PRAVILNIKO TEHNIČKIM NORMATIVIMA ZA CEVNE VODOVE ZA GASOVITI KISEONIK("Sl. list SFRJ", br. 52/90) |
Ovim pravilnikom propisuju se tehnički normativi za cevne vodove za gasoviti kiseonik (u daljem tekstu: cevni vodovi) kojima se transportuje kiseonik od uređaja za snabdevanje kiseonikom do mesta korišćenja kiseonika, završno sa priključnim mestom za kiseonik.
Odredbe ovog pravilnika ne odnose se na cevne vodove za gasoviti kiseonik u zdravstvenim organizacijama, postrojenjima za proizvodnju kiseonika, punionicama i stanicama za centralno snabdevanje kiseonikom.
I IZRAZI I DEFINICIJE
Navedeni izrazi, u smislu ovog pravilnika, imaju sledeća značenja:
1) magistralni cevovod je cevovod, odnosno cevni vod koji služi za transport kiseonika od mesta ili uređaja za snabdevanje kiseonikom do razvodnog cevnog voda;
2) razvodni cevni vodovi (razvodna mreža) su vodovi pomoću kojih se kiseonik iz magistralnog cevnog voda transportuje do mesta potrošnje, odnosno korišćenja kiseonika;
3) ogranak cevnog voda je deo razvodne mreže kojim se kiseonik dovodi iz razvodnog cevnog voda do priključnog mesta. Ogranak cevnog voda može biti cev kroz koju se odvodnjava ili ispušta kondenzat iz cevnog voda;
4) privremeni cevni vod je cevovod koji se postavlja radi izvršenja određenih radova;
5) savitljivi cevni vod je elastični cevni vod pomoću koga se može uspostaviti niz uzastopnih rastavljivih veza između priključaka na mestu snabdevanja kiseonikom i priključaka na mestu oduzimanja kiseonika, pri čemu je omogućena međusobna promena položaja priključaka za vreme postavljanja veze ili neposredno pre nove veze;
6) vodovi za izduvavanje su cevni vodovi koji služe da se kroz njih bezbedno ispusti u atmosferu kiseonik iz cevnog voda (pri delovanju ventila sigurnosti ili pražnjenju cevnog voda). U vodove za izduvavanje spadaju i vodovi za odzračivanje cevovoda;
7) priključno mesto za kiseonik je mesto na kome se nalaze manometar, zaporni organ, sigurnosni uređaj protiv povratka plamena, po potrebi, regulacioni ventil, priključak za potrošača i cevi koje ih povezuju;
8) najmanji radni pritisak je najmanji pritisak kiseonika u cevnom vodu pri normalnom odvijanju tehnološkog procesa;
9) najveći radni pritisak je najveći pritisak kiseonika u cevnom vodu pri normalnom odvijanju tehnološkog procesa;
10) ispitni hidraulički pritisak je pritisak na kome se ispituje cevni vod za kiseonik, pomoću tečnosti;
11) ispitni pneumatski pritisak je pritisak na kome se ispituje cevni vod za kiseonik gasom pod pritiskom;
12) gasoviti kiseonik je gas koji sadrži više od 23% (V/V) kiseonika;
13) suv kiseonik je gas čija je tačka rose ispod -15oC pri pritisku od 1 013 mbar;
14) pružni pojas je prostor između železničkog koloseka, kao i prostor pored krajnjih koloseka, na odstojanju od 8 m, a ako železnička pruga prolazi kroz naseljeno mesto - na odstojanju od 6 m od ose krajnjeg koloseka;
15) putni pojas je zemljišni pojas (prostor) s obe strane puta, izvan naselja, širine najmanje 1 m, računajući od linije koju čine krajnje tačke poprečnih profila puta, kao i vazdušni prostor iznad kolovoza u visini od 7 m.
II OPŠTI TEHNIČKI USLOVI
U cevne vodove spadaju svi uređaji koji su u direktnom kontaktu sa kiseonikom, kao što su cevi, manometri, ventili, kompenzatori, regulatori pritiska, filtri i slično.
Ostali delovi cevnog voda koji nisu u direktnoj vezi sa kiseonikom su obujmice, nosači, kanali, šahtovi, zaštitne obloge i slično.
Prema radnom pritisku, cevni vodovi dele se na:
1) vodove niskog pritiska za radni pritisak od 1 bar;
2) vodove srednjeg pritiska za radni pritisak od 1 bar do 40 bar;
3) vodove visokog pritiska za radni pritisak preko 40 bar.
Za izolaciju cevnog voda sme se upotrebiti samo nezapaljiv neorganski materijal.
Za cevne vodove smeju se koristiti samo cevi od materijala za koje postoji dokaz o odgovarajućem kvalitetu.
Za cevne vodove koristi se, po pravilu, metal, i to: bakar, legure bakra i nerđajući čelik.
Ako su cevni vodovi od ugljeničnog nelegiranog čelika, najveća brzina strujanja kiseonika pri maksimalnoj potrošnji i najmanjem radnom pritisku iznosi:
1) za cevne vodove niskog pritiska 25 m/s;
2) za cevne vodove srednjeg pritiska 15 m/s.
Za radne pritiske ispod 1 bar mogu se koristiti čelične šavne i bešavne cevi, a za radne pritiske od 1 bar do 40 bar - samo čelične bešavne cevi. Za radne pritiske iznad 40 bar za cevi i delove cevnog voda ne sme se koristiti ugljenični nelegirani čelik.
Ako su cevni vodovi od ugljeničnog nelegiranog čelika, skretanja struje kiseonika ne smeju biti oštra. Ne sme se dozvoliti udar struje kiseonika direktno pod pravim uglom na cevni vod za kiseonik. U slučaju da se to ne može izbeći, brzina strujanja kiseonika mora se smanjiti na 50% od dozvoljene brzine ili se deo cevnog voda izložen struji kiseonika mora izraditi od bakra ili bakarne legure.
Poluprečnik savijanja luka cevi mora biti najmanje 5 d, pri čemu je d spoljašnji prečnik cevi.
Poluprečnik luka cevi može biti i manji od 5 d ako se za tu svrhu koriste gotovi fazonski komadi (kolena), pod uslovom da je debljina zida ravnomerna.
Unutrašnje površine svih delova cevnog voda moraju biti čiste, bez rđe, peska i slično, kao i bez nečistoća organskog porekla, a naročito masti i ulja.
Svi delovi cevnog voda koji dolaze u dodir sa kiseonikom moraju biti odmašćeni prema tehničkim propisima za radove na čišćenju i odmašćivanju instalacija za kiseonik. Krajevi moraju biti zaptiveni i na njima se mora nalaziti oznaka "odmašćeno za kiseonik".
Sve zavarivačke radove na cevnom vodu za kiseonik mogu da izvode samo zavarivači sa proverenom stručnom osposobljenošću.
Alat za rad mora biti čist i namenjen samo za rad na kiseoničnim instalacijama.
Zavareni spojevi cevnih vodova izvode se i ispituju prema jugoslovenskim standardima za klase kvaliteta i ispitivanje zavarenih spojeva.
Cevni vod mora biti zaštićen od atmosferskog pražnjenja i statičkog elektriciteta prema propisima za elektrotehničke instalacije.
Cevni vod se ne sme koristiti za uzemljenje električnih instalacija.
III POSTAVLJANJE CEVNIH VODOVA
1. Opšti zahtevi
Cevni vodovi mogu se postavljati podzemno ili nadzemno.
Cevni vodovi se ne smeju postavljati u vozna okna liftova, ventilacione i dimovodne kanale, prostorije za boravak ljudi (kancelarije i sanitarni čvor) i ispod građevinskih objekata i temelja mašina.
Pri izboru trase cevnog voda za kiseonik mora se uzeti u obzir sastav zemljišta, uticaj podzemnih voda, raspored i smeštaj drugih instalacija (električni vodovi, vodovod i kanalizacija, zapaljivi gasovi i tečnosti i sl.), kao i svi drugi objekti i instalacije koji mogu uticati na siguran rad cevnog voda za kiseonik.
Cevni vod mora biti postavljen tako da ne ometa saobraćaj, da nije izložen zagrevanju, mehaničkom oštećenju ili dejstvu opasnih, nagrizajućih, lako zapaljivih i sličnih materija.
Cevni vodovi, podzemni ili nadzemni, polažu se, o pravilu pod padom od najmanje dva promila u smeru strujanja gasa. Na najvišim tačkama cevnih vodova postavljaju se navojni čepovi ili ventili za ispust vazduha pri ispitivanju cevnog voda tečnošću pod pritiskom (vodom).
Na najnižim tačkama cevnog voda za kiseonik postavljaju se navojni čepovi ili ventili za ispust vode pri ispitivanju cevnog voda tečnošću pod pritiskom (vodom).
Kad se razvodi vlažan kiseonik, na najnižem mestu cevnog voda postavlja se odvajač kondenzata.
Zavisno od načina vođenja cevnog voda, odvajači kondenzata mogu biti u šahtu, na otvorenom prostoru i u objektu.
Odvajači kondenzata moraju biti smešteni na pristupačnim mestima tako da njihovo pražnjenje ne ugrožava bezbednost okoline.
Odvajači kondenzata moraju biti zaštićeni od zamrzavanja.
Šaht za odvajač kondenzata mora biti obezbeđen provetravanjem i zaštićen od uticaja podzemnih voda.
Ako se cevnim vodovima razvodi suvi kiseonik, ne postavljaju se odvajači kondenzata, ali se cevni vodovi polažu sa padom od najmanje dva promila.
Kondenzat se može odvajati i pomoću sifona. Sifon se postavlja tako da uređaj za ispuštanje bude dostupan.
Sifon se zatrpava prvo peskom, a zatim zemljom, kao i cevni vod. Kraj odvodne cevi osigurava se ventilom i zaštitnim poklopcem.
2. Nadzemni cevni vodovi
Cevni vodovi postavljaju se nadzemno na otvorenom i u zatvorenom prostoru.
Cevni vodovi postavljaju se na čelične konstrukcije (stubove, cevne mostove) pomoću konzola, oslonaca, obujmica, zatega, užadi i slično.
Ako se cevni vodovi vode iznad saobraćajnica, visina cevnog voda ne sme biti manja od:
1) 6 m iznad neelektrifikovane železničke pruge (od gornje ivice šine);
2) 7,1 m iznad elektrifikovane železničke pruge (od gornje ivice šine);
3) 4,5 m iznad puta za motorna vozila;
4) 2,5 m iznad pešačkih staza.
Na ostalim mestima visina cevnog voda iznad zemlje zavisi od uslova održavanja i bezbednog rada cevnog voda.
Na cevnom vodu iznad saobraćajnih puteva po pravilu se ne izvode demontažni spojevi.
Cevni vodovi unutar objekata ne smeju se polagati neposredno u beton i ozide.
Rastojanje cevnog voda od zidova i konstrukcija mora biti takvo da omogući laku montažu, izolaciju, bojenje i održavanje. To rastojanje mora da iznosi najmanje 0,1 m od površine cevi (uključujući izolaciju, ako se cevni vod izoluje).
Ako se nadzemni cevni vod vodi paralelno ili ukršta sa drugim cevnim vodovima gasova i tečnosti, rastojanje između najbližih izvodnica cevi mora da iznosi najmanje 0,2 m, a od neizolovanih vodova vrele vode ili pare 0,4 m.
Pri postavljanju nadzemnog cevnog voda u vertikalnoj ravni u odnosu na druge cevne vodove za gasove, cevni vodovi za lakše gasove postavljaju se iznad, a za teže gasove ispod cevnog voda za kiseonik.
Cevni vod za kiseonik ne sme biti ispod cevnog voda za agresivne gasove i tečnosti.
Minimalna rastojanja nadzemnih cevnih vodova za kiseonik od objekata data su u tabeli 1.
Tabela 1
|
Mere u m |
|
|
|
|
|
Objekat |
Rastojanje |
|
|
|
|
Objekti ugroženi od požara ili eksplozije1) |
3 |
|
Železničke pruge (od bliže šine) |
3 |
|
Putevi (ivica puta) |
1,0 |
|
Stubovi duž pruge |
3 |
|
Izolovani električni vodovi |
0,3 |
|
Neizolovani električni vodovi2) |
1 |
|
Transformatorska stanica |
5 |
|
|
|
1) Objekti u kojima se nalaze materije
koje u dodiru sa kiseonikom mogu izazvati požar ili eksploziju.
2) Horizontalno rastojanje od vazdušne linije elektrodalekovoda
ne sme biti manje od visine stuba + 3 m.
3. Podzemni cevni vodovi
Cevni vodovi se postavljaju podzemno u rovove ili kanale.
Ako se cevni vodovi polažu u rovove, zatrpavaju peskom i zemljom.
Ako se cevni vodovi polažu u kanale, mogu se zatrpati.
Dubina ukopavanja cevnog voda, merena od gornje ivice cevnog voda, po pravilu iznosi najmanje 800 mm.
Na cevni vod položen u rov ili kanal ne sme se postavljati nikakva armatura, niti se cevi smeju spajati prirubničkim vezama i slično.
Ako se na cevni vod mora postaviti armatura, ona se postavlja u šaht. Šaht mora biti posebno provetravan i obezbeđen od podzemnih voda.
Cevni vod može se postaviti u pod zatvorene prostorije kad se postavlja u nezatrpan kanal sa demontažnim poklopcem. Na poklopcu se moraju nalaziti otvori za provetravanje. Kanal ne sme da bude duži od cevnog voda koji se u njega postavlja.
Ako se cevni vod postavlja u rov, odnosno kanal koji se zatrpava, mora se položiti oznaka (od plastične folije ili slično) na 0,20 m iznad cevnog voda po celoj dužini trase.
Trasa cevnog voda postavljena u rov mora biti vidljivo obeležena posebnim oznakama sa natpisom "Podzemni vod za kiseonik". Oznake se postavljaju vertikalno tako da budu u osi cevnog voda.
Na pravom delu cevnog voda oznake se postavljaju na rastojanju od najviše 100 m. Na mestima skretanja (na uglovima) trase postavljaju se dve table - svaka u osi odgovarajućeg kraka ugla trase.
Na prolazu cevnog voda ispod vodenih tokova, kanala i saobraćajnica, oznake za obeležavanje trase cevnog voda moraju biti postavljene s obe strane vodenog toka, kanala ili saobraćajnice.
Oznaka na prolazu cevnog voda ispod železničke pruge ne sme se postaviti bliže od 10 m od ose krajnjeg koloseka.
Oznaka na prolazu cevnog voda ispod kanala ne sme se postaviti bliže od 10 m od ose nasipa kanala, a na prolazu cevnog voda ispod puta, oznaka se ne sme postaviti u putnom pojasu.
Minimalna rastojanja podzemnih cevnih vodova kiseonika od raznih objekata data su u tabeli 2.
Tabela 2
|
|
||
|
Rastojanje cevnog voda za kiseonik, u m |
Pritisak u cevnom vodu |
|
|
do |
iznad |
|
|
|
||
|
od zidova zgrada sa podrumima, kanala, bunara i od prolaznih i neprolaznih podzemnih prostora |
1,0 |
1,5 |
|
od zidova zgrada bez podruma |
0,5 |
1,0 |
|
od izolovanih električnih vodova |
0,3 |
0,3 |
|
od železničkih koloseka (od bliže šine) |
3,0 |
3,0 |
|
od vodovodnih, parovodnih i kanalizacionih cevovoda i cevovoda za odvodnjavanje |
0,2 |
0,3 |
|
od cevnih vodova za agresivne fluide |
0,8 |
1,5 |
|
|
||
|
Rastojanja data u tabeli 2 su rastojanja između zamišljenih vertikalnih ravni koje tangiraju spoljnu površinu navedenog objekta (odnosno ose koloseka) i najbliže površine cevnog voda. |
||
|
|
||
Pri ukrštanju podzemnih cevnih vodova sa drugim podzemnim instalacijama, minimalno rastojanje od drugih podzemnih instalacija (vodovodi, parovodi, izolovani električni kablovi i slično) mora iznositi najmanje 0,5 m.
Pri postavljanju cevnih vodova u rov, rastojanje između najbližih izvodnica cevnih vodova iznosi:
1) od cevnih vodova zapaljivih i gorivih gasova i tečnosti - najmanje 0,25 m;
2) od cevnih vodova nezapaljivih gasova i tečnosti - najmanje 0,1 m.
Cevni vodovi se postavljaju u istoj horizontalnoj ravni.
Cevni vod kiseonika ne može biti postavljen u isti rov sa cevnim vodovima agresivnih tečnosti i gasova.
Cevni vod kiseonika postavlja se u prohodne kanale:
1) ako je visina kanala veća od 1,5 m;
2) ako se kanal trajno dobro provetrava;
3) ako je cevni vod zaštićen od uticaja vode i drugih agresivnih materija;
4) ako je cevni vod postavljen tako da je lako pristupačan.
Iznad kanala postavljaju se odgovarajući demontažni poklopci, koji moraju biti zaptiveni.
Cevni vod može biti postavljen u prohodni kanal, prema članu 26 ovog pravilnika, sa drugim cevnim vodovima za gasove i tečnosti, pri čemu rastojanje između spoljnih površina cevnih vodova mora iznositi najmanje 0,1 m.
Pri postavljanju cevnog voda u prohodni kanal u vertikalnoj ravni u odnosu na druge cevne vodove za gasove, vodovi za lakše gasove postavljaju se iznad, a vodovi za teže gasove ispod cevnog voda kiseonika.
Prohodni kanal u kome se nalazi cevni vod kiseonika mora biti razdvojen od kanala sa zapaljivim i agresivnim gasovima i tečnostima, elektrovodovima i parnim vodovima.
Kroz neprohodne kanale dozvoljeno je postavljanje cevnih vodova za kiseonik ako je:
1) cevni vod spojen zavarivanjem;
2) cevni vod bez armature;
3) kanal izveden tako da nije povezan s nekim drugim kanalima;
4) kanal napunjen peskom posle polaganja cevnog voda.
4. Zaštitna cev
Ako cevni vod prolazi kroz zidove, tavanice i druge građevinske konstrukcije, on mora biti postavljen u zaštitnu cev.
U zaštitnoj cevi ne smeju postojati demontažni spojevi i armatura. Prostor između cevnog voda i zaštitne cevi mora biti ispunjen negorivim neorganskim materijalom.
Dužina zaštitne cevi mora biti veća za po 30 mm sa obe strane od debljine prepreke kroz koju cev prolazi. Prečnik zaštitne cevi mora biti veći od spoljnjeg prečnika cevnog voda, zavisno od prečnika, dužine i dozvoljenog ugiba osiguranog dela cevnog voda kiseonika, ali najmanje za 20 mm.
Ako cevni vod prolazi ispod saobraćajnica bušenjem rova (putevi, železničke pruge, kanal parovoda i sl.), mora se upotrebiti zaštitna cev odgovarajućeg prečnika i čvrstoće, zavisno od spoljnjeg prečnika, dužine i ugiba osiguravanog dela cevnog voda.
Materijal zaštitne cevi mora da odgovara uslovima primene.
Ako je zaštitna cev od ugljeničnog nelegiranog čelika, ona se mora spolja zaštiti od korozije.
Na cevnom vodu u zaštitnoj cevi, po pravilu, ne smeju postojati zavareni spojevi, demontažni spojevi i armatura.
Ako cevni vod prolazi ispod saobraćajnica unutar fabričkog kruga, dužina zaštitne cevi treba da bude veća za po 1 m od ivice kraja saobraćajnice. Van fabričkog kruga, dužina zaštitne cevi ispod javnih puteva mora biti veća od širine kolovoza za po 1 m s obe strane, računajući od spoljne ivice putnog pojasa, a ispod železničke pruge - za po 5 m i s jedne i s druge strane, računajući od ose krajnjeg koloseka, odnosno za po 1 m računajući od nožice nasipa.
Na jednom kraju ili na oba kraja zaštitne cevi mora se ugraditi kontrolna cev radi odzračivanja, odnosno kontrolisanja eventualnog propuštanja kiseonika u međuprostor zaštitne cevi i cevnog voda.
Ako je zaštitna cev duža od 10 m, moraju se postaviti kontrolne cevi na oba kraja.
Krajevi zaštitne cevi moraju biti zaptiveni.
Kontrolna cev se postavlja na visini od 2 m iznad površine tla, sa otvorom okrenutim nadole.
Van fabričkog kruga, kontrolne cevi moraju izlaziti izvan putnog pojasa na odstojanju najmanje 5 m od ivice krajnje kolovozne trake, odnosno izvan pružnog pojasa - na odstojanju najmanje 10 m od ose krajnjeg koloseka.
Ako se cevni vod postavlja ispod saobraćajnice (puta, železničke pruge i slično), prokopavanjem te saobraćajnice, on se polaže bez zaštitne cevi sa dvostrukom antikorozivnom izolacijom, koja se mora izvesti i na dužini od 10 m od spoljne ivice putnog pojasa, s obe strane, a ispod elektrifikovanih železničkih pruga - 50 m desno i levo od granice pružnog pojasa.
Cevni vod mora biti položen u posteljicu od sitnog peska debljine najmanje 150 mm ispod i iznad cevi.
Debljina zida cevi cevnog voda mora biti proračunata na dejstvo svih spoljnih sila koje se mogu pojaviti.
Cevni vod mora biti izveden i postavljen tako da se omogući dilatacija cevnog voda bez štetnih posledica.
Dilatacija cevi ne sme prouzrokovati kidanje ili oštećenje elemenata koji nose cevovode niti oštećenje građevinskih elemenata zgrade.
Toplotne dilatacije cevnog voda za kiseonik rešavaju se samokompenzacijom, aksijalnim kompenzatorima, u kompenzatorima, lirama i slično.
Kod cevnih vodova za kiseonik postavljenih unutar i izvan objekta usvaja se termička dilatacija za uslove temperature kiseonika i okoline.
5. Zaustavljači plamena
U cevne vodove srednjeg i visokog pritiska kiseonika od ugljeničnog čelika moraju se ugraditi zaustavljači plamena, odnosno bakarni umeci.
Bakarni umeci se postavljaju u one delove cevnog voda u kojima se može očekivati pojava plamena.
6. Zaštita od korozije
Nadzemni cevni vodovi za kiseonik, izrađeni od ugljeničnog nelegiranog čelika, moraju biti zaštićeni antikorozivnim premazima, koji se moraju naneti u skladu sa propisima o tehničkim uslovima za zaštitu čeličnih konstrukcija od korozije.
Antikorozivna zaštita podzemnih cevnih vodova sastoji se od pasivne zaštite (izolacija) i aktivne zaštite (katodna zaštita).
Pasivna zaštita (izolacija) cevnog voda sastoji se od premaza i hidroizolacije.
Pasivna zaštita (izolacija) mora da ispunjava sledeće uslove:
1) da ne upija vodu i da onemogućava prolaz vlage do cevovoda;
2) da je hemijski i fizički stabilna u toku eksploatacionog perioda cevnog voda;
3) da je termički stabilna u području radnih temperatura cevnog voda;
4) da pod uticajem katodne zaštite ne gubi svoja svojstva.
Aktivna zaštita (katodna) koristi se kad postoji opasnost od korozije cevnih vodova usled delovanja lutajućih struja. Ta opasnost se utvrđuje:
1) merenjem prisutnosti lutajućih struja u tlu;
2) merenjem razlike potencijala "cevni vod - tlo";
3) merenjem razlike potencijala između štićene konstrukcije cevnog voda i drugih susednih konstrukcija;
4) merenjem površinske gustine struje koja napušta cevovod i odlazi u zemlju.
Cevni vodovi koji se postavljaju iznad zemlje ili u kanal bez nasipanja moraju se spolja obeležiti premazom plave boje.
Ako je cevni vod izolovan, obeležavanje se vrši preko izolacije.
IV DELOVI CEVNOG VODA
Delovi cevnog voda za kiseonik (ventili, manometri, regulatori, filtri, merači protoka i dr.) moraju, u pogledu materijala i konstrukcije, odgovarati uslovima rada sa kiseonikom.
Delovi cevnog voda moraju biti odmašćeni i obezbeđeni od zamašćivanja tokom rada i od mehaničkog oštećenja, pri čemu mora biti omogućen lak pristup i rukovanje.
Zabranjena je upotreba kučine, kartona, gume ili drugog materijala organskog porekla za zaptivanje spojeva na cevnim vodovima za kiseonik.
Za zaptivanje spojeva na cevnim vodovima za kiseonik sme se koristiti negorivi neorganski materijal (teflon, bakar i slično).
Radi smanjenja trenja, mogu se koristiti samo maziva koja odgovaraju radu sa kiseonikom.
1. Ventili
Ventili mogu biti izvedeni kao zaporni organ (ventil, slavina, leptirasti ventil i slično) ili kao nepovratni, sigurnosni, odzračni, drenažni i regulacioni ventili.
Ventili se ne smeju ugrađivati pod zemljom, ali se mogu postavljati u šahtove.
U pojedine razdvojne cevne vodove moraju se ugraditi zaporni organi u blizini odvajanja razvodnog voda od magistralnog cevovoda, da bi moglo da se prekine proticanje kiseonika u slučaju kvara na vodovima razvodnih cevnih vodova, odnosno požara u objektima kroz koje su razvodni vodovi postavljeni.
Ventili moraju biti ugrađeni na mestima odvajanja razvodnog cevnog voda od magistralnog cevovoda.
Na ulazu u objekte u kojima se koristi kiseonik, na cevni vod ispred objekta mora se postaviti zaporni organ.
Posle svake redukcije pritiska, na cevni vod mora se ugraditi sigurnosni ventil odgovarajućeg kapaciteta i pritiska otvaranja.
Kad je ventil sigurnosti postavljen u zgradama (objektima), mora da ima izduvnu cev za odvod kiseonika van radnog prostora.
Izduvna cev ne sme imati uređaj za zatvaranje, a mora biti što kraća i ako je moguće, prava, postavljena na oslonce ili zavešena, da ne bi opterećivala ventil sigurnosti.
Ispust izduvne cevi mora biti takav da kiseonik koji izlazi ne može doći u dodir sa zapaljivim i eksplozivnim materijama.
Sigurnosni ventil se otvara i vrši se rasterećenje kad se prekorači najveći dozvoljeni radni pritisak. Pri potpuno otvorenom ventilu sigurnosti, prekoračenje najvećeg dozvoljenog pritiska ne sme biti veće od 10%.
2. Filtri
U cevnom vodu za kiseonik filtri se postavljaju ispred uređaja (regulacioni ventil, merač protoka i sl.), pri čemu elemenat za filtraciju mora biti od nerđajućeg materijala.
3. Manometri
Za merenje i kontrolu pritiska kiseonika u cevnim vodovima smeju se upotrebljavati samo manometri namenjeni za tu svrhu.
Maksimalni radni pritisak u cevnom vodu mora biti na skali manometra obeležen crvenom crtom. Na manometru se mora nalaziti natpis:
"ZA KISEONIK"
Za cevne vodove moraju se upotrebiti manometri koji imaju najmanje klasu tačnosti prema tabeli 3.
Tabela 3
|
|
|||
|
Klasa tačnosti |
Najveći radni natpritisak |
||
|
do 10 |
iznad 10 |
iznad 40 |
|
|
|
|||
|
radnog manometra, u % |
4 |
2,5 |
1,5 |
|
kontrolnog manometra, u % |
1,5 |
1,5 |
1 |
|
|
|||
|
Gornja granica merenja pritiska na skali manometra ugrađenog na cevnom vodu kiseonika mora biti, u bar, najmanje p = 1,3 x pradni + 2 |
|||
|
|
|||
MERNE, REGULACIONE I MERNO-REGULACIONE STANICE
Merne, regulacione i merno-regulacione stanice (u daljem tekstu: stanice), sa uređajima za merenje i regulaciju, mogu biti izgrađene:
1) u posebnom građevinskom objektu;
2) na otvorenom prostoru sa nadstrešnicom, ograđene zaštitnom ogradom;
3) u objektima u kojima se koristi kiseonik.
U objektima u kojima se koristi kiseonik stanice se postavljaju na pogodno mesto, a moraju biti zaštićene zidom, žičanom ogradom ili smeštene u metalni orman.
Prostor u kome je smeštena stanica mora biti uvek dobro provetren. Oprema stanice mora biti smeštena na pristupačnom mestu radi opsluživanja, održavanja i ispitivanja.
Oprema stanice mora biti zaštićena od uticaja prašine, korozije, potresa ili većeg zračenja toplote.
U okolini stanice do 3 m ne smeju se nalaziti gorive materije ili otvoreni plamen.
Pritisak kiseonika u stanicama redukuje se i reguliše regulatorima pritiska u jednom stepenu ili više stepeni redukcije pritiska kiseonika.
Radni pritisak regulatora pritiska mora biti jednak ili veći od maksimalnog radnog pritiska kiseonika ispred regulatora.
Regulatorima pritiska obezbeđuje se konstantan pritisak u celom regulacionom opsegu.
Posle svakog stepena redukcije i regulacije pritiska kiseonika u cevnom vodu mora se ugraditi sigurnosni uređaj kojim će se, u slučaju kvara regulatora, sprečiti porast pritiska iznad dozvoljene granice.
V PREGLED I ISPITIVANJE CEVNOG VODA
Opšte odredbe
Cevni vod podleže:
1) ispitivanju pri prvom puštanju u rad;
2) redovnom periodičnom ispitivanju;
3) redovnom pregledu;
4) vanrednom ispitivanju.
1. Ispitivanje pri prvom puštanju u rad
Pri prvom puštanju u rad cevni vod podleže:
1) ispitivanju pritiskom;
2) ispitivanju nepropusnosti;
3) funkcionalnom ispitivanju.
Za ispitivanje cevnog voda pritiskom upotrebljava se tečnost ili gas pod pritiskom (po pravilu voda, vazduh ili inertni gasovi).
Ispitni pritisak pri ispitivanju tečnošću pod pritiskom (hidraulično ispitivanje) iznosi:
1) za niski pritisak 1,5 x max radni pritisak, a najmanje 0,5 bar;
2) za srednji i visoki pritisak najmanje 1,3 x max radni pritisak.
Ispitivanje cevnog voda pritiskom vrši se:
1) posle vizuelnog pregleda kompletno montiranog cevnog voda;
2) ako se cevni vod polaže u rov - pre njegovog zatrpavanja;
3) pre stavljanja antikorozivne zaštite i toplotne izolacije cevnog voda.
Da bi se sprečila pojava krtog loma prilikom primene postupka ispitivanja gasom pod pritiskom:
1) mora se izvršiti 100% kontrola svih sučeonih zavarenih spojeva, i to radiografski ili drugom odgovarajućom metodom bez razaranja;
2) mora se proveriti da ekspanzija gasa iz izvora sa višim pritiskom ne ohladi materijal cevnog voda ispod temperature koja za najmanje 20 oC mora biti viša od temperature na kojoj se javlja krti lom;
3) moraju se preduzeti sve potrebne mere za zaštitu ljudi i okoline.
Ispitni pritisak cevnog voda pri ispitivanju gasom pod pritiskom (pneumatska proba) iznosi 1,1 x max radni pritisak, pri čemu ispitni pritisak mora biti veći od maksimalnog radnog pritiska za 2 bar.
Pri ispitivanju cevnog voda pritiskom moraju biti uklopljeni svi merni, sigurnosni, regulacioni i drugi uređaji koji nisu predviđeni da izdrže pritisak ispitivanja.
Ispusni vodovi, drenažni vodovi iza zapornog organa i vodovi ventila sigurnosti ne ispituju se pod pritiskom.
Nepropusnost se ispituje gasom pod pritiskom.
Ako se ispitivanje pritiskom vrši tečnošću pod pritiskom, ispitivanje nepropusnosti vrši se na maksimalnom radnom pritisku, a ako se ispitivanje pritiskom vrši gasom pod pritiskom, ispitivanje nepropusnosti vrši se neposredno posle ispitivanja pritiskom snižavanjem ispitnog pritiska na maksimalni radni pritisak.
Posle završenog ispitivanja pritiskom i ispitivanja nepropusnosti ispituje se funkcionalnost. Ovom ispitivanju podvrgava se oprema cevnog voda tako da je ceo sistem u radnom stanju (na radnom pritisku i protoku) i pri tom se proverava ostvarivanje projektovanih parametara.
Funkcionalnost se ispituje radnim medijumom - kiseonikom.
Ispitivanje tečnošću pod pritiskom - vodom
Za hidrauličko ispitivanje može se koristiti samo čista i nezamašćena voda.
Temperatura vode za ispitivanje ne sme biti viša od 50 oC niti niža od 10 oC.
Ako je pri ispitivanjima temperatura okoline niža od +5 oC, vodi treba dodati pogodno sredstvo protiv smrzavanja.
Pri određivanju ispitne temperature posebno treba proveriti da li je temperatura na kojoj se javlja krti lom niža od temperature vode kojom se vrši ispitivanje.
Vodi kojom se vrši ispitivanje može se dodavati sredstvo za sprečavanje korozije.
Povećanje pritiska u cevnom vodu meri se pomoću dva manometra, od kojih je jedan radni, a drugi je, na osnovu isprave o baždarenju, određen kao kontrolni.
Kontroli i radni manometar moraju biti klase tačnosti za cevne vodove kiseonika utvrđene članom 45 ovog pravilnika.
Pri hidrauličkom ispitivanju, iz cevnog voda za kiseonik mora biti potpuno odstranjen vazduh. Za vreme punjenja sistema vodom, svi ventili za odzračivanje na najvišim tačkama cevnog voda moraju biti otvoreni.
Pri hidrauličkom ispitivanju pritisak se postepeno povećava i pošto se postigne 60% od ispitnog hidrauličkog pritiska dalje povećanje pritiska se na kratko prekida, pa se ceo cevni vod pregleda. Zatim se pritisak povećava sve do ispitnog pritiska na kome se održava za vreme do 30 min. Za to vreme ne sme se na cevnom vodu pojaviti pukotina, vidljive deformacije, curenje i znojenje na spojevima i zapitivnim mestima.
Posle isteka 30 min ispitni pritisak se snižava na radni pritisak kiseonika u cevnom vodu, pri kome se cevni vod ponovo pregleda i ispituju spojna mesta kucanjem čekićem.
Ako se pri ispitivanju ustanove mesta curenja, ona se obeležavaju, a pritisak se smanjuje sve do atmosferskog, posle čega se vrši popravka mesta sa greškama.
Posle otklanjanja grešaka, cevni vod se mora ponovo ispitati.
Posle završetka ispitivanja, iz cevnog voda mora da se odstrani voda i da se skinu sve blokade na cevnom vodu.
Ispitivanje gasom pod pritiskom
Za pneumatsko ispitivanje može se koristiti samo čist i suv gas (vazduh ili intertan gas) bez prisustva ulja i masti.
Oprema koja se ne ispituje (sigurnosni ventil i sl.) mora biti skinuta ili blokirana.
Nije dozvoljeno pritezanje prirubničkih spojeva i izvođenje bilo kakvih radova dok je cevni vod za kiseonik pod pritiskom.
Kod cevnih vodova sa više ispitnih pritisaka, prvo se ispituje cevni vod gasom sa nižim pritiskom. Pri ispitivanju delova cevnog voda gasom pod visokim pritiskom, deo cevnog voda pod niskim pritiskom mora se otvoriti prema atmosferi.
Povećanje pritiska u cevnom vodu kiseonika meri se na način utvrđen u članu 60 ovog pravilnika.
Pri pneumatskom ispitivanju cevnog voda, pritisak se postepeno povećava. Popravke mesta curenja smeju se vršiti samo posle sniženja pritiska u cevnom vodu na atmosferski pritisak.
Kad se postigne ispitni pritisak, on se na toj vrednosti zadržava do 30 min. Mesta curenja gasa otkrivaju se premazivanjem zavarenih spojeva, prirubnica i drugih spojnih mesta pogodnim rastvorom sapunice, sprejom i sl.
Ako se pri ispitivanju ustanove mesta curenja gasa, ona se obeležavaju, a pritisak se smanjuje sve do atmosferskog, posle čega se vrši popravka mesta sa greškama.
Posle otklanjanja grešaka, cevni vod za kiseonik mora se ponovo ispitati.
Posle završetka ispitivanja, skidaju se sve blokade na cevnom vodu.
Nepropusnost pri ispitivanju kontroliše se padom pritiska.
Jedine dozvoljene promene pritiska u toku 24 h jesu promene koje su prouzrokovane promenama temperature ispitnog medijuma.
Mesto curenja gasa određuje se prema članu 61 ovog pravilnika.
Posle ispitivanja vodom pod pritiskom, cevni vod se produvava i suši suvim vazduhom ili inertnim gasom (koji ne sadrži ulja i masti). Brzina gasa pri produvavanju mora da bude takva da se postigne odstranjivanje nečistoća (rđe, opiljaka, vlage i sl.) iz cevnog voda za kiseonik.
Ako se cevni vod produvava kiseonikom, on mora biti odmašćen, a odvod kiseonika pri produvavanju mora se izvesti u atmosferu.
Izvod se mora nalaziti najmanje 2,5 m iznad zemlje i na bezbednom rastojanju od otvorenog plamena i zapaljivog materijala.
Ako se cevni vod za kiseonik ne pušta u rad, on mora da bude zatvoren i održavan pod pritiskom inertnog gasa od 0,2 bar do 0,5 bar.
Na način iz stava 1 ovog člana mora da bude osiguran i vod kiseonika koji je privremeno isključen iz pogona.
Ako se cevni vod za kiseonik ne osigura na ovaj način, mora se ispitati kao cevni vod koji se prvi put pušta u rad.
Posle završenih ispitivanja cevnog voda za kiseonik, ako su ispitivanja dala zadovoljavajuće rezultate, cevni vod za kiseonik može se izolovati, obojiti i zatrpavati u rov ili kanal.
2. Redovno periodično ispitivanje
Redovno periodično ispitivanje cevnog voda za kiseonik obuhvata:
1) ispitivanje pritiskom;
2) ispitivanje nepropusnosti;
3) ispitivanje funkcionalnosti;
4) redovni pregled.
Ispitivanje cevnog voda za kiseonik pritiskom i ispitivanje nepropusnosti vrše se svake šeste godine.
Ispitivanje funkcionalnosti cevnog voda za kiseonik vrši se radnim medijumom svake godine.
3. Redovni pregled
Redovni pregled cevnog voda za kiseonik vrši se svakih šest meseci i pritom se kontroliše:
1) opšte stanje celokupnog cevnog voda za kiseonik pod pritiskom;
2) opšte stanje prostora u kome se nalazi cevni vod;
3) spoljašnja korozija ili oštećenje nadzemnih cevnih vodova;
4) curenje gasa na prirubničkim spojevima, ventilima;
5) stanje sigurnosne opreme;
6) stanice i uređaji za katodnu zaštitu;
7) stanje trase kod podzemnog vođenja cevnog voda (erozija zemljišta, kopanje zemljišta i drugi radovi u blizini trase i sl.);
8) knjiga cevnog voda za kiseonik.
4. Vanredna ispitivanja
Vanredno ispitivanje cevnog voda za kiseonik vrši se, po potrebi, van roka određenog za redovno ispitivanje.
Vanredno ispitivanje vrši se na način i po postupku koji su predviđeni za redovna ispitivanja u sledećim slučajevima:
1) ako je cevni vod za kiseonik bio van pogona više od jedne godine;
2) ako postoji sumnja da je cevni vod oštećen u toj meri da postoji opasnost za ljude i imovinu;
3) ako usled bilo koje neispravnosti na cevnom vodu dođe u pitanje funkcionalnost i sigurnost u radu.
Ispitivanje ventila sigurnosti obuhvata:
1) vizuelni pregled;
2) proveru pritiska otvaranja.
Ventil sigurnosti može se ispitivati na probnom stolu van cevnog voda, pri čemu se vrši ispitivanje i kontrola ventila, sa proverom pritiska otvaranja.
Pritisak otvaranja proverava se na pritisku za 10% većem od najvećeg dozvoljenog radnog pritiska.
Za svaki cevni vod mora postojati knjiga cevnog voda, u koju se unose svi rezultati ispitivanja, pregleda i zapažanja.
VI PRIKLJUČNA MESTA ZA KISEONIK
Cevni ogranak za razvođenje kiseonika iz cevnog voda na priključnom mestu izvodi se, po pravilu, sa gornje strane cevnog voda.
Izuzetno od odredbe stava 1 ovog člana, ako je zbog raspoloživog prostora ili drugih uslova pogodnije, cevni ogranak se može izvesti i sa donje strane, pri čemu se mora voditi računa o odvodnjavanju.
Priključno mesto može imati jedan priključak ili više priključaka za potrošače.
Priključna mesta korišćenja kiseonika mogu biti:
1) nadzemna (u objektu ili na otvorenom prostoru);
2) pokretna;
3) podzemna.
Oprema nadzemnog priključnog mesta postavlja se na zid, stub ili posebnu konstrukciju na način kojim se obezbeđuje provetravanje, stabilnost, sigurnost i pristupačnost bez obzira na to da li je instalacija u radu ili nije.
Priključno mesto postavlja se zavisno od mesta i položaja potrošača, tehnoloških zahteva i drugih činilaca koji mogu uticati na izbor mesta postavljanja. Oprema pokretnog priključnog mesta za kiseonik postavlja se na posebnu konstrukciju.
Podzemna priključna mesta za kiseonik postavljaju se u šahtove sa laganim poklopcima.
Šahtovi moraju biti izvedeni tako da se onemogući prodor spoljnih i podzemnih voda i moraju imati neprekidnu prirodnu ventilaciju.
Priključno mesto za kiseonik mora biti opremljeno zapornom opremom (ventilom ili slavinom) da se može isključiti dovod kiseonika do priključka.
Krajevi cevnog voda koji se ne koriste bez priključne opreme moraju biti zatvoreni kapama ili čepovima sa navojem ili slepim prirubnicama.
Danom stupanja na snagu ovog pravilnika prestaju da važe odredbe čl. 43 do 48 i 55 do 58 Pravilnika o zaštiti na radu i o tehničkim merama za razvijače acetilena i acetilenske stanice ("Službeni list SFRJ", br. 6/67 i 27/96).
Ovaj pravilnik stupa na snagu po isteku tri meseca od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".