ROMSKI JEZIK SA ELEMENTIMA
NACIONALNE KULTURE
Cilj i zadaci
Cilj nastave romskog jezika je da učenici savladaju osnovne zakonitosti romskog, kao maternjeg jezika, da na njemu komuniciraju, da upoznaju književnost svog naroda, drugih naroda i nacionalnih manjina u Srbiji i Crnoj Gori; da upoznaju svetsku književnost, izgradjuju svest o društveno-istorijskoj i kulturnoj ulozi jezika i književnosti u povezivanju naroda i nacionalnih manjina i njihovih kultura; da se upoznaju sa varijantnim osobenostima romskog jezika i razvijaju jezičke tolerancije prema drugim jezicima.
Nastava romskog jezika, takodje, ima za cilj da osposobi učenike za:
- slušanje i razumevanje govora;
- usmeno izražavanje;
- čitanje i razumevanje teksta;
- pismeno izražavanje na osnovu odredjene tematike.
Zadaci nastave romskog jezika jesu da:
- osposobi učenike za kompetentno komuniciranje i izražavanje na romskom jeziku;
- osposobi učenike u početnoj fazi da usvajaju osnovne karakteristike fonološkog sistema jezika, izgovora glasova, ritam i karakterističnu intonaciju;
- da osposobi učenike da usvajaju osnovne zakonitosti romskog jezika;
- da učenici usvajaju grafički sistem i osnovne znakove iz pravopisa u okviru usvojenog gradiva;
- da se učenici vaspitavaju u duhu tolerancije prema varijantama i karakteristikama romskog jezika;
- da se upoznaju sa elementima tradicije, istorije i kulture Roma;
- da razvijaju i neguju pozitivan stav prema jezicima i kulturnoj baštini naroda i nacionalnim manjinama u Srbiji i Crnoj Gori i jačaju svest o potrebi saradnje i zajedničkog života;
- da se osposobe za samostalno čitanje i pisanje;
- da razvijaju potrebu za knjigom i da samostalno razvijaju sposobnost pisanih sastava;
- da se navikavaju da redovno i kritički prate štampu, radio i televiziju, elektronsku poštu i internet.
PRVI RAZRED
Operativni zadaci:
- da učenici usvoje leksički fond od 150 do 200 reči koje su neophodne za razumevanje nastavnih jedinica;
- da učenici razumeju u usmenom govoru pet do šest rečenica;
- razumevanje dijaloga na relacijama: nastavnik - učenik; učenik - učenik;
- postavljanje pitanje i davanje odgovora na postavljena pitanja;
- izlaganje nastavnih sadržaja uz pomoć nastavnika (prepričavanje);
- izlaganje nastavnog sadržaja na oba jezika (srpski i romski) uz pomoć nastavnika;
KULTURA USMENOG IZRAŽAVANJA
U okviru kulture usmenog izražavanja postoje teme i oblici usmenog izražavanja.
Teme:
Ličnost učenika - predstavljanje, kazivanje o sebi.
Porodica - članovi porodice, rodbina, nazivi rodbinskih odnosa, uža i šira porodica.
Prijatelji - lični, porodični, predstavljanje.
Kuća (stan) - mesto, položaj, opis, delovi, stvari u kući.
Škola - učenik, nastavnik, drugi učenici, drugovi, učionica i stvari u njoj, školski pribor.
Ulica - objekti, saobraćaj, ljudi, opis puta od kuće do škole, mesta za igru, opasnosti, snalaženje na ulici.
Priroda - životinjski i biljni svet okoline; život prirode prema godišnjim dobima, čuvanje prirode. Nazivi drveća, voća, povrća, cveća iz neposredne blizine, domaće životinje.
Vreme i brojevi - iskazivanje prošlog, sadašnjeg i budućeg, tačno i orijentaciono vreme, naziv dana, meseci i godišnja doba, brojanje od 1 do 100.
Oblici:
Pitanja i odgovori - postavljanje pitanja upotrebom upitnih reči intonacijom.
Vežbe - postavljanja pitanja. Potvrdan i odričan govor u kraćoj i dužoj formi, intonacija pitanja i intonacija odgovora.
Pričanje - o doživljenom, konkretnom, slušanom, vidjenom.
Opisivanje - okoline i ljudi prema glavnim odrednicama: ko, šta, kada, kako, gde. Izražavanje punom rečenicom.
Dijalog - izmedju učenika o poznatom, zajednički doživljenom.
Prepričavanje - kratkih pripovedanja, basni, bajki, ličnih doživljaja.
Razgovor o osnovnim značenjima jednostavnih i prema tematici narodnih poslovica, odgonetanje zagonetki, pevanje pesama.
Konstrukcije za normalan izgovor. Stalna pažnja usmerena na pravilan izgovor glasova, reči i oblika, intonaciju rečenice, red reči u rečenici, zamenu reči iz drugih jezika rečima iz maternjeg. Bogaćenje rečnika, imenovanje ljudi, stvari i pojava i sadašnjem, prošlom i budućem vremenu.
LITERATURA
Kratke, narodne umotvorine na romskom jeziku.
Prevedene pesme, recitacije i igre koje se uče u prvom razredu.
Sva tematika predvidjena programom treba da se realizuje pomoću pogodnih slikovnica.
Udžbenici:
Romska pismenica
Tradicionalna romska književnost
Slikovnice
Radna sveska
Orijentacioni raspored godišnjeg fonda časova
(72 časa godišnje)
1. Rad na slikovnici (govorne vežbe) - 10
2. Rad na "Pismenici" - 38
3. Slobodno izražavanje - 10
4. Učenje pesama, priča igara... - 8
5. Učenje tradicionalnih pesama - 4
6. Sistematizacija - 2
DRUGI RAZRED
Operativni zadaci:
- da učenici usvoje predvidjenu jezičku strukturu kao i 250 do 300 novih reči i izraza;
- da savladaju pravilan izgovor novih leksičkih jedinica kao i ostalih elemenata izgovora vezanih za nove morfološke kategorije;
- da učenici vode dijalog, da odgovaraju na postavljena pitanja i da sami postavljaju pitanja.
KULTURA IZRAŽAVANJA
Tematika
Porodica: porodična kuća ili stan, prostorije, nameštaj, aparati za domaćinstvo, pribor, održavanje čistoće i stana okućnice, stana i prostorije, uloga pojedinih članova porodice u tome.
Škola: predmeti, ekskurzije, polugodišnji i godišnji raspust.
Neposredna okolina: dom kulture, bioskopska sala, pozorište, pošta, dom zdravlja, bolnica, robna kuća, muzej, itd. i njihova namena. Norme ponašanja na javnim mestima.
Priroda: reke, jezera, reljef neposredne okoline. Izlet u prirodu. Šetnja po parku.
Vreme: godina, mesec, dan, sat, minut, sekund.
Brojevi: od sto do hiljadu.
Materija iz jezika:
Pravilno izgovaranje glasova romskog jezika. Pravilno izgovaranje reči, grupa reči i rečenica; naglasak i intonacija.
Aspekte navedene u programu za I razred vežbati i u II razredu, te dopunjavati sadašnjim, prošlim i budućim glagolskim vremenom i raznim oblicima pomoćnih glagola.
Upoznavanje učenika sa ličnim zamenicama.
Usvajanje obaveštajnih, zapovednih i upitnih rečenica putem intonacije.
Govorne vežbe (govorne forme)
Kontinuirani rad na Slikovnici i Pismenici.
Usvajanje novog leksičkog materijala, nove forme iz upotrebe govornih vežbi iz prvog razreda.
Tražiti više odgovora na jedno pitanje.
Raditi na intonaciji.
Korišćenje dijaloga o svim temama.
Samostalno izražavanje na date teme, od 6 do 10 rečenica.
LITERATURA
Pisana književnost na romskom jeziku za ovaj uzrast (proza, poezija), tradicionalna i umetnička.
Prevodjenje na romski jezik potrebne literature (književnost) koju su deca učila u ovom razredu, naročito pesme, priče, dečije igre.
Udžbenici:
Pismenica
Tradicionalna književnost
Radne sveske
Čitanka
Orijentacioni raspored godišnjeg fonda časova
(72 časa godišnje)
1. Rad na slikovnici - 6
2. Rad na pismenici - 20
3. Govorne vežbe - 20
4. Jezičke vežbe - 10
5. Dečije igre - 4
6. Recitacije i priče - 6
7. Upoznavanje istorije romskog jezika - 4
8. Sistematizacija - 2
NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA
Ovaj nastavni plan za negovanje maternjeg romskog jezika pripremljen je za one učenike osnovnih škola, čiji je maternji jezik romski, a pohadjaju odeljenja sa srpskim nastavnim jezikom ili jezikom drugih nacionalnih manjina. Zadaci obrazovanja iz maternjeg jezika su ovde, prirodno identični sa zadacima obrazovanja iz srpskog kao maternjeg jezika u nastavi, sa specifičnim karakteristikama romskog jezika. Zvanično pismo romskog jezika je latinično.
Metodološki postupci negovanja srpskog jezika kao maternjeg i romskog jezika bitnije se ne razlikuju od metoda koji se primenjuje u redovnoj nastavi u prvom i drugom razredu. Sadržaj u ovim razredima ostvaruje se na osnovu slikovnice i romske pismenice koje će omogućiti paralelno učenje romskog i srpskog latiničnog pisma.
Cilj programa rada je negovanje maternjeg jezika i osposobaljavanje učenika da pišu, čitaju i pravilno govore maternji jezik.
Pored toga, cilj je da se učenici upoznaju sa osnovnim pravilima svog maternjeg jezika, da ih nauče i usvoje. Istovremeno treba da obogaćuju svoj rečnik, razvijaju osećaj prema lepom i da se upoznaju sa kulturom i istorijom Roma. Upravo zbog toga, cilj negovanja maternjeg jezika jeste osposobljavanje učenika, kojima je maternji jezik romski, a pohadjaju školu na srpskom jeziku, da svoja znanja, misli i osećanja izražavaju (usmeno i pismeno) na romskom jeziku.
Program rada na negovanju maternjeg jezika u nekim segmentima prati program rada i srpskog jezika (gramatika, književnost, teorija). Sve sadržaje učiti komparativno na oba jezika.
Pripremni period
Pripremni period realizuje se na isti način kao i za učenje srpskog jezika u redovnoj nastavi. Obuhvata govorne vežbe i provere govornih sposobnosti. U ovom periodu sa prvim razredom treba raditi samo sa slikovnicama, a kada se započne sa učenjem grafije (latiničnog pisma) u predmetu srpski jezik početi sa učenjem romskog pisma. Slova učiti po istoj metodici kao i u redovnoj nastavi.
Ukazati na značaj romskog jezika (funkcija razvijanja svesti o nacionalnoj i multietničkoj pripadnosti romske zajednice).
Elementi kulture Roma
Upoznavanje elemenata kulture, istorije i tradicije Roma, u nižim razredima uglavnom se ostvaruje upoznavanjem i približavanjem dela tradicionalne književnosti. Učenici uče napamet pesme, pitalice, brojalice, poslovice. Igraju i pevaju.
Razvijanje sposobnosti govornog izražavanja
Sposobnost govora kod učenika treba dosledno razvijati od prvog do osmog razreda. U prvom razredu učenici govore o doživljajima, pričaju kraće priče, dogadjaje, razgovaraju o predmetima, slikama.
Ove vežbe govora primenjivati i u drugom razredu. Već od prvog razreda treba posvetiti posebnu pažnju prikladnom izgovoru glasova, intonaciji i obogaćivanju fonda reči.
U okviru tematskih jedinica navedenih u nastavnom planu obratiti pažnju na sastavljanje rečenica i pravilan izgovor glasova i reči. Na postavljena pitanja učenici treba da odgovaraju celim rečenicama. Treba sa učenicima uvežbavati lepo kazivanje i dramatizaciju tekstova.
ROMANI ČHIB
E ELEMENTJENCA NACIONALNO KULTURAKE
Redakcija Paragraf Lex-a nije bila u mogućnosti da delove teksta ovog pravilnika na romskom jeziku objavi u Paragraf Lex-u.
Molimo korisnike da se obrate Redakciji koja će vam na vaš zahtev i na način koji vama najviše odgovara (faksom, poštom ili elektronski) poslati tekst koji vam je potreban.