ZAKONO POMORSKOM PLENU I RATNOM PLENU NA MORU("Sl. list SFRJ", br. 26/64) |
I POMORSKI PLEN I RATNI PLEN NA MORU
U oružanom sukobu u kome učestvuje Jugoslavija, pomorskim plenom proglasiće se neprijateljski privatni trgovački brod uzapćen od jugoslovenskog ratnog broda, ratnog vazduhoplova ili, ako se uzapćenje vrši na obali, od druge jedinice oružanih snaga Jugoslavije (u daljem tekstu: jugoslovenske oružane snage).
Pomorskim plenom proglasiće se, pod uslovima propisanim ovim zakonom trgovački brod koji ima državnu pripadnost države koja ne učestvuje u oružanom sukobu (neutralni trgovački brod), bez obzira da li je u privatnom ili državnom vlasništvu, uzapćen od jugoslovenskih oružanih snaga, ako ima neprijateljski karakter.
Uzapćenje predstavlja meru kojom se neprijateljski ili neutralni trgovački brod stavlja pod kontrolu jugoslovenskih oružanih snaga. Uzapćenje se sprovodi po pravilima službe Jugoslovenske narodne armije.
Kao neprijateljski privatni trgovački brod smatra se:
1) brod koji ima neprijateljsku državnu pripadnost;
2) brod ma koje državne pripadnosti koji je pod kontrolom neprijateljske države ili koji na ma koji način koristi neprijateljska država ili lice koje ima neprijateljski karakter;
3) brod koji je imao neprijateljsku državnu pripadnost pa je posle otpočinjanja neprijateljstava ili u vremenu od 30 dana pre otpočinjanja neprijateljstava zamenio tu pripadnost državnom pripadnošću savezničke ili neutralne države u cilju da izbegne štetne posledice vezane za neprijateljski brod;
4) brod koji se na osnovu drugih okolnosti smatra neprijateljskim trgovačkim brodom po pravilima međunarodnog pomorskog ratnog prava.
Zamena državne pripadnosti (stav 1. tačka 3) smatra se da je izvršena u cilju da se izbegnu štetne posledice vezane za neprijateljski brod, ako se protivno ne dokaže.
Neprijateljski privatni trgovački brod podleže uzapćenju i proglasiće se za pomorski plen ako se u trenutku ili posle otpočinjanja neprijateljstava zatekne u nekoj od jugoslovenskih luka, u nekom drugom delu unutrašnjih morskih voda, ili u jugoslovenskom teritorijalnom moru ili u unutrašnjim morskim vodama, teritorijalnom moru neprijateljske države ili na otvorenom moru, bez obzira da li je zapovedniku broda ili drugom zainteresovanom licu poznato da su neprijateljstva počela.
Neprijateljski karakter, u smislu ovog zakona, smatra se da imaju:
1) fizičko lice, bez obzira na državljanstvo, koje je stalno nastanjeno na teritoriji neprijateljske države;
2) državljanin neprijateljske, neutralne ili savezničke države koji ne stanuje na teritoriji neprijateljske države, ali je stupio u službu te države ili preduzima neku radnju u ime neprijateljske države ili njenog državljanina ili na drugi način pomaže neprijatelju;
3) preduzeće ili drugo pravno lice, koje je osnovano po propisima neprijateljske države ili koje na teritoriji neprijateljske države ima glavno ili poslovno sedište. Ako se na neprijateljskoj teritoriji nalazi samo poslovno sedište, neprijateljski karakter preduzeća odnosno pravnog lica odnosiće se samo na imovinu i pravne poslove koji su u vezi sa radom tog poslovnog sedišta;
4) preduzeće ili drugo pravno lice, bez obzira na to gde mu je glavno ili poslovno sedište, ako lice koje stvarno kontroliše preduzeće stanuje na neprijateljskoj teritoriji, ili ako - bez obzira na to gde stanuje - dobija instrukcije ili radi pod kontrolom neprijatelja, ili na drugi način pomaže neprijatelju.
Zainteresovana lica imaju pravo pred nadležnim jugoslovenskim organima dokazivati da nemaju neprijateljski karakter.
Neutralni trgovački brod uzapćen od jugoslovenskih oružanih snaga smatraće se da ima neprijateljski karakter i proglasiće se pomorskim plenom:
1) ako je zatečen da uzima učešća u ratnim dejstvima na strani neprijatelja ili ako ta dejstva pomaže;
2) ako se nalazi u neprijateljskom konvoju ili u pratnji neprijateljskih ratnih brodova ili vazduhoplova;
3) ako produži da upotrebljava radio-vezu ili signalizaciju bilo kojim sredstvima, iako je od jugoslovenskih oružanih snaga bio pozvan da se od toga uzdrži;
4) ako se ne odazove pozivu jugoslovenskih oružanih snaga da stane ili promeni kurs;
5) ako se silom odupre pregledu ili pretresu od strane jugoslovenskih oružanih snaga;
6) ako posle otpočinjanja neprijateljstava prevozi ratni materijal za neprijatelja ili neposredno snabdeva neprijateljske oružane snage opremom, gorivom ili hranom;
7) ako prevozi vojno ili civilno lice koje sa znanjem vlasnika, zakupca odnosno zapovednika broda pomaže neprijatelju u toku svog putovanja ili kome je povereno izvršenje vojnog ili političkog zadatka neprijateljskog karaktera posle iskrcanja sa broda;
8) ako je povredio blokadu ili pokušao povrediti blokadu;
9) ako sam brod predstavlja kontrabandu, ili ako kontrabanda na uzapćenom brodu premašuje polovinu - po količini, težini ili vrednosti - celokupnog tereta na brodu;
10) ako na drugi način pomaže neprijatelju, kršeći pravila o neutralnosti.
U slučajevima iz tačke 7. ovog člana neće se smatrati da neutralni trgovački brod ima neprijateljski karakter: ako zapovednik broda nije znao da postoji ratno stanje pre započetog putovanja, a kad je saznao za otpočeta neprijateljstva nije mogao da iskrca lica koja prevozi; ako brod prevozi neprijateljskog diplomatskog ili konzularnog predstavnika u neutralnu državu ili iz nje, ili prenosi diplomatsku poštu neprijateljskog diplomatskog ili konzularnog predstavnika koji se nalazi u neutralnoj državi ili obratno.
Neutralni trgovački brod biće proglašen pomorskim plenom samo ako bude uzapćen za vreme vršenja ili neposredno posle izvršenja ma koje radnje iz člana 4. ovog zakona.
Izuzetno, ako je neutralni trgovački brod, pomoću lažnih isprava ili lažnog kursa, izvršio neku od radnji iz člana 4. ovog zakona i nastavio put, proglasiće se pomorskim plenom ukoliko u toku dalje plovidbe, ali najdocnije do povratka u jednu od luka njegove zemlje, bude uzapćen od jugoslovenskih oružanih snaga.
Neprijateljski ratni brod, neprijateljski brod u javnoj službi i trgovački brod koji je vlasništvo neprijateljske države postaju ratnim plenom na moru u trenutku uzapćenja od strane jugoslovenskih oružanih snaga, bez obzira kada je doneto rešenje iz člana 32. ovog zakona.
Brod iz stava 1. ovog člana može odmah po uzapćenju biti uništen ako ratna potreba to zahteva, ili može, po potrebi, biti odmah korišćen za ratna dejstva.
Brod naveden u čl. 2. ili 6. ovog zakona neće se uzaptiti niti proglasiti pomorskim odnosno ratnim plenom ako je:
1) brod parlamentar odnosno brod koji služi za održavanje odnosa između zaraćenih strana (kartelni brod);
2) neprijateljski brod koji je snabdeven propusnicom izdatom od strane jugoslovenskih ili savezničkih organa;
3) sanitetski brod ili brod-bolnica;
4) brod namenjen isključivo humanitarnim i naučnim svrhama, dok takvu službu vrši, ako je ime tog broda saopšteno jugoslovenskoj vladi i ako je ona dala svoju saglasnost da brod tu službu vrši;
5) mali brod namenjen isključivo ribolovu uz obalu ili lokalnoj plovidbi.
Odredbe stava 1. ovog člana primenjuju se i na čamce.
Brod ili čamac iz st. 1. i 2. ovog člana će se uzaptiti i proglasiti pomorskim odnosno ratnim plenom na moru, ako na ma koji način sudeluje u neprijateljstvima ili pomaže neprijatelja kršeći pravila međunarodnog ratnog prava, ili ako se ne pridržava naređenja izdatih od strane komandanta jugoslovenskih oružanih snaga.
Neprijateljskim teretom, u smislu ovog zakona, smatra se teret zatečen na neprijateljskom, neutralnom, savezničkom ili jugoslovenskom brodu, koji pripada neprijateljskoj državi ili licu koje ima neprijateljski karakter, ili ako je teret namenjen neprijateljskoj državi ili licu koje ima neprijateljski karakter.
Teret zatečen na neprijateljskom brodu smatra se kao neprijateljski teret, dok se ne dokaže suprotno.
Neprijateljski teret na neprijateljskom brodu deli sudbinu broda i proglasiće se pomorskim odnosno ratnim plenom na moru.
Neprijateljski teret na neutralnom brodu koji ima neprijateljski karakter (član 4) uzaptiće se i proglasiće se pomorskim plenom.
Neprijateljski teret koji pripada neprijateljskoj državi ili koji na ma koji način koristi neprijateljska država, zatečen na brodovima iz člana 6. ovog zakona, postaje ratni plen na moru u trenutku uzapćenja broda od strane jugoslovenskih oružanih snaga, bez obzira kad je doneto rešenje iz člana 32. ovog zakona.
Ako teret zatečen na neprijateljskom trgovačkom brodu pripada licu koje nema neprijateljski karakter, on podleže uzapćenju i proglasiće se pomorskim plenom samo ako predstavlja ratnu kontrabandu.
II POSTUPAK PROGLAŠENJA BRODA ODNOSNO TERETA ZA POMORSKI PLEN
1. Nadležnost i sastav suda za pomorski plen
Sud za pomorski plen osniva se kad izbije oružani sukob u kome učestvuje Jugoslavija. Sud za pomorski plen prestaje sa radom kad po okončanju oružanog sukoba reši sve sporove za koje je nadležan po ovom zakonu.
Sud za pomorski plen u prvom stepenu raspravlja i odlučuje da li su brod i njegov teret koji su uzaptile jugoslovenske oružane snage pomorski plen.
Sud za pomorski plen primenjuje važeća pravila međunarodnog običajnog prava i opštepriznata načela prava, ako za rešavanje ne postoje propisi ni međunarodni ugovori koji obavezuju Jugoslaviju.
Sud za pomorski plen sastoji se od predsednika i potrebnog broja sudija.
Predsednik suda za pomorski plen je admiral ili viši oficir pomorstva.
Predsednika i sudije suda za pomorski plen imenuje i razrešava vrhovni komandant oružanih snaga. Za članove suda mogu biti imenovani samo oficiri pomorstva i druga vojna lica koja poznaju međunarodno pravo i pomorsku trgovinu.
Sud za pomorski plen ima sekretara, koga postavlja i razrešava državni sekretar za narodnu odbranu.
Sud za pomorski plen sudi u veću sastavljenom od trojice sudija.
Veću predsedava predsednik suda ili sudija - oficir pomorstva, koga odredi predsednik suda.
Sedište suda za pomorski plen određuje vrhovni komandant oružanih snaga.
Veća mogu suditi i van sedišta suda.
O žalbi protiv odluke suda za pomorski plen rešava Vrhovni sud Jugoslavije u veću sastavljenom od trojice sudija Vrhovnog suda Jugoslavije i dvojice sudija Vrhovnog vojnog suda.
Jedan od trojice sudija Vrhovnog suda Jugoslavije je predsednik veća.
U postupku pred sudom za pomorski plen Jugoslaviju zastupa vojni pravobranilac.
Predsednik suda određuje za svaki konkretni slučaj jednog sudiju (u daljem tekstu: određeni sudija) radi sprovođenja pripremnog postupka.
Sprovodnik uzapćenog broda dužan je da određenom sudiji preda: zapisnik o uzapćenju broda, zapisnik o zapečaćenju brodskih prostorija, popis inventara i tereta ako je sačinjen, brodske isprave i knjige sa uzapćenog broda, zapisnik o saslušanju svedoka, dokaze kojima se može utvrditi da je u pitanju ratni, državni ili drugi neprijateljski brod ili neprijateljski teret ili da je u pitanju neutralni trgovački brod koji ima neprijateljski karakter, kao i dokaze o izvršenju dela koje neutralnom trgovačkom brodu ili teretu daje neprijateljski karakter.
U cilju uspešnog vođenja pripremnog postupka i zaštite prava stranaka, određeni sudija:
1) postavlja privremenog zastupnika vlasnika uzapćenog broda (određeni zastupnik) ako ga ne zastupa zapovednik uzapćenog broda;
2) obaveštava vlasnika uzapćenog broda odnosno tereta o pokrenutom postupku kad brod ili teret ima državnu pripadnost neutralne države sa kojom Jugoslavija održava redovne diplomatske odnose, ako je njegova adresa poznata;
3) donosi odluku o prodaji tereta koji je podložan kvaru i o deponovanju sume dobivene prodajom takvog tereta, i
4) dostavlja isprave o posadi i putnicima nadležnim organima unutrašnjih poslova radi donošenja odluke o njihovom puštanju na slobodu ili o zadržavanju.
Određeni sudija je dužan da u što kraćem roku sprovede pripremni postupak radi utvrđivanja činjenica važnih za donošenje odluke, a naročito da popiše teret i druge stvari nađene na brodu, ako to nije ranije učinjeno, da po potrebi sasluša komandanta i člana posade jugoslovenskog ratnog broda koji je izvršio uzapćenje, kao i zapovednika i ostale članove posade uzapćenog broda i druga lica sa tog broda čije bi saslušanje moglo biti od uticaja na donošenje odluke.
Određeni sudija je ovlašćen da zatraži mišljenje, odnosno da sasluša stručnjake iz oblasti međunarodnog pomorskog prava o okolnostima i činjenicama važnim za donošenje odluke.
Po završenom pripremnom postupku određeni sudija obaveštava zastupnike stranaka da je pripremni postupak dovršen i poziva ih da razgledaju predmet i da u određenom roku stave svoje prigovore odnosno predloge.
Kad zastupnici stranaka podnesu prigovore odnosno predloge ili kad protekne rok određen za njihovo podnošenje, određeni sudija odlučuje:
1) o usvajanju ili odbijanju prigovora odnosno predloga stranaka za dopunu pripremnog postupka;
2) o oslobođenju broda odnosno tereta ako postoje nesumnjivi dokazi da brod odnosno teret ne podleže zapleni po odredbama ovog zakona;
3) o ustupanju predmeta državnom sekretaru za narodnu odbranu radi donošenja konačne odluke, ako je nesumnjivo utvrdio da je u pitanju ratni plen na moru.
U svim ostalim slučajevima određeni sudija ustupa predmet sudu za pomorski plen radi donošenja odluke.
Ako određeni sudija donese odluku u smislu člana 22. tač. 2. i 3. ovog zakona, zastupnici stranaka mogu zahtevati da o uzapćenju broda odnosno tereta odluči sud za pomorski plen.
Rok za podnošenje zahteva iz stava 1. ovog člana iznosi 8 dana, računajući od dana dostavljanja odluke zastupnicima stranaka.
Ako je zahtev iz čl. 23. stav 1. ovog zakona blagovremeno podnet, određeni sudija će predmet sa svim spisima dostaviti sudu za pomorski plen.
Ako je zahtev podnet posle isteka roka iz člana 23. stav 2. ovog zakona ili od neovlašćenog lica, određeni sudija će odbaciti zahtev svojim rešenjem. Protiv ovog rešenja može se u roku od osam dana od dana dostavljanja izjaviti žalba sudu za pomorski plen.
3. Postupak pred sudom za pomorski plen
Po prijemu spisa od određenog sudije, sud za pomorski plen zakazuje bez odlaganja raspravu. Na raspravu se pozivaju vojni pravobranilac, kao zastupnik Jugoslavije, i zastupnici vlasnika uzapćenog broda odnosno tereta.
Dok vlasnik broda odnosno tereta ne odredi svog zastupnika sa boravištem u sedištu suda za pomorski plen, njega zastupa privremeni zastupnik koga određuje određeni sudija (određeni zastupnik) - ako vlasnika ne zastupa zapovednik uzapćenog broda.
Sud za pomorski plen na raspravi u prisustvu zastupnika stranaka izvodi dokaze čitanjem spisa, osim ako smatra da je neophodno njihovo neposredno izvođenje na raspravi. Ako zastupnici stranaka predlože izvođenje novih dokaza, sud može takve dokaze izvoditi neposredno na raspravi ili preko određenog člana veća.
Sud za pomorski plen postupa shodno odredbama Zakona o parničnom postupku, ako ovim zakonom nije drukčije određeno.
Ako sud za pomorski plen utvrdi da je u pitanju neprijateljski trgovački brod odnosno teret ili neutralni trgovački brod odnosno teret koji ima neprijateljski karakter, doneće presudu kojom se uzapćeni brod odnosno teret proglašava za pomorski plen.
Ako nije u pitanju neprijateljski brod odnosno teret ili brod odnosno teret koji ima neprijateljski karakter, ili ako je po članu 7. ovog zakona brod izuzet od uzapćenja, sud će doneti presudu kojom utvrđuje da uzapćeni brod odnosno teret nije pomorski plen.
Ako sud presudom utvrdi da uzapćeni brod odnosno teret nije pomorski plen, utvrdiće da li je brod usled sumnjivog držanja doprineo uzapćenju ili ga prouzrokovao, pa ako jeste odlučiće u toj presudi o troškovima uzapćenja i privođenja, o troškovima sudskog postupka, čuvanja i održavanja broda i tereta, kao i koja je stranka dužna te troškove snositi.
Ako sud utvrdi da je u pitanju ratni plen na moru, doneće rešenje da se predmet ustupi državnom sekretaru za narodnu odbranu.
Sud za pomorski plen sprovodi postupak i donosi odluku i ako uzapćeni brod bude odveden u savezničku ili neutralnu luku, a postoji potreba da se što pre donese odluka u pogledu uzapćenja broda odnosno tereta.
Sud za pomorski plen donosi odluku i ako je uzapćeni brod odnosno teret uništen višom silom ili od strane jugoslovenskih oružanih snaga.
Ako sud utvrdi da brod odnosno teret iz stava 1. ovog člana nije pomorski plen, odlučiće u presudi o opravdanosti uništenja broda odnosno tereta, ako je on uništen od jugoslovenskih oružanih snaga.
Sud za pomorski plen dostavlja presudu zastupnicima stranaka i komandi Jugoslovenske ratne mornarice.
Kad brod ili teret ima državnu pripadnost neutralne države sa kojom Jugoslavija održava redovne diplomatske odnose, presuda suda za pomorski plen dostavlja se vlasniku broda odnosno tereta ako je njegova adresa poznata.
Izvod iz presude sa dispozitivom objavljuje se u "Službenom listu SFRJ".
Protiv presude suda za pomorski plen i protiv rešenja iz člana 27. stav 4. ovog zakona stranke mogu izjaviti žalbu u roku od 15 dana od dana dostavljanja presude odnosno rešenja. Žalba se podnosi preko suda za pomorski plen.
Stranka koja se ne nalazi u sedištu suda, a nije imenovala punomoćnika za prijem dostava u sedištu suda, može izjaviti žalbu u roku od 30 dana od dana objavljivanja izvoda iz presude u "Službenom listu SFRJ", ako određeni zastupnik (član 19. tačka 1) nije izjavio žalbu.
III POSTUPAK PROGLAŠENJA BRODA ODNOSNO TERETA RATNIM PLENOM NA MORU
Rešenje o proglašenju uzapćenog broda odnosno tereta iz člana 6. ovog zakona ratnim plenom na moru, donosi državni sekretar za narodnu odbranu.
Protiv rešenja iz stava 1. ovog člana ne može se izjaviti žalba niti se može voditi upravni spor.
Ako državni sekretar za narodnu odbranu utvrdi da nije u pitanju brod iz člana 6. ovog zakona, nego brod iz čl. 2. i 4. ovog zakona, ustupa predmet sudu za pomorski plen.
Ako državni sekretar za narodnu odbranu utvrdi da je u pitanju brod izuzet od uzapćenja po članu 7. ovog zakona, donosi rešenje kojim se brod oslobađa od uzapćenja i naređuje da se brod vrati vlasniku odnosno njegovom punomoćniku.
Državni sekretar za narodnu odbranu donosi rešenje da je uzapćeni brod odnosno teret ratni plen na moru i kad je brod odnosno teret uništen višom silom ili od jugoslovenskih oružanih snaga.
Brod odnosno teret proglašen pomorskim ili ratnim plenom na moru postaje društvena svojina danom uzapćenja broda odnosno tereta, i to bez ikakvog tereta i hipoteka koji postoje u korist trećih lica.
Na osnovu pravnosnažne presude suda za pomorski plen ili rešenja državnog sekretara za narodnu odbranu kojim se uzapćeni brod proglašava pomorskim odnosno ratnim plenom na moru, brod se upisuje u plovnu listu odnosno u registar brodova.
Ako jugoslovenski brod od strane suda ili drugog organa neprijateljske države proglašen za pomorski odnosno ratni plen na moru, docnije bude oslobođen od jugoslovenskih oružanih snaga, sud za pomorski plen doneće presudu da je taj brod prestao biti pomorski odnosno ratni plen neprijatelja od trenutka oslobođenja.
Savezno izvršno veće može u toku postupka pred sudom za pomorski plen ili posle donesene presude kojom se utvrđuje da je neutralni brod pomorski plen, odlučiti da se postupak obustavi odnosno brod i teret proglašeni pomorskim plenom vrate vlasniku.
Bliže propise o poslovanju suda za pomorski plen donosi državni sekretar za narodnu odbranu, u saglasnosti sa saveznim sekretarom za pravosuđe.
Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaje da važi Zakon o osnivanju i nadležnosti Suda za pomorski ratni plen ("Službeni list FNRJ", br. 28/46).
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".