ZAKONO ZASTARELOSTI POTRAŽIVANJA("Sl. list FNRJ", br. 40/53 i 57/54) |
Zastarelošću prestaje pravo zahtevati ispunjenje obaveze.
Zastarelost nastupa kad protekne zakonom određeno vreme u kome je poverilac mogao zahtevati ispunjenje obaveze.
Zastarevanje počinje teći prvog dana posle dana kada je poverilac imao pravo da zahteva ispunjenje obaveze, ako zakonom za pojedine slučajeve nije što drugo propisano.
Ako se obaveza sastoji u tome da se nešto ne učini, da se propusti ili trpi, zastarevanje počinje teći prvog dana posle dana kada je dužnik postupio protivno obavezi.
Zastarelost nastupa kad istekne poslednji dan zakonom određenog vremena.
U vreme zastarelosti računa se i vreme koje je proteklo u korist dužnikovih prethodnika.
Pravnim poslom ne može se odrediti duže ili kraće vreme zastarelosti od onog vremena koje je određeno zakonom.
Pravnim poslom ne može se odrediti da zastarevanje neće teći za neko vreme.
Dužnik se ne može odreći zastarelosti pre nego što protekne vreme određeno za zastarelost.
Pismeno priznanje zastarele obaveze smatra se kao odricanje od zastarelosti.
Isto dejstvo ima davanje zaloge ili kog drugog obezbeđenja za zastarelo potraživanje.
Ako dužnik ispuni zastarelu obavezu, on nema pravo zahtevati da mu se vrati ono što je dao, čak i ako nije znao da je obaveza zastarela.
Kad protekne vreme zastarelosti, poverilac čije je potraživanje obezbeđeno zalogom ili hipotekom može se namiriti samo iz opterećene stvari, ako je drži u rukama ili ako je njegovo pravo upisano u javne knjige.
Međutim, zastarela potraživanja kamata i drugih povremenih davanja ne mogu se namiriti ni iz opterećene stvari.
Kad zastari glavno potraživanje, onda su zastarela i sporedna potraživanja, kao što su potraživanja kamata, plodova, troškova, ugovorne kazne.
Kad zastari obaveza glavnog dužnika, jemac se oslobađa odgovornosti.
Sud se ne može obazirati na zastarelost ako se dužnik nije na nju pozvao.
Pravila o zastarelosti ne primenjuju se u slučajevima kada su u zakonu određeni rokovi u kojima treba da se podigne tužba ili da se izvrši određena radnja, pod pretnjom gubitka prava.
Pod sudom i sudskom odlukom u smislu ovog zakona podrazumevaju se i drugi organi i njihove odluke koje oni donose u okviru svoje nadležnosti.
II VREME POTREBNO ZA ZASTARELOST
Potraživanja zastarevaju za deset godina, ako zakonom nije određen neki drugi rok zastarelosti.
Potraživanja povremenih davanja koja dospevaju godišnje ili u kraćim određenim razmacima vremena (povremena potraživanja), pa bilo da se radi o sporednim povremenim potraživanjima, kao što je potraživanje kamata, bilo da se radi o takvim povremenim potraživanjima u kojima se iscrpljuje samo pravo, kao što je potraživanje izdržavanja, zastarevaju za tri godine od dospelosti svakog pojedinog davanja.
Isto vredi za anuitete kojima se u jednakim, unapred određenim povremenim iznosima otplaćuju glavnica i kamate, ali ne vredi za otplate u obrocima i druga delimična ispunjenja.
Samo pravo iz koga proističu povremena potraživanja zastareva za deset godina, računajući od dospelosti najstarijeg neispunjenog potraživanja posle kojeg dužnik nije vršio davanja.
Kada zastari pravo iz koga proističu povremena potraživanja, onda podnosilac gubi pravo ne samo da zahteva buduća povremena davanja, nego i povremena davanja koja su dospela pre ove zastarelosti.
Ne može zastareti pravo na izdržavanje na osnovu zakona.
Međusobna potraživanja privrednih organizacija, zanatlija i držalaca drugih radnji, iz ugovora o isporuci robe i iz ugovora o delu i uslugama, zaključenih u okviru njihove poslovne delatnosti, kao i potraživanja naknade za izdatke učinjene u vezi s tim poslovima, zastarevaju za tri godine.
Zastarevanje teče odvojeno za svaku isporuku robe, izvršeni rad i uslugu.
Kao privredna organizacija u smislu ovog zakona, smatraju se i privredne ustanove sa samostalnim finansiranjem.
Potraživanje zakupnina, kako za nepokretne tako i za pokretne stvari, bilo da je određeno da se plaćaju povremeno, bilo u jednom ukupnom iznosu, zastarevaju za tri godine.
Potraživanje naknade prouzrokovane štete zastareva za tri godine od kada je oštećenik doznao za štetu i za lice koje je štetu učinilo.
U svakom slučaju ovo potraživanje zastareva za deset godina od kada je šteta nastala.
Potraživanje naknade štete nastale povredom ugovorne obaveze zastareva za vreme određeno za zastarelost te obaveze.
Kad je šteta prouzrokovana krivičnim delom, a za krivično gonjenje je predviđen duži rok zastarelosti, zahtev za naknadu štete zastareva kad istekne vreme određeno za zastarelost krivičnog gonjenja.
Prekid zastarevanja krivičnog gonjenja povlači za sobom i prekid zastarevanja zahteva za naknadu štete.
Isto vredi i za sprečavanje zastarevanja.
Zastarevaju za dve godine:
1) potraživanja radnika, nameštenika i službenika koja proističu iz radnog odnosa;
2) potraživanja privrednih organizacija, zanatlija i držalaca drugih radnji za isporučenu robu, izvršeni rad ili učinjenu uslugu drugim licima;
3) potraživanja ugostiteljskih preduzeća i drugih lica koja primaju drugoga na stan i hranu ili samo na stan ili hranu, za izdati stan i hranu i za druge usluge učinjene dužniku radi zadovoljavanja njegovih potreba;
4) potraživanja lica koja se bave prenošenjem ili prevoženjem stvari ili ljudi, za izvršeni prevoz ili prenos;
5) potraživanja zemljoradnika za isporuku poljoprivrednih i šumskih proizvoda za potrebe dužnikovog domaćinstva;
6) potraživanja inženjera i arhitekata, ovlašćenih graditelja i geometara za izvršene radove;
7) potraživanja lekara, zubara, babica i veterinara, za njihove usluge;
8) potraživanja advokata od njihovih klijenata za učinjene usluge, računajući od završenog zastupanja;
9) potraživanja slikara, vajara, kompozitora i drugih umetnika za izvršene radove;
10) potraživanja učitelja i nastavnika za podučavanje;
11) potraživanja ustanova za vaspitanje, negovanje ili lečenje, za izvršene usluge u okviru njihove delatnosti.
Za isto vreme za koje zastarevaju ova potraživanja zastarevaju i potraživanja naknade za izdatke i troškove koje je poverilac učinio u vezi sa izvršenim radom, službom ili uslugom.
Zastarevanje teče za svako pojedino potraživanje, iako je produžen rad ili služba, ili vršenje usluga.
Zastarevanja potraživanja advokata za produženje usluge po istom predmetu počinje teći prvog dana posle dana kad je poslednja usluga po tom predmetu učinjena.
Zastarevaju za jednu godinu:
1) potraživanja naknade od privatnih domaćinstava za isporučenu električnu energiju, plin, vodu, za dimničarske usluge i za održavanje čistoće;
2) potraživanja radio-stanica za upotrebu radio-prijemnika;
3) potraživanja pošte, telegrafa i telefona za upotrebu telefona i poštanskih pregradaka, kao i druga njihova potraživanja koja se naplaćuju u tromesečnim ili kraćim rokovima;
4) potraživanja pretplate na povremene publikacije, računajući od isteka vremena za koje je publikacija naručena.
Zastarevanje teče iako su isporuke ili usluge produžene.
Sva potraživanja koja su utvrđena pravosnažnom sudskom odlukom ili poravnanjem pred sudom zastarevaju za deset godina, pa i ona za koja zakon inače predviđa kraći rok zastarelosti.
Međutim, sva povremena potraživanja koja proističu iz pravosnažne sudske odluke ili poravnanja pred sudom i dospevaju ubuduće, zastarevaju u roku predviđenom za zastarelost povremenih potraživanja.
Zastarevanje ne teče:
1) između bračnih drugova;
2) između roditelja i dece dok traje roditeljsko pravo;
3) između štićenika i njegovog staraoca, kao i organa starateljstva, za vreme trajanja starateljstva i dok ne budu položeni računi.
Zastarevanje ne teče:
1) za vreme mobilizacije i rata u pogledu potraživanja lica na vojnoj dužnosti;
2) u pogledu potraživanja koja imaju lica zaposlena u tuđem domaćinstvu prema poslodavcu, ili članovima njegove porodice koji zajedno sa njim žive, sve dok taj radni odnos traje.
Zastarevanje ne teče za sve vreme za koje poveriocu nije bilo moguće zbog nesavladljivih prepreka da sudskim putem zahteva ispunjenje obaveze.
Ako zastarevanje nije moglo početi da teče zbog nekog zakonskog uzroka, ono počinje teći kad taj uzrok prestane.
Ako je zastarevanje počelo teći pre nego što je nastao uzrok koji je zaustavio njegov dalji tok, ono nastavlja da teče kad prestane taj uzrok, a vreme koje je isteklo pre zaustavljanja računa se u zakonom određeni rok za zastarelost.
Zastarevanje teče i protiv maloletnika i drugih poslovno nesposobnih lica, bez obzira na to da li imaju zakonskog zastupnika ili ne.
Međutim, zastarelost potraživanja maloletnika koji nemaju zastupnika i drugih poslovno nesposobnih lica bez zastupnika ne može nastupiti dok ne proteknu dve godine od kada su postala potpuno poslovno sposobna, ili od kada su dobila zastupnika.
Ako je za zastarelost nekog potraživanja određeno vreme kraće od dve godine, a poverilac je maloletnik koji nema zastupnika ili neko drugo poslovno nesposobno lice bez zastupnika, zastarevanje tog potraživanja počinje teći od kada je poverilac postao poslovno sposoban, ili od kada je dobio zastupnika.
Zastarelost potraživanja između zaostavštine i trećih lica ne može nastupiti dok ne protekne godina dana od kada je nasledniku uručeno nasleđe, ili od kada je zaostavštini postavljen staralac.
Međutim, ako je za zastarelost određeno vreme kraće od godine dana, zastarevanje toga potraživanja računa se počev od uručenja nasleđa ili od postavljenja staraoca.
Zastarelost protiv lica koja se nalaze na otsluženju vojnog roka ili na vojnoj vežbi ne može se navršiti dok ne proteknu tri meseca od otsluženja vojnog roka ili prestanka vojne vežbe.
Zastarevanje se prekida kada dužnik prizna dug.
Priznanje duga može se učiniti ne samo izjavom poveriocu, nego i na posredan način, kao što su davanje otplate, plaćanje kamata, davanje obezbeđenja.
Zastarevanje se prekida podizanjem tužbe i svakom drugom radnjom poveriočevom preduzetom protiv dužnika pred sudom, u cilju utvrđivanja, obezbeđenja ili ostvarenja potraživanja, kao što su: pozivanje u zaštitu od pravnog uznemiravanja, isticanje prebijanja potraživanja u sporu, prijava potraživanja u postupku prinudne likvidacije, ili u kome drugom postupku generalnog izvršenja, zahtev za prinudno izvršenje ili obezbeđenje, ili preduzimanje radnje izvršenja ili obezbeđenja.
Prekid zastarevanja izvršen podizanjem tužbe ili kojom drugom radnjom poveriočevom preduzetom protiv dužnika pred sudom u cilju utvrđivanja, obezbeđenja ili ostvarenja potraživanja, smatra se da nije nastupio ako poverilac odustane od tužbe ili radnje koju je preduzeo.
Isto tako, smatra se da nije bilo prekida ako poveriočeva tužba ili zahtev bude odbačen ili odbijen, ili ako izdejstvovana ili preduzeta mera izvršenja ili obezbeđenja bude poništena.
Ako je tužba protiv dužnika odbačena zbog nenadležnosti suda ili kog drugog uzroka koji se ne tiče suštine stvari, pa poverilac podigne ponovo tužbu u roku od tri meseca, smatraće se da je zastarevanje prekinuto prvom tužbom.
Isto vredi i za pozivanje u zaštitu, i za isticanje prebijanja potraživanja u sporu.
Za prekid zastarevanja nije dovoljno da poverilac pozove dužnika pismeno ili usmeno da obavezu ispuni.
Posle prekida zastarevanje počinje teći iznova, i vreme koje je proteklo pre prekida ne računa se u zakonom određeni rok za zastarelost.
Zastarevanje prekinuto priznanjem od strane dužnika počinje teći iznova od priznanja.
Kad je prekid zastarevanja nastao podizanjem tužbe ili pozivanjem u zaštitu, ili isticanjem prebijanja potraživanja u sporu, zastarevanje počinje teći iznova od dana kada je spor pravosnažno skončan ili svršen na neki drugi način.
Kada je prekid zastarevanja nastao prijavom potraživanja u postupku prinudne likvidacije ili u kome drugom postupku generalnog izvršenja, zastarevanje počinje teći iznova od dana okončanja ovog postupka.
Isto vredi i kad je prekid zastarevanja nastao zahtevom prinudnog izvršenja ili obezbeđenja.
Zastarevanje koje počinje teći iznova posle prekida, navršava se kad protekne onoliko vremena koliko je zakonom određeno za zastarevanja koje je prekinuto.
Međutim, ako je prekid nastao priznanjem duga od strane dužnika, a poverilac i dužnik su se sporazumeli da izmene osnov ili predmet obaveze, novo potraživanje zastareva za vreme koje je određeno za njegovu zastarelost.
Odredbe ovog zakona primenjivaće se u celosti za sva potraživanja bez obzira kada su nastala, izuzev potraživanja čija je zastarelost utvrđena pravosnažnom odlukom donetom do stupanja na snagu ovog zakona.
Odredbe ovog zakona o vremenu potrebnom za zastarelost neće se primenjivati u slučajevima u kojima je za zastarelost određenih potraživanja posebnim zakonom predviđeno naročito vreme.
Isto tako, odredbe ovog zakona o vremenu potrebnom za zastarelost neće se primenjivati na međusobna potraživanja privrednih organizacija i drugih lica koja proističu iz ugovora o prevozu brodom na moru, iz ugovora o zakupu broda na moru i iz ugovora o teglenju na moru, kao i na njihova međusobna potraživanja koja proističu iz sudara brodova na moru, iz pomoći ukazane brodu na moru i iz spasavanja broda na moru, nego će se primenjivati pravna pravila koja određuju vreme potrebno za zastarelost tih potraživanja.
Potraživanje koje bi se prema odredbama ovog zakona smatralo zastarelim u trenutku njegovog stupanja na snagu, a prema ranijim propisima ili pravnim pravilima ne bi tada bilo zastarelo, zastareva za godinu dana od dana stupanja na snagu ovog zakona, ako se radi o potraživanju za koje ovaj zakon predviđa vreme zastarelosti od deset godina, a inače za šest meseci.
Ovo ne vredi za potraživanja čija je zastarelost utvrđena pravosnažnom odlukom donetom do stupanja na snagu ovog zakona.
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana po objavljivanju u "Službenom listu FNRJ".