ZAKONO OSNOVAMA PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGURANJA("Sl. list SRJ", br. 30/96, 58/98 - Odluka SUS, 70/2001 i 3/2002) |
Prvi deo
OSNOVNE ODREDBE
Ovim zakonom uređuju se osnove penzijskog i invalidskog osiguranja i matična evidencija o osiguranicima i korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja.
Penzijsko i invalidsko osiguranje obuhvata obavezno i dobrovoljno penzijsko i invalidsko osiguranje.
Obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje je osiguranje kojim se po osnovu rada, obezbeđuju prava za slučaj starosti, invalidnosti, smrti i telesnog oštećenja.
Dobrovoljno penzijsko i invalidsko osiguranje je osiguranje kojim se, na osnovu ugovora, mogu obezbediti prava za slučaj starosti, invalidnosti, smrti i telesnog oštećenja, ili veći obim tih prava od obima utvrđenog ovim zakonom, kao i druga prava iz ovog osiguranja.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja stiču se i ostvaruju zavisno od dužine i obima ulaganja sredstava za penzijsko i invalidsko osiguranje i uz primenu načela uzajamnosti i solidarnosti.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja su lična prava i ne mogu se prenositi na druga lica.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ne mogu zastareti, osim prava na potraživanje dospelih a neisplaćenih iznosa po osnovu penzijskog i invalidskog osiguranja.
Pojedine kategorije osiguranika utvrđene zakonom mogu, izuzetno, sticati i ostvarivati pravo na penziju pod posebnim uslovima utvrđenim ovim zakonom.
Sredstva za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje obezbeđuju se iz doprinosa koje plaćaju osiguranici i poslodavci.
Sredstva za povećane obaveze koje nastaju usled sticanja i ostvarivanja prava pod posebnim uslovima obezbeđuje savezna država, odnosno republika koja je, za određene kategorije osiguranika, utvrdila ta prava.
Sredstva za penzijsko i invalidsko osiguranje, odnosno prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja obezbeđuju se, odnosno ostvaruju kod organizacije za penzijsko i invalidsko osiguranje (u daljem tekstu: organizacija za osiguranje).
Drugi deo
OBAVEZNO PENZIJSKO I INVALIDSKO OSIGURANJE
Obavezno osigurana lica (u daljem tekstu: osiguranici), u smislu ovog zakona, jesu:
1) zaposleni (u daljem tekstu: osiguranik-zaposleni);
2) lica koja samostalno obavljaju delatnost (u daljem tekstu: osiguranik samostalnih delatnosti);
3) zemljoradnici (u daljem tekstu: osiguranik-zemljoradnik).
Osiguranici-zaposleni su:
1) lica zaposlena u preduzeću, drugom pravnom licu, državnom organu, organu jedinice lokalne samouprave ili kod fizičkog lica (u daljem tekstu: poslodavac);
2) civilna lica na službi u Vojsci Jugoslavije i vojnim jedinicama i vojnim ustanovama;
3) izabrana ili postavljena lica, ako za obavljanje funkcije ostvaruju platu, odnosno naknadu zarade;
4) zaposlena lica upućena na rad u inostranstvo, odnosno zaposlena u preduzeću koje obavlja delatnost ili usluge u inostranstvu, ako nisu obavezno osigurana po propisima te zemlje, ili ako međunarodnim ugovorom nije drugačije određeno;
5) jugoslovenski državljani koji su, na teritoriji Savezne Republike Jugoslavije, zaposleni kod stranih ili međunarodnih organizacija i ustanova, stranih diplomatskih i konzularnih predstavništava ili kod stranih pravnih ili fizičkih lica, ako međunarodnim ugovorom nije drugačije određeno;
6) jugoslovenski državljani zaposleni u inostranstvu, ako za to vreme nisu obavezno osigurani kod stranog nosioca osiguranja, ili ako prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, po propisima te države, ne mogu ostvariti ili koristiti van njene teritorije;
7) strani državljani i lica bez državljanstva koji su, na teritoriji Savezne Republike Jugoslavije, zaposleni kod stranih pravnih ili fizičkih lica, ako međunarodnim ugovorom nije drugačije određeno, kao i kod međunarodnih organizacija i ustanova i stranih diplomatskih i konzularnih predstavništava, ako je takvo osiguranje predviđeno međunarodnim ugovorom.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja obezbeđuju se i zaposlenima za čijim je radom prestala potreba dok ostvaruju novčanu naknadu prema propisima o radnim odnosima.
Osiguranici samostalnih delatnosti su:
1) lica koja, u skladu sa zakonom, samostalno obavljaju privrednu ili drugu delatnost, ako nisu obavezno osigurana po osnovu zaposlenja u drugom preduzeću, drugom pravnom licu, državnom organu ili organu jedinice lokalne samouprave;
2) lica koja su osnivači privrednih društava, u skladu sa zakonom, ako nisu obavezno osigurana po osnovu zaposlenja u drugom preduzeću, drugom pravnom licu, državnom organu ili organu jedinice lokalne samouprave;
3) sveštenici i verski službenici.
Osiguranici - zemljoradnici su lica za koja se, prema zakonu, smatra da se bave poljoprivredom (zemljoradnici, članovi domaćinstva zemljoradnika i članovi mešovitog domaćinstva), ako nisu zaposlena ili ne obavljaju samostalnu delatnost.
Domaćinstvom, u smislu stava 1 ovog člana, smatra se zajednica života, privređivanja i trošenja prihoda ostvarenih radom njenih članova, bez obzira na srodstvo.
Svojstvo osiguranika stiče se danom početka a prestaje danom prestanka zaposlenja ili obavljanja samostalne ili poljoprivredne delatnosti.
Svojstvo osiguranika se utvrđuje na osnovu prijave na osiguranje, odnosno odjave osiguranja, u skladu s ovim zakonom.
Svojstvo osiguranika se ne može steći pre navršenih 15 godina života.
DOBROVOLJNO PENZIJSKO I INVALIDSKO OSIGURANJE
Dobrovoljnim penzijskim i invalidskim osiguranjem osiguranici mogu, u skladu sa zakonom, obezbediti sebi i članovima svoje porodice veći obim, kao i drugu vrstu prava od prava utvrđenih ovim zakonom.
Lica koja nisu obavezno osigurana u smislu ovog zakona mogu pod uslovima, u obimu i na način predviđen ovim zakonom, dobrovoljnim penzijskim i invalidskim osiguranjem, u skladu sa zakonom, sebi i članovima svoje porodice obezbediti prava iz ovog osiguranja.
Dobrovoljno penzijsko i invalidsko osiguranje mogu, pored organizacije za osiguranje, organizovati i sprovoditi i druga pravna lica, u skladu sa zakonom.
Sredstva za dobrovljno penzijsko i invalidsko osiguranje vode se i koriste odvojeno od sredstava za obavezno osiguranje, odnosno drugih sredstava kojima raspolaže pravno lice iz člana 17 ovog zakona.
Odredba stava 1 ovog člana ne odnosi se na sredstva za dobrovoljno penzijsko i invalidsko osiguranje lica iz čl. 13 i 14 ovog zakona osigurana po sopstvenom izboru na osnovicu osiguranja iznad najniže osnovice, odnosno osnovice utvrđene u skladu sa zakonom.
LICA KOJIMA SE OBEZBEĐUJU PRAVA ZA SLUČAJ INVALIDNOSTI I TELESNOG OŠTEĆENJA
Prava za slučaj invalidnosti i telesnog oštećenja prouzrokovanih povredom na radu ili profesionalnom bolešću ostvaruju osiguranici i lica koja, u skladu s propisima o radnim odnosima, obavljaju povremene ili privremene poslove.
Sredstva za ostvarivanje prava iz stava 1 ovog člana obezbeđuju se iz doprinosa koji plaća poslodavac.
Prava za slučaj invalidnosti i telesnog oštećenja ostvaruju osiguranici i lica koja pretrpe povredu na radu učestvujući;
1) u akcijama spasavanja ili odbrane od elementarnih nepogoda ili nesreća;
2) u vojnoj vežbi ili u vršenju drugih obaveza iz oblasti odbrane zemlje utvrđenih saveznim zakonom;
3) na omladinskoj radnoj akciji, odnosno radnom kampu ili takmičenju (proizvodnom, sportskom i dr);
4) na drugim poslovima i zadacima za koje je zakonom utvrđeno da su od opšteg interesa.
Sredstva za ostvarivanje prava iz stava 1 ovog člana, kao i prava iz člana 64 stav 2 ovog zakona za slučaj smrti lica iz stava 1 ovog člana obezbeđuje organizator aktivnosti iz stava 1 ovog člana.
Treći deo
PRAVA IZ PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGURANJA
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja jesu:
1) za slučaj starosti - pravo na starosnu penziju;
2) za slučaj invalidnosti;
- pravo na invalidsku penziju;
- pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju;
- pravo na raspoređivanje, odnosno zaposlenje na drugom odgovarajućem poslu s punim radnim vremenom;
- pravo na novčane naknade u vezi sa korišenjem prava na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju i raspoređivanje, odnosno zaposlenje na drugom odgovarajućem poslu;
3) za slučaj smrti - pravo na porodičnu penziju;
4) za slučaj telesnog oštećenja prouzrokovanog povredom na radu ili profesionalnom bolešću - pravo na novčanu naknadu za telesno oštećenje;
5) i druga prava u skladu sa zakonom.
STICANJE I UTVRĐIVANJE PRAVA IZ PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGURANJA
1. Starosna penzija
Osiguranik stiče pravo na starosnu penziju:
1) kad navrši 63 (muškarac), odnosno 58 (žena) godina života i najmanje 20 godina penzijskog staža;
2) kad navrši 65 (muškarac), odnosno 60 (žena) godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja;
3) kad navrši 40 (muškarac), odnosno 35 (žena) godina staža osiguranja i najmanje 53 godine života.
Osiguraniku kome se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, starosna granica za sticanje prava na starosnu penziju, utvrđena u članu 22 st. 1 i 2 ovog zakona, snižava se, zavisno od stepena uvećanja staža, za po jednu godinu, i to:
1) za svakih šest godina provedenih na radnom mestu, odnosno poslu na kome se efektivno provedenih 12 meseci računa u staž osiguranja kao 14 meseci;
2) sa svakih pet godina provedenih na radnom mestu, odnosno poslu na kome se efektivno provedenih 12 meseci računa u staž osiguranja kao 15 meseci;
3) za svake četiri godine provedene na radnom mestu, odnosno poslu na kome se efektivno provedenih 12 meseci računa u staž osiguranja kao 16 meseci;
4) za svake tri godine provedene na radnom mestu, odnosno poslu na kome se efektivno provedenih 12 meseci računa u staž osiguranja kao 18 meseci.
Starosna granica iz stava 1 ovog člana može se sniziti najviše do 50 godina života, izuzev za baletske umetnike za koje se ne određuje posebna starosna granica.
Starosna penzija se utvrđuje od mesečnog proseka zarade, odnosno osnovice osiguranja osiguranika u bilo kojih uzastopnih deset godina osiguranja koje su za osiguranika najpovoljnije (u daljem tekstu: penzijski osnov).
Kao godina osiguranja uzima se kalendarska godina u kojoj je osiguranik ostvario zaradu, odnosno bio osiguran na osnovicu za najmanje šest meseci staža osiguranja.
Izuzetno od odredbe stava 2 ovog člana, zarada, odnosno osnovica osiguranja iz godine u kojoj osiguranik ostvaruje pravo na starosnu penziju ne uzima se za utvrđivanje penzijskog osnova.
Za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se prosečan mesečni iznos zarade koju je osiguranik ostvario, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom, za rad u punom radnom vremenu, u vremenu kraćem od punog radnog vremena i u vremenu dužem od punog radnog vremena, obračunat na puno radno vreme.
Zarada ostvarena radom u vremenu dužem od punog radnog vremena uzima se za utvrđivanje penzijskog osnova samo ako je takav rad obavljen u skladu s propisima o radnim odnosima.
U prosečan mesečni iznos zarade koji služi za utvrđivanje penzijskog osnova uračunavaju se i:
1) iznosi naknada zarade za vreme odsustvovanja s rada po propisima o radnim odnosima i naknada zarade za vreme ostvarivanja prava po osnovu preostale radne sposobnosti, ostvarene pod uslovima i u visini utrđenim zakonom i kolektivnim ugovorom;
2) osnovice osiguranja koje su služile za obračunavanje i plaćanje doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje, na koje je uplaćen dospeli doprinos.
Izabranom ili postavljenom licu kao prosečan iznos zarade uzima se iznos plate, odnosno naknade zarade koja je služila kao osnovica za plaćanje doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje.
Za vreme za koje je osiguranik ostvario naknadu zarade prema propisima o zdravstvenom osiguranju i za vreme porodiljskog odsustva za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se prosečan mesečni iznos zarade, odnosno osnovice osiguranja ostvaren u kalendarskoj godini koja prethodi godini u kojoj je nastala privremena sprečenost za rad, odnosno godini u kojoj se porodiljsko odsustvo koristi preračunat koeficijentom za valorizaciju utvrđenim za tu godinu.
Osiguraniku koji je u kalendarskoj godini bio istovremeno zaposlen kod dva poslodavca ili više poslodavaca, s nepunim radnim vremenom, za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se ukupno ostvarena zarada i radni časovi po svim osnovama do punog radnog vremena.
U prosečan mesečni iznos zarade za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se osnov za određivanje naknade, odnosno novčana naknada koju ostvaruje osiguranik s preostalom radnom sposobnošću.
Kad se u obračunskom periodu za utvrđivanje penzijskog osnova nalaze i periodi u kojima su ostvarene novčane naknade iz člana 55 stav 1 tač. 1 do 3 i stav 2 ovog zakona, za utvrđivanje penzijskog osnova uzimaju se osnovi od kojih su utvrđene visine tih naknada, koji se preračunavaju koeficijentom za valorizaciju utvrđenim za godinu iz koje je uzeta zarada za utvrđivanje tih osnova.
Kad se u obračunskom periodu za utvrđivanje penzijskog osnova nalaze i periodi u kojima je ostvarena naknada zarade iz člana 55 stav 1 tačka 4 ovog zakona, za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se iznos naknade preračunat koeficijentom za valorizaciju iz godine u kojoj je ta naknada ostvarena. Ako se ta naknada umanjuje za vreme privremene sprečenosti za rad, za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se u punom iznosu.
Kad osiguranik nema deset godina osiguranja iz kojih se uzima zarada, naknada zarade, odnosno osnovica osiguranja, penzijski osnov se utvrđuje na osnovu zarada, naknada zarade, odnosno osnovica osiguranja za onoliko godina koliko je osiguranik imao.
Osiguraniku koji nije ostvario zaradu, naknadu zarade, odnosno osnovicu osiguranja najmanje za jednu godinu osiguranja, za utvrđivanje penzijskog osnova uzimaju se iznosi utvrđeni kolektivnim ugovorom za odgovarajuću kategoriju stručnosti, odnosno za osiguranike samostalnih delatnosti i osiguranike - zemljoradnike najniža osnovica osiguranja utvrđena zakonom.
Osiguraniku - zaposlenom za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se zarada, odnosno osnovica osiguranja ostvarena na osnovu godišnjeg obračuna, prema podacima utvrđenim i unesenim u matičnu evidenciju, koja ne može biti manja od najniže osnovice utvrđene zakonom.
Osiguraniku samostalnih delatnosti za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se, prema podacima utvrđenim i unesenim u matičnu evidenciju, mesečna osnovica osiguranja koju čine prihod i dobit na koje se plaća porez u skladu sa poreskim propisima.
Osiguranik samostalnih delatnosti koji ostvari prihod i dobit manju od najniže osnovice, utvrđene u skladu sa zakonom, obavezno je osiguran na tu osnovicu.
Najviša osnovica iz stava 1 ovog člana utvrđuje se u skladu sa zakonom.
Za pojedine kategorije osiguranika samostalnih delatnosti koje ne ostvaruju redovan mesečni prihod osnovice osiguranja utvrđuju se u skladu sa zakonom.
Osiguraniku - zemljoradniku za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se prema podacima utvrđenim i unesenim u matičnu evidenciju, osnovica osiguranja na koju je plaćen doprinos, a koja ne može biti manja od najniže osnovice utvrđene u skladu sa zakonom.
Osnovice osiguranja iznad najniže osnovice iz stava 1 ovog člana, na koje se osiguranik može osigurati po sopstvenom izboru, i uslove pod kojima se te osnovice osiguranja uračunavaju u penzijski osnov utvrđuje organizacija za osiguranje, ako zakonom nije drukčije uređeno.
Zarade, naknade zarada, odnosno osnovice osiguranja iz ranijih godina, prema kojima se utvrđuje penzijski osnov, valorizuju se prema proseku zarada zaposlenih na teritoriji republike, u poslednjoj kalendarskoj godini koja prethodi godini u kojoj osiguranik ostvaruje pravo na penziju, ako zakonom nije drukčije uređeno.
Koeficijente za valorizaciju zarada iz ranijih godina utvrđuje organizacija za osiguranje svake godine jedinstveno, na osnovu statističkih podataka o kretanju zarada zaposlenih na teritoriji republike, ako zakonom nije drukčije uređeno.
(Brisan)
Visina starosne penzije određuje se od penzijskog osnova u procentu koji se utvrđuje prema dužini penzijskog staža i koji iznosi:
1) osiguraniku muškarcu za 15 godina penzijskog staža 35% od penzijskog osnova i za svaku dalju navršenu godinu staža po 2%;
2) osiguraniku ženi za 15 godina penzijskog staža 40% od penzijskog osnova i za svaku dalju navršenu godinu staža do navršenih 20 godina staža po 3%, a za svaku navršenu godinu staža preko 20 godina po 2%.
Visina starosne penzije, za penzijski staž koji iznosi manje od godinu dana, ali ne manje od šest meseci, povećava se za 1% od penzijskog osnova, a osiguraniku ženi sa penzijskim stažom od 15 do 20 godina za 1,5%.
Starosna penzija može iznositi najviše 85% od penzijskog osnova.
2. Prava za slučaj invalidnosti
2.1. Zajedničke odredbe
Invalidnost postoji kad kod osiguranika nastane trajno smanjenje ili gubitak sposobnosti za rad na svom poslu zbog promena u zdravstvenom stanju prouzrokovanih povredom na radu, profesionalnom bolešću, povredom van rada ili bolešću, koje se ne mogu otkloniti lečenjem ili medicinskom rehabilitacijom.
Svojim poslom smatra se posao koji je osiguranik obavljao, odnosno na osnovu koga je bio obavezno osiguran neposredno pre nastanka invalidnosti.
Ako je to za osiguranika - zaposlenog povoljnije, svojim poslom smatraće se, na njegov zahtev, posao koji je obavljao najmanje dve godine za poslednje tri godine rada pre nastanka invalidnosti.
Za lice koje u momentu nastanka invalidnosti nije zaposleno, odnosno ne obavlja samostalnu delatnost, svojim poslom smatra se posao koji je obavljalo neposredno pre prestanka zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne delatnosti.
Smanjenje radne sposobnosti postoji kod osiguranika - zaposlenog, odnosno osiguranika samostalnih delatnosti koji, s normalnim radnim naporom koji ne ugrožava njegovo zdravstveno stanje, ne može više da radi na svom poslu puno radno vreme.
Preostala radna sposobnost postoji kod osiguranika - zaposlenog, odnosno osiguranika samostalnih delatnosti koji je sposoban da, s normalnim radnim naporom koji ne ugrožava njegovo zdravstveno stanje, radi na drugom odgovarajućem poslu puno radno vreme, odnosno koji se prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom za to može osposobiti.
Drugim odgovarajućim poslom, u smislu stava 2 ovog člana, smatra se posao koji je, prema stručnoj spremi i preostaloj radnoj sposobnosti, osiguranik sposoban da radi puno radno vreme, s radnim naporom koji ne pogoršava njegovo zdravstveno stanje, odnosno posao za koji se prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom može osposobiti.
Gubitak radne sposobnosti kod osiguranika - zaposlenog, odnosno osiguranika samostalnih delatnosti postoji ako je potpuno i trajno nesposoban za obavljanje svog, odnosno drugog odgovarajućeg posla i ako se prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom ne može osposobiti za drugi odgovarajući posao s punim radnim vremenom.
Gubitak radne sposobnosti kod osiguranika - zemljoradnika postoji ako je potpuno i trajno nesposoban za obavljanje svog posla.
Povredom na radu, u smislu ovog zakona, smatra se povreda osiguranika koja se dogodi u prostornoj, vremenskoj i uzročnoj povezanosti sa obavljanjem posla po osnovu koga je osiguran, prouzrokovana neposrednim i kratkotrajnim mehaničkim, fizičkim ili hemijskim dejstvom, naglim promenama položaja tela, iznenadnim opterećenjem tela ili drugim promenama fiziološkog stanja organizma.
Povredom na radu smatra se i povreda prouzrokovana na način iz stava 1 ovog člana, koju osiguranik pretrpi pri obavljanju posla na koji nije raspoređen, ali koji obavlja u interesu poslodavca kod koga je zaposlen.
Povredom na radu smatra se i povreda prouzrokovana na način iz stava 1 ovog člana, koju osiguranik pretrpi na redovnom putu od stana do mesta rada ili obrnuto, na putu preduzetom radi izvršavanja službenih poslova i na putu preduzetom radi stupanja na rad, kao i u drugim slučajevima utvrđenim zakonom.
Povredom na radu smatra se i oboljenje osiguranika koje je nastalo neposredno ili kao isključiva posledica nekog nesrećnog slučaja ili više sile za vreme obavljanja posla po osnovu koga je osiguran ili u vezi s njim.
Povredom na radu smatra se i povreda prouzrokovana na način predviđen u članu 40 ovog zakona, koju osiguranik pretrpi;
1) u vezi s korišćenjem prava na zdravstvenu zaštitu;
2) u vezi s korišćenjem prava na raspoređivanje, odnosno zaposlenje na odgovarajućem poslu s punim radnim vremenom, kao i prava na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju.
Povredom na radu smatra se i povreda prouzrokovana na način predviđen u članu 40 ovog zakona, koju lice pretrpi učestvujući u aktivnostima utvrđenim u članu 20 stav 1 ovog zakona.
Profesionalne bolesti, u smislu ovog zakona, jesu određene bolesti nastale u toku osiguranja, prouzrokovane dužim neposrednim uticajem procesa i uslova rada na radnim mestima, odnosno poslovima koje je osiguranik obavljao.
Profesionalne bolesti, radna mesta, odnosno poslove na kojima se te bolesti pojavljuju i uslove pod kojima se smatraju profesionalnim bolestima, u smislu stava 1 ovog člana, utvrđuje nadležni savezni organ, odnosno organizacija.
Invalid rada, u smislu ovog zakona, jeste osiguranik koji prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruje za slučaj invalidnosti.
Radni vek je broj punih godina u periodu od dana kad je osiguranik navršio 20 godina života, odnosno 23 godine života ako je redovnim školovanjem stekao višu stručnu spremu, odnosno 26 godina života ako je redovnim školovanjem stekao visoku stručnu spremu, do dana nastanka invalidnosti.
Osiguraniku koji je, posle navršenih 20 godina života, bio na odsluženju vojnog roka skraćuje se radni vek za onoliko vremena koliko je proveo na odsluženju vojnog roka.
Ako je pravo na invalidsku penziju prestalo zbog toga što je, u toku korišćenja invalidske penzije utvrđeno da postoji sposobnost za rad, radni vek se skraćuje za onoliko vremena koliko je trajalo korišćenje invalidske penzije do utvrđivanja sposobnosti za rad.
Odredba stava 1 ovog člana odnosi se i na osiguranika koji je vanrednim školovanjem stekao višu ili visoku stručnu spremu, pod uslovom da za vreme školovanja nije bio zaposlen, odnosno obavezno osiguran po drugom osnovu.
2.2. Invalidska penzija
Osiguranik kod koga nastane gubitak radne sposobnosti, odnosno osiguranik - zaposleni ili osiguranik samostalnih delatnosti s preostalom radnom sposobnošću, kome se, zbog navršenih godina života iz člana 54 ovog zakona, ne obezbeđuje pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, stiče pravo na invalidsku penziju:
1) ako je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom bolešću - bez obzira na navršene godine života i dužinu penzijskog staža;
2) ako je invalidnost prouzrokovana povredom van rada ili bolešću pod uslovom da je gubitak radne sposobnosti nastao pre navršenja godina života propisanih za sticanje prava na starosnu penziju i da je imao navršen penzijski staž koji mu pokriva najmanje jednu trećinu radnog veka.
Osiguranik žena može, na svoj zahtev, da ostvari pravo na invalidsku penziju na isti način, pod istim uslovima i u istoj visini kao i osiguranik muškarac.
Osiguranik kod koga je invalidnost, prouzrokovana bolešću ili povredom van rada, nastala pre navršene 30 godine života stiče pravo na invalidsku penziju:
1) kad je invalidnost nastala do navršene 20 godine života - bez obzira na dužinu staža osiguranja;
2) kad je invalidnost nastala do navršene 25 godine života - ako do nastanka invalidnosti ima ukupno najmanje devet meseci staža osiguranja, ako je to za osiguranika povoljnije;
3) kad je invalidnost nastala do navršene 30 godine života - ako do nastanka invalidnosti ima ukupno najmanje godinu dana staža osiguranja, ako je to za osiguranika povoljnije.
Osiguranik - zaposleni koji je stekao pravo na raspoređivanje, odnosno osiguranik - zaposleni ili osiguranik samostalnih delatnosti koji je stekao pravo na zaposlenje na drugom odgovarajućem poslu s punim radnim vremenom, pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, kod doga nastane pogoršanje već utvrđene invalidnosti ili nov slučaj invalidnosti koji povlači pravo na invalidsku penziju, stiče pravo na invalidsku penziju ako, na dan nastanka pogoršanja ili nastanka novog slučaja invalidnosti, ispunjava uslove za invalidsku penziju iz člana 45 ovog zakona.
Invalidska penzija se određuje od penzijskog osnova utvrđenog na način predviđen za starosnu penziju.
Invalidska penzija, u slučaju invalidnosti prouzrokovane povredom na radu ili profesionalnom bolešću, određuje se u visini od 85% od penzijskog osnova.
Invalidska penzija, u slučaju invalidnosti prouzrokovane bolešću ili povredom van rada, određuje se od penzijskog osnova u procentu koji se utvrđuje prema polu osiguranika, dužini penzijskog staža i pokrivenosti radnog veka penzijskim stažom i to:
1) ako ukupni penzijski staž pokriva tri četvrtine ili više radnog veka - za penzijski staž do 15 godina u visini od 55% (muškarac), odnosno 60% (žena) penzijskog osnova, s tim što se za svaku dalju navršenu godinu penzijskog staža do navršenih 25 godina staža povećava za 2%, a za svaku navršenu godinu staža iznad 25 godina staža za po 1% od penzijskog osnova;
2) ako ukupni penzijski staž pokriva polovinu ili više, a manje od tri četvrtine radnog veka - za penzijski staž do 15 godina u visini od 50% (muškarac), odnosno 57,5% (žena) penzijskog osnova, s tim što se za svaku dalju navršenu godinu penzijskog staža do navršenih 25 godina staža povećava za po 2%, a za svaku navršenu godinu staža iznad 25 godina staža za po 1% od penzijskog osnova;
3) ako ukupni penzijski staž pokriva manje od polovine radnog veka - za penzijski staž do 15 godina u visini od 45% (muškarac), odnosno 55% (žena) penzijskog osnova, s tim što se za svaku dalju navršenu godinu staža povećava za po 2% od penzijskog osnova.
Za preostali staž koji iznosi najmanje šest meseci, procenat iz stava 1 ovog člana povećava se za još 1% za ukupan staž ispod 25 godina, a za 0,5% za ukupan staž preko 25 godina.
Invalidska penzija može iznositi najviše 85% od penzijskog osnova.
Osiguraniku koji ispunjava uslove za sticanje prava na invalidsku penziju u pogledu penzijskog staža i kod koga je invalidnost prouzrokovana delimično povredom na radu ili profesionalnom bolešću, a delimično bolešću ili povredom van rada, određuje se jedna invalidska penzija, koja se sastoji od srazmernih delova određenih po osnovu povrede na radu ili profesionalne bolesti, odnosno po osnovu bolesti ili povrede van rada, prema njihovom uticaju na ukupnu invalidnost, s tim što tako obračunata penzija ne može iznositi više od 85% od penzijskog osnova.
Osiguraniku koji ne ispunjava uslove za sticanje prava na invalidsku penziju iz člana 49 stav 1 ovog zakona i kod koga je invalidnost prouzrokovana delimično povredom na radu ili profesionalnom bolešću, a delimično povredom van rada ili bolešću, visina invalidske penzije se određuje u procentu sa kojim je povreda na radu ili profesionalna bolest uticala na ukupnu invalidnost od iznosa koji čini 85% od penzijskog osnova.
Osiguraniku vojnom invalidu od prve do šeste grupe, kao i drugom invalidu koji je izjednačen s mirnodopskim vojnim invalidom od prve do šeste grupe, koji stekne pravo na invalidsku penziju, ta penzija se obezbeđuje u visini od 85% od penzijskog osnova ako mu je polovina radnog veka pokrivena penzijskim stažom.
Sredstva u visini razlike između penzije utvrđene bez primene stava 1 ovog člana i penzije utvrđene njegovom primenom obezbeđuju se u saveznom budžetu.
2.3. Prava po osnovu preostale radne sposobnosti
Osiguranik - zaposleni kod koga postoji preostala radna sposobnost ima pravo na raspoređivanje na drugi odgovarajući posao, odnosno pravo na odgovarajuće zaposlenje s punim radnim vremenom, pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, ako je potrebna, kao i pravo na novčane naknade u vezi s korišćenjem tih prava.
Osiguranik samostalnih delatnosti kod koga postoji preostala radna sposobnost ima pravo na odgovarajuće zaposlenje s punim radnim vremenom, pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, ako je potrebna, kao i pravo na novčane naknade u vezi s korišćenjem tih prava.
Lice koje u vreme ostvarivanja prava nije zaposleno, odnosno ne obavlja delatnost po osnovu koje je osigurano, stiče prava iz člana 52 st. 1 i 2 ovog zakona;
1) bez obzira na dužinu penzijskog staža, kad je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom bolešću;
2) ako mu penzijski staž pokriva najmanje jednu četvrtinu radnog veka, kad je invalidnost prouzrokovana povredom van rada ili bolešću.
Izuzetno od odredbe stava 1 ovog člana, lice kod koga je invalidnost prouzrokovana bolešću ili povredom van rada, nastala pre navršenja 30 godina života stiče prava iz člana 52 st. 1 i 2 ovog zakona:
1) bez obzira na dužinu staža osiguranja, kad je invalidnost nastala do navršene 20 godine života;
2) ako do nastanka invalidnosti ima ukupno najmanje šest meseci staža osiguranja, kad je invalidnost nastala do navršene 25 godine života;
3) ako do nastanka invalidnosti ima ukupno najmanje devet meseci staža osiguranja, kad je invalidnost nastala do navršene 30 godine života.
Osiguranik - zaposleni s preostalom radnom sposobnošću ostvaruje pravo na raspoređivanje, odnosno zaposlenje na drugom odgovarajućem poslu, ako, na dan utvrđivanja invalidnosti, ne ispunjava uslove za sticanje prava na starosnu penziju, a pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju ostvaruje pod uslovom da, na taj dan, nema navršenih 53 (muškarac), odnosno 48 (žena) godina života.
Osiguranik samostalnih delatnosti s preostalom radnom sposobnošću ostvaruje pravo na zaposlenje na drugom odgovarajućem poslu ako, na dan utvrđivanja invalidnosti, ne ispunjava uslove za sticanje prava na starosnu penziju, a pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju ostvaruje pod uslovom da, na taj dan, nema navršenih 53 (muškarac), odnosno 48 (žena) godina života.
Osiguranik - zaposleni s preostalom radnom sposobnošću ima pravo na novčanu naknadu;
1) zarade od dana nastanka invalidnosti do dana raspoređivanja, odnosno zaposlenja na drugom odgovarajućem poslu, odnosno do upućivanja na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju;
2) zarade za vreme prekvalifikacije ili dokvalifikacije;
3) zarade od dana završene prekvalifikacije ili dokvalifikacije do dana raspoređivanja, odnosno zaposlenja na drugom odgovarajućem poslu;
4) zbog manje zarade na drugom odgovarajućem poslu.
Osiguranik samostalnih delatnosti s preostalom radnom sposobnošću ima pravo na novčanu naknadu zarade:
1) od dana nastanka invalidnosti do dana zaposlenja na drugom odgovarajućem poslu, odnosno do upućivanja na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju;
2) za vreme prekvalifikacije ili dokvalifikacije;
3) od dana završene prekvalifikacije ili dokvalifikacije do dana zaposlenja na drugom odgovarajućem poslu.
Osnov za određivanje novčane naknade iz člana 55 stav 1 tač. 1 do 3 i stav 2 ovog zakona predstavlja zarada, odnosno naknada zarade koju je osiguranik ostvario u poslednjoj godini osiguranja koja prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost.
Ako poslednja godina osiguranja iz stava 1 ovog člana nije godina koja neposredno prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost, već neka ranija godina, zarada iz te godine dovodi se valorizacijom na nivo zarade u godini koja neposredno prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost, ako zakonom nije drukčije uređeno.
Novčana naknada iz stava 1 ovog člana ne može biti niža od 30% od prosečne mesečne zarade zaposlenih ostvarene na teritoriji republike u prethodnom tromesečju.
Novčana naknada iz člana 55 stav 1 tačka 4 ovog zakona određuje se u visini razlike između valorizovanog prosečnog mesečnog iznosa zarade koju je osiguranik ostvario u poslednjoj godini osiguranja koja prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost i prosečnog mesečnog iznosa zarade koju on ostvaruje na drugom odgovarajućem poslu.
Ako poslednja godina osiguranja iz stava 1 ovog člana nije godina koja neposredno prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost, već neka ranija godina, prosečan mesečni iznos zarade iz te godine dovodi se valorizacijom na nivo prosečnog mesečnog iznosa zarade u godini koja neposredno prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost.
Novčane naknade iz člana 55 ovog zakona usklađuju se, u toku godine, sa kretanjem prosečne mesečne zarade zaposlenih ostvarene na teritoriji republike, odnosno kod poslodavca.
Osiguranik - zaposleni kod koga je utvrđena preostala radna sposobnost ostvaruje:
1) pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, pravo na raspoređivanje na drugi odgovarajući posao i pravo na novčane naknade iz člana 55 stav 1 tač. 1 do 3 ovog zakona - kod poslodavca kod koga je radio u vreme nastanka invalidnosti, pod uslovima i na način koji su utvrđeni opštim aktom poslodavca, odnosno kolektivnim ugovorom u skladu sa zakonom;
2) pravo na novčanu naknadu iz člana 55 stav 1 tačka 4 ovog zakona - kod organizacije za osiguranje, odnosno na njen teret.
Pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, pravo na odgovarajuće zaposlenje, kao i pravo na novčane naknade osiguraniku iz stava 1 ovog člana, u slučaju prestanka rada poslodavca obezbeđuje organizacija za osiguranje.
Osiguraniku samostalnih delatnosti kod koga je utvrđena preostala radna sposobnost pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, pravo na odgovarajuće zaposlenje i pravo na novčane naknade iz člana 55 stav 2 ovog zakona obezbeđuje organizacija za osiguranje.
Lice koje, u vreme ostvarivanja prava po osnovu preostale radne sposobnosti, nije obavezno osigurano, ta prava stiče i ostvaruje kod organizacije za osiguranje.
3. Prava za slučaj opasnosti od nastanka invalidnosti
Čl. 62 i 63
(Brisano)
4. Porodična penzija
Pravo na porodičnu penziju mogu ostvariti članovi porodice:
1) umrlog osiguranika koji je navršio najmanje pet godina staža osiguranja ili najmanje deset godina penzijskog staža, ili ispunio uslove za starosnu ili invalidsku penziju; ili
2) umrlog korisnika starosne ili invalidske penzije ili prava po osnovu preostale radne sposobnosti.
Ako je smrt osiguranika, odnosno lica iz čl. 19 i 20 ovog zakona nastala kao posledica povrede na radu ili profesionalne bolesti, članovi njegove porodice stiču pravo na porodičnu penziju bez obzira na dužinu penzijskog staža osiguranika, odnosno tog lica.
Članovima porodice umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava iz člana 64 ovog zakona smatraju se:
1) bračni drug;
2) deca (rođena u braku ili van braka ili usvojena; pastorčad koju je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao, unučad, braća i sestre i druga deca bez roditelja, odnosno deca koja imaju jednog ili oba roditelja koji su potpuno nesposobni za rad, a koju je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao);
3) roditelji (otac i majka, očuh i maćeha i usvojioci koje je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao).
Pravo na porodičnu penziju može ostvariti i bračni drug iz razvedenog braka ako mu je sudskom presudom utvrđeno pravo na izdržavanje.
Udova stiče pravo na porodičnu penziju:
1) ako je, do smrti bračnog druga, navršila 48 godina života; ili
2) ako je, do smrti bračnog druga, ili u roku od jedne godine od dana smrti bračnog druga, postala potpuno nesposobna za rad; ili
3) ako je, posle smrti bračnog druga, ostalo jedno dete ili više dece koja imaju pravo na porodičnu penziju po tom bračnom drugu, a udova obavlja roditeljsku dužnost prema toj deci. Udova koja, u toku trajanja prava prema tom osnovu, postane potpuno nesposobna za rad, zadržava pravo na porodičnu penziju dok postoji ta nesposobnost.
Udova koja, do smrti bračnog druga, nije navršila 48 godina života ali je navršila 43 godina života, stiče pravo na porodičnu penziju kad navrši 48 godina života.
Udova koja, u toku trajanja prava na porodičnu penziju stečenog po stavu 1 tač. 2 i 3 ovog člana, navrši 48 godine života trajno zadržava pravo na porodičnu penziju. Udova kojoj pravo na porodičnu penziju prestane pre navršene 48, ali posle navršene 43 godine života može ponovo ostvariti pravo kad navrši 48 godina života.
Pravo na porodičnu penziju ima i udova kod koje je utvrđena trudnoća, kao i udova koja je dete umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava rodila posle njegove smrti, s tim što joj to pravo pripada od dana smrti osiguranika, odnosno korisnika prava.
Ako je dete mrtvo rođeno ili ako umre pre nego što navrši šest meseci života, udovi pripada pravo na porodičnu penziju do isteka šest meseci posle porođaja.
Udovac stiče pravo na porodičnu penziju:
1) ako je, do smrti bračnog druga, navršio 53 godine života; ili
2) ako je, do smrti bračnog druga, ili u roku od jedne godine od dana smrti bračnog druga, postao potpuno nesposoban za rad; ili
3) ako je, posle smrti bračnog druga, ostalo jedno dete ili više dece koja imaju pravo na porodičnu penziju po tom bračnom drugu, a udovac obavlja roditeljsku dužnost prema toj deci. Udovac koji, u toku trajanja prava po tom osnovu, postane potpuno nesposoban za rad, zadržava pravo na porodičnu penziju dok postoji ta nesposobnost.
Udovac koji, u toku trajanja prava na porodičnu penziju stečenog po stavu 1 tač. 2 i 3 ovog člana, navrši 53 godine života, trajno zadržava pravo na porodičnu penziju.
Dete stiče pravo na porodičnu penziju i ona mu pripada:
1) do navršenih 15 godina života, odnosno do završetka redovnog ili vanrednog školovanja, ali najdocnije do navršenih 26, odnosno 27 godina života ako je bilo upućeno na odsluženje vojnog roka;
2) dok traje nesposobnost za samostalan život i rad, nastala do uzrasta do koga se deci obezbeđuje pravo na porodičnu penziju;
3) dok traje nesposobnost za samostalan život i rad, nastala posle uzrasta do koga se deci obezbeđuje pravo na porodičnu penziju, a pre smrti osiguranika, odnosno korisnika prava, pod uslovom da ga je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao do svoje smrti.
Invalidno dete stiče pravo na porodičnu penziju i ona mu pripada od prestanka zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne delatnosti.
Detetu iz stava 1 tačka 1) ovog člana kome je školovanje prekinuto zbog bolesti, za vreme tog prekida, kao i posle navršene 26, odnosno 27 godine života ako je školovanje produženo pre navršene 26 odnosno 27 godine života, pripada porodična penzija, ali najviše za vreme za koje je školovanje prekinuto zbog bolesti.
Roditelj (otac i majka, očuh i maćeha i usvojilac) koga je osiguranik, odnosno korisnik prava, u skladu sa zakonom, izdržavao do svoje smrti stiče pravo na porodičnu penziju ako je do smrti osiguranika, odnosno korisnika prava:
1) navršio 58 (muškarac), odnosno 53 (žena) godina života; ili
2) postao potpuno nesposoban za rad.
Porodična penzija određuje se od starosne ili invalidske penzije koja bi osiguraniku pripadala u času smrti, odnosno od penzije koja je korisniku pripadala u času smrti, u procentu koji se utvrđuje prema broju članova porodice koji imaju pravo na tu penziju, i to:
1) ako penzija pripada samo članovima uže porodice ili samo članovima šire porodice umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava određuje se u sledećim procentima;
- za jednog člana 70%
- za dva člana 80%;
- za tri člana 90%;
- za četiri člana ili više članova 100%;
2) ako penzija pripada i članovima uže porodice i članovima šire porodice umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava, članovima uže porodice određuje se porodična penzija prema tački 1 ovog stava, a članovima šire porodice pripada ostatak do iznosa starosne ili invalidske penzije iz stava 1 ovog člana.
Ako pravo na porodičnu penziju imaju bračni drug i razvedeni bračni drug umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava, određuje se jedna porodična penzija u visini koja pripada za jednog člana porodice i deli se u jednakim iznosima.
Visina porodične penzije, u slučaju kad je koriste tri člana ili više članova porodice ili deca bez oba roditelja, ne može biti manja od 40% penzijskog osnova umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava.
Deci bez oba roditelja pripada, pored porodične penzije po jednom roditelju, i porodična penzija po drugom roditelju, i to: za jedno dete 20%, za dva deteta 40%, za tri deteta 60%, a za četvoro ili više dece 100% starosne ili invalidske penzije iz člana 71 stav 1 ovog zakona.
Ako deca imaju pravo na porodičnu penziju prema članu 71 ovog zakona i prema stavu 2 ovog člana, pripada im penzija koja je za njih povoljnija, s tim što ukupan iznos porodične penzije ne može preći najviši iznos penzijskog osnova, odnosno penzije, utvrđen u skladu s članom 79 ovog zakona.
Članovima uže porodice umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava, u smislu ovog zakona, smatraju se bračni drug i deca (rođena u braku ili van braka ili usvojena, pastorčad i unuci).
Članovima šire porodice umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava, u smislu ovog zakona, smatraju se roditelji (otac, majka, očuh, maćeha i usvojioci), braća, sestre i druga deca bez roditelja, odnosno deca koja imaju jednog ili oba roditelja koji su potpuno nesposobni za rad, a koju je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao.
5. Novčana naknada za telesno oštećenje
Telesno oštećenje postoji kad kod osiguranika nastane gubitak, bitnije oštećenje ili znatnija onesposobljenost pojedinih organa ili delova tela, što otežava normalnu aktivnost organizma i iziskuje veće napore u ostvarivanju životnih potreba, bez obzira na to da li prouzrokuje ili ne prouzrokuje invalidnost.
Osiguranik, odnosno lice iz čl. 19 i 20 ovog zakona kod koga telesno oštećenje prouzrokovano povredom na radu ili profesionalnom bolešću iznosi najmanje 30% stiče pravo na novčanu naknadu.
Visina novčane naknade za telesno oštećenje utvrđuje se od prosečne mesečne zarade zaposlenih ostvarene na teritoriji republike u prethodnoj godini, prema procentu telesnog oštećenja, u skladu sa zakonom.
Visina novčane naknade za telesno oštećenje ne može biti niža od 13% od osnova iz stava 1 ovog člana.
Telesna oštećenja iz člana 74 ovog zakona, kao i procente tih oštećenja utvrđuje savezni nadležni organ, odnosno organizacija.
Četvrti deo
NAJNIŽA I NAJVIŠA PENZIJA
Pravo na najniži iznos penzije stiče osiguranik koji ostvari pravo na starosnu, odnosno invalidsku penziju ako mu je ta penzija manja od iznosa penzije utvrđene po odredbama ovog člana.
Osnov od koga se određuje najniži iznos starosne, odnosno invalidske penzije čini prosečna mesečna zarada zaposlenih na teritoriji republike u prethodnoj godini.
Najniža starosna, odnosno invalidska penzija iznosi 20% od osnova iz stava 2 ovog člana.
Osiguranik koji ostvari pravo na inostrani deo penzije prema međunarodnom ugovoru stiče pravo na najniži iznos penzije ako mu je iznos penzije, utvrđen po ovom zakonu, i inostrane penzije, obračunate prema važećem devisnom kursu na dan donošenja rešenja, manji od najnižeg iznosa penzije određene prema članu 77 ovog zakona.
Za utvrđivanje najnižeg iznosa penzije ne uzima se staž osiguranja navršen u inostranstvu.
Najviši iznos starosne, odnosno invalidske penzije, odnosno najviši penzijski osnov, utvrđen zakonom usklađuje se pod uslovima i na način koji su predviđeni u članu 80 ovog zakona.
USKLAĐIVANJE PENZIJE I NOVČANE NAKNADE ZA TELESNO OŠTEĆENJE
Penzija se od 1. januara, 1. aprila, 1. jula i 1. oktobra tekuće godine usklađuje, na osnovu statističkih podataka, sa kretanjem troškova života i prosečne zarade zaposlenih na teritoriji republike u prethodna tri meseca, i to u procentu koji predstavlja polovinu zbira procenta rasta, odnosno pada troškova života i procenta rasta, odnosno pada zarada, ako zakonom nije drukčije uređeno.
Isplata usklađene penzije teče od prvog dana u mesecu u kome je izvršeno usklađivanje.
Prilikom određivanja penzije, ona se prethodno usklađuje počev od 1. januara godine u kojoj osiguranik ostvaruje pravo na penziju prema kretanju prosečne zarade zaposlenih u januaru te godine u odnosu na celu prethodnu godinu.
Novčana naknada za telesno oštećenje usklađuje se pod uslovima i na način koji su predviđeni članom 80 ovog zakona.
Peti deo
STICANJE I OSTVARIVANJE PRAVA ODREĐENIH KATEGORIJA OSIGURANIKA
Osiguranik kome prestane zaposlenje s pravom na penziju, pre ispunjenja uslova iz člana 22 ovog zakona, stiče pravo na starosnu penziju ako je navršio najmanje 53 godine života i 20 godina penzijskog staža, od čega najmanje 10 godina efektivno provedenih na radnim mestima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem.
Osiguraniku iz stava 1 ovog člana pripada starosna penzija koja, za 20 godina penzijskog staža, iznosi 55% (muškarac), odnosno 57,5% (žena) od penzijskog osnova i povećava se po 2,5% od penzijskog osnova za svaku dalju navršenu godinu do navršenih 30 godina penzijskog staža. Za svaku navršenu godinu preko 30 godina penzijskog staža penzija se povećava po 0,5% od penzijskog osnova, s tim što ne može iznositi više od 85% od penzijskog osnova.
Osiguraniku određenom zakonom, koji ima najmanje 20 godina penzijskog staža, od čega najmanje 10 godina efektivno provedenih na radnim mestima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, starosna, odnosno invalidska penzija određuje se od penzijskog osnova koji predstavlja njegov prosečni mesečni iznos zarade ostvarene u kalendarskoj godini koja prethodi godini ostvarivanja prava, ako je taj osnov za njega povoljniji od penzijskog osnova utvrđenog po članu 24 ovog zakona.
Osiguraniku određenom zakonom, koji, u vršenju ili povodom vršenja službenih zadataka, izgubi život ili kod koga nastane invalidnost po osnovu koje stekne pravo na invalidsku penziju, penzija se određuje od penzijskog osnova utvrđenog u stavu 1 ovog člana.
Razlika između penzije utvrđene bez primene čl. 82 i 83 ovog zakona i penzije utvrđene primenom tih članova, kao i ceo iznos penzije određene osiguraniku koji ne ispunjava uslove za ostvarivanje prava na penziju utvrđene u čl. 22 i 23 ovog zakona, obezbeđuje se u saveznom, odnosno republičkom budžetu.
Šesti deo
PENZIJSKI STAŽ
Penzijski staž na osnovu koga se stiču i ostvaruju prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja obuhvata:
1) vreme koje se računa u staž osiguranja i poseban staž prema odredbama ovog zakona;
2) vreme koje je, kao staž osiguranja i poseban staž, računato u penzijski staž prema propisima koji su bili na snazi do dana stupanja na snagu ovog zakona.
Izuzetno od odredbe stava 1 tačka 2 ovog člana, staž navršen, odnosno utvrđen na teritoriji republike Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije koja nije u sastavu Savezne Republike Jugoslavije računa se u penzijski staž do dana otcepljenja te republike, ako međunarodnim ugovorom nije drugačije određeno.
U staž osiguranja, u smislu člana 85 stav 1 ovog zakona, računa se i vreme koje je osiguranik proveo u svojstvu vojnog osiguranika.
U staž osiguranja, u smislu člana 85 stav 1 ovog zakona, računa se vreme koje je osiguranik proveo na radu po osnovu koga je bio obavezno osiguran i za koje je uplaćen doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje.
U staž osiguranja ne računa se vreme koje osiguranik provede u osiguranju posle dostavljanja pravnosnažnog rešenja kojim je utvrđen gubitak radne sposobnosti.
1. Staž osiguranja koji se računa sa efektivnim trajanjem
U staž osiguranja računa se vreme provedeno na radu s punim radnim vremenom.
Pod vremenom provedenim na radu s punim radnim vremenom podrazumeva se i vreme koje se, prema propisima o radnim odnosima, smatra punim radnim vremenom.
U staž osiguranja računa se i vreme provedeno, u skladu s propisima o radnim odnosima, na radu s vremenom kraćim od punog radnog vremena, osim vremena iz stava 2 ovog člana, s tim što se ukupan broj časova takvog rada, ostvarenih za pojedine godine, obračunava na puno radno vreme.
Vreme provedeno na radu kod dva poslodavca ili više poslodavaca obračunava se prema odredbi stava 3 ovog člana.
U staž osiguranja računa se i vreme koje je osiguranik proveo:
1) na stručnom usavršavanju ili specijalizaciji u toku zaposlenja;
2) na prekvalifikaciji ili dokvalifikaciji na koju je bio upućen kao invalid rada, vojni invalid ili civilni invalid rata, kao slep, ili kao oboleo od distrofije i srodnih mišićnih i neuromišićnih oboljenja, od paraplegije, cerebralne i dečije paralize i multipleks skleroze, bez obzira na to da li je pre toga bio osiguran.
U staž osiguranja računa se vreme koje invalid rada s preostalom radnom sposobnošću provede van zaposlenja - do stupanja na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, odnosno do zaposlenja na drugom odgovarajućem poslu.
U staž osiguranja računa se i vreme za koje osiguranik-zaposleni, u skladu s propisima o radnim odnosima, prima, po osnovu materijalnog obezbeđenja nezaposlenih lica, novčanu naknadu u slučaju prestanka potrebe za njegovim radom i u drugim slučajevima utvrđenim zakonom.
U staž osiguranja računa se i vreme koje je osiguranik - zaposleni proveo na neplaćenom odsustvu, kao učesnik štrajka, u skladu s propisima o štrajku, vreme za koje je privremeno udaljen sa rada (suspenzija), kao i vreme koje je proveo u istražnom zatvoru ili na izdržavanju kazne zatvora, u trajanju, na način i pod uslovima koj su utvrđeni zakonom.
Osiguraniku samostalnih delatnosti u staž osiguranja računa se i vreme za koje je privremeno obustavio obavljanje delatnosti, u skladu sa zakonom, ako je za to vreme uplatio doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje, osim vremena provedenog na odsluženju vojnog roka.
U staž osiguranja računa se i vreme za koje je plaćen doprinos po prestanku obaveznog osiguranja (produženo osiguranje), u slučajevima, pod uslovima i na način koji su utvrđeni zakonom.
2. Staž osiguranja koji se računa sa uvećanim trajanjem
Osiguraniku koji radi na naročito teškim, opasnim i za zdravlje štetnim radnim mestima, odnosno poslovima i osiguraniku koji radi na radnim mestima, odnosno poslovima na kojima posle navršenja određenih godina života ne može uspešno obavljati svoju profesionalnu delatnost, staž osiguranja računa se sa uvećanim trajanjem, pod uslovima utvrđenim ovim zakonom.
Stepen uvećanja staža osiguranja zavisi od težine, opasnosti i štetnosti rada, odnosno od prirode posla, a može iznositi najviše 50%.
Radno mesto, odnosno posao na kome se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem zato što je rad naročito težak, opasan i štetan za zdravlje je radno mesto, odnosno posao na kome, i pored toga što su primenjene sve opšte i posebne zaštitne mere utvrđene propisima, postoje znatniji štetni uticaji na zdravstveno stanje i radnu sposobnost osiguranika koji, u toku punog radnog vremena, radi neposredno pored izvora štetnih uticaja, u neprekidnom procesu rada.
Pod punim radnim vremenom iz stava 1 ovog člana podrazumeva se i radno vreme kraće od 40 časova sedmično određeno za pojedine poslove zbog posebnih uslova rada.
Radno mesto, odnosno posao na kome se staž osiguranja računa s uvećanim trajanjem zato što je obavljanje profesionalne delatnosti ograničeno navršenjem određenih godina života je radno mesto, odnosno posao na kome, zbog prirode i težine posla, fiziološke funkcije opadaju u toj meri da onemogućavaju njeno dalje uspešno obavljanje.
Osiguraniku iz člana 93 stav 1 ovog zakona, staž osiguranja računa se sa uvećanim trajanjem pod uslovom da je na radnim mestima, odnosno poslovima iz člana 94 ovog zakona efektivno proveo ukupno najmanje 10 godina, odnosno ukupno najmanje pet godina ako je, po osnovu rada na tim radnim mestima, odnosno poslovima, utvrđena invalidnost ili opasnost od nastanka invalidnosti.
Staž osiguranja se uvećava samo za vreme efektivno provedeno na radu.
Prilikom ostvarivanja prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, kumulativno se uzima staž osiguranja sa uvećanim trajanjem ostvaren na radnim mestima, odnosno poslovima iz člana 94 ovog zakona.
Radna mesta, odnosno poslove na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, postupak i način za njihovo utvrđivanje, kao i stepene uvećanja staža osiguranja utvrđuje nadležni savezni organ, odnosno organizacija ako ovim zakonom nije drugačije uređeno.
Ovlašćenom službenom licu, u smislu propisa o vršenju unutrašnjih poslova, zaposlenom u organu nadležnom za inostrane poslove koji radi u inostranstvu na određenim poslovima pod posebnim uslovima i zaposlenom u organu ili organizaciji koji radi na poslovima kontra-radio-izviđajne službe i poslovima kriptografije svakih 12 meseci efektivno provedenih na tim poslovima računa se kao 16 meseci staža osiguranja, pod uslovima iz člana 95 ovog zakona.
Radna mesta iz stava 2 ovog člana, kao i radna mesta i stepen uvećanja staža osiguranja za zaposlene u organu nadležnom za unutrašnje poslove koji rade na poslovima u smislu člana 93 ovog zakona, utvrđuju se u skladu sa zakonom.
Radna mesta, odnosno poslovi, kao i stepeni uvećanja staža osiguranja iz st. 1 i 3 ovog člana, podležu reviziji, najdocnije po isteku deset godina od dana njihovog utvrđivanja.
Revizijom radnih mesta, odnosno poslova na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem i stepena uvećanja staža osiguranja, u smislu ovog zakona, smatra se ponovna ocena postojanja uslova iz člana 94 ovog zakona na osnovu koje se utvrđuje na kojim radnim mestima, odnosno poslovima prestaje računanje staža osiguranja s uvećanim trajanjem, odnosno na kojima se menja stepen uvećanja staža, kao i na kojim radnim mestima, odnosno poslovima se uvodi računanje staža osiguranja sa uvećanim trajanjem.
Revizija radnih mesta, odnosno poslova, iz stava 1 ovog člana, se vrši na način i po postupku po kojima se vrši njihovo utvrđivanje.
Staž osiguranja sa uvećanim trajanjem računa se i osiguranicima koji su na radu, po osnovu koga su bili obavezno osigurani, proveli radeći puno radno vreme, u smislu člana 88 st. 1 i 2 kao: osiguranici s telesnim oštećenjem od najmanje 70%, vojni invalidi od prve do šeste grupe, civilni invalidi rata od prve do šeste grupe, slepa lica, lica obolela od distrofije ili srodnih mišićnih i neuromišićnih obolenja, od paraplegije i cerebralne i dečije paralize i od multipleks skleroze.
Osiguranicima iz stava 1 ovog člana svakih 12 meseci efektivno provedenih na radu po osnovu koga su osigurani računa se, pod uslovima utvrđenim u članu 95 ovog zakona, kao 15 meseci staža osiguranja.
U staž osiguranja sa uvećanim trajanjem osiguraniku se računa i vreme provedeno u svojstvu vojnog osiguranika ili civilnog lica iz člana 11 tačka 2 ovog zakona, osim vremena koje je to civilno lice provelo u trupi, i to pod uslovima i u obimu koji su utvrđeni propisima kojima se uređuje penzijsko i invalidsko osiguranje vojnih osiguranika.
3. Poseban staž
U poseban staž u dvostrukom trajanju računa se vreme koje je osiguranik, odnosno lice, vršeći vojne dužnosti ili druge dužnosti za vojne ciljeve ili za ciljeve državne bezbednosti, provelo u akcijama i zarobljeništvu u smislu člana 264 stav 3 Zakona o Vojsci Jugoslavije ("Službeni list SRJ", br. 43/94).
U poseban staž u jednostrukom trajanju računa se vreme provedeno na lečenju i medicinskoj rehabilitaciji usled bolesti ili povreda zadobijenih u akcijama i zarobljeništvu iz stava 1 ovog člana.
Utvrđivanje staža iz st. 1 i 2 ovog člana vrši se na osnovu potvrde nadležne vojne jedinice, odnosno ustanove.
Sredstva za obaveze koje nastaju primenom st. 1 i 2 ovog člana obezbeđuju se u saveznom budžetu.
Kriterijume za bliže određivanje vremena koje se, u skladu sa odredbama st. 1 i 2 ovog člana, računa u poseban staž utvrđuje nadležni savezni organ.
Sedmi deo
OSTVARIVANJE I KORIŠĆENJE PRAVA IZ PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGURANJA
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruju se kod organizacije za osiguranje kod koje je osiguranik poslednji put bio osiguran.
Organizacija za osiguranje kod koje je osiguranik poslednji put bio osiguran nadležna je i kad se prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruju po osnovu međunarodnih ugovora.
Izuzetno od odredaba st. 1 i 2 ovog člana, osiguranik, odnosno korisnik prava, kao i član njegove porodice može, na svoj zahtev, ostvariti pravo na penziju kod organizacije za osiguranje kod koje je navršen, odnosno utvrđen pretežan deo staža osiguranja.
Pravo izbora organizacije za osiguranje iz stava 3 ovog člana može se koristit samo jedanput.
Zahtev za ostvarivanje prava na penziju podnosi se organizaciji za osiguranje kod koje je osiguranik poslednji put bio osiguran.
Organizacija za osiguranje kod koje je osiguranik ostvario pravo na penziju, nadležna je za ponovno određivanje penzije ako se korisnik penzije zaposli, odnosno počne da obavlja samostalnu delatnost na teritoriji Savezne Republike Jugoslavije.
Prava za slučaj invalidnosti i smrti prouzrokovanih povredom na radu ostvaruju se kod organizacije za osiguranje kod koje je osiguranik bio osiguran u času nastanka te povrede.
Prava za slučaj invalidnosti i smrti prouzrokovanih profesionalnom bolešću ostvaruju se kod organizacije za osiguranje kod koje je osiguranik bio osiguran u vreme oboljenja od profesionalne bolesti, a ako u to vreme nije bio osiguran, ta prava ostvaruju se kod organizacije za osiguranje kod koje je poslednji put bio osiguran.
Organizacija za osiguranje određuje organe, način i postupak veštačenja, kao i kontrole nalaza, mišljenja i ocene radne sposobnosti i drugih osnova za sticanje i ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, u skladu sa zakonom.
Penzijski staž i zarade, naknade zarada, odnosno osnovice osiguranja, kao i druge činjenice od uticaja na sticanje i utvrđivanje prava, osim nalaza, mišljenja i ocene iz člana 103 ovog zakona, uzimaju se u obzir pri ostvarivanju prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, bez obzira na to kod koje organizacije za osiguranje su utvrđeni, na osnovu podataka utvrđenih u matičnoj evidenciji.
Staž osiguranja utvrđuje organizacija za osiguranje kod koje je taj staž navršen.
Penzijski staž se ne može utvrđivati na osnovu izjava svedoka.
Ako je penzijski staž utvrđen kod dve organizacije ili više organizacija za osiguranje, one nadoknađuju deo penzije organizaciji za osiguranje kod koje je ostvareno pravo na penziju.
Naknada dela penzije u smislu stava 1 ovog člana odgovara srazmeri između staža koji je osiguraniku utvrđen kod druge organizacije za osiguranje i ukupnog penzijskog staža.
Pri utvrđivanju srazmere između utvrđenog staža i ukupnog penzijskog staža, od ukupnog penzijskog staža odbijaju se periodi posebog staža.
Naknada dela penzije iz stava 2 ovog člana obuhvata i srazmerni deo dodatnih primanja uz penziju, koja korisniku pripadaju po osnovu penzijskog i invalidskog osiguranja, kao i srazmerni deo obaveznih doprinosa koji se plaćaju na penzijska primanja.
Naknada srazmernog dela penzije obračunava se i isplaćuje mesečno, ako ugovorom između organizacije za osiguranje nije drukčije određeno.
Odredbe ovog člana odnose se i na organizaciju za osiguranje vojnih osiguranika za staž navršen posle 1. januara 1973. godine.
Ako je invalidnost, odnosno smrt osiguranika prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom bolešću, invalidska, odnosno porodična penzija ostvarena po tom osnovu u celosti pada na teret organizacije za osiguranje kod koje je pravo ostvareno.
Postupak za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja pokreće se na zahtev osiguranika, odnosno na zahtev člana porodice za ostvarivanje prava na porodičnu penziju, ako zakonom, za pojedina prava, nije drugačije određeno.
U postupku iz stava 1 ovog člana organizacija za osiguranje dužna je da osiguranicima i korisnicima prava pruža stručnu pomoć.
Korisnik prava je dužan da organizaciji za osiguranje blagovremeno prijavi promenu koja je od uticaja na pravo, odnosno obim korišćenja tog prava.
Prava utvrđena ovim zakonom stiču se i dospevaju danom ispunjenja uslova.
Pravo na starosnu penziju ostvaruje se posle prestanka osiguranja, s tim što se zahtev za ostvarivanje tog prava može podneti i pre prestanka osiguranja, uz pružanje odgovarajućih dokaza o izvesnosti njegovog prestanka.
Penzije i novčane naknade utvrđuju se u mesečnom iznosu i isplaćuju unazad.
Dospeli mesečni iznosi penzija i novčanih naknada iz stava 1 ovog člana, koji nisu mogli biti isplaćeni zbog okolnosti koje je prouzrokovao korisnik, naknadno će se isplatiti, najviše za 12 meseci unazad, računajući od dana podnošenja zahteva za isplatu.
Organizacija za osiguranje kod koje je ostvareno pravo na penziju ili novčanu naknadu dužna je da korisniku prava isplaćuje iznose koji mu pripadaju u mestu njegovog boravka u Saveznoj Republici Jugoslaviji.
Organizacija za osiguranje kod koje je ostvareno pravo na penziju ili novčanu naknadu obezbeđuje njihovu isplatu korisnicima prava u inostranstvu, pod uslovima predviđenim međunarodnim ugovorom ili zakonom, odnosno pod uslovom reciprociteta.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja prestaju kada, u toku njihovog korišćenja, prestanu da postoje uslovi za sticanje i ostvarivanje tih prava.
Korisniku penzije koji se na teritoriji Savezne Republike Jugoslavije zaposli, odnosno počne da obavlja samostalnu delatnost po osnovu koje je obavezno osiguran, obustavlja se isplata penzije za vreme trajanja zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne delatnosti.
Korisnik starosne penzije iz stava 2 ovog člana ima pravo, po prestanku tog zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne dalatnosti, na ponovno određivanje penzije.
Odredbe st. 2 i 3 ovog člana odnose se samo na korisnika penzije ostvarene kod organizacija za osiguranje na teritoriji Savezne Republike Jugoslavije.
U slučaju neizvršavanja propisanih obaveza u vezi s korišćenjem prava po osnovu invalidnosti (neodazivanje na lekarske preglede, nestupanje u određenom roku na prekvalifikaciju i sl.), korišćenje tih prava se, do izvršavanja obaveza, može ograničiti na način i po postupku koji su utvrđeni zakonom.
Prava iz člana 111 stav 1 ovog zakona prestaju i kad korisnik ostvari pravo iz ovog osiguranja kod organizacije za osiguranje države koja je formirana na području prethodne Jugoslavije, ako međunarodnim ugovorom nije drukčije određeno.
Korisniku penzije iz stava 1 ovog člana koji ispunjava uslove za sticanje prava na penziju propisane ovim zakonom ponovo se utvrđuje pravo na penziju, pri čemu se ne uzima u obzir penzijski staž na osnovu koga je organizacija za osiguranje države formirane na području prethodne Jugoslavije utvrdila pravo na penziju.
Osmi deo
MATIČNA EVIDENCIJA O OSIGURANICIMA I KORISNICIMA PRAVA IZ PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGURANJA
Matična evidencija o osiguranicima i korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja (u daljem tekstu: matična evidencija) sadrži podatke utvrđene ovim zakonom.
Matična evidencija se vodi po propisanim jedinstvenim metodološkim principima.
Podaci se unose u matičnu evidenciju prema propisanom jedinstvenom kodeksu šifara, za obeležja koja nisu utvrđena jedinstvenim klasifikacijama.
Podaci se unose u matičnu evidenciju na osnovu prijava podnesenih na propisanim obrascima koje se mogu dostavljati i putem sredstava za elektronsku obradu podataka.
Matičnu evidenciju vodi organizacija za osiguranje.
Izuzetno od odredbe stava 1 ovog člana, matičnu evidenciju za zaposlene u organu nadležnom za unutrašnje poslove vodi taj organ na način utvrđen ovim zakonom.
Organizacija za osiguranje vrši kontrolu vođenja evidencije iz stava 2 ovog člana.
U matičnu evidenciju unose se podaci o:
1) osiguranicima;
2) korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja;
3) obaveznicima plaćanja doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje.
U matičnu evidenciju unose se sledeći podaci o osiguranicima:
1) prezime i ime;
2) jedinstveni matični broj građana;
3) pol;
4) dan, mesec i godina rođenja;
5) zanimanje;
6) školska sprema;
7) osnov osiguranja;
8) datum sticanja i prestanka svojstva osiguranika;
9) o stažu osiguranja, zaradama, odnosno osnovicama osiguranja i naknadama zarada koje služe za utvrđivanje penzijskog osnova;
10) o broju časova provedenih na radu i broju časova za koje su isplaćene naknade;
11) o invalidima rada - korisnicima prava po osnovu preostale radne sposobnosti;
12) o osiguranicima - korisnicima prava po osnovu opasnosti od nastanka invalidnosti;
13) da li je osiguranik korisnik penzije;
14) o obvezniku plaćanja doprinosa;
15) o penzijskom stažu - po vrstama
16) o osiguranicima s telesnim oštećenjem od najmanje 70%, vojnim invalidima od prve do šeste grupe, civilnim invalidima rata od prve do šeste grupe, slepim licima i licima obolelim od distrofije ili srodnih mišićnih i neuromišićnih oboljenja, paraplegije, cerebralne i dečije paralize i multipleks skleroze.
Za osiguranike koji rade na radnim mestima, odnosno poslovima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, u matičnoj evidenciji evidentiraju se podaci o stažu osiguranja, odnosno o vremenu provedenom na tim radnim mestima, odnosno poslovima i stepenu uvećanja staža.
Osiguranicima koji nemaju jedinstven matični broj građana organizacija za osiguranje određuje lični broj.
U matičnu evidenciju, pored podataka iz člana 116 stav 1 tač. 1 do 4 ovog zakona, unose se i sledeći podaci o korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja:
1) o vrsti penzije;
2) o pravnom osnovu za utvrđivanje penzije;
3) o datumu sticanja prava na penziju i datumu početka isplate, obustave i ponovne isplate penzije;
4) o invalidnosti, uzroku invalidnosti i dijagnozi;
5) o penzijskom osnovu, godini koja prethodi godini ostvarivanja prava i iznosu penzije na dan ostvarivanja prava.
U matičnu evidenciju unose se i podaci o srodstvu korisnika porodične penzije sa umrlim osiguranikom, odnosno korisnikom penzije po osnovu koga je ostvareno pravo na porodičnu penziju.
Matična evidencija ustrojava se unošenjem podataka o osiguraniku na osnovu prijave na osiguranje.
Organizacija za osiguranje određuje obveznicima plaćanja doprinosa registarski broj.
Registarski broj iz stava 1 ovog člana sastoji se od oznake organizacije za osiguranje, opštine, tekućeg rednog broja registra i kontrolnog broja po modulu 10.
Prijave podataka za matičnu evidenciju podnose organizaciji za osiguranje:
1) poslodavac:
a) prijave podataka o obvezniku plaćanja doprinosa koje obuhvataju prijave početka i prijave prestanka poslovanja;
b) prijavu na osiguranje i odjavu osiguranja, za osiguranike iz člana 11 stav 1 tač. 1 do 4 ovog zakona;
v) prijave podataka za utvrđivanje staža osiguranja, zarade i naknade zarada koje služe za utvrđivanje penzijskog osnova za osiguranike - zaposlene;
g) prijave podataka o osiguranicima - invalidima rada s preostalom radnom sposobnošću ako ta prava ostvaruju kod poslodavca;
d) prijave promena podataka iz odredaba pod a) do g) ove tačke;
2) nadležan organ - prijavu na osiguranje i odjavu osiguranja za osiguranike koji, u skladu sa zakonom, samostalno obavljaju privrednu delatnost i osiguranike - zemljoradnike, kao i prijavu promene tih podataka;
3) organ nadležan za poslove javnih prihoda - prijave podataka za utvrđivanje staža osiguranja i osnovice osiguranja koje služe za utvrđivanje penzijskog osnova - za osiguranike samostalnih delatnosti i osiguranike - zemljoradnike, kao i prijavu promene tih podataka.
4) organizacija, savez i udruženje - prijavu na osiguranje i odjavu osiguranja, osim za osiguranike koji samostalno obavljaju privrednu delatnost, kao i prijavu promene tih podataka;
5) osiguranik koji je sam obveznik plaćanja doprinosa, osim osiguranika iz tač. 2 do 4 ovog stava:
a) prijave podataka o obvezniku plaćanja doprinosa;
b) prijavu na osiguranje, promenu podataka u toku osiguranja i odjavu osiguranja;
6) organizacija za zapošljavanje:
a) prijavu na osiguranje i odjavu osiguranja za osiguranike za koje je, u skladu sa zakonom, obveznik plaćanja doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje, kao i prijavu promene tih podataka;
b) prijave podataka o utvrđenom stažu osiguranja i naknadi zarade za lica iz odredbe pod a) ove tačke, kao i prijavu promene tih podataka.
Organizacija za osiguranje unosi u matičnu evidenciju podatke o:
1) osiguranicima - invalidima rada s preostalom radnom sposobnošću, ako pravo po tom osnovu ostvaruje kod organizacije za osiguranje;
2) utvrđenom penzijskom stažu, zaradi, naknadama zarade i osnovicama osiguranja koje služe za utvrđivanje penzijskog osnova - za osiguranike koji su sami obveznici plaćanja doprinosa, osim za osiguranike iz stava 1 tačka 3 ovog člana;
3) i druge podatke utvrđene zakonom ili podzakonskim aktom.
U slučaju kada su prijave podataka za utvrđivanje staža osiguranja, zarade, naknade zarada, naknade zarada i osnovice osiguranja koje služe za utvrđivanje penzijskog osnova podnesene putem sredstava za elektronsku obradu podataka, podnosilac prijave je dužan da, na zahtev organizacije za osiguranje, te prijave podnese na propisanim obrascima .
U prijave podataka za matičnu evidenciju podaci se unose samo na osnovu javnih isprava i evidencija propisanih zakonom.
Za tačnost podataka unesenih u prijave podataka za matičnu evidenciju odgovoran je podnosilac prijave.
Organizacija za osiguranje dužna je da proverava tačnost podataka unesenih u prijave podataka za matičnu evidenciju, da zahteva dokaze i vrši uvid u evidencije i dokumentaciju na kojima se zasnivaju podaci uneseni u prijave.
Podnosilac prijave je dužan da osiguraniku, korisniku prava i organizaciji za osiguranje daje tačna obaveštenja, odnosno podatke od značaja za utvrđivanje činjenica važnih za sticanje i ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, kao i da organizaciji za osiguranje pruži dokaze i omogući uvid iz stava 2 ovog člana.
Svojstvo osiguranika za lice za koje je podnesena prijava na osiguranje utvrđuje se uvođenjem u matičnu evidenciju izdavanjem potvrde o prijemu prijave na osiguranje.
Po prijemu prijave na osiguranje vrši se provera podataka sadržanih u prijavi i zahtevaju dokazi na kojima se ti podaci zasnivaju.
Odredbe st. 1 i 2 ovog člana primenjuju se i prilikom odjave osiguranja.
Podnosilac prijave dužan je da licu za koje je podneo prijavu na osiguranje, odnosno odjavu osiguranja preda overenu foto-kopiju potvrde o prijemu te prijave, odnoso odjave u roku od osam dana od dana njenog izdavanja.
Ako se na osnovu podnesene prijave na osiguranje utvrdi da nisu ispunjeni uslovi za priznavanje svojstva osiguranika, podnosiocu prijave izdaje se pismeno rešenje.
Lice za koje obveznik podnošenja prijava nije podneo prijavu na osiguranje može podneti zahtev za utvrđivanje svojstva osiguranika ako smatra da ima pravo na penzijsko i invalidsko osiguranje.
Organizacija za osiguranje pokrenuće postupak za utvrđivanje svojstva osiguranika i kada, prilikom kontrole ili na drugi način, utvrdi da prijava na osiguranje nije podnesena za lice koje ima pravo na penzijsko i invalidsko osiguranje.
U slučajevima iz st. 1 i 2 ovog člana organizacija za osiguranje donosi pismeno rešenje o utvrđivanju svojstva osiguranika. Obveznik podnošenja prijave dužan je da, na osnovu rešenja kojim je utvrđeno svojstvo osiguranika, podnese prijavu na osiguranje.
Odredbe st. 1 do 3 ovog člana primenjuju se u slučaju kad obveznik podnošenja odjave osiguranja nije podneo odjavu osiguranja.
Licu kome svojstvo osiguranika nije utvrđeno u rokovima određenim za podnošenje prijave na osiguranje, to svojstvo može se utvrditi najranije od 1 januara 1965. godine, na način utvrđen ovim zakonom.
Svojstvo osiguranika, osnov osiguranja, zarade i naknade zarada ne mogu se utvrđivati na osnovu izjava svedoka.
Organizacija za osiguranje koja primi prijavu na osiguranje za osiguranika koji je prethodno bio osiguran na području druge organizacije za osiguranje, zatražiće podatke od organizacije za osiguranje kod koje su ti podaci uneseni.
Organizacija za osiguranje od koje se podaci traže dužna je da te podatke dostavi najdocnije u roku od 30 dana od dana primljenog zahteva.
Organizacija za osiguranje iz stava 2 ovog člana dostaviće i podatke iz naknadno primljenih prijava iz člana 120 ovog zakona koji se odnose na osiguranika iz stava 1 ovog člana, u roku od 30 dana od dana naknadno primljene prijave.
Organizacija za osiguranje kojoj su dostavljeni podaci iz st. 1 do 3 ovog člana dužna je da za tog osiguranika unese te podatke u matičnu evidenciju.
Organizacija za osiguranje iz stava 2 ovog člana zadržava podatke u matičnoj evidenciji i istovremeno evidentira datum i naziv organizacije za osiguranje kojoj su podaci dostavljeni.
Prijave podataka za matičnu evidenciju podnose se organizaciji za osiguranje, odnosno njenoj organizacionoj jedinici i to:
1) za osiguranike - zaposlene iz člana 11 tač. 1 do 5 i tačka 7 ovog zakona - prema sedištu poslodavca, odnosno njegove organizacione jedinice (filijala, ekspozitura, ispostava, poslovnica, predstavništvo, zastupništvo i druge poslovne i radne jedinice);
2) za osiguranike - zaposlene iz člana 11 tačka 6 ovog zakona - prema prebivalištvu osiguranika u Saveznoj Republici Jugoslaviji pre odlaska u inostranstvo;
3) za osiguranike samostalnih delatnosti iz člana 13 ovog zakona - prema mestu u kome je osiguranik registrovao obavljanje delatnosti po osnovu koje je osiguran;
4) za osiguranike - zemljoradnike iz člana 14 ovog zakona prema sedištu organa nadležnog za utvrđivanje poreza na katastarski prihod od poljoprivredne delatnosti.
Svojstvo osiguranika, staž osiguranja, zarade, naknade zarada, odnosno osnovice osiguranja koje se uzimaju za utvrđivanje penzijskog osnova utvrđuje organizacija za osiguranje na osnovu prijava podataka iz člana 120 ovog zakona, unošenjem podataka u matičnu evidenciju.
Podaci iz člana 116 stav 2 ovog zakona utvrđuju se unošenjem u matičnu evidenciju po ispunjenju uslova iz člana 95 ovog zakona.
Organizacija za osiguranje koja, prilikom provere iz člana 123 ovog zakona, utvrdi da prijava nije pravilno popunjena ili da podaci o stažu osiguranja, zaradama, naknadama zarada, odnosno osnovicama osiguranja koje se uzimaju za utvrđivanje penzijskog osnova nisu uneseni u skladu s propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju, naložiće podnosiocu prijave da ih ispravi u roku koji ne može biti duži od 30 dana.
Organizacija za osiguranje dužna je da osiguraniku, na njegov zahtev, izda uverenje o podacima unesenim u matičnu evidenciju o osiguranicima.
Uverenje iz stava 1 ovog člana ima karakter javne isprave.
Osiguranik ima pravo da zahteva da organizacija za osiguranje donese rešenje o podacima o osiguranju, penzijskom stažu, zaradama, naknadama zarada, odnosno osnovicama osiguranja unesenim u matičnu evidenciju. Organizacija za osiguranje dužna je da to rešenje donese u roku od 15 dana od dana prijema zahteva.
Podaci uneseni u matičnu evidenciju, na način utvrđen ovim zakonom, mogu se naknadno menjati u sledećim slučajevima:
1) ako nadležni organ naknadno, u propisanom postupku utvrdi promenu podataka;
2) ako su podaci o osiguranju, penzijskom stažu, stažu osiguranja, zaradama, naknadama zarada, odnosno osnovicama osiguranja koje služe za utvrđivanje penzijskog osnova uneseni u matičnu evidenciju na osnovu lažnih isprava;
3) ako se naknadno, proverom podataka ili na drugi način, utvrdi da su u matičnu evidenciju uneseni netačni ili nepotpuni podaci.
Promena podataka unesenih u matičnu evidenciju vrši se na osnovu odgovarajuće prijave promene podataka, po postupku utvrđenom ovim zakonom.
Prijave podataka iz člana 120 ovog zakona dostavljaju se u sledećim rokovima:
1) prijava podataka o obvezniku plaćanja doprinosa - u roku od osam dana od dana početka poslovanja, odnosno od dana prestanka poslovanja, odnosno od dana nastale promene u poslovanju obveznika plaćanja doprinosa;
2) prijava na osiguranje, odjava osiguranja i prijava promena u toku osiguranja - u roku od osam dana od dana zaposlenja, odnosno od dana potpisivanja kolektivnog ugovora ili početka obavljanja delatnosti, odnosno od dana prestanka zaposlenja ili obavljanja delatnosti, odnosno od dana nastale promene u osiguranju;
3) prijava podataka za utvrđivanje staža osiguranja, naknade zarade, odnosno osnovice osiguranja koje služe za utvrđivanje penzijskog osnova - najdocnije do 30 aprila tekuće godine za prethodnu kalendarsku godinu, a organ nadležan za poslove javnih prihoda - do 30 juna tekuće godine;
4) prijave podataka o osiguranicima - invalidima rada sa preostalom radnom sposobnošću - u roku od 30 dana od dana prijema pravnosnažnog rešenja o utvrđenoj invalidnosti i pravu po tom osnovu;
5) prijava o promeni podataka iz tač. 3 i 4 ovog člana - u roku od osam dana od dana utvrđene promene, odnosno od dana prijema pravnosnažnog rešenja kojim je utvrđena promena podataka.
Organizacija za osiguranje dužna je da iz primljenih prijava unese podatke u matičnu evidenciju u sledećim rokovima:
1) podatke iz prijava iz člana 133 tač. 1 2 i 4 ovog zakona - u roku od 30 dana od dana prijema prijave;
2) podatke iz prijava iz člana 133 tač. 3 i 5 ovog zakona - u roku od 60 dana od dana prijema prijave, a najdocnije do kraja tekuće godine za prethodnu godinu.
Prijave podataka za ustrojavanje i vođenje matične evidencije na osnovu kojih su podaci uneseni u matičnu evidenciju, čuvaju se najmanje 30 godina od dana sticanja prava utvrđenih na osnovu tih podataka, ali ne manje od 10 godina od dana prestanka prava.
Prijave podataka za osiguranike koji nisu stekli pravo iz penzijskog i invalidskog osiguranja čuvaju se najmanje 40 godina računajući od poslednjeg unošenja podataka u matičnu evidenciju.
Umesto originalnih prijava podataka mogu se čuvati prijave snimljene na mikrofilmovima, odnosno sredstvima za elektronsku obradu podataka (magnetni mediji i sl.).
Organizacija za osiguranje izdaje osiguraniku overenu foto-kopiju prijave iz stava 1 ovog člana.
Uništavanje originalnih prijava na osnovu kojih su podaci uneseni u matičnu evidenciju vrši stručna komisija, koju obrazuje organizacija za osiguranje.
Podaci sadržani u matičnoj evidenciji koriste se i za statistička istraživanja.
Zaštita podataka iz matične evidencije obezbeđuje se na propisan način.
Deveti deo
ORGANIZACIJA I FINANSIRANJE
Penzijsko i invalidsko osiguranje obezbeđuje i sprovodi organizacija za osiguranje.
Organizacija za osiguranje:
1) predlaže stope doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje u skladu sa zakonom;
2) obezbeđuje namensko i ekonomično korišćenje sredstava, stvara rezerve za osiguranje i stara se o uvećanju sredstava na ekonomskim osnovama;
3) obezbeđuje neposredno, efikasno, racionalno i zakonito ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja i organizuje obavljanje poslova za sprovođenje osiguranja;
4) vrši kontrolu prijavljivanja na osiguranje i kontrolu pravilnosti obračuna i uplate doprinosa;
5) obavlja druge poslove, u skladu sa zakonom.
Organizacijom za osiguranje zaposlenih upravljaju predstavnici osiguranika, poslodavaca i korisnika prava.
Organizacijom za osiguranje samostalnih delatnosti i zemljoradnika upravljaju predstavnici osiguranika i korisnika prava.
Prihod organizacije za osiguranje čine sredstva:
1) doprinosa za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje;
2) za penzijsko i invalidsko osiguranje koje se u slučajevima i pod uslovima utvrđenim zakonom obezbeđuju u saveznom, odnosno republičkom budžetu;
3) od imovine kojom raspolaže organizacija za osiguranje;
4) drugih organizacija za penzijsko i invalidsko osiguranje kod kojih je navršen deo staža osiguranja;
5) od finansijskih ulaganja i kamata ostvarenih izdavanjem, odnosno prometom hartija od vrednosti;
6) subvencija i dotacija;
7) novčana sredstva ostvarena prodajom društvenog kapitala i društvenih preduzeća ili njihovih delova, u skladu sa zakonom;
8) dividende na akcije po osnovu ranijih ulaganja sredstava za penzijsko i invalidsko osiguranje u skladu sa zakonom;
9) iz drugih izvora.
Sredstva iz člana 142 tačka 1) ovog zakona obezbeđuju se doprinosom na zarade i naknade zarada, na osnovu kojih se utvrđuje penzijski osnov, na teret osiguranika i poslodavca, odnosno doprinosom na osnovice osiguranja na teret osiguranika, u skladu sa zakonom.
Sredstva iz člana 142 tačka 1) ovog zakona obezbeđuju se i dodatnim doprinosom za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja po osnovu staža osiguranja koji se računa sa uvećanim trajanjem.
Osiguranici i poslodavci iz st. 1 i 2 ovog člana ne mogu biti oslobođeni plaćanja doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje.
Sredstva za penzijsko i invalidsko osiguranje koriste se za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja.
Organizacija za osiguranje formira sredstva rezerve izdvajanjem određenog procenta, u skladu sa zakonom.
Deseti deo
NAKNADA ŠTETE
Naknada štete pričinjene organizaciji za osiguranje, odnosno povraćaj nezakonito i nepravilno izvršenih isplata penzija i drugih novčanih primanja iz penzijskog i invalidskog osiguranja vrši se po odredbama saveznog zakona kojim se uređuju obligacioni odnosi, ako ovim zakonom nije drugačije uređeno.
Organizacija za osiguranje ima pravo da zahteva naknadu pričinjene štete od lica koje je, namerno ili krajnjom nepažnjom, prouzrokovalo invalidnost, telesno oštećenje ili smrt osiguranika ako je, po tom osnovu, ostvareno pravo iz penzijskog i invalidskog osiguranja.
Pri utvrđivanju visine štete ne uzimaju se u obzir iznos uplaćenog doprinosa za to osiguranje, niti dužina navršenog penzijskog staža.
Zahtevom za naknadu štete može se obuhvatiti ukupan iznos štete ili iznos dela štete koji se odnosi na određeni protekli period.
Organizacija za osiguranje može zahtevati da se šteta koja je prouzrokovala obavezu plaćanja invalidske ili porodične penzije, kao i drugog trajnog novčanog primanja, naknadi jednokratnim iznosom u celini.
Iznos iz stava 2 ovog člana obračunava se prema visini priznate penzije i drugog trajnog novčanog primanja, kao i prema očekivanom prosečnom vremenu korišćenja tih prava.
Organizacija za osiguranje ima pravo da zahteva naknadu štete i neposredno od pravnog lica koje obavlja delatnost osiguranja imovine i lica nastale upotrebom motornog vozila.
Jedanaesti deo
VRŠENJE NADZORA
Nadzor nad izvršavanjem ovog zakona vrši nadležni savezni organ, odnosno organizacija.
Dvanaesti deo
KAZNENE ODREDBE
Novčanom kaznom od 15.000 do 150.000 dinara kazniće se za prekršaj poslodavac-preduzeće ili drugo pravno lice ako ne izvršava obaveze prema invalidima rada, odnosno osiguranicima kod kojih je utvrđena opasnost od nastanka invalidnosti u vezi sa ostvarivanjem prava na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, prava na raspoređivanje na drugi odgovarajući posao ili prava na novčane naknade iz člana 55 stav 1 tač. 1 do 3 ovog zakona, ili te obaveze ne izvršava pod uslovima i na način koji su utvrđeni opštim aktom poslodavca, odnosno kolektivnim ugovorom u skladu sa zakonom (član 59 stav 1 tačka 1 i član 63).
Za radnje iz stava 1 ovog člana kazniće se za prekršaj poslodavac - fizičko lice novčanom kaznom od 1.000 do 9.000 dinara.
Za radnje iz stava 1 ovog člana kazniće se za prekršaj odgovorno lice u preduzeću, drugom pravnom licu, državnom organu ili organu jedinice lokalne samouprave novčanom kaznom od 1.000 do 9.000 dinara.
Novčanom kaznom od 1.000 do 9.000 dinara kazniće se za prekršaj korisnik prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koji ne prijavi, odnosno neblagovremeno prijavi promenu koja je od uticaja na pravo, odnosno obim korišćenja tog prava (član 107 stav 3).
Novčanom kaznom od 15.000 do 150.000 dinara kazniće se za prekršaj obveznik podnošenja prijave podataka za matičnu evidenciju - preduzeće ili drugo pravno lice ako ne podnese prijavu podataka za matičnu evidenciju ili ako tu prijavu podnese posle isteka roka iz člana 135 ovog zakona (član 120 stav 1 i član 133).
Za radnje iz stava 1 ovog člana kazniće se za prekršaj obveznik podnošenja prijave podataka za matičnu evidenciju - poslodavac fizičko lice novčanom kaznom od 1.000 do 9.000 dinara.
Za radnje iz stava 1 ovog člana kazniće se za prekršaj osiguranik, koji je sam obveznik podnošenja prijave podataka za matičnu evidenciju, novčanom kaznom od 1.000 do 9.000 dinara.
Za radnje iz stava 1 ovog člana kazniće se za prekršaj odgovorno lice u preduzeću, drugom pravnom licu, državnom organu ili organu jedinice lokalne samouprave novčanom kaznom od 1.000 do 9.000 dinara.
Novčanom kaznom od 15000 do 150.000 dinara kazniće se za prekršaj podnosilac prijave - preduzeće ili drugo pravno lice:
1) ako unese netačne podatke u prijavu podataka za matičnu evidenciju (član 123 stav 1);
2) ako osiguraniku, korisniku prava ili organizaciji za osiguranje ne da ili ako da netačno obaveštenje, odnosno podatak od značaja za utvrđivanje činjenica važnih za sticanje i ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ili ako sprečava uvid organizaciji za osiguranje u evidencije i dokumentaciju na kojima se zasnivaju podaci uneseni u prijave (član 123 stav 3);
3) ako davanjem neistinitih podataka, odnosno isprava omogući osiguraniku ili drugom licu korišćenje prava koja mu po ovom zakonu ne pripadaju ili mu ne pripadaju u tom obimu (član 123 st. 1 i 3);
4) ako licu, za koje je podneo prijavu na osiguranje, odnosno odjavu osiguranja, ne preda overenu fotokopiju potvrde o prijemu te prijave, odnosno odjave u roku od osam dana od dana njenog izdavanja (član 124 stav 4);
5) ako, u roku koji odredi organizacija za osiguranje, ne ispravi utvrđene nepravilnosti prijave podataka za matičnu evidenciju ili ne unese, u skladu sa propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju, podatke o stažu osiguranja, zaradama, naknadama zarada, odnosno osnovicama osiguranja, koje se uzimaju za utvrđivanje penzijskog osnova (član 130).
Za radnje iz stava 1 ovog člana kazniće se za prekršaj podnosilac prijave - poslodavac fizičko lice novčanom kaznom od 1.000 do 9.000 dinara.
Za radnje iz stava 1 ovog člana kazniće se za prekršaj odgovorno lice u preduzeću, drugom pravnom licu, državnom organu ili organu jedinice lokalne samouprave novčanom kaznom od 1.000 do 9.000 dinara.
Novčanom kaznom od 15.000 do 150.000 dinara kazniće se za prekršaj organizacija za osiguranje:
1) ako ne zatraži i ne unese u matičnu evidenciju podatke za osiguranika koji je prethodno bio osiguran na području druge organizacije za osiguranje (član 127 st. 1 i 4);
2) ako ne dostavi tražene podatke i podatke iz naknadno primljenih prijava ili ih ne dostavi u roku iz člana 127 st. 2 i 3 ovog zakona;
3) ako u matičnu evidenciju ne unese podatke iz prijava u rokovima iz člana 134 ovog zakona;
4) ako osiguraniku ne izda uverenje, odnosno ne donese rešenje o podacima unesenim u matičnu evidenciju o osiguranicima ili ga ne donese u propisanom roku (član 131).
Za radnje iz stava 1 ovog člana kazniće se za prekršaj i odgovorno lice u organizaciji za osiguranje novčanom kaznom od 1.000 do 9.000 dinara.
Novčanom kaznom od 15.000 do 150.000 dinara kazniće se za prekršaj poslodavac - preduzeće ili drugo pravno lice, ako, kao obveznik plaćanja doprinosa, na vreme i u celini ne izvrši uplatu doprinosa za penzijsko i iinvalidsko osiguranje (član 143 st. 1 i 2).
Za radnje iz stava 1 ovog člana kazniće se za prekršaj i odgovorno lice u preduzeću ili drugom pravnom licu novčanom kaznom od 1.000 do 9.000 dinara.
Za radnje iz stava 1 ovog člana kazniće se za prekršaj poslodavac - fizičko lice - obveznik plaćanja doprinosa novčanom kaznom od 1.000 do 9.000 dinara.
Za radnje iz stava 1 ovog člana kazniće se za prekršaj osiguranik koji je sam obveznik plaćanja doprinosa novčanom kaznom od 1.000 do 9.000 dinara.
Za radnje iz stava 1 ovog člana kazniće se za prekršaj odgovorno lice u državnom organu ili organu jedinice lokalne samouprave novčanom kaznom od 1.000 do 9.000 dinara.
Trinaesti deo
PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE
Korisnici prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koji su, do dana stupanja na snagu ovog zakona, ta prava ostvarili po Zakonu o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja ("Službeni list SFRJ", br. 23/82, 77/82, 75/85, 8/87, 65/87, 87/89, 44/90 i 54/90 i "Službeni list SRJ", br. 41/94) - (u daljem tekstu: Zakon o osnovnim pravima), a koja su utvrđena ovim zakonom, imaju ta prava i posle tog dana u obimu i na način utvrđenim ovim zakonom, ako je to za njih povoljnije.
Korisnici prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koji su ta prava ostvarili po Zakonu o osnovnim pravima, a koja nisu utvrđena ovim zakonom, ostvaruju ih pod uslovima, u obimu i na način utvrđenim propisima koji su bili na snazi do dana stupanja na snagu ovog zakona.
Prava iz st. 1 i 2 ovog člana usklađivaće se po odredbama ovog zakona.
Postupak za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, odnosno za utvrđivanje penzijskog staža, pokrenut do dana stupanja na snagu ovog zakona, okončaće se pod uslovima i na način predviđenim propisima koji su bili na snazi u vreme pokretanja postupka, ako je to za osiguranika povoljnije.
Pod vremenom provedenim na radu s punim radnim vremenom u smislu člana 88 ovog zakona, podrazumeva se i vreme koje na radu sa skraćenim radnim vremenom, u smislu člana 64 Zakona o osnovnim pravima, provede osiguranik - invalid rada koji je pravo na rad sa skraćenim radnim vremenom ostvario po tom zakonu.
Osiguraniku iz stava 1 ovog člana kome se, u skladu sa članom 98 ovog zakona, staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem taj staž se uvećava samo za vreme efektivno provedeno na radu.
Lice koje je svojstvo osiguranika imalo po propisima koji su važili do dana stupanja na snagu ovog zakona, kao i članovi njegove porodice i članovi porodice korisnika prava po tim propisima, prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruju pod uslovima utvrđenim ovim zakonom.
Zemljoradnici koji su, do dana početka primene ovog zakona stekli odnosno kojima je utvrđeno svojstvo osiguranika u skladu sa zakonom, osigurani su prema ovom zakonu od dana njegovog stupanja na snagu.
Zemljoradnici koji, do dana stupanja na snagu ovog zakona, nisu stekli, odnosno kojima nije utvrđeno svojstvo osiguranika, u skladu sa zakonom, a nemaju navršenim 50 (muškarac), odnosno 45 (žena) godina života, od toga dana su obavezno osigurani prema odredbama ovog zakona, od kada i počinje plaćanje doprinosa za to osiguranje.
Osiguranici kojima prestane svojstvo osiguranika po osnovu zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne delatnosti posle stupanja na znagu ovog zakona, a otpočnu da se bave poljoprivredom, osigurani su, u skladu sa članom 14 ovog zakona, od dana početka obavljana te delatnosi ako nisu stariji od 65 (muškarac) odnosno 60 (žena) godina života.
Korisnicima prava i osiguranicima borcima narodnooslobodilačkog rata, učesnicima španskog nacionalnooslobodilačkog i revolucionarnog rata od 1936 do 1939 godine, učesnicima narodnooslobodilačkog pokreta Grčke, kao i članovima njihovih porodica obezbeđuju se prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja pod uslovima, u obimu i na način koji su utvrđeni Zakonom o osnovnim pravima.
Sredstva za pokriće obaveza organizacije za osiguranje nastalih zbog sticanja i ostvarivanja prava na penziju pod posebnim uslovima propisanim saveznim zakonima koji su se primenjivali do dana stupanja na snagu ovog zakona obezbeđuju se u saveznom budžetu.
Za utvrđivanje penzijskog osnova, u smislu člana 24 ovog zakona, uzima se zarada, naknada zarade, odnosno osnovica osiguranja ostvarena od 1. januara 1970. godine, na osnovu podataka iz matične evidencije.
Za utvrđivanje penzijskog osnova uzimaju se i zarade ostvarene od 1. januara 1966 godine ako podacima o tim zaradama raspolaže matična evidencija ili osiguranik.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, za utvrđivanje penzijskog osnova ne uzimaju se zarade, naknade zarade i osnovice osiguranja iz 1993. godine.
U prijavu podataka za utvrđivanje staža osiguranja, zarade, naknade zarade, odnosno osnovice osiguranja iz člana 120 ovog zakona ne unose se podaci o zaradama, naknadama zarada i osnovicama osiguranja za 1993. godinu.
Izuzetno od odredbe člana 26 stav 3 ovog zakona, zarada, odnosno osnovica osiguranja ostvarena u 1993. godini kao godini koja prethodi godini u kojoj je nastala privremena sprečenost za rad, ne uzima se za utvrđivanje prosečnog mesečnog iznosa zarade, odnosno osnovice osiguranja koja služi za utvrđivanje penzijskog osnova.
Za utvrđivanje prosečnog mesečnog iznosa zarade odnosno osnovice osiguranja iz stava 1 ovog člana uzima se zarada, odnosno osnovica osiguranja ostvarena u 1992. godini, preračunata koeficijentom za valorizaciju utvrđenim za tu godinu.
Osiguraniku - zaposlenom, odnosno osiguraniku samostalnih delatnosti kod koga je preostala radna sposobnost utvrđena posle 1. januara 1994. godine, za utvrđivanje naknada iz čl. 56 i 57 ovog zakona ne uzima se zarada, naknada zarade, odnosno osnovica osiguranja ostvarena u 1993. godini kao godini koja prethodi godini nastanka invalidnosti.
Za utvrđivanje naknada iz stava 1 ovog člana uzima se zarada, naknada zarade, odnosno osnovica osiguranja ostvarena u 1992. ili nekoj ranijoj godini, preračunata koeficijentom za valorizaciju utvrđenim za tu godinu.
Odredbe člana 105 ovog zakona primenjivaće se i na penzije ostvarene do dana stupanja na snagu ovog zakona, po osnovu staža osiguranja navršenog, odnosno utvrđenog posle 1. januara 1963. godine.
Matična evidencija ustrojena i vođena na način utvrđen propisima koji su se primenjivali do dana stupanja na snagu ovog zakona vodiće se na način utvrđen ovim zakonom.
Podaci o penzijskom stažu koji je osiguranik navršio do 31. decembra 1969. godine i o posebnom stažu navršenom posle tog dana, kao i podaci o promenama tih podataka, unose se u matičnu evidenciju o osiguranicima na osnovu prijave podataka o penzijskom stažu.
Za potrebe korišćenja i obrade podataka unesenih u matičnu evidenciju po ličnom broju osiguranika koristiće se i dalje lični broj osiguranika.
Korisnicima penzije koji su pravo na penziju ostvarili u republikama Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije koje nisu u sastavu Savezne Republike Jugoslavije, a koji imaju prebivalište na teritoriji Savezne Republike Jugoslavije, organizacija za osiguranje na čijem području imaju prebivalište može isplaćivati akontaciju penzije, u skladu s propisima, ako im organizacije za osiguranje kod kojih su ostvarili pravo na penziju ne isplaćuju penzije.
Propisi za izvršavanje ovog zakona doneće se u roku od 90 dana od dana njegovog stupanja na snagu.
Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaju da važe Zakon o osnovnim pravima iz prenzijskog i invalidskog osiguranja ("Službeni list SFRJ", br. 23/82, 77/82, 75/85, 8/87, 65/87, 87/89, 44/90 i 54/90 i "Službeni list SRJ", br. 41/94) i Zakon o matičnoj evidenciji o osiguranicima i uživaocima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ("Službeni list SFRJ", br. 34/79 i 68/88 i "Službeni list SRJ", br. 24/94 i 41/94).
Ovaj zakon stupa na snagu 1. januara 1997. godine.
Samostalni članovi Zakona o izmenama i dopunama
Zakona o osnovama penzijskog i invalidskog osiguranja
("Sl. list SRJ", br. 70/2001)
Korisnici prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koji su ta prava ostvarili, do dana stupanja na snagu ovog zakona, ostvaruju ih pod uslovima, u obimu i na način utvrđenim propisima koji su bili na snazi do dana stupanja na snagu ovog zakona.
Prava iz stava 1 ovog člana usklađivaće se po odredbama ovog zakona.
Radi primene odredaba člana 26 ovog zakona, prilikom određivanja penzije koju osiguranik ostvaruje u 2002. godini, penzija se prethodno usklađuje, počev od 1. januara 2002. godine, prema kretanju prosečne neto-zarade zaposlenih u januaru 2002. godine u odnosu na neto-zaradu u 2001. godini.
Izuzetno od odredba člana 26 ovog zakona, korisnicima prava iz stava 1 ovog člana penzija, odnosno novčana naknada će se uskladiti za januar 2002. godine na osnovu kretanja prosečne neto-zarade zaposlenih u januaru 2002. godine u odnosu na neto-zaradu u decembru 2001. godine.
Radi primene člana 26 ovog zakona 1. aprila 2002. godine usklađivanje će se izvršiti na osnovu statističkih podataka o kretanju zarade zaposlenih i troškova života za februar i mart 2002. godine.
Postupak za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, odnosno za utvrđivanje penzijskog staža, pokrenut do dana stupanja na snagu ovog zakona, okončaće se pod uslovima i na način predviđenim propisima koji su bili na snazi u vreme pokretanja postupka, ako je to za osiguranika povoljnije.
Penzija iz člana 111a stav 2 utvrđena od dana ostvarivanja prava na penziju kod organizacije za osiguranje države koja je formirana na području prethodne Jugoslavije, pripada od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Organizacija za osiguranje će, na zahtev korisnika invalidske penzije kod koga je invalidnost nastala kao posledica povrede van rada ili bolesti posle navršene 60 (muškarac), odnosno 55 (žena) godine života, a koji je to pravo ostvario od 1. januara 1997. godine do dana stupanja na snagu ovog zakona, ponovo utvrditi visinu te penzije, tako što:
1) osiguraniku muškarcu za 15 godina penzijskog staža pripada 36% od penzijskog osnova i za svaku dalju godinu staža po 2%;
2) osiguraniku ženi za 15 godina penzijskog staža pripada 41% od penzijskog osnova i za svaku dalju godinu staža do navršenih 20 godina staža po 3%, a za svaku navršenu godinu staža preko 20 godina po 2%.
Odredba stava 1 ovog člana se primenjuje i na korisnike porodične penzije ostvarene nakon smrti osiguranika, odnosno korisnika invalidske penizje iz stava 1 ovog člana.
Zahtev iz stava 1 ovog člana može se podneti u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Postupak za ostvarivanje prava na invalidsku penziju pokrenut od 1. januara 1997. godine do dana stupanja na snagu ovog zakona, okončaće se u skladu sa odredbama st. 1 i 2 ovog člana.
U matičnu evidenciju se unose podaci o zaradi za 2001. godinu, koja se utvrđuje, do 31. maja 2001. godine, na osnovu podataka o neto-zaradi, a od 1. juna do 31. decembra 2001. godine - na osnovu podataka o zaradi umanjenoj za plaćene poreze i doprinose.
Propisi za izvršavanje ovog zakona doneće se u roku od 90 dana od dana njegovog stupanja na snagu.
Ovaj zakon stupa na snagu 1. januara 2002. godine.