ZAKONO RAČUNOVODSTVU("Sl. list SRJ", br. 18/93, 24/93 - ispr., 24/94 - dr. zakon, 12/95 i 28/96 - dr. zakon) |
Preduzeća i druga pravna lica sa sedištem u Saveznoj Republici Jugoslaviji (u daljem tekstu: pravna lica) sastavljaju knjigovodstvene isprave, vode i zaključuju poslovne knjige, čuvaju knjigovodstvene isprave, poslovne knjige, računovodstvene iskaze i poslovne izveštaje, sastavljaju i podnose periodične i godišnje računovodstvene iskaze i poslovne izveštaje i procenjuju pozicije računovodstvenih iskaza (periodičnih i godišnjih obračuna) u skladu sa odredbama ovog zakona.
Pravno lice obezbeđuje podatke o poslovanju i podatke o rezultatima poslovanja delova tog pravnog lica na način i u obimu utvrđenim opštim aktom.
Odredbe ovog zakona odnose se i na preduzeća i druge oblike organizovanja koje je pravno lice osnovalo u inostranstvu i u kojima ima uložen kapital, ako stranim propisima za te oblike organizovanja nije propisana obaveza posebnog vođenja knjigovodstva, podnošenja i revizije godišnjih obračuna i utvrđivanja rezultata poslovanja.
Preduzeća i drugi oblici organizovanja iz stava 2. ovog člana a za koje je stranim propisima utvrđena obaveza vođenja knjigovodstva i podnošenja i revizije godišnjih obračuna primenjuju te propise, a utvrđeni rezultat po godišnjem obračunu uključuju u rezultat poslovanja pravnog lica.
Pravno lice može odlučiti da za preduzeća i druge oblike organizovanja iz stava 2. ovog člana ne vodi posebno knjigovodstvo ako sredstva koja koriste ti oblici organizovanja i rezultate njihovog poslovanja iskazuje u svom knjigovodstvu i ako u dodatnom računovodstvenom iskazu (aneksu) obezbedi podatke iz kojih se može sagledati rezultat poslovanja tih oblika organizovanja.
Pravna lica, u smislu ovog zakona, razvrstavaju se u mala, srednja i velika, zavisno od broja zaposlenih, prihoda i zbira poslovne aktive po godišnjim obračunima u poslednje dve poslovne godine.
U malo pravno lice razvrstava se pravno lice koje u svakom od poslednje dve poslovne godine ispunjava najmanje dva od navedenih kriterijuma:
1) da je prosečan broj zaposlenih na osnovu časova rada do 50;
2) da je godišnji prihod manji od 8.000 prosečnih mesečnih bruto zarada zaposlenih u Saveznoj Republici Jugoslaviji;
3) da je prosečna vrednost poslovne aktive (na početku i na kraju poslovne godine) manja od 6.000 prosečnih mesečnih bruto zarada zaposlenih u Saveznoj Republici Jugoslaviji.
U srednje pravno lice razvrstava se pravno lice koje u svakoj od poslednje dve poslovne godine ispunjava najmanje dva od navedenih kriterijuma:
1) da je prosečan broj zaposlenih na osnovu časova rada od 50 do 250;
2) da je godišnji prihod od 8.000 do 40.000 prosečnih mesečnih bruto zarada zaposlenih u Saveznoj Republici Jugoslaviji;
3) da je prosečna vrednost poslovne aktive (na početku i na kraju poslovne godine) od 6.000 do 30.000 prosečnih mesečnih bruto zarada zaposlenih u Saveznoj Republici Jugoslaviji.
U veliko pravno lice razvrstava se pravno lice koje nije razvrstano prema kriterijumima iz st. 2. i 3. ovog člana.
Ako su za pravno lice u poslednje dve poslovne godine utvrđeni različiti podaci značajni za razvrstavanje ono se razvrstava prema podacima iz poslednje godine.
Novoosnovano pravno lice razvrstava se u smislu st. 2. do 4. ovog člana na osnovu podataka iz svog tekućeg polugodišnjeg, odnosno godišnjeg obračuna i broja meseci poslovanja u toku obračunskog perioda.
Savezni organ nadležan za poslove statistike objavljuje do kraja marta svake godine podatke o prosečnoj mesečnoj bruto zaradi zaposlenih u Saveznoj Republici Jugoslaviji za prethodnu godinu, a služba nadležna za platni promet, u roku od 60 dana od roka propisanog za predaju poslednjeg obračuna na osnovu kog se pravno lice razvrstava prema odredbama st. 2. do 6. ovog člana, obaveštava to lice o razvrstavanju.
Pravno lice koje ne može biti razvrstano prema kriterijumima iz st. 2. do 6. ovog člana raspoređuje se u srednja pravna lica.
Pravno lice u toku tekuće poslovne godine ne može se ponovo razvrstati.
Ovlašćuje se Savez računovođa i revizora Savezne Republike Jugoslavije da utvrdi računovodstvena načela i računovodstvene standarde.
II POSLOVNE KNJIGE I KNJIGOVODSTVENE ISPRAVE
Poslovne knjige su propisane jednoobrazne evidencije i ostale evidencije o stanju i kretanju imovine i potraživanja (sredstava), kapitala i obaveza (izvora sredstava), prihoda, rashoda i razultata poslovanja pravnog lica.
U poslovnim knjigama obezbeđuju se podaci za:
1) uvid u stanje i kretanje sredstava i izvora sredstava;
2) utvrđivanje prihoda, rashoda i rezultata poslovanja;
3) raspoređivanje pozitivnog rezultata poslovanja (dobiti);
4) pokriće negativnog rezultata poslovanja (gubitka);
5) praćenje procesa poslovanja, uključujući troškove i učinke;
6) izradu kalkulacija.
Poslovne knjige vode se po sistemu dvojnog knjigovodstva.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, za savezne organe i organizacije,organe i organizacije republika članica i jedinice lokalne samouprave,ustanove - javne službe, fondove i druga pravna lica koja svoje poslovanje finansiraju iz budžeta, odnosno obaveznog doprinosa za socijalno osiguranje,vođenje poslovnih knjiga može se propisati po sistemu budžetskog (kameralnog) knjigovodstva.
Poslovne knjige imaju karakter javnih isprava.
Poslovne knjige mogu biti u slobodnim listovima, povezane ili prenesene na neki od medijuma automatske ili mikrografske obrade podataka, tako da se po potrebi mogu odštampati ili prikazati na ekranu.
Savezni ministar nadležan za poslove finansija propisuje oblik i način vođenja poslovnih knjiga i utvrđuje koja pravna lica vode poslovne knjige po sistemu budžetskog (kameralnog) knjigovodstva.
Savezni ministar nadležan za poslove finansija, na predlog saveznog ministra nadležnog za poslove odbrane, propisuje oblik i način vođenja poslovnih knjiga za ustanove, jedinice i organizacije Vojske Jugoslavije i oblik i način vođenja materijalne evidencije sredstava naoružanja i vojne opreme.
Poslovne knjige po sistemu dvojnog knjigovodstva vode se uz primenu jedinstvenih računa propisanih kontnim planom.
Kontni plan za pravna lica koja vode poslovne knjige po sistemu dvojnog knjigovodstva zasnovan je na funkcionalnom principu, sa sledećim sadržajem klasa:
0 - Stalna poslovna i vanposlovna sredstva i gubitak
1 - Novčana sredstva, kratkoročna potraživanja i aktivna obračunska konta
2 - Kratkoročne obaveze i pasivna obračunska konta
3 - Materijal, rezervni delovi i sitan inventar
4 - Troškovi
5 - Slobodna (pogonski obračun i druge potrebe)
6 - Proizvodnja, proizvodi i roba
7 - Rashodi i prihodi
8 - Rezultati poslovanja
9 - Trajni i dugoročni izvori poslovnih i vanposlovnih sredstava i vanbilansna konta.
Poslovne knjige po sistemu budžetskog (kameralnog) knjigovodstva vode se uz primenu jedinstvenih računa prihoda i rashoda.
Savezna vlada propisuje kontne planove iz st. 1. do 3. ovog člana, kao i kontne planove i računovodstvene iskaze za pravna lica čije se poslovanje uređuje drugim saveznim zakonima, a koji ih ne sastavljaju u obliku propisanom ovim zakonom.
Pravno lice prema svojim potrebama raščlanjuje jedinstvene račune iz st. 1. do 3. ovog člana na analitičke račune (analitički kontni plan).
Savezni ministar nadležan za poslove finansija propisuje sadržinu pojedinih računa u kontnim planovima.
Savezni ministar nadležan za poslove odbrane propisuje kontni plan i sadržinu računa u kontnom planu za ustanove, jedinice i organizacije Vojske Jugoslavije.
Poslovne knjige koje se vode po sistemu dvojnog knjigovodstva jesu: dnevnik, glavna knjiga i pomoćne knjige.
Dnevnik je knjiga u koju se hronološkim redom knjiže sve poslovne promene.
Glavna knjiga se sastoji od računa na koje se knjiže stanja i promene sredstava i izvora sredstava, rashodi i prihodi, troškovi i učinci, kao i rezultati poslovanja.
Pomoćnim knjigama, u smislu stava 1. ovog člana smatraju se: knjiga blagajne, knjiga materijalnih ulaganja, analitičke evidencije (potraživanja i obaveza, materijala, rezervnih delova, sitnog inventara, nedovršene proizvodnje, gotovih proizvoda i robe) i druge pomoćne knjige.
Preduzeća i drugi oblici organizovanja iz člana 2. stav 2. ovog zakona obavezno vode dnevnik i glavnu knjigu, a samostalno odlučuju o vođenju pomoćnih knjiga.
Poslovne knjige koje se vode po sistemu budžetskog (kameralnog) knjigovodstva jesu: dnevnik, knjiga prihoda, knjiga rashoda, knjiga blagajne, knjiga žiro-računa, knjiga inventara, knjiga materijala, knjiga potraživanja i obaveza i knjiga materijalnih ulaganja.
U poslovnim knjigama knjiže se početna stanja i poslovne promene.
Knjiženja se vrše po načelima urednosti i ažurnosti.
Poslovne knjige se vode tako da omogućavaju kontrolu ispravnosti knjiženja, čuvanje i korišćenje podataka, kao i uvid u hronologiju izvršenih knjiženja i sagledavanje svih promena na računima glavne knjige i pomoćnih knjiga.
Vođenje poslovnih knjiga i sastavljanje računovodstvenih iskaza pravnog lica može da obavlja samo stručno lice.
Stručnost lica iz stava 1. ovog člana i način sprovođenja odredbe tog stava uređuju se računovodstvenim standardom.
Pravno lice može vođenje poslovnih knjiga i sastavljanje računovodstvenih iskaza u celini ili delimično poveriti drugom pravnom licu.
Izuzetno od odredbe stava 3. ovog člana, malo pravno lice može vođenje poslovnih knjiga i sastavljanje računovodstvenih iskaza u celini ili delimično poveriti i stručnom fizičkom licu.
Savezna vlada može propisati da pojedina pravna lica ne mogu poveriti drugom pravnom ili fizičkom licu vođenje poslovnih knjiga i sastavljanje računovodstvenih iskaza.
Lice kome je povereno vođenje poslovnih knjiga i sastavljanje računovodstvenih iskaza, odgovorno je prema odredbama ovog zakona.
Svaka nastala poslovna promena u sredstvima i izvorima sredstava, rashodima i prihodima, troškovima i učincima, kao i rezultatima poslovanja knjiži se samo na osnovu uredne i verodostojne knjigovodstvene isprave.
Knjigovodstvena isprava je zapis o nastaloj poslovnoj promeni u skladu sa računovodstvenim načelima i standardima.
Sadržina knjigovodstvene isprave mora biti takva da pokazuje nastalu poslovnu promenu i da sadrži odgovarajuće podatke za knjiženje.
Knjigovodstvenim ispravama smatraju se i početni bilans, popisi imovine i isprave o usaglašavanju potraživanja i obaveza i knjigovodstveni obračuni.
Verodostojnom knjigovodstvenom ispravom smatra se i podatak dobijen telekomunikacionim putem. Pošiljalac je odgovoran za to da podatak na ulazu u telekomunikacioni prenos bude zasnovan na verodostojnoj knjigovodstvenoj ispravi.
Kontrolom pre knjiženja knjigovodstvenih isprava utvrđuju se njihova ispravnost, tačnost i zakonitost.
Pravno lice opštim aktom određuje lice, odnosno lica koji su odgovorna za zakonitost i ispravnost nastanka poslovne promene i plaćanja, uređuje kretanje knjigovodstvenih isprava i utvrđuje rokove za dostavljanje tih isprava na dalju obradu, odnosno knjiženje. Knjigovodstvena isprava mora se dostaviti knjigovodstvu najdocnije u roku od osam dana od dana nastanka promene, odnosno sastavljanja knjigovodstvene isprave.
Ako pravno lice vrši knjiženje korišćenjem računara, propisaće i interne kontrolne postupke kojima obezbeđuje da sve poslovne promene budu unesene u obradu, da su tačno obrađene, da kao takve ažuriraju odgovarajuće poslovne knjige u računarskim medijima i da ne dolazi do neovlašćenih izmena obrađenih podataka.
III PERIODIČNI I GODIŠNJI OBRAČUNI I POSLOVNI IZVEŠTAJI
Pravno lice utvrđuje stanje sredstava i izvora sredstava na dan 30. juna (polugodišnji obračun) i 31. decembra (godišnji obračun) poslovne godine, kao i rezultate poslovanja (prihode i rashode) od početka poslovne godine do dana utvrđivanja stanja u skladu sa ovim zakonom.
Pravno lice kod koga nastaje statusna promena (podela, spajanje ili pripajanje) ili promena oblika organizovanja sastavlja godišnji obračun na dan utvrđen odlukom o promeni, a poslovne promene nastale posle tog dana iskazuju se kod pravnog lica u novom statusu, odnosno obliku organizovanja.
Pravno lice koje vrši vlasničku transformaciju sastavlja godišnji obračun na dan na koji utvrđuje vrednost kapitala u postupku sprovođenja vlasničke transformacije.
Pravna lica kod kojih nastaju statusne promene (podela, spajanje i pripajanje), ili vlasnička transformacija na dan koji prethodi danu početka poslovanja u novom statusu sastavljaju godišnji obračun, na osnovu koga se utvrđuje početni bilans stanja novog pravnog lica.
Pravno lice nad kojim se otvara postupak redovne likvidacije ili postupak stečaja na dan koji prethodi danu otvaranja tog postupka sastavlja godišnji obračun, na osnovu koga utvrđuje početni bilans stanja redovne likvidacije, odnosno stečaja, u kome je kapital umanjen za nepokrivene gubitke.
Po okončanju postupka redovne likvidacije, odnosno postupka stečaja sastavlja se godišnji obračun, u kome se iskazuju rashodi tog postupka i prihodi u istom iznosu na teret kapitala, odnosno obaveza, kao i stanje sredstava i izvori sredstava.
Polugodišnji i godišnji obračun iskazuju se u bilansu stanja, bilansu uspeha i dodatnom računovodstvenom iskazu - aneksu.
Velika pravna lica uz godišnji obračun sastavljaju i izveštaj o poslovanju.
Ako pravno lice ostvaruje određena prava i obaveze na osnovu periodičnih obračuna, može odlučiti da sastavlja periodične obračune i za periode kraće od perioda propisanih članom 14. ovog zakona.
Periodični obračuni iz stava 1. ovog člana sastavljaju se prema odredbama ovog zakona koje se odnose na sastavljanje polugodišnjih obračuna.
Pravno lice koje ima kontrolu (matično pravno lice) nad jednim preduzećem ili više drugih pravnih lica (zavisno pravno lice) obavezno je da sastavlja i podnosi konsolidovani godišnji obračun - bilans stanja i bilans uspeha.
Kontrolu, u smislu stava 1. ovog člana, ima matično pravno lice koje:
1) raspolaže većinom glasova u skupštini akcionara, odnosno u skupštini članova zavisnog pravnog lica;
2) ima pravo da postavlja i opoziva organ poslovođenja zavisnog pravnog lica;
3) ima pravo da, na osnovu ugovora zaključenog sa zavisnim pravnim licem ili statutarnih odredaba zavisnog pravnog lica, vrši dominantan uticaj na poslovne odluke zavisnog pravnog lica.
Pod pojmom konsolidovani obračun podrazumeva se obračun ekonomske celine koju čine matično pravno lice i sva zavisna pravna lica.
Savezni ministar nadležan za poslove finansija propisaće način sastavljanja konsolidovanog obračuna.
IV ZAKLJUČIVANJE POSLOVNIH KNJIGA I ČUVANJE KNJIGOVODSTVENIH ISPRAVA, POSLOVNIH KNJIGA, RAČUNOVODSTVENIH ISKAZA I POSLOVNIH IZVEŠTAJA
Po završetku poslovne godine, posle knjiženja svih poslovnih promena i obračuna, poslovne knjige se zaključuju i sastavljaju se računovodstveni iskazi o stanju i uspehu.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, poslovne knjige koje se koriste dve godine ili više godina, zaključuju se po prestanku njihovog korišćenja.
Pravno lice je dužno da uredno čuva poslovne knjige i knjigovodstvene isprave i da odredi odgovorno lice za njihovo čuvanje.
Pravno lice je dužno da čuva poslovne knjige i knjigovodstvene isprave u prostorijama u kojima obavlja delatnost, odnosno kod specijalizovane organizacije za vođenje knjigovodstva ako je vođenje knjigovodstva povereno toj organizaciji.
Odgovorno lice iz stava 1. ovog člana dužno je da u slučaju otvaranja postupka redovne likvidacije ili postupka stečaja, poslovne knjige i knjigovodstvene isprave, koje su mu poverene na čuvanje, zapisnički preda likvidacionom, odnosno stečajnom upravniku.
Godišnji obračuni i konačni obračuni zarada zaposlenih čuvaju se trajno.
Pravno lice je dužno da trajno čuva isplatne liste sa podacima o zaradama zaposlenih za periode za koje ne raspolaže konačnim obračunima tih zarada.
Glavna knjiga i dnevnik čuvaju se najmanje 10 godina, a pomoćne knjige - najmanje 5 godina.
Polugodišnji i drugi periodični obračuni i knjigovodstvene isprave na osnovu kojih su vršena knjiženja čuvaju se najmanje pet godina od poslednjeg dana poslovne godine na koju se odnose.
Služba nadležna za platni promet čuva isprave koje se odnose na platni promet najmanje tri godine.
Prodajni i kontrolni blokovi, pomoćni obrasci i slična dokumentacija čuvaju se najmanje dve godine po isteku roka propisanog za podnošenje godišnjih obračuna za godinu na koju se te isprave odnose.
Godišnji obračun iz stava 1. ovog člana i polugodišnji i drugi periodični obračuni iz stava 4. ovog člana čuvaju se u originalu, a knjigovodstvene isprave iz st. 1. do 6. ovog člana čuvaju se u originalu ili prenesene na neki od medijuma automatske ili mikrografske obrade podataka.
Pravno lice, kao i organi, organizacije i lica koje vrše pregled i reviziju poslovnih knjiga, dužni su da knjigovodstvene isprave i podatke čuvaju kao poslovnu, odnosno službenu tajnu, na način određen zakonom ili opštim aktom pravnog lica.
Pravno lice kao i organi, organizacije i lica koja vrše pregled i reviziju poslovnih knjiga dužni su da čuvaju knjigovodstvene isprave i podatke koji predstavljaju službenu, državnu ili vojnu tajnu na način određen zakonom ili drugim propisima kojima se uređuju te tajne.
V OBLIK I SADRŽINA RAČUNOVODSTVENIH ISKAZA I POSLOVNIH IZVEŠTAJA
Pravno lice iskazuje stanje sredstava i izvora sredstava na dan bilansiranja na obrascu Bilans stanja, koji je sastavni deo ovog zakona.
Pravno lice može štampati bilans stanja na računaru ili pisaćoj mašini, uključivanjem samo onih pozicija koje ima, pri čemu se mora pridržavati propisanog zaglavlja i unositi podatke prema redosledu (oznake grupa konta, brojeva i naziva pozicija, međuzbirove i zbirove, oznake za AOP i dr.).
Bilans stanja sastavlja se u vidu dvostranog pregleda, u kome se aktiva iskazuje na levoj, a pasiva na desnoj strani, ili u vidu liste u kojoj aktiva prethodi pasivi.
Bilans stanja sastavljaju sva pravna lica prilikom izrade godišnjeg obračuna. Srednja i velika pravna lica sastavljaju bilans stanja i prilikom izrade polugodišnjeg periodičnog obračuna.
Ako pravno lice odluči da sastavlja periodične obračune i za kraće periode, nije obavezno da sastavlja bilans stanja.
Savezni ministar nadležan za poslove finansija propisaće sadržaj pojedinih pozicija i način sastavljanja bilansa stanja.
Prihode, rashode i rezultate poslovanja (dobiti i gubitka) u poslovnoj godini do dana bilansiranja, pravno lice iskazuje na obrascu Bilans uspeha, koji je sastavni deo ovog zakona.
Pravno lice može štampati bilans uspeha na način utvrđen za bilans stanja prema članu 22. stav 2. ovog zakona.
Pravno lice sastavlja bilans uspeha prilikom izrade godišnjeg i polugodišnjeg obračuna, kao i prilikom izrade periodičnog obračuna za kraće periode.
Savezni ministar nadležan za poslove finansija propisaće sadržaj pojedinih pozicija i način sastavljanja bilansa uspeha.
3 Dodatni računovodstveni iskaz - aneks
Dodatni računovodstveni iskaz sastavlja se uz godišnji i polugodišnji obračun.
Dodatni računovodstveni iskaz uz godišnji obračun sadrži naročito sledeće podatke:
1) o odstupanju od pravila procenjivanja sa razlozima tih odstupanja;
2) o korišćenoj metodi procenjivanja kad se za pojedine bilansne pozicije može koristiti više metoda procenjivanja, sa obrazloženjem;
3) o razlozima promene metoda procenjivanja, sa kvantifikacijom efekata promene na imovinu, finansijski položaj i rezultat pravnog lica;
4) o uključivanju kamata u cenu investicija u toku izgradnje i u zalihe nedovršene proizvodnje i gotovih proizvoda kod kojih ciklus duže traje i kad se ta ulaganja finansiraju iz pozajmljenog kapitala;
5) o korišćenom načinu revalorizacije;
6) o efektima revalorizacije u toku godine po vrstama revalorizacije;
7) posebne podatke potrebne za dodatna sagledavanja položaja i rezultata poslovanja, kao i podatke za sagledavanja iz člana 2. st. 3. i 4. ovog zakona;
8) o dobiti iz ranijih godina i namenama za koje je raspoređena;
9) o gubitku iz ranijih godina i načinu njegovog pokrića;
10) o metodama korišćenim za obračun amortizacije, promenama u korišćenju tih metoda i efektima tih promena;
11) o promeni stalne imovine, sa podacima o vrsti promena nastalih u poslovnoj godini;
12) o promeni trajanog kapitala, sa podacima o vrsti promena nastalih u poslovnoj godini;
13) o umanjivanju vrednosti i rezervisanju, sa podacima o promenama pojedinih bilansnih pozicija nastalim u poslovnoj godini;
14) o posebnim podacima velikih pravnih lica potrebnim za dodatna sagledavanja položaja i poslovanja;
15) o visini ispravke vrednosti pojedinačnih potraživanja;
16) o zaradama i broju zaposlenih.
Dodatni računovodstveni iskaz uz polugodišnji periodični obračun sadrži sledeće podatke:
1) o dobiti iz ranijih godina i namenama za koje je raspoređena;
2) o gubitku iz ranijih godina i načinu njegovog pokrića;
3) o zaradama i broju zaposlenih.
Savezni ministar nadležan za poslove finansija propisuje oblik aneksa iz st. 2. i 3. ovog člana i sadržinu podataka za dodatna sagledavanja finansijske strukture, položaja i rezultata rada pravnog lica.
B Godišnji izveštaj o poslovanju
Godišnji izveštaj o poslovanju sadrži naročito:
1) prikaz organskog sastava sredstava;
2) prikaz finansijskog položaja (dugoročna i kratkoročna finansijska struktura);
3) prikaz prihoda, rashoda i finansijskog rezultata;
4) račun rentabiliteta i perspektivu razvoja;
5) informacije o otkupu sopstvenih akcija.
Godišnji izveštaj o poslovanju sadrži i ostale podatke i ocene o poslovanju pravnog lica i obrazloženje o promenama u računovodstvenim iskazima.
VI PROCENJIVANJE POZICIJA RAČUNOVODSTVENIH ISKAZA
Procenjivanjem pozicija računovodstvenih iskaza, u smislu ovog zakona, smatra se utvrđivanje vrednosti bilansnih pozicija.
Pri sastavljanju računovodstvenih iskaza, pravno lice je dužno da se pridržava sledećih opštih načela procenjivanja:
1) načela stalnosti koje pretpostavlja trajnost poslovanja pravnog lica, iz koga proizlazi periodičnost i privremenost izveštavanja, kao i nepostojanje obaveze apsolutno tačnog procenjivanja po tržišnim cenama, koje je neophodno samo u slučaju prestanka rada pravnog lica;
2) načela doslednosti, prema kome odabrana pravila procenjivanja treba dosledno da se primenjuju u dužem periodu, s tim što u slučaju njihove izmene u aneksu treba iskazati efekte izvršene promene i obrazložiti razloge koji su je uslovili;
3) načela opreznosti prilikom bilansiranja, koje sadrži:
a) načelo realizacije, po kome se u bilans mogu uključivati samo realizovani dobici;
b) načelo nejednake vrednosti (impariteta), po kome se za bilansiranje pozicije aktive primenjuju najniže verovatne vrednosti, a za bilansiranje obaveza - najviše verovatne vrednosti, iz čega u bilansu uspeha proističe odmeravanje rashoda prema gore (naviše) i prihoda prema dole (naniže), kao i uzimanje u obzir svih obezvređenja (depresijacija), i rezervisanja, bez obzira na to da li je rezultat poslovne godine dobitak ili gubitak;
4) načela uzročnosti prihoda i rashoda, po kome se uzimaju u obzir svi prihodi i rashodi koji se odnose na posmatrani obračunski period, bez obzira na datum naplate prihoda (fakturisana realizacija) ili plaćanje po osnovu rashoda;
5) načela pojedinačnog procenjivanja stvari, prava i obaveza pri čemu eventualna grupna procenjivanja uvedena radi racionalnosti, treba da proističu iz pojedinačnih procenjivanja;
6) načela povezanosti bilansa u vremenu, po kome bilans otvaranja svake poslovne godine treba da se podudara sa zaključnim bilansom prethodne poslovne godine.
Osnovno pravilo procenjivanja bilansnih pozicija je pravilo nabavne vrednosti za tuđe, odnosno cene koštanja za sopstvene učinke.
Pravilo iz stava 1. ovog člana proizilazi iz opštih načela procenjivanja, a naročito iz načela stalnosti, realizacije i uzročnosti.
Od pravila iz stava 1. ovog člana može se odstupiti samo zbog načela nejednake vrednosti i radi eliminisanja uticaja inflacije.
B Usklađivanje poslovnih knjiga i popis sredstava i obaveza
Usklađivanje prometa i stanja glavne knjige sa dnevnikom i pomoćnih knjiga sa glavnom knjigom vrši se pre sastavljanja polugodišnjih i godišnjih obračuna i pre popisa (inventarisanja).
Stanje sredstava, potraživanja i obaveza u knjigovodstvu usklađuje se najmanje jednom godišnje sa stvarnim stanjem koje se utvrđuje popisom (inventarisanjem).
Izuzetno od odredbe stava 2. ovog člana, pravno lice može predvideti svojim opštim aktom i duže periode za vršenje popisa bibliotečkog materijala (knjiga, filmova, fotosa, arhivske građe i slično), s tim što ti periodi ne mogu biti duži od pet godina.
Popis (inventarisanje) sredstava, potraživanja i obaveza pravnih lica vrši se na kraju poslovne godine sa stanjem na dan 31. decembra (u daljem tekstu: redovan popis).
Izuzetno od odredbe stava 4. ovog člana, pravno lice može opštim aktom predvideti da se popis određenih sredstava vrši u toku godine.
Pored redovnog popisa, pravno lice vrši popis i usklađivanje stanja i prilikom primopredaje dužnosti, promene prodajnih cena proizvoda i robe u prodavnici, statusne promene, vlasničke transformacije, otvaranja postupka redovne likvidacije i stečaja i u drugim slučajevima predviđenim zakonom.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, pravno lice koje proizvodi i robu u prodavnici iskazuje u poslovnim knjigama po vrsti, količini i vrednosti, može odlučiti da prilikom promene prodajnih cena ne vrši popis, a promenu vrednosti utvrđuje na osnovu podataka iz poslovnih knjiga.
Savezni ministar nadležan za poslove finansija propisaće način i rokove vršenja popisa i usklađivanja knjigovodstvenog stanja sa stvarnim stanjem.
V Procenjivanje pozicija bilansa stanja
1 Nematerijalna i materijalna ulaganja
Nematerijalnim ulaganjima, u smislu ovog zakona, smatraju se osnivačka ulaganja, ulaganja u istraživanja i razvoj, patenti, licence, koncesije i druga materijalna prava, ulaganja u pribavljanje nematerijalnih ulaganja, kao i "goodwill".
"Goodwill"-om se smatra vrednost utvrđena iznad knjigovodstvene vrednosti neto imovine ostvarene prilikom kupoprodaje pravnog lica, pripajanja, spajanja, podele i vlasničke transformacije između nezavisnih učesnika u tim transakcijama.
Materijalnim ulaganjima u smislu ovog zakona, smatraju se prirodna bogatstva (zemljišta i šume) i sredstva za rad (građevinski objekti, oprema, višegodišnji zasadi, osnovno stado i ostala sredstva za rad), kao i ulaganja u pribavljanje prirodnih bogatstava i sredstava za rad.
Pri procenjivanju nematerijalnih i materijalnih ulaganja u bilans se unosi iznos neotpisane vrednosti ulaganja, kao i iznosi nabavne i otpisane vrednosti.
Nematerijalna i materijalna ulaganja otpisuju se redovno u toku poslovne godine na teret ukupnog prihoda kao amortizacija.
Nematerijalna i materijalna ulaganja otpisuju se kao vanredni rashodi kad pravno lice proceni da to ulaganje više ne može koristiti, kao i u drugim slučajevima utvrđenim ovim zakonom.
Nabavna vrednost, odnosno cena koštanja nematerijalnih i materijalnih ulaganja služi kao osnovica za otpisivanje tih ulaganja.
Nabavnu vrednost nematerijalnih i materijalnih ulaganja čini fakturna vrednost dobavljača uvećana za zavisne troškove po osnovu nabavke (dažbine i direktni troškovi) i dovođenja u stanje funkcionalne pripravnosti.
Cenu koštanja ulaganja iz stava 1. ovog člana čini vrednost utrošenog materijala i svi troškovi koji se mogu pripisati tom ulaganju. Troškovi koji se uključuju u cenu koštanja obuhvataju direktne troškove tog ulaganja i pripadajući deo indirektnih troškova proizvodnje. U cenu koštanja mogu se uključiti još i troškovi upravljanja, kao i odgovarajući neto rashodi finansiranja.
Ako je cena koštanja iz stava 3. ovog člana veća od nabavne cene istog ili sličnog proizvoda ili usluga, primenjuje se niža vrednost.
Nabavna vrednost materijalnih ulaganja prilikom dodatnih ulaganja izvršenih pri rekonstrukciji, adaptaciji i modernizaciji ili drugoj dogradnji radi povećanja kapaciteta, poboljšanja kvaliteta ili promene namene, odnosno produžetka veka korišćenja investicionih dobara, utvrđuje se procenom prema tržišnoj vrednosti takvog ulaganja, s tim što sadašnju vrednost čine neotpisana vrednost i novo ulaganje.
Osnovicu za otpisivanje osnivačkih ulaganja čine izdaci za studije i istraživanja, za izradu i nabavku projektne i druge dokumentacije, za stručno osposobljavanje i usavršavanje za kamate i za premije osiguranja, kao i drugi izdaci u vezi sa osnivanjem pravnog lica, odnosno organizacionog dela ili postrojenja u njegovom sastavu.
Osnovicu za otpisivanje osnovnog stada čini razlika između tržišne i klanične cene stoke.
Osnovicu za otpisivanje nematerijalnih i materijalnih ulaganja primljenih bez naknade čini prenesena nabavna vrednost tih ulaganja.
Otpisivanje nematerijalnih i materijalnih ulaganja otpočinje po isteku meseca u kome je počelo korišćenje ulaganja.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, otpisivanje nematerijalnih i materijalnih ulaganja u obliku investicija u toku i obustavljenih investicija počinje po isteku perioda iz stava 1. ovog člana u kome je, prema investicionom elaboratu, odnosno revidiranom investicionom elaboratu, ulaganje trebalo da počne da se koristi.
Otpisivanje nematerijalnih i materijalnih ulaganja može se privremeno obustaviti za ulaganja koja su oštećena višom silom i za ulaganja koja su funkcionalno povezana sa ulaganjima oštećenim višom silom i sa kojima čine jednu proizvodnu ili drugu celinu.
Prekid otpisivanja iz stava 1. ovog člana traje dok se ulaganja oštećena višom silom ne osposobe za korišćenje, odnosno dok se ulaganja funkcionalno povezana sa ulaganjima oštećenim višom silom ne počnu ponovo da koriste za iste ili druge namene.
Prekid otpisivanja iz st. 1. i 2. ovog člana ne može trajati duže od vremena koje je potrebno za otklanjanje štete i nastavljanje korišćenja ulaganja.
Obavezi otpisivanja ne podležu sledeća nematerijalna i materijalna ulaganja:
1) zemljišta i šume kao prirodna bogatstva koja se ne troše;
2) ulaganja do početka korišćenja (eksploatacije), odnosno do roka utvrđenog investicionim elaboratom za početak korišćenja;
3) avansi za ulaganja za koje se ispravka vrednosti i otpis vrše na isti način kao i kod ostalih potraživanja;
4) građevinski objekti i stvari koji su u skladu sa zakonom proglašeni za spomenike kulture i istorijske spomenike (osim ako se ti objekti ne koriste za obavljanje delatnosti na osnovu kojih se stiču prihodi), odnosno koji su muzejske vrednosti ili dela likovne, vajarske, filmske i druge umetnosti;
5) putevi lokalnog značaja sa zemljanom ili makadamskom podlogom, kao i objekti koji su sastavni deo tih puteva;
6) građevinski objekti (izuzev stanova i stambenih zgrada) i oprema jedinica Vojske Jugoslavije i građevinski objekti (izuzev stanova i stambenih zgrada) i oprema koji, na osnovu posebnih propisa, služe kao rezerva za potrebe odbrane zemlje, odnosno za obavljanje funkcija javne i državne bezbednosti;
7) donji stroj kod železničkih i drugih pruga, puteva, aerodroma, ulica, trgova, parkova i drugih izgrađenih javnih površina;
8) deo nabavne vrednosti stanova i stambenih zgrada utrošen za potrebe infrastrukture, za potrebe zaštite životne i radne sredine i za potrebe odbrane zemlje;
9) deo nabavne vrednosti stanova i stambenih zgrada utrošen za izdatke za dovođenje priključaka za energetsku, toplovodnu, vodovodnu, kanalizacionu, telefonsku i drugu telekomunikacionu mrežu preko jednog metra od objekta;
10) sva materijalna ulaganja pravnog lica koje se nalazi u postupku stečaja ili likvidacije, ako u to vreme ne obavlja delatnost, kao i vremenski neograničena nematerijalna ulaganja takvog pravnog lica.
Obračunata amortizacija sredstava za rad u javnim preduzećima, preduzećima za zapošljavanje invalida, organizacijama invalida i u organizacijama vanprivrednih delatnosti, kao i obračunata amortizacija infrastrukture i vodoprivrednih objekata, može se umanjiti na teret sopstvenog kapitala najviše za odgovarajući iznos amortizacije tih objekata srazmeran delu u kome su ti objekti građeni iz nepovratnih sredstava ili dela u kome se delatnost pravnog lica finansira iz budžeta, odnosno doprinosa.
Odluku o umanjivanju amortizacije iz stava 2. ovog člana donosi subjekt koji je obezbedio ili obezbeđuje sredstva, odnosno organ koji je odlučio o uvođenju doprinosa ili samodoprinosa.
Obračunata sredstva amortizacije građevinskih objekata i opreme udruženih kod pravnog lica mogu se, u skladu sa ugovorom, odnosno zakonom, umesto vraćanja udružiocima, neposredno koristiti za velike opravke kojima se produžava vek trajanja i povećava vrednost tih objekata, odnosno te opreme u skladu sa odredbama člana 33. ovog zakona.
Jednom otpisano nematerijalno ili materijalno ulaganje, bez obzira na to što se i dalje koristi, ne može biti predmet ponovnog procenjivanja vrednosti i ne podleže otpisivanju.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, sa otpisom stanova i stambenih zgrada nastavlja se i posle njihovog potpunog otpisivanja, do otpisivanja iznosa iz člana 37. stav 1. tač. 8. i 9. ovog zakona.
Nematerijalna i materijalna ulaganja otpisuju se primenom godišnjih amortizacionih stopa koje proističu iz procenjenog trajanja korišćenja (ekploatacije) tih ulaganja koje ne mogu biti niže od stopa utvrđenih ovim zakonom.
Rok otpisivanja nematerijalnih ulaganja, izuzev "goodwill"-a kao i prava koja imaju utvrđen rok korišćenja, ne može biti duži od pet godina.
Ulaganja u "goodwill" otpisuju se najmanje po prosečnoj godišnjoj stopi po kojoj je pravno lice otpisalo sadašnju vrednost materijalnih ulaganja (otpis na preostali vek trajanja) u godini u kojoj je izvršeno ulaganje u "goodwill".
Opštim aktom, u skladu sa odredbama ovog zakona i ugovorom o pribavljanju nematerijalnih i materijalnih ulaganja, pravno lice utvrđuje:
1) godišnje stope otpisa nematerijalnih i materijalnih ulaganja;
2) podelu godišnjih stopa otpisa na periode u kojima će tokom godine vršiti otpis zavisno od dinamike ostvarivanja prihoda;
3) metod koji će koristiti za otpisivanje nematerijalnih i materijalnih ulaganja.
Nematerijalna i materijalna ulaganja mogu se otpisivati jednom od sledećih metoda:
1) proporcionalnom metodom, odnosno metodom jednakih godišnjih kvota u procenjenom veku trajanja;
2) degresivnom metodom, odnosno metodom opadajućih godišnjih kvota u procenjenom veku trajanja;
3) progresivnom metodom, odnosno metodom rastućih godišnjih kvota u procenjenom veku trajanja;
4) funkcionalnom metodom.
Proporcionalnom metodom obavezno se otpisuju nematerijalna ulaganja, izuzev materijalnih prava iz člana 39. stav 2. ovog zakona, za koje se mogu koristiti i ostale metode otpisivanja.
Pri primeni funkcionalne i progresivne metode otpisivanja ulaganja dozvoljena je upotreba niže godišnje stope otpisa, s tim da godišnja stopa otpisa ne može biti niža od polovine niti viša od dvostruke godišnje stope propisane nomenklaturom sredstava za amortizaciju, odnosno odredbom člana 39. stav 2. ovog zakona, kao i da ukupno trajanje otpisa ne bude duže od perioda koji proizlazi iz propisane stope. Funkcionalna i progresivna metoda otpisa ne može se koristiti kod otpisivanja vrednosti stanova i stambenih zgrada.
Izuzetno od odredbe stava 4. ovog člana, godišnja stopa otpisa objekata komunalne infrastrukture u prvih pet godina korišćenja ne može biti niža od jedne četvrtine propisane stope.
Izuzetno od odredbe stava 4. ovog člana, godišnja stopa otpisa objekata i postrojenja koji se etapno puštaju u korišćenje u toku tog puštanja, ali ne duže od pet godina, ne može biti niža od jedne četvrtine propisane stope.
Nematerijalna i materijalna ulaganja za koja opštim aktom nisu određeni elementi iz stava 1. ovog člana, otpisuju se na sledeći način:
1) nematerijalna ulaganja, izuzev ulaganja iz člana 39. stav 2. ovog zakona - po godišnjoj stopi od 20%;
2) nematerijalna ulaganja iz člana 39. stav 2. ovog zakona - po minimalnoj godišnjoj stopi utvrđenoj tim stavom;
3) materijalna ulaganja - po godišnjim stopama propisanim nomenklaturom sredstava za amortizaciju.
Otpisivanje nematerijalnih i materijalnih ulaganja u toku godine obračunava se privremeno na osnovu godišnjeg predračuna amortizacije korigovanog za promene u toku godine.
Na kraju svake poslovne godine, kao i prilikom statusnih promena, vlasničke transformacije i otvaranja postupka stečaja i redovne likvidacije, sastavlja se konačan obračun amortizacije.
Amortizacija se obračunava po grupama i delovima grupa nematerijalnih i materijalnih ulaganja utvrđenim u nomenklaturi sredstava za amortizaciju.
Pravno lice može u opštem aktu predvideti da amortizaciju, za sva ili pojedina nematerijalna i materijalna ulaganja, obračunava pojedinačno.
Izuzetno od odredbe stava 3. ovog člana, amortizacija sredstava na kojima su zaposleni, odnosno druga lica zadržali pravo svojine obračunava se u skladu sa statutom ili ugovorom zaključenim između preduzeća, odnosno drugog pravnog lica i zaposlenog, odnosno drugog lica koje je vlasnik tih sredstava.
Pravno lice procenjuje zemljišta po tržišnoj ceni, a ako ona nije poznata, procenjivanje se vrši na sledeći način:
1) građevinsko zemljište - u visini vrednosti koja odgovara visini naknade utvrđenoj saglasno propisima o eksproprijaciji;
2) poljoprivredno i ostalo zemljište - u visini osnovice za naplatu poreza na promet odgovarajućeg zemljišta utvrđene saglasno propisima o porezu na promet.
Vrednost šume procenjuje se prema podacima utvrđenim popisom, odnosno procenom količine drvne mase, pojedinih vrsta drveća, debljinske strukture i kvaliteta drvne mase, računato po tržišnim cenama na najbližem prodajnom mestu (kamionski put, železnička stanica, plovni objekat i sl.).
Način utvrđivanja količine drvne mase, njene strukture i ostalih elemenata značajnih za utvrđivanje vrednosti šume propisuje savezni ministar nadležan za poslove šumarstva.
Savezna vlada, uz pribavljeno mišljenje Privredne komore Jugoslavije, propisuje nomenklaturu sredstava za amortizaciju sa godišnjim amortizacionim stopama, i način obračuna amortizacije, odnosno otpisa vrednosti nematerijalnih i materijalnih ulaganja.
2 Potraživanja i finansijska ulaganja
Potraživanjima i finansijskim ulaganjima smatraju se dugoročna poslovna ulaganja (dugoročno uložena sredstva, dati dugoročni depoziti i kaucije, ulaganja u hartije od vrednosti, dati dugoročni krediti i sopstvena učešća), potraživanja iz poslovanja (dati avansi, dati kratkoročni depoziti i kaucije, potraživanja od kupaca i ostala kratkoročna potraživanja iz poslovanja), kratkoročna finansijska ulaganja (kratkoročno uložena sredstva i dati kratkoročni krediti) i ostala razna kratkoročna potraživanja.
Sopstvenim učešćem smatraju se ulaganja u otkup sopstvenih deonica, trajnih uloga i dugoročnih obveznica.
Kratkoročnim potraživanjima i ulaganjima smatraju se ulaganja koja dospevaju u roku od godinu dana ili kraćem roku, računajući od dana činidbe po osnovu koje su nastali.
Datim kreditima smatraju se potraživanja po kojima je ugovoren rok dospeća od tri meseca ili više meseci od dana činidbe po kojoj je potraživanje nastalo. Pravno lice može ugovorom, utvrditi da je kredit i potraživanje sa kraćim rokom dospeća.
Potraživanja i finansijska ulaganja procenjuju se u visini nominalne vrednosti proistekle iz odgovarajuće poslovne ili finansijske transakcije. Ispravka (smanjenje) vrednosti potraživanja i finansijskih ulaganja, odnosno njihov otpis, terete vanredne rashode, a neugovoreno povećanje vrednosti odobrava se vanrednim prihodima, ako ovim zakonom nije drukčije određeno.
Pripisivanje iznosa obračunate revalorizacije, kamata ili pripadajućeg dela dobiti u skladu sa zakonom, odnosno ugovorom, smatra se novim potraživanjem,odnosno finansijskim ulaganjem i po tom osnovu se povećava vrednost odgovarajućeg potraživanja, odnosno finansijskog ulaganja.
Dospela potraživanja po osnovu iznosa iz stava 3. ovog člana, i dospele otplate po dugoročnim finansijskim ulaganjima isključuju se iz dugoročnih finansijskih ulaganja i prenose na ostala kratkoročna potraživanja najkasnije na dan godišnjeg bilansa.
Iznos potraživanja i finansijskih ulaganja iz poslovnih odnosa u zemlji koja nisu naplaćena u roku od 60 dana od dana dospeća i iznos potraživanja i finansijskih ulaganja iz poslovnih odnosa u inostranstvu koja nisu naplaćena u roku od 90 dana od roka propisanog za unošenje deviza u zemlju otpisuju se ispravkom vrednosti u celini. Potraživanja i finansijska ulaganja mogu se otpisivati i u kraćim rokovima od dana dospelosti, u celini ili delimično, ako je nemogućnost naplate izvesna i dokumentovana.
Ispravka vrednosti nedospelih potraživanja i finansijskih ulaganja vrši se kad za to postoje razlozi, kao što su pad kurseva hartija od vrednosti, dokumentovani rizici po osnovu nemogućnosti naplate i sl.
Izuzetno od odredbe stava 9. ovog člana, kratkoročne hartije od vrednosti s promenljivim kursom svode se direktnim otpisivanjem na vrednost na dan bilansa, ako je ona niža od knjigovodstvene vrednosti.
Ako pravno lice uvećava svoja potraživanja po osnovu rasporeda revalorizacione rezerve kod pravnog lica u koje je uložilo svoj kapital, ispravku tih potraživanja vrši srazmerno nepokrivenom gubitku u odnosu na trajni kapital (bez ispravke vrednosti), a na osnovu izveštaja pravnog lica u koje je uložen kapital.
Ako se potraživanja i finansijska ulaganja koriguju naniže po osnovu zakona, vanparničnog poravnanja i sl., korekcija se vrši njihovim direktnim otpisivanjem.
Definitivno otpisivanje potraživanja i finansijskih ulaganja vrši se direktnim otpisivanjem.
Potraživanja po osnovu menica, odnosno obveznica ispravljaju se u bilansu za iznose kamata koje se odnose na budući period.
Potraživanja po obaveznim ulaganjima koja su propisana zakonom, pravno lice vodi u vanposlovnim sredstvima. Istovremeno, pravno lice iz trajnog kapitala prenosi isti iznos u izvore vanposlovnih sredstava.
Naplaćena potraživanja po obaveznim ulaganjima zajedno sa pripadajućim prinosom, prenose se iz izvora vanposlovnih sredstava u trajni kapital.
Odredbe st. 15. i 16. ovog člana ne odnose se na banke i druge finansijske organizacije.
Zalihe materijala, rezervnih delova i robe procenjuju se po nabavnoj vrednosti obračunatoj po metodi "prva ulazna - prva izlazna" (FIFO), po metodi "poslednja ulazna - prva izlazna" (LIFO), po metodi prosečnih cena ili po metodi obračuna po planskim cenama korigovanim za odstupanja u obračunskom periodu.
Nabavna vrednost materijala, odnosno rezervnih delova, odnosno robe sadrži neto fakturnu vrednost i direktne troškove nabavke. U direktne troškove transporta mogu se uključiti i pripadajući troškovi sopstvenog transporta najviše do nivoa cene iste ili srodne transportne usluge.
Opšti troškovi nabavke materijala, odnosno robe ne smatraju se zavisnim troškovima već troškovima proizvodnje, odnosno rashodima tekućeg perioda.
Materijal, odnosno rezervni delovi, proizvedeni za sopstvene potrebe, procenjuju se po ceni koštanja utvrđenoj na isti način kako je to ovim zakonom uređeno za nedovršenu proizvodnju i gotove proizvode, pod uslovom da ta cena nije viša od neto tržišne cene istog, odnosno sličnog proizvoda.
Predmeti sitnog inventara, u koji spadaju i auto-gume i povratna ambalaža, otpisuju se jednokratno, prilikom stavljanja u upotrebu ili kalkulativno prema planu korišćenja.
Predmeti sitnog inventara na zalihi procenjuju se na isti način kako je to odredbama člana 45. ovog zakona uređeno za materijal, a predmeti sitnog inventara u upotrebi na način kako je to odredbama čl. 32. do 43. ovog zakona uređeno za materijalna ulaganja, s tim što se sitan inventar otpisuje indirektno najmanje po stopi od 20% nabavne vrednosti godišnje.
Nomenklaturom iz člana 43. ovog zakona propisuje se koji se predmeti smatraju sitnim inventarom i način njihovog otpisivanja i rashodovanja.
Zalihe nedovršene proizvodnje i gotovih proizvoda procenjuju se po ceni koštanja, odnosno najviše po prodajnim cenama umanjenim za dažbine i troškove prodaje, ako su te cene niže.
Cena koštanja iz stava 1. ovog člana utvrđuje se na način koji je za utvrđivanje cene koštanja nematerijalnih i materijalnih ulaganja propisan u članu 33. stav 3. ovog zakona, s tim što se neto rashodi finansiranja uključuju u vrednost zaliha preko revalorizacije tih zaliha. U cenu koštanja zaliha nedovršene proizvodnje i gotovih proizvoda mogu se uključiti i opšti troškovi prodaje u uslovima proizvodnje dugoročnih učinaka i sezonske prodaje.
U cenu koštanja iz stava 2. ovog člana ne mogu se uključiti vanredni rashodi.
Vrednost zaliha smanjuje se u godišnjem bilansu indirektno, kad pravno lice proceni da zalihama opada tržišna vrednost, kao i zavisno od trajanja skladištenja, i to na sledeći način:
1) materijal koji nije utrošen ili prodat ni posle jedne godine od dana nabavke (ulaza) otpisuje se za 25% od nabavne vrednosti, ako nije utrošen ili prodat ni posle dve godine - još za 25%, a ako nije utrošen ni posle tri godine njegova vrednost svodi se na likvidacionu (vrednost otpada);
2) materijal i poluproizvodi koji se nabavljaju ili proizvode jednokratno u toku godine zbog prirode proizvodnje otpisuju se u visini i pod uslovima iz tačke 1. ovog stava, a u rokovima pomerenim još za jednu godinu;
3) materijal koji je nabavljen za ugovorenu proizvodnju koja traje duže od jedne godine otpisuje se u visini i pod uslovima iz tačke 1. ovog stava, a u rokovima koji počinju da teku istekom ugovorenog roka za poslednju isporuku takve proizvodnje;
4) rezervni delovi otpisuju se u visini i pod uslovima iz tačke 1. ovog stava, a u rokovima koji počinju da teku od dana rashodovanja, odnosno prodaje materijalnog ulaganja za koje su namenjeni i nabavljeni;
5) nedovršena proizvodnja i gotovi proizvodi otpisuju se u delu cene koštanja u visini, pod uslovima i u rokovima iz tač. 1. i 2. ovog stava, izuzev nedovršene proizvodnje i gotovih proizvoda kod kojih proces proizvodnje i odležavanja zahteva period duži od jedne godine i kod kojih rok otpisa počinje da teče od tehnološki uslovljenog roka, u kome se može procenjivanjem povećavati vrednost i za pripadajuće troškove upravljanja, administracije i finansiranja;
6) roba se otpisuje u visini, pod uslovima i u rokovima iz tač. 1. do 3. ovog stava.
Zalihe iz stava 1. ovog člana otpisuju se u potpunosti kad je njihova prodaja trajno obustavljena, odnosno upotreba zabranjena.
Ispravka (smanjenje) vrednosti zaliha iz stava 1. ovog člana ne vrši se za količine (ukupne) koje se skladište po nalogu državnog organa ili na osnovu propisa, kao i za materijal nabavljen za isporuku po konkretnom ugovoru (do završetka isporuke) kojim je precizirana određena vrsta materijala.
Ispravke (smanjivanja) vrednosti iz stava 1. ovog člana, rashodovanja i manjkovi zaliha terete vanredne rashode, a viškovi se odobravaju vanrednim prihodima.
Izuzetno od odredbe stava 4. ovog člana, rashodovanje sitnog inventara, ako se redovne ispravke vrednosti ne prate pojedinačno po artiklima, može se vršiti i na teret zbirne ispravke vrednosti sitnog inventara.
Pravno lice opštim aktom uređuje način procenjivanja zaliha i način utvrđivanja (pojedinačno, u zbiru, metodom uzoraka) nabavne cene, odnosno cene koštanja pojedinih artikala u zalihama u skladu sa odredbama ovog zakona.
Način procenjivanja zaliha i utvrđivanje nabavne cene, odnosno cene koštanja ne može se menjati u toku iste poslovne godine.
Novac u blagajni i na računima unosi se u bilans u nominalnom iznosu.
Plemeniti metali i predmeti od plemenitih metala, odnosno predmeti koji sadrže plemenite metale unose se u bilans najmanje u visini vrednosti izvedene iz cene plemenitih metala na svetskom tržištu.
Razlika između vrednosti utvrđene po odredbi stava 2. ovog člana i vrednosti plemenitih metala iskazane u knjigovodstvu stavlja se u korist pozitivnih, odnosno na teret negativnih efekata revalorizacije.
Narodna banka Jugoslavije objavljuje u "Službenom listu SRJ", do 10. januara cene plemenitih metala na dan 31. decembra prethodne godine, a do 10. jula - cene na dan 30. juna tekuće godine, a izražava ih u dinarima na osnovu prosečnih cena sa tri do pet najvećih svetskih berzi.
5 Aktivna vremenska razgraničenja
U pozicijama aktivnih vremenskih razgraničenja mogu biti razgraničeni samo troškovi koji pripadaju budućem periodu, prihodi tekućeg perioda koji nisu mogli da budu fakturisani, a za koje su nastali troškovi u tekućem periodu, negativni efekti različitog rasta kursa stranih valuta i rasta domaćih cena na malo i deo primljenih deviznih avansa.
U prihode iz stava 1. ovog člana spadaju i prihodi od povraćaja poreskih i drugih dažbina po osnovu izvoza čija naplata dospeva u budućim obračunskim periodima.
Izdaci koji se prema odredbama ovog zakona smatraju poslovnim i finansijskim rashodima, odnosno troškovima a plaćeni su unapred za najviše 12 meseci, mogu se razgraničiti i staviti na teret poslovnih, odnosno finansijskih rashoda, odnosno troškova u periodu na koji se odnose.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, na period duži od godinu dana mogu se razgraničiti troškovi u vezi sa probnim pogonom, negativni efekti različitog rasta kursa stranih valuta i rasta domaćih cena na malo po potraživanjima i obavezama, deo primljenih deviznih avansa do njihove realizacije, kao i troškovi razvijanja tražnje za novim proizvodima i osvajanja novih tržišta sa očekivanim višegodišnjim efektima, o čemu se podaci unose u dodatni računovodstveni iskaz. Troškovi probnog pogona mogu se razgraničiti na period proizvodnje, a najviše na pet godina, a troškovi razvijanja tražnje i osvajanja novih tržišta - na period prodaje, a najviše na tri godine.
Pozicije vanposlovnih sredstava procenjuju se u skladu sa odredbama čl. 26 do 50 ovog zakona, s tim što smanjenje vrednosti, otpis vrednosti i rashodi po osnovu vanposlovnih sredstava terete izvore tih sredstava. Povećanje vanposlovnih sredstava i prihodi od tih sredstava uvećavaju izvore vanposlovnih sredstava.
Pravno lice koje se koristi vanposlovnim sredstivima u delatnosti iz koje se stiču prihodi obezbeđuje podatke o prihodima i rashodima te delatnosti na posebnim analitičkim kontima u knjigovodstvu redovnog poslovanja, a može za tu delatnost voditi posebno knjigovodstvo po odredbama ovog zakona.
7 Trajni kapital i nepokriveni gubitak
Trajnim kapitalom, u smislu ovog zakona, smatraju se izvori sredstava koji ne dospevaju dok pravno lice posluje, kao i osnivački ulozi na neodređeni rok.
Trajni kapital (trajne izvore sredstava) čine osnovni kapital (društveni kapital, deonički kapital, trajni ulozi i kapital inokosnog vlasnika) i rezerve (zakonske, statutarne i slobodne rezerve, neraspoređena dobit iz ranijih godina i neraspoređena revalorizaciona rezerva).
Trajni kapital koriguje se za razliku između procenjene i knjigovodstvene revalorizovane vrednosti nematerijalnih i materijalnih ulaganja, zaliha i potraživanja utvrđene prilikom vlasničke transformacije i u drugim slučajevima kada se vrši procena tih vrednosti u skladu sa zakonom.
Nepokriveni gubitak predstavlja ispravku vrednosti trajnog kapitala.
Trajni kapital i nepokriveni gubitak unose se u bilans u nominalnom iznosu, odnosno u visini knjigovodstvene vrednosti.
Trajnim kapitalom, u smislu ovog zakona, u bankama i drugim finansijskim organizacijama smatraju se osnivački fond i rezerve, u osiguravajućim i reosiguravajućim organizacijama - izvori sredstava početnog fonda sigurnosti, sredstava rezervi sigurnosti, sredstava matematičkih rezervi, sredstava preventive i sredstava poslovnog fonda, a u fondovima - i izvori sredstava fondova.
Dugoročna rezervisanja procenjuju se u visini troškova za koje se veruje da će nastati u narednim godinama a odnose se naročito na:
1) dugoročne rizike;
2) obnavljanje prirodnih bogatstava;
3) paušalno odmereno rezervisanje za pokriće dubioznih potraživanja iz poslovnih odnosa;
4) investiciono održavanje osnovnih sredstava u dužim intervalima;
5) ostale verovatne troškove koji će nastati posle dužeg vremena, a odnose se na sadašnje učinke.
Procena troškova iz stava 1. ovog člana vrši se na osnovu opšteg akta, tehničke i knjigovodstvene dokumentacije i drugog akta kojim se utvrđuje visina rezervisanja.
Rezervisanja za dugoročne rizike odnose se na troškove koji će se sa velikom izvesnošću javiti u narednim godinama (troškovi garantnog roka dužeg od jedne godine, deo zadržanih kaucija i depozita za kvalitetno i u roku izvršeni posao i sl.), a za koje je ostvaren prihod u punom iznosu.
Rezervisanja za dugoročne rizike prate se po vrstama, a njihovo smanjenje (ukidanje) stavlja se u korist prihoda.
Za pokriće dubioznih potraživanja iz poslovnih odnosa pravno lice može odlučiti da pored pojedinačnih ispravki potraživanja, vrši i paušalno odmereno rezervisanje na teret vanrednih rashoda.
U rezervisanja iz stava 1. ovog člana uključuju se i iznosi za eventualni otpis ulaganja u donji stroj kod železničkih i drugih pruga, puteva, aerodroma, ulica, trgova, parkova i drugih izgrađenih javnih površina kod kojih se očekuje prestanak korišćenja, kao i ostalih ulaganja iz člana 37. stav 1.tač. 4. i 5. ovog zakona kod kojih se takođe očekuje prestanak korišćenja.
Rezervisanja za obnavljanje zemljišta vrše se u iznosima potrebnim da bi se zemljište koristilo u svrhe za koje je namenjeno, odnosno da bi se posle korišćenja dovelo u prvobitno stanje, kao i da bi se sprečilo nastajanje šteta, a ako su štete ipak nastale - da bi se otklonile (površinski kopovi, deponije jalovine i pepela, zarušavanje jamskih kopova i sl.).
Rezervisanje za obnavljanje zemljišta, uključeno u iznos naknade za korišćenje zemljišta, ne vrši se u bilansu pravnog lica koje plaća takvu naknadu.
Potreban iznos rezervisanja za obnavljanje (reprodukciju) šuma izdvaja se iz ostvarenog ukupnog prihoda u visini određenoj opštim aktom pravnog lica, a najmanje u visini 15% od vrednosti posečene drvne mase prema tržišnim cenama na najbližem prodajnom mestu (kamionski put, železnička stanica, plovni objekat i sl.).
Sredstva za reprodukciju šuma služe za održavanje i zaštitu postojećih šuma, obnavljanje posečenih šuma i otvaranje postojećih šuma za eksploataciju ili drugu namenu kojoj šume služe, kao i za druge potrebe gazdovanja šumama propisane zakonom.
Obavezama, u smislu ovog zakona, smatraju se dugoročne obaveze (dugoročne obaveze prema povezanim pravnim licima - matičnim i zavisnim i po osnovu primljenih depozita i kaucija, obaveze za dugoročno oročene uloge, obaveze po dugoročnim kreditima i obaveze za prodate obveznice), kratkoročne obaveze iz poslovanja (primljeni avansi i kratkoročni depoziti i kaucije, obaveze prema dobavljačima, ostale kratkoročne obaveze iz poslovanja i obaveze za zarade zaposlenima), kratkoročne finansijske obaveze (kratkoročna ulaganja i kratkoročni krediti) i ostale razne finansijske obaveze.
U pogledu podele obaveza po ročnosti i definisanja kredita primenjuju se odredbe člana 44. st. 3. i 4. ovog zakona koje se odnose na potraživanja i finansijska ulaganja.
Obaveze se unose u pasivu bilansa u visini nominalnih iznosa koji proističu iz poslovnih i finansijskih transakcija.
Moguća povećanja obaveza u odnosu na nominalne iznose, izuzev povećanja za pripisanu revalorizaciju i redovne kamate, pripisuju se odgovarajućim obavezama na teret vanrednih rashoda tekućeg perioda. Povećavanja obaveza po osnovu revalorizacije i kamata pripisuju se odgovarajućim obavezama na teret rashoda finansiranja.
Obaveze po osnovu zakona, vanparničnog poravnanja i sl. smanjuju se direktnim otpisivanjem.
Dospele dugoročne obaveze preknjižavaju se na ostale obaveze, najdocnije na dan godišnjeg bilansa.
Pravno lice trajno otpisuje kratkoročne obaveze po isteku roka zastarelosti u korist vanrednih prihoda.
Obaveze po osnovu hartija od vrednosti ispravljaju se u poslovnim knjigama za iznose kamata koji se odnose na budući period.
10 Pasivna vremenska razgraničenja
U okviru pozicija pasivnih vremenskih razgraničenja iskazuju se unapred naplaćeni, odnosno obračunati prihodi i troškovi tekućeg perioda za koje nedostaje dokumentaciona osnova.
11 Neraspoređena dobit iz tekuće godine
Neraspoređena dobit iz tekuće godine unosi se u bilans stanja u nominalnom iznosu dobiti poslovne godine koji proizlazi iz godišnjeg bilansa uspeha.
12 Izvori vanposlovnih sredstava
Izvori vanposlovnih sredstava u bilansu procenjuju se u skladu sa odredbama člana 54. i čl. 58. i 59. ovog zakona i shodnom primenom odredaba člana 53. ovog zakona.
G Procenjivanje pozicija bilansa uspeha
Bilans uspeha sadrži rashode, prihode i rezultat, koji se iskazuju na obrascu Bilans uspeha.
a) Rashodi
Rashodima, u smislu ovog zakona, smatraju se poslovni rashodi, rashodi finansiranja, vanredni rashodi i kapitalni gubici.
Poslovne rashode čine materijalni troškovi i amortizacija, nematerijalni troškovi, ukalkulisane bruto - zarade zaposlenih, nabavna vrednost prodate robe i materijala i javni rashodi.
Materijalnim troškovima smatraju se troškovi materijala, energije, rezervnih delova i sitnog inventara, usluge sa karakterom materijalnih troškova i ukalkulisana dugoročna rezervisanja materijalnih troškova.
Amortizacijom se smatra obračunata amortizacija po umanjenju na teret sopstvenog kapitala i revalorizacija amortizacije.
Nematerijalnim troškovima smatraju se naknade troškova zaposlenima, poslodavcu i ostalim licima (autorski honorari, troškovi za privremene i povremene poslove, zakupnine za sredstva rada građana, dnevnice i naknade troškova za službena putovanja, naknade za troškove prevoza na rad i sa rada,naknade za smeštaj i ishranu na terenu, troškovi za ishranu zaposlenih u toku rada i ostale naknade zaposlenima i ostalim licima) neproizvodne usluge, reprezentacija, premije osiguranja, (osim životnog osiguranja zaposlenih), ostala primanja zaposlenih, u skladu sa opštim, posebnim i pojedinačnim kolektivnim ugovorima, porezi koji ne zavise od poslovnog rezultata, doprinosi koji ne zavise od poslovnog rezultata, bankarskih usluga i članarine udruženjima, naknade zaposlenima za inovacije i racionalizacije, ostali nematerijalni troškovi i ukalkulisana dugoročna rezervisanja nematerijalnih troškova.
Ukalkulisanim bruto-zaradama zaposlenih smatraju se obračunate bruto-zarade i naknade bruto-zarada iz sredstava pravnog lica za obračunski period.
Nabavnom vrednošću prodate robe i materijala smatra se nabavna vrednost prodate robe, materijala, rezervnih delova i sitnog inventara i rezervisanja po osnovu robe.
Rashode finansiranja čine rashodi finansiranja iz odnosa sa povezanim(matičnim i zavisnim) pravnim licima, kamate, revalorizacija dinarskih obaveza, obračunate negativne kursne razlike po deviznim obavezama i potraživanjima, ugovorno smanjenje vrednosti dugoročnih finansijskih ulaganja, negativna razlika revalorizacionih efekata i ostali rashodi finansiranja.
Rashode dugoročnih rezervisanja čine dugoročna rezervisanja iz čl. 55. do 57. ovog zakona.
Vanredne rashode čine neotpisana vrednost prodatih i po drugom osnovu otuđenih nematerijalnih i materijalnih ulaganja i knjigovodstvena vrednost prodatih dugoročnih finansijskih ulaganja po umanjenju za kapitalne gubitke, manjkovi, kazne, penali, štete, otpisi nenaplativih potraživanja, rashodi iz ranijih godina i ostali vanredni rashodi.
Kapitalnim gubitkom smatra se razlika između knjigovodstvene vrednosti hartija od vrednosti, opreme i nepokretnosti revalorizovane na dan prodaje i njihove prodajne vrednosti.
b) Prihodi
Prihodima, u smislu ovog zakona, smatraju se ostvareni poslovni prihodi, prihodi od finansiranja, vanredni prihodi i kapitalni dobici.
Ostvarenim prihodom, u smislu ovog zakona, smatra se prihod za koji je nastao dužničko-poverilački odnos u smislu zakona kojim se uređuju obligacioni odnosi i koji je obračunat u ispravi koja, u smislu ovog zakona, ima karakter knjigovodstvene isprave (fakturisana realizacija).
Poslovne prihode čine prihodi od prodaje proizvoda, robe i usluga, javni prihodi, prihodi od subvencija, dotacija, regresa, kompenzacija i povraćaja dažbina po osnovu prodaje proizvoda, robe i usluga, prihoda iz doprinosa i članarina i drugi poslovni prihodi.
Drugim poslovnim prihodima smatraju se prihodi po osnovu upotrebe proizvoda, robe i usluga za nematerijalna i materijalna ulaganja, sitan inventar, seme proizvedeno za sopstvene potrebe, prirast osnovnog stada, reklamu, propagandu, reprezentaciju, sopstveni transport i vanposlovne objekte, kao i prihodi od povezanih (matičnih i zavisnih) pravnih lica po svim osnovama, osim prihoda od finansiranja i vanrednih prihoda, prihodi od zakupnina nematerijalnih i materijalnih ulaganja, prihodi od prodaje materijala, rezervnih delova i sitnog inventara, prihodi od ukidanja dugoročnih rezervisanja.
Prihode od finansiranja čine prihodi od finansiranja iz odnosa sa povezanim (matičnim i zavisnim) pravnim licima, prihodi od finansijskih ulaganja i kamata, prihodi od revalorizacije dinarskih potraživanja, obračunate pozitivne kursne razlike po deviznim potraživanjima i obavezama i ostali prihodi od finansiranja.
Kamate i revalorizacija, ako su posebno ugovorene u kraćim periodima od perioda za koji su utvrđene, obračunavaju se konformnom metodom, ako je rast cena na malo u poslednjem mesecu obračunskog perioda prema istom mesecu prethodne godine veći od 10%, odnosno ako je ugovorena kamatna stopa veća od 10% godišnje.
Prihode od ukidanja dugoročnih rezervisanja čine prihodi koji nastaju po osnovu ukidanja dugoročnih rezervisanja iz čl. 55. do 57. ovog zakona.
Vanredne prihode čine prihodi od prodaje nematerijalnih i materijalnih ulaganja i prodaje dugoročnih finansijskih ulaganja po umanjenju za kapitalne dobitke, prihodi od osiguranja, viškovi, prihodi od penala, nagrada i slično, otpis potraživanja poverilaca, prihodi iz ranijih godina i ostali vanredni prihodi.
Kapitalnim dobitkom smatra se razlika između prodajne vrednosti hartija od vrednosti, opreme i nepokretnosti i njihove knjigovodstvene vrednosti, revalorizovane na dan prodaje.
U račun prihoda i rashoda mogu se uključiti samo oni rashodi (troškovi) koji su neposredan uslov za obavljanje delatnosti pravnog lica ili su posledica obavljanja te delatnosti, odnosno samo oni rashodi koji su neposredan uslov za ostvarivanje njegovih prihoda, uključujući i troškove osvajanja nove proizvodnje i troškove istraživanja i otkrivanja rudnog i drugog mineralnog blaga.
U rashode iz stava 1. ovog člana uračunavaju se i rashodi za sprečavanje štetnih posledica delatnosti pravnog lica za druga pravna i fizička lica, odnosno rashodi za otklanjanje takvih posledica, ako do njih dođe.
Štetnim posledicama, iz stava 2. ovog člana, smatraju se posledice koje ugrožavaju kvalitet životne i radne sredine, život i zdravlje fizičkih lica, kao i obavljanje delatnosti i imovinu pravnih i fizičkih lica.
Troškovi iz st. 1. i 2. ovog člana obračunavaju se u periodu u kome su nastali, ali se iznosi za troškove osvajanja nove proizvodnje i troškovi istraživanja i otkrivanja rudnog i drugog mineralnog blaga mogu razgraničiti i preneti u naredne godine kao dugoročno razgraničenje.
Rashodi koji umanjuju sredstva pravnog lica a ne spadaju u rashode iz st. 1. i 2. ovog člana mogu se naknađivati samo direktno od radnika ili iz izvora vanposlovnih sredstava.
U rashode iz st. 1. i 2. ovog člana ne mogu se uključiti izdaci koji imaju karakter nematerijalnih i materijalnih ulaganja (investicije).
v) Utvrđivanje rezultata
Poslovni rezultat pravnog lica čini ostvarena dobit, odnosno neto prihod ili gubitak.
Dobit, odnosno neto prihod pravnog lica utvrđuje se kada se iz ostvarenih prihoda naknade ukupni rashodi korigovani za promenu vrednosti zaliha nedovršene proizvodnje i gotovih proizvoda u obračunskom periodu.
g) Raspored rezultata
Iz ostvarene dobiti u godišnjem obračunu pravno lice naknađuje porez na dobit i doprinose i lična primanja poslodavca, ako poslodavac preko pravnog lica ostvaruje pravo na penzijsko, invalidsko i zdravstveno osiguranje.
Ostatak dobiti predstavlja neraspoređenu dobit.
Neraspoređena dobit iz prethodne godine raspoređuje se za pokriće gubitka iz ranijih godina, a ostatak se može rasporediti za rezerve, za učešće u dobiti zaposlenih i za druge namene.
Ako se neraspoređena dobit iz prethodne godine raspoređuje za povećanje osnovnog kapitala, za dividende ili druge naknade ulagačima, u preduzeću koje posluje i sa društvenim ili državnim kapitalom, taj deo neraspoređene dobiti raspoređuje se srazmerno učešću ovih kapitala u osnovnom kapitalu preduzeća.
d) Utvrđivanje i pokriće gubitaka
Pravno lice utvrđuje i iskazuje gubitak ako iz prihoda ne naknadi ukupne rashode korigovane za promenu vrednosti zaliha nedovršene proizvodnje i gotovih proizvoda u obračunskom periodu, kao i porez na dobit, doprinose i primanja koja se naknađuju iz dobiti.
Pravno lice pokriva gubitak na način utvrđen u članu 69. stav 3, kao i sredstvima rezervi.
đ) Revalorizacija
Prilikom izrade periodičnog i godišnjeg obračuna, pravno lice revalorizuje nematerijalna i materijalna ulaganja i trajni kapital.
Deo nivelacije cene robe smatra se revalorizacijom u smislu stava 1. ovog člana.
Pravno lice može odlučiti da revalorizuje i:
1) amortizaciju nematerijalnih i materijalnih ulaganja i otpis sitnog inventara;
2) zalihe materijala, rezervnih delova, sitnog inventara, proizvodnje i proizvoda.
Nematerijalna i materijalna ulaganja revalorizuju se stopom rasta cena na malo, u korist revalorizacione rezerve.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, revalorizaciju zemljišta i šuma po godišnjem obračunu predstavlja razlika između procenjene vrednosti tih prirodnih bogatstava na kraju obračunskog perioda, prema odredbama člana 42. ovog zakona, i njihove knjigovodstvene vrednosti.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, revalorizaciju osnovnog stada predstavlja razlika između vrednosti osnovnog stada na kraju obračunskog perioda po tržišnim cenama i vrednosti iskazane u knjigovodstvu posle utvrđivanja prihoda po osnovu prirasta osnovnog stada.
Trajni kapital revalorizuje se stopom rasta cena na malo, na teret revalorizacione rezerve.
Pravno lice koje revalorizaciju trajnog kapitala raspoređuje na ulagače obaveštava ih o iznosu izvršene raspoređene revalorizacije u korist njihovog uloga i o srazmeri nepokrivenog gubitka prema trajnom kapitalu (bez ispravke vrednosti).
Deo nivelacije cena robe odobrava se razlici u ceni robe srazmerno učešću te razlike u prodajnoj ceni robe bez poreza na promet, a ostatak se odobrava revalorizacionoj rezervi.
Amortizacija se revalorizuje stopom rasta cena na malo, u korist revalorizacione rezerve.
Zalihe materijala, rezervnih delova, sitnog inventara, proizvodnje i proizvoda revalorizuju se primenom odgovarajuće knjigovodstvene metode terećenja troškova, odnosno utvrđivanjem iznosa koji se mogu uračunati u vrednost tih zaliha zavisno od rasta cena na malo i koeficijenta obrta zaliha, s tim što se sitan inventar može revalorizovati na isti način kao i nematerijalna i materijalna ulaganja.
Revalorizacija zaliha iz stava 2. ovog člana odobrava se revalorizacionoj rezervi.
Pravno lice može odlučiti da sva ili pojedina sredstva koja služe za potrebe odbrane zemlje i Vojske Jugoslavije, izuzev stanova i stambenih zgrada, u potpunosti ili delimično revalorizuje stopom rasta cena na malo u korist izvora sredstava iz kojih su finansirana.
Pravno lice, izuzev banaka i drugih finansijskih organizacija, Narodne banke Jugoslavije, fondova i osiguravajućih i reosiguravajućih organizacija, može odlučiti da na aktivnim vremenskim razgraničenjima u korist revalorizacione rezerve razgraniči negativne efekte različitog rasta kursa stranih valuta i rasta domaćih cena na malo, po potraživanjima i obavezama iskazanim u devizama, na period na koji je u proseku otpisivalo nematerijalna i materijalna ulaganja u godini u kojoj je izvršeno takvo razgraničenje.
Pravno lice na aktivnim vremenskim razgraničenjima može u korist revalorizacione rezerve razgraničiti deo primljenih deviznih avansa do njihove realizacije, kad tereti rezervisanja materijalnih troškova, a najviše do iznosa proisteklog iz bržeg rasta kurseva deviza u kojima je iskazan avans od stope rasta cena na malo.
Pravno lice revalorizuje stanove, stambene zgrade, objekte i stvari zajedničke potrošnje po odredbama člana 72. ovog zakona u korist fonda za potrebe stanovanja, odnosno fonda zajedničke potrošnje za druge potrebe.
Pravno lice revalorizuje poslovna sredstva korišćena u vanposlovne svrhe po stopi rasta cena na malo u korist prihoda od finansiranja.
Pravno lice može odlučiti da na teret rashoda finansiranja obračunava kamatu do stope rasta cena na malo na korišćena vanposlovna sredstva u poslovne svrhe.
Dugovni saldo revalorizacione rezerve tereti rashode finansiranja.
Potražni saldo revalorizacione rezerve po godišnjem obračunu raspoređuje se u korist prihoda od finansiranja najmanje za iznos gubitka koji bi bez tih prihoda bio iskazan u godišnjem bilansu i za pokriće iznosa razgraničenih po odredbama člana 74. st. 2. i 3. ovog zakona, a ostatak se usmerava u prihode od finansiranja najdocnije u roku od pet godina.
Savezni organ nadležan za poslove statistike utvrđuje i objavljuje u "Službenom listu SRJ":
1) mesečni koeficijent rasta cena na malo - do 10. u mesecu, za prethodni mesec;
2) koeficijent rasta cena na malo od početka godine do kraja meseca - do 10. u mesecu, za prethodni mesec;
3) koeficijent prosečnog mesečnog rasta cena na malo od početka godine do kraja meseca - do 10. u mesecu, za prethodni mesec;
4) koeficijent rasta cena na malo od svakog meseca u godini do kraja godine - do 10. januara za prethodnu godinu;
5) koeficijent rasta cena na malo u odnosu na isti mesec prethodne godine - do 10. u mesecu za prethodni mesec;
Narodna banka Jugoslavije objavljuje dnevne i srednje kurseve stranih valuta.
Savezni ministar nadležan za poslove finansija propisuje način revalorizacije i razgraničenja rashoda finansiranja iz čl. 71. do 76. ovog zakona.
Revalorizacija sredstava Vojske Jugoslavije izuzev stanova i stambenih zgrada, vrši se na način i po postupku koji propiše savezni ministar nadležan za poslove odbrane.
VII OBJAVLJIVANJE I DOSTAVLJANJE RAČUNOVODSTVENIH ISKAZA
Pravno lice kod kojeg je izvršena revizija dužno je da, u roku od 15 dana od dana izvršene revizije, dostavi službi nadležnoj za platni promet izveštaj o izvršenoj reviziji i revidiran godišnji obračun, ako je na osnovu izveštaja o reviziji, odnosno u toku revizije, izvršilo revidiranje.
Služba nadležna za platni promet objavljuje u svom biltenu za svako veliko pravno lice iz stava 1. ovog člana stručnu ocenu, odnosno mišljenje ovlašćene organizacije koja je izvršila reviziju i godišnji obračun, u skraćenoj formi, izuzev za pravna lica za koja je zakonom i drugim propisom zabranjeno objavljivanje tih podataka.
Služba nadležna za platni promet dužna je da, uz naknadu, svakom fizičkom ili pravnom licu, pruži godišnje računovodstvene iskaze u skraćenoj formi i izveštaj o poslovanju drugog pravnog lica, izuzev pravnog lica za koje je zakonom zabranjeno objavljivanje tih podataka.
Pravno lice dostavlja službi nadležnoj za platni promet polugodišnji obračun za period januar-jun, do kraja jula tekuće godine, a godišnji obračun - do 28. februara tekuće godine za prethodnu godinu, odnosno u roku od 60 dana od dana otvaranja postupka redovne likvidacije, postupka stečaja, nastanka statusne promene, promene oblika organizovanja i vlasničke transformacije.
Izveštaji i obračuni iz st. 1. ovog člana dostavljaju se u obliku propisanom u čl. 22. do 25. ovog zakona.
Konsolidovani obračun stanja i bilans uspeha dostavljaju se službi nadležnoj za platni promet u roku od 15 dana od dana isteka roka za predaju godišnjih obračuna.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, periodični obračun i godišnji obračun koji pravno lice sastavlja na osnovu knjigovodstva koje vodi prema odredbama člana 2. stav 2. ovog zakona dostavlja u roku od 30 dana od dana isteka roka iz stava 1. ovog člana.
Novčanom kaznom od 15.000 do 450.000 novih dinara kazniće se za privredni prestup pravno lice:
1) ako u poslovnim knjigama ne obezbedi vođenje podataka propisanih ovim zakonom (član 5);
2) ako poslovne knjige ne vodi po sistemu dvojnog ili budžetskog, odnosno kameralnog knjigovodstva i na način predviđen ovim zakonom (član 6. st. 1, 4 i 5);
3) ako se prilikom knjiženja u poslovnim knjigama ne pridržava načela propisanih ovim zakonom (član 10);
4) ako knjiženje u poslovnim knjigama vrši na osnovu neuredne i neverodostojne dokumentacije (član 12. st. 1. do 4);
5) ako na ulazu u telekomunikacioni sistem unese podatak koji nije zasnovan na verodostojnoj knjigovodstvenoj ispravi (član 12. stav 5);
6) ako kontrolom pre knjiženja ne proveri ispravnost knjigovodstvene isprave, njenu tačnost i zakonitost (član 13. stav 1);
7) ako opštim aktom ne odredi radnika koji je odgovoran za sastavljanje i kontrolu knjigovodstvenih isprava i naloga za isplatu, odnosno koji je odgovoran za zakonitost i ispravnost poslovnih promena i isplatu ili ako ne uredi kretanje i rokove za dostavljanje tih isprava na dalju obradu, odnosno knjiženje ili ako ne propiše interne kontrolne postupke kojima se obezbeđuje da su sve poslovne promene unete u obradu, tako da ne može doći do neovlašćenih izmena obrađenih podataka (član 13. st. 2. i 3);
8) ako ne čuva uredno poslovne knjige ili ako za čuvanje tih knjiga i knjigovodstvenih isprava ne odredi odgovorno lice (član 19. stav 1);
9) ako ne čuva trajno godišnji obračun i konačan obračun zarada zaposlenih ili isplatnu listu sa zaradama zaposlenih za periode za koje ne raspolaže konačnim obračunima zarada (član 20. st. 1. i 2);
10) ako ne čuva glavnu knjigu, pomoćne knjige i dnevnik do roka propisanog ovim zakonom (član 20. stav 3);
11) ako stanje prometa i stanje glavne knjige ne usklađuje sa dnevnikom i pomoćnu knjigu sa glavnom knjigom, pre sastavljanja polugodišnjih i godišnjih obračuna, odnosno pre popisa (član 29. stav 1);
12) ako ne vrši popis prema odredbama ovog zakona (član 29. st. 2. do 5. i član 30);
13) ako ne vrši procenjivanje pozicije bilansa stanja na način i po postupku propisanim ovim zakonom (čl. 32. do 62);
14) ako ne vrši procenjivanje pozicija bilansa uspeha na način i po postupku propisanim ovim zakonom (čl. 63. do 70);
15) ako ne vrši revalorizaciju na način i po postupku predviđenim ovim zakonom (čl. 71. do 76);
16) ako ne dostavlja računovodstvene iskaze i izveštaje o poslovanju prema odredbama ovog zakona (član 81).
Za radnje iz stava 1. ovog člana kazniće se za privredni prestup i odgovorno lice u pravnom licu novčanom kaznom od 1.500 do 15.000 novih dinara.
Za radnje iz stava 1. ovog člana kazniće se za privredni prestup i odgovorno lice u saveznom organu i organizaciji i organu i organizaciji republike članice i jedinici lokalne samouprave novčanom kaznom od 1.500 do 15.000 novih dinara.
Novčanom kaznom od 9.000 do 90.000 novih dinara kazniće se za prekršaj pravno lice ako po završetku poslovne godine, posle knjiženja svih poslovnih promena, ne zaključi poslovne knjige (član 18. stav 1).
Za radnje iz stava 1. ovog člana kazniće se za prekršaj i odgovorno lice u pravnom licu novčanom kaznom od 900 do 9.000 novih dinara.
Za radnje iz stava 1. ovog člana kazniće se za prekršaj i odgovorno lice u saveznom organu i organizaciji, organu i organizaciji republike članice i jedinici lokalne samouprave novčanom kaznom od 900 do 9.000 novih dinara.
Izuzetno od odredbe člana 44. stav 8. ovog zakona, potraživanja i finansijska ulaganja koja nisu naplaćena u roku od 90 dana od dana isteka roka propisanog za unošenje deviza u zemlju zbog uvođenja sankcija Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija, mogu se otpisati u roku od 90 dana od dana ukidanja sankcija.
Do propisivanja kontnih planova i računovodstvenih iskaza u skladu sa odredbom člana 7. stav 4. ovog zakona, pravna lica čije se poslovanje uređuje drugim saveznim zakonima nastaviće da vode poslovne knjige i da sastavljaju računovodstvene iskaze na način na koji su te knjige i iskaze vodili do 31. decembra 1992. godine.
Propisi iz člana 6. stav 6, člana 7. stav 4 (osim kontnih planova i računovodstvenih iskaza za pravna lica čije se poslovanje uređuje drugim saveznim zakonima) i st. 6. i 7, člana 22. stav 6, člana 23. stav 4. i čl. 31. i 43. ovog zakona doneće se najdocnije u roku od 30 dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Propisi iz člana 17. stav 4, člana 24. stav 4. i člana 78. ovog zakona doneće se najdocnije do 15. juna 1993. godine.
Kontni planovi i računovodstveni iskazi za pravna lica čije se poslovanje uređuje drugim saveznim zakonima, a za čije donošenje je ovlašćena Savezna vlada po članu 7. stav 4. ovog zakona, doneće se najdocnije do 31. oktobra 1993. godine.
Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaje da važi Zakon o računovodstvu ("Službeni list SFRJ", br. 12/89, 35/89, 3/90, 42/90 i 61/90).
Odredbe ovog zakona koje se odnose na utvrđivanje i iskazivanje rezultata poslovanja primenjuju se i na obračun iz 1993. godine.
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SRJ".
Samostalni članovi Zakona o izmenama i dopunama Zakona o računovodstvu
("Sl. list SRJ", br. 12/95)
Član 8
Pravno lice može odlučiti da:
1) pre utvrđivanja rezultata poslovanja za 1994. godinu izvrši umanjenje revalorizovane nabavne vrednosti materijalnih ulaganja izvršenih od 1. januara 1993. godine, odnosno posle izvršene procene po osnovu vlasničke transformacije do 31. januara 1994. godine, na tržišnu vrednost na dan 31. decembra 1994. godine. Za iznos umanjenja nabavne vrednosti pravno lice srazmerno umanjuje ispravku vrednosti, a razliku knjiži na teret revalorizacionih rezervi;
2) posle utvrđivanja rezultata poslovanja za 1994. godinu, a pre zaključivanja poslovnih knjiga za tu godinu, izvrši uvećanje nabavne vrednosti materijalnih ulaganja do tržišne vrednosti na dan 31. decembra 1994. godine, uvećanjem ispravke vrednosti srazmerno uvećanju nabavne vrednosti i smanjenjem nepokrivenog gubitka, odnosno goodwill-a, a da razliku unese u osnovni kapital srazmerno njegovoj strukturi posle revalorizacije, najviše do iznosa povećanja sadašnje vrednosti prirodnih bogatstava i građevinskih objekata.
Član 9
Pravno lice koje postupi na način propisan u članu 8. ovog zakona dužno je da dostavi službi nadležnoj za platni promet izmenjeni godišnji obračun za 1994. godinu, u roku od 15 dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Član 10
Novčanom kaznom od 15.000 do 150.000 novih dinara kazniće se za privredni prestup pravno lice:
1) ako promene nabavnih vrednosti materijalnih ulaganja ne izvrši na način propisan ovim zakonom (član 8);
2) ako u propisanom roku ne dostavi izmenjeni godišnji obračun za 1994. godinu (član 9).
Za radnje iz stava 1. ovog člana kazniće se za privredni prestup i odgovorno lice u pravnom licu novčanom kaznom od 900 do 9.000 novih dinara.
Član 11
Ovaj zakon stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SRJ".
Obrasci Bilans stanja i Bilans uspeha objavljeni su u "Sl. listu SRJ", br. 18/93, str. 369 - 375, a ispravka obrasca Bilans uspeha je objavljena u "Sl. listu SRJ", br. 24/93, str. 540.