PRAVILNIKO TEHNIČKIM NORMATIVIMA ZA IZGRADNJU OBJEKATA ZA DOBIJANJE MORSKE SOLI I ZA PROIZVODNJU MORSKE SOLI("Sl. list SFRJ", br. 20/78) |
I OPŠTE ODREDBE
Odredbama ovog pravilnika propisuju se tehnički normativi za izgradnju bazena i drugih objekata za dobijanje morske soli, kao i tehnički normativi za proizvodnju morske soli i drugih soli rastvorenih u morskoj vodi ako se njihova proizvodnja obavlja na način i po postupku za proizvodnju morske soli.
Niže navedeni izrazi, u smislu ovog pravilnika, imaju sledeća značenja:
1) morska voda je tečnost u kojoj se nalaze rastvorene različite neorganske soli, od kojih najvećim delom natrijumhlorid - u koncentraciji dovoljnoj za proizvodnju morske soli;
2) morska so (u daljem tekstu: so) je natrijumhlorid sa primesama magnezijumovih i drugih soli koje se istovremeno kristališu iz zasićene slane vode do gustine 1,2629 g/cm3, odnosno 34oBe;
3) koncentrisana ili zgusnuta morska voda (salamura) je morska voda koja je na površinama solane zgušnjavanjem ili nekim drugim postupkom dostigla gustinu veću od gustine koju morska voda ima u predelu mora blizu solane;
4) visokokoncentrisana morska voda je koncentrisana morska voda koja se po završetku proizvodne sezone može ekonomično uskladištiti u rezervoare (akumulacije) radi eksploatacije u narednoj sezoni;
5) zasićena slana voda je morska voda koncentracije pri kojoj se počinje taložiti so (25,6 do 25,7oBe);
6) matična lužina je koncentrisana morska voda iz koje se na površinama solane najvećim delom istaložila so;
7) morska solana je skup uređaja i objekata koji se sastoji iz uređaja za zahvatanje morske vode, bazena za koncentraciju, bazena za kristalizaciju soli, akumulacija za visokokoncetrisanu morsku vodu, crpnih stanica, zaštitnih objekata i komunikacija, kao i ostalih objekata i uređaja, potrebnih u postupku za proizvodnju soli.
Pod izrazom slana voda, u smislu ovog pravilnika, podrazumevaju se: morska voda, koncentrisana ili zgusnuta voda, visokokoncentrisana morska voda, zasićena slana voda i matična lužina.
Gustina morske vode na solanama meri se areometrom, a izražava u stepenima Bome, oBe (Beaume). Stepen Bome izračunava se po obrascu:
d-do
1oBe = 144,3 -----------------------
d
gde je:
d - relativna gustina morske vode;
do - gustina destilisane vode, uzeta za jedinicu.
U niže navedenoj tabeli uporedo su navedene vrednosti gustine u oBe i relativne gustine morske vode:
|
|
|||||
|
oBe |
d |
oBe |
d |
oBe |
d |
|
|
|||||
|
1 |
1,0069 |
11 |
1,0825 |
22 |
1,1798 |
|
2 |
1,0140 |
12 |
1,0907 |
23 |
1,1896 |
|
3 |
2,0212 |
13 |
1,0990 |
24 |
1,1995 |
|
3,5 |
1,0248 |
14 |
1,1074 |
25 |
1,2095 |
|
4 |
1,0285 |
15 |
1,1160 |
26 |
1,2197 |
|
5 |
1,0258 |
16 |
1,1247 |
27 |
1,2301 |
|
6 |
1,0433 |
17 |
1,1335 |
28 |
1,2407 |
|
7 |
1,0509 |
18 |
1,1425 |
29 |
1,2515 |
|
8 |
1,0587 |
19 |
1,1516 |
30 |
1,2629 |
|
9 |
1,0665 |
20 |
1,1609 |
31 |
1,2736 |
|
10 |
1,0744 |
21 |
1,1703 |
32 |
1,2849 |
|
|
|||||
II ZAHVATANJE MORSKE VODE
Morska voda potrebna za proizvodnju soli dovodi se na površine morske solane na jedan od sledećih načina:
1) korišćenjem pojave plime i oseke i pogodnim položajem prve grupe bazena za isparavanje u koje morska voda dolazi gravitacijom;
2) crpljenjem morske vode na mestu zahvatanja i dovođenjem kanalima na površine morske solane;
3) kombinacijom prirodnog zahvatanja za vreme plime i crpljenja za vreme oseke.
Mesto za zahvatanje morske vode treba odabrati tako da donja granica gustine morske vode ne bude niža od normalne slanosti morske vode, koja za područje Jadranskog mora iznosi 3,5oBe.
Odabrano mesto ne sme biti u području doticanja slatke vode iz vodotokova ili uticaja slatke vode nošene morskom strujom.
Mesto za zahvatanje morske vode mora biti van uticaja voda zagađenih otpadnim materijama iz okolnih objekata i postrojenja.
Radi izbora mesta za zahvatanje morske vode, u vremenu od početka marta pa do kraja oktobra, na više mesta koja dolaze u obzir, svakodnevno se za vreme plime i oseke meri gustina morske vode na površini i na svaki metar do dubine od 5 m.
Dimenzioniranje uređaja za zahvatanje morske vode u odnosu na potrebnu količinu morske vode, vrši se na osnovu podataka snimljenih najmanje za jednu godinu o najvećoj visini plime, odnosno najmanjoj visini oseke.
Uređaji za zahvatanje morske vode moraju se na podesan način obezbediti od nekontrolisanog puštanja morske vode na površine morske solane, a na vidnom mestu treba postaviti upozorenje da je zabranjen pristup licima koja na solani nisu zaposlena.
III BAZENI ZA KONCENTRACIJU
Da bi se brže dostigla gustina do 25,5oBe i potrebna visina slanih voda, bazeni za koncentraciju (isparavanje), zavisno od konfiguracije terena i visinskog položaja, moraju biti razvrstani u više grupa sastavljenih iz pojedinačnih stepenasto smeštenih redova bazena.
Veličine pojedinih bazena, broj redova bazena i broj grupa bazena određuju se zavisno od prvobitne konfiguracije tla, kao i od lokalnih klimatskih prilika.
Da bi se postigla što veća nepropustljivost za vodu, bazeni za koncentraciju (isparavanje), pregradni nasipi, kao i kanali između bazena grade se od prirodno koherentnih materijala (glina, zemljani prah).
Pregradni nasipi i kanali, ako se izvode isključivo od koherentnih materijala, trapezastog su preseka, a ako se oblažu oplatom, izvode se sa vertikalnim ili blago nagnutim stranama.
IV BAZENI ZA KRISTALIZACIJU
Da bi se koncentracija zasićene slane vode od 25,6oBe, dovela do stepena odabranog za ekonomičnu kristalizaciju, kristalizacija, kao i taloženje soli vrši se u bazenima za kristalizaciju.
Stepen gustine zasićene slane vode za ekonomičnu kristalizaciju bira se prema nameni soli koja se kristališe.
Bazeni za kristalizaciju izrađuju se, po pravilu, jednake veličine i pravougaonog oblika, podeljeni u nekoliko redova položenih stepenasto.
Dno bazena iz stava 1 ovog člana mora biti posebno negovano prirodno tlo prekriveno morskim algama micrococus corrium ili dno sa čvrstom podlogom od kamena, betona, asfalta i sl.
Veličina i oblik bazena, broj redova bazena i njihov raspored, određuju se zavisno od veličine solane, lokalnih klimatskih prilika, načina i broja berbi (sakupljanja) soli godišnje i od načina transportovanja soli.
Da bi se obezbedila dovoljna nepropustljivost tla za vodu, bazeni za kristalizaciju se grade na delu morske solane sa najkvalitetnijim tlom.
Nepropustljivost tla iz stava 1 ovog člana utvrđuje se odgovarajućim geomehaničkim ispitivanjima.
U pogledu trajnosti bazena, odnosno radi zaštite koncentrisane vode i soli od zagađenja, bazeni za kristalizaciju se, po pravilu, odvajaju pregradama.
V AKUMULACIJE
Radi čuvanja visokokoncentrisane morske vode koja je posle završetka proizvodne sezone ostala na površinama morske solane, izgrađuju se akumulacije (rezervoari).
Broj akumulacija i njihove dimenzije određuju se zavisno od veličine morske solane i lokalnih klimatskih prilika, kao i od količine preostale visokokoncentrisane morske vode.
Uz akumulacije moraju se izgraditi potrebni dovodni i odvodni kanali, prelivi za atmosfersku vodu (padavine) i upusni i ispusni objekti.
Ispusni objekti iz stava 1 ovog člana moraju se obezbediti od nekontrolisanog otvaranja. Na pogodnom mestu treba postaviti upozorenje da je zabranjen pristup licima koja u morskoj solani nisu zaposlena.
VI OBJEKTI U MORSKOJ SOLANI
Za potrebe dovođenja i prebacivanja slane vode u pojedine grupe bazena za koncentraciju, bazena za kristalizaciju i u akumulacije, moraju se izgraditi kanali.
Radi zaštite soli od zagađenja materijalom sa nasipa, vertikalne pregrade iz člana 14 ovog pravilnika oblažu se drvetom, kamenom, betonom ili drugim odgovarajućim materijalom.
Na mestima ukrštanja pojedinih kanala koji služe u različite svrhe, moraju se izvesti odgovarajući prelazi i sifoni, od drveta, betona, livenog gvožđa ili drugog odgovarajućeg materijala i moraju biti dimenzionirani da zadovolje potreban protok.
Za ispuštanje salamure iz bazena i akumulacija u pojedine kanale i obrnuto, izrađuju se vratnice, zapornice i prelivi od podesnog materijala (drvo, liveno gvožđe i sl.).
Konstrukcija vratnica, zapornica i preliva iz stava 1 ovog člana mora biti takva da omogućava laku manipulaciju, a materijal što je moguće manje podložan koroziji i propadanju.
VII ZAŠTITNI OBJEKTI I KOMUNIKACIJE
Od plavljenja vodom iz padavina morska solana mora biti zaštićena spoljnim kanalima i nasipima.
Kanali iz stava 1 ovog člana moraju biti podešeni za prihvatanje maksimalnog priliva površinskih voda sa okolnog područja koje gravitira solani i za njihovo odvođenje najkraćim putem u more.
Ako morska solana delom zadire u plitku morsku vodu, mora se sa strane mora zaštititi odbrambenim nasipima. Visina krune nasipa iznad najveće visine talasa koji može nastupiti istovremeno sa plimom mora iznositi najmanje 0,5 m.
Priticanje (infiltracija) slatke vode ili morske vode čija je gustina manja od gustine salamure u bazenu, kao i oticanje (migracija salamure sa bazena morske solane), mora se sprečiti materijalom nepropustljivim za vodu (beton, drvo, glina).
Pod priticanjem (infiltracijom), u smislu stava 1 ovog člana, podrazumeva se podizanje površinske i podzemne slatke ili morske vode manje gustine, a pod oticanjem (migracijom) - gubitak slane vode sa površina morske solane.
Da bi se obezbedio nesmetan i siguran pristup do pojedinih grupa bazena, uređaja i naprava, kao i za prevoz proizvedene soli, na morskoj solani moraju se izgraditi prelazi, mostovi, putevi i ostale potrebne komunikacije.
Zaštitni objekti (nasipi, kanali, zapornice) moraju se održavati u ispravnom stanju i biti pod stalnim nadzorom. Da bi se obezbedio pristup zaštitnim objektima, moraju se do njih izgraditi odgovarajuće komunikacije (put, plovni kanal).
VIII CRPNE STANICE
Crpne stanice - objekti u kojima su smeštena crpna postrojenja moraju, pored prostorija za crpke i zasune, a po potrebi i dela za transformatorsku stanicu, imati i prostoriju za boravak radnika koji poslužuju crpno postrojenje.
Crpke u postrojenju za crpljenje morske vode i prebacivanje u bazene za isparavanje i kristalizaciju i prebacivanje salamure iz jedne grupe bazena u druge i u akumulacije, odnosno za crpljenje iz njih, kao i za izbacivanje suvišne vode sa solane, moraju po svom kapacitetu pored izbacivanja normalnih količina vode, biti dovoljne i za izbacivanje količina nastalih od iznenadnih velikih kiša.
Čvorišta kanala uz crpne stanice sa sistemom zapornica moraju biti tako izvedena da obezbeđuju sve potrebne kombinacije pokreta slane vode, kako po smeru, tako i po kapacitetima.
Ako se crpke za svoj pogon snabdevaju električnom energijom iz javne mreže, morska solana mora imati i poseban sopstveni izvor energije kojim će snabdevati ključne crpke u slučaju prekida dovoda električne energije iz mreže.
U prostoriji crpne stanice mora na vidnom mestu biti istaknuta šema crpki i cevovoda sa svim armaturama, šema razvoda i napajanja mašinskih uređaja električnom energijom, kao i uputstvo za manipulaciju vodom i rukovanje postrojenjem i njegovo održavanje.
Ispravnost mašinskih i električnih uređaja u stanici mora se stalno kontrolisati.
IX SAKUPLJANJE I PREVOZ SOLI
Alat i pribor za sakupljanje soli mora biti takav da prilikom rada što manje oštećuje podlogu bazena, i mora odgovarati načinu sakupljanja soli, vrsti podloge u bazenima za kristalizaciju i debljini sloja istaložene soli.
Pre otpreme u skladište na doradu, sakupljena so mora se ocediti od salamure.
Otprema, odnosno prevoz soli u skladišta može se obavljati ručno, kolicima ili vagonetima dekoviljskog koloseka ili gumenim transporterima, kamionima i plovnim objektima.
Na prevoz soli iz stava 1 ovog člana primenjuju se važeći propisi o tehničkim normativima pri radu na površinskim otkopima uglja, metalnih i nemetalnih mineralnih sirovina.
X PRANJE, USKLADIŠTENJE I DORADA SOLI
Sakupljena so koja je zagađena česticama od podloge i atmosferske prašine, posle sakupljanja podvrgava se, po pravilu, pranju, da bi se oslobodila od mehaničkih nečistoća.
Ako sakupljena so iz stava 1 ovog člana treba da se podvrgne pranju, način pranja određuje se zavisno od načina sakupljanja soli, kvaliteta sakupljene soli i od namene soli.
Radi zaštite od uticaja vremenskih nepogoda koje je mogu otopiti ili zagaditi, proizvedenu so treba, po pravilu, na odgovarajući način uskladištiti u zatvorena skladišta.
Ako morska solana ne raspolaže dovoljnim zatvorenim skladišnim prostorom, so se može čuvati i na otvorenim površinama.
Radi odvođenja preostale salamure, podloga u skladištima ili otvorenim prostorima, namenjenim uskladištenju soli, izvodi se od betona, kamena ili asfalta, sa odgovarajućim padom prema ivičnim kanalima - rigolima.
Ako se so skladišti na otvorenom prostoru, mora se zaštititi od uticaja vremenskih nepogoda.
Oko skladišne površine moraju se izgraditi kanali za prihvatanje padavina koje odgovarajućim kanalima treba odvoditi van skladišnih površina.
So, uskladištena i oceđena od salamure, predstavlja poluproizvod koji, zavisno od namene, podleži daljoj doradi.
Dorada se vrši sekundarnim pranjem, centrifugiranjem, sušenjem, mlevenjem, sejanjem, jodiranjem, kandicioniranjem i pakovanjem.
Pojedine faze dorade, zavisno od kvaliteta poluproizvoda, izabrane tehnologije dorade i zahteva potrošača, mogu se izostaviti.
XI USLOVI BITNI ZA PROIZVODNJU
Radi efikasnog izvršavanja pojedinih faza proizvodnog postupka, na morskoj solani moraju se prikupljati podaci o:
1) padavinama za protekla 24 časa, svakodnevno u 7 časova izjutra tokom cele godine;
2) isparavanjima slatke vode u standardnom evaporimetru za protekla 24 časa, svakodnevno u 7 časova izjutra, za period od 1. aprila do 1. oktobra;
3) slanosti morske vode na mestu zahvatanja, svakodnevno u 7 časova izjutra za period od 1. aprila do 1. oktobra;
4) temperaturi vazduha u 7, 14 i 21 čas;
5) stanju koncentracije i dubini slane vode u svim bazenima za vreme trajanja proizvodne sezone;
6) veličinama i površinama koje su pokrivene salamurom i vremenu za koje su bile pokrivene;
7) zapremini i prosečnoj gustini visokokoncentrisane morske vode u akumulacijama (uzorak se uzima sa dubine od 0,30 m):
a) na dan uskladištenja;
b) na dan pražnjenja;
8) veličini površine pod kristalizacijom, svakodnevno za vreme od stavljanja prvih bazena pod kristalizaciju, pa do završetka sakupljanja soli.
Praćenje visine padavina i isparavanja u proizvodnom periodu na većim morskim solanama, mora se vršiti za nekoliko karakterističnih mesta, pri čemu proračun srednje količine padavine i isparavanja treba izvršiti na način uobičajen u hidrometriji.
Radi dobijanja kratkoročnih prognoza potrebnih za morsku solanu, vrše se i sledeća meteorološka opažanja:
1) vlažnosti vazduha;
2) barometarskog pritiska;
3) smera i brzine vetra;
4) sijanja sunca.
XII ZAŠTITA OD NEVREMENA
U slučaju nailaska padavina, u bazene za kristalizaciju mora se upustiti raspoloživa salamura više koncentracije da bi se povećao zaštitni sloj iznad istaložene soli.
Pri iznenadnoj pojavi padavina u većoj količini, praćenih jakim vetrom, odmah po njihovom prestanku mora se ispustiti sva voda iz bazena za kristalizaciju u odvodne kanale da bi se istaložena so sačuvala od rastvaranja.
Ako padavine nastupe iznenada i bez pojave vetra, potrebno je sloj vode približan sloju padavina, preko preliva vratnica bazena za kristalizaciju, ispustiti u odvodne kanale.
Matične lužine, koje ostanu posle proizvodnje morske soli, mogu se upotrebiti za proizvodnju ostalih vrsta soli.
XIII ZAVRŠNA ODREDBA
Ovaj pravilnik stupa na snagu po isteku 90 dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".