PRAVILNIK O TEHNIČKIM NORMATIVIMA ZA ZIDANE ZIDOVE ("Sl. list SFRJ", br. 87/91)

 

I OSNOVNE ODREDBE

Član 1

Ovim pravilnikom propisuju se tehnički normativi koji moraju biti ispunjeni pri projektovanju, izvođenju i održavanju nearmiranih zidanih konstrukcija i delova zgrada koji se izrađuju od zidanih elemenata od veštačkog kamena i prirodnog tesanog kamena (u daljem tekstu: zidani zidovi).

Odredbe ovog pravilnika primenjuju se na stambene, administrativne, javne, industrijske, poljoprivredne i druge zgrade (u daljem tekstu: zgrade), kao i na zidove zgrada u seizmičkim područjima.

Odredbe ovog pravilnika ne primenjuju se na armirane zidane konstrukcije, na zidove zgrada opterećene dizalicama ili drugim postrojenjima čiji uticaji se uzimaju u račun kao dinamička opterećenja i na montažne konstrukcije koje se izrađuju od zidanih elemenata od veštačkog kamena.

Član 2

Pojedini izrazi upotrebljeni u ovom pravilniku imaju sledeća značenja:

1) granični uticaji su karakteristična opterećenja pomnožena parcijalnim faktorima sigurnosti za opterećenja;

2) karakteristična čvrstoća zida je pritisna, savojna ili čvrstoća pri smicanju za koju postoji verovatnoća od 5 % ili manja da, utvrđena ispitivanjem na uzorcima, bude manja od deklarisane veličine;

3) granična nosivost preseka je karakteristična čvrstoća podeljena parcijalnim faktorom sigurnosti za materijal;

4) visina izvijanja zida ili stuba je visina koja se uzima za proračun koeficijenta izvijanja;

5) efektivna debljina zida ili stuba je debljina koja se uzima za proračun koeficijenta izvijanja;

6) koeficijent izvijanja je količnik visine izvijanja i efektivne debljine zida ili stuba;

7) zidni elementi od veštačkog kamena su puni i šuplji elementi od pečene gline, betona, lakoagregatnog betona, autoklaviranog ćelijastog gasbetona i krečno-silikatnog betona, koji imaju oblik pravouglog paralelopipeda, prirodnog tesanog kamena ili drugih odgovarajućih materijala istog oblika;

8) marka zidnih elemenata je pritisna čvrstoća, u njutnima po kvadratnom milimetru (N/mm2), računata na bruto-presek elementa, određena saglasno propisima o jugoslovenskim standardima;

9) malter je mešavina kreča, cementa, kreča i cementa ili drugog hidrauličnog veziva sa mineralnim agregatom i vodom, kojoj se mogu dodati dodaci radi poboljšanja svojstva; dozvoljava se i upotreba lepila sa odgovarajućim punilom;

10) marka maltera je pritisna čvrstoća maltera, u N/mm2, određena saglasno propisima o jugoslovenskim standardima;

11) noseći zidovi su elementi aksijalno ili ekscentrično napregnuti na pritisak i smicanje i projektovani s ciljem da prenesu vertikalno opterećenje od vetra na noseće elemente (zidove, međuspratne tavanice i dr.);

12) nenoseći zidovi su elementi opterećeni pretežno sopstvenom težinom i ne služe za ukrućenje nosećih zidova, ali treba da budu sposobni da prenesu opterećenje od vetra na noseće elemente (zidove, međuspratne tavanice i dr.);

13) zidovi za ukrućenje su elementi koji služe za ukrućenje zgrade ili sprečavanje izbočavanja nosećih zidova;

14) jednoslojni zidovi su zidovi sastavljeni od zidnih elemenata iste vrste koji su na preklop u jednom pravcu ili više pravaca i potpuno su zaliveni malterom;

15) jednoslojni mešoviti zidovi su zidovi sastavljeni od dve vrste zidnih elemenata, iste veličine ali različitog kvaliteta, potpuno zaliveni malterom tako da zajedno prenose opterećenje;

16) dvoslojni zidovi su zidovi koji se sastoje od dva paralelna jednoslojna zida na razmaku ne većem od 2,5 cm; razmak je popunjen malterom u toku zidanja, a slojevi su povezani tako da zajednički prenose opterećenje;

17) dvoslojni zidovi sa šupljinom su zidovi koji se sastoje od dva paralelna jednoslojna zida na razmaku ne manjem od 5 cm i ne većem od 10 cm, čiji su slojevi efikasno povezani zidnim spojnicama; njihov međurazmak ostaje prazan ili se puni nenosećim materijalom (slojevi toplotne izolacije i dr.);

18) stubovi su samostalno noseći vertikalni zidani elementi čija širina iznosi najviše četiri njihove debljine;

19) visina sprata zgrade je razmak između dve međuspratne tavanice.

Član 3

Projektna dokumentacija za zidove zgrada iz ovog pravilnika mora da sadrži: tehnički izveštaj, statički proračun za noseće zidove, planove sa podacima o predviđenim lokalnim oslabljenjima zidova i eventualno potrebnoj privremenoj zaštiti zidova od uticaja koji bi mogli da smanje njihovu nosivost ili nepovoljno deluju na druge njihove funkcije, sve podatke o vrsti, kvalitetu i količini materijala koji se upotrebljava i tehničke uslove za izvođenje radova, sa postupkom kontrole i ocene kvaliteta.

Član 4

Navedene oznake, u smislu ovog pravilnika, imaju sledeća značenja:

M	- momenat savijanja;
N	- vertikalno opterećenje u čvoru zid - tavanica;
Nm	- vertikalno opterećenje na polovini visine zida;
Ns	- nosivost preseka za granične uticaje opterećenja;
Nu	- granična nosivost preseka;
e	- ekscentricitet sile pritiska;
fe	- srednja pritisna čvrstoća zidnog elementa;
fev	- srednja pritisna čvrstoća zidnog elementa konvertovana na vazdušno suv uzorak;
d	- debljina zida;
hs	- svetla visine sprata;
hef	- računska visina izvijanja;
w	- koeficijent izvijanja;
so	- projektom utvrđen napon pritiska od vertikalne sile;
Yf	- parcijalni faktor sigurnosti za opterećenje;
Ym	- parcijalni faktor sigurnosti za materijal;
fk	- karakteristična pritisna čvrstoća zida;
ffks	- karakteristična pritisna čvrstoća stuba;
fxk	- karakteristična savojna čvrstoća zida;
fsk	- karakteristična čvrstoća zida na smicanje;
fz	- pritisna čvrstoća zida pri lomu;
eh	- koeficijent skupljanja zida;
Ø	- koeficijent tečenja zida;
aT	- koeficijent toplotne dilatacije zida;
m	- koeficijent trenja;
ft	- karakteristična zatezna čvrstoća zida;
fm	- minimalna pritisna čvrstoća maltera nakon 28 dana;
fb	- normalizovana pritisna čvrstoća zidnog elementa.

 

II MATERIJALI

Član 5

Osnovni materijali od kojih se grade zidovi zgrada su zidni elementi od veštačkog kamena i prirodnog tesanog kamena i malteri, čija su svojstva propisana ovim pravilnikom.

Ako se za zidanje ili ugrađivanje u zidove upotrebljavaju i drugi materijali, oni moraju zadovoljavati uslove kvaliteta propisane odgovarajućim jugoslovenskim standardima.

1. Zidni elementi

Član 6

Za zidanje zidova zgrada upotrebljavaju se sledeći zidni elementi od veštačkog ili prirodnog kamena:

1) pune opeke od gline, pune fasadne opeke od gline i pune opeke od gline sa olakšanom osnovnom masom koje zadovoljavaju uslove propisane jugoslovenskim standardima JUS B.D1.011, JUS B.D1.013 i JUS B.D1.016;

2) šuplje fasadne opeke i blokovi od gline, šuplje opeke i blokovi od gline i šuplje opeke i blokovi od gline sa olakšanom osnovnom masom koje zadovoljavaju uslove propisane jugoslovenskim standardima JUS B.D1.014, JUS B.D1.015 i JUS B.D1.016;

3) šuplji blokovi od betona koji zadovoljavaju uslove propisane jugoslovenskim standardom JUS U.N1.100;

4) krečno-silikatne pune fasadne opreke, pune i šuplje opeke i šuplji blokovi koji zadovoljavaju uslove propisane jugoslovenskim standardom JUS U.N3.300;

5) zidni blokovi od autoklaviranog ćelijastog gasbetona koji zadovoljavaju uslove propisane jugoslovenskim standardima JUS U.N1.308 i JUS UN.N1.309;

6) prirodni obrađeni ili neobrađeni kamen.

Zidni elementi mogu se izrađivati i od drugog materijala ako se dokaže da se izradom zidova od takvog materijala obezbeđuju nosivost, stabilnost i trajnost zidova u stepenu propisanom ovim pravilnikom.

Član 7

Za noseće zidove zgrada i zidove za ukrućenja ne smeju se upotrebljavati zidni elementi sa horizontalnim šupljinama, niti druge vrste zidnih elemenata koji imaju manje marke od:

1) 10 N/mm2 za elemente od pečene gline i krečno-silikatne elemente;

2) 7,5 N/mm2 za blokove od lakoagregatnog betona i betona sa kamenim agregatom;

3) 2,5 N/mm2 za autoklavirani ćelijasti beton.

Za ostale vrste zidnih elemenata pritisna čvrstoća ne sme biti manja od 2,5 N/mm2.

Član 8

Zidni elementi, radi obezbeđenja sigurnosti, stabilnosti i drugih zahtevanih funkcija zidova zgrada, moraju trajno zadržati svoje početne osobine.

Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, može se dozvoliti manja promena tona boje zidnih elemenata.

2. Malter

Član 9

Za zidanje zidova zgrada upotrebljavaju se malteri koji zadovoljavaju uslove propisane jugoslovenskim standardom JUS U.M2.010 i uslove date u tabeli 1.

Najmanje dozvoljene marke maltera za zidanje su:

a) za opeke i blokove od pečene gline ili krečnog silikata - krečni malter marke M1, produžni cementni malter marke M2 ili cementni malter marke M 10;

b) za blokove od betona, lakoagregatnog betona i autoklaviranog gasbetona, ako nisu primenjena odgovarajuća lepila produžni cementni malter marke M2 ili cementni malter marke M10.

Tabela 1 - Vrste maltera prema pritisnoj čvrstoći

Klasa maltera	Srednja pritisna čvrstoća posle 28 dana fm N/mm2
M1	1,0
M2	2,0
M5	5,0
M10	10,0
M15	15,0

Član 10

Prijanjanje maltera na zidne elemente mora biti takvo da obezbedi da zidovi zgrada ispune zahteve za koje su projektovani.

Kod konstrukcije zidova zgrada kod koje veličina prijanjanja maltera na zidne elemente nije poznata, ili je zbog glatkoće zidnih elemenata i drugih razloga pod sumnjom, odgovarajućim ispitivanjem mora se dokazati vrednost ovog prijanjanja, na centrično zatezanje.

3. Ugrađeni elementi

Član 11

Radi trajnog ispunjavanja svojih funkcija, veze zidova, zatege, ankeri i drugi ugrađeni elementi moraju se na odgovarajući način zaštititi od korozije. Metalni elementi, po pravilu, štite se vrućom galvanizacijom niskougljeničnih čelika ili austenitnim nerđajućim čelikom. Dozvoljena je primena i drugih sistema antikorozivne zaštite.

4. Zidovi

Član 12

Pritisna čvrstoća zida pri lomu fz određuje se ispitivanjem do loma na najmanje tri mala uzorka zida.

Marka zida MZ određuje se prema pritisnoj čvrstoći. Uslovi za određivanje marke zida dati su u tabeli 2.

Tabela 2 - Uslovi za određivanje marke zida i karakteristične pritisne čvrstoće fk

Marka zida MZ		Najmanje pritisne čvrstoće pri lomu
	Pritisna čvrstoća pri lomu fz N/mm2	Najmanja pojedinačna vrednost N/mm2	Aritmetička sredina uzoraka N/mm2	Karakteristična pritisna čvrstoća fk N/mm2
1,5	1,5	1,5	1,8	1,2
2,0	2,0	2,0	1,4	1,6
2,5	2,5	2,5	2,9	2,0
3,5	3,5	3,5	4,1	2,8
5	5,0	5,0	5,9	4,0
6	6,0	6,0	7,0	4,8
7	7,0	7,0	8,2	5,6
9	9,0	9,0	10,6	7,2
11	11,0	11,0	12,9	8,8
13	13,0	13,0	15,3	10,4
16	16,0	16,0	18,8	12,8
20	20,0	20,0	23,5	16,0

Ako je vrednost fz između dve marke zida iz tabele 2, kao marka zida uzima se manja vrednost.

Član 13

Karakteristična pritisna čvrstoća zida fk određuje se kao:

fk = 0,80 MZ

gde je MZ marka zida iz tabele 2.

Ako je vrednost fk, dobijena ispitivanjem, između dve marke zida iz tabele 2, kao marka zida uzima se manja vrednost.

Član 14

Ako karakteristična pritisna čvrstoća fk nije određena ispitivanjem i nije izračunata prema članu 13. ovog pravilnika, može se pretpostaviti da ona neće biti manja od vrednosti izračunate pomoću obrasca:

fk = K · fb0,65 · fm0,25 (N/mm2)

za fb £ 50 N/mm2 i maltere sa presekom (tj. ne malteri od lakih agregata), gde je:

K = 0,60 - ako je debljina zida jednaka širini ili dužini zidnog elementa tako da u zidu nema nikakve podužne malterske spojnice;

K = 0,55 - ako u delu zida ili po celoj njegovoj dužini postoji podužna malterska spojnica;

fb = dfev - ako je normalizovana pritisna čvrstoća zidnog elementa u N/mm2; ona se dobija kao proizvod srednje pritisne čvrstoće zidnih elemenata konvertovane na vazdušno suv uzorak fev i vrednosti faktora d iz tabele 3; faktor d je korekcioni faktor koji uzima u obzir odnos širine i visine zidnog elementa;

Tabela 3 - Veličine faktora d

Visina zidnog elementa, u mm	Širina zidnog elementa u mm
	90	100	150	200	250
50	0,70	0,65	0,60	-	-
65	0,75	0,70	0,65	0,60	0,55
100	0,90	0,85	0,80	0,70	0,65
150	1,05	1,00	0,95	0,85	0,80
200	1,20	1,15	1,10	1,00	0,90
250 i više	1,25	1,20	1,15	1,05	1,00

fm - srednja pritisna čvrstoća maltera.

Član 15

Ako karakteristična pritisna čvrstoća jednog zida ili stuba fks čiji je horizontalni opterećeni presek manji od 0,1 m2 nije određena ispitivanjima i nije izračunata prema članu 13. ovog pravilnika, može se pretpostaviti da ona neće biti manja od vrednosti izračunate pomoću obrasca:

fks = (0,70 + 3 · A) fk (N/mm2 )

gde je:

fk - karakteristična pritisna čvrstoća izračunata prema članu 14. ovog pravilnika;

A - površina opterećenog horizontalnog preseka zida ili stuba izražena u m2. Vrednost za A unosi se u izraz bez oznake jedinice mere.

Član 16

U zidovima i stubovima naponi čistog zatezanja upravno na horizontalnu spojnicu nisu dozvoljeni.

Član 17

Veličina karakteristične savojne čvrstoće zida fxk određuje se ispitivanjem do loma.

Savojna čvrstoća zida pod pravim uglom u odnosu na vertikalne spojnice može se pri proračunima uzimati u obzir samo za zidove čije uklanjanje iz konstrukcije ne bi ni na koji način uticalo na stabilnost preostalog dela konstrukcije.

Član 18

Karakteristična čvrstoća zida pri smicanju fsk utvrđuje se ispitivanjem ili se može izračunati pomoću obrasca:

fsk = fsko + 0,4 sn £ K · fb (N/mm2)

gde je:

fsko - karakteristična čvrstoća zida pri smicanju, pri naponu pritiska sn = 0 od vertikalnih uticaja na zid (tabela 4);

sn - najmanji projektom utvrđeni napon pritiska od ventilacionih uticaja na zid na nivo koji se posmatra;

fb - normalizovana pritisna čvrstoća zidnog elementa, u N/mm2 prema članu 17. ovog pravilnika;

K = 0,05 - za zidne elemente sa manje od 25% vertikalnih šupljina;

K = 0,04 - za zidne elemente sa 25% i više vertikalnih šupljina koji idu kroz celu visinu ili deo visine zidnog elementa.

Veličina izračunate vrednosti karakteristične čvrstoće zida pri smicanju ne može biti veća od dozvoljenih vrednosti za fsk datih u tabeli 4.

Tabela 4 - Najveće dozvoljene vrednosti čvrstoće zida pri smicanju fsk i vrednosti fsko

Zidni element	Klasa maltera	fsko N/mm2	Najveće dozvoljene vrednosti fsk N/mm2
Sve vrste elemenata sa 25% i više vertikalnih šupljina	M15, M10, M5, M2	0,2 0,1	0,8 ali ne više od podužne pritisne čvrstoće zidnog elementa*
Elementi sa manje od 25% vertikalnih šupljina:
- beton, ćelijasti	M15, M10, M5, M2	0,2	0,8
beton i krečni silikati		0,1
- glina sa	M15, M10, M5, M2	0,3	1,0
fb £ 15 N/mm2		0,1
- glina sa	M15, M10, M5, M2	0,3	1,5
fb > 15 N/mm2		0,1
* Ako su oblik i raspored šupljina u zidnom elementu takvi da je pritisna čvrstoća u podužnom pravcu elementa veća od 0,15 pritisne čvrstoće u vertikalnom pravcu, granična vrednost za fsk je 0,8 N/mm2 .

Član 19

Ako je pri proračunavanju zidova zgrada neophodna vrednost modula elastičnosti i modula smicanja, odgovarajuće vrednosti utvrđuju se ispitivanjem.

Ako ovi moduli nisu određeni ispitivanjem, mogu se izračunati pomoću sledećih obrazaca:

a) za kratkotrajni sekantni modul elastičnosti pri jednoj trećini pritisne čvrstoće zida:

Ez = Ke · fk

gde je:

fk - karakteristična pritisna čvrstoća zida, u N/mm2 , a

Ke - ima vrednost 500 za autoklavirane ćelijaste betone, a vrednost 1 000 za ostale zidne elemente iz člana 6. ovog pravilnika;

b) za modul smicanja:

Gz = 0,12 Ez

gde je Ez modul elastičnosti iz stava 2. ovog člana.

Član 20

Koeficijent trenja između ravne površine betona i zidanog zida može se uzeti ka m = 0,6.

III OSNOVE PRORAČUNA

Član 21

Uticaji u presecima zidova zgrada proračunavaju se po teoriji konstrukcija.

Izuzetno, uticaji u presecima mogu se odrediti i na osnovu rezultata ispitivanja na konstrukcijama i modelima.

U proračun uticaja na zidove zgrada uvode se opterećenja prema odgovarajućim propisima o tehničkim normativima za opterećenje konstrukcija.

Član 22

Preseci nosećih zidova zgrada proračunavaju se prema graničnim stanjima nosivosti. Proračun mora da obezbedi i odgovarajuću sigurnost prema graničnim stanjima upotrebljivosti. Ako preseci nosećih zidova imaju odgovarajuću sigurnost prema lomu, može se pretpostaviti da postoji i sigurnost prema graničnim stanjima upotrebljivosti. Proračun prema graničnim stanjima dozvoljava se samo ako je zid zidan u produžnom ili cementnom malteru marke M2 i više.

Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, preseci nosećih zidova zgrada visine do pet zidanih etaža, sa svetlom spratnom visinom do 2,75 m, sa rasponima tavanica do 6 m pokretnim opterećenjem do 3 kN/m2, ne moraju se proračunavati prema graničnim stanjima nosivosti za vertikalna opterećenja i opterećenja vetrom, već se mogu proračunavati i prema dozvoljenim naponima zidova.

Član 23

Sigurnost zida pri lomu je zadovoljena ako je granična nosivost preseka Nu, veća ili jednaka nosivosti Ns tog preseka za granične uticaje opterećenja.

Član 24

Granična nosivost preseka izračunava se pomoću obrasca:

Nu =	fk	· A
	gm

gde je:

fk - karakteristična pritisna, savojna ili čvrstoća pri smicanju zida određena prema čl. 12. do 18. ovog pravilnika;

gm - parcijalni faktor za materijale iz tabele 5.

Faktori gm uzimaju u obzir i ponašanje zida pri dugotrajnim uticajima;

A - površima preseka, u mm2.

Tabela 5 - Vrednosti parcijalnog faktora za materijale gm za granična stanja loma zida pri pritisku, savijanju i smicanju

			Kategorija kontrole izvođenja radova pri zidanju
			zidovi		stubovi
			A	B	A	B
Kategorija kontrole		I	2,5	3,0	2,9	3,6
materijala za zidanje		II	2,8	3,0	3,2	3,6

Ako se pri proračunu uzima u obzir i efekat tečenja, vrednosti gm uzimaju se kao 0,85 vrednosti iz tabele 5.

Član 25

Za određivanje nosivosti preseka za granične uticaje opterećenja Ns u proračunu se uvode granični uticaji dobijeni kao zbir proizvoda komponenata karakterističnih opterećenja i parcijalnih faktora gf.

Pri proračunu nosivosti preseka uzimaju se u obzir sledeće vrste opterećenja zgrade:

1) karakteristična sopstvena težina Gk je masa konstrukcije zgrade sa pregradnim zidovima, oblogama zidova, podovima, ugrađenim delovima i instalacijama;

2) karakteristično promenljivo opterećenje Qk koje obuhvata nepokretno i pokretno korisno opterećenje, sneg i led;

3) karakteristično opterećenje vetrom Wk;

4) moguća slučajna opterećenja Qs, uključujući uticaje od zemljotresa;

5) potisak zemlje na podrumske zidove Qz.

Uticaji od seizmičkih sila proračunavaju se prema propisu o tehničkim normativima za izgradnju objekata visokogradnje u seizmičkim područjima, a nosivost preseka dokazuje se samo prema graničnom stanju loma.

Član 26

Pri proračunu zidova zgrade moraju se proveriti sledeće kombinacije graničnih uticaja:

1) za sopstvenu težinu i promenljivo opterećenje:

Qu = 1,0 Gk + 1,5 Qk

ili

Qu = 1,35 Gk

ako je ovaj drugi uticaj veći;

2) za sopstvenu težinu i vetar:

Qu = 1,0 Gk + 1,35 Wk

ili

Qu = 1,35 Gk

ako je ovaj drugi uticaj veći;

3) za sopstvenu težinu, promenljivo opterećenje i vetar:

Qu = 1,2 Gk + 1,2 Qk + 1,2 Wk

4) za moguća slučajna opterećenja:

Qu = 1,0 Gk + 0,35 Qk + 0,35 Wk + 1,0 QS

Ako su u pitanju zgrade koje se pretežno koriste kao skladišta, a promenljivo opterećenje ima uglavnom stalan karakter, uzima se obrazac:

Qu = 1,0 Gk + 1,0 Qk + 0,35 Wk + 1,0 QS

U datim obrascima koeficijenti uz pojedinačne komponente opterećenja su parcijalni faktori sigurnosti gf.

Pri određivanju nosivosti preseka za granične uticaje opterećenja Ns mora se uzeti u obzir najnepovoljnija kombinacija graničnih uticaja pri građenju ili korišćenju zgrade.

Slučajna opterećenja QS ne odnose se na seizmička opterećenja.

Član 27

Za proračun preseka prema graničnom stanju loma koji su napregnuti normalnom silom pritiska, na savijanje sa normalnom silom ili samo na savijanje, uzimaju se sledeći naponsko-deformacijski dijagrami s/e pritisnutog zida, i to:

1) za zidove zidane elementima od autoklaviranog ćelijastog betona - trougaono pravougaoni dijagram prema slici 1a, gde u intervalu 0‰ £ e £ 2,2‰ napon raste do fk, a u intervalu 2,2‰ £ e £ 3,5‰ jednak je fk;

2) za zidove zidane sa svim ostalim materijalima iz člana 6. ovog pravilnika, osim za zidove od autoklaviranog ćelijastog betona - pravougaoni dijagram prema slici 1b, gde je 0‰ £ e £ 3,5‰ , važi s = fk.

U dijagramima na slici 1, fk je karakteristična pritisna čvrstoća zida određena saglasno čl. 12. do 15. ovog pravilnika.

 

Slika 1 - Naponsko-deformacijski dijagrami

Član 28

Pri proračunu zidova zgrada mora se voditi računa o nepovoljnim uticajima na zgradu, koji mogu nastati delovanjem temperature, promenom vlažnosti, skupljanjem i širenjem, tečenjem, sleganjem ili deformacijom elemenata zgrade, uključujući i razdeone i pregradne zidove.

Član 29

Vrednosti skupljanja, tečenja i toplotne dilatacije zidova date su u tabeli 6 i mogu se uzeti kao projektne vrednosti pri izračunavanju deformacija.

Stvarne vrednosti deformacija se međusobno veoma razlikuju i mogu i do 50% odstupati od vrednosti datih u tabeli 6.

Ako se pri proračunu uzimaju u obzir deformacije, mora se navesti vrsta i marka zidnih elemenata i maltera.

Član 30

Ekscentricitet opterećenja zidova i stubova zgrade može se izračunati metodama teorije konstrukcija za čvor zid - tavanica, uzimajući u obzir presek bez prslina ili sa prslinama, i približnom metodom koja se zasniva na preseku bez prslina i elastičnom ponašanju materijala, za promenljivo opterećenje koje nije veće od 3 kN/m2.

Za zidove sa šupljinom, ekscentricitet se izračunava samo za unutrašnji noseći sloj zida.

Radi utvrđivanja momenata u čvorovima zid - tavanica, promenljivo opterećenje se može uzeti kao stalno. Rezultirajući ekscentricitet opterećenja na bilo kom nivou može se izračunati uz pretpostavku da je ukupno vertikalno opterećenje na zid aksijalno u odnosu na vertikalni oslonac.

Član 31

Prema približnoj metodi ekscentricitet vertikalnog opterećenja zgrade u čvoru zid - tavanica izračunava se na sledeći način (slika 2); rotacija tavanice deluje tako da vertikalna reakcija ND ima ekscentricitet eD. Za unutrašnji zid zgrade može se pretpostaviti da eD iznosi 5% od razlike između raspona tavanica koje nosi ovaj zid. Za spoljni zid zgrade pretpostavlja se da eD iznosi 5% od raspona tavanice koja se oslanja na taj zid.

Tabela 6 - Projektne vrednosti za skupljanje, tečenje i toplotnu dilataciju

Vrsta zidnih elemenata	Skupljanje		Tečenje	Toplotna dilatacija
	eh¥	1)	Ø ¥2)	aT	K3)
	mm/m			10-6/o
Pečena glina	- 0,1 do + 0,2		0,7		6
Kalcijum-silikati	-0,2		1,5		8
Autoklavirani gasbeton	-0,5		1,5		8
Beton	-0,2		1,5		10
Lakoagregatni beton	-0,3		2,5		10

1) eh¥je konačna vrednost skupljanja ili širenja usled vlage; minus označava skupljanje, a plus širenje

2) Ø ¥je konačni koeficijent tečenja

Ø ¥= e¥/eel

gde je e¥krajnja deformacija tečenja, a

eel = s/E

3) aT je koeficijent toplotne dilatacije

 

Slika 2 - Pojednostavljene pretpostavke za proračun momenta u čvorovima

Pretpostavlja se da na najvišoj tavanici zgrade ukupni moment MD = ND eD deluje na vrhu zida koji tu tavanicu nosi.

Pretpostavlja se da je na nižim spratovima zgrade ukupan moment MZ =NZ eZ podjednako raspodeljen na vrh i podnožje zida tog sprata.

Pretpostavlja se da vertikalno opterećenje No od gornjih spratova deluje centrično na zid.

Za međuspratne ploče oslonjene na četiri strane na zidove, sa odnosom dužina strana do 1:2, pri određivanju ekscentriciteta kao raspona tavanice može se uzeti veličina koja odgovara dužini od 2/3 dužine kraće strane ploče.

Ako je ekscentricitet eD, dobijen proračunom prema priloženoj metodi, veći od 1/3 debljine d zida, uzima se da je eD = 1/3 d.

IV STABILNOST ZGRADE I GRAĐEVINSKIH ELEMENATA

Član 32

Stabilnost zidanih zgrada i građevinskih elemenata ostvaruje se pomoću zidova za ukrućenje i međuspratnih tavanica ili pomoću drugih konstrukcionih mera.

Ako su sposobne da prenose opterećenja u svojoj ravni kao pločasti nosači, međuspratne tavanice se smatraju dovoljnim ukrućenjem.

Član 33

Sva opterećenja moraju se sigurno preneti na temelje zgrade, što se dokazuje statičkim proračunom.

Pri dokazivanju stabilnosti zgrade statičkim proračunom moraju se uzeti u obzir i odstupanje od vertikalnosti (usled dejstva horizontalnih sila) građevinskih elemenata koji služe za ukrućenje, kao i horizontalne sile koje bi mogle nastati iskošenjem ovih građevinskih elemenata za ugao j dat u radijanima. Ugao j se određuje pomoću obrasca:

j =	1
	100Öhb

gde je hb visina zgrade, u metrima, iznad ravni temelja.

Izuzetno od odredbe stava 2. ovog člana, proračunom se ne dokazuje stabilnost zgrada koje imaju do šest punih spratova, uključujući podrum i potkrovlje sa spratnom visinom do 3,00 m, ako zgrada ima dovoljan broj zidova za ukrućenje koji idu od spoljnjeg do spoljnjeg zida ili od spoljnjeg do unutrašnjeg nosećeg zida.

Stabilnost nosećih zidova hala na delovanje sila vetra mora se uvek dokazati proračunom.

Član 34

Pri proračunu sigurnosti zgrade na prevrtanje uzima se da je zgrada kruto telo.

Faktor sigurnosti zgrade na prevrtanje, u najnepovoljnijem smeru za zgradu izloženu istovremenom delovanju karakterističnih nepovoljnih horizontalnih opterećenja i sopstvene mase, mora biti najmanje 1,5.

Član 35

Debljina nosećih zidova zgrada određuje se statičkim proračunom. Prilikom izbora debljine zida treba voditi računa i o funkcijama zida u vezi sa toplotnom i zvučnom zaštitom, zaštitom od vlage i procurivanja i požarnom zaštitom.

Na spoljnim nemalterisanim zidovima zgrade - fasadi, zidni elementi moraju biti otporni prema mrazu.

Član 36

U statičkom proračunu za građevinski element za koji postoji opasnost od oštećenja ili uništavanja (npr. udar vozila u noseći zid ili stub) može se proračunati opterećenje od udara vozila ako se zgrada ne obezbeđuje na drugi odgovarajući način.

1. Jednoslojni noseći zidovi

Član 37

Najmanja debljina jednoslojnog spoljnjeg nosećeg zida zgrade iznosi:

1) 19 cm za zgrade sa visinom sprata većom od 3 m i najvećim rasponom međuspratne tavanice od 4,8 m;

2) 24 cm za zgrade sa visinom sprata do 3 m, a najviše 3,5 m i/ili, rasponom međuspratne tavanice većim od 4,8 m, a najviše od 6,0 m.

Član 38

Stub ne sme imati horizontalni presek manji od 0,04 m2.

Najmanja dužina stubova u jednoslojnom spoljnjem i unutrašnjem nosećem zidu zgrade iznosi:

1) 24 cm za zidove od pune i šuplje fasadne opeke, pune i šuplje opeke i šupljih zidnih blokova od gline i krečnog silikata;

2) 39 cm za zidove od šupljih zidnih blokova od betona;

3) 59 cm za zidove od zidnih blokova od gasbetona.

Stubovi od šupljih zidnih blokova od gline, betona i krečnog silikata ili zidnih blokova od gasbetona moraju se u poprečnom preseku stuba sastojati od najmanje jednog celog zidnog elementa.

Član 39

Najmanja debljina jednoslojnog unutrašnjeg nosećeg zida zgrade iznosi: 19 cm za zgrade sa visinom sprata od najviše 3 m i rasponom međuspratne tavanice od najviše 4,8 m i sa najviše četiri zidane etaže, uključujući podrum i potkrovlje.

Član 40

Ukupna veličina stalnog pokretnog (korisnog) opterećenja zidova iz čl. 33, 37. i 39. ovog pravilnika ne sme biti veća od 8 kN/m2.

Član 41

Uticaj pritiska zemlje na spoljne noseće podrumske zidove zgrade ne proračunava se ako su ispunjeni sledeći uslovi:

1) ako je svetla visina podruma najviše 2,60 cm, a debljina zida najmanje 24 cm;

2) ako tavanica iznad podruma prenosi opterećenja u svojoj ravni kao pločasti nosač;

3) ako u području uticaja pritiska zemlje na podrumski zid pokretno opterećenje nije veće od 5 kN/m2 i teren je ravan;

4) ako debljina podrumskog zida nije manja od debljine zahtevane u tabeli 7.

Tabela 7 - Najmanja debljina podrumskih zidova

Debljina zida, u cm	Visina terena iznad poda podruma, u m
38	2,0
29	1,4
24	1,0

Član 42

Za izradu podrumskih zidova ne smeju se upotrebiti:

1) opeke i blokovi od gline sa olakšanom osnovnom masom;

2) blokovi od autoklaviranog ćelijastog gasbetona.

Nije dozvoljeno zidanje podrumskih zidova krečnim malterom za sve vrste zidnih elemenata.

Podrumski zidovi moraju na odgovarajući način biti zaštićeni od vlaženja.

Član 43

Jednoslojni noseći mešoviti spoljni zid izvodi se i proračunava kao jednoslojni spoljni noseći zid.

Pri statičkom proračunu merodavna je najniža marka zidnih elemenata ugrađenih u takav zid.

Za zidanje jednoslojnog nosećeg mešovitog spoljnjeg zida ne sme se upotrebiti krečni malter.

Član 44

Ako se jednoslojni mešoviti spoljni zid na fasadi izvodi bez malterisanja, kao fugovan zid, između fasadnog i unutrašnjeg reda zidnih elemenata u zidu mora se izraditi 2 cm debela podužna vertikala smaknuta spojnica, potpuno popunjena malterom (slika 3).

2. Zidovi za ukrućenje

Član 45

Kao zidovi za ukrućenje zgrade mogu se koristiti noseći i nenoseći jednoslojni zidovi.

Ako zid za ukrućenje nosi veće opterećenje od sopstvene mase u jednom spratu smatra se nosećim zidom.

Član 46

Debljine zidova za ukrućenje moraju biti jednake ili veće od debljina datih u tabeli 8.

Razmaci zidova za ukrućenje moraju biti jednaki ili manji od debljina datih u tabeli 8.

Tabela 8 - Debljine i razmaci zidova za ukrućenje

		Zid za ukrućenje
Debljina nosećeg zida koji treba ukrutiti, u cm	Spratna visina, u m	Debljina, u cm	Razmak, u m
³ 19 < 30	£ 3,5	³ 19	£ 6,0
³ 30	£ 4,0	³ 19	£ 8,0

Dužina zidova za ukrućenje mora iznositi najmanje 1/5 njihove visine.

Mere u cm

Slika 3

 

Slika 4

Član 47

Ako se u zidu za ukrućenje koji se nalazi između dva noseća zida nalaze otvori, širina za ukrućenje između dva otvora ili između otvora i zida, koji se ukrućuju, mora iznositi najmanje 1/5 visine otvora.

Član 48

Kod zidova za ukrućenje koji su samo jednom svojom stranom vezani za zid koji treba ukrutiti, kruta veza ta dva zida postoji:

1) ako su oba zida izrađena od materijala sa približno istim ponašanjem pri deformacijama, a povezana su i izgrađena istovremeno, ili

2) ako je kruta veza oba zida ostvarena posebnim konstrukcionim merama kao što su petlje, ankeri i dr.

3. Dvoslojni noseći zidovi

Član 49

Kod dvoslojnog spoljnjeg zida sa šupljinom, debljina fasadnog sloja mora biti najmanje 5 cm, a razmak slojeva ne sme biti veći od 10 cm.

Debljina unutrašnjeg nosećeg sloja ovog zida mora biti najmanje jednaka debljini jednoslojnog spoljnjeg nosećeg zida prema članu 37. ovog pravilnika. Ako u nosećem sloju postoje stubovi, njihova širina mora odgovarati zahtevima iz člana 38. ovog pravilnika.

Član 50

Za dvoslojni spoljni zid sa šupljinom pri određivanju nosivosti zida, veličine napona u zidu i razmaka zidova za ukrućenje ne uzima se u obzir fasadni sloj.

Međuspratne tavanice zgrade mogu se oslanjati samo na unutrašnji noseći sloj dvoslojnog spoljnjeg zida sa šupljinom.

Član 51

Fasadni i unutrašnji noseći sloj dvoslojnog spoljnjeg zida sa šupljinom moraju se međusobno povezati ankerima od nerđajućeg čelika ili odgovarajućeg nekorodirajućeg materijala. Najmanja debljina čeličnih ankera mora biti 3 mm, a njihov najčešći oblik dat je na slici 4. Broj ankera ne sme biti manji od 2,5 komada na 1 m2 zida. Najveći dozvoljeni horizontalni razmak ankera je 1 m, a najveći vertikalni razmak 0,5 m.

Kod delova zida koji se na zgradi nalaze na visinama većim od 12 m iznad terena ili ako je razmak između fasadnog i unutrašnjeg nosećeg sloja zida veći od 7 cm, debljina čeličnog ankera mora biti najmanje 4 mm.

Duž svih ivica na fasadi (kao što su otvori, uglovi, dilatacione spojnice, gornji kraj fasadnog sloja i sl.) moraju se, na udaljenosti od najviše 30 cm od ivice, postaviti dodatni ankeri. Međusobni razmak dodatnih ankera ne sme biti veći od 40 cm.

Član 52

Ako se za povezivanje fasadnog i unutrašnjeg nosećeg sloja dvoslojnog spoljnjeg zida sa šupljinom koristi vrsta ankera koja nije od nerđajućeg čelika, prethodno se mora dokazati da anker, pri klizanju od najviše 1 mm, može da prenese silu od 1 kN. Ako se ova vrednost ne dostigne, broj ankera na 1 m2 zida mora se srazmerno povećati, s tim što prenesena sila po jednom ankeru ne sme biti manja od 0,6 kN.

Ankeri se moraju oblikovati tako da spreče kretanje vlage od fasadnog ka unutrašnjem nosećem sloju zida.

Član 53

Fasadni sloj dvoslojnog spoljnjeg zida sa šupljinom mora po čitavoj svojoj dužini biti oslonjen na odgovarajuću noseću konstrukciju zgrade.

Ako dvoslojni spoljni zid ima vazdušni sloj, on ne sme biti zapunjen malterom ili komadima zidnih elemenata.

Na fasadnom sloju, dole i gore, ako je fasada ventilisana, moraju se postaviti ventilacioni otvori najmanje veličine od 150 cm2. Na svakih 30 m2 fasade postavljaju se dva ventilaciona otvora.

Vertikalnim i horizontalnim spojnicama na fasadnom sloju mora se omogućiti njegovo dilatiranje. Raspored dilatacionih spojnica mora se prilagoditi klimatskim uslovima u kojima se zgrada koristi i materijalu zida. Radi sprečavanja procurivanja, spojnice se moraju zatvoriti odgovarajućim materijalom.

Član 54

Kod dvoslojnog spoljnjeg zida bez šupljine, debljina fasadnog sloja mora biti najmanje 12 cm.

Debljina unutrašnjeg nosećeg sloja ovog zida mora odgovarati zahtevima za jednoslojni unutrašnji noseći zid prema članu 39. ovog pravilnika.

Član 55

Pri statičkom proračunu dvoslojnog zida bez šupljine kao debljina zida uzima se samo debljina unutrašnjeg nosećeg sloja.

Pri proračunu vitkosti ovog zida i određivanju razmaka zidova za ukrućenje, prema članu 54. ovog pravilnika, kao debljina zida uzima se debljina unutrašnjeg sloja uvećana za polovinu debljine fasadnog sloja, zaokruženo na ceo centimetar.

Međuspratna tavanica zgrade može se oslanjati samo na unutrašnji noseći sloj.

Član 56

Fasadni sloj i spojnica između slojeva dvoslojnog zida bez šupljine izvode se u podužnom cementnom malteru.

Spojnica između fasadnog i unutrašnjeg nosećeg sloja, debljine najmanje 2 cm, mora u potpunosti biti ispunjena malterom tokom istovremenog zidanja oba sloja zida.

Član 57

Slojevi dvoslojnog zida bez šupljina povezuju se ankerima na način propisan u članu 51. ovog pravilnika.

Bez obzira na položaj zida u zgradi, najmanja debljina ankera od nerđajućeg čelika je 3 mm. Mogu se koristiti i ankeri prema članu 52. ovog pravilnika.

4. Dužina izvijanja zida

Član 58

Dužina izvijanja zida ili stuba (efektivna visina) izračunava se zavisno od relativne krutosti elemenata zgrade vezanih za noseći zid ili stub i snage te veze, tako da je:

hef = bnhs

gde je:

hs - svetla visina sprata;

bn - faktor redukcije sa indeksima n = 2, 3 i 4, zavisno od uslova oslanjanja (uklještenja).

Faktor b2 = 2,00 - za slobodno stojeće stubove.

Za zidove između međuspratnih tavanica ili uklještene na vrhu i u podnožju zida faktor b2 je:

a) b2 = 0,75 za zidove uklještene između armiranobetonskih tavanica koje pomoću serklaža naležu na najmanje 2/3 debljine nosećeg zida ako ekscentricitet sile od opterećenja na vrhu zida nije veći od 1/4 debljine zida;

b) b2 = 1,00 za sve druge zidove uklještene između armiranobetonskih tavanica, za zidove uklještene na vrhu i u podnožju zida drvenim tavanicama, ili za zidove koji na drugi način ne odgovaraju uslovima pod a).

Faktor b3 primenjuje se za zidove oslonjene ili uklještene duž tri ivice, sa jednom slobodnom ivicom (slika 5) i približno ravnomernim opterećenjem

gde je:

b3 = b2 - ako je 1 ³ 15 ili 1 ³ 1,25 hs (uzima se veća od ove dve vrednosti);

b2 - uzima se saglasno uslovima navedenim pod a) ili b);

1 - razmak slobodne ivice zida od sredine zida za ukrućenje.

Faktor b4 primenjuje se za zidove oslonjene ili uklještene duž sve četiri ivice (slika 5) i sa približno ravnomernim opterećenjem.

b4 = 0,50 l/hs ako je hs > 1, ili

kada je hs £ 1, ili

b4 = b2 za 1 ³ 30d ili 1 ³ 2,50 hs (uzima se veća vrednost);

b2 - uzima se saglasno uslovima navedenim pod a) ili b);

1 - razmak između zidova za ukrućenje.

Ako se računa vitkost dvoslojnog zida, ona se određuje samo za noseći sloj tog zida.

Oslonjeni zidovi moraju biti kruto vezani za stub ili zid za ukrućenje.

Član 59

Ako se u srednjoj trećini zida za koji se računa izvijanje nalazi šlic dubine manje od 1/3 d (slika 6), kao debljina zida umesto d uzima se d1.

Član 60

Ako zid koji se ukrućuje ima otvor svetle širine i ili visine veće od 1/4 svetle visine sprata hs, odnosno ako je površina otvora veća od 1/10 površine zida, delovi zida između otvora i zida za ukrućenje uzimaju se u proračun kao uklješteni na tri strane.

Delovi zidova kod otvora uzimaju se u proračun kao uklješteni na dve strane.

 

DVOSTRANO OSLONJEN

 

TROSTRANO OSLONJEN

 

ČETVOROSTRANO OSLONJEN

Slika 5

5. Opterećenje

Član 61

Ako se određuje reakcija međuspratne tavanice na zid, kod tavanica koje nose u jednom pravcu, po pravilu, zanemaruje se kontinuitet tavanice koja ide preko dva ili više polja.

Ako je odnos raspona susednih polja tavanice manji od 0,7, kontinuitet tavanice se mora uzeti u obzir pri izračunavanju reakcije koja pada na srednje zidove.

Član 62

Zidovi paralelni sa rasponom tavanice koja nosi u jednom pravcu moraju se proračunati na opterećenje koje pada na taj zid od trake tavanice širine najmanje 1/10 svetlog raspona tavanice.

Član 63

Reakcije tavanice oslonjene na sve četiri strane, kad je tavanica opterećena jednako podeljenim opterećenjem, mogu se izračunati iz proporcionalnih delova površine u vidu trouglova i trapeza prikazanih na slici 7.

Na mestu na kome se sučeljavaju dva zida sa približno istim uslovima oslanjanja tavanice uzima se ugao od 45°. Na mestu potpunog uklještenja tavanice u zid uzima se ugao od 60°. Na mestima delimičnog uklještenja može se uzeti ugao veličine između 45° i 60°.

Član 64

Opterećenje koje pada na nadvoje iznad otvora u zidu mora se proračunati.

Pri proračunu se uzima da na nadvoj pada opterećenje unutar ravnostranog trougla, kako je prikazano na slici 8.

6. Nenoseći zidovi

Član 65

Nenoseći zidovi, kao što su fasadni nenoseći zidovi, krovni zabati, zidovi i atike, zidovi ispune na fasadama hala i sl., ne proračunavaju se statički:

1) ako visina zida iznosi najviše 3,5 m;

2) ako dužina jednoslojnog zida ili dvoslojnog zida bez šupljine iznosi najviše 40 njegovih debljina;

3) ako dužina dvoslojnog zida sa šupljinom iznosi najviše 30 njegovih ukupnih debljina, a slojevi su povezani na način predviđen u čl. 59. i 60. ovog pravilnika;

4) ako otvori u zidu nisu ukupno veći od 10% njegove površine;

5) ako je zid zidan u produžnom ili cementnom malteru ili građevinskom lepku;

6) ako zid ispunjava uslove iz tabele 9.

Član 66

Nenoseći unutrašnji zidovi zgrada, kao što su pregradni zidovi između prostorija, ne smeju biti izloženi opterećenju od vetra. Oni moraju ispunjavati sledeće uslove:

1) debljina zida bez obloge ne sme biti manja od 5 cm;

2) vitkost zida H/d ne sme biti veća od vrednosti iz tabele 10;

3) moraju biti otporni prema eventualnim bočnim udarima od 120 J;

4) deformacije međuspratnih tavanica i drugih delova konstrukcije ne smeju štetno delovati na te zidove.

 

Tabela 9 - Najveća površina nenosećih spoljnih zidova izloženih pretežno opterećenju od vetra

Vrsta zida	Najveća površina zida u m2
	Zid oslonjen na tri strane, a četvrta je slobodna	Zid oslonjen na sve četiri strane	Zid vezan ozubljenjem ili ankerima na tri strane, a četvrta je slobodna	Zid vezan ozubljenjem ili ankerima na sve četiri strane
- jednoslojni zid debljine 19 cm i više	18	22	24	32
- dvoslojni zid sa šupljinom	14	16	18	24

 

Slika 6

 

Slika 7

 

OPTEREĆENJE PREKO OTVORA U ZIDU

Slika 8

Tabela 10 - Najveće dozvoljene vitkosti nenosećih unutrašnjih zidova

	Način oslanjanja - uklještenja	Najveće dozvoljene vitkosti zida H/d za određene odnose dužine i debljine zida L/d*)

*) L - dužina zida
H - visina zida
d - debljina zida

V PRORAČUN PREMA GRANIČNOM STANJU LOMA

1. Nosivost zida kod centričnog pritiska

Član 67

Na osnovu linearne raspodele napona i ravnog preseka za jednoslojni zid opterećen pritiskom, mora se proračunom dokazati da je granična nosivost preseka na vertikalne uticaje N'uv jednaka ili veća od nosivosti preseka na granične uticaje N' , odnosno da za jedinicu dužine zida važi

N'uv =	wd fk	N's
	gm

gde je:

w - koeficijent izvijanja iz tabele 11 ili 12;

fk - karakteristična pritisna čvrstoća zida za odgovarajuću marku zida iz tabele 2;

gm - parcijalni koeficijent sigurnosti iz tabele 5;

d - debljina zida.

Član 68

Pri dimenzionisanju zidova na vertikalno opterećenje vertikalni šlicevi koji su dublji od polovine debljine zida smatraju se otvorima u zidu. Ako su šlicevi plići od polovine zida, preostala debljina zida iza šlica smatra se računskom debljinom zida.

Jednoslojni mešoviti zidovi izgrađeni od kompatibilnih zidnih elemenata proračunavaju se kao jednoslojni zidovi u celini izgrađeni od zidnih elemenata manje čvrstoće.

Kod zidova sa šupljinom, unutrašnji noseći zid proračunava se kao jednoslojni zid.

Ako su oba sloja unutrašnjeg dvoslojnog zida izgrađenog od istih zidnih elemenata noseći, proračun ovakvog zida vrši se uzimajući u obzir horizontalni presek celog zida.

Član 69

Koeficijent izvijanja w određuje se za preseke zida pri vrhu i na podnožju zida i za presek u polovini visine zida.

Prilikom proračuna ovih koeficijenata, pošlo se od sledećih pretpostavki:

1) radni dijagram u zoni pritiska je pravougaonik;

2) nije uzeta u obzir savojna čvrstoća zida;

3) uzet je u obzir ekscentricitet eD na vrhu i podnožju zida i ekscentricitet em, na polovini visine zida;

4) uzet je u obzir slučajni ekscentricitet ea = hef- /450 koji može nastati pri gradnji zida;

5) uzeto je u obzir tečenje zida.

Veličina koeficijenata izvijanja wi na vrhu i podnožju zida data je u tabeli 11.

Veličina koeficijenata izvijanja wm na polovini visine zida data je u tabeli 12. Sa Ø¥ označen je ukupni koeficijent tečenja iz tabele 6.

Tabela 11 - Koeficijenti izvijanja w pri vrhu i u podnožju zida

Ekscentricitet eD*)
0,05d	0,1 d	0,2 d	0,3 d
0,9	0,8	0,6	0,4
* Dozvoljena je linearna interpolacija ekscentriciteta i koeficijenta izvijanja.

Član 70

Ako greda ili neki drugi konstrukcioni element svojim oslanjanjem na zid izaziva lokalno naprezanje, granična pritisna čvrstoća preseka zida s1 određuje se kao:

s1 =	fk	(1+ 0,1	a1	) £ 1,5	fk
	gm		l1		gm

gde je:

fk - karakteristična pritisna čvrstoća za odgovarajuću MZ iz tabele 2;

gm - parcijalni koeficijent sigurnosti iz tabele 5;

a1 - razmak od ivice zida do površine oslanjanja;

l1 - dužina oslanjanja na zid;

A1 - površina oslanjanja;

e - ekscentricitet težišta površine oslanjanja.

Proračun s1 po obrascu iz stava 1. ovog člana vrši se samo ako je A1 < 2 d2 i e < d/6 (slika 9).

Tabela 12

Koeficijenti izvijanja zida w¥na polovini visine zida*)

hef d	Ekscentricitet e ¥
	Ø ¥ = 0				Ø ¥= 1,5				Ø ¥= 2,0				Ø¥= 2,5
	0,05t	0,1t	0,2t	0,4t	0,05t	0,1t	0,2t	0,3t	0,05t	0,1t	0,2t	0,3t	0,05t	0,1t	0,2t	0,3t
0	0,9	0,8	0,6	0,4
6	0,9	0,79	0,56	0,34					slično kao za Øm = 0
8	0,87	0,75	0,52	0,30
10	0,83	0,71	0,48	0,26
12	0,79	0,67	0,44	0,22	0,77	0,65	0,41	0,17	0,76	0,64	0,40	0,16	0,76	0,63	0,38	0,14
14	0,75	0,63	0,40	0,18	0,72	0,60	0,36	0,12	0,72	0,59	0,35	0,11	0,71	0,58	0,33	0,09
16	0,71	0,59	0,36	0,14	0,68	0,56	0,32	0,08	0,67	0,55	0,30	0,06	0,67	0,53	0,28	0,04
18	0,67	0,55	0,32	0,10	0,64	0,51	0,27	0,03	0,63	0,50	0,25	0,01	0,62	0,59	0,23	-
20	0,63	0,51	0,28	0,06	0,60	0,47	0,22	_	0,59	0,45	0,20	-	0,58	0,44	0,18	-
* Dozvoljena je linearna interpolacija između ekscentriciteta i koeficijenta izvijanja.

Član 71

Pretpostavlja se da se opterećenje zida od koncentrisane sile širi kroz zid pod uglom od 60°. Proračunom se mora proveriti granična nosivost zida u zoni delovanja tog opterećenja sve do polovine visine zida, uzimajući u obzir i izvijanje zida.

2. Nosivost zida pri malom ekscentricitetu

Član 72

Kada je zid napregnut vertikalnom silom sa malim ekscentricitetom eo £ 0,225 (slika 10), jedinica dužine zida izračunava se pomoću obrasca:

N'ue =	w · fk · d			³ Ns
	gm (1 + 2	eo	)
		d

gde je:

w - koeficijent izvijanja iz tabele 11 ili 12;

fk - karakteristična pritisna čvrstoća zida za odgovarajuću marku zida iz tabele 2;

gm - parcijalni koeficijent sigurnosti iz tabele 5;

eo - ekscentricitet sile pritiska;

d - debljina zida.

3. Nosivost zida izloženog savijanju

Član 73

Proračun zida izloženog savijanju u svojoj ravni bočnom silom zasniva se na karakterističnoj savojnoj čvrstoći zida fxk određenoj ispitivanjem i mora se sprovesti primenom odgovarajuće teorije savijanja.

Slika 9

Slika 10

4. Nosivost zida izloženog smicanju

Član 74

Ako je zid napregnut na smicanje paralelno sa horizontalnom spojnicom, za jedinicu dužine zida važi:

N'us =	(fsko + 0,4 so)d	> N's
	gm

gde je:

fsko - karakteristična čvrstoća zida na smicanje iz tabele 5;

so - najmanji projektom utvrđeni napon pritiska od vertikalnih uticaja na zid za nivo koji se posmatra;

gm - parcijalni koeficijent sigurnosti iz tabele 5;

d - debljina zida.

VI PRORAČUN PRESEKA PREMA DOZVOLJENIM NAPONIMA

Član 75

Proračun preseka zida prema dozvoljenim naponima zasniva se na dokazu da najveći naponi u zidu, koji se mogu pojaviti u toku građenja i eksploatacije, ne budu veći od dozvoljenih napona datih u tabeli 13.

U statističkom proračunu zidova koji se proračunavaju prema dopuštenim naponima uzimaju se opterećenja prema tehničkim normativima za opterećenje zgrada.

Član 76

Dozvoljeni naponi u zidovima zgrada pri centričnom pritisku u njutnima po kvadratnom milimetru (N/mm2) (osim zidova izgrađenih od zidnih elemenata od autoklaviranog ćelijastog betona), zavisno od marke zidnih elemenata, marke maltera i vitkosti zida, dati su u tabeli 13.

Dozvoljeni naponi u zidovima zgrada čije su vitkosti u granicama između vrednosti datih u tabeli 13 mogu se odrediti linearnom interpolacijom odgovarajućih dozvoljenih napona.

Dozvoljeni naponi zidova zgrada pri centričnom pritisku u njutnima po kvadratnom milimetru (N/mm2), izgrađenih od zidnih elemenata od autoklaviranog ćelijastog betona, zavisno od marke zidnih elemenata, marke maltera, građevinskog lepila i vitkosti zida, dati su u tabeli 14.

Ako kod zidova zgrada od betonskih blokova ivice blokova gornjeg sloja ne leže potpuno na ivicama blokova donjeg sloja, dozvoljeni naponi dati u tabeli 13 moraju se smanjiti srazmerno naležućoj površini u spojnici prema neto-površini betonskih blokova.

Kod zidova zgrada od šupljih elemenata dozvoljeni naponi dati u tabeli 13 odnose se na bruto-površinu preseka zida.

Dozvoljeni naponi dati u tabelama 13 i 14 mogu se uzeti u račun samo ako su zidovi zgrade u visini tavanice međusobno povezani horizontalnim serklažima na način određen ovim pravilnikom.

Za slobodno stojeće zidove zgrade za vrednost visine zida h mora se uzeti dvostruka visina zida.

Tabela 13 - Dozvoljeni naponi u zidu pri centričnom pritisku, u N/mm2

		Vitkost zida hef/d
Marka zidnih elemenata	Marka maltera	10	12	14	16	18	20
7,5	1	0,40	0,35	-	-	-	-
	2	0,50	0,45	0,35	-	-	-
10	1	0,50	0,45	0,35	-	-	-
	2	0,60	0,50	0,45	0,35	-	-
	5	0,70	0,60	0,50	0,40	-	-
15	2	0,90	0,80	0,65	0,55	0,40	-
	5	1,10	0,95	0,80	0,65	0,50	-
	10	1,30	1,15	0,95	0,80	0,60	-
20	2	1,00	0,85	0,70	0,60	0,45	-
	5	1,30	1,15	0,95	0,80	0,60	-
	10	1,60	1,40	1,20	0,95	0,75	0,50

Tabela 14 - Dozvoljeni naponi u zidu sa elementima od autoklaviranog ćelijastog betona pri centričnom pritisku, u N/mm2

		Vitkost zidova hef/d
Marka zidnih elemenata	Marka maltera	10	12	14
2	2	0,14	0,13	0,12
		(0,16)*	(0,15)	(0,14)
2,5	2	0,16	0,15	0,14
		(0,21)	(0,20)	(0,19)
3	2	0,20	0,18	0,16
		(0,28)	(0,25)	(0,22)
3,5	2	0,23	0,20	0,18
		(0,35)	(0,30)	(0,27)
4	2	0,27	0,25	0,21
		(0,38)	(0,38)	(0,29)
4,5	2	0,30	0,27	0,24
		(0,40)	(0,36)	(0,32)
5	2	0,33	0,30	0,27
		(0,44)	(0,40)	(0,36)
* Vrednosti dozvoljenih napona u zidu date u zagradama primenjuju se kada se zida primenom građevinskog lepila.

Član 77

Lokalni pritisni naponi u zidu zgrade neposredno ispod koncentrisanih opterećenja od greda ili podvlaka mogu biti do 50% veći od odgovarajućih dozvoljenih napona datih u tabelama 13 i 14.

Maksimalni ivični naponi, pri ekscentričnom opterećenju zidova zgrade, ne smeju prelaziti dozvoljene napone date u tabelama 13 i 14.

Izuzetno od odredbe stava 2. ovog člana, naponi dati u tabelama 13 i 14 mogu se povećati za 30% ako se pri proračunu uzima u obzir uklještenost međuspratne konstrukcije u zid.

Pri proračunu ivičnih napona isključuju se naponi zatezanja.

Maksimalni dozvoljeni ekscentricitet sile pritiska pri statičkom dejstvu sile kod pravougaonog preseka iznosi jednu trećinu debljine zida. Ekscentrično opterećenje zidova zgrada sa vitkošću h/d > 12 nije dozvoljeno.

Član 78

Prosečni napon smicanja u pojedinom zidu zgrade može iznositi najviše 8% od stvarnog težišnog napona pri pritisku.

Pri dokazivanju napona smicanja uzimaju se u obzir samo zidovi orijentisani u pravcu delovanja horizontalnog opterećenja.

VII KONSTRUKCIONI DETALJI

Član 79

Na noseće zidove i zidove za ukrućenje moraju se, u visini sprata, postaviti armiranobetonski serklaži ili metalne zatege koji su sposobni da prenesu dozvoljenu silu zatezanja od najmanje 30 kN.

Visina armiranobetonskih horizontalnih serklaža ne sme biti manja od 15 cm. Širina serklaža, po pravilu, mora biti jednaka debljini odgovarajućeg zida.

Armatura pojedinih serklaža zgrade mora biti ista u svim spratovima.

Ako opterećenje, kome je zgrada izložena, ne zahteva jaču armaturu, pojedini podužni serklaži moraju se armirati prema sledećem obrascu:

Fa = 2,0 + 0,4 n (u cm2)

gde je:

n - broj nadzemnih etaža.

Ukupan presek armature svih poprečnih serklaža u visini pojedine tavanice zgrade određuje se pomoću sledećeg obrasca:

SFa =	1	(1+	L	) · Sfa (cm2)
	2		š

gde je:

L - dužina zgrade;

š - širina zgrade;

Sfa - ukupan presek armature svih podužnih serklaža u visini jedne tavanice.

Član 80

Poprečni i podužni zidovi zgrade moraju biti na spoju sučeljavanja međusobno povezani zidarskom vezom.

Dužina pojedinih zidova zgrade izvedenih od blokova u neprekidnom zidarskom vezu ne može iznositi više od 30 m, a dužina pojedinih zidova zgrade izvedenih od opeke u neprekidnom zidarskom vezu ne može iznositi više od 40 m.

Član 81

Kod tankih pregradnih zidova zgrada mora se voditi računa o njihovoj stišljivosti, otpornosti na bočne uticaje i stabilnosti.

Član 82

Rizoliti formirani tokom zidanja zida i horizontalni ili kosi žlebovi u zidu ne smeju da ugroze nosivost zida.

Žlebovi se smeju raditi samo u donjoj ili gornjoj šestini visine zida.

Nisu dozvoljeni žlebovi u zidovima od zidnih elemenata sa horizontalnim šupljinama.

Ako se ne sprovodi statički proračun za žlebom oslabljeni zid, dubina horizontalnog ili kosog žleba ne sme da bude veća od vrednosti iz tabele 15.

Najmanja dozvoljena udaljenost žleba od ivice otvora u zidu je 500 mm. Najmanji razmak između žlebova mora biti ravan dvostrukoj dužini najdužeg žleba.

Ručno dubljenje žlebova u zidu nije dozvoljeno, već se žlebovi moraju frezovati pogodnom mašinom ili alatom tako da imaju pravilne ivice i tačne mere.

 

Tabela 15 - Mere horizontalnih i kosih žlebova u zidu dozvoljenih bez statičkog proračuna

	Najveća dubina žleba, mm
Debljina zida, mm	Neograničena dužina	Dužina < 1 250 mm
175	0	25
240	15	25
290	20	30
380	20	30

Mere žlebova ne smeju biti veće od mera datih u tabeli 15.

Član 83

Radi sprečavanja nepovoljnog delovanja temperaturnih dilatacija i/ili vlažnog bubrenja zida projektom se moraju predvideti posebne mere, kao i mere vertikalne i horizontalne dilatacione spojnice u zidu.

Vertikalne spojnice obezbeđuju potpuno odvajanje po celoj debljini zida. Ako je potrebno, spojnice se projektuju tako da su u stanju da prime i horizontalna opterećenja od vetra i druga.

U zidovima sa šupljinom, vertikalne dilatacione spojnice ne moraju biti jedna naspram druge u oba sloja zida ako je sprečeno štetno dejstvo eventualnih diferencijalnih pomeranja slojeva zida.

Član 84

Prilikom projektovanja zidova zgrada moraju se predvideti odgovarajuće mere da bi se sprečile štete na zidovima koje mogu nastati pomeranjima i deformacijama nastalim:

1) termičkim širenjem i skupljanjem delova konstrukcije zgrade kao što su međuspratne tavanice, grede, krovna konstrukcija i drugo;

2) termičkim širenjem i skupljanjem nekonstrukcionih elemenata zgrade, kao što su zabatni zidovi krova, nadzidci i atike, zidane i metalne ograde i drugo;

3) dugotrajnim deformacijama betonskih i drugih elemenata;

4) sleganjem temelja;

5) posebnim opterećenjima tokom građenja.

Tabela 16 - Mere vertikalnih žlebova u zidu dozvoljenih bez statičkog proračuna

	Žlebovi formirani posle zidanja zida		Žlebovi formirani tokom zidanja zida
Debljina zida mm	Najveća dubina mm	Najveća širina mm	Najveća širina mm	Najmanja preostala debljina zida mm
175	30	100	260	115
240	30	150	260	115
290	30	200	260	175
380	30	200	260	250

 

VIII ZIDANJE ZIDOVA I KONTROLA TOKOM ZIDANJA

1. Materijali za zidanje

Član 85

Zidni elementi na gradilištu moraju biti uredno složeni prema vrstama i markama i, po potrebi, zaštićeni od kiše, snega i prskanja vodom ili blatom.

Težina slogova zidnih elemenata na mestu ugrađivanja ne sme da prekorači nosivost skela ili međuspratnih tavanica.

Član 86

Kreč i cement u rasutom stanju moraju se transportovati sredstvima koja se hermetički zatvaraju, tako da su zaštićeni od vlaženja i drugih štetnih uticaja za vreme transporta.

Kreč i cement u vrećama transportuju se u pokrivenim sredstvima. Vreće se utovaraju i istovaraju tako da je isključena mogućnost vlaženja.

Član 87

Kreč i cement na gradilištu čuvaju se na način i pod uslovima koji ne utiču nepovoljno na njihov kvalitet. Čuvaju se posebno po vrstama, a za pripremanje maltera upotrebljavaju se prema redosledu prijema na gradilištu. Kreč i cement koji su na gradilištu uskladišteni duže od tri meseca ne smeju se upotrebljavati ako prethodnim ispitivanjem nije utvrđeno da u pogledu kvaliteta odgovaraju propisanim uslovima.

U istom silosu smeju se uskladištiti kreč ili cement iste vrste, odnosno iste klase i iz iste fabrike cementa. Cement iste vrste i klase različitih proizvođača smeju se uskladištiti u istom silosu samo ako se prethodno dokaže da su međusobno kompatibilni, odnosno da njihovo mešanje ne utiče štetno na svojstva i ujednačenost proizvedenog maltera, što se dokazuje uporednim ispitivanjima.

Član 88

Pesak za spravljanje maltera mora se transportovati i deponovati tako da se ne zaprlja. Svaka vrsta i frakcija peska deponuju se posebno.

Pesak se deponuje na podlogu sa dovoljnim nagibom za odvodnjavanje.

Član 89

Dodaci malteru moraju biti označeni prema odgovarajućem jugoslovenskom standardu i uskladišteni prema uputstvu proizvođača.

Član 90

Sastojci maltera pre mešanja moraju se, po zapremini ili masi, tačno dozirati.

Član 91

Malter i građevinski lepak koji se upotrebljavaju za zidanje zidova proračunatih prema graničnom stanju loma ili malter sa dodacima mora se mešati mašinski u odgovarajućoj mešalici.

Prilikom transporta od mesta spravljanja do mesta ugrađivanja malter se ne sme uprljati.

Član 92

Malter i građevinski lepak se moraju ugraditi u zid pre nego što počne vezivanje maltera.

Malter koji je počeo da se vezuje ne sme se upotrebiti za zidanje i mora se odstraniti.

2. Zidanje zidova

Član 93

Zidovi se moraju zidati primenom zidarskih veza. Horizontalni preklop zidnih elemenata u zidu mora imati dužinu od najmanje 0,4 visine ili 0,25 dužine elementa, pri čemu treba izabrati veću dužinu.

Horizontalne i vertikalne spojnice između zidnih elemenata moraju u potpunosti biti popunjene malterom ili lepkom.

Debljina maltera u spojnicama ne sme biti veća od 15 mm. Malter koji pri zidanju iscuri na površinu zida mora se, dok je još svež, očistiti.

Ako se koristi lepna, debljina spojnica ne sme biti manja od 1 mm ni veća od 3 mm.

Član 94

Početna temperatura svežeg maltera u fazi ugrađivanja ne sme biti niža od + 5 °C. Najviša temperatura svežeg maltera koji se ugrađuje ne sme biti veća od 35 °C.

Ako je srednja dnevna temperatura vazduha ispod + 5 °C ili iznad + 35 °C, potrebno je preduzeti posebne mere za zidanje i zaštitu zidova na niskim ili visokim temperaturama.

Član 95

Sveže ozidani zid mora se zaštititi od mogućih udara, potresa i nepovoljnih atmosferskih uticaja.

Gornja površina zida mora se nepromočivim pokrivačima zaštititi od kiše i snega, odnosno vlaženja i ispiranja maltera u spojnicama. Daske sa poda radnih skela moraju se postaviti u takav položaj da se voda sa njih ne sliva i ne kvasi zid.

Član 96

Pre početka zidanja potrebno je nakvasiti zidne elemente toliko da ne dođe do upijanja vode iz maltera.

3. Kontrola kvaliteta

Član 97

Pre početka zidanja mora se proveriti da li zidni elementi, kreč, cement, pesak i malter po kvalitetu odgovaraju zahtevima postavljenim projektom zida.

Član 98

Na gradilištu mogu da postoje dve kategorije kontrole kvaliteta materijala za zidanje nosećih i/ili zidova za ukrućenje, označene kao kategorija I i kategorija II.

Član 99

Smatra se da su ispunjeni uslovi kontrole kvaliteta materijala za zidanje kategorije I:

1) ako za svaku ukupnu zapreminu zidova manju od 300 m3 postoji pozitivan izveštaj o ispitivanju marke i drugih osobina zidnih elemenata koji će biti ugrađeni u zid.

Ako je ukupna zapremina zidova na zgradi veća od 300 m3, a manja od 400 m3, ne mora se vršiti drugo ispitivanje, već su dovoljni rezultati dobijeni prvim ispitivanjem. Za sve ukupne zapremine zidova veće od 400 m3, a manje od 600 m3 mora se izvršiti naredno ispitivanje zidnih elemenata;

2) ako su za radne elemente iz uzorka koji se ispituje izračunati aritmetička sredina m, standardna devijacija S i koeficijent varijacije V pritisnih čvrstoća, pomoću sledećeg obrasca:

		i
m =	1	S	fei
	n	1

 

 

V =	S	100
	m

gde je:

n - broj elemenata u uzorku;

m - aritmetička sredina pritisnih čvrstoća fei zidnih elemenata iz uzorka;

S - standardna devijacija;

V - koeficijent varijacije, u procentima.

Koeficijent varijacije za zidne elemente iz uzorka ne sme biti veći od 15%.

Ako je V veće od 15%, ispitani zidni elementi ne mogu se ugraditi u zid za koji je statičkim proračunom pretpostavljeno gm koje iz tabele 5 ovog pravilnika odgovara kategoriji I kontrole kvaliteta materijala za zidanje;

3) ako za malter za zidanje zidova postoji pozitivan izveštaj o prethodnom ispitivanju svake projektom predviđene marke maltera, sastavljenog od materijala koji će biti korišćeni pri građenju.

Za svaku ukupnu zapreminu zidanja ovih zidova manju od 300 m3 mora da postoji jedan ispitani uzorak maltera. Ako je ukupna zapremina zidova na zgradi veća od 300 m3, a manja od 400 m3 , ne mora se vršiti drugo ispitivanje marke maltera, jer su dovoljni rezultati dobijeni prvim ispitivanjem. Za sve ukupne zapremine zidova, veće od 400 m3 a manje od 600 m3 mora se izvršiti naredno ispitivanje maltera.

Član 100

Smatra se da su ispunjeni uslovi kontrole kvaliteta materijala za zidanje kategorije II ako:

a) za sve zidove postoji pozitivan izveštaj o ispitivanju svojstava prema odgovarajućim jugoslovenskim standardima, koji nije stariji od šest meseci;

b) za malter za zidanje zidova postoji pozitivan izveštaj o prethodnom ispitivanju svake projektom predviđene marke maltera, sastavljenog od materijala koji će biti korišćeni pri građenju, koji nije stariji od šest meseci.

Kontrola kvaliteta materijala iz stava 1. ovog člana mora se vršiti za sve zidove, bez obzira na način proračunavanja.

Član 101

Na gradilištu mogu da postoje dve kategorije kontrole kvaliteta izvođenja radova pri zidanju nosećih i/ili zidova za ukrućenje, označene kao kategorija A i kategorija B.

Član 102

Prilikom zidanja moraju se kontrolisati svi zidovi zgrade, bez obzira na način proračunavanja.

Član 103

Zidovi proračunati prema graničnom stanju loma, čija je karakteristična pritisna i savojna čvrstoća ili čvrstoća pri smicanju bila određena ispitivanjem na uzorcima, ne smeju se zidati ako je izveštaj o takvom ispitivanju stariji od dve godine.

Ako rezultati ispitivanja materijala za zidove ne zadovoljavaju, mora se izvršiti naknadno ispitivanje ozidanih zidova.

IX ODRŽAVANJE OBJEKATA

Član 104

Zidovi zgrada i zidane konstrukcije moraju se održavati u stanju projektom predviđene sigurnosti i funkcionalnosti. Ako dođe do oštećenja zidova zgrada, moraju se preduzeti mere zaštite, uključujući i mere sanacije.

X ZAVRŠNE ODREDBE

Član 105

Danom stupanja na snagu ovog pravilnika prestaje da važi Pravilnik o tehničkim merama i uslovima za izvođenje zidova zgrada ("Službeni list SFRJ", br. 17/70).

Član 106

Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".