PRAVILNIKO TEHNIČKIM NORMATIVIMA ZA NOSEĆE ČELIČNE KONSTRUKCIJE("Sl. list SFRJ", br. 61/86) |
I OPŠTE ODREDBE
Ovim pravilnikom određuju se uslovi i zahtevi koji moraju biti ispunjeni pri projektovanju i izvođenju radova za noseće čelične konstrukcije (u daljem tekstu: čelična konstrukcija).
Za izradu noseće čelične konstrukcije mora se koristiti čelik koji u pogledu kvaliteta ispunjava određene uslove.
II TEHNIČKA DOKUMENTACIJA
Tehničku dokumentaciju za čelične konstrukcije, u smislu ovog pravilnika, čine:
1) statički proračuni;
2) crteži;
3) tehničko obrazloženje;
4) posebni tehnički uslovi.
1. Statički proračun
Statički proračun mora da sadrži:
1) podatke o opterećenju, materijalu, temeljnom tlu i merama svih delova konstrukcije za koje se radi statički proračun;
2) statičku koncepciju, proračun napona za sve noseće delove i njihovo poređenje sa dozvoljenim naponima ili određivanje granične nosivosti;
3) proračun elastičnih deformacija;
4) proračun sigurnosti protiv prevrtanja, klizanja i odizanja na ležištima.
Statički proračun mora biti pregledan, opremljen skicama sa svim potrebnim merama (kotama) i izrađen tako da se kontrola može izvršiti bez teškoća. Postupak proračuna mora biti u skladu sa propisima za čelične konstrukcije.
2. Crteži
Crteži moraju biti takvi da pregledno prikazuju konstrukciju u celini, njen položaj i pojedine delove, sa svim podacima potrebnim za izradu (materijal, mere) i eventualnim drugim značajnim podacima.
U svakom crtežu iz stava 1 ovog člana mora se navesti: razmera, legenda za upotrebljene simbole, ako ti simboli nisu utvrđeni u propisima o jugoslovenskim standardima za tehničke crteže, veza sa drugim crtežima, naknadne izmene i sl. Uz crteže mora da bude priložen spisak broja i naziva crteža koji čine jednu celinu.
Svaki sastavni deo čelične konstrukcije mora biti označen brojem ili nekim drugim znakom (pozicija), prema propisima za pozicione oznake elemenata.
Crteži za montažu prikazuju postupak montaže i sadrže sve potrebne pomoćne konstrukcije.
3. Tehničko obrazloženje
Tehničko obrazloženje mora da sadrži: opis i namenu objekta, podatke o eksploataciji i transportu, opis montiranja i ostale podatke važne za dispoziciju konstrukcije, dimenzionisanje, izradu i montiranje konstrukcije.
4. Posebni tehnički uslovi
Posebni tehnički uslovi sadrže zahteve u pogledu materijala, izrade i montiranja konstrukcije, izrade plana zavarivanja, kao i načina i obima specijalnih kontrola čelične konstrukcije. Planovi zavarivanja i specijalnih kontrola čine sastavni deo tehničke dokumentacije.
III OPTEREĆENJE ČELIČNE KONSTRUKCIJE
Pri dimenzionisanju čelične konstrukcije, zavisno od njihove namene, uzimaju se u obzir sledeće vrste opterećenja: sopstvena težina i druga stalna opterećenja; pokretno opterećenje; sneg; vetar; uticaj promena temperature; pritisak zemlje; hidrostatički pritisak; dejstvo pritisnutih štapova na poprečne oslonce; bočni udari vozila; razni udarci; opterećenje koje nastupa za vreme montiranja konstrukcije; razna povremena opterećenja; sila kočenja; centrifugalna sila; trenje u ležištima; pomeranje oslonaca; okretanje oslonaca i sl.
Dinamički uticaj pokretnog ili seizmičkog opterećenja određuje se koeficijentima koji su utvrđeni propisima za pojedine vrste nosećih čeličnih konstrukcija. Dinamički uticaji mogu se odrediti i metodom dinamičke analize.
Prilikom proračunavanja čelične konstrukcije opterećenje može biti:
1) osnovno opterećenje:
- sopstvena težina konstrukcije i stalno opterećenje na njoj;
- promenljivo opterećenje (uključujući centrifugalne sile);
- sneg;
- ostala stalna opterećenja;
2) dopunsko opterećenje:
- vetar;
- sile kočenja;
- bočni udari;
- sile koje nastaju usled temperaturnih razlika u konstrukciji;
- ostala opterećenja koja nastupaju samo povremeno;
3) izuzetno opterećenje.
Za delove čelične konstrukcije koji su, pored sopstvene težine, opterećeni samo dopunskim opterećenjem, kao osnovno opterećenje uzima se najveće od tih dopunskih opterećenja.
Veličine opterećenja za pojedine vrste čelične konstrukcije utvrđene su u propisima o tehničkim normativima za opterećenja nosećih čeličnih konstrukcija.
Prilikom dimenzionisanja čelične konstrukcije i njenih sastavnih delova moraju se ispitati sledeća opterećenja:
1) osnovno opterećenje;
2) osnovno i dopunsko opterećenje;
3) opterećenje za vreme transporta i montažne konstrukcije;
4) seizmičko opterećenje koje je utvrđeno propisima o tehničkim normativima za projektovanje i proračun objekata u seizmičkim područjima.
IV DIMENZIONISANJE ČELIČNE KONSTRUKCIJE
Dimenzionisanje čelične konstrukcije, po pravilu, vrši se po metodi dozvoljenih napona, s tim što je dozvoljeno dimenzionisanje i po metodi graničnih nosivosti. Kombinacija obe metode proračuna nije dozvoljena.
Prilikom dimenzionisanja čelične konstrukcije izvode se sledeći računski dokazi:
1) opšti dokaz napona ili nosivosti;
2) dokaz nosivosti na zamaranje;
3) dokaz stabilnosti;
4) dokaz deformacija;
5) dokaz sigurnosti kod izuzetnog opterećenja;
6) dokaz sigurnosti protiv prevrtanja, klizanja i odizanja konstrukcije na ležištima.
Opšti dokaz napona ili nosivosti, po pravilu, vrši se računskim dokazom da naponi u svim slučajevima opterećenja nisu veći od dozvoljenih. Dokaz nosivosti može da se vrši po metodi graničnih stanja.
Sekundarni naponi od uklještenja u čvorovima rešetkastih čeličnih konstrukcija ne uzimaju se u obzir u statičkom proračunu. Zaostali naponi od zavarivanja uzimaju se u obzir samo za određivanje stabilnosti kod izvijanja i interakcije izvijanja i izbočavanja elemenata konstrukcije.
Ispitivanje na zamaranje vrši se za delove konstrukcija koji su opterećeni promenljivim opterećenjem kad je promena opterećenja u toku upotrebe konstrukcije veća od 105.
Za sigurnost u pogledu nosivosti na zamaranje čeličnih konstrukcija računski naponi moraju biti manji od dozvoljenih napona na zamaranje koji su određeni propisima za dimenzionisanje nosećih čeličnih konstrukcija, a u zavisnosti od konstrukcionog sastava elemenata i maksimalnih i minimalnih napona u preseku.
Dokaz nosivosti na zamaranje čeličnih konstrukcija vrši se i po metodi graničnih stanja.
Pri proračunu napona u pogledu nosivosti na zamaranje čeličnih konstrukcija uzima se u obzir stalna težina i pokretno opterećenje pomnoženo dinamičkim koeficijentom.
Dokaz stabilnosti delova čelične konstrukcije, po pravilu, vrši se za pritisnute štapove, ploče (limove) i pojaseve nosača, prema propisima o jugoslovenskim standardima za stabilnost nosećih čeličnih konstrukcija, odnosno po metodi graničnih stanja.
Provera deformacija čelične konstrukcije vrši se tako što se određuju deformacije za stalno i korisno (pokretno) opterećenje bez dinamičkog koeficijenta. Njihovo ograničenje zavisi od uticaja na funkcionalnost konstrukcije, ostalih elemenata koji su sa njom u vezi i od izgleda nosača.
Gornje granice deformacija za pojedine noseće čelične konstrukcije, određene u odnosu na raspon i visinu konstrukcije, po pravilu iznose:
- za nosače u zgradarstvu L/300;
- za rožnjače, nosači u zidovima i nosači za podeste L/200;
- za nosače međuspratnih konstrukcija L/500;
- za horizontalno pomeranje hala od opterećenja vetrom H/150;
gde je:
L - raspon nosača, u cm;
H - visina hale, u cm.
Za nosače većih raspona, opterećenih savijanjem izvodi se po pravilu, odgovarajuće nadvišenje.
Sigurnost čelične konstrukcije za vreme transporta i montaže dokazuje se ispitivanjem napona koji nastaju u konstrukciji i njenim elementima za vreme transporta i montaže. Koeficijent sigurnosti mora pri tom iznositi najmanje 1,20 u odnosu na granicu razvlačenja, s tim što se mora dokazati da prilikom transporta i montaže ne nastaju trajne deformacije.
Nosivost za seizmičko opterećenje čelične konstrukcije dokazuje se prema propisima za projektovanje i proračun objekata u seizmičkim područjima.
Sigurnost protiv prevrtanja, klizanja i odizanja čelične konstrukcije na ležištima dokazuje se u najnepovoljnijoj kombinaciji opterećenja.
Sigurnost čelične konstrukcije protiv prevrtanja i klizanja mora biti u = 1,5 a protiv odizanja na ležištima - u = 1,3,
gde je:
u - koeficijent sigurnosti na prevrtanje i klizanje, odnosno odizanje konstrukcije na ležištima.
V PRORAČUN I KONSTRUISANJE ČELIČNE KONSTRUKCIJE
Čelična konstrukcija mora, po pravilu, biti izvedena tako da je omogućen pristup svim onim mestima koja su ugrožena od korozije. Konstrukcijom se moraju izbeći mesta na kojima bi se mogla skupljati voda, a ako to nije moguće, mora se obezbediti oticanje ili sprečiti priticanje vode.
Debljina elemenata čelične konstrukcije, osim kod lake čelične konstrukcije, ne sme biti manja od 4 mm.
Svi konstruisani delovi čelične konstrukcije, uključujući i spregove, moraju se oblikovati tako da se izbegnu oštri prelazi i oštri priključni uglovi, kao i nagle promene preseka pojedinih delova konstrukcije.
Rastojanje između susednih nosača noseće čelične konstrukcije mora da bude najmanje toliko da se može izvršiti pregled i bojenje svih površina.
Ako je predviđeno nadvišenje čelične konstrukcije, ono mora biti jednako računskim ugibima koji se dobijaju ako se uzme u obzir ukupno stalno opterećenje, i polovina korisnog opterećenja (promenljivo opterećenje, sneg) bez dinamičkog koeficijenta.
1. Zategnuti štapovi
Zategnuti štapovi čelične konstrukcije koji pri promeni opterećenja mogu da budu izloženi pritisku moraju se kontrolisati na izvijanje prema propisima o jugoslovenskim standardima za stabilnost nosećih čeličnih konstrukcija.
Ekscentrično opterećeni ili ekscentrično priključeni zategnuti štapovi proračunavaju se na osnu silu i savijanje.
Ekscentričnost iz stava 1 ovog člana ne mora da se uzme u obzir:
1) ako nastaje zbog uzimanja u obzir prosečne težišne linije pojasa kod promenljivih preseka;
2) ako prosečna težišna linija ne leži u ravni sprega;
3) ako težišne ose pojedinih štapova sprega ne izlaze bitno izvan priključne ravni.
Ekscentričnost zategnutih štapova od jednog ugaonika ne uzima se u obzir ako se priključuju direktno na jednom od krakova, a da je tom prilikom napon u preseku 0,8 · sdop kod proračuna po metodi dozvoljenih napona.
2. Pritisnuti štapovi
Pritisnuti štapovi čelične konstrukcije kontrolišu se na sigurnost protiv izvijanja prema propisima o jugoslovenskim standardima za stabilnost nosećih čeličnih konstrukcija.
Momenat savijanja koji nastaje zbog ekscentričnog opterećenja ili ekscentričnog priključka štapa mora se uzeti u obzir pri dokazu napona.
3. Nosači izloženi savijanju
Za teorijski (računski) raspon u statičkom proračunu čelične konstrukcije uzima se rastojanje od sredine do sredine ležišta, odnosno podvlaka.
Nosači čelične konstrukcije opterećeni na savijanje uzimaju se u statičkom proračunu, zavisno od načina oslanjanja i nastavljanja, kao proste grede, kontinuirani nosači, gerberove grede (ako je obezbeđen nesmetan rad zglobova), puno ili elastično uklještene grede, grede okvira i sl.
Lamele limenih nosača izloženih savijanju, koje služe za prilagođavanje preseka nosača liniji momenta savijanja, moraju se delimično priključiti ispred područja u kome su teorijski potrebne i mora se računski dokazati da je postignuta dovoljna nosivost. Kod dinamički jače opterećenih nosača lamele se moraju potpuno priključiti ispred područja u kome su potrebne.
Stabilnost limenih nosača kontroliše se, po pravilu, prema propisima o jugoslovenskim standardima za stabilnost nosećih čeličnih konstrukcija, odnosno prema metodi graničnih nosivosti.
Rebra limenih nosača moraju da se ukrute nad ležištima i na mestima na kojima deluju veće koncentrisane sile i u slučajevima kad je to potrebno zbog stabilnosti rebara.
Ukrućenja limenih nosača preko kojih se prenose koncentrisane sile moraju dobro da naležu na pojas na koji dejstvuju sile.
Kontinuirani limeni nosači izloženi savijanju pretežno statičkim opterećenjem (nosači međuspratnih konstrukcija, rožnjače, podvlake i sl.) mogu se proračunati po metodi teorije elastičnosti ili metodama teorije plastičnosti.
Rešetkasti nosači izloženi savijanju proračunavaju se pod uslovom da su štapovi u čvorovima zglobno spojeni.
Težišne osovine pojedinih štapova rešetkastih nosača, seku se po pravilu, u zajedničkoj tački, a ako se ne seku, u proračun se moraju uzeti i momenti savijanja koji nastaju zbog ekscentričnosti štapova.
Težišta priključaka pojedinih štapova rešetkastih nosača poklapaju se, po pravilu, sa osovinama sistema rešetke, a ako se ne poklapaju, moraju se uzeti u obzir i momenti savijanja koji nastaju zbog ekscentričnosti štapova.
Pojedini profili sastavljenog štapa rešetkastog nosača povezuju se međusobno tako da štap radi kao celina.
Ako su pojedini štapovi rešetkastih nosača opterećeni između čvorova, pri dokazu napona, odnosno nosivosti moraju se uzeti u obzir uticaji savijanja koji prouzrokuju to opterećenje.
Opterećenje vetrom na projekciju štapa rešetkastog nosača uzima se pri proračunu pojedinog štapa samo kod dugačkih štapova gde je ono od značaja za stabilnost štapa.
Proračunavanje pritisnutih štapova rešetkastog nosača vrši se prema propisima o jugoslovenskim standardima za stabilnost nosećih čeličnih konstrukcija.
VI IZVOĐENJE ČELIČNIH KONSTRUKCIJA
Izvođenje čelične konstrukcije mora odgovarati nameni konstrukcije i svi sastavni delovi te konstrukcije moraju da budu izrađeni u skladu sa crtežima.
Materijal za izvođenje čelične konstrukcije mora se obeležiti i složiti prema propisu o jugoslovenskom standardu za označavanje čelika bojom u skladištima.
Materijal za izvođenje čelične konstrukcije može da se obrađuje u hladnom ili toplom stanju. U toplom stanju materijal može da se obrađuje samo pri crvenom usijanju. Obrada ili naprezanje materijala pri plavom usijanju nije dozvoljeno.
Lim, lamele ili valjani profili moraju se, po potrebi, još pre obrade tako ispraviti da se pri sastavljanju postigne što bolje naleganje sastavnih delova. Ispravljanje se može vršiti u hladnom stanju, bez naknadne termičke obrade, ako pri tom stepen deformacije nije veći od 2,5%.
Pri savijanju pojedinih delova čelične konstrukcije ne smeju na površini delova da nastanu naprsline. Pojava naprslina sprečava se odgovarajućim tehnološkim postupkom za određeni materijal i izborom odgovarajućeg poluprečnika krivine savijanja.
Savijeni delovi čelične konstrukcije moraju pri sastavljanju potpuno da naležu.
Pri daljoj izradi, odnosno obradi zavarivanjem treba voditi računa o tome da na savijenim mestima ne dođe do promene mehaničkih osobina materijala.
Za efikasno izvođenje zaštite protiv korozije i ravnomernog naleganja u dodirnim površinama čelične konstrukcije mora se postići odgovarajući kvalitet rezanja.
Nepravilnosti u rezanju čelične konstrukcije odstranjuju se mehaničkom obradom.
Za neopterećene ili slabo opterećene delove čelične konstrukcije ili delove koji su opterećeni samo pritiskom dozvoljava se gasno rezanje ili rezanje makazama bez dalje obrade ivica, ako su ispunjeni uslovi iz člana 57 ovog pravilnika.
Materijal napregnutih delova statički ili dinamički opterećene čelične konstrukcije koji je mehanički ili termički oštećen, odnosno oslabljen rezanjem mora se odstraniti rendisanjem, brušenjem, struganjem ili turpijanjem, i to do dubine do koje oštećenja prodiru, odnosno najmanje do dubine od 2 mm.
Za čelike koji se mogu kaliti (čelici sa višom granicom razvlačenja od 360 N/mm2), a imaju debljinu veću od 30 mm, moraju se predvideti posebne tehničke mere obrade (npr. mehanička obrada, termička obrada).
Pri gasnom rezanju čelika koji ima više od 0,3% ugljenika ili visokolegiranih čelika mora se postupiti po uputstvima proizvođača materijala.
Oštri uglovi delova čelične konstrukcije prilikom isecanja prethodno se zaobljuju bušenjem kako bi se sprečilo preveliko koncentrisanje napona. Poluprečnik zaobljenja mora da bude najmanje 10 mm.
Kod stubova, podupirača ili štapova koji se sastoje iz više delova, dodirne površine preko kojih se prenosi opterećenje na druge elemente mogu se obraditi samo kad su sastavljene (spajanje vijcima i zavarivanjem).
Na valjanim i livenim proizvodima moraju se odstraniti površinske greške (npr. grebeni i brazde), a na dodirnim površinama - i udubljenja i druge greške koje bi ometale potpuno naleganje.
Greške iz stava 1 ovog člana odstranjuju se brušenjem.
Zavarivanje mehaničkih oštećenja na površini elemenata čelične konstrukcije dozvoljeno je samo ako za to postoje uslovi, s tim što se, po potrebi, osnovni materijal mora prethodno zagrejati do odgovarajuće temperature.
Ako se na površini ili u unutrašnjosti materijala nađu, pri obradi, veće greške u obliku lunkera ili slojevitosti, takav se materijal ne sme upotrebiti.
Greške iz stava 1 ovog člana mogu se, izuzetno, tolerisati ako moć nošenja čelične konstrukcije nije smanjena, odnosno ako greške ne utiču na sigurnost te konstrukcije.
Ako je potrebno, pre montaže vrši se probno sastavljanje montažnih delova čelične konstrukcije.
Kontrola čelične konstrukcije, s obzirom na vrstu konstrukcije, vrši se pre bojenja te konstrukcije.
Pri probnom sastavljanju, kao i za vreme izrade, kontrolišu se mere čelične konstrukcije i njenih delova, s tim da odstupanja ne smeju da prelaze vrednosti koje su utvrđene propisima za tolerancije mera i oblika kod nosećih čeličnih konstrukcija.
Čelične konstrukcije moraju da se zaštite od korozije pre montaže, i to delimično ili u celini, zavisno od namene konstrukcije. Zaštita od korozije vrši se prema propisima za zaštitu čeličnih konstrukcija od korozije.
Montaža čelične konstrukcije mora se izvoditi prema propisima za montažu čeličnih konstrukcija.
Danom stupanja na snagu ovog pravilnika prestaje da važi Pravilnik o opštim tehničkim propisima za noseće čelične konstrukcije ("Službeni list SFRJ", br. 41/64).
Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".