PRAVILNIKO METROLOŠKIM USLOVIMA ZA RADNE ETALON-AREOMETRE("Sl. list SFRJ", br. 54/85) |
Ovim pravilnikom propisuju se metrološki uslovi koje moraju ispunjavati radni etalon-areometri (u daljem tekstu: areometri).
Metrološki uslovi iz stava 1. ovog člana označavaju se skraćeno oznakom MUS.RE.GA-(1, 2)/1.
Areometri moraju pokazivati gustinu tečnosti na referentnoj temperaturi od 15°C ili 20°C.
Areometri mogu imati ugrađeni termometar.
Princip rada areometara zasniva se na uravnotežavanju sile potiska tečnosti u koju je uronjen areometar i njegove težine pri slobodnom plivanju.
Vrednost gustine tečnosti očitava se neposredno sa skale areometra koji slobodno tone do dubine koja je obrnuto srazmerna gustini.
Pri prvom pregledu i pri periodičnim pregledima areometara, granice dozvoljenih grešaka (u odnosu na pokazivanje areometara - sekundarnog etalona pod istim uslovima merenja) iznose ±2 · 10-4 g/cm3 (±0,2 kg/m3).
Granice dozvoljenih grešaka za ugrađeni termometar iznose:
1) ±0,20°C - ako je najmanji podeljak 0,2oC;
2) ±0,10°C - ako je najmanji podeljak 0,1oC.
Skala areometra mora biti podeljena u g/cm3 (g/ml) ili kg/m3.
Podeljak na skali areometra mora imati vrednost 2 · 10-4 g/cm3 (0,2 kg/m3).
Najmanja dužina podeljka može iznositi 0,8 mm.
Merni opseg areometra ili garniture areometara zavisi od vrste tečnosti za koju je namenjen, odnosno od površinskog napona te tečnosti.
Merni opsezi areometara dati su u sledećoj tabeli:
|
Vrsta tečnosti |
Merni opseg, u kg/m3 |
|
1 |
2 |
|
Mineralna ulja |
610 do 1100 |
|
Etar |
700 do 760 |
|
Alkohol |
780 do 1000 |
|
Amonijak |
880 do 1000 |
|
Pivo i sladovina |
990 do 1100 |
|
Morska voda |
1000 do 1040 |
|
Urin |
1000 do 1060 |
|
Hlorovodonična kiselina |
1000 do 1290 |
|
Rastvor kuhinjske soli |
1000 do 1210 |
|
Glicerin |
1000 do 1260 |
|
Boje i štavila |
1000 do 1270 |
|
Rastvor kalcijum-hidroksida |
1000 do 1300 |
|
Rastvor natrijum-hidroksida i rastvor magnezijum-hlorida |
1000 do 1350 |
|
Azotna kiselina |
1000 do 1520 |
|
Rastvor šećera |
1000 do 1550 |
|
Sumporna kiselina |
1000 do 1850 |
|
Mleko |
1010 do 1040 |
|
Šira |
1000 do 1150 |
Najmanji podeljak skale ugrađenog termometra može iznositi 0,2°C ili 0,1°C.
Dužina podeljka na skali ugrađenog termometra mora iznositi najmanje 0,7 mm.
Termometarska skala mora imati merni opseg od 0oC do +40°C.
Areometri su staklena merila stalne mase, cilindričnog oblika, simetrični u odnosu na uzdužnu osu i sastoje se iz sledećih delova:
1) tela;
2) vretena;
3) materijala za otežavanje;
4) skale.
Areometri sa termometrom, pored delova navedenih u stavu 1. ovog člana, moraju imati ugrađen stakleni termometar koji se sastoji iz sledećih delova:
1) rezervoara termometarske tečnosti;
2) kapilarne cevi (kapilare);
3) termometarske tečnosti;
4) skale.
Telo areometra je cilindričnog oblika koje se na gornjem kraju postepeno sužava i prelazi u vreteno, čiji vrh mora biti zatopljen i zaobljen.
Materijal za otežavanje nalazi se u donjem delu tela areometra.
Skala mora biti smeštena u vretenu areometara.
Rezervoar termometarske tečnosti nalazi se u donjem delu tela areometra.
Termometarska kapilara mora imati isti poprečni presek celom svojom dužinom i mora biti izrađena tako da omogućava vidljivo i ravnomerno kretanje termometarske tečnosti.
Na vrhu termometarske kapilare mora se nalaziti ekspanziono proširenje koje može da primi termometarsku tečnost pri pregrevanju do +50°C.
Skala termometra mora se nalaziti u telu areometra, ispod areometarske skale.
Areometri moraju biti simetrični u odnosu na svoju uzdužnu osu.
Poprečni preseci tela areometra i vretena areometra moraju biti kružni, s tim što poprečni preseci vretena moraju biti isti celom njegovom dužinom.
Staklo na prelazu tela areometra u vreteno mora biti sa spoljašnje strane obrađeno tako da bude glatko i iste debljine.
Areometri moraju plivati vertikalno u odnosu na površinu tečnosti, bez obzira na dubinu uronjavanja.
Granice dozvoljenog odstupanja od vertikalnog položaja iznose ±1°30'.
Areometri moraju biti izrađeni od providnog i bezbojnog stakla koje mora ispunjavati sledeće uslove:
1) da nema unutrašnjeg naprezanja;
2) da po hemijskim svojstvima odgovara hidrolitskoj grupi 3 prema jugoslovenskom standardu JUS B.E8.092, propisanom Rešenjem o jugoslovenskim standardima za ambalažu za farmaceutske i medicinske svrhe ("Službeni list FNRJ", br. 43/62);
3) da termički koeficijent zapreminskog širenja ne iznosi više od (25 ± 2) · 10-6 °C-1;
4) da bude izrađeno tako da nema naprslina, mehurića i drugih defekata koji bi ometali pravilno očitavanje.
Kao materijal za otežavanje areometra može se upotrebiti živa ili olovna sačma.
Ako se kao materijal za otežavanje upotrebi živa, ona mora biti zatvorena u posebnom sudu.
Ako se kao materijal za otežavanje upotrebi olovna sačma, ona mora biti neodvojivo učvršćena pomoću vezivnog sredstva ili smeštena u posebnoj komori. Kao vezivna sredstva mogu se koristiti vosak ili lak ako se ne tope na temperaturama nižim od +40°C.
U areometrima se ne smeju nalaziti ostaci žive, sačme ili druga strana tela koja bi ometala pravilan rad.
Kao termometarska tečnost može se koristiti živa ili neka druga pogodna tečnost.
Skale areometra i termometra moraju biti izrađene od papira ili mlečnog stakla i neodvojivo učvršćene.
Podela i označavanje brojevima na skali areometra i na skali termometra moraju biti jasni, pregledni i neizbrisivi. Crte podele ne smeju imati prekide ili neke druge greške vidljive okom.
Debljina crta podele ne sme biti veća od 0,3 mm.
Na skali areometra i na skali termometra ne smeju se nalaziti sporedne skale.
Crte podele na skali areometra moraju se nalaziti u ravnima koje su normalne na osu simetrije areometra, a njihova dužina mora iznositi najmanje jednu četvrtinu obima vretena.
Crte podele na skali termometra moraju se nalaziti s obe strane kapilare i njihova dužina mora iznositi najmanje po 1 mm.
Svaka peta crta podele na skali areometra i na skali termometra mora biti duža od ostalih crta podele i označena brojem.
Početak i kraj mernog opsega skale moraju biti označeni brojevima.
Kontrolne oznake nanose se na:
1) površinu vretena areometra - u visini krajnje gornje crte podele označene brojem na skali areometra;
Površinu tela areometra u visini krajnje donje crte podele označene brojem na skali termometra.
Krajnja gornja crta podele označena brojem na skali areometra mora se nalaziti najmanje 5 mm ispod mesta na kome počinje ravnomeran presek vretena, a najmanje 20 mm od vrha vretena.
Krajnja donja crta podele označena brojem na skali areometra mora biti udaljena najmanje 3 mm od mesta na kome vreteno prelazi u telo areometra.
Krajnja donja crta podele označena brojem na skali termometra mora biti udaljena najmanje 3 mm od kolena kapilare, a krajnja gornja crta podele označena brojem na skali termometra mora biti udaljena najmanje 15 mm od mesta na kome telo areometra prelazi u vreteno.
Areometri za providne tečnosti moraju biti podešeni za očitavanje vrednosti gustine u nivou tečnosti.
Areometri za neprovidne tečnosti moraju biti podešeni za očitavanje vrednosti gustine na gornjoj ivici meniska.
Natpisi i oznake na areometrima moraju biti ispisani na jednom od jezika i pisama naroda, odnosno narodnosti Jugoslavije.
Natpisi i oznake moraju biti jasni, dobro vidljivi u radnim uslovima i ispisani pored areometarske skale, tako da se ne mogu izbrisati ili skinuti.
Na areometrima se moraju nalaziti sledeći natpisi i oznake:
1) naziv i namena areometra za gustinu;
2) oznaka merne jedinice: g/cm3 (g/ml) ili kg/m3;
3) referentna temperatura: 15°C ili 20°C;
4) firma, odnosno naziv ili znak proizvođača;
5) tip, godina proizvodnje i proizvodni broj areometra;
6) oznaka jedinice temperature: °C, na termometarskoj skali.
Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".