ZAKONO NAUČNOISTRAŽIVAČKOJ DELATNOSTI("Sl. glasnik RS", br. 52/93) |
I OSNOVNE ODREDBE
Ovim zakonom utvrđuje se opšti interes u naučnoistraživačkoj delatnosti za čije se ostvarivanje sredstva obezbeđuju u budžetu Republike Srbije i uslovi za obavljanje te delatnosti radi ostvarivanja opšteg interesa.
Naučnoistraživačka delatnost, u smislu ovog zakona, je stvaralački rad na osvajanju novih znanja s ciljem podizanja opšteg civilizacijskog nivoa društva i korišćenje tih znanja u svim oblastima društvenog razvoja, uključujući razvoj tehnologija i njihovu primenu.
Naučnoistraživačka delatnost se ostvaruje na povezanosti osnovnih, primenjenih i razvojnih istraživanja i osposobljavanjem kadra za naučnoistraživački rad.
Naučno stvaranje je slobodno i podleže naučnoj kritici.
II OPŠTI INTERES U NAUČNOISTRAŽIVAČKOJ DELATNOSTI
Radi planiranja i ostvarivanja opšteg interesa u naučnoistraživačkoj delatnosti, Vlada Republike Srbije (u daljem tekstu: Vlada) utvrđuje politiku naučnog i tehnološkog razvoja Republike uz prethodno pribavljeno mišljenje organizacija koje obavljaju naučnoistraživačku delatnost.
Politika iz stava 1 ovog člana sadrži osnovne ciljeve, pravce i prioritete naučnog i tehnološkog razvoja Republike, a ostvaruje se putem programa utvrđenih ovim zakonom.
Akt kojim se utvrđuje politika iz stava 1 ovog člana objavljuje se u "Službenom glasniku Republike Srbije".
Opšti interes u naučnoistraživačkoj delatnosti, u smislu ovog zakona, ostvaruje se putem programa, i to:
1) programa osnovnih istraživanja;
2) programa istraživanja u oblasti tehnološkog razvoja;
3) programa transfera znanja i tehnologija u funkciji inovacionog i regionalnog razvoja;
4) programa obezbeđivanja i održavanja opreme i prostora za naučnoistraživački rad;
5) programa međunarodne naučne saradnje od značaja za Republiku;
6) programa usavršavanja kadra za naučnoistraživački rad;
7) programa podsticanja mladih obdarenih za naučnoistraživački rad;
8) programa nabavke naučne i stručne literature iz inostranstva;
9) programa izdavanja naučnih publikacija i održavanja naučnih skupova;
10) programa razvoja i funkcionisanja sistema naučno-tehnoloških informacija od značaja za Republiku;
11) programa naučnoistraživačkog rada Srpske akademije nauka i umetnosti;
12) programa podsticanja aktivnosti naučnih i stručnih društava koji su u funkciji unapređivanja naučnoistraživačkog rada i promocije i popularizacije nauke i tehnike i staranja o baštini u oblasti nauke i tehnologije;
13) drugih programa u skladu sa usvojenom politikom naučnog i tehnološkog razvoja.
Programe iz stava 1 ovog člana utvrđuje ministar nadležan za poslove nauke i tehnologije (u daljem tekstu: ministar).
Programe iz člana 5 ovog zakona mogu ostvarivati:
1) Srpska akademija nauka i umetnosti;
2) Matica srpska;
3) univerziteti i fakulteti;
4) instituti, pod uslovima utvrđenim ovim zakonom;
5) instituti u sastavu preduzeća i istraživačko-razvojne jedinice u sastavu preduzeća i ustanova, pod uslovima utvrđenim ovim zakonom.
Osnivanje i rad Srpske akademije nauka i umetnosti, univerziteta i fakulteta i Matice srpske uređuje se posebnim zakonima.
Poslove naučnoistraživačke delatnosti u organizacijama iz člana 6 ovog zakona obavljaju lica koja ispunjavaju uslove utvrđene ovim zakonom (u daljem tekstu: istraživači).
Nadzor nad sprovođenjem odredaba ovog zakona vrši ministarstvo nadležno za poslove nauke i tehnologije (u daljem tekstu: Ministarstvo).
III INSTITUTI
1. Osnivanje, obavljanje delatnosti i ukidanje
Institut je organizacija, odnosno deo organizacije koja obavlja naučnoistraživačku delatnost.
Institut iz stava 1 ovog člana obavlja naučnoistraživačku delatnost radi ostvarivanja opšteg interesa iz člana 5 ovog zakona, pod uslovima utvrđenim ovim zakonom.
Institut se osniva, odnosno organizuje kao ustanova ili preduzeće, odnosno kao deo preduzeća.
Osnivač instituta može biti Republika, domaće i strano pravno ili fizičko lice, u skladu sa zakonom.
Kad institut osniva više osnivača njihova međusobna prava, obaveze i odgovornosti uređuju se ugovorom.
Pre donošenja akta o osnivanju, odnosno ukidanju instituta osnivač usvaja elaborat o opravdanosti osnivanja, odnosno elaborat o opravdanosti ukidanja instituta.
Institut koji osniva Republika posluje sredstvima u državnoj svojini, a institut čiji je osnivač domaće i strano pravno ili fizičko lice posluje sredstvima u drugim oblicima svojine.
Nepokretnosti i druga sredstva kojima posluje, odnosno koja koristi, a koja je stekao od Republike institut može otuđivati u skladu sa zakonom, uz prethodno pribavljenu saglasnost Vlade.
Institut čiji je osnivač Republika može izvršiti promenu svoje delatnosti, kao i druge statusne promene, uz prethodno pribavljenu saglasnost Vlade.
Na osnivanje, organizaciju, rad i ukidanje instituta koji se osniva, odnosno organizuje kao ustanova, primenjuju se propisi koji se odnose na ustanove.
Na osnivanje, organizaciju, rad i ukidanje instituta koji se osniva, odnosno organizuje kao preduzeće ili deo preduzeća, primenjuju se propisi koji se odnose na preduzeća.
Institut može učestvovati u ostvarivanju magistarskih i doktorskih studija u oblasti nauke za koju je matičan, u skladu sa Zakonom o univerzitetu i statutom univerziteta.
Institut može obavljati naučnoistraživačku delatnost radi ostvarivanja opšteg interesa iz člana 5 ovog zakona ako:
1) ima program naučnoistraživačkog rada;
2) rezultatima naučnoistraživačkog rada doprinosi razvoju nauke;
3) ima u radnom odnosu na neodređeno vreme najmanje 25 istraživača kompetentnih za oblast nauke kojom se institut bavi, od kojih najmanje deset u naučnom zvanju i najmanje deset u zvanju istraživač-saradnik ili višem zvanju;
4) ima odgovarajući prostor, opremu i druga sredstva potrebna za ostvarivanje programa i projekata;
5) ima naučno-informativnu dokumentaciju.
Institut u oblasti matematičkih, humanističkih, društvenih i biotehničkih nauka može da obavlja naučnoistraživačku delatnost radi ostvarivanja opšteg interesa iz člana 5 ovog zakona ako, pored uslova utvrđenih u stavu 1 tač. 1, 2, 4 i 5 ovog člana, ima najmanje 15 istraživača u radnom odnosu na neodređeno vreme kompetentnih za oblast kojom se institut bavi, od kojih najmanje deset u naučnom zvanju.
Institut u sastavu preduzeća može obavljati naučnoistraživačku delatnost radi ostvarivanja opšteg interesa iz člana 5 ovog zakona ako, pored uslova utvrđenih u tač. 1, 2, 4 i 5 člana 16 ovog zakona, ima u radnom odnosu na neodređeno vreme najmanje tri istraživača u naučnom zvanju i najmanje pet istraživača u zvanju istraživač-saradnik ili višem zvanju, kompetentnih za oblast kojom se institut bavi.
Institut iz stava 1 ovog člana može obavljati naučnoistraživačku delatnost radi ostvarivanja opšteg interesa iz člana 5 ovog zakona, pod uslovom da je statutom preduzeća, u čijem je sastavu, iskazan kao posebna organizaciona celina sa određenim pravima i obavezama u pravnom prometu i posebnim obračunom rezultata poslovanja, shodno propisima o preduzećima.
Ispunjenost uslova iz čl. 16 i 17 ovog zakona utvrđuje Ministarstvo.
Instituti mogu osnivati zajednicu instituta Srbije, radi usklađivanja svojih aktivnosti.
2. Organi instituta čiji je osnivač Republika
Organi instituta jesu: direktor i upravni odbor.
Direktor rukovodi institutom.
Direktor se bira konkursom, na četiri godine, iz reda istraživača u naučnom zvanju.
Direktor je u radnom odnosu u institutu sa punim radnim vremenom.
Direktora bira i razrešava upravni odbor na predlog naučnog veća, uz prethodno pribavljeno mišljenje Ministarstva.
Upravni odbor instituta ima osam članova koje imenuje Vlada, od kojih četiri člana predlaže naučno veće iz reda istraživača u naučnom zvanju zaposlenih u institutu.
Mandat članova upravnog odbora traje četiri godine.
3. Naučno veće u institutu
U institutu se obrazuje naučno veće.
Članovi naučnog veća su istraživači u naučnom zvanju.
Statutom instituta, odnosno statutom preduzeća u čijem je sastavu institut, utvrđuje se broj, sastav i način izbora članova naučnog veća.
Naučno veće:
1) predlaže program rada instituta u skladu sa delatnošću za koju je osnovan;
2) predlaže naučne projekte i ocenjuje kvalitet ostvarenih projekata u institutu;
3) utvrđuje predlog za sticanje naučnog zvanja;
4) odlučuje o sticanju istraživačkog zvanja;
5) obavlja druge poslove utvrđene statutom.
Naučno veće instituta i instituta u sastavu preduzeća, odlučuje o sticanju istraživačkog zvanja, odnosno utvrđuje predlog za sticanje naučnog zvanja ako u svom sastavu ima najmanje 15 istraživača u naučnom zvanju, odnosno odgovarajućem univerzitetskom zvanju, od kojih najmanje deset u radnom odnosu na neodređeno radno vreme u institutu koji obrazuje naučno veće.
Naučno veće odlučuje o sticanju istraživačkog zvanja, odnosno utvrđuje predlog za sticanje naučnog zvanja, ako je prisutno najmanje dve trećine članova koji imaju pravo da odlučuju.
Predlog za sticanje zvanja naučni saradnik i viši naučni saradnik, utvrđuju članovi naučnog veća koji su u istom ili višem zvanju, a predlog za sticanje zvanja naučni savetnik, članovi naučnog veća koji su u tom zvanju.
Naučno veće donosi odluku o sticanju istraživačkog zvanja, odnosno utvrđuje predlog za sticanje naučnog zvanja većinom glasova ukupnog broja članova naučnog veća koji imaju pravo odlučivanja.
Radi obavljanja poslova iz stava 1 ovog člana može se obrazovati zajedničko naučno veće za više srodnih instituta, odnosno za institute i odgovarajuće fakultete.
Sporazumom o obrazovanju zajedničkog naučnog veća utvrđuje se broj članova i sastav tog veća, način izbora i trajanje mandata članova naučnog veća.
IV ISTRAŽIVAČKO RAZVOJNA JEDINICA
Preduzeće, odnosno ustanova može u svom sastavu, u skladu sa statutom, organizovati istraživačko-razvojnu jedinicu za obavljanje primenjenih i razvojnih istraživanja koja su u funkciji razvoja i unapređivanja osnovne delatnosti preduzeća, odnosno ustanove.
Istraživačko-razvojna jedinica iz člana 26 ovog zakona može obavljati naučnoistraživačku delatnost radi ostvarivanja opšteg interesa iz člana 5 ovog zakona ako:
1) je statutom preduzeća, odnosno ustanove iskazana kao posebna organizaciona celina sa određenim pravima i obavezama u pravnom prometu i posebnim obračunom rezultata poslovanja, shodno propisima o preduzećima;
2) ima program istraživanja koji je usvojio nadležni organ upravljanja preduzeća, odnosno ustanove;
3) ima najmanje pet istraživača u radnom odnosu na neodređeno vreme kompetentnih za oblast kojom se istraživačko-razvojna jedinica bavi, od kojih najmanje jednog u naučnom zvanju i najmanje dva u zvanju istraživač-saradnik ili višem zvanju;
4) ima prostor, opremu i druga potrebna sredstva za ostvarivanje projekata u okviru programa tehnološkog razvoja;
5) ima naučno-informativnu dokumentaciju.
Ministarstvo utvrđuje da li su ispunjeni uslovi iz stava 1 ovog člana.
V VOĐENJE EVIDENCIJE
Ministarstvo vodi evidenciju instituta i istraživačko-razvojnih jedinica koji ispunjavaju uslove za obavljanje naučnoistraživačke delatnosti, odnosno ostvarivanje programa iz člana 5 ovog zakona (u daljem tekstu: Registar naučnoistraživačkih organizacija) i evidenciju podataka o istraživačima (u daljem tekstu: Registar istraživača).
Institut, odnosno istraživačko-razvojna jedinica dostavlja Ministarstvu podatke koji se odnose na to da li su ispunjeni uslovi iz čl. 16, 17 i 27 ovog zakona.
Za tačnost podataka iz stava 1 ovog člana odgovorno je lice koje rukovodi institutom odnosno istraživačko-razvojnom jedinicom.
Ako institut, odnosno istraživačko-razvojna jedinica, u toku ostvarivanja odobrenog programa, odnosno projekta, prestane da ispunjava neki od uslova iz čl. 16, 17 i 27 ovog zakona, u obavezi je da o tome izvesti Ministarstvo, najkasnije u roku od sedam dana od dana kada je prestao da ispunjava uslov.
Ministar rešenjem određuje rok, najduže do 60 dana, u kome institut, odnosno istraživačko-razvojna jedinica treba da ispuni propisane uslove.
Ako institut, odnosno istraživačko-razvojna jedinica, ne ispuni uslov u roku iz stava 2 ovog člana, Ministarstvo raskida ugovor o ostvarivanju odobrenog programa, odnosno projekta sa tim institutom, odnosno istraživačko-razvojnom jedinicom.
VI ISTRAŽIVAČI
Istraživač, u smislu ovog zakona, je lice sa visokom stručnom spremom koje je uspešno obavilo pripravnički staž za naučnoistraživačke poslove.
Istraživač može biti i lice sa visokom stručnom spremom koje nije obavilo pripravnički staž a ima najmanje četiri godine radnog iskustva u odgovarajućoj oblasti rada, objavljene stručne ili naučne radove, odnosno zapažene rezultate u istraživačko-razvojnom ili stručnom radu i radi na istraživačkim poslovima.
Za pripravnika iz člana 31 stav 1 ovog zakona, može biti izabrano lice sa visokom stručnom spremom koje je završilo osnovne studije sa prosečnom ocenom najmanje osam.
Pripravnički staž za poslove istraživača traje godinu dana.
Po obavljenom pripravničkom stažu, istraživač može da zasnuje radni odnos u zvanju istraživač-pripravnik na četiri godine, za koje vreme treba da odbrani magistarski rad.
U zavisnosti od pokazanih rezultata u naučnoistraživačkom radu, istraživač može steći istraživačko zvanje: istraživač - pripravnik i istraživač - saradnik i naučno zvanje naučni saradnik, viši naučni saradnik i naučni savetnik.
Zvanje istraživač-saradnik može steći lice koje, pored akademskog naziva magistra nauka, ima i objavljene naučne radove ili zapažene rezultate u istraživačko razvojnom radu.
Zvanje naučni saradnik može steći lice koje ima doktorat nauka iz naučne oblasti u kojoj stiče zvanje i objavljene naučne radove.
Zvanje viši naučni saradnik može steći lice koje ima doktorat nauka iz naučne oblasti u kojoj stiče zvanje i objavljene naučne radove u međunarodnim ili vodećim domaćim časopisima sa recenzijom, od značaja za razvoj odgovarajuće naučne oblasti.
Zvanje naučni savetnik može steći lice koje ima doktorat nauka iz naučne oblasti u kojoj stiče zvanje, objavljene naučne radove u međunarodnim ili vodećim domaćim časopisima sa recenzijom, koji su imali značajnog uticaja na razvoj odgovarajuće naučne oblasti i rukovođenje projektima.
Naučno i istraživačko zvanje može se steći, u skladu sa odredbama ovog zakona, u institutu za naučnu oblast koja je osnovna delatnost instituta, odnosno na fakultetu za naučnu oblast za koju fakultet daje naučni stepen doktora nauka.
Naučno veće utvrđuje predlog za sticanje naučnog zvanja i donosi odluku o sticanju istraživačkog zvanja.
Postupak za sticanje naučnog i istraživačkog zvanja pokreće odgovarajuća organizaciona jedinica instituta ili fakulteta, grupa naučnih radnika ili zainteresovano lice.
Radi sprovođenja postupka za sticanje zvanja naučno veće obrazuje komisiju.
Komisija iz stava 1 ovog člana sastoji se od najmanje tri naučna radnika iz naučne oblasti u kojoj kandidat stiče zvanje, od kojih najmanje jedan nije u radnom odnosu u organizaciji koja obrazuje komisiju.
Članovi komisije ne mogu biti u nižem zvanju od zvanja koje kandidat stiče.
Komisija podnosi izveštaj naučnom veću u roku određenom aktom o njenom obrazovanju, ali ne dužem od 30 dana od dana kada je obrazovana.
Izveštaj sadrži: biografske podatke, pregled stručnog i naučnog rada i ocenu tog rada za prethodni izborni period, ocenu o tome da li su ispunjeni uslovi za sticanje zvanja, kao i predlog naučnom veću za odlučivanje.
Izveštaj iz stava 2 ovog člana učiniće se dostupnim javnosti na način utvrđen opštim aktom instituta, odnosno fakulteta, najmanje 30 dana pre donošenja odluke.
Naučno veće je obavezno da donese odluku o sticanju istraživačkog zvanja, odnosno utvrdi predlog za sticanje naučnog zvanja u roku od 90 dana od dana stavljanja izveštaja na uvid javnosti.
Predlog naučnog veća za sticanje naučnog zvanja, sa dokumentacijom, dostavlja se komisiji za sticanje naučnih zvanja koju obrazuje Ministarstvo (u daljem tekstu: Komisija).
Članove Komisije Ministarstvo imenuje iz reda istraživača u zvanju naučnog savetnika i redovnih profesora univerziteta.
Mandat članova Komisije traje četiri godine.
Komisija donosi odluku o sticanju naučnog zvanja, prema jedinstveno utvrđenim kriterijumima, najkasnije u roku od 60 dana od dana dostavljanja predloga.
VII REIZBOR
Opštim aktom organizacije koja obavlja naučnoistraživačku delatnost utvrđuju se radna mesta na koja se mogu rasporediti istraživači sa istraživačkim, odnosno sa jednim od naučnih zvanja.
Zvanje istraživač - saradnik reizborno je svake četvrte godine, a zvanje naučni saradnik i viši naučni saradnik svake pete godine.
U postupku reizbora vrednuju se rezultati naučno-istraživačkog rada istraživača u celini, a posebno u prethodnom izbornom periodu.
Istraživač koji ne bude ponovo izabran može raditi na drugim poslovima koji odgovaraju njegovoj stručnoj spremi.
Ako istraživač odbije da radi na radnom mestu koje mu bude ponuđeno, odnosno ako takvog radnog mesta nema, prestaje mu radni odnos, u skladu sa zakonom.
Istraživaču u naučnom zvanju prestaje radni odnos po sili zakona kada navrši 65 godina života.
Na predlog naučnog veća instituta, naučni savetnik u penziji može ostati na projektu do završetka projekta, ako u skladu sa zakonom zaključi ugovor o privremenom obavljanju poslova.
VIII OBEZBEĐIVANJE SREDSTAVA ZA OSTVARIVANJE PROGRAMA OD OPŠTEG INTERESA
Sredstva za ostvarivanje programa iz člana 5 ovog zakona obezbeđuju se u budžetu Republike Srbije, a vode se na posebnom računu Ministarstva.
Republika poreskom politikom i drugim merama podstiče domaća i strana pravna i fizička lica da ulažu sredstva za ostvarivanje programa i projekata utvrđenih ovim zakonom.
Ministar utvrđuje kriterijume za raspodelu sredstava za ostvarivanje programa iz člana 5 ovog zakona.
Za ostvarivanje programa iz člana 5 ovog zakona Ministarstvo raspisuje konkurs, odnosno javni poziv.
Konkursom se utvrđuju: rok za podnošenje prijave, uslovi i vreme za ostvarivanje programa, odnosno projekta i druga pitanja od značaja za sprovođenje konkursa.
Organizacije iz člana 6 ovog zakona konkurišu pod jednakim uslovima za ostvarivanje programa utvrđenih ovim zakonom.
Institut, odnosno istraživačko-razvojna jedinica, ima pravo učešća na konkursu za ostvarivanje programa iz člana 5 ovog zakona ako ispunjava uslove utvrđene u čl. 16, 17 i 27 ovog zakona, odnosno ako se nalazi u Registru naučnoistraživačkih organizacija.
Organizacija kojoj je odobreno ostvarivanje programa, odnosno projekta, zaključuje sa Ministarstvom ugovor o njihovom ostvarivanju.
Ugovorom se uređuju međusobna prava i obaveze između Ministarstva i organizacije koja ostvaruje program, odnosno projekat.
Ministarstvo vrši nadzor nad namenskim korišćenjem sredstava za ostvarivanje programa iz člana 5 ovog zakona.
Organizacija kojoj je odobreno ostvarivanje programa, odnosno projekta podnosi Ministarstvu godišnji izveštaj o ostvarivanju programa, odnosno projekta za koji koristi sredstva iz budžeta Republike Srbije.
IX REPUBLIČKI SAVET ZA NAUČNU I TEHNOLOŠKU POLITIKU
Vlada obrazuje Republički savet za naučnu i tehnološku politiku kao svoje savetodavno telo (u daljem tekstu: Republički savet).
Vlada imenuje članove Republičkog saveta iz reda istaknutih naučnih radnika, privrednika i članova Vlade.
Republički savet razmatra pitanja od interesa za razvoj naučnoistraživačke delatnosti, odnosno razmatra osnovne ciljeve i pravce razvoja Republike u oblasti naučnoistraživačke delatnosti i predlaže Vladi politiku naučnog i tehnološkog razvoja Republike.
Republički savet ima 25 članova.
Ministar za nauku i tehnologiju predsednik je Republičkog saveta.
Mandat članova Republičkog saveta traje četiri godine.
X PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE
Naučnoistraživačke organizacije i druge organizacije koje obavljaju naučnoistraživačku delatnost i ostvaruju odobrene programe i projekte saglasno Zakonu o naučnoistraživačkoj delatnosti ("Službeni glasnik SRS", broj 12/90), podneće Ministarstvu zahtev za ocenu ispunjenosti uslova za obavljanje naučnoistraživačke delatnosti u skladu sa ovim zakonom, do 31. decembra 1993. godine.
Postupak sticanja istraživačkog, odnosno naučnog zvanja, započet do stupanja na snagu ovog zakona okončaće se u skladu sa ovim zakonom.
Lica koja su stekla naučnoistraživačko zvanje po Zakonu o naučnoistraživačkom radu ("Službeni glasnik SRS", broj 12/90) zadržavaju to zvanje za vreme na koje su izabrani.
Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaje da važi Zakon o naučnoistraživačkoj delatnosti ("Službeni glasnik SRS", broj 12/90).
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".