PRAVILNIK
O TEHNIČKIM NORMATIVIMA ZA ODREĐIVANJE VELIČINA OPTEREĆENJA MOSTOVA

("Sl. list SFRJ", br. 1/91)

I OSNOVNE ODREDBE

Član 1

Ovim pravilnikom određuju se tehnički uslovi i zahtevi koji moraju biti ispunjeni pri određivanju veličina opterećenja za drumske i pešačke mostove u celini (u daljem tekstu: most) i sve njihove konstrukcione delove, u pogledu sigurnosti, trajnosti i upotrebljivosti.

Odredbe ovog pravilnika primenjuju se pri projektovanju, izgradnji, rekonstrukciji i održavanju mostova i njihovih delova, kao i na mostove cevovoda, mostove za vodove, zaštitne mostove, mostove za plovne ili neplovne kanale i mostove mešovite namene.

Član 2

Pod pojmom veličine opterećenja (u daljem tekstu: delovanje), u smislu ovog pravilnika, podrazumevaju se sva spoljašnja ili unutrašnja delovanja na most kao celinu ili na njegove delove.

II PODELA DELOVANJA

Član 3

Delovanja se, zavisno od učestalosti njihovih pojava, promena njihovih vrednosti u vremenu i/ili prostoru i vrste njihovog uticaja na mostove, mogu svrstati u tri grupe, i to:

1) osnovna;

2) dopunska;

3) izuzetna.

Član 4

Osnovna delovanja su delovanja koja su, po pravilu, uvek prisutna na mostu ili nekom njegovom elementu i čije su promene vrednosti zanemarljivo male ili delovanja koja proističu iz osnovne namene mosta.

U ovu grupu delovanja spadaju:

 1) sopstvena masa;

 2) korisno opterećenje;

 3) stalni teret na mostu;

 4) sile koje nastaju od prednaprezanja;

 5) skupljanje i tečenje materijala (kod prednapregnutih i spregnutih konstrukcija);

 6) opterećenje vodovima;

 7) aktivni pritisak tla;

 8) pritisak i masa mirne vode;

 9) delovanje tekuće vode;

10) uzgon;

11) pritisak na ogradu mosta;

12) deformacije nastale kao posledica načina izgradnje.

Član 5

Dopunska delovanja su delovanja koja se javljaju povremeno i čije su promene značajne.

U ovu grupu delovanja spadaju:

 1) promene temperature;

 2) skupljanje betona;

 3) tečenje betona;

 4) vetar;

 5) sneg;

 6) udar leda;

 7) sila pri pokretanju i sila pri zaustavljanju vozila;

 8) otpori u ležištima;

 9) centrifugalna sila;

10) moguće pomeranje temeljnog tla;

11) zemljotres (Z1).

Član 6

Izuzetna delovanja su delovanja koja se javljaju retko i koja su, po pravilu, kratkotrajna. U ovu grupu delovanja spadaju:

1) udari vozila i plovnih objekata;

2) zemljotres (Z2);

3) vanredna opterećenja;

4) privremena stanja pri građenju.

Član 7

Za pojedine vrste mostova i njihove delove, pojedina delovanja mogu se prebaciti iz jedne grupe u drugu, zavisno od značaja njihovog uticaja na most ili njegove delove, ako se time povećava pouzdanost konstrukcije.

Član 8

Svi koncentrisani tereti, bez obzira u koju grupu delovanja spadaju, po pravilu, uzimaju se u proračun sa proširenjem površine delovanja sve do neutralne ose dela konstrukcije koji se proračunava. Za rastresit materijal ugao rasprostiranja opterećenja prema horizontali je 60o, a za čvrst materijal 45o.

III OSNOVNA DELOVANJA

1. Sopstvena težina i stalni tereti

Član 9

Sopstvena težina i stalni tereti određeni su oblikom i veličinom pojedinih delova mosta, kao i gustinom materijala od koga je most izrađen.

Član 10

Vrednosti zapreminskih masa materijala koji se najčešće upotrebljavaju za izgradnju mostova ili njihovih delova utvrđene su jugoslovenskim standardom JUS U C7.123.

Član 11

Ako je razlika između računskih veličina sopstvene težine i stalnog tereta s kojim je vršen proračun i stvarnih veličina veća od 3% u odnosu na ukupnu veličinu uticaja na konstrukciju ili na njen deo, proračun se mora ponoviti.

Član 12

Jedinične zapreminske mase materijala čije veličine nisu date u standardu JUS U.C7.123 određuju se merenjem.

2. Korisno opterećenje (Saobraćajno opterećenje)

Član 13

Korisno opterećenje koje se uzima u obzir pri proračunu sastoji se od opterećenja tipskim vozilima, koje zavisi od saobraćajne namene mosta i njegove klase i od toga da li je površinsko opterećenje ravnomerno raspodeljeno.

Član 14

Korisnim opterećenjem iz člana 13 ovog pravilnika opterećuju se sve površine mosta koje se nalaze između unutrašnjih ivica ograde mosta.

Član 15

Drumski mostovi se prema značaju puta na kome se nalaze svrstavaju u tri kategorije, i to: I kategorija - mostovi na auto-putevima, II kategorija - mostovi na magistralnim i regionalnim putevima i gradskim saobraćajnicama i III kategorija - mostovi na svim ostalim putevima.

Član 16

Pešački mostovi su mostovi namenjeni isključivo saobraćaju pešaka. Prelaz drumskih vozila preko takvih mostova mora biti onemogućen odgovarajućim konstrukcionim detaljima.

Član 17

Mostovi mešovite namene su mostovi koji služe za prelaz drumskih i šinskih vozila. Ovi mostovi razvrstavaju se u jednu od kategorija iz člana 15 ovog pravilnika.

Član 18

Površinu drumskog mosta sačinjavaju sledeći osnovni delovi:

1) kolovoz - deo između ivičnjaka namenjen prolazu vozila, koji se sastoji od saobraćajnih, zaustavnih, ivičnih i biciklističkih traka;

2) pešačke staze ili staze za službenu upotrebu - delovi između ivičnjaka i unutrašnje strane ograde;

3) razdelna traka - deo između delova kolovoza za različite smerove saobraćaja.

Član 19

Kolovoz mosta sastoji se od glavne trake širine 3 m i prostora izvan glavne trake.

Glavna traka smeštena je u najnepovoljniji položaj za deo koji se posmatra, a paralelna je sa osom kolovoza.

Ako je konstrukcija poprečnog preseka mosta jedinstvena za celu širinu mosta, na celom mostu postoji samo jedna glavna traka, bez obzira na broj saobraćajnih traka ili odvojenih smerova.

Ako se konstrukcija iz stava 3 ovog člana sastoji od više samostalnih delova, za svaki deo mora se predvideti po jedna glavna traka.

Član 20

Most, odnosno njegovi delovi proračunavaju se prema računskoj šemi opterećenja mosta, zavisno od kategorije mosta (tabela 1).

Tabela 1 - Veza između kategorija mostova i računskih šema opterećenja

Kategorija mosta

 

računska šema

I

 

600 + 300

II

 

600

III

širina kolovoza ³6,0 m

300 + 300

 

širina kolovoza < 6,0 m

300

Član 21

Prilikom proračuna glavna traka se na najnepovoljnijem mestu opterećuje tipskim vozilom (prema slici 1 i tabeli 2). Uzdužna osa vozila mora biti paralelna sa uzdužnom osom trake.

Tabela 2 - Težina i širina naleganja tipskog vozila

Vozilo

Ukupni teret
kN

Teret pojedinog točka
kN

Širina naleganja točka
m

b1

b2

V 600

600

100

0,60

0,20

V 300

300

50

0,40

0,20

Mere u m

Slika 1 - Tipsko vozilo V 600 ili V 300

Tabela 3 - Ravnomerno raspodeljeno opterećenje

Vozilo

Ukupna težina vozila
kN

Zamenjujuće ravnomerno raspodeljeno opterećenje p1
N/m2

Ravnomerno raspodeljeno opterećenje glavne trake p1
kN/m2

Ravnomerno raspodeljeno opterećenje izvan glavne trake p2
kN/m2

V 600

600

33,3

5,00

3,00

V 300

300

16,7

5,00

3,00


1) Opterećenje p je zamenjujuće opterećenje za tipsko vozilo.

Glavna traka se opterećuje ravnomerno raspodeljenim opterećenjem p1 (prema tabeli 3) ispred i iza tipskog vozila.

Član 22

Tipsko vozilo može biti smešteno na kolovozu tako da točkovima dodiruje ivičnjak.

Površina kolovoza izvan glavne trake opterećuje se ravnomerno podeljenim opterećenjem p2 (prema tabeli 3) u kombinaciji sa ostalim saobraćajnim opterećenjem (slika 2).

Slika 2 - Računske šeme opterećenja

Član 23

Sve preostale površine između kolovoza i unutrašnjih ivica ograda opterećuju se ravnomerno raspodeljenim opterećenjem p2 (prema tabeli 3) u kombinaciji sa ostalim saobraćajnim opterećenjem (slika 2).

Član 24

Sva korisna opterećenja koja deluju rasterećujuće ne uzimaju se u obzir pri proračunu. Pojedini točkovi tipskog vozila ne smeju se izostaviti iz proračuna.

Član 25

Pri proračunu pojedinih delova mosta (na primer: delova pešačkih staza, ploča, poprečnih nosača i dr.) uzima se ravnomerno raspodeljeno opterećenje p3 = 5,00 kN/m2.

Pešačke staze koje nisu osigurane odbojnim ogradama protiv naletanja vozila, a čija je visina ivičnjaka manja od 20 cm iznad površine kolovoza, opterećuju se pojedinačnim opterećenjem P = 50 kN bez ravnomerno raspodeljenog opterećenja sa površinom naleganja 0,30 m x 0,30 m.

Član 26

Sva korisna opterećenja u glavnoj traci mosta, koja se unose u proračun svih delova mosta, izuzev krajnjih i srednjih stubova i njihovih temelja, moraju se povećati množenjem dinamičkim koeficijentom Kd. Proračun ležišta, kvadera i ležišnih greda vrši se sa ovako uvećanim opterećenjem.

Član 27

Dinamički koeficijent za drumske mostove izračunava se prema sledećoj formuli:

Kd = 1,4 - 0,008 L ³ 1,00

gde je:

L - raspon dela koji se računa. Kod nosača koji idu preko više otvora sa zglobovima ili bez zglobova to je raspon u kome se nalazi tipsko vozilo. Kod prenosa sile u dva smera ili više smerova to je najmanji raspon. Ako najmanji raspon iznosi najmanje 0,7 najvećeg raspona, za L se sme uzeti aritmetička sredina svih raspona.

Član 28

Korisno opterećenje za pešačke mostove uzima se kao ravnomerno raspodeljeno opterećenje p = 5,00 kN/m2 i ne množi se dinamičkim koeficijentom.

Ako je raspon nosećih elemenata mosta veći od 10 m, dozvoljeno je smanjenje korisnog opterećenja na p = 5,5-0,05 l, gde je l raspon, u metrima.

U tom slučaju, za smanjena opterećenja se ne može uzeti vrednost manja od 4 kN/m2.

Član 29

Mostovi mešovite namene s više koloseka i odvojenim saobraćajnim površinama za drumski i šinski saobraćaj moraju se proveriti za istovremeno opterećenje korisnim teretom za drumske mostove i za mostove za šinska vozila.

Korisno opterećenje za gradski šinski saobraćaj definiše korisnik opterećenja.

Član 30

Mostovi mešovite namene na zajedničkoj kolovoznoj površini proveravaju se za slučaj opterećenja šinskim vozilima prema članu 29 ovog pravilnika, s tim što se ostala površina mosta opterećuje ravnomerno raspoređenim opterećenjem p2 (prema tabeli 3).

Drumski most se proverava tako što se opterećuje odgovarajućim korisnim opterećenjem.

Član 31

Delovi mešovitih mostova koji su izloženi uticaju samo jedne vrste saobraćaja proračunavaju se za tu odgovarajuću vrstu opterećenja.

Član 32

Korisno opterećenje na tlu uz most uvodi se u proračun obalnih stubova i njegovih delova kao ravnomerno raspodeljeno opterećenje (prema tabeli 3), bez dinamičkog koeficijenta. Pri tom se uzima da se opterećenje proširuje nadole pod uglom od 60o prema horizontali.

Ako se saobraćajno opterećenje na mostu može naći na horizontalnom rastojanju od vrha konstrukcije u granicama 1/2 njegove visine, konstrukciju treba opteretiti dodatnim opterećenjem od 10 kN/m2.

3. Sile koje nastaju od prednaprezanja

Član 33

Sile koje nastaju od prednaprezanja i sve prateće pojave uzimaju se u obzir pri proračunu prema vrsti i načinu prednaprezanja, kao i materijalu od koga se konstrukcija izvodi.

4. Delovanja zbog skupljanja i tečenja materijala

Član 34

Veličine delovanja zbog skupljanja betona utvrđene su u propisu o tehničkim normativima za beton i armirani beton.

Pri razmatranju skupljanja betona moraju se uzeti u obzir njegove najmanje i najveće vrednosti, zavisno od vremena izgradnje mosta.

Veličine delovanja zbog tečenja betona utvrđene su u propisu o tehničkim normativima za beton i armirani beton.

U tečenju betona moraju se uzeti u obzir njegove najmanje i najveće vrednosti, zavisno od vremena izgradnje mosta.

Za mostove od armiranog betona ova delovanja se smatraju dopunskim.

5. Opterećenje vodovima

Član 35

Položaj vodova i njihova težina uzimaju se u proračun za svaki pojedinačni slučaj, kao i opterećenja od skretne sile kod cevovoda, od temperaturnih dilatacija, trenja na ležištima i sl.

6. Pritisak tla

Član 36

Potporne konstrukcije mosta moraju se dimenzionisati na pritisak tla koji nije manji od 1/2 ekvivalentnog hidrostatičkog pritiska.

Član 37

Za krute ramove najviše 1/2 momenta savijanja izazvanog pritiskom zemlje, zavisno od slučaja, može biti iskorišćeno za redukciju pozitivnog momenta u gredi u gornjoj ploči ili u gornjoj i donjoj ploči mosta.

Pasivni pritisak tla ne uzima se u obzir ako mu je delovanje povoljno, osim ako je njegovo delovanje osigurano.

7. Pritisak vode

Član 38

Pritisak mirne vode smatra se mirnim opterećenjem, a pri proračunu se uzima u obzir samo kad svojim delovanjem povećava ukupno delovanje koje se ispituje i tada se uzima njegova najveća vrednost. Ako deluje rasterećujuće, može se uzeti u proračun ako postoji dokaz da je to delovanje stalno.

Član 39

Pritisak tekuće vode uvodi se u proračun kao mirna horizontalna sila. Veličina te sile izračunava se prema sledećoj formuli:

P = 0,515 • k • V2

gde je:

P - pritisak u kN/m2;

k - konstanta koja zavisi od oblika čela stuba mosta i iznosi: 13/8 za kvadratni oblik, 1/2 za ugaoni oblik (ugao 30o i manje) i 2/3 za kružni oblik;

V - brzina vode u m/sec.

Pritisak tekuće vode uzima se u obzir pri proračunu u kombinaciji sa pritiskom mirne vode.

8. Uzgon

Član 40

Za uticaj uzgona pri proračunu se posebno uzima u obzir veličina uzgona, uz najviši i najniži nivo vode ili podzemne vode.

9. Opterećenje na ogradu

Član 41

Opterećenje na ogradu pešačkih staza ili pešačkih mostova uzima se u obzir pri proračunu kao mirno linijsko opterećenje koje deluje u visini gornje ivice ograde, u vertikalnom ili horizontalnom smeru.

Veličina opterećenja na ogradu u vertikalnom smeru je pv = 1,00 kN/m, a u horizontalnom smeru je pH = 1,00 kN/m.

Član 42

Ako se na ogradu mosta postavljaju uređaji za zaštitu saobraćaja od delovanja vetra, ograda se proračunava za veličinu delovanja vetra na neopterećeni most.

U izuzetnim slučajevima, veličina delovanja vetra određuje se posebnim ispitivanjima i merenjima (na licu mesta).

Član 43

U proračun se unose i sva posebna opterećenja na ogradu mosta, ako postoje, na primer od rasvetnih tela ili stubova, zaštitnih mreža, kolica za pregled i dr.

Član 44

Udar vozila u odbojnu ogradu uzima se u obzir pri proračunu kao mirna horizontalna sila na 60 cm iznad površine kolovoza uz ivičnjak. Veličina te sile je H = 100 kN za I i II kategoriju mosta, odnosno H = 50 kN za III kategoriju mosta.

Član 45

Ograda za pešake na koju je pričvršćena i odbojna ograda mora da se proveri za oba slučaja delovanja iz člana 44 ovog pravilnika, ali ne istovremeno.

10. Deformacije kao posledica načina izgradnje

Član 46

Mostovi u celini, kao i njihovi delovi moraju se proveravati u toku svih faza izgradnje.

IV DOPUNSKA DELOVANJA

1. Delovanje prirodne promene temperature

Član 47

Delovanje promene temperature zavisi od veličine same promene, od osobina materijala od koga se most gradi i od specifičnosti svakog pojedinačnog mosta.

Član 48

Promene temperature, u smislu ovog pravilnika, dele se na:

1) ravnomernu promenu temperature;

2) neravnomernu promenu temperature u jednom posmatranom preseku mosta;

3) neravnomernu promenu temperature u pojedinim konstrukcionim delovima mosta koji nemaju nikakvo kontinuirano povezivanje.

Član 49

Veličina delovanja od ravnomerne promene temperature izračunava se prema sledećoj formuli:

DL = kt • t • L

gde je:

kt - koeficijent temperaturne promene (tabela 4);

t - promena temperature (tabela 5);

L - dužina posmatranog dela;

DL - promena dužine posmatranog dela.

Tabela 4 - Koeficijent temperature promene za 1oC

Materijal

kt za 1oC

Kamen raznih vrsta

0,000010

Beton

0,000010

Zid od prirodnog kamena

0,000006

Zid od opeke

0,000006

Čelik

0,000012

Liveno gvožđe

0,000010

Legiran aluminijum

0,000020

Tabela 5 - Računske granične temperature

Osnovni materijal mosta

Najviša temperatura

Referentna temperatura

Najniža temperatura

Promena temperature

oC

Metali i spregnuti materijali

+ 45

+ 10

- 25

±35

Beton (armirani i prednapregnuti)

+ 35

+ 10

- 15

±25

Kamen

+ 30

+ 10

- 10

±20

Delovanja od promene temperature na drvene mostove su zanemarljiva.

Član 50

Koeficijenti temperaturne promene za materijale koji nisu navedeni u tabeli 4 dobijaju se ispitivanjem.

Član 51

Neravnomerna promena temperature u pojedinim presecima mosta ili u pojedinim delovima mosta uzima se u proračunu iz tabele 6 ovog pravilnika.

Tabela 6 - Neravnomerna promena temperature

Osnovni materijal mosta

Temperaturna razlika
oC

Metali

15

Kamen

5

Beton, armirani beton, prednapregnuti beton

10

Spregnute konstrukcije

15

2. Delovanje vetra

Član 52

Veličine delovanja vetra na mostove izračunavaju se prema sledećoj formuli:

w = qm.T.H • GH • CT • As, [kN/m2]

gde je:

T - povratni period vetra, u godinama;

z - visina iznad terena na kojoj su karakteristični nivoi;

z = O - kota srednje vode ili najniža kota doline iznad koje je most, u m;

z = H - kota nivelete mosta = gornja ivica kolovoza kod drumskih i pešačkih mostova, odnosno gornja ivica šine kod železničkih mostova, u m;

qm.T.H - osrednjeni aerodinamički pritisak vetra, za visinu iznad terena z = H - kota nivelete - (kota koja odgovara z = O), u kN/m2;

GH - dinamički koeficijent, za nivo z = H i za krute konstrukcije;

As - stvarna efektivna površina mosnih konstrukcionih delova i saobraćajnih traka, u m2;

CT - koeficijent sile mosne konstrukcije.

Pravac delovanja opterećenja vetrom je horizontalan. Za vitke mostove (lančane sa kosim zategama ili izrazito uske), kao i za posebna stanja u montaži treba posebnim ispitivanjem bliže odrediti moguće delovanje vetra.

Delovanje vetra na stubove proračunava se sa promenljivim, po visini osrednjim, aerodinamičkim pritiskom vetra qm.T.z.

Prilikom proračuna osrednjenog aerodinamičkog pritiska vetra qm.T.z, odnosno qm.T.H posebno se vodi računa o topografskim osobinama terena na kome se gradi most (gde je topografski faktor Sz > 1). Takođe se preporučuje da se sprovedu lokalna anemografska merenja i odgovarajuće analize brzine vetra svuda gde se očekuje da je opterećenje vetrom posebno značajno za nosivost i upotrebljivost mosta, bilo zato što se na lokaciji očekuju velike brzine vetra bilo zato što je statički sistem mosta osetljiv na to delovanje.

Mesto delovanja opterećenja vetrom je u težištu odgovarajuće efektivne površine mostovne konstrukcije, odnosno saobraćajne trake.

Efektivna površina saobraćajne trake je:

As.v = hv • lv, [m2]

gde je:

hv - visina saobraćajne trake, u m;

- za drumske mostove sa šinskim vozilima ili bez šinskih vozila

hv = 3,50 m;

- za pešačke i biciklističke mostove

hv = 1,80 m;

- za železničke mostove

hv = 3,80 m;

lv - dužina saobraćajne trake jednaka dužini (vertikalnih) saobraćajnih opterećenja u odgovarajućoj kombinaciji opterećenja na proračun glavnih nosača mosta, u m.

Ako je glavni noseći sistem mosta vitka konstrukcija, mora se voditi računa o aerodinamičkoj stabilnosti mosta i udobnosti korisnika (ubrzanja mosne konstrukcije i njihov odnos sa dopuštenim ubrzanjima).

3. Delovanje snega

Član 53

Delovanje snega uzima se pri proračunu u obzir kao mirno opterećenje čija veličina zavisi od mesta na kome se most nalazi. Veličine delovanja snega, zavisno od nadmorske visine mesta na kome se most nalazi, date su u tabeli 7.

Tabela 7 - Veličina opterećenja snegom

Mesto

Opterećenje snegom
kNm2

Obalno područje do 200 m nadmorske visine

0,00

Obalno područje iznad 200 m nadmorske visine i kontinentalno podruje

1,00

Kontinentalno područje od 200 do 500 m nadmorske visine

2,00

Kontinentalno područje iznad 500 m nadmorske visine

2,50

Opterećenje snegom se ne uzima u obzir pri proračunu u kombinaciji sa saobraćajnim opterećenjem.

4. Delovanje leda

Član 54

Delovanje leda je opterećenje čija veličina zavisi od mesta na kome se most nalazi.

Opterećenje ledom se određuje tako što se uzimaju u obzir postojeći uslovi i očekivani način dejstva leda.

Moguća dejstva leda su:

1) dinamičko dejstvo leda koje nastaje od pokretnih ploča leda ili plivajućih komada leda nošenih vodenom strujom ili vetrom;

2) statičko dejstvo leda usled toplotnih kretanja velikih stacionarnih ledenih površina;

3) statičko dejstvo leda koje je prouzrokovano zastojem leda;

4) povećanje vertikalnog opterećenja stubova od prianjajućeg leda na rekama sa promenljivim nivoom.

Za dinamičko dejstvo leda horizontalna sila pritiska leda na stubove izračunava se prema sledećoj formuli:

FL = Cn • p • t • B • Ck

gde je:

FL - sila pritiska leda, u kN;

Cn - koeficijent koji zavisi od ugla koji čelo stuba zaklapa s vertikalom (tabela 8);

p - efektivna čvrstoća, p - 750 kN/m2;

t - debljina ledenog sloja na kontaktu sa stubom, u m;

B - širina stuba ili prečnik čela stuba (ako je čelo kružnog oblika) na mestu dejstva leda, u m;

Ck - korektivni koeficijent koji zavisi od odnosa B/t, prema tabeli 9.

Tabela 8 - Veličine koeficijenta Cn

Ugao čela stuba u odnosu na
vertikalu

Cn

0o do 15o

1,0

Iznad 15o do 30o

0,75

Iznad 30o do 45o

0,50

Tabela 9 - Korektivni koeficijent Ck

B/t

Koeficijent

0,5

1,8

1,0

1,3

1,5

1,1

2,0

1,0

3,0

0,9

4,0 i veće

0,8
 

gde je:

B - širina ili prečnik čela stuba

t - debljina sloja leda

Član 55

Ako su stubovi mosta postavljeni tako da je njihova uzdužna osa paralelna sa pravcem dejstva leda, sila koja se dobije prema formuli iz člana 54 ovog pravilnika uzima se u tom pravcu. Pri tom se računa da zajedno sa njom deluje i sila upravna na taj pravac, koja ne sme iznositi manje od 15% podužne sile.

Ako podužna osa stuba ne može da se postavi u pravcu dejstva leda ili ako je pravac leda promenljiv, totalna sila izračunava se prema formuli iz člana 54 ovog pravilnika, a posle se razlaže na vektorske komponente. Sila upravna na podužnu osu stuba ne sme biti manja od 20% od totalne sile.

5. Zaustavljanje i pokretanje vozila

Član 56

Delovanje zaustavljanja vozila smatra se mirnim opterećenjem i pri proračunu se uzima u obzir kao horizontalna sila koja deluje u visini površine kolovoza u pravcu paralelnom sa osom mosta.

Član 57

Veličina sile od zaustavljanja vozila jednaka je 1/20 ravnomerno raspodeljenog korisnog opterećenja veličine p2 = 3,0 kN/m2 na celoj površini kolovoza mosta (između ivičnjaka). Kolovoz se opterećuje na dužini između dva susedna prekida rasponskog sklopa. Najveća dužina kolovoza koja se opterećuje iznosi 200 m.

Ako je sila veća od sile utvrđene u stavu 1 ovog člana, u proračun se uzima sila jednaka 0,3 mase tipskog vozila bez dinamičkog koeficijenta.

Član 58

Most mešovite namene mora se proveriti i na silu zaustavljanja koja nastaje od šinskih vozila, sa silom ili bez sile od zaustavljanja drumskih vozila, zavisno od stvarnog stanja na mostu.

6. Otpori u ležištima

Član 59

Delovanja koja nastaju usled otpora u ležištima protiv pomeranja smatraju se mirnim opterećenjem i u proračun se uzimaju kao horizontalne sile u smeru ose mosta, a deluju u visini donje ivice ležišta.

Član 60

Veličina sile od otpora u ležištima izračunava se prema sledećoj formuli:

T = kr • R

gde je:

T - sila otpora u ležištu;

kr - koeficijent otpora u ležištu (tabela 10);

R - reakcija od sopstvene težine stalnog opterećenja i od polovine korisnog opterećenja, bez dinamičkog koeficijenta.

Tabela 10 - Koeficijenti otpora u ležištima

Vrsta ležišta

Koeficijent otpora

Klizna i slična ležišta

0,20

Valjkasta i slična ležišta

0,03

Pendel-ležišta

0,03

Ležišta od veštačkih materijala

Prema podacima proizvođača

Ležišta sa teflonskim kliznim pločama

max R

0,03

min R

0,05

Član 61

Za mostove mešovite namene reakcija mora da sadrži i celokupno opterećenje od šinskih vozila. Reakcija šinskih vozila uzima se bez dinamičkog koeficijenta.

Član 62

Koeficijenti otpora u ležištima (tabela 10) smanjuju se samo uz određena ispitivanja.

Član 63

Otpori u ležištima uzimaju se u obzir samo pri proračunu ležišta, kvadera, ležišnih greda i donjeg stroja mosta.

7. Centrifugalna sila

Član 64

Centrifugalna sila se u proračun uzima kao mirna horizontalna sila koja deluje u težištu vozila u smeru suprotnom središtu krivine.

Član 65

Kod drumskih mostova, u uobičajenim uslovima saobraćaja, centrifugalna sila se zanemaruje. Kod mostova mešovite namene pri proračunu za šinska vozila uzima se u obzir centrifugalna sila.

8. Očekivano pomeranje temeljnog tla

Član 66

Očekivana pomeranja temeljnog tla, tj. oslonca mosta moraju se uzeti u obzir pri proračunu mosta.

Član 67

Povoljno delovanje pomeranja oslonaca ili njihovo zakretanje uzima se u obzir pri proračunu samo ako je to delovanje trajno.

V IZUZETNA DELOVANJA

1. Udari vozila i plovnih objekata

Član 68

Delovanje udara mora se uzeti u obzir pri proračunu mosta ako pojedini delovi mosta nisu posebnim uređajima zaštićeni od udara vozila.

Član 69

Udar vozila smatra se mirnim opterećenjem i u proračunu se uzima u obzir kao horizontalna sila koja deluje na 1,20 m iznad površine kolovoza. Veličina sile od udara vozila je:

1) ± 1 000 kN u smeru vožnje:

2) ± 500 kN upravno na smer vožnje.

Delovanje u smeru vožnje i delovanje upravno na smer vožnje pri proračunu se ne uzimaju u obzir istovremeno.

Član 70

Ivičnjaci i metalne odbojne ograde na mostovima ili ispod njih ne smatraju se zaštitnim uređajima od udara vozila.

Član 71

Udar plovnih objekata u rečne stubove mosta uzima se pri proračunu u obzir kao horizontalna sila koja deluje na koti maksimalnog plovnog nivoa vode. Veličina sile od udara plovila je:

1) za Dunav i Savu do Siska 15 000 kN;

2) za ostale plovne reke 10 000 kN.

Navedene sile deluju pod uglom od 0o do 15o u odnosu na pravac matice.

2. Zemljotres

Član 72

Delovanje zemljotresa Z1, odnosno Z2 na mostove i njihove delove uzima se u obzir pri proračunu prema propisima o tehničkim normativima za proračun inženjerskih objekata u seizmički aktivnim područjima.

3. Vanredna opterećenja od specijalnih vozila

Član 73

Vanredna opterećenja uzimaju se u obzir pri proračunu prema njihovoj stvarnoj veličini i prema posebnim uslovima prelaza specijalnih vozila preko mosta.

4. Privremena stanja pri građenju

Član 74

Veličine delovanja koja se javljaju pri građenju objekata uzimaju se pri proračunu u obzir prema stvarnom stanju.

VI ZAJEDNIČKI UTICAJ VIŠE DELOVANJA

Član 75

Mostovi i njihovi delovi moraju da se provere na istovremeni uticaj više različitih delovanja, i to:

1) osnovnih delovanja;

2) osnovnih i dopunskih delovanja;

3) osnovnih i izuzetnih delovanja.

Član 76

Izbor više delovanja na čiji istovremeni uticaj mora da se proveri most vrši se uz analizu svih uticaja na most kao celinu ili njegove delove, kao i uticaja načina izgradnje i eksploatacije mosta.

Član 77

Mostovi i njihovi delovi proveravaju se na istovremeni uticaj više delovanja, po pravilu, sabiranjem (superpozicija) uticaja. Ako se pri pojedinom delovanju menjaju osnovne proračunske veličine, mora da se proveri svako delovanje posebno. U tom slučaju superpozicija uticaja primenjuje se samo ako se drugim ispitivanjima dokaže da je to opravdano.

Član 78

Pri proračunu ukupnih uticaja izostavljaju se delovanja koja ukupne uticaje smanjuju, osim kad postoje dokazi da su ona stalna.

VII FUNKCIONALNOST MOSTA

Član 79

Ugib glavnog nosača drumskog mosta usled dejstva saobraćajnog opterećenja (bez dinamičkog koeficijenta) ograničen je na L/200.

Sopstvene frekvencije konstrukcije pešačkog mosta bez opterećenja ne smeju se naći u opsegu od 0,8 Hz do 5,5 Hz.

Član 80

Pomeranja na mestima pokretnih ležišta i dilatacionih sprava proračunavaju se za sledeća opterećenja:

1) ravnomerna promena temperature;

2) neravnomerna promena temperature po preseku mosta;

3) korisno opterećenje;

4) skupljanje betona;

5) tečenje betona;

6) deformacija srednjih stubova;

7) pomeranja krajnjih stubova;

8) stalno opterećenje koje se nanosi po završenoj montaži (izgradnji) konstrukcije mosta, odnosno po završenoj montaži dilatacionih sprava.

Konstrukcijom pokretnog ležišta, odnosno dilatacionim spravama mora da se obezbedi realizacija ukupnih računskih pomeranja uvećanih za 20%.

VIII SKELE MOSTA

Član 81

Skele mosta i delova mosta moraju se proveriti za sva delovanja koja se javljaju pri izvođenju skele, njenom mogućem pokretanju i izgradnji mosta ili zbog uticaja okoline.

Član 82

Sopstvena težina skele ili njenih delova, kao i stalni teret na skeli određuju se zavisno od materijala od koga je skela izrađena.

Član 83

Pri proračunu skele mora se uzeti u obzir uticaj delova mase mosta na skelu ili na njene delove, kao i najnepovoljniji slučaj s obzirom na način izgradnje mosta.

Član 84

Pokretni teret na skeli (ljudi ili oprema) može da iznosi 1,00 kN/m2. Ako na skeli postoje posebni uređaji, pri proračunu se uzimaju u obzir sa stvarnim vrednostima.

Član 85

Horizontalne sile koje mogu da se pojave kao posledica rada pojedinih uređaja na skeli pri proračunu se uzimaju u obzir sa stvarnim vrednostima.

Ako nema podataka o njihovoj stvarnoj veličini, uzimaju se veličine jednake 1% mase uređaja na skeli.

Ako uređaji svojim radom prouzrokuju dinamičke uticaje na skelu, njihovo delovanje se uvećava koeficijentom Kd = 1,20.

Član 86

Delovanje vetra na skelu pri proračunu se uzima u obzir prema propisima za opterećenje vetrom. Vetar deluje na skelu, na neke delove mosta i na sve uređaje na skeli.

Ako je most posebno izložen vetru ili se nalazi u području poznatom po jakim vetrovima, u proračun se moraju uzeti stvarne vrednosti delovanja vetra koje se određuju na osnovu merenja.

Sva ostala delovanja na skelu uzimaju se pri proračunu u obzir prema odredbama ovog pravilnika.

IX SIGURNOST PROTIV ODIZANJA OD OSLONACA MOSTA I PREOPTEREĆENJA

Član 87

Ako se na pojedinim mestima oslanjanja mogu pojaviti sile koje odižu od oslonaca rasponski sklop, mora se računski proveriti sigurnost sklopa protiv odizanja.

Član 88

Sigurnost protiv odizanja je zadovoljena ako je sila pritiska na osloncu veća ili jednaka sili odizanja uvećanoj za 50%.

Član 89

Veličina sile odizanja određuje se na osnovu najnepovoljnijeg uticaja mogućih opterećenja. Sila pritiska izračunava se iz delovanja sopstvene težine, stalnog tereta i odgovarajućih slučajeva prednaprezanja.

Član 90

Sigurnost mosta ili njegovih delova protiv prevrtanja proverava se tako što delovanje sila koje se odupiru prevrtanju mora da bude veće ili jednako delovanju sila prevrtanja uvećanom za 50%, osim u slučaju zemljotresa, pri čemu se delovanja sila prevrtanja uzimaju u njihovom najvećem iznosu.

X ZAVRŠNE ODREDBE

Član 91

Danom stupanja na snagu ovog pravilnika prestaju da važe Privremeni tehnički propisi za opterećenje mostova na putevima ("Službeni list FNRJ", br. 43/49).

Član 92

Ovaj pravilnik stupa na snagu po isteku trideset dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".