OPŠTIKOLEKTIVNI UGOVOR("Sl. glasnik RS", br. 22/97, 21/98, 53/99 - odluka USRS, 12/2000 - ispr. odluke i 31/2001) |
I OSNOVNE ODREDBE
Ovim kolektivnim ugovorom, u skladu sa zakonom, uređuju se prava, obaveze i odgovornosti zaposlenih i poslodavaca iz oblasti rada i radnih odnosa, kao i međusobni odnosi učesnika ovog kolektivnog ugovora.
Poslodavac, u smislu ovog kolektivnog ugovora, jeste domaće i strano pravno i fizičko lice koje ima zaposlene.
Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom mogu se utvrditi veća prava od prava utvrđenih ovim kolektivnim ugovorom, kao i druga prava koja nisu predviđena ovim kolektivnim ugovorom, u skladu sa zakonom.
Pojedinačnim kolektivnim ugovorom, odnosno ugovorom o radu mogu se utvrditi veća prava od prava utvrđenih u posebnom, odnosno pojedinačnom kolektivnom ugovoru, kao i druga prava koja nisu predviđena posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom.
Poslodavac kod koga nije organizovan sindikat, dužan je da sindikatu - učesniku odgovarajućeg posebnog kolektivnog ugovora, dostavi opšti akt, a ako ne donosi opšti akt - ugovor o radu kojim se utvrđuju prava, obaveze i odgovornosti koje se uređuju pojedinačnim kolektivnim ugovorom.
Ako sindikat iz stava 1 ovog člana smatra da opšti akt, odnosno ugovor o radu nije donet, odnosno zaključen u skladu sa zakonom, odnosno kolektivnim ugovorom, o tome obaveštava inspekciju rada.
Učesnici ovog kolektivnog ugovora su saglasni da će, u okviru svojih nadležnosti, preduzimati mere u cilju ostvarivanja uslova za primenu odredaba ovog kolektivnog ugovora.
II RADNI ODNOS
1. Raspoređivanje zaposlenih
Zaposleni može privremeno ili trajno da bude raspoređen na rad iz jednog mesta u drugo samo uz njegov pristanak.
Zaposleni može da se rasporedi na rad kod istog poslodavca iz jednog u drugo mesto bez njegovog pristanka:
1) ako je delatnost poslodavca takve prirode da se rad obavlja u mestima van sedišta poslodavca, odnosno njegovog organizacionog dela, u skladu sa kolektivnim ugovorom;
2) ako je udaljenost od mesta u kome zaposleni radi do mesta u koje se raspoređuje na rad manja od 50 km u jednom pravcu ili su mesto rada i mesto u koje se zaposleni raspoređuje na teritoriji iste opštine, odnosno grada, a organizovan je redovan prevoz koji omogućava blagovremeni dolazak na rad i povratak sa rada i obezbeđena je naknada prevoza u visini cene prevoza u javnom saobraćaju.
Zaposlena - žena za vreme trudnoće i sa detetom predškolskog uzrasta i zaposleni kod koga je utvrđena invalidnost II kategorije, ne mogu da budu raspoređeni u smislu stava 2 ovog člana.
2. Odsustva
Poslodavac je dužan da zaposlenom omogući plaćeno odsustvo do sedam radnih dana u kalendarskoj godini u slučaju:
1) stupanja zaposlenog u brak - tri radna dana;
2) porođaja supruge - pet radnih dana, a u slučaju porođaja drugog člana uže porodice - jedan radni dan;
3) smrti usvojioca zaposlenog - sedam radnih dana;
4) smrti brata ili sestre zaposlenog - tri radna dana;
5) smrti roditelja, usvojioca, brata ili sestre bračnog druga zaposlenog i smrti lica koje živi u zajedničkom porodičnom domaćinstvu sa zaposlenim - dva radna dana;
6) zaštite i otklanjanja štetnih posledica u domaćinstvu prouzrokovanih elementarnom nepogodom - tri radna dana;
7) selidbe sopstvenog domaćinstva na području istog naseljenog mesta - jedan radni dan, a iz jednog u drugo naseljeno mesto - tri radna dana;
8) polaganja stručnog ili drugog ispita - jedan radni dan, a ukupno šest radnih dana u toku jedne kalendarske godine;
9) učestvovanja na radno-proizvodnim takmičenjima koja organizuje sindikat - najmanje po jedan radni dan, u zavisnosti od udaljenosti mesta održavanja takmičenja;
10) korišćenja organizovanog rekreativnog odmora u cilju prevencije radne invalidnosti - sedam radnih dana;
11) u drugim slučajevima utvrđenim posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom.
Odsustvo za slučaj porođaja supruge zaposlenog ne uračunava se u ukupan broj radnih dana plaćenog odsustva u toku kalendarske godine.
Lica koja žive u zajedničkom porodičnom domaćinstvu sa zaposlenim, u smislu stava 1 tačka 5) ovog člana, jesu srodnici između kojih postoji obaveza izdržavanja, a žive u zajedničkom porodičnom domaćinstvu sa zaposlenim.
Poslodavac je dužan da zaposlenom omogući neplaćeno odsustvo u slučaju:
1) negovanja bolesnog člana uže porodice, roditelja, odnosno usvojioca zaposlenog - pet radnih dana;
2) smrti srodnika koji nisu navedeni u članu 7 stav 1 ovog kolektivnog ugovora - dva radna dana;
3) u drugim slučajevima utvrđenim posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom.
Poslodavac može, na zahtev zaposlenog, da zaposlenom omogući korišćenje neplaćenog odsustva i u dužem trajanju kada to ne remeti proces rada.
Poslodavac može zaposlenog za čijim je radom privremeno prestala potreba da uputi na plaćeno odsustvo, u skladu sa programom upućivanja zaposlenih na plaćeno odsustvo, granskim i pojedinačnim kolektivnim ugovorom. Program donosi organ upravljanja poslodavca.
Granskim i pojedinačnim kolektivnim ugovorom iz stava 1 ovog člana bliže se uređuju slučajevi, kriterijumi i vreme za koje zaposleni može da bude upućen na plaćeno odsustvo.
Za vreme plaćenog odsustva iz člana 8a stav 1 ovog ugovora, zaposleni ima pravo na naknadu zarade u visini 45% od zarade koju bi ostvario na radnom mestu kao da radi, s tim što tako utvrđena naknada zarade ne može biti niža od minimalne zarade utvrđene u skladu sa zakonom (u daljem tekstu: naknada zarade).
Isplatu naknade zarade iz stava 1 ovog člana obezbeđuje poslodavac.
3. Prestanak potrebe za radom zaposlenih
Određivanje zaposlenih za čijim je radom prestala potreba vrši nadležni organ poslodavca primenom kriterijuma utvrđenih zakonom i kolektivnim ugovorom.
Kriterijumi se primenjuju po redosledu utvrđenom ovim kolektivnim ugovorom.
Rezultati rada utvrđuju se na osnovu ostvarenih učinaka prema utvrđenim normativima i standardima rada.
Ako kod poslodavca nisu utvrđeni normativi i standardi, rezultati rada se utvrđuju na osnovu obrazložene ocene neposrednog rukovodioca o izvršavanju poslova radnog mesta, plana rada i drugih pokazatelja.
Rezultati rada iz st. 1 i 2 ovog člana utvrđuju se za period od najmanje godinu dana.
Ako zaposleni ostvaruju jednake rezultate rada, prednost ima zaposleni sa slabijim imovnim stanjem.
Imovno stanje zaposlenog se utvrđuje na osnovu:
1) ostvarenog prihoda po članu zajedničkog porodičnog domaćinstva po osnovu zarade, drugog primanja i prihoda od imovine u poslednjoj kalendarskoj godini;
2) tržišne vrednosti nepokretnosti koji u svojini ima zaposleni ili član njegovog zajedničkog porodičnog domaćinstva.
Prihod i tržišna vrednost nepokretnosti, u smislu stava 2 ovog člana, utvrđuje se na osnovu dokumentacije, odnosno isprava nadležnog organa.
Imovno stanje zaposlenog utvrđuje nadležni organ poslodavca, u skladu sa kolektivnim ugovorom.
Ako zaposleni ostvaruju jednake rezultate rada i imaju jednako imovno stanje, primenjuju se sledeći kriterijumi:
1) broj članova porodice koji ostvaruju zaradu, pri čemu prednost ima zaposleni sa manjim brojem članova porodice koji ostvaruju zaradu;
2) dužina radnog staža, pri čemu prednost ima zaposleni sa dužim radnim stažom;
3) zdravstveno stanje zaposlenog i članova njegove uže porodice, pri čemu prednost ima zaposleni, ako on ili član njegove uže porodice boluje od težeg oboljenja prema nalazu nadležnog zdravstvenog organa;
4) broj dece na školovanju, pri čemu prednost ima zaposleni koji ima više dece na školovanju.
Zaposlenoj - ženi sa detetom do dve godine života, samohranom roditelju, usvojiocu ili staraocu maloletnog deteta, čiji je ukupan mesečni prihod po članu domaćinstva do visine minimalne zarade, ne može prestati radni odnos po osnovu prestanka potrebe za njihovim radom.
Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom može se utvrditi da zaposlenom koji je kod poslodavca bio u radnom odnosu u periodu utvrđenom tim kolektivnim ugovorom ne može prestati radni odnos kad je za njegovim radom prestala potreba u skladu sa zakonom.
Otpremnina zaposlenom za čijim je radom prestala potreba, a kome nije moglo da se obezbedi ni jedno od prava utvrđenih zakonom, utvrđuje se na osnovu 50% prosečne zarade po zaposlenom u privredi Republike, prema poslednjem objavljenom podatku republičkog organa nadležnog za poslove statistike na dan isplate otpremnine, ako je to za zaposlenog povoljnije.
Poslodavac je dužan da o predlogu programa uvođenja tehnoloških, ekonomskih ili organizacionih promena i o predlogu programa ostvarivanja prava zaposlenih za čijim je radom prestala potreba, zatraži mišljenje sindikata i da o svom stavu obavesti sindikat.
III ZAŠTITA ZAPOSLENOG NA RADU
Radno mesto sa posebnim uslovima rada, uslovi koje mora da ispunjavaju zaposleni koji se raspoređuju na ova radna mesta u pogledu godina života, stručne spreme i zdravstvenog stanja i sredstva lične zaštite, utvrđuju se posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom.
Poslodavac je dužan da pre izgradnje novih pogona i uvođenja novih procesa proizvodnje ili rada i organizacije rada, zatraži mišljenje sindikata o planiranim, odnosno potrebnim merama zaštite od buke, štetnih materija, vibracija i drugih štetnih uticaja na život i zdravlje zaposlenih.
Sindikat ima pravo da se neposredno upozna sa preduzetim merama zaštite na radu i uslovima rada na svakom radnom mestu i da nadležnom organu kod poslodavca predlaže preduzimanje propisanih mera zaštite na radu.
O preduzetim merama po predlogu iz stava 2 ovog člana, nadležni organ kod poslodavca dužan je da, u primerenom roku, obavesti sindikat.
Kod poslodavca koji zapošljava više od 100 zaposlenih, kad proces i uslovi rada to zahtevaju, formira se odbor za zaštitu na radu, kao savetodavno telo, sastavljen od predstavnika sindikata, poslodavca i stručnjaka iz oblasti zaštite na radu, ako takvih stručnjaka ima kod poslodavca.
Kolektivnim ugovorom mogu se utvrditi obaveze poslodavca u pogledu osiguranja zaposlenih za slučaj smrti ili gubitka radne sposobnosti.
IV CENE RADA, ZARADE I OSTALA LIČNA PRIMANJA
1. Cena rada i zarada
Učesnici ovog kolektivnog ugovora se zalažu da se, pri pregovaranju o cenama rada i uređivanju zarada u kolektivnim ugovorima, polazi naročito od sledećih osnovnih načela:
1) egzistencijalnih i socijalnih potreba zaposlenog i njegove porodice primerenih opštem nivou razvijenosti Republike,
2) ostvarenog, procenjenog i projektovanog učešća zarada u društvenom proizvodu Republike,
3) stope nezaposlenosti i politike zapošljavanja u Republici,
4) opšteg nivoa ekonomske razvijenosti Republike i pojedinih delatnosti.
Učesnici ovog kolektivnog ugovora su saglasni da krajem kalendarske godine za narednu godinu, polazeći od osnovnih načela iz stava 1 ovog člana, daju preporuke za utvrđivanje cena rada u posebnim kolektivnim ugovorima i objavljuju ih na pogodan način.
Učesnici ovog kolektivnog ugovora saglasni su da, u skladu sa svojim ovlašćenjima, preduzimaju mere radi primene preporuka iz stava 2 ovog člana.
Učesnici ovog kolektivnog ugovora se zalažu da se, pri uređivanju zarada u pojedinačnim kolektivnim ugovorima, polazi od cena rada utvrđenih posebnim kolektivnim ugovorima, i od:
1) dostignutog nivoa zarada i njihovog odnosa prema zaradama kod drugih poslodavaca u istoj grani;
2) rasta troškova života;
3) učešća zarada u troškovima poslovanja;
4) ostvarenog i planiranog finansijsko-poslovnog rezultata.
Cena rada za najjednostavniji rad kod poslodavca ugovara se pojedinačnim kolektivnim ugovorom i zavisi od uspešnosti poslovanja poslodavca za period koji ne može biti duži od godinu dana i u iznosu koji može biti niži do 30% od iznosa utvrđenog posebnim kolektivnim ugovorom.
Cena rada posla koji zaposleni obavlja na radnom mestu na koje je raspoređen, za tipična radna mesta u posebnom, odnosno za sva radna mesta u pojedinačnom kolektivnom ugovoru, utvrđuje se množenjem cene rada za najjednostavniji rad i koeficijenta posla koji se obavlja na radnom mestu, u kome je sadržana složenost, odgovornost, uslovi rada i stručna sprema.
Koeficijent za utvrđivanje cene rada posla koji se obavlja na radnom mestu, utvrđen kolektivnim ugovorom, sadrži sve elemente koji utiču na cenu rada, i to: složenost, odgovornost, uslove rada i stručnu spremu.
Izuzetno od stava 1 ovog člana, koeficijent može biti utvrđen bez uslova rada, ako se radi o radnom mestu na kome je zaposleni povremeno izložen otežanim uslovima rada, pri čemu se za vreme rada provedeno na poslovima sa otežanim uslovima utvrđuje dodatni koeficijent za rad u tim uslovima.
Cena rada pripravnika sa kojim je poslodavac zasnovao radni odnos, ne može biti niža od 80% od cene rada radnog mesta za koje se pripravnik osposobljava.
Radni učinak se utvrđuje na osnovu normativa i standarda rada, odnosno kolektivnih i individualnih normi i drugih kriterijuma utvrđenih kolektivnim ugovorom.
Normative i standarde rada i merila za primenu drugih kriterijuma na osnovu kojih se utvrđuju rezultati rada zaposlenog, utvrđuje poslodavac polazeći od tehničko-tehnološke opremljenosti procesa rada i od optimalnog korišćenja radnog vremena.
Poslodavac je dužan da blagovremeno upozna zaposlenog sa normativima i standardima rada i merilima za utvrđivanje zarada, kao i njihovim promenama.
Poslodavac, odnosno njegov nadležni organ, dužan je da prilikom pregovaranja i potpisivanja pojedinačnog kolektivnog ugovora, učini dostupnim sindikatu normative i standarde rada i merila za utvrđivanje rezultata rada zaposlenog, ako oni predstavljaju elemenat za utvrđivanje zarada.
Normativi i standardi rada i merila za utvrđivanje rezultata rada, koji su na snazi na dan ugovaranja cene rada, ne mogu se menjati bez saglasnosti sindikata, dok je na snazi ugovorena cena rada. Izuzetno, ako dođe do značajnije promene tehničko-tehnološke opremljenosti procesa rada, poslodavac može izvršiti izmene normativa i standarda rada bez saglasnosti sindikata, poštujući propisane tehničke normative nove opreme.
Sindikat može zahtevati stručnu arbitražu normativa i standarda (u daljem tekstu: arbitraža), koje je utvrdio poslodavac u skladu sa stavom 4 ovog člana. Arbitražu vrši komisija sastavljena od stručnjaka koje sporazumno odrede poslodavac i sindikat. Nalaz arbitraže je obavezujući za strane u sporu. Troškove arbitraže podmiruje strana koja izgubi spor.
Normativima i standardima rada, u smislu st. 1 i 2 ovog člana, za zaposlene u ustanovama, smatraju se i utvrđeni planovi i programi rada doneti od strane nadležnog organa, koje zaposleni na određenom poslu treba da izvrši za puno radno vreme.
2. Dodatak na zaradu
Zaposleni ima pravo na dodatak na zaradu po osnovu: vremena provedenog u radnom odnosu (minuli rad), vremena provedenog na radu na dan državnog i verskog praznika, rada dužeg od punog radnog vremena, noćnog rada, rada u smenama, ishrane u toku rada, regresa za korišćenje godišjeg odmora, rada i boravka na terenu (terenski dodatak) i ostalih dodataka u skladu sa kolektivnim ugovorom.
Zaposleni ima pravo na dodatak na zaradu:
1) za rad na dan državnog i verskog praznika - 110%;
2) za rad noću (između 22,00 i 6,00 časova narednog dana), ako takav rad nije vrednovan pri utvrđivanju cene rada - 26%;
3) za rad duži od punog radnog vremena (prekovremeni rad) - 26%.
Dodaci iz stava 1 ovog člana utvrđuju se prema zaradi koju zaposleni ostvari na osnovu cene rada, radnog učinka, vremena provedenog na radu i vremena provedenog u radnom odnosu.
Ako su se istovremeno stekli uslovi po više osnova utvrđenih u stavu 1 tač. 1) do 3) ovog člana, procenat dodatka ne može biti niži od zbira procenata dodataka po svakom od osnova.
Zaposleni ima pravo na dodatak na zaradu od 0,4% cene rada za svaku punu godinu rada ostvarenog u radnom odnosu, uvećanog za staž osiguranja koji se računa sa uvećanim trajanjem.
Zaposleni ima pravo na dodatak na zaradu:
1) za mesečnu ishranu u toku rada u visini od 20% prosečne mesečne zarade po zaposlenom u privredi Republike prema poslednjem objavljenom podatku republičkog organa nadležnog za poslove statistike;
2) po osnovu regresa za korišćenje godišnjeg odmora, ako zaposleni ima pravo na godišnji odmor u trajanju od najmanje 18 radnih dana - u visini prosečne mesečne zarade po zaposlenom u privredi Republike prema poslednjem objavljenom podatku republičkog organa nadležnog za poslove statistike, a srazmeran deo regresa za korišćenje godišnjeg odmora, ako zaposleni ima pravo na godišnji odmor u trajanju kraćem od 18 radnih dana, u skladu sa zakonom;
3) dnevnu naknadu za povećane troškove rada i boravka na terenu (terenski dodatak) - u visini 3% prosečne mesečne zarade po zaposlenom u privredi Republike prema poslednjem objavljenom podatku republičkog organa nadležnog za poslove statistike, a ako nije obezbeđen smeštaj i ishrana zaposlenom i na naknadu troškova smeštaja i ishrane.
Dodatak za ishranu u smislu stava 1 tačka 1) ovog kolektivnog ugovora poslodavac može da ugovori sa licem koje obavlja privremene i povremene poslove, poslove van prostorija poslodavca, odnosno sa licem koje je na volonterskom radu.
Regres u smislu stava 1 tačka 2) ovog člana, po pravilu, isplaćuje se pri odlasku zaposlenog na godišnji odmor.
3. Zarada iz dobiti
Kolektivnim ugovorom može se, u skladu sa zakonom, utvrditi pravo zaposlenog na zaradu iz dobiti.
Zarada iz dobiti se isplaćuje na osnovu utvrđenih rezultata poslovanja po godišnjem obračunu ili na osnovu procenjenih rezultata pre utvrđivanja godišnjeg obračuna, u skladu sa pojedinačnim kolektivnim ugovorom.
4. Naknade
Poslodavac je dužan da zaposlenom obezbedi naknadu zarade za vreme odsustvovanja sa rada u visini zarade koju bi zaposleni ostvario na radnom mestu na koje je raspoređen u mesecu za koji se vrši obračun i isplata naknade, u slučajevima:
1) korišćenja godišnjeg odmora;
2) korišćenja plaćenog odsustva, osim odsustva po osnovu privremenog prestanka potrebe za radom zaposlenog;
3) prestanka sa radom pre isteka otkaznog roka;
4) odsustvovanja u dane državnog i verskog praznika;
5) davanja krvi, tkiva i drugih delova tela;
6) prisustvovanja sednicama državnih organa, organa uprave i lokalne samouprave, organa privredne komore, organa upravljanja kod poslodavca, organa sindikata i saveza sindikata u svojstvu člana;
7) stručnog osposobljavanja i usavršavanja radi potrebe procesa rada kod poslodavca;
8) učešća na radno-proizvodnim takmičenjima i izložbama inovacija i drugih vidova stvaralaštva.
Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom može se bliže urediti šta se smatra zaradom koju bi zaposleni ostvario na radnom mestu na koje je raspoređen, s tim što se u tu zaradu obavezno računa i dodatak na zaradu po osnovu dužine rada u radnom odnosu.
Poslodavac je dužan da zaposlenom obezbedi naknadu zarade za vreme odsustvovanja sa rada zbog privremene nesposobnosti za rad, i to:
1) najmanje u visini 65% od zarade koju je ostvario u mesecu koji prethodi mesecu u kome je nastupila sprečenost, ako je ona prouzrokovana bolešću ili povredom van rada, ali ne manje od minimalne zarade utvrđene u skladu sa zakonom;
2) u visini 100% od zarade koju je ostvario u mesecu koji prethodi mesecu u kome je nastupila sprečenost, ako je ona prouzrokovana profesionalnom bolešću ili povredom na radu.
Poslodavac je dužan da zaposlenom isplati naknadu zarade u visini od 65% zarade koju bi ostvario da radi za mesec za koji se vrši isplata naknade, i to:
1) za vreme prekida rada do koga je došlo naredbom nadležnog državnog organa ili nadležnog organa poslodavca zbog neobezbeđivanja zaštite na radu koja je uslov daljeg obavljanja rada bez ugrožavanja života i zdravlja zaposlenih i drugih lica i u drugim slučajevima, u skladu sa zakonom;
2) za vreme čekanja na raspoređivanje na druge poslove, na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, prema propisima o penzijsko-invalidskom i zdravstvenom osiguranju;
3) za vreme prekvalifikacije ili dokvalifikacije na osnovu propisa o penzijskom i invalidskom osiguranju;
4) za vreme čekanja na raspoređivanje na odgovarajuće poslove posle obavljene prekvalifikacije ili dokvalifikacije na osnovu propisa o penzijskom i invalidskom osiguranju.
Zaposleni ima pravo na naknadu zarade za vreme vojne vežbe i odazivanja na poziv vojnih i drugih organa u visini zarade koju bi ostvario na radnom mestu na koje je raspoređen, u mesecu za koji se vrši isplata naknade, ako zakonom nije drukčije određeno.
Zaposlenom, koji je privremeno raspoređen na druge poslove za čije se obavljanje zahteva niži stepen stručne spreme određene vrste zanimanja od one koju on ima, pripada pravo na razliku u zaradi do visine zarade koju bi ostvario na radnom mestu sa kojeg je raspoređen.
5. Ostala primanja
Poslodavac je dužan zaposlenom da isplati, odnosno obezbedi:
1) otpremninu pri prestanku radnog odnosa radi korišćenja prava na penziju ili pri prestanku radnog odnosa po sili zakona zbog gubitka radne sposobnosti - u visini jedne ipo zarade koju bi ostvario za mesec koji prethodi mesecu u kojem se isplaćuje otpremnina, s tim što tako isplaćena otpremnina ne može biti niža od jedne ipo prosečne zarade po zaposlenom isplaćene kod poslodavca za mesec koji prethodi mesecu u kojem se vrši isplata otpremnine, odnosno jedne ipo prosečne zarade po zaposlenom isplaćene u privredi Republike, prema poslednjem objavljenom podatku republičkog organa nadležnog za poslove statistike - ako je to za zaposlenog povoljnije;
2) pomoć porodici u slučaju smrti zaposlenog i člana uže porodice - u visini troškova pogrebnih usluga.
Članovi uže porodice u smislu stava 1 tačka 2) ovog člana jesu bračni drug i deca.
Poslodavac može isplatiti zaposlenom jubilarnu nagradu i solidarnu pomoć u slučajevima, na način i u visini utvrđenoj posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom.
Poslodavac može zaposlenom odobriti zajam za nabavku ogreva, zimnice i udžbenika.
Zajam u smislu stava 1 ovog člana, poslodavac može da odobri pod sledećim uslovima:
1) iznos odobrenog zajma ne može biti veći od jedne prosečne mesečne zarade po zaposlenom u privredi Republike, prema poslednjem objavljenom podatku republičkog organa nadležnog za poslove statistike;
2) isplata zajma u tekućem mesecu ne može se vršiti pre isplate zarade za prethodni mesec;
3) vraćanje zajma se vrši iz zarade zaposlenog, najduže u šest mesečnih rata, počev od isplate zarade u prvom narednom mesecu u odnosu na mesec u kome je isplaćen zajam;
4) novi zajam se ne može odobriti dok se u potpunosti ne vrati ranije odobreni zajam.
Poslodavac može, uz isplatu mesečne zarade zaposlenima, da obezbedi sredstva u iznosu od najmanje 0,15% na masu sredstava isplaćenih na ime zarada, za prevenciju radne invalidnosti i rekreativni odmor zaposlenog, u skladu sa kolektivnim ugovorom.
Poslodavac je dužan da zaposlenom nadoknadi povećane troškove koji su u funkciji izvršenja poslova, a koji imaju karakter poslovnih rashoda.
Ako nije na drugi način obezbeđeno podmirenje povećanih troškova iz stava 1 ovog člana, poslodavac je dužan da zaposlenom obezbedi:
1) naknadu troškova prevoza u javnom saobraćaju radi odlaska na rad i povratka sa rada, prema kriterijumima za ostvarivanje ovog prava utvrđenim posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom - do visine cene prevozne karte, s tim što tako utvrđena naknada ne može da bude manja od 50% visine cene prevozne karte;
2) naknadu za ishranu na službenom putu (dnevnice za službeno putovanje u zemlji) - u visini od 5% prosečne mesečne zarade po zaposlenom u privredi Republike, prema poslednjem objavljenom podatku republičkog organa nadležnog za poslove statistike, s tim što se putni troškovi priznaju u celini prema priloženom računu, a troškovi noćenja do iznosa cene u hotelu "A" ili "B" kategorije;
3) dnevnicu za službeno putovanje u inostranstvo - do iznosa, pod uslovima i na način propisan za savezne organe, a ne niže od 75% tog iznosa.
Naknadu troškova prevoza u smislu stava 2 tačka 1) ovog kolektivnog ugovora, poslodavac može da ugovori sa licem koje obavlja privremene i povremene poslove, poslove van prostorija poslodavca, odnosno sa licem koje je na volonterskom radu.
Dnevnica u smislu stava 2 tačka 2) ovog člana može se isplatiti i licu koje nije u radnom odnosu kod poslodavca, a koje je poslodavac angažovao radi obavljanja određenog posla, odnosno vršenja funkcije.
Vreme provedeno na službenom putu iz stava 2 tačka 2) ovog člana po jednom putnom nalogu, može trajati pet radnih dana neprekidno.
Ugovorom između poslodavca i zaposlenog, mogu se urediti uslovi i način ostvarivanja naknade po osnovu inovacije, racionalizacije i drugih vidova stvaralaštva.
V DISCIPLINSKA I MATERIJALNA ODGOVORNOST, OSTVARIVANJE I ZAŠTITA PRAVA ZAPOSLENIH
Povrede radnih obaveza za koje se može izreći novčana kazna, pored zakonom utvrđenih, jesu:
1) nedolično ponašanje prema ostalim zaposlenima (svađa, uvreda i sl.), direktoru, odnosno poslodavcu;
2) neopravdani izostanak sa posla od tri radna dana sa prekidima u toku jednog meseca;
3) neizvršavanje rešenja inspektora rada od strane odgovornog lica;
4) onemogućavanje sindikata da učestvuje u postupku utvrđivanja prava, obaveza i odgovornosti zaposlenog;
5) neizvršavanje pravnosnažne sudske odluke donete u postupku zaštite prava zaposlenih.
Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom mogu se utvrditi i druge povrede radnih obaveza za koje se može izreći novčana kazna.
Povrede radnih obaveza zbog kojih se izriče mera prestanka radnog odnosa, pored zakonom utvrđenih, jesu:
1) davanje netačnih podataka od strane odgovornih lica poslodavca, kojima se zaposleni obmanjuje u pogledu ostvarivanja prava iz radnog odnosa;
2) neovlašćena posluga sredstvima poverenih zaposlenom za izvršavanje poslova, odnosno radnih zadataka;
3) organizovanje političkih organizacija kod poslodavca;
4) ako ugovorom o radu ili drugim aktom, suprotno zakonu i kolektivnom ugovoru, nadležni organ poslodavca utvrdi i isplati zaradu u visini nižoj od cene rada radnog mesta.
Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom mogu se utvrditi i druge povrede radnih obaveza zbog kojih se izriče mera prestanka radnog odnosa.
Mera prestanka radnog odnosa izriče se za teže povrede radnih obaveza utvrđene zakonom i kolektivnim ugovorom, ako su te povrede učinjene namerno ili iz grube nepažnje ili ako su prouzrokovale teže štetne posledice.
Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom, u skladu sa prirodom delatnosti, odnosno prirodom posla koji vrši pojedini zaposleni, bliže se utvrđuje težina posledica iz stava 3 ovog člana, a mogu se utvrditi i druge okolnosti i uslovi pod kojim će se ove povrede smatrati težim povredama radnih obaveza za koje se izriče mera prestanka radnog odnosa.
Postojanje štete, okolnosti pod kojima je ona nastala, njenu visinu, odnosno paušalni iznos štete i ko je štetu prouzrokovao, utvrđuje posebna komisija koju obrazuje direktor.
Ako je zaposleni u takvom materijalnom stanju da bi ga isplata naknade štete dovela u težak materijalni položaj, poslodavac može da visinu naknade štete smanji u skladu sa posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom.
U slučaju kada se naknada štete koju prouzrokuje zaposleni utvrđuje u paušalnom iznosu, polazi se od uticaja štete na proces rada, izvršavanje radnih obaveza zaposlenog i obaveza poslodavca, kao i od materijalnog stanja zaposlenog.
Zaposleni ima pravo i dužnost da ostane na radu u trajanju najmanje mesec dana, a najduže tri meseca od dana dostavljanja rešenja o otkazu ugovora o radu (otkazni rok), pored zakonom određenih slučajeva, u sledećim slučajevima:
1) ako odbije da radi na drugom radnom mestu ili u drugom mestu rada;
2) ako zaposleni za čijim je radom prestala potreba u skladu sa zakonom, odbije da se radno angažuje;
3) ako zaposleni za čijim je radom prestala potreba u skladu sa zakonom, odbije da se stručno osposobi, dokvalifikuje, prekvalifikuje, odnosno zasnuje radni odnos kod drugog poslodavca.
Otkazni rok, u zavisnosti od ukupnog staža osiguranja zaposlenog, utvrđuje se u trajanju od:
1) mesec dana, ako je navršio do 10 godina staža osiguranja;
2) dva meseca, ako je navršio preko 10 do 20 godina staža osiguranja;
3) tri meseca, ako je navršio preko 20 godina staža osiguranja.
Za vreme trajanja otkaznog roka, poslodavac je dužan da zaposlenom, na njegov zahtev, omogući plaćeno odsustvo sa rada u trajanju najmanje 10 časova sedmično.
VI USLOVI ZA RAD SINDIKATA
Poslodavac je dužan da sindikatu omogući delovanje u skladu sa njegovom ulogom i zadacima.
Poslodavac je dužan da:
1) razmotri i zauzme stavove o pokrenutim inicijativama, zahtevima i predlozima sindikata, a posebno po odlukama od značaja za materijalni, ekonomski i socijalni položaj zaposlenih;
2) obaveštava sindikat o pitanjima koja su od bitnog značaja za materijalni i socijalni položaj zaposlenih i da dostavlja pozive sa materijalima radi prisustvovanja sednicama na kojima se razmatraju njegova mišljenja, predlozi, inicijative i zahtevi, odnosno na kojima se odlučuje o pojedinačnim pravima zaposlenih.
Poslodavac obezbeđuje organizaciji sindikata sledeće uslove za njegovo delovanje:
1) korišćenje odgovarajuće prostorije i potrebne administrativno-tehničke usluge;
2) predsedniku organizacije sindikata sporazumno utvrđen broj plaćenih časova mesečno za obavljanje njegovih funkcija, a ako se sporazum ne postigne, najmanje 40 plaćenih časova rada mesečno, ako organizacija sindikata ima najmanje 200 članova, po jedan čas mesečno više na svakih daljih 100 do 1000 članova i po tri časa više na svakih daljih 500 članova;
3) poverenicima organizacije sindikata, predsednicima podružnica i članovima organa sindikata, sporazumno utvrđen broj plaćenih časova mesečno za obavljanje njihovih funkcija, a ako se sporazum ne postigne, najmanje jednu polovinu od plaćenih časova koji se kod tog poslodavca obezbeđuju predsedniku organizacije sindikata.
Predsednik organizacije sindikata, predsednici podružnica i članovi organa sindikata u organizaciji sindikata koja ima manje od 200 članova, prava iz stava 1 tač. 2) i 3) ovog člana, ostvaruju srazmerno broju članova.
Pojedinačnim kolektivnim ugovorom može se utvrditi da predsednik organizacije sindikata za vreme mandata ne obavlja poslove svog radnog mesta, a da prima naknadu zarade u visini kao da radi.
U vreme pregovora o zaključenju i promenama kolektivnog ugovora, predstavnici organizacije sindikata koja je učesnik kolektivnog ugovora, imaju pravo na uvećan broj plaćenih časova za 50%.
Predsednik, član organa organizacije sindikata, predsednik podružnice (predstavnici organizacije sindikata), za vreme obavljanja funkcije, ako postupa u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom, ne može da se rasporedi na drugo radno mesto, ako je to za njega nepovoljnije, i da se utvrdi prestanak potrebe za njegovim radom ili da se na drugi način stavi u nepovoljan položaj.
Odredba stava 1 ovog člana ne odnosi se na predstavnike organizacije sindikata koji ne pokazuju potrebna znanja i sposobnosti na radnim mestima na koja su raspoređeni ili ne ostvaruju odgovarajuće rezultate rada.
Predstavnicima organizacije sindikata mora se omogućiti odsustvovanje sa posla radi prisustvovanja sastancima organizacije sindikata, konferencijama, sednicama i kongresima.
Predstavnicima organizacije sindikata mora se omogućiti odsustvovanje sa posla radi osposobljavanja na tečajevima i seminarima - pet radnih dana.
Predstavnicima organizacije sindikata obezbeđuje se pristup svim radnim mestima kod poslodavca kad je to potrebno u cilju zaštite prava zaposlenih utvrđenih zakonom i kolektivnim ugovorom.
U slučaju potrebe ubiranja sredstava solidarnosti predstavnici zaposlenih koje organizacija sindikata ovlasti da to rade, imaju pravo da ovu aktivnost obavljaju u odgovarajućim prostorijama ili pogonima poslodavca.
Poslodavac je dužan da omogući da se sredstva, koja zaposleni od zarade izdvajaju na ime sindikalne članarine, uplaćuju na račun organizacije sindikata.
Predstavnici organizacije sindikata mogu da ističu obaveštenja organizacije sindikata u prostorijama poslodavca na mestima koja su pristupačna zaposlenima i koja su za to određena.
Direktor, ili drugo ovlašćeno lice, dužni su da predstavnicima organizacije sindikata omoguće da zaposlenima dostavljaju informacije, biltene, publikacije, letke i druga dokumenta organizacije sindikata, koja su u funkciji vršenja sindikalnih aktivnosti.
Aktivnosti sindikata vrše se tako da ne idu na štetu redovnog funkcionisanja poslodavca i radne discipline.
VII NAČIN REŠAVANJA KOLEKTIVNIH RADNIH SPOROVA
Sporovi koji nastaju pri izmenama i dopunama ovog kolektivnog ugovora ili zaključivanju novog opšteg kolektivnog ugovora (interesni kolektivni sporovi), kao i pri njegovoj primeni (pravni kolektivni sporovi), rešavaju se mirenjem, posredovanjem, putem arbitraže i drugim metodama u skladu sa zakonom.
Radi rešavanja interesnih kolektivnih sporova iz člana 53 ovog kolektivnog ugovora strane u sporu mogu formirati komisiju za mirenje.
Komisija iz stava 1 ovog člana dužna je da pokuša da približi stavove strana u sporu radi postizanja sporazuma.
Radi rešavanja interesnih kolektivnih sporova iz člana 53 strane u sporu mogu odrediti posrednike. Zadatak posrednika je da približe stavove i predlože rešenja spora. Posrednici su dužni da sačine izveštaj o rezultatima posredovanja i o uzrocima eventualnog neuspeha u posredovanju.
Sporovi koji nastaju u primeni ovog kolektivnog ugovora rešavaju se arbitražom.
Strane u sporu obavezne su da predmet spora u vezi sa primenom kolektivnih ugovora upute na rešavanje arbitraži.
Arbitraža ima neparan broj članova.
U sastav arbitraže iz stava 3 ovog člana ulazi podjednak broj predstavnika strana u sporu koji se biraju sa liste arbitara i jedan arbitar koga strane u sporu odrede sporazumom. Ako nema liste arbitara, arbitre sporazumno određuju strane u sporu iz kategorije nepristrasnih stručnjaka za oblast koja je predmet spora.
Odluka arbitraže nije obavezna za strane u sporu, sem ako se drugačije ne dogovore.
VIII PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE
Učesnici ovog kolektivnog ugovora obrazuju koordinacioni odbor za praćenje primene ovog kolektivnog ugovora.
Koordinacioni odbor iz stava 1 ovog člana priprema predlog izmena i dopuna Opšteg kolektivnog ugovora i daje autentična tumačenja ovog kolektivnog ugovora.
Koordinacioni odbor iz stava 1 ovog člana radi u skladu sa poslovnikom o radu koji usvajaju učesnici ovog kolektivnog ugovora.
Učesnici ovog kolektivnog ugovora su saglasni da mišljenja o primeni odredaba ovog kolektivnog ugovora daje Ministarstvo za rad, boračka i socijalna pitanja, uz saglasnost Privredne komore Srbije i Saveza sindikata Srbije.
Danom stupanja na snagu ovog kolektivnog ugovora prestaje da važi Opšti kolektivni ugovor ("Službeni glasnik RS", br. 18/90, 10/92, 31/93, 34/94, 65/94, 14/95, 29/95 i 20/96).
Opšti kolektivni ugovor stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".
* Odlukom USRS IU br. 52/99 od 17. decembra 1999 i ispravkom odluke utvrđeno je da član 51. Opšteg kolektivnog ugovora u delu koji glasi: "i u roku od dve godine po prestanku funkcije", nije u saglasnosti sa Ustavom i zakonom.