PRAVILNIKO KVALITETU I DRUGIM ZAHTEVIMA ZA ČAJ, BILJNI ČAJ I INSTANT-ČAJ("Sl. list SCG", br. 51/2005) |
Ovim pravilnikom propisuju se kvalitet i drugi zahtevi za čaj, biljni čaj i instant-čaj, koji moraju biti ispunjeni u proizvodnji i prometu.
Odredbe ovog pravilnika ne primenjuju se na medicinske čajeve.
Za proizvode koji su srodni proizvodima iz člana 1. stav 1. ovog pravilnika, a za koje nisu propisani kvalitet i drugi zahtevi, shodno se primenjuju odredbe ovog pravilnika.
Za proizvode iz stava 1. ovog člana proizvođač je dužan da pre početka proizvodnje donese proizvođačku specifikaciju.
Proizvođačka specifikacija mora da sadrži kratak opis tehnološkog postupka proizvodnje proizvoda, osnovne zahteve kvaliteta, izveštaj o izvršenom ispitivanju zahteva kvaliteta (zdravstvena ispravnost, senzorne, fizičke i hemijske karakteristike) kao i podatke iz deklaracije u skladu sa Pravilnikom o deklarisanju i označavanju upakovanih namirnica.
O donesenim proizvođačkim specifikacijama proizvođač vodi evidenciju, koja mora da sadrži sledeće podatke:
1) evidencijski broj specifikacije;
2) datum donošenja proizvođačke specifikacije;
3) datum početka proizvodnje prema proizvođačkoj specifikaciji;
4) datum izvršenog ispitivanja zahteva kvaliteta utvrđenih u proizvođačkoj specifikaciji.
Proizvodi se stavljaju u promet u originalnom pakovanju kojim se obezbeđuje očuvanje kvaliteta do momenta otvaranja u roku upotrebe i moraju na omotu, pakovanju, sudu ili nalepnici imati deklaraciju koja je u skladu sa Pravilnikom o deklarisanju i označavanju upakovanih namirnica.
Proizvodi čiji je kvalitet propisan ovim pravilnikom, mogu se stavljati u promet na malo u rinfuzi u specijalizovanim prodavnicama, pod uslovom da se na prodajnom mestu na posudi ili ambalaži iz koje se proizvod nudi potrošaču istakne odgovarajuća deklaracija proizvoda.
Proizvodi se moraju čuvati na suvom i hladnom mestu, ne smeju biti izloženi sunčevoj svetlosti, vlazi i velikoj promeni temperature i ne smeju stajati blizu proizvoda čiji miris mogu da apsorbuju.
Dozvoljena odstupanja neto količine pojedinačno upakovanih proizvoda data su u tabelama 1, 2 i 3.
Dozvoljena odstupanja neto mase pojedinačno upakovanog proizvoda
Redni |
Deklarisana neto masa |
Dozvoljeno odstupanje od deklarisane neto mase |
1 |
do 3 g |
± 15% |
2 |
preko 3 do 50 g |
± 7,5% |
3 |
preko 50 g |
± 3% |
Dozvoljena odstupanja deklarisane zapremine pojedinačno upakovanog proizvoda
Redni |
Deklarisana zapremina |
Dozvoljeno odstupanje od deklarisane zapremine |
1 |
10 ml |
± 10% |
2 |
preko 10 do 50 ml |
± 5% |
3 |
preko 50 do 100 ml |
± 3% |
Dozvoljeno odstupanje masenog udela pojedinačnog sastojka u mešavini biljnog čaja sa manje od deset sastojaka
Redni |
Deklarisana količina sastojaka mešavine % |
Dozvoljeno odstupanje |
1 |
do 5 |
± 40% |
2 |
preko 5 do 10 |
± 35% |
3 |
preko 10 do 50 |
± 25% |
4 |
preko 50 |
± 20% |
Srednja vrednost stvarnog odstupanja od deklarisane neto količine za uzorak od deset nasumice uzetih pojedinačnih pakovanja mora biti manja ili jednaka 40% od dozvoljenog odstupanja za date deklarisane neto količine navedene u tabelama 1, 2 i 3 ovog člana.
Pod nazivom čaj, u smislu ovog pravilnika, podrazumevaju se lisni pupoljci i mladi izdanci varijeteta biljne vrste Camellia sinensis L. (sinonim Thea sinensis L), familija Theaceae, tretirani odgovarajućim postupcima (maceracija, aeracija, sušenje), od kojih se na uobičajen način može pripremiti napitak.
Prema načinu proizvodnje čaj se stavlja u promet kao:
1) crni čaj (fermentisani čaj);
2) zeleni čaj (nefermentisani čaj);
3) oolong čaj (polufermentisani čaj).
Ako se u proizvodnji koriste delovi potpuno razvijenog lista grma čaja, takav čaj se stavlja u promet pod nazivom "lomljeni čaj".
Čaj koji se stavlja u promet mora da ispunjava sledeće zahteve:
1) da ne sadrži pokvareno ili plesnivo lišće, čajnu prašinu ili čajne otpatke slepljene lepljivim materijama ili formirane na drugi način;
2) da ne sadrži strane primese biljnog porekla ili materije drugog porekla, dodate radi povećanja mase;
3) da nije prethodno ekstrahovan;
4) da nema izmenjen izgled;
5) da sadrži najviše do 30% m/m peteljki i čajnih grančica, s tim što se pri određivanju količine peteljki i grančica ne uzimaju u obzir lisne žilice (sa ostatkom ili bez ostatka liske);
6) da sadrži najviše 1% delova drugih biljaka koje ne mogu biti identifikovane vizuelnim pregledom ili lupom;
7) da sadrži najviše 15% nediferenciranih i sprašenih delova (ispod 0,75 m/m);
8) da sadrži najmanje 32% m/m vodenog ekstrakta;
9) da sadrži od 4% do 8% m/m ukupnog pepela
10) da sadržaj pepela rastvorljivog u vodi bude najmanje 45% m/m od ukupnog pepela;
11) da alkalitet pepela rastvorljivog u vodi (računato kao KOH) bude od 1,0% do 3% m/m;
12) da sadržaj pepela nerastvorljivog u kiselini bude najviše 1% (m/m);
13) da sadrži do 12% m/m vlage;
14) da sadrži najmanje 1% (m/m) kofeina.
Mešavina čaja u smislu ovog pravilnika je mešavina čaja iz člana 6. stav 2. ovog pravilnika.
Pod nazivom aromatizovani čaj, uz isticanje podataka o vrsti čaja prema načinu proizvodnje (npr. "aromatizovani crni čaj"), stavlja se u promet čaj kome su dodate odgovarajuće arome.
Prirodno aromatizovani čaj je čaj kome se radi dobijanja specifične arome dodaju delovi drugih biljaka (npr: cvet jasmina, kora pomorandže, korica cimeta i slično).
Aromatizovani čaj i prirodno aromatizovani čaj moraju da ispunjavaju zahteve propisane u članu 7. ovog pravilnika.
Pod nazivom dekofeinizirani čaj, uz isticanje podataka o vrsti čaja prema načinu proizvodnje (npr. "dekofeinizirani crni čaj"), stavlja se u promet čaj kod koga je odgovarajućim tehnološkim postupcima izvršena ekstrakcija kofeina, tako da finalni proizvod ne može da sadrži više od 0,4% ovog sastojka.
Dekofeinizirani čaj mora da ispunjava zahteve kvaliteta propisane u članu 7. ovog pravilnika osim zahteva iz tačke 14. tog člana.
Čaj, mešavina čaja, aromatizovani čaj, prirodno aromatizovani čaj i dekofeinizirani čaj prema kvalitetu, stavljaju se u promet kao:
1) čaj I kvaliteta, koji ne sme da sadrži više od 15% m/m odvojenih peteljki i čajnih grančica;
2) čaj II kvaliteta, koji ne sme da sadrži više od 30% m/m odvojenih peteljki i čajnih grančica.
Biljni čaj, u smislu ovog pravilnika, je ujednačeno usitnjen suv ili ređe svež deo biljke (plod ili delovi ploda, seme, cvet, delovi cveta, list, herba, stabljika, kora, koren, rizom, vreže ili krtola) od kojih se na uobičajeni način može pripremiti napitak.
Biljni čaj se stavlja u promet pod nazivom "čaj od..." pri čemu se navodi ime biljke na srpskom jeziku sa jasno naznačenim delom biljke koji je upotrebljen pri proizvodnji (npr. "čaj od cveta kamilice", "čaj od lista nane" i sl.). Deklaracija biljnog čaja može da sadrži i latinski naziv biljke, kao i zaštićeno ili trgovačko ime biljnog čaja.
Mešavina biljnog čaja, u smislu ovog pravilnika, je homogena mešavina usitnjenih suvih ili ređe svežih delova dve ili više biljaka.
Voćni čaj, u smislu ovog pravilnika, je mešavina biljnog čaja koja sadrži više od 50% usitnjenih suvih delova divljeg ili gajenog voća.
Biljni čaj, mešavina biljnog čaja i voćni čaj mogu se aromatizovati dodatkom odgovarajućih aroma.
Biljni čaj, mešavina biljnog čaja i voćni čaj moraju da ispunjavaju zahteve navedene u tabeli 4, koja je odštampana uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo.
Biljni čaj, mešavina biljnog čaja i voćni čaj za koje zahtevi nisu navedeni u tabeli 4, moraju da ispunjavaju sledeće zahteve:
1) po izgledu, mirisu i ukusu moraju odgovarati sirovini koja je deklarisana;
2) mešavina biljnog čaja mora predstavljati jednočlanu mešavinu ravnomerno raspoređenih sastojaka;
3) da sadrže najviše 15% sprašenih delova (čestice manje od 0,75 mm);
4) da sadrže najviše do 10% drugih delova iste biljke koji nisu opisani kao biljna sirovina;
5) da sadrže najviše 1% delova drugih biljaka koji se ne deklarišu;
6) da sadrže najviše 14% vlage;
7) da sadrže najviše 10% ukupnog pepela.
Biljni čaj koji se pakuje u podeljena, jednodozna, pakovanja (filter kesice) mora da ima stepen usitnjenosti 2 (od 0,75-2 mm).
Instant-čaj, u smislu ovog pravilnika, je proizvod proizveden od ekstrakta čaja ili biljnog čaja, u čvrstom ili tečnom obliku, od koga se napitak priprema direktnim rastvaranjem u toploj ili hladnoj vodi.
Instant-čaj u čvrstom obliku je suvi ekstrakt određenog dela biljke, odnosno mešavina dva ili više suva ekstrakta različitih biljaka, kojima se mogu dodati aditivi u skladu sa Pravilnikom o kvalitetu i uslovima upotrebe aditiva u namirnicama i o drugim zahtevima za aditive i njihove mešavine i arome.
Tečni instant-čaj je tečni ekstrakt ili tinktura određenog dela biljke, odnosno mešavina dva ili više tečna ekstrakta ili tinkture različitih biljaka.
Instant-čaj u čvrstom obliku koji se stavlja u promet, mora da ispunjava sledeće zahteve:
1) da miris i ukus odgovaraju sirovini od koje su proizvedeni;
2) da sadržaj vlage nije veći od 8% m/m;
3) da je rastvorljivost u vodi najmanje 99%.
Tečni instant-čaj koji se stavlja u promet, mora da ispunjava sledeće zahteve:
1) da miris i ukus odgovaraju sirovini od koje su proizvedeni;
2) da sadržaj etanola nije veći od 70% v/v;
3) da sadržaj metanola i 2-propanola nije veći od 0,05% v/v.
Za proizvodnju praškastog instant-čaja i tečnog instant-čaja proizvođač je dužan da pre početka proizvodnje donese proizvođačku specifikaciju.
Način uzimanja uzoraka, određivanje pepela, kofeina i sirove celuloze utvrđuju se sledećim standardima:
1) JUS ISO 1839:1995 - Čaj - Uzimanje uzoraka;
2) JUS ISO 1576:1995 - Čaj - Određivanje pepela rastvorljivog u vodi i pepela nerastvorljivog u vodi;
3) JUS ISO 1578:1995 - Čaj - Određivanje alkalnosti pepela rastvorljivog u vodi;
4) JUS ISO 10727:1996 - Čaj i instant-čaj u čvrstom obliku - Određivanje sadržaja kofeina - Metoda tečne hromatografije visoke performanse;
5) JUS ISO 5498:1997, Poljoprivredno prehrambeni proizvodi - Određivanje sadržaja sirove celuloze - Opšta metoda.
Određivanje vlage, pepela, pepela nerastvorljivog u kiselini, sulfatnog pepela, sadržaja etanola, sadržaja 2-propanola i metanola kao i ostala specifična ispitivanja utvrđuju se u skladu sa Ph. Jug. V.
Danom stupanja na snagu ovog pravilnika prestaje da važi Pravilnik o kvalitetu čaja, mešavine čaja, domaćeg čaja, mešavine domaćeg čaja i instant-čaja ("Službeni list SRJ", br. 68/93).
Ovaj pravilnik stupa na snagu tridesetog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SCG".
VREDNOSTI NEKIH TESTOVA ZA NAJČEŠĆE KORIŠĆENE BILJNE SIROVINE
Biljna |
Vlaga |
Pepeo |
Sulfatni |
SiO2 |
Ekstrakt |
Strane primese |
Sastojci |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
Absinthii
herba |
Najviše 13% |
Najviše 13% |
|
Najviše 1% |
|
Najviše 5%
stabljika debljine do 4 mm; |
Najmanje 2%
etarskog ulja |
Alii sativi
bulbi |
Najviše. 65%
- za sirovo čeno |
Najviše 5% |
|
Najviše 1% |
|
|
|
Althaeae
radix |
Najviše 10% |
Najviše 6%
- oguljen koren |
|
Najviše 6%
- oguljen koren |
|
Najviše 2%
potamnelih delova; |
Broj bubrenja
najmanje 10 za sprašeni koren; |
Anisi fructus |
Najviše 10%; |
Najviše 12% |
Najviše 12% |
Najviše 12% |
|
Najviše 2%;
do 1% neorganske nečistoće; |
Najmanje 0,7%
etarskog ulja (kvalitet II); |
Betulae
folium |
Najviše 10% |
Najviše 5% (10%) |
|
|
|
Najviše 3%
ženskih resa; |
Najmanje 1,5% ukupnih flavonoida računato kao hiperozid, u odnosu na suvi materijal. Ph. Jug. V |
Calendulae
flos |
Najviše 10% |
|
|
|
|
Najviše 2%
potamnelih delova (kvalitet I) do 6% (kvalitet II). |
Najmanje 0,4%
ukupnih flavonoida računato kao hiperozid, u odnosu na
suvi materijal. |
Carvi fructus |
Najviše 12% |
Najviše 8% |
|
Najviše 2% |
|
Najviše 5%
neozrelih ili potamnelih plodova. |
Najmanje 3%
etarskog ulja. |
Caryophylli
flos |
|
Najviše 7% |
Najviše 8% |
|
|
Najviše 4%
otvorenih cvetova, drški i plodova; |
Najmanje 15%
etarskog ulja. |
Chamomillae
romanae flos |
Najviše 10% |
Najviše 8% |
Najviše 12% |
|
|
Najviše 3%
cvetnih glavica prečnika manjeg od 8 mm. |
Najmanje 0,7% etarskog ulja. |
Chamomillae
flos |
Najviše 12% |
Najviše 12% |
Najviše 13% |
Najviše 4% |
Najmanje 20% |
Najviše 6%
cvetni glavica sa drškom dužom od 2 cm. |
Najmanje 0,4%
etarskog ulja plave boje. |
Cinnamomi
cortex |
|
Najviše 6% |
|
|
|
|
Najmanje 1,2%
etarskog ulja. |
Cassiae
cortex |
|
Najviše 5% |
|
Najviše 2% |
|
Najviše 2% stranih primesa. |
|
Corandri
fructus |
Najviše 10% |
Najviše 8% |
|
|
|
Najviše 5%
oštećenih ili zdrobljenih plodova. |
Najmanje 0,3%
etarskog ulja. |
Cucurbitae
semen |
Najviše 12% |
Najviše 5% |
|
|
|
Najviše 2%
drugih delova biljke. |
|
Eucalipty
folium |
Najviše 10% |
Najviše 6% |
|
|
|
Najviše 3%
potamnelih delova. |
Celi list sadrži
najmanje 2% etarskog ulja. |
Foeniculi
amari fructus |
Najviše 10% |
Najviše 10% |
|
|
|
Najviše 7%
nedozrelih plodova. |
Najmanje 4%
etarskog ulja. |
Foeniculi
dulcisi fructus |
Najviše 10% |
Najviše 10% |
|
|
|
Najviše 7%
nedozrelih plodova. |
Najmanje 2%
etarskog ulja. |
Gentianae
radix |
Najviše 10% |
Najmanje 6% |
Najmanje 5% |
|
Najmanje 33% |
Najviše 3%
drugih delova biljke (kvalitet II). |
Vrednost gorčine najmanje 10000. |
Graminis
rhizome |
Najviše 12% |
Najviše 5% |
|
Najviše 1,5% |
Najmanje 25% |
Najviše 15%
potamnelih delova rizoma. |
Najmanje 7% tanina. |
Hamamelidis
folium |
Najviše 10% |
Najviše 7% |
|
Najviše 2% |
|
Najviše 7%
stabljike. |
|
Hyperici
herba |
Najviše 10% |
Najviše 7% |
|
|
Najmanje 20% |
Najviše 3%
stabljika debljih od 5 mm. |
Najmanje 0,08% ukupnih naftodiantronskih derivata, računato kao hipericin. |
Levistici
radix |
Najviše 12% |
Najviše 8% |
|
Najviše 2% |
|
Najviše 5%
stabljika i lisnih drški. |
Najmanje 0,4%
etarskog ulja (veliki komadi). |
Lini semen |
Najviše 10% |
Najviše 5% |
Najviše 6% |
|
|
Najviše do
5% potamnelih i izlomljenih plodova (kvalitet II). |
Broj bubrenja je najmanje 4 za celo seme, odnosno 4,5 za sprašeno seme. |
Lupuli
flos |
Najviše 11% |
Najviše 12% |
|
|
Najmanje 25% - alkoholnog ekstrakta |
Najviše 1%
potamnelih ili obezbojenih delova. |
|
Melissae
folium |
Najviše 12% |
Najviše 12% |
|
Najviše 1,5% |
|
Najviše 7%
stabljika debljih od 1 mm i drugih delova biljke. |
Najmanje 0,05% etarskog ulja. |
Menthae
piperitae folium |
Najviše 12% |
Najviše 12% |
|
|
|
Kvalitet II |
Najmanje 3%
etarskog ulja u celom listu. |
Millefolii
herba |
Najviše 12% |
Najviše 10% |
|
Najviše 2,5% |
|
Kvalitet II |
Najmanje 0,2% etarskog ulja plave boje. |
Millefolii
flos |
Najviše 14% |
Najviše 7% |
|
|
|
Najviše 1%
delova drugih biljaka. |
Najmanje 0,2% etarskog ulja. |
Plantaginis lanceolatae herba |
Najviše 10% |
Najviše 15% |
|
|
|
Najviše 10%
potamnelih delova. |
Broj bubrenja najmanje 6. |
Salviae
folium |
Najviše 13% |
Najviše 10% |
|
|
|
Kvalitet II |
Najmanje 1,5%
etarskog ulja u celom listu (kvalitet II). |
Sambuci
flos |
Najviše 10% |
Najviše 10% |
|
Najviše 1% |
|
Najviše 10%
delova drški cvasti. |
Najmanje 0,8% ukupnih flavonoida, računato kao izokvercitrin, na suvu masu. |
Serpylli
herba |
Najviše 10% |
Najviše 10% |
|
|
|
Najviše 2%
delova drugih biljaka. |
Najmanje 0,4% etarskog ulja. |
Thymi herba |
Najviše 10% |
Najviše 15% |
|
Najviše 3% |
|
Najviše 10%
stabljika prečnika većeg od 1 mm i dužine veće od 15
mm. |
Najmanje 1,2% etarskog ulja sa najmanje 0,5% isparljivih fenola, izraženo kao timol. |
Tiliae
flos |
Najviše 12% |
Najviše 9% |
|
|
|
Kvalitet II |
Broj bubrenja najmanje 32 za sprašeni cvet. |
Trigonellae
foenumgreaci semen |
Najviše 12% |
Najviše 5% |
|
|
|
Najviše 2% stranih primesa. |
Broj bubrenja najmanje 6 za sprašeno seme. |
Juniperi
fructus |
Najviše 16% |
Najviše 5% |
|
|
Najmanje 33% |
Najviše 4%
potamnelih ili nezrelih šišarica. |
Najmanje 2% etarskog ulja. |
Urticae
folium |
Najviše 12% |
Najviše 10% |
|
|
|
Najviše 2%
delova promenjenog izgleda. |
|
Urticae
herba |
Najviše 12% |
|
|
|
|
Najviše 7%
delova promenjenog izgleda. |
|
Urticae
rhizome cum radicibus |
Najviše 12% |
|
|
|
|
Najviše 3%
jako potamnelih i delova promenjenog izgleda. |
|
Urticae
fructus |
Najviše 14% |
|
|
|
|
Najviše 4%
nezrelih, potamnelih, smežuranih plodova. |
|
Cynosbati
fructus |
Najviše 12% |
Najviše 6% |
|
|
|
Najviše do
2% žutih (nezrelih) ili potamnelih plodova. |
|
Centaurii
herba |
Najviše 14% |
Najviše 8% |
|
|
Najmanje 20% |
Najviše 5%
potamnelih delova. |
|
Fragariae
folium |
Najviše 12% |
Najviše 10% |
|
|
|
Najviše 10%
potamnelih ili izbledelih delova. |
|
Rubi fruticosi
folium |
Najviše 14% |
Najviše 12% |
|
|
|
Najviše 2%
potamnelih i promenjenih delova. |
|
Rubi idaei
folium |
Najviše 12% |
Najviše 10% |
|
|
|
Najviše 3,5%
potamnelih i promenjenih delova. |
|
Maydis
stigmata |
Najviše 12% |
Najviše 8% |
|
Najviše 2% |
Najmanje 10% |
Najviše 3% stranih primesa |
|
Myrtilli
fructus |
Najviše 18% |
Najviše 3% |
|
|
|
Najviše 1%
oštećenih plodova. |
Najviše 10% tanina i 30% ukupnih šećera. |
Quercus
cortex |
Najviše 12% |
Najviše 8% |
|
|
|
Najviše 4%
potamnelih, napuklih i delova sa lišajem. |
Najmanje 7% tanina. |
Taraxaci
folium |
Najviše 12% |
Najviše 6% |
|
|
|
Najviše 7%
potamnelih delova. |
|
Taraxaci
herba |
Najviše 12% |
Najviše 6% |
|
|
|
Najviše 7%
potamnelih delova. |
|
Taraxaci
herba cum radicibus |
Najviše 12% |
Najviše 6% |
|
|
Najmanje 25% |
Najviše 7%
potamnelih delova. |
|
Taraxaci
radix |
Najviše 12% |
Najviše 6% |
|
|
|
Najviše 3%
potamnelih delova. |
Do 40% inulina. |
Hibisci
flos |
Najviše 12% |
|
|
|
|
|
|
Plod jabuke |
Najviše 7% |
|
|
|
|
Najviše 3%
potamnelih delova. |
|
Plod divlje kruške |
Najviše 7% |
|
|
|
|
Najviše 5%
potamnelih delova. |
|
Tabela je napravljena upoređivanjem i kombinacijom podataka o vrednosti testova iz JUS standarda. Britanske biljne farmakopeje. Jugoslovenske farmakopeje 2000 (Ph Jug. V) i drugih priručnika. Kao metode za određene testove mogu se koristiti oficinalne procedure (Jugoslovenska farmakopeja 2000).