ZAKONO PLATNOM PROMETU("Sl. list SRJ", br. 3/2002 i 5/2003) |
I OSNOVNE ODREDBE
Ovim zakonom uređuju se poslovi platnog prometa, kao i prava i obaveze banke i klijenta.
Poslovi platnog prometa mogu se obavljati u dinarima, odnosno u stranoj valuti, u skladu sa zakonom.
Pojedini pojmovi u smislu ovog zakona imaju sledeća značenja:
1) klijent označava fizičko ili pravno lice koje ima račun kod banke, uključujući i banku koja ima račun kod Narodne banke Jugoslavije, odnosno kod druge banke;
2) pravno lice označava preduzeća, javne institucije i druge oblike organizovanja, čije je osnivanje registrovao nadležni organ ili je osnovano zakonom;
3) fizičko lice označava lice koje obavlja delatnost radi sticanja dobiti i drugo fizičko lice;
4) dinar označava novčanu jedinicu SR Jugoslavije;
5) strana valuta označava valutu koja nije dinar;
6) novčanim sredstvima označavaju se gotov novac i depoziti koji se drže na računima kod banaka;
7) račun označava tekući, žiro i drugi račun, uključujući i račun za izvršenje jedne transakcije plaćanja, otvoren na osnovu ugovora između klijenta i banke;
8) obračunski račun označava račun banke koji se vodi u Narodnoj banci Jugoslavije, preko koga se vrši plaćanje i obračunavaju međubankarska plaćanja;
9) pokrićem na računu označava se dovoljan iznos raspoloživih sredstava i sastoji se od salda prethodnog bankarskog dana, sredstava dospelih na račun u toku bankarskog dana i uplata u toku tog dana, umanjen za plaćanja izvršena u toku tog bankarskog dana, za isplate i predviđene bankarske tarife, do momenta utvrđivanja pokrića, ali ne označava sredstva evidentirana kao privremeni kredit na računu;
10) banka označava:
a) pravno lice koje je osnovano kao banka i koje poslove obavlja prema zakonu kojim se uređuju banke i druge finansijske organizacije,
b) Poštansku štedionicu i drugu finansijsku organizaciju osnovanu prema zakonu kojim se uređuju banke i druge finansijske organizacije, koji obavljaju poslove prema zakonu kojim se uređuju banke i druge finansijske organizacije,
v) Narodnu banku Jugoslavije,
g) preduzeća PTT saobraćaja osnovana prema zakonu kojim se uređuje osnivanje i poslovanje pošta, koja poslove platnog prometa obavljaju u skladu sa ovim zakonom;
11) inicijalna banka označava banku koja prima prvi nalog za plaćanje kojim se inicira transakcija plaćanja. U transferu odobrenja inicijalna banka je banka dužnika, a u transferu zaduženja - banka poverioca;
12) prijemna banka označava svaku banku koja primi nalog za plaćanje pošiljaoca;
13) odredišna banka označava banku identifikovanu u nalogu za plaćanje, u kojoj se izvršava plaćanje korisniku-poveriocu u transferu odobrenja, odnosno banku u kojoj je račun dužnika u transferu zaduženja i koja u transakciji plaćanja prima poslednji nalog za plaćanje. U transferu odobrenja odredišna banka je banka poverioca, a u transferu zaduženja - banka dužnika;
14) banka posrednik označava prijemnu banku koja nije ni inicijalna, ni odredišna banka;
15) bankarski dan označava deo dana u kome je banka otvorena za prijem, obradu i prenos naloga za plaćanje i drugih obaveštenja koja se odnose na transakcije plaćanja;
16) datum valute označava bankarski dan na koji je potrebno izvršiti nalog za plaćanje, prema instrukcijama pošiljaoca;
17) dužnik označava fizičko ili pravno lice koje vrši plaćanje u transakciji plaćanja;
18) poverilac označava fizičko ili pravno lice koje prima uplatu u transakciji plaćanja;
19) pošiljalac označava fizičko ili pravno lice koje nalog za plaćanje daje prijemnoj banci;
20) nalogodavac označava pošiljaoca prvog naloga za plaćanje kojim se inicira transakcija plaćanja. U transferu odobrenja nalogodavac je dužnik, a u transferu zaduženja - poverilac;
21) primalac označava pravno ili fizičko lice čija banka treba da primi poslednji nalog za plaćanje u transakciji plaćanja. U transferu odobrenja primalac je poverilac, a u transferu zaduženja - dužnik;
22) nalog za plaćanje označava bezuslovnu instrukciju datu banci da izvrši plaćanje ili naplati određeni iznos novca s naznačenog računa;
23) elektronskim se označava način prenosa naloga za plaćanje i drugih podataka u transakciji plaćanja - telekomunikacijski ili fizičkom isporukom traka, disketa i sličnih nosilaca podataka;
24) izvršenje označava sprovođenje instrukcija sadržanih u nalogu za plaćanje - izdavanjem prijemnoj banci odgovarajućeg naloga za plaćanje;
25) transakcija plaćanja označava prenos poveriocu novčanih sredstava s računa dužnika, ili na račun poverioca. U transakciji plaćanja dužnik i poverilac mogu biti različita fizička ili pravna lica, ili isto fizičko ili pravno lice;
26) kliring označava razmenu i obradu međubankarskih naloga za plaćanje - radi obračuna bilateralnih ili multilateralnih neto iznosa koje svaka banka duguje, ili koje se svakoj banci duguju za poravnanje naloga za plaćanje uključenih u svaki klirinški krug;
27) obračun označava izmirivanje obaveze banke nastale u međubankarskom plaćanju;
28) ugovor označava sporazum zaključen između banke i klijenta, kojim se regulišu otvaranje i vođenje računa, kao i prava i obaveze ugovornih strana.
II RAČUNI ZA OBAVLJANJE PLATNOG PROMETA
Dinarski računi i računi u stranoj valuti
Pravna lica i fizička lica koja obavljaju delatnost dužni su da za plaćanje u dinarima otvore tekući račun u banci, da vode sredstva na tom računu i vrše plaćanja preko tog računa, u skladu sa ovim zakonom i ugovorom o otvaranju i vođenju tog računa zaključenim s bankom.
Fizička lica koja ne obavljaju delatnost mogu imati kod banke račune za plaćanje u dinarima.
Pravna i fizička lica mogu imati u bankama račune za plaćanje u stranoj valuti.
Pravna i fizička lica mogu imati više od jednog računa u jednoj banci i račune u više banaka.
Uslovi i način plaćanja pravnih i fizičkih lica u stranoj valuti, kao i ograničenja koja se odnose na posebnu vrstu ili klasu računa na kojima se vodi ta valuta, uređuju se posebnim propisima.
Narodna banka Jugoslavije propisuje uslove i način otvaranja, vođenja i gašenja računa kod banke, plan računa za obavljanje platnog prometa kod banke, kao i jedinstvenu strukturu za identifikaciju i klasifikaciju računa.
Narodna banka Jugoslavije propisuje uslove i način plaćanja u gotovom novcu u dinarima za pravna lica i za fizička lica koja obavljaju delatnost.
III TRANSAKCIJE PLAĆANJA
Transferi odobrenja i zaduženja
Transakcija plaćanja može biti transfer odobrenja ili transfer zaduženja.
Transakciju plaćanja inicira nalogodavac - podnošenjem banci naloga da izvrši tu transakciju.
Transfer odobrenja je transakcija plaćanja koju inicira dužnik, koji nalog za plaćanje izdaje svojoj banci i daje joj instrukciju za transfer sredstava s njegovog računa poveriocu, ili na račun poverioca.
Transfer zaduženja je transakcija plaćanja koju inicira poverilac, na osnovu ovlašćenja koje dužnik daje svojoj banci i svom poveriocu. U transferu zaduženja poverilac svojoj banci daje instrukciju da naplati sredstva s računa dužnika.
Interni i međubankarski transferi
U transakciji plaćanja, računi dužnika i poverioca mogu biti u istoj banci ili u dve različite banke.
Interni transfer je prenos sredstava između dužnika i poverioca kada su njihovi računi u istoj banci.
Međubankarski transfer je prenos sredstava između dužnika i poverioca kada su njihovi računi u različitim bankama.
Transakcija plaćanja se vrši tako što banka dužnika zadužuje račun dužnika, a banka poverioca ili odobrava sredstva na račun poverioca ili mu ta sredstva na drugi način stavlja na raspolaganje (gotovina i dr.), u skladu sa instrukcijama nalogodavca.
Za svaki međubankarski nalog za plaćanje u međubankarskom transferu, banka pošiljalac vrši obračun s bankom primaocem, u skladu s članom 15 ovog zakona.
Učesnici u transakciji plaćanja
Učesnici u internom transferu su nalogodavac, banka u ulozi inicijalne i odredišne banke, i primalac.
Učesnici u međubankarskom transferu su nalogodavac, inicijalna banka, odredišna banka i primalac, a mogu biti uključene i jedna ili više posredničkih banaka.
U transferu odobrenja nalogodavac je dužnik, inicijalna banka je banka dužnika, odredišna banka je banka poverioca, a primalac je poverilac.
U transferu zaduženja nalogodavac je poverilac, inicijalna banka je banka poverioca, odredišna banka je banka dužnika, a primalac je dužnik.
U međubankarskom transferu, banka može, osim za klijenta, plaćanja vršiti u svoje ime i za svoj račun.
Kada inicijalna banka obračun ne vrši direktno sa odredišnom bankom, transakcija plaćanja se obavlja preko bar jedne posredničke banke.
U transakcijama plaćanja, banka može obavljati plaćanja i druge poslove za klijenta ili korespondentsku banku čije je sedište van SR Jugoslavije, u skladu s posebnim propisima.
Kada Narodna banka Jugoslavije transakcije plaćanja obavlja s računa koji se vodi kod Narodne banke Jugoslavije ili na taj račun, odredbe ovog zakona koje se odnose na banke odnose se i na Narodnu banku Jugoslavije.
Ovlašćenje primaoca-dužnika u transferu zaduženja
Primalac-dužnik u transferu zaduženja može opozvati svoje ovlašćenje dato nalogodavcu-poveriocu, i to obaveštenjem svojoj banci (u pisanoj formi ili elektronski) o povlačenju ovlašćenja.
Dužnik može ovlašćenje opozvati pre izvršenja transakcije plaćanja, na način i u vreme koji banci dužnika omogućavaju da postupi po nalogu za opoziv.
U slučaju iz stava 2 ovog člana, banka dužnika je dužna da odbije nalog za plaćanje pošiljaoca.
Banka dužnika odbiće nalog za plaćanje pošiljaoca i u slučaju smrti dužnika ili gubitka njegove poslovne sposobnosti, u slučaju stečaja ili likvidacije pravnog lica, odnosno u slučaju ograničenja ovlašćenja fizičkog ili pravnog lica, u skladu sa zakonom.
Dužnik čiji je račun zadužen u transferu zaduženja može, bez ovlašćenja, staviti prigovor na zaduženje, u pisanoj formi - u roku od tri dana od dana saznanja o zaduženju računa i ima pravo na storniranje zaduženja.
Storniranje zaduženja iz stava 5 ovog člana odredišna banka neće izvršiti ako ima dokaz o ovlašćenju koje je dužnik dao svojoj banci i poveriocu.
IV NALOZI ZA PLAĆANJE
Zakoni koji se primenjuju na transakcije plaćanja
Nalog za plaćanje može da pošalje ili primi banka, ili organizacioni deo banke sa sedištem u SR Jugoslaviji ili van SR Jugoslavije.
Na nalog za plaćanje koji primi banka ili organizacioni deo banke sa sedištem u SR Jugoslaviji primenjuju se odredbe ovog zakona i drugih zakona.
Na nalog za plaćanje koji primi banka ili organizacioni deo banke sa sedištem van SR Jugoslavije primenjuje se zakon mesta na čijoj se teritoriji nalazi banka, odnosno organizaciona jedinica banke koja je primila nalog.
Na prava i obaveze banke i klijenta u vezi s vođenjem računa i plaćanjem s tog računa primenjuje se zakon mesta u kome je organizacioni deo banke kod koga klijent ima račun.
Kad dužnik vrši plaćanje poveriocu, na vreme izvršenja obaveze primenjuje se zakon mesta u kome je organizacioni deo banke u kojoj se vodi račun poverioca.
Oblik naloga za plaćanje
Nalog za plaćanje može biti u pisanoj formi, elektronski ili usmen. Usmeni nalog za plaćanje banka i klijent moraju prethodno predvideti ugovorom o otvaranju i vođenju računa.
Nalog za plaćanje mora da sadrži podatke o izdavaocu i primaocu naloga i njihovim bankama, podatke o iznosu, kao i druge propisane podatke.
Prijemna banka neće izvršiti nalog za plaćanje ako postoji neusklađenost podataka koji onemogućavaju izvršenje naloga.
Prijemna banaka neće biti odgovorna ako nalog za plaćanje izvrši prema broju računa a nema saznanje da broj tog računa nije tačan.
Nalozi za plaćanje ispostavljaju se na jedinstvenim instrumentima platnog prometa, čiji oblik, sadržinu i način korišćenja propisuje Narodna banka Jugoslavije.
Ako je posebnim propisom predviđeno da se uz nalog za plaćanje podnosi i određena dokumentacija ili da se uz taj nalog istovremeno plaćaju druge obaveze, banka će ga izvršiti samo ako joj je klijent podneo tu dokumentaciju, odnosno naloge za plaćanje drugih obaveza.
Banka će vratiti podnosiocu nalog za plaćanje koji nije ispostavljen u skladu s propisom iz stava 5 ovog člana, kao i nalog uz koji nije podneta propisana dokumentacija, odnosno nalozi za plaćanje drugih obaveza iz stava 6 tog člana.
Transakcije plaćanja i nalozi za plaćanje
Transakciju plaćanja inicira nalogodavac - izdavanjem inicijalnoj banci naloga za plaćanje.
U internom transferu izdaje se samo jedan nalog za plaćanje.
U međubankarskom transferu izdaju se najmanje dva naloga za plaćanje. U tom transferu, prijemna banka koja nije odredišna banka i koja izvršava nalog za plaćanje pošiljaoca, izdaje odgovarajući nalog za plaćanje drugoj prijemnoj banci, a poslednji nalog za plaćanje šalje odredišnoj banci. U međubankarskom transferu, svakim nalogom za plaćanje daju se instrukcije prijemnoj banci da transakciju plaćanja izvrši u skladu sa instrukcijama u nalogu za plaćanje izdavaoca.
Obaveze prijemne banke
U transferu odobrenja, prijemna banka je dužna da izvrši nalog za plaćanje koji je izdao pošiljalac ako on ima pokriće na računu, osim ako nije drukčije ugovoreno.
U transferu zaduženja, banka poverioca - inicijalna banka obavezna je da izvrši nalog za plaćanje koji je izdao poverilac samo ako joj se podnese dokaz o ovlašćenju koje je dužnik dao poveriocu i kojim ga je ovlastio da primi sredstva.
Banka iz stava 2 ovog člana prenosi sredstva na račun poverioca posle izvršenja transfera zaduženja.
Banka iz stava 2 ovog člana može preneti sredstva na račun poverioca i pre izvršenja transfera zaduženja - ako odobri kredit poveriocu. Odobreni kredit je privremen i njegova sredstva mogu biti stornirana ako transfer zaduženja ne bude izvršen u skladu sa članom 23 ovog zakona.
Prijemna banka je obavezna da izvrši nalog za plaćanje:
- koji je pravilno popunjen, autorizovan i autentičan;
- koji pravilno identifikuje odredišnu banku i primaoca.
Prijemna banka koja odbije da izvrši nalog za plaćanje dužna je da o tome odmah obavesti pošiljaoca.
Prijemna banka je dužna da izvrši nalog za plaćanje u toku bankarskog dana u kome ga je primila, ili na datum valute ako je taj datum naznačen na nalogu za plaćanje, zavisno od toga koji je datum kasniji.
Prijemna banka može utvrditi vreme do koga će se smatrati da su nalozi primljeni tog bankarskog dana, ali koje nije duže od vremena koje utvrdi Narodna banka Jugoslavije.
Prijemna banka je obavezna da prilikom prijema i izvršavanja naloga za plaćanje primenjuje odredbe ovog zakona i propisa donetih na osnovu tog zakona.
Prijemna banka je dužna da posluje ažurno i u dobroj nameri, u skladu sa opštim bankarskim standardima, da pomaže klijentima da transakcije plaćanja obave na zadovoljavajući način, da poštuje princip tajnosti i deluje u najboljem interesu svog pošiljaoca.
Redosled izvršenja naloga za plaćanje
Inicijalna banka u transferu odobrenja i odredišna banka u transferu zaduženja, koje u toku bankarskog dana prime više od jednog naloga za plaćanje ili druge pravne instrukcije za povlačenje sredstava s nekog računa - naloge za plaćanje izvršavaju prema datumu dospeća, redosledu prijema i propisanom redosledu.
Ako na računu klijenta nema dovoljno sredstava za izvršenje svih naloga za plaćanje, nalozi se izvršavaju prema sledećem redosledu:
1) nalozi za prinudnu naplatu poreza, doprinosa, carina i drugih javnih prihoda na osnovu izvršnih rešenja poreskih, carinskih i drugih nadležnih organa i nalozi klijenta za plaćanje tih obaveza - prema vremenu prijema;
2) nalozi za koje je zakonom utvrđen prioritet u naplati (nalozi koje banke izdaju na osnovu izvršnih sudskih rešenja i drugih izvršnih naslova, zakonskih ovlašćenja i naplate usluga platnog prometa) - prema vremenu prijema;
3) nalozi koje poverioci izdaju na osnovu dospelih hartija od vrednosti i drugih instrumenata obezbeđenja plaćanja, otvorenih akreditiva, drugih akceptiranih instrumenata platnog prometa ili ugovornih ovlašćenja - prema vremenu prijema;
4) nalozi koje izdaju klijenti - vlasnici računa - prema datumu dospeća, odnosno prema vremenu prijema ako datum dospeća nije naznačen.
Za izvršenje naloga iz stava 1 tač. 1, 2 i 3 ovog člana koriste se sredstva dužnika sa svih njegovih računa otvorenih kod banaka, ako njihovo izvršenje nije izuzeto u skladu s članom 32 stav 4 ovog zakona.
Otkazivanje i povlačenje naloga za plaćanje
Pošiljalac, ili drugo ovlašćeno lice u ime pošiljaoca, može otkazati nalog za plaćanje - dostavljanjem prijemnoj banci autorizovanog i autentičnog, odnosno autorizovanog ili autentičnog naloga za otkazivanje, u vreme i na način koji omogućavaju da se otkazivanje inicira pre izvršenja instrukcija pošiljaoca sadržanih u tom nalogu, pod uslovom da prijemna banka nije izvršila instrukcije pošiljaoca sadržane u nalogu za plaćanje.
Nalog za otkazivanje daje se prijemnoj banci u pisanoj formi ili elektronski i u njemu mora biti identifikovan nalog za plaćanje koji se otkazuje.
Nalog za plaćanje koji prijemna banka nije izvršila smatra se povučenim:
1) istekom trećeg bankarskog dana od dana kad je prijemna banka primila nalog, ili od datuma valute, zavisno od toga koji je datum kasniji;
2) kada prijemna banka sazna o smrti pošiljaoca - fizičkog lica, ili o gubitku njegove poslovne sposobnosti, odnosno sazna o stečaju ili likvidaciji pravnog lica, ili ograničenju ovlašćenja fizičkog ili pravnog lica, u skladu sa zakonom;
3) kada je prijemnu banku zatvorio nadležni organ;
4) donošenjem konačnog rešenja o oduzimanju prijemnoj banci dozvole za rad ili rešenja o likvidaciji, odnosno stečaju prijemne banke.
Otkazivanje ili povlačenje naloga za plaćanje iz ovog člana ne može se vršiti posle izvršenja transakcije plaćanja.
Međubankarski obračun
Obračun naloga za međubankarska plaćanja vrši se:
1) na obračunskim računima banaka kod Narodne banke Jugoslavije, u skladu s propisom o obračunu i kliringu i o funkcionisanju obračunskih računa, koji donosi Narodna banka Jugoslavije;
2) knjiženjem zaduženja ili odobrenja na računu koji nije obračunski račun koji banka ima kod druge banke, pri čemu to zaduženje ili odobrenje može biti za svaki nalog pojedinačno ili za grupu naloga i u tom slučaju može biti na kraju ciklusa kliringa;
3) na drugi način koji omogućava ispunjenje obaveza, u skladu sa zakonom.
Vreme izvršenja obračuna u smislu stava 1 ovog člana je sledeće:
1) za obračun u skladu sa stavom 1 tačka 1 ovog člana - kada se završi obračun u Narodnoj banci Jugoslavije;
2) za obračun u skladu sa stavom 1 tačka 2 ovog člana zaduženjem računa - kada se zaduženje knjiži na račun;
3) za obračun u skladu sa stavom 1 tačka 2 ovog člana odobrenjem računa, kada se odobrenje knjiži na račun i omogućava korišćenje ovih sredstava - najkasnije do početka narednog bankarskog dana posle dana kada je odobrenje na raspolaganju za korišćenje, a banka na čijem je računu odobren iznos obaveštena o tome;
4) za obračun u skladu sa stavom 1 tačka 3 ovog člana - vreme utvrđeno zakonom kojim se propisuje drugi način ispunjenja obaveza.
Izuzetno od stava 2 tač. 2 i 3 ovog člana, ako se obračun odnosi na bilateralne ili multilateralne neto iznose naloga za plaćanje u skladu sa sporazumom ili pravilima kojima se uređuju međubankarski kliring ili obračun, osim obračuna u Narodnoj banci Jugoslavije - obračun se smatra izvršenim kada se obavi u skladu s tim sporazumom, odnosno pravilima.
Međubankarski obračun za plaćanja u dinarima između banaka iz člana 2 tačka 10 odredba pod a) ovog zakona obavlja se u skladu sa stavom 1 tačka 1 ovog člana i propisom iz te tačke.
Narodna banka Jugoslavije može ograničiti obračun iz stava 1 tačka 2 ovog člana i propisati drugi način i drugo vreme njegovog izvršenja.
V AGENT, ODNOSNO PROCESOR - TREĆA STRANA
Za obavljanje poslova u izvršavanju transakcija plaćanja, banka može angažovati agenta, odnosno procesora - treću stranu (u daljem tekstu: agent). U skladu sa ovlašćenjem banke, agent može delovati u ime banke kao:
1) posrednik u komunikaciji;
2) agent banke za upravljanje ili izvršenje naloga za račun klijenata;
3) mesto za prijem i slanje naloga za plaćanje koje banka šalje ili prima i kome klijenti mogu neposredno pristupiti za slanje i primanje tih naloga;
4) posrednik za kliring i prenos podataka.
Uslovi za obavljanje poslova u ime banke
Narodna banka Jugoslavije propisuje bliže uslove koje agent mora da ispuni za obavljanje poslova iz člana 16 ovog zakona.
Agent može biti banka, Narodna banka Jugoslavije ili drugo pravno lice koje dobije dozvolu Narodne banke Jugoslavije za obavljanje pojedinih ili svih poslova iz člana 16 ovog zakona.
Odgovornost banke za rad agenta
Banka je odgovorna za odnose sa agentom.
Banka je odgovorna za sve postupke agenta i za svaki njegov propust.
Prijem naloga za plaćanje koji vrši agent i prenos naloga
Agent je dužan da primi nalog za plaćanje koji mu je neposredno poslat i da postupi po njemu:
1) ako je poslat u skladu sa ovlašćenjem banke datom klijentu;
2) u transferu odobrenja, kada agent deluje kao agent banke za klijentov račun, a klijentov račun ima dovoljno pokriće;
3) ako je za to dobio ovlašćenje od banke.
Nalog za plaćanje klijenta koji je agent prihvatio smatra se instrukcijom nalogodavca inicijalnoj banci, koja se izvršava odgovarajućim nalogom za plaćanje te banke poslatim agentu radi daljeg prosleđivanja prijemnoj banci.
Kada je banka ovlastila agenta da prima naloge za plaćanje poslate banci, smatra se da su ti nalozi primljeni od prijemne banke.
VI IZVRŠAVANJE TRANSFERA ODOBRENJA I IZVRŠAVANJE OBAVEZA
Izvršavanje transfera odobrenja
Transfer odobrenja se smatra izvršenim kada se izvrši plaćanje odredišnoj banci.
U internom transferu odobrenja plaćanje je izvršeno kada banka zaduži račun nalogodavca iznosom iz naloga za plaćanje.
U međubankarskom transferu odobrenja plaćanje je izvršeno odredišnoj banci kada se izvrši međubankarski obračun, koji uključuje i nalog za plaćanje banke pošiljaoca.
Plaćanje primaocu
Posle izvršenja transfera odobrenja, odredišna banka je odgovorna primaocu za iznos iz naloga za plaćanje koji je primila i dužna je da odmah odobri taj iznos.
Plaćanje primaocu se vrši odobravanjem njegovog računa, najkasnije narednog bankarskog dana posle dana izvršenja transfera odobrenja.
U slučaju da račun primaoca nije otvoren ili ne može da se identifikuje a date su određene instrukcije za isplatu, odredišna banka je dužna da primaoca odmah obavesti o tome da su sredstva u toj banci raspoloživa i da isplatu izvrši u skladu sa instrukcijama.
Posebna pravila
Ako primalac nema otvoren račun u odredišnoj banci, ili je takav račun ukinut ili blokiran za buduće prilive, transfer odobrenja je izvršen posle isplate odredišne banke primaocu.
Ako primalac ili račun primaoca u nalogu za plaćanje koji je primila odredišna banka nisu adekvatno identifikovani, odredišna banka odbiće nalog za plaćanje i obavestiće pošiljaoca o tom odbijanju.
Kada je odredišna banka isplatila primaoca ili je preuzela obavezu da to učini pre nego što su sredstva uplaćena na njen račun, isplata primaocu ili preuzimanje obaveze da se ona izvrši konačni su i neopozivi. U tom se slučaju transfer odobrenja smatra završenim, a svaka banka primalac ima potraživanja od svog pošiljaoca.
Isplatu primaocu odredišna banka može izvršiti na osnovu obaveze preuzete neposredno u dogovoru s primaocem, ili tu obavezu preuzima na osnovu međubankarskog sporazuma.
VII IZVRŠAVANJE TRANSFERA ZADUŽENJA I IZVRŠAVANJE OBAVEZA
Izvršavanje transfera zaduženja
Transfer zaduženja je izvršen kada odredišna banka zaduži račun primaoca-dužnika, u skladu sa instrukcijama u nalogu za plaćanja koji je primila, a nalog nije odbila do kraja bankarskog dana ili u propisanom roku.
Kada se u nalogu za plaćanje odredišnoj banci daje instrukcija da zaduži račun primaoca-dužnika koji se vodi u toj banci, a odredišna banka ne postupi po tom nalogu, transfer zaduženja je izvršen posle zaključenja bankarskog dana ako nalog za plaćanje nije odbijen na propisani način.
Do isteka vremena iz stava 1 ovog člana, odredišna banka može odbiti nalog za plaćanje i ovlašćena je da obračuna iznos koji se plaća njenom pošiljaocu, obaveštavajući i tog pošiljaoca i inicijalnu banku o odbijanju naloga, ako su u pitanju dve odvojene banke.
Pošto je obaveštena o odbijanju naloga za plaćanje, svaka banka pošiljalac u transakciji plaćanja koja nije inicijalna banka ima korespondentsku obavezu da svog pošiljaoca obavesti o odbijanju naloga i korespondentsko pravo da od tog pošiljaoca dobije obračun.
Svaka banka pošiljalac u transakciji plaćanja koja nije inicijalna banka obavezna je da pošiljaoca od koga je ona dobila nalog za plaćanje obavesti o odbijanju tog naloga, najkasnije narednog bankarskog dana posle dana prijema obaveštenja o odbijanju.
Posle dobijanja obaveštenja o odbijanju naloga za plaćanje, inicijalna banka o tome odmah obaveštava nalogodavca, ali ne kasnije od narednog bankarskog dana, i može povući privremeni kredit prethodno dat nalogodavcu na njegov račun, ili od nalogodavca naplatiti sredstva koja mu je prenela na račun na osnovu naloga za plaćanje.
Odredišna banka koja odbije nalog za plaćanje odgovara primaocu-dužniku za pogrešno odbijanje naloga za plaćanje.
Pogrešnim odbijanjem naloga za plaćanje smatra se odbijanje i pored toga:
1) što je odredišna banka obaveštena da je primalac-dužnik dao ovlašćenje za transfer zaduženja;
2) što je u odredišnoj banci izvršena adekvatna identifikacija naziva i broja računa primaoca-dužnika;
3) što primalac-dužnik ima pokriće na računu.
Plaćanje nalogodavcu
Posle izvršenja transfera zaduženja, odredišna banka i svaka prijemna banka koja prima plaćanje od svoje prijemne banke - svog pošiljaoca, odgovorna je svom pošiljaocu za iznos iz naloga za plaćanje, a svako takvo plaćanje mora se izvršiti najkasnije narednog bankarskog dana posle dana nastanka obaveze.
Posle prijema sredstava na svoj račun, inicijalna banka se zadužuje prema nalogodavcu za iznos iz naloga za plaćanje tog nalogodavca, a privremeni kredit, ako ga je banka odobrila nalogodavcu, postaje konačan. Inicijalna banka nije dužna da nalogodavcu prenese sredstva dok se konačno ne odobri njen račun. Prenos sredstava pre završetka transfera zaduženja smatra se privremenim, ako nije drukčije dogovoreno.
VIII ODGOVORNOST, NAKNADA ŠTETE I POVRAĆAJ SREDSTAVA
Odgovornost za naloge za plaćanje izdate u skladu s propisom i odgovornost za otkazivanje naloga
Lice koje se identifikuje kao pošiljalac ili lice koje postupa po njegovom ovlašćenju odgovorno je za nalog za plaćanje ili za otkazivanje ako je prijemna banka verifikovala taj nalog koristeći postupak komercijalno razumnog obezbeđenja.
Ako je prijemna banka nalog za plaćanje verifikovala na način iz stava 1 ovog člana, lice koje je identifikovano kao pošiljalac nije odgovorno ako dokaže da nije izdalo nalog za plaćanje, odnosno otkazivanje, da nalog nije izdat po njegovom ovlašćenju i da pri tom nije povredilo postupak zaštite.
Narodna banka Jugoslavije propisuje način i postupak utvrđivanja autentičnosti pošiljaoca, način i postupak identifikacije podataka u nalogu za plaćanje i njihovu zaštitu, kao i postupak za utvrđivanje komercijalno razumnog obezbeđenja.
Odgovornost pošiljaoca
Pošiljalac je obavezan da u transferu odobrenja prijemnoj banci naknadi štetu koju ona može imati u pravilnom izvršenju instrukcija pošiljaoca sadržanih u nalogu za plaćanje - u visini iznosa iz naloga za plaćanje, troškova izvršenja tog naloga, kamate i drugih stvarnih troškova.
U transferu zaduženja, svaki pošiljalac garantuje svojoj prijemnoj banci da je to njegov nalog za plaćanje, da je izdat u skladu sa ovlašćenjem nalogodavca i primaoca i da je svako ovlašćenje verodostojno i autentično.
Oslobađanje od obaveze i povraćaj sredstava nalogodavcu u transferu odobrenja
Kada transfer odobrenja nije izvršen, nalogodavac nema obavezu prema inicijalnoj banci ali ima pravo na povraćaj sredstava - u visini u kojoj je njegov račun zadužen, radi izvršenja naloga za plaćanje koji je izdao.
U slučaju iz stava 1 ovog člana, nalogodavac ima pravo da od inicijalne banke naknadi i troškove izvršenja naloga, kamatu na iznos koji mu je vraćen na račun i stvarne troškove.
Inicijalna i posrednička banka koje su izvršavale instrukciju nalogodavca ali transfer odobrenja nije izvršen - oslobađaju se obaveze prema prijemnoj banci i imaju i u odnosu na prijemnu i u odnosu na odredišnu banku koja nije izvršila transakciju plaćanja ista prava kao i nalogodavac iz st. 1 i 2 ovog člana.
Pravo na povraćaj iznosa, troškova izvršenja naloga, kamate i stvarnih troškova iz ovog člana ostvaruje se bez obzira na odgovornost svakog učesnika u transakciji plaćanja.
Odgovornost za gubitak
U slučaju da je pri izvršenju instrukcija iz naloga za plaćanje savesnog pošiljaoca postupila s krajnjom nepažnjom, ili je svog pošiljaoca propustila da obavesti o odbijanju da izvrši instrukciju iz naloga za plaćanje, prijemna banka je odgovorna za povraćaj iznosa iz tog naloga (ako su sredstva plaćena), kao i za štetu koja je zbog toga nastala (provizija, kamata i stvarna šteta).
Kada je s krajnjom nepažnjom postupala neka druga banka, osim inicijalne banke, nalogodavac ima pravo na naknadu štete - bilo od inicijalne banke, bilo od banke koja je postupala s krajnjom nepažnjom. U tom je slučaju odgovorna ona banka koja je postupala s krajnjom nepažnjom, a ako su obe postupale s krajnjom nepažnjom - utvrđuje se odgovornost svake od njih.
Odgovornost zbog kašnjenja u izvršavanju naloga
Prijemna banka je odgovorna za kamatu na iznos iz naloga za plaćanje zbog kašnjenja u izvršavanju tog naloga.
Nalogodavac naknadu kamate može da zahteva ili od inicijalne banke, ili od prijemne banke koja je prouzrokovala kašnjenje.
Primalac kamatu može da zahteva ili od odredišne banke, ili od prijemne banke koja je prouzrokovala kašnjenje.
Prijemna banka koja je prouzrokovala kašnjenje u izvršenju naloga za plaćanje odgovorna je ili inicijalnoj banci, ili odredišnoj banci koja je platila kamatu - u visini te kamate.
Pogrešno izvršavanje transfera odobrenja
Kada je transfer odobrenja izvršen, ali ne u skladu sa instrukcijama iz naloga za plaćanje, primenjuje se sledeće:
1) kada iznos plaćen primaocu prelazi iznos iz naloga za plaćanje nalogodavca, svaki je pošiljalac odgovoran za iznos iz onog naloga koji je on izdao. Banka koja je izvršila nalog u iznosu većem od iznosa koji je pošiljalac doznačio u nalogu koji je ona primila, ima pravo na povraćaj više plaćenog iznosa od primaoca;
2) kada je iznos isplaćen primaocu manji od iznosa iz naloga za plaćanje nalogodavca, banka koja je doznačila manji iznos dužna je da plati razliku, ali ima pravo da taj iznos naknadi (refundira) od nalogodavca;
3) kada je plaćanje izvršeno nekom drugom primaocu a ne onom koji je naznačen u nalogu za plaćanje nalogodavca, smatra se da transfer odobrenja nije izvršen. Banka koja je načinila grešku mora postupiti prema instrukciji iz naloga za plaćanje, ali ima pravo na povraćaj iznosa iz tog naloga od primaoca kome je taj iznos greškom isplaćen.
Povraćaj sredstava iz naloga za plaćanje propisan u čl. 27, 28 i 30 ovog zakona (kao tuđa sredstva na računu) ima prioritet u odnosu na sva druga plaćanja s računa s kog se vrši povraćaj.
IX RAČUNI KOD BANKE
Uplate i isplate sredstava, plaćanja i depoziti
Klijent može podići sredstva s računa ili izvršiti plaćanje - na osnovu naloga, i to u visini pokrića na računu.
Isplate u dinarima s računa pravnih lica i fizičkih lica koja obavljaju delatnost i plaćanja tih lica gotovim novcem u dinarima vrše se u skladu s propisima koje donosi Narodna banka Jugoslavije.
Pravna lica i fizička lica koja obavljaju delatnost dužna su da dinare primljene u gotovom po bilo kom osnovu, uplate kod banke istog dana, a najkasnije narednog radnog dana.
Klijent ne može raspolagati sredstvima s računa čije je izvršenje izuzeto sudskom odlukom ili odlukom drugog nadležnog organa.
Banka je dužna da za izvršenje obaveza klijenata navedenih u članu 13 stav 1 tač. 1, 2 i 3 ovog zakona koristi sva sredstva tih klijenata na računima u toj banci, prema redosledu koji je propisan tim tačkama.
Pod sredstvima za izvršenje obaveza klijenata iz stava 5 ovog člana podrazumevaju se dinarska sredstva koja se kao depozit po viđenju vode na dinarskim računima kod banke, kao i dinarska protivvrednost deviznih sredstava kod banke, osim sredstava čije je izvršenje izuzeto u skladu sa stavom 4 ovog člana.
Ako klijent ima neizmirenih obaveza iz člana 13 stav 1 tač. 1, 2 i 3 ovog zakona, a ima oročena sredstva kod banke - banka je dužna da, posle isteka ugovora o oročavanju sredstava, i ta sredstva koristi za izmirivanje klijentovih obaveza iz tog člana. U ovom slučaju, banka ne može produžavati ugovor o oročavanju tih sredstava.
Uobičajena pažnja
Pri izvršavanju naloga za plaćanje banka postupa sa uobičajenom pažnjom.
Klijent postupa sa uobičajenom pažnjom da bi sprečio falsifikovanje, neovlašćeno izdavanje i menjanje naloga za plaćanje i obezbedio da nalozi za plaćanje budu jasni i nedvosmisleni.
Ako sa uobičajenom pažnjom postupi i pri tumačenju dvosmislenih naloga za plaćanje, banka može izvršiti nalog za plaćanje delujući s dobrom voljom i bez znanja da radi suprotno stvarnoj volji pošiljaoca.
Izveštaj o stanju na računu
Banka je obavezna da klijentu dostavi izveštaj o svim promenama na računu od poslednjeg izveštaja, s konačnim saldom, u roku koji je predviđen ugovorom o otvaranju i vođenju računa, ali ne dužem od roka koji utvrdi Narodna banka Jugoslavije.
Klijent mora da vodi računa o izveštajima dobijenim od banke i da ih pregleda, i mora obavestiti banku o svakom neslaganju ili osporavanju dugovanja, odnosno potraživanja. Banka će svako takvo neslaganje, odnosno osporavanje ili dugovanje ispitati, obezbediće relevantne informacije koje su joj na raspolaganju i tamo gde su podaci usklađeni i određeni - izvršiće potrebna usaglašavanja i korekcije na računu.
Tajnost
Banka je obavezna da poštuje tajnost računa i da informacije o računu daje samo klijentu, osim ako je ovim ili drugim zakonom drukčije propisano, ili na osnovu neposrednog ovlašćenja klijenta.
Izuzetno od stava 1 ovog člana, banka je obavezna da podatke o stanju sredstava na računu klijenta i druge podatke u vezi s tim daje po nalogu suda ili drugog nadležnog organa.
Ugovor o otvaranju i vođenju računa i izmene ugovora
Međusobna prava i obaveze banke i klijenta uređuju se ugovorom o otvaranju i vođenju računa kod banke.
Narodna banka Jugoslavije propisuje osnovne elemente ugovora iz stava 1 ovog člana.
Odredbe ugovora iz stava 1 ovog člana ne mogu biti u suprotnosti sa odredbama ovog zakona.
Ugovorom iz stava 1 ovog člana ne mogu se umanjiti prava i obaveze utvrđeni ovim zakonom, ali se mogu uvećati, pod uslovom da se ne umanjuju prava trećeg lica.
Banka može da menja odredbe ugovora iz ovog člana samo ako prethodno o tome obavesti klijenta, i to najmanje 30 dana pre stupanja na snagu tih izmena.
Naplata naknade za usluge platnog prometa
Za naplatu od klijenta naknade-provizije za usluge, banka može koristiti sva sredstva klijenta koja se kao depozit po viđenju vode na računima kod te banke, kao i hartije od vrednosti i druga sredstva data na čuvanje banci, ako njihovo izvršenje nije izuzeto u skladu s članom 32 stav 4 ovog zakona.
X POSEBNE ODREDBE O PLATNOM PROMETU U DINARIMA
Platni promet u dinarima
Platni promet u zemlji obavlja se u dinarima, i to između klijenata koji imaju račune kod banaka - prenosom sredstava, uplatom i isplatom.
Poslovi platnog prometa koje obavljaju banke
Narodna banka Jugoslavije obavlja sledeće poslove:
1) vodi žiro, obračunske i druge račune banaka iz člana 2 stav 1 tačka 10 ovog zakona;
2) vrši međubankarski kliring i obračun;
3) upravlja tokovima gotovine, obezbeđuje smeštaj, čuvanje i distribuciju gotovog novca, prima uplate, izvršava isplate i obavlja blagajničko-trezorske poslove;
4) vodi žiro-račun SR Jugoslavije i republika članica i druge račune na kojima se vode sredstva javnih prihoda;
5) prati likvidnost banaka, daje naloge i preduzima mere radi održavanja dnevne likvidnosti banaka;
6) vrši međubankarski obračun čekova po tekućim računima građana i obračun platnih kartica;
7) uspostavlja i održava informacionu mrežu za finansijski sistem SR Jugoslavije, obezbeđuje njenu zaštitu i obavlja poslove izdavanja digitalnih certifikata za elektronsku razmenu podataka u toj mreži;
8) stara se o razvoju i unapređenju platnog prometa;
9) unapređuje i organizuje platne klirinške i obračunske sisteme i učestvuje u tim sistemima;
10) pruža usluge bankama kod prijema i slanja naloga za plaćanje za njihove klijente, kao i naloga za kliring i obračun međubankarskih plaćanja, uključujući i plaćanja čekom, platnom karticom i drugim instrumentima plaćanja;
11) na osnovu podataka iz evidencija o izvršenim plaćanjima koje joj dostavljaju banke i podataka iz evidencija koje ona vodi - objedinjuje podatke o prometu i stanju računa u platnom prometu prema jedinstvenom planu računa, a obrađuje i druge podatke u skladu sa zakonom;
12) donosi propise kojima uređuje način obavljanja poslova platnog prometa, uključujući i elektronski način obavljanja tog prometa, proveru autentičnosti podnosioca i elektronskog naloga za plaćanje, odgovornost za ispravnost elektronskog naloga, tačnost prenosa i ostale elemente zaštite, i donosi propise kojima uređuje način obavljanja poslova iz ovog člana;
13) obavlja poslove kontrole platnog prometa kod banaka na osnovu Zakona o Narodnoj banci Jugoslavije, zakona kojim se uređuje poslovanje banaka i ovog zakona;
14) obavlja i druge poslove platnog prometa u skladu sa ovim i drugim saveznim zakonom.
Narodna banka Jugoslavije ima diskreciono pravo da obavljanje poslova iz stava 1 tačka 2 ovog člana koji se odnose na međubankarski kliring, kao i poslova iz tačke 6 ovog člana, prenese na drugo pravno lice.
Narodna banka Jugoslavije propisuje vrstu, način i rokove dostavljanja podataka iz stava 1 tačka 11 ovog člana, kao i način vršenja kontrole iz tačke 13 tog stava.
Banke iz člana 2 tačka 10 odredba pod a) ovog zakona obavljaju sledeće poslove platnog prometa:
1) vode račune pravnih lica i fizičkih lica koja obavljaju delatnost, izvršavaju interne i međubankarske transakcije plaćanja s tih računa i na te račune;
2) vode račune fizičkih lica koja ne obavljaju delatnost, izvršavaju interne i međubankarske transakcije plaćanja s tih računa i na te račune;
3) učestvuju, za račune koje vode, u međubankarskom kliringu i obračunu izvršenih plaćanja;
4) utvrđuju za svakog klijenta dnevni promet i o tome ih posebno obaveštavaju;
5) primaju od fizičkih lica uplate u korist računa koji se vode u drugoj banci;
6) primaju uplate u korist računa fizičkih lica koji se vode u toj banci;
7) obavljaju gotovinska plaćanja;
8) obavljaju blagajničko-trezorske poslove i obezbeđuju smeštaj i čuvanje gotovog novca, u okviru blagajničkog maksimuma;
9) primaju i naplaćaju čekove po tekućim računima fizičkih lica;
10) organizuju izdavanje platnih kartica i plaćanje platnim karticama i drugim instrumentima plaćanja;
11) obavljaju i druge poslove platnog prometa u skladu sa ovim i drugim saveznim zakonom.
Poslove iz člana 40 ovog zakona obavljaju i Poštanska štedionica i druge finansijske organizacije, u skladu sa zakonom kojim se uređuju banke i druge finansijske organizacije i odredbama ovog zakona.
Preduzeća PTT saobraćaja obavljaju sledeće poslove platnog prometa:
1) primaju uplate od fizičkih lica u korist računa koji se vode kod banke i vrše isplate tim licima za račun klijenta;
2) primaju uplate dnevnog pazara za račun klijenata;
3) primaju, obračunavaju i naplaćuju čekove po tekućim računima građana;
4) obavljaju i druge poslove platnog prometa u skladu s drugim saveznim zakonima.
Banke poslove platnog prometa obavljaju neposredno, ili preko ovlašćenog agenta, na osnovu ugovora o poveravanju tih poslova agentu, a prema uslovima i ograničenjima koje propiše Narodna banka Jugoslavije.
Dostavljanje podataka u platnom prometu
Pravna lica i fizička lica koja obavljaju delatnost dužna su da o statusnim i drugim promenama koje se registruju kod suda, odnosno drugog nadležnog organa, obaveste banku kod koje imaju otvoren račun, u roku od tri dana od dana dobijanja rešenja o upisu te promene kod suda, odnosno drugog nadležnog organa.
Banke su dužne da Narodnoj banci Jugoslavije dostave podatke koji identifikuju klijenta i račune klijenata po nazivu i broju odmah posle otvaranja, odnosno gašenja tih računa, kao i podatke iz evidencija o izvršenom platnom prometu prema jedinstvenom planu računa, kao i druge podatke - u rokovima koje propiše Narodna banka Jugoslavije.
Narodna banka Jugoslavije vodi jedinstveni registar računa banaka, pravnih lica i fizičkih lica koja obavljaju delatnost.
Oblici plaćanja
Pravna lica i fizička lica koja obavljaju delatnost mogu međusobne novčane obaveze izmirivati neposredno, prenosom hartija od vrednosti.
Pravna lica i fizička lica koja obavljaju delatnost mogu međusobne novčane obaveze izmirivati i ugovaranjem promene poverilaca, odnosno dužnika u određenom obligacionom odnosu (asignacija, cesija i dr.), prebijanjem (kompenzacija) i na drugi način, u skladu sa zakonom.
Izuzetno od stava 2 ovog člana pravna lica i fizička lica koja obavljaju delatnost ne mogu izmirivati obaveze po osnovu asignacije i cesije ako kao asignanti (uputioci potraživanja), odnosno cedenti (ustupioci potraživanja) imaju neizmirene obaveze evidentirane kod banke u momentu plaćanja, osim za plaćanja po osnovu isplata zarada i naknada troškova (za dolazak na rad i odlazak s rada i za vreme provedeno na službenom putu u zemlji i inostranstvu), kao i po osnovu drugih primanja (otpremnina pri odlasku u penziju, solidarna pomoć i pomoć u slučaju smrti zaposlenog ili člana njegove uže porodice) i novčanih naknada iz socijalnog programa za zaposlene kojima prestaje radni odnos u procesu restrukturiranja preduzeća i pripreme za privatizaciju, stečaja i likvidacije, a najduže do 31. decembra 2003. godine.
Obaveze izmirene na način iz st. 1, 2 i 3 ovog člana evidentiraju se preko računa kod banke, najmanje jedanput mesečno, po pravilu, krajem meseca.
Plaćanje međusobnih obaveza i potraživanja iz st. 1 i 2 ovog člana vrši se kao transakcija plaćanja između učesnika.
XI PRINUDNA NAPLATA S RAČUNA KLIJENTA
Prinudna naplata s računa klijenta vrši se sa svih računa klijenta kod banaka na kojima on ima sredstva, i vrši se na osnovu:
1) izvršnih rešenja poreskih, carinskih i drugih nadležnih organa - prema vremenu prijema;
2) izvršnih sudskih rešenja, drugih izvršnih naslova, zakonskih ovlašćenja i naplate usluga platnog prometa - prema vremenu prijema;
3) naloga poverilaca na osnovu dospelih hartija od vrednosti i drugih instrumenata obezbeđenja plaćanja, otvorenih akreditiva, drugih akceptiranih instrumenata platnog prometa ili ugovornih ovlašćenja - prema vremenu prijema.
Prinudna naplata se vrši prema redosledu iz stava 1 ovog člana.
Povraćaj sredstava utvrđen u članu 31 ovog zakona ima prioritet u odnosu na naplatu na osnovu naloga iz stava 1 ovog člana.
Prinudnu naplatu vrši organ, odnosno organizacija za prinudnu naplatu osnovana posebnim zakonom (u daljem tekstu: organizacija za prinudnu naplatu).
Organizacija za prinudnu naplatu naloge za prinudnu naplatu iz člana 47 stav 1 tač. 1 i 2 ovog zakona prima od njihovih izdavalaca.
Posle prijema naloga iz stava 2 ovog člana, organizacija za prinudnu naplatu odmah nalaže bankama da blokiraju sve račune dužnika kod banaka kod kojih on ima otvorene račune, obaveštava druge banke da tom dužniku ne mogu otvoriti nove račune i bankama kod kojih dužnik ima sredstva na računu nalaže da joj odmah dostave podatke o stanju sredstava na računima tog dužnika.
Posle prijema obaveštenja od banaka o stanju sredstava na dužnikovim računima u tim bankama, organizacija za prinudnu naplatu nalaže da se izvrši nalog za prinudnu naplatu, i to prvenstveno s računa banke označene kao prva u osnovu za prinudnu naplatu i prema redosledu ostalih banaka navedenih u tom osnovu, a ako na računu banke, odnosno banaka navedenih u tom osnovu nema sredstava - izvršenje se nalaže ostalim bankama u kojima dužnik ima sredstva na računima, i to proporcionalno prema stanju sredstava na tim računima.
Sredstva na računu kod banke, blokirana na osnovu naloga organizacije za prinudnu naplatu, klijent i banka ne mogu koristiti za plaćanje dužnika ili za prinudnu naplatu po drugom osnovu, osim za izvršenje obaveze dužnika zbog koje su blokirana.
O konačnom izvršenju naloga za prinudnu naplatu organizacija za prinudnu naplatu obaveštava banke, radi deblokade sredstava dužnika na njegovim računima kod tih banaka.
Osnovi i nalozi za prinudnu naplatu evidentiraju se i izvršavaju prema vremenu prijema kod organizacije za prinudnu naplatu.
Za izvršenje naloga za prinudnu naplatu iz ovog člana ne mogu se koristiti sredstva s računa klijenta čije je izvršenje izuzeto u skladu s članom 32 stav 4 ovog zakona.
Nalozi iz člana 47 stav 1 tačka 3 ovog zakona dostavljaju se banci i izvršavaju prvenstveno s računa kod banke navedene u tom nalogu.
Ako na računu dužnika kod banke iz stava 1 ovog člana nema dovoljno sredstava za izvršenje naloga iz tog stava, banka podatke iz tog naloga odmah dostavlja organizaciji za prinudnu naplatu, radi sprovođenja izvršenja s računa dužnika kod ostalih banaka na kojima dužnik ima sredstva na računu.
Posle prijema obaveštenja o neizvršenom nalogu iz stava 1 ovog člana, organizacija za prinudnu naplatu postupa na način predviđen u članu 48 st. od 3 do 8 ovog zakona.
XII KAZNENE ODREDBE
Privredni prestupi
Novčanom kaznom od 300.000 do 3.000.000 dinara kazniće se za privredni prestup pravno lice:
1) ako ne otvori tekući račun u banci za plaćanje u dinarima, ili ne vodi sredstva na tom računu, ili ne vrši plaćanja preko tog računa u skladu sa ovim zakonom i ugovorom o otvaranju i vođenju tog računa zaključenim sa bankom (član 3 stav 1);
2) ako dinare primljene u gotovom po bilo kom osnovu ne uplate kod banke istog dana, a najkasnije narednog radnog dana (član 32 stav 3);
3) ako ne vodi računa o izveštajima dobijenim od banke i ne pregleda ih, ili ne obavesti banku o svakom neslaganju ili osporavanju dugovanja, odnosno potraživanja (član 34 stav 2);
4) ako o statusnim i drugim promenama koje se registruju kod suda, odnosno drugog nadležnog organa ne obavesti banku kod koje ima otvoren račun, u roku od tri dana od dana dobijanja rešenja o upisu te promene kod suda, odnosno drugog nadležnog organa (član 44);
5) ako izmiri obaveze po osnovu asignacije i cesije a kao asignant (uputilac potraživanja), odnosno cedent (ustupilac potraživanja) ima neizmirene obaveze evidentirane kod banke u momentu plaćanja, osim za namene utvrđene u članu 46 stav 3 ovog zakona;
6) ako sredstva na računu kod banke, blokirana na osnovu naloga organizacije za prinudnu naplatu, koristi za plaćanje dužnika ili za prinudnu naplatu po drugom osnovu (član 48 stav 5).
Za radnje iz stava 1 ovog člana kazniće se za privredni prestup i odgovorno lice u pravnom licu - novčanom kaznom od 20.000 do 200.000 dinara.
Novčanom kaznom od 300.000 do 3.000.000 dinara kazniće se za privredni prestup banka:
1) ako ne odbije nalog za plaćanje u slučaju iz člana 7 stav 2 ovog zakona (član 7 stav 3);
2) ako ne izvrši nalog za plaćanje koji je izdao pošiljalac ako on ima pokriće na računu, osim ako nije drukčije ugovoreno (član 11 stav 1);
3) ako ne postupi u skladu sa članom 11 st. 2 i 3 ovog zakona;
4) ako ne izvrši nalog za plaćanje koji je pravilno popunjen, autorizovan i autentičan i koji pravilno identifikuje odredišnu banku i primaoca ili o tome odmah ne obavesti pošiljaoca (član 11 st. 5 i 6);
5) ako nalog za plaćanje ne izvrši u roku iz člana 11 stav 7 ovog zakona;
6) ako prilikom prijema i izvršavanja naloga za plaćanje ne primenjuje odredbe ovog zakona ili propisa donetih na osnovu tog zakona (član 11 stav 9);
7) ako ne posluje ažurno i u dobroj nameri, u skladu sa opštim bankarskim standardima, ili ako ne pomaže klijentima da transakcije plaćanja obave na zadovoljavajući način, ili ne poštuje princip tajnosti, ili ne deluje u najboljem interesu svog pošiljaoca (član 11 stav 10);
8) ako, posle izvršenja transfera odobrenja, primaocu odmah ne odobri iznos iz naloga za plaćanje koji je primila (član 21 stav 1);
9) ako, u slučaju da račun primaoca nije otvoren ili ne može da se identifikuje a date su određene instrukcije za isplatu - primaoca odmah ne obavesti o tome da su sredstva u toj banci raspoloživa i ako isplatu ne izvrši u skladu sa instrukcijama (član 21 stav 3);
10) ako svog pošiljaoca ne obavesti o odbijanju naloga, ili ga ne obavesti najkasnije narednog bankarskog dana posle dana prijema obaveštenja o odbijanju (član 23 st. 4 i 5);
11) ako, posle izvršenja transfera zaduženja, ne izvrši plaćanje iz člana 24 stav 1 ovog zakona najkasnije narednog bankarskog dana posle dana nastanka obaveze (član 24 stav 1);
12) ako za izvršenje obaveza klijenata navedenih u članu 13 stav 1 tač. 1, 2 i 3 ovog zakona ne koristi sva sredstva tih klijenata na računima u toj banci ili ih ne koristi prema redosledu koji je propisan tim tačkama (član 32 stav 5);
13) ako, posle isteka ugovora o oročavanju sredstava klijenta, ta sredstva ne koristi za izmirivanje klijentovih obaveza iz člana 13 stav 1 tač. 1, 2 i 3 ovog zakona (član 32 stav 7);
14) ako klijentu ne dostavi izveštaj o svim promenama na računu od poslednjeg izveštaja, s konačnim saldom, u roku koji je predviđen ugovorom o otvaranju i vođenju računa, ali ne dužem od roka koji utvrdi Narodna banka Jugoslavije (član 34 stav 1);
15) ako ne poštuje tajnost računa (član 35 stav 1);
16) ako podatke o stanju sredstava na računu klijenta i druge podatke u vezi s tim ne da po nalogu suda ili drugog nadležnog organa (član 35 stav 2);
17) ako podatke iz člana 45 stav 1 ovog zakona Narodnoj banci Jugoslavije ne dostavi u rokovima koje ona propiše (član 45 stav 1);
18) ako sredstva na računu kod banke, blokirana na osnovu naloga organizacije za prinudnu naplatu, koristi za plaćanje dužnika ili za prinudnu naplatu po drugom osnovu, osim za izvršenje obaveza dužnika zbog koje su blokirana i za plaćanja namena utvrđenih u članu 46 stav 3 ovog zakona (član 48 stav 5).
Za radnje iz stava 1 ovog člana kazniće se za privredni prestup i odgovorno lice u banci - novčanom kaznom od 20.000 do 200.000 dinara.
Novčanom kaznom od 300.000 do 3.000.000 dinara kazniće se za privredni prestup agent ako ne primi nalog za plaćanje koji mu je neposredno poslat i ne postupi po njemu u skladu s članom 19 stav 1 ovog zakona (član 19 stav 1).
Za radnje iz stava 1 ovog člana kazniće se za privredni prestup i odgovorno lice u agentu - novčanom kaznom od 20.000 do 200.000 dinara.
Prekršaji
Novčanom kaznom od 2.000 do 20.000 dinara kazniće se za prekršaj fizičko lice koje obavlja delatnost:
1) ako ne otvori tekući račun u banci za plaćanje u dinarima, ili ne vodi sredstva na tom računu, ili ne vrši plaćanja preko tog računa u skladu sa ovim zakonom i ugovorom o otvaranju i vođenju računa zaključenim sa bankom (član 3 stav 1);
2) ako dinare primljene u gotovom po bilo kom osnovu ne uplati kod banke istog dana, a najkasnije narednog radnog dana (član 32 stav 3);
3) ako ne vodi računa o izveštajima dobijenim od banke i ne pregleda ih, i ne obavesti banku o svakom neslaganju ili osporavanju dugovanja, odnosno potraživanja (član 34 stav 2).
4) ako o statusnim i drugim promenama koje se registruju kod nadležnog organa ne obaveste banku kod koje ima otvoren račun, u roku od tri dana od dana dobijanja rešenja o upisu te promene kod nadležnog organa (član 44);
5) ako izmiruje obaveze po osnovu asignacije i cesije a kao asignant (uputilac potraživanja), odnosno cedent (ustupilac potraživanja) ima neizmirene obaveze evidentirane kod banke u momentu plaćanja, osim za namene utvrđene u članu 46 stav 3 ovog zakona (član 46 stav 3).
XIII PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE
Narodna banka Jugoslavije, do prenošenja tih poslova u nadležnost drugih organa, odnosno drugog pravnog lica, u skladu sa zakonom, a najduže do 31. decembra 2003. godine, obavlja sledeće poslove:
1) vodi račune za uplatu javnih prihoda i sredstava s tih računa raspoređuje u skladu s propisima;
2) prima računovodstvene izveštaje i izveštaje o poslovanju pravnih lica, koje su ta lica dužna da dostavljaju na osnovu propisa, obrađuje i objavljuje podatke iz tih izveštaja;
3) na osnovu podataka iz člana 39 stav 1 tačka 11 ovog zakona i podataka iz računovodstvenih izveštaja i izveštaja o poslovanju pravnih lica i drugih evidencija koje ona vodi i podataka koje joj dostavljaju drugi nadležni organi - vodi registar podataka o bonitetu pravnih lica i daje podatke i mišljenje o bonitetu tih lica;
4) prati likvidnost i solventnost pravnih lica i podnosi predloge za pokretanje postupka stečaja protiv onih pravnih lica koja zbog neizmirenih obaveza imaju blokirane račune kod banaka duže od 60 dana neprekidno, odnosno 60 dana s prekidima u proteklih 75 dana.
Poslovi iz stava 1 ovog člana obavljaju se na način i pod uslovima koje propiše Narodna banka Jugoslavije.
Banke osnovane do početka primene ovog zakona, poslove platnog prometa obavljaju na osnovu licence (dozvole) koju Narodna banka Jugoslavije daje banci da ispunjava odgovarajuće uslove u vezi s tehničkom, tehnološkom i kadrovskom osposobljenošću za obavljanje tih poslova.
Narodna banka Jugoslavije propisuje bliže uslove iz stava 1 ovog člana, kao i način davanja i oduzimanja licence iz tog stava.
Do donošenja posebnog saveznog zakona kojim će se urediti tržište hartija od vrednosti Narodna banka Jugoslavije će obavljati poslove vođenja: jedinstvenog registra emitovanih hartija od vrednosti, centralnog depoa hartija od vrednosti, računa na kojima se evidentiraju deponovane hartije od vrednosti i vršiće obračun hartija od vrednosti.
Do osnivanja organizacije za prinudnu naplatu, a najkasnije do 31. decembra 2003. godine, prinudnu naplatu osnova i naloga za tu naplatu s računa klijenta vrši Narodna banka Jugoslavije.
Na prinudnu naplatu osnova i naloga za tu naplatu iz člana 47 stav 1 tač. od 1 do 3 ovog zakona, koju vrši Narodna banka Jugoslavije, primenjuju se postupak utvrđen u čl. od 47 do 49 ovog zakona.
Način prinudne naplate s računa klijenta u smislu ovog člana propisuje Narodna banka Jugoslavije.
Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaje da važi Zakon o platnom prometu ("Službeni list SRJ", br. 24/98, 74/99, 28/2000, 73/2000 i 71/2001) i propisi doneti na osnovu tih zakona.
Danom početka primene ovog zakona prestaje da važi Zakon o platnom prometu ("Službeni list SRJ", br. 53/92, 16/93, 31/93, 32/94, 61/95, 34/97, 44/99 i 53/2001) i propisi doneti na osnovu tog zakona.
Propisi na osnovu ovog zakona doneće se u roku od četiri meseca od dana njegovog stupanja na snagu.
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SRJ", a primenjivaće se od 1. januara 2003. godine.
Samostalni član Zakona o izmeni i dopunama
Zakona o platnom prometu
("Sl. list SRJ", br. 5/2003)
Član 5
Ovaj zakon stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SRJ", a primenjivaće se od 1. januara 2003. godine.