PRAVILNIKO TEHNIČKIM NORMATIVIMA ZA ELEKTRONSKE AKCELERATORE("Sl. list SFRJ", br. 72/87) |
I OPŠTE ODREDBE
Ovim pravilnikom određuju se:
1) uslovi i zahtevi koji moraju biti ispunjeni pri izradi, eksploataciji i održavanju elektronskih akceleratora koji se upotrebljavaju za radioterapiju u medicini (u daljem tekstu: akceleratori);
2) postupak i način označavanja i obeležavanja akceleratora;
3) tehničke mere zaštite akceleratora;
4) način rukovanja i održavanja akceleratora;
5) postupak i način obezbeđenja određenih svojstava, karakteristika i kvaliteta akceleratora;
6) bliži sadržaj tehničkog uputstva za akceleratore.
Odredbe ovog pravilnika primenjuju se na akceleratore koji stvaraju snop zračenja elektrona ili X zraka u opsegu od 1 MeV do 50 MeV, pri najvećoj jačini apsorbovane doze zračenja u vodi od 0,001 Gy/s do 1 Gy/s, na 1 m od izvora zračenja i na nazivnim udaljenostima ozračivanja od 0,5 m do 2 m od izvora zračenja.
Osim termina i definicija utvrđenih u propisu o jugoslovenskom standardu za termine i definicije iz oblasti elektromedicinskih uređaja, odnosno opreme, niže navedeni termini, u smislu ovog pravilnika, imaju sledeća značenja:
1) APLIKATOR ZA SNOP je naprava koja pokazuje razmere polja ozračivanja na određenoj udaljenosti od virtuelnog izvora zračenja, obezbeđuje najmanju udaljenost od tog izvora i označava osu snopa zračenja;
2) BLENDA je naprava stalnog ili promenljivog otvora za ograničenje snopa zračenja;
3) OSA SNOPA ZRAČENJA je prava linija koja određuje smer snopa zračenja i koja prolazi kroz virtuelni izvor i centar ravnog lika formiranog ivicom naprave za ograničenje snopa;
4) DETEKTOR CELOG SNOPA je detektor zračenja, takvih dimenzija da obuhvata najveći presek snopa zračenja;
5) DODATNI FILTAR je filtar koji se može umetnuti u snop zračenja i izvaditi iz njega;
6) DUBINA MAKSIMUMA DOZE je dubina na kojoj je apsorbovana doza najveća duž ose snopa u telu pacijenta;
7) FAKTOR KLINA je odnos apsorbovane doze na osi snopa zračenja na dubini od 10 cm sa klinastim filtrom u snopu i bez tog filtra;
8) FANTOM je zapremina materije koja se ponaša kao tkivo u odnosu na slabljenje i rasejanje jonizujućeg zračenja;
9) FILTAR je apsorbujući materijal umetnut u snop zračenja radi modifikacije spektralnog sadržaja, prigušenja nekih komponenata kombinovanog snopa ili modifikacije prostorne raspodele brzina protoka energije ili jačine apsorbovane doze;
10) FILTAR ZA IZJEDNAČAVANJE POLJA je filtar kojim se izjednačava jačina apsorbovane doze po površini snopa zračenja za X zrake;
11) FILTAR ZA RASEJANJE SNOPA je filtar koji rasejava (raspršuje) snop elektrona;
12) GEOMETRIJSKA VELIČINA POLJA je geometrijska projekcija na ravan, upravnu na centralnu osu snopa, dela naprave za ograničenje polja daljeg od fokusa, posmatrano iz centra spoljašnje površine izvora zračenja, definisana za izvesnu udaljenost od virtuelnog izvora i istog oblika kao otvor naprave za ograničenje polja;
13) GLAVA ZA ZRAČENJE je deo opreme akceleratora iz koga izlazi snop zračenja;
14) IZGUBLJENO ZRAČENJE je zračenje emitovano iz glave za zračenje, koje nije obuhvaćeno željenim snopom zračenja;
15) IZOCENTAR je centar najmanje sfere kroz koju prolaze ose snopa zračenja pri kretanju akceleratora i njegove opreme u svim radnim uslovima;
16) IZOCENTRIČNO OZRAČIVANJE je ozračivanje čije je područje koje se u pacijentu ozračuje određeno izocentrom;
17) IZOCENTRIČNA OPREMA je radioterapijska oprema koja ima izocentar;
18) KONTROLISANA ZONA je zona u okolini akceleratora u kojoj se može pojaviti opasno zračenje;
19) SNOP ZRAČENJA je ukupno jonizujuće zračenje iz izvora zračenja koje prolazi kroz otvor blende ili druge naprave za ograničenje polja;
20) KLINASTI FILTAR je dodatni filtar koji kontinuirano progresivno utiče na celi snop zračenja ili deo snopa zračenja;
21) MEDICINSKI LINEARNI AKCELERATOR je akcelerator elektrona u kome se snop zračenja sastoji od ubrzanih elektrona ili se tim elektronima stvara;
22) MEHANIČKI DRŽAČ je deo opreme za radioterapiju koji drži glavu za zračenje i omogućuje njeno pokretanje;
23) META je deo izvora zračenja koji se nalazi na putu snopa ubrzanih elektrona i na kome se stvara druga vrsta zračenja;
24) MONITORSKA JEDINICA ZA DOZU je jedinica koja se koristi za prikazivanje radijacione veličine iz koje se može izračunati apsorbovana doza;
25) MONITORSKI SISTEM ZA DOZU je sistem naprava u akceleratoru za detekciju i prikazivanje radijacionih veličina koji može uključivati i sredstvo za prekid zračenja kad se unapred postigne odabrana vrednost zračenja;
26) MONITORSKI SISTEM ZA JAČINU DOZE je sistem naprava u akceleratoru za detekciju radijacionih veličina u vremenskim intervalima radi prikazivanja brzine promene monitorskih jedinica za dozu;
27) NAPRAVA ZA OGRANIČENJE POLJA je naprava koja ograničava jonizujuće zračenje na željeni snop zračenja;
28) NAZIVNA ENERGIJA je energija elektrona koji pogađaju metu ili elektronski prozor;
29) NAZIVNA UDALJENOST OZRAČIVANJA ZA TERAPIJU je:
- za elektrone - udaljenost od virtuelnog izvora do površine pacijenta duž ose snopa zračenja koju je proizvođač odredio u tehničkom uputstvu za aplikator za snop,
- za X zrake - udaljenost od virtuelnog izvora do izocentra duž ose snopa zračenja (za neizocentričnu opremu proizvođač u tehničkom uputstvu određuje tu udaljenost);
30) NULTI FILTAR je sredstvo koje omogućava da filtarski sistem radi bez efekata filtriranja;
31) OZRAČIVANJE je izlaganje fantoma ili pacijenta jonizujućem zračenju i davanje utvrđene doze zračenja;
32) OSNOVNA DUBINA APSORBOVANE DOZE je dubina udaljenijeg nivoa na osi snopa zračenja na kojoj je apsorbovana doza 90% od svoje nazivne vrednosti. Odnos osnovne dubine apsorbovane doze prema referentnoj dubini prikazan je na slici 1;
33) PARAZITNO ZRAČENJE je izgubljeno i zaostalo zračenje izvora zračenja i rasejano zračenje sa ozračenih objekata, a koja se ne koriste za potrebe terapije i dijagnostike;
34) POLJE OZRAČIVANJA je površina kože pacijenta koju treba ozračiti;
35) POLJE ZRAČENJA je ravni presek snopa zračenja upravan na osu snopa zračenja;
Slika 1
gde je:
1 - površina pacijenta ili fantoma,
2 - dubina na 0,5 mm,
3 - referenta dubina,
4 - osnovna dubina apsorbovane doze,
5,6 - projekcija geometrijskog polja,
7 - ravan na osnovnoj dubini apsorbovane doze,
8 - ravan na referentnoj dubini,
9 - prodornost za elektronsko zračenje,
10 - prodornost za X zračenje;
36) POKRETNA TERAPIJA je radioterapija s relativnim pomeranjem snopa zračenja i pacijenta u toku ozračivanja;
37) PREDNJA PLOČA JEDINICE ZA KONTROLU OZRAČIVANJA je komandna ploča sa koje se upravlja ozračivanjem pacijenta;
38) PREDNJI POKAZIVAČ je naprava za pokazivanje ose snopa na ulazu u pacijenta;
39) PREKID ZRAČENJA je zaustavljanje zračenja i kretanja akceleratora i opreme sa mogućnošću promene postavljenih uslova;
40) TERAPIJSKA DOZA ZRAČENJA je zahtevani terapijski nivo apsorbovane doze koju treba da primi ozračivana zapremina u pacijentu;
41) PRIMARNI MONITORSKI SISTEM ZA DOZU je monitorski sistem za dozu namenjen dovršavanju terapije na odabranom broju monitorskih jedinica;
42) PRIMARNO ZRAČENJE je zračenje koje dolazi direktno iz izvora zračenja;
43) PRIMARNO-SEKUNDARNA KOMBINACIJA MONITORSKIH SISTEMA ZA DOZE je kombinacija dva monitorska sistema za dozu u kojoj je jedan primarni, a drugi sekundarni sistem;
44) PRODORNOST je:
- za X zrake - dubina udaljenijeg nivoa 50% apsorbovane doze na osi snopa zračenja za polje ozračivanja 10 cm · 10cm na površini fantoma,
- za elektrone - dubina udaljenijeg nivoa 80% apsorbovane doze na osi snopa za polje ozračivanja 10 cm · 10 cm na površini fantoma;
45) RADIOTERAPIJA NEPOKRETNIM POLJIMA je radioterapija bez relativnog pomeranja korisnog snopa i pacijenta u toku ozračivanja;
46) RASEJANO ZRAČENJE je zračenje koje je pri prolasku kroz materiju skrenulo sa prvobitnog smera;
47) RELATIVNA POVRŠINSKA DOZA je odnos apsorbovane doze na osi snopa zračenja na dubini 0,5 mm i najveće apsorbovane doze na određenoj udaljenosti od površina fantoma;
48) SEKUNDARNO ZRAČENJE je zračenje koje emituje ozračena materija;
49) SEKUNDARNI MONITORSKI SISTEM je sistem za nadzor doze, koji je namenjen da dovrši ozračivanje ako to ne čini primarni sistem za nadzor doze;
50) STRAŽNJI POKAZIVAČ je naprava za indikaciju ose snopa zračenja na izlazu iz pacijenta;
51) ŠTIT ZA ZAŠTITU ZRAČENJA je naprava namenjena smanjenju intenziteta zračenja;
52) TRANSMISIONI DETEKTOR je detektor zračenja kroz koji prolazi snop zračenja ili deo snopa zračenja;
53) UGAO KLINA je ugao određen nagibom linije koja povezuje dve tačke jednako udaljene od ose snopa zračenja u ravni normalnoj na nagnutu ravan klina;
54) VELIČINA POLJA je mera površine u ravni upravnoj na smer snopa upadnog zračenja na određenoj dubini u fantomu i na određenim izodoznim linijama;
55) VIRTUELNI IZVOR je prividna tačka koja podržava izvor snopa zračenja;
56) ZAPREMINA OZRAČIVANJA je područje u pacijentu kome je namenjena određena apsorbovana doza;
57) ZAVRŠETAK OZRAČIVANJA je prekid zračenja u slučajevima dostizanja odabranog broja monitorskih jedinica namernim postupkom rukovaoca ili aktiviranjem sigurnosnog sistema.
II IZRADA, EKSPLOATACIJA I ODRŽAVANJE
Nazivni uslovi rada akceleratora su:
1) temperatura okoline od + 15 oC do + 35 oC;
2) atmosferski pritisak od 70 kPa do 110 kPa;
3) relativna vlažnost od 30% do 75%;
4) dozvoljeno odstupanje napona napajanja mreže ±10%, izuzev prelaznih fluktacija kraćih od 1 s;
5) dozvoljeno odstupanje napona napajanja mreže od sinusoide 5%;
6) nazivni mrežni napon napajanja do 300 V, odnosno do 500 V kad je napajanje trofazno;
7) asimetrija trofaznog mrežnog napajanja 5%;
8) unutrašnja otpornost mrežnog napona napajanja do vrednosti otpornosti na kojoj se nazivna vrednost mrežnog napona napajanja sme smanjiti do 5% pri punom opterećenju u odnosu na vrednost mrežnog napona napajanja bez opterećenja.
U akcelerator moraju biti ugrađena dva nezavisna monitorska sistema za kontrolu apsorbovane doze.
Dozimetri monitorskih sistema moraju omogućiti očitavanja radijacione veličine u monitorskim jedinicama za dozu iz kojih se izračunava apsorbovana doza u zapremini ozračavanja.
Konstrukcija monitorskih sistema mora se obezbediti da kvar na jednom monitorskom sistemu ne utiče na rad drugog sistema, a usled bilo kakvog kvara na oba monitorska sistema mora se prekinuti zračenje.
Ako se napon napajanja prekine na bilo kom monitorskom sistemu, mora se prekinuti i zračenje.
Monitorski sistemi moraju biti izrađeni kao redundantni sistemi ili kao primarno-sekundarni sistemi.
Promena parametara monitorskih sistema, zbog promene tipa ili energije zračenja, mora se sprovesti nezavisno u oba sistema.
U glavi za zračenje moraju biti smeštena dva detektora zračenja. Najmanje jedan od tih detektora mora biti transmisioni detektor, a postavlja se trajno, u smeru od fiksnog dodatnog filtra, koji nije klinasti filtar, prema pacijentu.
Detektori zračenja iz stava 1 ovog člana mogu biti nepomični ili pomični. Pomeranje nepomičnih detektora moguće je samo upotrebom alata. Pomični detektori moraju imati kočnice za fiksiranja u određeni položaj.
Indikatori monitorskih sistema akceleratora moraju biti izrađeni na isti način, smešteni jedan pored drugog i u blizini odabranog broja postavljenih monitorskih jedinica za dozu na komandnoj tabli.
Indikatori iz stava 1 ovog člana moraju zadržavati svoje pokazivanje sve dok se ne postave na nulu. Ako nestane električne energije, pokazivanje indikatora najmanje jednog monitorskog sistema mora se zadržati za najmanje 20 min.
Indikatori moraju imati zajedničku skalu, bez faktora umnožavanja, i apsorbovanu dozu moraju pokazivati rastućim brojevima.
Ozračivanje ne sme početi dok se ne odredi broj monitorskih jedinica za dozu na komandnoj tabli akceleratora.
Za oba monitorska sistema akceleratora mora postojati mogućnost prekidanja zračenja.
Pri dostizanju odabranog broja monitorskih jedinica za dozu, u oba monitorska sistema zračenje se prekida u monitorskim sistemima redundantnog tipa.
U primarno-sekundarnoj kombinaciji monitorskih sistema primarni sistem se podešava tako da prekine zračenje pri dostizanju odabranog broja monitorskih jedinica za dozu, dok se u sekundarnom sistemu zračenje mora prekinuti kad se odabrani broj monitorskih jedinica za dozu prekorači za najviše 15% ili apsorbovana doza dostigne 0,4 Gy na nazivnoj udaljenosti ozračivanja za terapiju.
Ako se distribucija apsorbovane doze na površini preseka snopa zračenja razlikuje za više od 20% od normalne distribucije, monitorski sistemi moraju prekinuti zračenje ili sprečiti iniciranje sledećeg zračenja na komandnoj tabli.
Na komandnoj tabli akceleratora mora biti ugrađen graduisani vremenski prekidač koji pokazuje početak zračenja i vreme zračenja, pri čemu vrednost vremena zračenja ostaje i po završetku zračenja.
Vremenski prekidač mora se pre sledećeg zračenja vratiti u početni položaj (nulu).
Vremenski prekidač mora prekinuti zračenje po isteku zadatog vremena.
Akcelerator mora imati sigurnosne sklopove za kontrolu ispravnosti vremenskog prekidača.
U akcelerator mora biti ugrađen monitorski sistem za jačinu apsorbovane doze u referentnoj tački zapremine ozračivanja.
Detektori zračenja u glavi za zračenje smeju biti deo monitorskog sistema za jačinu apsorbovane doze, pri čemu se pokazivanje detektora mora očitavati na komandnoj tabli.
Ako akcelerator izazove jačinu apsorbovane doze dva puta veću od jačine apsorbovane doze utvrđene za normalan rad na nazivnoj udaljenosti ozračivanja, u akceleratoru se mora aktivirati sigurnosni sklop koji prekida zračenje kad se to desi.
Ako akcelerator izazove jačinu apsorbovane doze deset puta veću od gornje granice nazivnog opsega jačine apsorbovane doze, u akcelerator mora biti ugrađena naprava, nezavisna od dozimetarskih monitorskih sistema, koja će ograničiti struju elektronskog mlaza na vrednost koja odgovara dvostrukoj gornjoj granici nazivnog opsega jačine apsorbovane doze.
Akcelerator koji može emitovati X zrake ili elektrone mora ispuniti sledeće uslove:
1) ozračivanje ne sme biti moguće dok se ne odabere vrsta zračenja (X zračenje, elektronsko zračenje);
2) mora imati ugrađen sigurnosni sklop koji obezbeđuje emitovanje samo odabranog zračenja;
3) mora imati ugrađen sigurnosni sklop koji prekida zračenje ako se odabrana vrsta zračenja u prostoriji za ozračivanje ne slaže sa odabranom vrstom zračenja na komandnoj tabli;
4) mora imati ugrađen sigurnosni sklop koji sprečava X zračenje kad je priključen pomoćni pribor za elektronsko zračenje, odnosno sprečava elektronsko zračenje kad je priključen pomoćni pribor za X zračenje (npr. klinasti filtri).
Vrsta zračenja mora biti prikazana pre zračenja na komandnoj tabli i za vreme tog zračenja.
Akcelerator koji može stvarati snopove različitih energija mora ispuniti sledeće uslove:
1) zračenje se ne sme uključiti dok se na komandnoj tabli ne odabere nazivna energija zračenja;
2) mora imati ugrađen sigurnosni sklop koji obezbeđuje da je odstupanje od nazivne energije u okviru ±20% ili ±3 MeV uzimajući manji iznos, odnosno zračenje se mora prekinuti ako je ovaj iznos prekoračen;
3) mora imati ugrađen sigurnosni sklop koji sprečava zračenje ako se odabrana vrsta zračenja u prostoriji za ozračivanje ne slaže sa odabranom vrstom zračenja na komandnoj tabli.
Odabrana nazivna energija zračenja mora biti prikazana na komandnoj tabli pre i u toku ozračivanja ako akcelerator može stvarati zračenje različitih nazivnih energija.
Ako se pri izboru nazivne energije i u prostoriji za ozračivanje i na komandnoj tabli zahteva intervencija rukovaoca, odabrana nazivna energija u prostoriji za ozračivanje ne sme biti prikazana na komandnoj tabli niti odabrana nazivna energija na komandnoj tabli sme biti prikazana u prostoriji za ozračivanje dok se postupak izbora nazivne energije ne završi na oba mesta.
Akcelerator namenjen za stacionarnu i pokretnu terapiju mora ispunjavati sledeće uslove:
1) ozračivanje ne sme početi dok se na komandnoj tabli ne odabere stacionarna ili pokretna terapija;
2) mora imati ugrađen sigurnosni sklop koji prekida zračenje ako se akcelerator pokrene za vreme stacionarne terapije;
3) mora imati ugrađen sigurnosni sklop koji prekida zračenje ako se akcelerator zaustavi ili nenamerno pokrene za vreme pokretne terapije;
4) mora imati ugrađen sigurnosni sklop koji prekida zračenje ako se odabrana terapija u prostoriji za ozračivanje ne slaže sa odabranom terapijom na komandnoj tabli;
5) mora imati ugrađen sigurnosni sklop koji prekida zračenje kad se broj monitorskih jedinica za dozu, isporučenih za bilo koji luk od 10o pri pokretnoj terapiji, razlikuje za više od 20% od utvrđene vrednosti;
6) mehanički držač se ne sme okrenuti za više od 5o preko odabranih ugaonih granica pri pokretnoj terapiji.
Filtar za izjednačavanje polja ili filtar za raspršenje snopa mora se ugraditi u akcelerator tako da se može ukloniti samo pomoću alata, ako je podatak o apsorbovanoj dozi dat samo za rad sa tim filtrom.
Akcelerator koji ima izmenljive filtre za izjednačavanje polja ili izmenljive filtre za raspršenje snopa mora ispunjavati sledeće uslove:
1) ako se za jednu vrstu zračenja koristi više od jednog filtra, zračenje ne sme početi dok se filtar ne odabere na komandnoj tabli;
2) ako filtar nije ispravno postavljen u ležištu, mora imati ugrađen sigurnosni sklop koji sprečava zračenje;
3) ako se izbor filtra u prostoriji za ozračivanje razlikuje od odabranog filtra na komandnoj tabli, mora imati ugrađen sigurnosni sklop koji sprečava zračenje.
Filtri iz stava 1 ovog člana koji se koriste pri ozračivanju moraju biti prikazani na komandnoj tabli.
Filtri koji se mogu ručno odstraniti moraju biti jasno označeni.
Ako se pri izboru filtra zahteva intervencija rukovaoca i u prostoriji za ozračivanje i na komandnoj tabli, odabrani filtar u prostoriji za ozračivanje ne sme biti prikazan na komandnoj tabli niti odabrani filtar na komandnoj tabli sme biti prikazan u prostoriji za ozračivanje dok se postupak izbora filtra ne završi na oba mesta.
Ako se za izjednačavanje polja ne koriste filtri za izjednačavanje polja već se primenjuje neki drugi postupak za izjednačavanje polja, to izjednačavanje mora se nadzirati sa komandne table akceleratora i prekinuti sigurnosnim sklopom ako prekorači utvrđene granice.
Akcelerator sa sistemom klinastih filtara mora ispunjavati sledeće uslove:
1) ozračivanje ne sme početi dok se na komandnoj tabli ne odabere klinasti filtar;
2) ako klinasti filtar nije ispravno postavljen, mora imati sigurnosni snop koji sprečava zračenje;
3) ako se klinasti filtar u prostoriji za ozračivanje razlikuje od odabranog klinastog filtra na komandnoj tabli, mora imati ugrađen sigurnosni sklop koji sprečava zračenje;
4) mora imati indikaciju položaja tanjeg dela klinastog filtra u odnosu na polje zračenja.
Akcelerator mora imati izgrađen sigurnosni sklop koji dozvoljava ozračivanje samo kad je kombinacija vrste i energije zračenja, vrste terapije, filtara i drugih podešavanja jednaka jednoj od kombinacija dozvoljenih prema tehničkom uputstvu za akcelerator.
Akcelerator mora biti izrađen tako da se zračenje i pokretanje akceleratora može prekinuti u bilo kom trenutku sa komandne table i ponovo nastaviti bez ponavljanja podešavanja odabranih uslova zračenja.
Akcelerator mora završiti zračenje ako se za vreme prekida zračenja iz člana 21 promeni bilo koji od odabranih uslova zračenja.
Završetak zračenja sa komandne table mora biti omogućen u svakom trenutku prekida zračenja.
Električna kola za završetak zračenja moraju biti dostupna i izvan kontrolne table na drugim zahtevnim mestima.
Na komandnoj tabli mora biti omogućeno postavljanje dozvoljene kombinacije radnih uslova akceleratora posle završetka zračenja.
Za sve sigurnosne sklopove mora se obezbediti mogućnost provere. Svako premošćavanje sigurnosnih sklopova radi provere ili servisiranja mora biti omogućeno samo upotrebom alata.
Apsorbovana doza na osi snopa zračenja na dubini od 100 mm dalje od praktičnog dometa ne sme preći granice prikazane na slici 2 ovog pravilnika. Praktični domet je određen vrednošću a) na slici 3.
Apsorbovana doza na površini fantoma pri ozračivanju X zracima za najveće polje ozračivanja ne sme biti veća od vrednosti koje su prikazane na slici 4.
Uslov iz stava 1 ovog člana odnosi se na stanje kad su uklonjeni modifikatori snopa, osim filtara za izjednačavanje snopa i filtara za raspršivanje snopa.
Akcelerator mora imati podesive ili izmenljive naprave za ograničenje polja zračenja.
Za terapiju X zracima naprave iz stava 1 ovog člana moraju oslabiti zračenje u polju tako da apsorbovana doza, na nazivnoj udaljenosti ozračivanja za terapiju, ne prelazi 2% od najveće apsorbovane doze na centralnoj osi snopa, na jednakom rastojanju od izvora, mereno detektorom zračenja površine manje od 1 cm2.
Pri terapiji elektronima akcelerator mora imati naprave za ograničenje polja, tako da apsorbovana doza, u ravni upravnoj na centralnu osu snopa zračenja na nazivnoj udaljenosti ozračivanja za terapiju, ne sme prelaziti:
1) prosečno 2% od najveće apsorbovane doze na centralnoj osi snopa, na nazivnoj udaljenosti ozračivanja za terapiju, u području između 4 cm izvan izodozne konture od 50% i periferije najveće moguće geometrijske veličine polja;
2) najviše 10% od najveće apsorbovane doze na centralnoj osi snopa, na nazivnoj udaljenosti ozračivanja za terapiju, u području između 2 cm izvan izodozne konture od 50% i periferije najveće moguće geometrijske veličine polja.
Slika 2 - Granice parazitnog X zračenja u režimu elektronskog zračenja
gde je:
R - odnos apsorbovane doze na dubini 100 mm dalje od praktičnog dometa i najveće apsorbovane doze
E - nazivna energija elektrona
Slika 3 - Praktični domet
gde je:
I - intenzitet apsorbovane doze
d - dubina prodiranja
a - praktični domet
1 - prevojna tačka
2 - tangenta
Slika 4 - Granice apsorbovane doze na površini fantoma pri ozračivanju X zracima
gde je:
R - odnos apsorbovane doze na površini fantoma i najveće apsorbovane doze
E - nazivna energija X zraka
Akcelerator čija najveća geometrijska veličina polja prelazi 500 cm2, na nazivnoj udaljenosti ozračivanja za terapiju, mora ispuniti sledeće uslove:
1) za kvadratna polja ma kojih dimenzija, proizvod srednje vrednosti apsorbovane doze nastale usled izgubljenog zračenja kroz naprave za ograničenje polja zračenja i površine zaštićene napravama za ograničenje polja ne sme biti veći od jedne desetine proizvoda najveće vrednosti apsorbovane doze, na osi snopa zračenja, i površine snopa zračenja za veličinu polja od 10 cm · 10 cm. Sve apsorbovane doze i površine odnose se na nazivnu udaljenost ozračivanja za terapiju;
2) za nekvadratna polja, uslov iz tačke 1 ovog člana sme biti prekoračen samo do vrednosti koja je navedena u tehničkom uputstvu.
Zbog pojave izgubljenog zračenja, izuzimajući neutronsko zračenje, akcelerator mora izvan maksimuma snopa zračenja da zadovolji i sledeće uslove:
1) mora biti snabdeven štitom za zaštitu zračenja tako da apsorbovana doza na bilo kojoj tački ravne kružne površine poluprečnika 2 m, upravne na centralnu osu snopa na nazivnoj udaljenosti ozračivanja za terapiju i izvan snopa zračenja, ne sme preći 0,2% od najveće apsorbovane doze u preseku ose snopa zračenja i te ravne površine;
2) izvan površine iz tačke 1 ovog člana apsorbovana doza zbog izgubljenog zračenja, na 1 m od putanje elektrona između elektronskog topa i mete ili elektronskog prozora, ne sme preći 0,5% od najveće apsorbovane doze u osi snopa zračenja na nazivnoj udaljenosti ozračivanja za terapiju.
Apsorbovana doza koja potiče od neutronskog zračenja izvan snopa zračenja akceleratora ne sme preći:
1) 0,05% od najveće apsorbovane doze u snopu zračenja u preseku ose snopa zračenja i ravne kružne površine iz tačke 1 člana 28 ovog pravilnika;
2) izvan površine iz tačke 1 člana 28, apsorbovana doza zbog neutronskog zračenja, na 1 m od putanje elektrona između elektronskog topa i mete ili elektronskog prozora, ne sme preći 0,05% od najveće apsorbovane doze u osi snopa zračenja na nazivnoj udaljenosti ozračivanja za terapiju.
Zračenje se mora automatski prekinuti ako snop elektrona ne pada ispravno na mestu.
Mora se obezbediti mogućnost da se akcelerator zaključa u pripremnom stanju. Pripremno stanje akceleratora mora biti prikazano na komandnoj tabli.
Na akceleratoru moraju postojati priključci za priključenje spoljašnjih sigurnosnih sklopova (npr. sigurnosnih sklopova sa vrata prostorije u kojoj je akcelerator).
Ozračivanja ne sme biti moguće ako sigurnosni sklopovi ne ispunjavaju svoju funkciju i ako izbor parametara za terapiju nije potpuno dovršen.
Postavljanje akceleratora u stanje "spreman" mora biti onemogućeno i sa drugih mesta, a ne samo sa komandne table.
Jačina apsorbovane doze u pripremnom stanju akceleratora na bilo kom mestu na udaljenosti 5 cm od njegove površine ne sme biti veća od 0,2 mGy/h, odnosno na 1 m od njegove površine ne sme biti veća od 0,02 mGy/h, izuzev neposredno po završetku zračenja.
Ponovljivost odnosa monitorskih jedinica za dozu prema mernoj apsorbovanoj dozi mora iznositi 0,5% ili više za svaku nazivnu energiju u seriji uzastopnih ozračivanja akceleratora, postavljenu tako da se dobije jednaka apsorbovana doza na nazivnoj udaljenosti ozračivanja.
Akcelerator mora imati napravu za merenje udaljenosti duž ose snopa zračenja od referentne tačke u opsegu ±25 mm sa tačnošću od ±2 mm, radi pravilnog postavljanja pacijenta u položaj za ozračivanje.
Za izocentričnu opremu referentna tačka je izocentar. Za neizocentričnu opremu referentna tačka mora biti na osi snopa zračenja na nazivnoj udaljenosti ozračivanja za terapiju.
Akcelerator mora imati napravu za merenje promene udaljenosti ose rotacije 1 (slika 6) od izvora, u opsegu ±25 mm nazivne udaljenosti ozračivanja za terapiju, sa tačnošću ±5 mm, ako je ta udaljenost promenljiva.
Vertikalno pomeranje stola za pacijenta mora biti paralelno osi snopa zračenja akceleratora.
Horizontalno pomeranje stola, pri promeni opterećenja sa 35 kg na 135 kg i promeni visine stola za 20 cm u odnosu na nazivnu udaljenost ozračivanja, ne sme biti veća od 2 mm.
Osa izocentrične rotacije (osa 5) stola za pacijenta mora prolaziti na udaljenosti ±2 mm od izocentra akceleratora.
Osa rotacije gornje površine stola za pacijenta mora biti paralelna osi izocentrične rotacije stola sa dozvoljenim odstupanjem ±0,5o.
Promena visine stola za pacijenta ne sme biti veća od 5 mm na visini izocentra kad se opterećenje promeni sa 35 kg na 135 kg.
Promena iz stava 1 ovog člana meri se kad se teret od 35 kg diže iz najniže tačke stola, odnosno teret od 135 kg spušta sa najviše tačke stola na visinu izocentra.
Akcelerator mora imati svetlosni vizir za indikaciju polja ozračivanja.
Ivice svetlosnog polja duž glavnih osa moraju biti na udaljenosti ±2 mm od stvarne ivice polja ozračivanja ili u okviru 1% od veličine polja ozračivanja na nazivnoj udaljenosti ozračivanja za terapiju, pri čemu se uzima veća vrednost.
Rastojanje centra svetlosnog polja i centra polja ozračivanja mora biti manje od 2 mm na nazivnoj udaljenosti ozračivanja za terapiju.
Rastojanje centra svetlosnog polja i centra polja ozračivanja mora biti manje od 4 mm na rastojanju većem 1,5 puta od nazivne udaljenosti ozračivanja za terapiju.
Veličina polja ozračivanja ne sme se promeniti za više od ±2 mm, a ivice svetlosnog polja i polja ozračivanja ne smeju se razlikovati za više od ±2 mm pri ponovljenom numeričkom postavljanju (skala).
Akcelerator mora imati svetlosni vizir za indikaciju polja ozračivanja pri terapiji elektronskim snopom.
Ivice svetlosnog polja duž glavnih osa moraju biti na udaljenosti ±2 mm od stvarne ivice polja ozračivanja, pri čemu dozvoljeno odstupanje numeričkog postavljanja (skala) iznosi ±2 mm.
Suprotne ivice naprave za ograničenje polja X zraka akceleratora moraju biti paralelne u okviru ±0,5o a susedne ivice - u okviru 90o ± 0,5o za pravougaona polja.
Osvetljenost svetlosnog polja za indikaciju polja ozračivanja na nazivnoj udaljenosti ozračivanja za terapiju mora iznositi najmanje 60 1x.
Ivice polja iz stava 1 ovog člana moraju imati kontrast prema osvetljenosti okoline najmanje 4, s tim što se kontrast utvrđuje odnosom osvetljenosti na 3 mm rastojanja od ivice polja.
Prodornost X zraka i elektrona ne sme se promeniti za više od ±1% ili ±1 mm za sve vrednosti ugla mehaničkog držača i sve jačine apsorbovane doze.
Pravougaona polja zračenja moraju biti izjednačena za sve energije, uglove mehaničkog držača i naprave za ograničenje polja. Izjednačeno polje određeno je pravama koje povezuju glavne i dijagonalne ose, prema slici 5.
Odnos najveće apsorbovane doze na ma kom mestu u polju zračenja i najmanje apsorbovane doze u izjednačenom polju na 0o i 90o ugla mehaničkog držača i na 0o ugla naprave za ograničenje polja mora biti manji od vrednosti utvrđenih u tabeli.
Tabela
|
|
|||
|
Strana polja F, u cm |
Dužina po glavnoj osi izjednačenog polja, u cm |
Dužina po dijagonali, |
Odnos najveća/najmanja apsorbovana doza |
|
|
|||
|
5 do 10 |
1 |
2,5 |
1,06 |
|
|
|||
|
10 do 30 |
0,1 F |
0,2 F + 0,5 F |
1,06 |
|
|
|||
|
30 do max |
3 |
6,5 |
1,10 |
|
|
|||
Slika 5
Izjednačeno područje (šrafirano) u polju zračenja
gde je:
1 - dijagonalna osa
2 - glavna osa
3 - izjednačeno polje
4 - nazivna (geometrijska) ivica polja
5 - izodozna kontura za 50% apsorbovane doze
F - veličina polja
dm - razlika geometrijskog i izjednačenog polja po glavnoj osi
dd - razlika geometrijskog i izjednačenog polja po dijagonalnoj osi
Odnos prosečnih vrednosti apsorbovane doze na referentnoj dubini od 1 cm2 na ma kojim dvema tačkama simetričnim prema osi snopa zračenja u izjednačenom polju mora biti ispod 1,03.
Uslov iz stava 1 ovog člana mora biti ispunjen za uglove mehaničkog držača 0o i 90o, za ugao naprave za ograničenje polja 0o, za kvadratna polja veća od 5 cm • 5 cm i za sve nazivne energije.
Doza apsorbovana na referentnoj dubini, na bilo kojoj tački na izjednačenom polju, za sve uglove mehaničkog držača, za sve uglove naprave za ograničenje polja i za veličinu polja veću od 5 cm • 5 cm, ne sme, u odnosu na apsorbovanu dozu na centralnu osu snopa zračenja, odstupati više od ±1,5% za akceleratore do 30 MeV, odnosno ±2% za akceleratore iznad 30 MeV.
Na nazivnoj udaljenosti ozračivanja za terapiju, za sve nazivne energije, za veličine polja koje se mogu odabrati i čija manja strana nije manja od 5 cm i kad je geometrijsko polje projektovano u fantom moraju biti ispunjeni sledeći uslovi:
1) na osnovnoj dubini, udaljenost izodozne konture za 80% apsorbovane doze i ivice projekcije geometrijskog polja mora biti manja od 1,5 cm na obe glavne ose;
2) na osnovnoj dubini, udaljenost izodozne konture za 80% apsorbovane doze i ivice projekcije geometrijskog polja mora biti manja od 3 cm na bisektrisama (simetralama) uglova;
3) na referentnoj dubini, udaljenost izodozne konture za 90% apsorbovane doze i ivice projekcije geometrijskog polja mora biti manja od 1 cm na obema glavnim osama;
4) na referentnoj dubini, udaljenost izodozne konture za 90% apsorbovane doze i ivice projekcije geometrijskog polja mora biti manja od 2 cm na bisektrisama (simetralama) uglova.
Apsorbovana doza mora biti manja od 103% od najveće apsorbovane doze na centralnoj osi snopa na ma kojoj dubini.
U ravni na referentnoj dubini, upravnoj na centralnu osu snopa, na području obuhvaćenom linijom od 1 cm u izodoznoj konturi za 90% apsorbovane doze, odnos srednje vrednosti apsorbovane doze na 1 cm2, na ma kojim dvema tačkama simetričnim prema centralnoj osi snopa, mora biti manji od 1,05.
Na dubini 0,5 mm, srednja vrednost apsorbovane doze na 1 cm2, na bilo kojoj tački mora biti manja od 109 % od najveće apsorbovane doze na osi snopa zračenja.
Odnos broja monitorskih jedinica za dozu i apsorbovane doze u opsegu 0,1 Gy do 10 Gy, za svaku nazivnu energiju, na nazivnoj udaljenosti ozračivanja za terapiju i za sve jačine apsorbovane doze, mora biti linearan, sa dozvoljenim odstupanjem od linearnosti ±2% ili ±0,02 Gy, uzimajući u obzir veće odstupanje.
Razlika najveće i najmanje vrednosti odnosa srednjeg broja monitorskih jedinica za dozu i srednje apsorbovane doze ne sme biti veća od 3 % za sva kretanja koja utiču na prostorni položaj monitorskog sistema za dozu.
Odstupanje odnosa srednjeg broja monitorskih jedinica za dozu i srednje apsorbovane doze za akceleratore namenjene za pokretnu terapiju sme iznositi najviše ±2 % kad se delovi akceleratora i njegove opreme okreću kroz sve radne položaje.
Odstupanje iz stava 1 ovog člana određuje se u odnosu na srednju vrednost koja se dobija pre i posle davanja doze od 100 Gy na nazivnoj udaljenosti ozračivanja za terapiju ili posle 30 min rada (uzima se u obzir kraći postupak).
Odstupanje odnosa monitorskih jedinica za dozu i apsorbovane doze ne sme biti veće od 2 % za radno vreme akceleratora od 8 h u ciklusima od po 4 Gy na 10 mm i pri tipičnoj jačini apsorbovane doze (2 do 4 Gy/min).
Odstupanje pri postavljanju nula za rotacione skale ne sme biti veće od ±0,5, a odstupanje pri postavljanju nule za nagib glave za zračenje izocentrične opreme ne sme biti veće od ±0,1o.
Odstupanje pokazivanja skale za rotaciju mehaničkog držača ne sme biti veće od 1o.
Završetak ozračivanja mora izazvati zaustavljanje kretanja svih pokretnih delova akceleratora i njegove opreme. Rotaciona kretanja moraju se zaustaviti u okviru 2o, a linearna kretanja u okviru 10 mm.
Ako se mehanički držač i sto pacijenta pokreću motorom, najmanje jedna od rotacionih brzina ne sme preći 1o/s, a najveća brzina ne sme preći 7o/s. Pri isključenju pogona rotacionog kretanja, kretanje se mora zaustaviti u okviru 0,5o ako je rotaciona brzina manja od 1o/s, odnosno u okviru 1o pri najvećoj rotacionoj brzini.
Promena položaja glave za zračenje, pri kretanju najvećom brzinom od trenutka isključenja pogona kretanja do trenutka zaustavljanja ne sme biti veća od 10 mm.
Akcelerator mora imati sredstvo za oslobađanje pacijenta ako pri kvaru na pogonu za kretanje delova akceleratora pacijent bude blokiran.
Rotacioni pokreti moraju se zaustaviti u okviru 2o, a linearni pokreti u okviru 10 mm ako nastane opasnost za pacijenta kao posledica promene pneumatskog ili hidrauličnog pritiska koji se koristi za pokretanje akceleratora i njegove opreme.
Osa snopa X-zraka mora prolaziti u granicama ±2 mm od izocentra.
Sve naprave za postavljanje i prikazivanje položaja ose snopa X-zraka ne smeju imati grešku veću od ±2 mm.
Sve naprave za postavljanje i prikazivanje položaja ose snopa elektrona ne smeju imati grešku veću od ±4 mm.
Uslovi iz st. 1 i 2 ovog člana moraju biti ispunjeni za sve uglove mehaničkog držača i naprave za ograničenje polja, u opsegu ±25 cm od nazivne udaljenosti ozračivanja za terapiju ili u radnom području, s tim da se uzima manja vrednost.
Odvodna struja uzemljenja akceleratora mora biti u normalnom radu manja od 10 mA.
Odvodna struja s neuzemljenih poklopaca akceleratora ne sme preći 0,5 mA.
Prekidači akceleratora povezani savitljivim vodovima, kao i vodovi za držanje u ruci ili za upravljanje nogom ne smeju biti pod naponom većim od 25 V efektivne vrednosti ili 60 V jednosmerne vrednosti.
Isključenje akceleratora iz električne mreže mora biti osigurano ili ugrađenim prekidačima ili prekidači moraju biti sastavni deo električne instalacije.
Uslov iz stava 1 ovog člana ne odnosi se na stalno uključena električna kola (za vakuum-pumpe, sigurnosne sklopove i sl.).
Kod akceleratora sa trofaznim napajanjem mora se obezbediti isključenje svih faza napona napajanja ako se jedna faza prekine zbog delovanja osigurača ili prekidača.
Svaki priključak zaštitnog uzemljenja akceleratora mora biti vezan za sistem vodova za zaštitno uzemljenje.
Vodovi u sistemu za zaštitno uzemljenje moraju izdržati najveću struju greške.
Otpornost između priključaka i provodnika zaštitnog uzemljenja ne sme preći 0,1 W.
Vodovi u sistemu zaštitnog uzemljenja ne smeju imati osigurače niti prenositi funkcionalne struje.
Termički osigurači i osigurani od preopterećenja koji se sami vraćaju u početno stanje moraju se, posle ugradnje zbog provere, uključiti 200 puta.
Termički osigurači i osigurači od preopterećenja koji se ne vraćaju sami u početno stanje moraju se, posle ugradnje, zbog provere, uključiti i isključiti 10 puta.
Upravljanje motorizovanim pokretima akceleratora i njegove opreme obavlja se sa dve komande, osim ako je u pitanju pokretna terapija.
Komande iz stava 1 ovog člana moraju imati nezavisna električna kola, a kola jedne komande mogu biti zajednička za sva kretanja akceleratora i opreme.
Smeštaj komandi iz stava 1 ovog člana mora biti takav da se ozleda pacijenta, ako se desi, može videti sa upravljačkog mesta.
Pokretni delovi akceleratora, a naročito glava za zračenje, moraju u normalnoj upotrebi imati napravu za smanjenje rizika sudara sa pacijentom.
III OZNAČAVANJE I OBELEŽAVANJE
Na akceleratoru moraju biti jasno i neizbrisivo označeni sledeći podaci:
1) firma, odnosno naziv i sedište proizvođača;
2) tip i serijski broj akceleratora;
3) nazivni napon i nazivna frekvencija mrežnog napona napajanja;
4) funkcija komandi i indikatora;
5) funkcija priključnica i dozvoljena snaga opterećenja na njima;
6) nazivna struja osigurača;
7) način i stepen zaštite od električnog udara.
Akcelerator se klasifikuje i označava:
1) prema nameni - kao elektromedicinski uređaj ili oprema za terapiju;
2) prema načinu i stepenu zaštite od električnog udara - kao elektromedicinski uređaj ili oprema klase I, tipa B;
3) prema stepenu zaštite od vlage - kao elektromedicinski uređaj ili oprema nezaštićena od vlage;
4) prema stepenu zaštite od zapaljivih anestetika i sredstva za čišćenje - kao elektromedicinski uređaj ili oprema nezaštićena od zapaljivih anestetika i sredstva za čišćenje;
5) prema načinu rada - kao elektromedicinski uređaj ili oprema namenjena za rad sa prekidima;
6) prema načinu napajanja - kao elektromedicinski uređaj ili oprema za napajanje iz gradske mreže;
7) prema načinu sterilizacije ili dezinfekcije - kao elektromedicinski uređaj koji se sme sterilizovati i dezinfikovati.
Boja signalnih svetla akceleratora, prema nameni, mora biti:
1) crvena - upozorenje za trenutni prekid rada zbog nepredviđenih radnih uslova;
2) žuta - akcelerator emituje zračenje;
3) zelena - akcelerator u stanju "spreman";
4) bela - akcelerator u pripremnom stanju.
Akcelerator mora imati signalna svetla iz stava 1 ovog člana na komandnoj tabli i na drugim zahtevanim mestima (u prostorijama gde se akcelerator i njegova oprema nalaze).
Akcelerator mora na komandnoj tabli imati pokazivanje stanja svih sigurnosnih sklopova kojima se, u nenormalnim uslovima, isključuje akcelerator ili menja njegov režim rada.
Akcelerator mora na komandnoj tabli imati indikaciju korišćenog filtra za izjednačavanje polja ili filtra za rasejanje snopa.
Filtri koji se ručno mogu odstraniti iz akceleratora moraju biti jasno označeni.
Vrsta zračenja mora biti prikazana na komandnoj tabli akceleratora pre i za vreme ozračivanja.
U blizini akceleratora moraju se postaviti znaci upozorenja da je zabranjena upotreba zapaljivih anestetika i zapaljivih gasova.
Na vratima prostorije u kojoj se nalazi akcelerator mora se postaviti osnovni znak za jonizujuće zračenje.
Rotaciona i linearna kretanja delova akceleratora i njegove opreme označavaju se sledećim brojevima:
1 - osa rotacije mehaničkog držača;
2 - osa rotacije glave za zračenje;
3 - osa nagiba glave za zračenje;
4 - osa rotacije sistema blendi;
5 - osa izocentrične rotacije stola;
6 - osa rotacije gornje površine stola;
7 - osa uzdužnog nagiba stola;
8 - osa poprečnog nagiba stola;
9 - smer vertikalnog pomeranja stola;
10 - smer bočnog pomeranja stola;
11 - smer uzdužnog pomeranja stola;
12 - smer pomeranja ose rotacije 1 prema izvoru;
13 - smer vertikalnog pomeranja izvora.
Veličina polja zračenja akceleratora mora se označiti brojevima:
14 - mera X polja zračenja;
15 - mera Y polja zračenja.
Ose 1 do 8, smerovi 9, 12 i 13 i mere 14 i 15 moraju imati skale na akceleratoru ili njegovoj opremi.
Ose i smerovi kretanja delova akceleratora i njegove opreme prikazani su na slikama 6, 7 i 8.
Skale za rotaciona kretanja mehaničkog držača glave za zračenje moraju biti graduisane u stepenima, korišćenjem pozitivnih brojeva.
Skale iz stava 1 ovog člana za rotaciono kretanje 1, 2, 5 i 6 moraju pokazivati nulu kad su sve ose rotacije, osim osa 3 i 7, u istoj ravni (koplanarne), osa snopa zračenja upravljena vertikalno nadole, uzdužna osa stola paralelna osama rotacije 1 i 2 i izocentrični držač udaljen od mehaničkog držača.
Skala za rotaciono kretanje 3 mora pokazivati nulu kad je osa snopa zračenja upravljena vertikalno nadole a skale 1 i 2 su na nuli.
Skala za rotaciono kretanje 4 mora pokazivati nulu kad su ivice sistema blendi paralelne i upravne na osu rotacije mehaničkog držača i kad je tanji kraj klinastog filtra usmeren prema mehaničkom držaču u jednom od smerova za ubacivanje.
Skale za rotaciono kretanje 7 i 8 moraju pokazivati nulu kad je gornja površina stola horizontalna.
Skale za rotaciono kretanje 1, 4 i 5, osim za mehaničke držače koji su montirani na tavanicu, moraju povećavati očitavanje pri rotaciji u smeru kazaljke na satu ako se gleda iz tačke na osi snopa između sistema dijafragmi i površine stola.
Skale za rotaciona kretanja 2 i 6 moraju imati skale suprotno označene od skala rotacionih osa 1 i 5 respektivno, tako da položaj skala za rotaciona kretanja 1 i 2 postavlja vertikalni snop, dok položaj skala 5 i 6 pokazuje da je površina stola paralelna osama 1 i 2.
Slika 6 - Obrtni mehanički držač
gde je:
I - glava za zračenje
II - mehanički držač
III - ekscentrični klip
IV - obrtna ploča
Slika 7 - Mehanički držač pričvršćen za zid ili pod
gde je:
I - mehanički držač
II - glava za zračenje
Slika 8 - Mehanički držač pričvršćen na plafon
gde je:
I - mehanički držač
II - glava za zračenje
Ako je glava za zračenje pod uzdužnim nagibom, očitavanje skala mora se povećati pri rotaciji pri kojoj se snop zračenja udaljava od mehaničkog držača.
Ako ose 5 i 6 postanu koincidentne, smatraju se jednom osom, i to osom 5.
Ako su skale na akceleratoru postavljane prema članu 78, onda skale za rotaciono kretanje 7 i 8 moraju biti označene suprotno od označavanja skale 3 i 2 respektivno.
Skale za linearna kretanja delova akceleratora i njegove opreme moraju biti graduisane. Za označavanje skala moraju se koristiti pozitivni brojevi.
Linearno kretanje stola mora pokazivati nulu kad je njegova površina na normalnoj visini od izocentra, središna linija kolinearna sa rotacionom osom mehaničkog držača, a sto je na najvećem uzdužnom rastojanju od mehaničkog nosača pri skalama za rotaciono kretanja 5 i 6 na nuli.
Porast očitanih vrednosti skala za linearna kretanja iz člana 80 mora odgovarati smanjenju visine stola (smer 9), bočnom kretanju (smer 10) stola udesno kad se gleda prema mehaničkom držaču (rotacione skale 5 i 6 na nuli) i kretanju (smer 11) stola prema mehaničkom držaču (rotacione skale 5 i 6 na nuli).
Za izocentričnu opremu, rastojanje osa - izvor mora pokazivati nulu za izocentar.
Za neizocentričnu opremu, skala za linearno kretanje mora pokazivati nazivnu udaljenog ozračivanja za terapiju. Nulta visina izvora (smer 13) mora biti u nivou poda.
Dopunske skale mogu se predvideti za pokazivanje rastojanja od izvora zračenja na osi snopa zračenja, kao što su rastojanje izvor - osa ili izvor - koža pacijenta.
Ako je skala za rotaciono kretanje 4 na nuli, dimenzija X (14) paralelna je osama 1 ili 2, a dimenzija Y (15) upravna je na iste ose.
IV BLIŽI SADRŽAJ TEHNIČKOG UPUTSTVA
Pored podataka utvrđenih u propisu o bližem sadržaju tehničkog uputstva za elektromedicinske uređaje i opremu, tehničko uputstvo za akceleratore mora sadržati i sledeće podatke:
1) o najvećoj geometrijskoj meri polja zračenja na nazivnoj udaljenosti ozračivanja za X zrake i elektronsko zračenje;
2) o metama za X zrake ili virtuelnom izvoru X zraka;
3) o elektronskom prozoru ili virtuelnom izvoru elektrona;
4) o smeru snopa zračenja;
5) o sigurnosnim sklopovima i periodičnosti provere tih sklopova;
6) o vrednosti jačine apsorbovane doze pri kojoj akcelerator automatski prekida rad;
7) o konstrukciji naprave za prekid rada akceleratora u slučaju prekoračenja sigurnosne granice jačine apsorbovane doze;
8) o najvećem procentu apsorbovane doze na nazivnoj udaljenosti ozračivanja za terapiju zbog parazitnog neutronskog zračenja;
9) na kojim delovima opreme može apsorbovana doza zbog izgubljenog zračenja, na udaljenosti 5 akceleratora, biti veća od 0,5% najveće apsorbovane doze na centralnoj osi snopa na nazivnoj udaljenosti ozračivanja za terapiju, kao i o konkretnim jačinama apsorbovanih doza koje treba očekivati;
10) gde i pod kojim uslovima apsorbovana doza zbog neutrona izvan korisnog snopa prelazi nivo od 0,2% od najveće apsorbovane doze u korisnom snopu, mereno na preseku ose snopa zračenja i ravni u kojoj se meri;
11) o najvećem protoku toplote kroz prisilno vazdušno hlađenje, kao i o količini vazdušnog protoka i porastu temperature vazduha;
12) o najvećem protoku toplote u okolni vazduh, posebno za svaki deo opreme koji disipira više od 100 W;
13) o najvećem protoku toplote koji se prenosi na sredstvo za hlađenje drugačije od vazduha, njegovoj najvišoj dozvoljenoj ulaznoj temperaturi, najmanjem protoku i pritisku;
14) o materijalima na čija dielektrična, izolaciona ili mehanička svojstva može uticati zračenje i o periodičnoj zameni tih materijala;
15) o izodoznim krivama u ravni koja sadrži osu snopa zračenja, kao i vremenu zagrevanja posle koga su te krive zadovoljene, i o podacima o održavanju akceleratora u pogledu dobijanja izodoznih polja datog kvaliteta;
16) o relativnoj površinskoj apsorbovanoj dozi, dubini najveće doze i prodornosti za svaku nazivnu energiju, i to za polje zračenja 10 cm · 10 cm i za najveće polje zračenja;
17) o krivoj koja pokazuje odnos najveće apsorbovane doze u polju zračenja prema apsorbovanoj dozi na osi snopa zračenja, i to kao funkciju veličine polja zračenja za uglove i mehaničkog držača i naprave za ograničenje polja od 0o;
18) o normalnim i referentnim udaljenostima u polju zračenja;
19) o faktorima i uglovima klina na najvećim merama polja za koje su klinovi konstruisani i svim nazivnim energijama;
20) o izodoznim krivama za klinaste filtere;
21) o zavisnosti kalibracije monitorskog sistema za dozu, o dužini i širini pravougaonog polja ako je razlika minimuma i maksimuma odnosa srednjeg broja monitorskih jedinica za dozu prema apsorbovanoj dozi veća od 1%.
Ovaj pravilnik stupa na snagu po isteku dva meseca od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".