ZAKONO PENZIJSKOM I INVALIDSKOM OSIGURANJU("Sl. glasnik RS", br. 27/92, 82/92, 53/93, 67/93, 48/94, 28/95 i 12/96) |
OSNOVNE ODREDBE
Ovim zakonom uređuju se prava po osnovu obaveznog penzijskog i invalidskog osiguranja.
Ovim zakonom uređuju se određena prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja građana koji nisu obavezno osigurani po ovom zakonu.
Penzijsko i invalidsko osiguranje za građane koji nisu obavezno osigurani po ovom zakonu, odnosno osiguranje na veći obim i druge vrste prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja za lica koja su obavezno osigurana po ovom zakonu, može se ustanoviti kao dobrovoljno osiguranje u skladu sa ovim zakonom.
Obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem obezbeđuju se na osnovu rada i na načelu uzajamnosti i solidarnosti prava na penziju i druga prava za slučajeve: starosti; smanjenja ili gubitka radne sposobnosti (invalidnosti); smrti; telesnog oštećenja i potrebe za pomoći i negom drugog lica, radi obezbeđivanja socijalne sigurnosti.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja stiču se i ostvaruju zavisno od dužine i obima ulaganja sredstava za penzijsko i invalidsko osiguranje, pod uslovima utvrđenim ovim zakonom.
Sredstva za penzijsko i invalidsko osiguranje obezbeđuju osiguranici i poslodavci u skladu sa zakonom.
Republika obezbeđuje sredstva za penzijsko i invalidsko osiguranje u slučajevima i pod uslovima utvrđenim zakonom.
Sredstva za penzijsko i invalidsko osiguranje i prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja obezbeđuju se, odnosno ostvaruju u republičkim fondovima za penzijsko i invalidsko osiguranje (u daljem tekstu: fond), kojim upravljaju osiguranici i korisnici prava.
Obavezno osigurana lica prema ovom zakonu (u daljem tekstu: osiguranici) su:
1. zaposleni (u daljem tekstu: osiguranik - zaposleni);
2. lica koja samostalno obavljaju delatnost (u daljem tekstu: osiguranik samostalnih delatnosti) i
3. zemljoradnici (u daljem tekstu: osiguranik zemljoradnik).
Osiguranici - zaposleni su:
1. lica zaposlena u preduzeću i drugoj organizaciji koja obavlja privrednu delatnost, udruženju, banci, organizaciji za osiguranje, zadruzi, ustanovi i drugoj organizaciji koja obavlja delatnost javnih službi, državnom organu, organu teritorijalne autonomije i lokalne samouprave i kod drugih domaćih pravnih i fizičkih lica (u daljem tekstu: poslodavac);
2. izabrana ili imenovana lica, ako za taj rad primaju platu, odnosno ostvaruju zaradu;
3. lica koja, u skladu sa propisima o radnim odnosima, obavljaju povremene ili privremene poslove, osim penzionisanih lica, učenika i studenata koji se nalaze na redovnom školovanju, ako nisu osigurani po drugom osnovu;
4. zaposlena lica upućena na rad u inostranstvo, odnosno koja su zaposlena kod preduzeća koje obavlja delatnost u inostranstvu, ako nisu obavezno osigurani po propisima države u koju su upućeni, odnosno u kojoj su zaposleni ili ako međunarodnim ugovorom nije drugačije određeno;
5. državljani Republike Srbije koji su na teritoriji Republike zaposleni kod stranih ili međunarodnih organizacija i ustanova, stranih konzularnih ili diplomatskih predstavništava ili su zaposleni kod stranih pravnih ili fizičkih lica, ako međunarodnim ugovorom nije drugačije određeno;
6. strani državljani i lica bez državljanstva koji su na teritoriji Republike zaposleni kod stranih pravnih ili fizičkih lica, ako međunarodnim ugovorom nije drugačije određeno, kao i kod međunarodnih organizacija i ustanova, stranih diplomatskih ili konzularnih predstavništava, ako je takvo osiguranje predviđeno međunarodnim ugovorom.
2. Osiguranici samostalnih delatnosti
Osiguranici samostalnih delatnosti su:
1. lica koja, u skladu sa zakonom, samostalno obavljaju privrednu ili drugu delatnost kao osnovno zanimanje;
2. osnivači, odnosno vlasnici preduzeća, koji u tim preduzećima nisu zasnovali radni odnos a u njima rade, kao i osnivači, odnosno vlasnici radnje i poljoprivrednog gazdinstva koje ima status pravnog lica, koji u njima rade;
3. sveštenici i verski službenici.
Osiguranici zemljoradnici su zemljoradnici, članovi domaćinstva zemljoradnika i članovi domaćinstava nezemljoradnika (mešovita domaćinstva) koji se bave poljoprivredom ako nisu zaposleni ili ne obavljaju samostalnu delatnost kao osnovno zanimanje.
Domaćinstvom u smislu stava 1. ovog člana smatra se zajednica života, privređivanja i trošenja prihoda ostvarenih radom njenih članova, bez obzira na srodstvo.
II LICA KOJIMA SE OBEZBEĐUJU PRAVA U ODREĐENOM PERIODU
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja obezbeđuju se zaposlenima za čijim je radom prestala potreba dok ostvaruju novčanu naknadu prema propisima o radnim odnosima.
Sredstva za prava iz stava 1. ovog člana obezbeđuje organizacija nadležna za zapošljavanje, u skladu sa zakonom.
III LICA KOJIMA SE OBEZBEĐUJU PRAVA ZA SLUČAJ POVREDE NA RADU I PROFESIONALNE BOLESTI
Zaposleni koji, u skladu sa propisima o radnim odnosima, rade s punim radnim vremenom kod jednog ili više poslodavaca, kad pored toga rade do jedne trećine preko punog radnog vremena kod drugog poslodavca, ostvaruju prava za slučaj invalidnosti ili telesnog oštećenja, prouzrokovanih kod tog poslodavca povredom na radu ili profesionalnom bolešću.
Sredstva za prava iz stava 1. ovog člana obezbeđuje poslodavac kod koga zaposleni radi do jedne trećine punog radnog vremena, u skladu sa zakonom.
Prava za slučaj invalidnosti i telesnog oštećenja prouzrokovanih povredom na radu i profesionalnom bolešću ostvaruju:
1. učenici i studenti koji se, u skladu sa zakonom, nalaze na obaveznom proizvodnom radu, profesionalnoj praksi ili praktičnoj nastavi;
2. članovi omladinskih i studentskih zadruga za vreme radnog angažovanja;
3. lica koja rade volonterski u skladu sa propisima o radnim odnosima;
4. lica koja se nalaze na stručnom osposobljavanju, dokvalifikaciji ili prekvalifikaciji, koja uputi organizacija nadležna za zapošljavanje;
5. lica koja se nalaze na izdržavanju kazne dok rade u privrednoj jedinici ustanove za izdržavanje kazne (radionice, radilište i sl.) i na drugom mestu rada.
Sredstva za prava iz stava 1. ovog člana obezbeđuje poslodavac, odnosno organizacija nadležna za zapošljavanje u skladu sa zakonom.
Prava za slučaj invalidnosti i telesnog oštećenja ostvaruju i lica ako pretrpe povredu na radu učestvujući:
1. u akcijama spasavanja ili odbrane od elementarnih nepogoda ili nesreća;
2. u obaveznoj vojnoj vežbi i u vršenju drugih obaveza u oblasti odbrane utvrđenih zakonom;
3. na omladinskoj radnoj akciji, odnosno radnom kampu i takmičenju (proizvodnom, sportskom i dr.), i
4. na drugim poslovima i zadacima za koje je zakonom utvrđeno da su od opšteg interesa.
Strani državljani i lica bez državljanstva osigurani su u slučaju gubitka radne sposobnosti i telesnog oštećenja prouzrokovanih povredom na radu učestvujući u akcijama spasavanja ili odbrane od elementarnih nepogoda ili nesreća.
U slučaju smrti lica iz st. 1. i 2. ovog člana, članovima njihovih porodica obezbeđuje se pravo na porodičnu penziju.
Sredstva za prava iz st. 1. do 3. ovog člana obezbeđuje Republika.
PRAVA IZ PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGURANJA
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja prema ovom zakonu su:
1. Za slučaj starosti:
- starosna penzija;
- prevremena starosna penzija.
2. Za slučaj invalidnosti:
- invalidska penzija;
- prekvalifikacija ili dokvalifikacija;
- raspoređivanje, odnosno zaposlenje na odgovarajućem poslu;
- novčane naknade po osnovu korišćenja prava na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, raspoređivanje, odnosno zaposlenje na odgovarajućem poslu.
3. Za slučaj smrti:
- porodična penzija.
4. Za slučaj telesnog oštećenja:
- novčana naknada za telesno oštećenje i
5. Za slučaj potrebe za pomoći i negom drugog lica:
- novčana naknada za pomoć i negu drugog lica.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja su neotuđiva lična prava i ne mogu se prenositi na druga lica.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ne mogu zastareti, osim dospelih, a neisplaćenih iznosa penzija i drugih novčanih davanja u slučajevima utvrđenim zakonom.
STAROSNA PENZIJA
1. Uslovi za sticanje starosne penzije
Osiguranik stiče pravo na starosnu penziju kad navrši 60 (muškarac), odnosno 55 (žena) godina života i najmanje 20 godina penzijskog staža.
Osiguranik koji nije navršio penzijski staž od 20 godina stiče pravo na starosnu penziju kad navrši 65 (muškarac), odnosno 60 (žena) godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja.
Osiguranik stiče pravo na starosnu penziju kad navrši 40 (muškarac), odnosno 35 (žena) godina penzijskog staža bez obzira na godine života.
Osiguraniku kome se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, starosna granica za sticanje prava na penziju utvrđena u članu 17. st. 1. i 2. ovog zakona smanjuje se zavisno od stepena uvećanja staža za po jednu godinu i to:
- za svakih 6 godina provedenih na radnom mestu na kome se efektivno provedenih 12 meseci računaju u staž osiguranja kao 14 meseci;
- za svakih 5 godina provedenih na radnom mestu na kome se efektivno provedenih 12 meseci računaju u staž osiguranja kao 15 meseci;
- za svake 4 godine provedene na radnom mestu na kome se efektivno provedenih 12 meseci računaju u staž osiguranja kao 16 meseci;
- za svake 3 godine provedene na radnom mestu na kome se efektivno provedenih 12 meseci računaju u staž osiguranja kao 18 meseci.
Starosna granica iz stava 1. ovog člana, može se sniziti najviše do 50 godine života.
2. Penzijski osnov za utvrđivanje starosne penzije
Starosna penzija utvrđuje se od mesečnog proseka zarade, naknade zarade, odnosno osnovice osiguranja osiguranika u bilo kojih uzastopnih deset godina osiguranja koje su za osiguranika najpovoljnije (u daljem tekstu: penzijski osnov).
Kao godina osiguranja iz koje se uzima zarada, naknada zarade, odnosno osnovica osiguranja za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se kalendarska godina, u kojoj je osiguranik ostvario zaradu, naknadu zarade, odnosno bio osiguran na osnovicu za najmanje šest meseci staža osiguranja.
Izuzetno od stava 2. ovog člana, zarada, naknada zarade, odnosno osnovica osiguranja iz godine u kojoj osiguranik ostvaruje pravo na penziju ne uzima se za utvrđivanje penzijskog osnova.
Izuzetno od člana 19. ovog zakona, ovlašćenom službenom licu i radniku na određenim dužnostima u Ministarstvu unutrašnjih poslova i radniku u ustanovi za izdržavanje kazne zatvora koji rade na radnim mestima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, starosna i invalidska penzija će se odrediti od penzijskog osnova koji predstavlja prosečni mesečni iznos plate ostvaren u kalendarskoj godini koja prethodi godini ostvarivanja prava na penziju ako je taj osnov za njega povoljniji od osnova utvrđenog u članu 19. ovog zakona.
Penzija po osnovu stava 1. ovog člana pripada i radniku koji u času ostvarivanja prava na penziju nije ovlašćeno službeno lice ni radnik na određenim dužnostima, ako ima najmanje 10 godina staža osiguranja na poslovima na kojima se efektivno vreme računa u uvećanom trajanju.
Sredstva za prava iz st. 1. i 2. ovog člana obezbeđuje Republika.
Za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se prosečan mesečni iznos zarade koju je osiguranik ostvario u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom, za rad u punom radnom vremenu, u vremenu kraćem od punog radnog vremena i u vremenu dužem od punog radnog vremena - obračunat na puno radno vreme.
Zarada ostvarena radom u vremenu dužem od punog radnog vremena uzma se za utvrđivanje penzijskog osnova samo ako je takav rad obavljen u skladu sa propisima o radnim odnosima.
U prosečni iznos zarade koja služi za utvrđivanje penzijskog osnova uračunavaju se i iznosi naknada zarade za vreme odsustvovanja sa rada po propisima o radnim odnosima i naknade zarade za vreme ostvarivanja prava po osnovu preostale radne sposobnosti, ostvarene pod uslovima i u visini utvrđenim zakonom i kolektivnim ugovorom kao i iznosi naknada koje se isplaćuju osiguraniku po osnovu izbora ili imenovanja koje su služile kao osnovica za plaćanje doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje.
U prosečni iznos zarade koja služi za utvrđivanje penzijskog osnova uračunavaju se i osnovice osiguranja koje su služile za obračunavanje i plaćanje doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje, na koje je uplaćen dospeli doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje.
Izabranom ili imenovanom licu uzima se iznos plate, odnosno zarade koja je služila kao osnovica za plaćanje doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje.
Za vreme za koje je osiguranik ostvario naknadu zarade prema propisima o zdravstvenom osiguranju, za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se prosečni mesečni iznos zarade, odnosno osnovice osiguranja ostvarene u kalendarskoj godini koja prethodi godini u kojoj je nastala privremena sprečenost za rad preračunat koeficijentom za valorizaciju utvrđenim za tu godinu.
Osiguraniku koji je u kalendarskoj godini bio istovremeno zaposlen kod dva ili više poslodavaca sa nepunim radnim vremenom, za utvrđivanje zarade koja služi za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se ukupno ostvarena zarada i radni časovi po svim osnovima do punog radnog vremena.
U prosečni mesečni iznos zarade za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se osnov za određivanje naknade, odnosno uzimaju se naknade zarade koje ostvaruju invalidi rada II i III kategorije.
Kad se u obračunskom razdoblju za utvrđivanje penzijskog osnova nalaze i periodi u kojima su ostvarene naknade zarade iz člana 62. stav 1. tač. 1, 3. i 4. ovog zakona, za utvrđivanje penzijskog osnova uzimaju se osnovi od kojih su utvrđene visine ovih naknada. Ovi osnovi preračunavaju se koeficijentom za valorizaciju utvrđenim za godinu iz koje je uzeta zarada za utvrđivanje tih osnova.
Kad se u obračunskom razdoblju za određivanje penzijskog osnova nalaze periodi u kojima su ostvarene naknade zarade iz člana 62. stav 1. tačka 5. ovog zakona, za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se iznos te naknade zarade preračunate koeficijentom za valorizaciju iz godine u kojoj je ta naknada ostvarena. Ako se ova naknada umanjuje za vreme privremene sprečenosti za rad, za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se u punom iznosu.
Za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se zarada ostvarena na osnovu godišnjeg obračuna, prema podacima utvrđenim i uvedenim u matičnu evidenciju o osiguranicima na način i u postupku utvrđenim propisima o toj evidenciji.
Zaradom u smislu stava 1. ovog člana smatra se zarada umanjena za sve plaćene doprinose za socijalno osiguranje i poreze bez olakšica po osnovu te zarade.
Zarada koja služi za utvrđivanje penzijskog osnova ostvarena u jednoj kalendarskoj godini svodi se, radi utvrđivanja penzijskog osnova, na prosečan mesečni iznos koji odgovara zaradi za puno radno vreme osiguranika, na sledeći način:
1. ukupan iznos zarade koja služi za utvrđivanje penzijskog osnova, koju je osiguranik ostvario za jednu kalendarsku godinu, podeli se ukupnim brojem časova za koje je ostvarena ta zarada, u punom radnom vremenu, vremenu kraćem od punog radnog vremena i vremenu dužem od punog radnog vremena, te tako utvrđeni iznos predstavlja prosečnu zaradu po jednom radnom času;
2. prosečni iznos zarade po jednom radnom času pomnoži se brojem časova prosečnog mesečnog punog radnog vremena u godini za koju se izračunava prosečni mesečni iznos zarade, i tako dobijeni iznos predstavlja prosečni mesečni iznos zarade za tu godinu.
Kao puno radno vreme u smislu stava 1. tačka 2. ovog člana uzima se broj časova punog radnog vremena utvrđen zakonom.
Prosečno mesečno puno radno vreme utvrđuje se tako što se ukupan mogući broj radnih časova utvrđen u skladu sa zakonom za godinu za koju se utvrđuje prosečni iznos zarade, podeli sa dvanaest meseci u godini.
Kad osiguranik nema 10 godina iz kojih se uzima zarada, naknada zarade, odnosno osnovica osiguranja, penzijski osnov utvrđuje se na osnovu zarada, naknada zarade, odnosno osnovica osiguranja za onoliko godina koliko je osiguranik imao.
Osiguraniku koji nije ostvario zaradu, naknadu zarade, odnosno osnovicu osiguranja najmanje za jednu godinu osiguranja za utvrđivanje penzijskog osnova uzimaju se iznosi utvrđeni Opštim kolektivnim ugovorom za odgovarajuću kategoriju stručnosti.
Osiguranik zemljoradnik je obavezno osiguran na najnižu osnovicu osiguranja u visini od 50% od prosečne mesečne zarade svih zaposlenih ostvarene na teritoriji Republike u tekućoj godini.
Osnovice osiguranja iznad osnovice iz stava 1. ovog člana, na koje se osiguranik može osigurati po sopstvenom izboru i uslove pod kojima se te osnovice osiguranja uračunavaju u penzijski osnov utvrđuje fond.
Osiguranik samostalnih delatnosti obavezno je osiguran na neto prihod na koji se plaća porez u skladu s propisima o porezu na dohodak građana.
Osiguranik samostalnih delatnosti koji ostvari neto prihod manji od prosečne mesečne zarade zaposlenih ostvarene u Republici u tekućoj godini, obavezno je osiguran na tu prosečnu mesečnu zaradu.
Za osiguranika samostalnih delatnosti fond može utvrditi osnovice osiguranja za pojedine kategorije osiguranika bez obzira na ostvareni prihod.
Zarade, naknade zarade, odnosno osnovica osiguranja iz ranijih godina prema kojima se utvrđuje penzijski osnov, valorizuju se prema kretanju proseka zarada svih zaposlenih na teritoriji Republike, u poslednjoj kalendarskoj godini koja prethodi godini u kojoj osiguranik ostvaruje pravo na penziju.
Koeficijenti za valorizaciju zarada iz ranijih godina utvrđuju se svake godine jedinstveno za sve zarade na osnovu statističkih podataka o kretanju zarada svih zaposlenih na teritoriji Republike.
Najviši penzijski osnov iznosi 3,8 prosečne mesečne zarade svih zaposlenih, ostvarene na teritoriji Republike u prethodnoj godini.
Najviši iznos penzijskog osnova usklađuje se u toku godine kao i penzija.
3. Određivanje visine starosne penzije
Visina starosne penzije određuje se od penzijskog osnova u procentu prema dužini penzijskog staža i iznosi:
1. osiguraniku muškarcu za 15 godina penzijskog staža 35% od penzijskog osnova i za svaku dalju navršenu godinu staža 2%;
2. osiguraniku ženi za 15 godina penzijskog staža 40% od penzijskog osnova i za svaku dalju navršenu godinu staža do navršenih 20 godina staža 3%, a za svaku navršenu godinu staža preko 20 godina 2%.
Za preostali staž koji iznosi najmanje šest meseci 1% od penzijskog osnova, a osiguraniku - ženi sa penzijskim stažom od 15 do 20 godina 1,5%.
Starosna penzija može iznositi najviše 85% od penzijskog osnova.
Procenti za određivanje visine starosne penzije prema članu 31. ovog zakona iznose:
Za penzijski staž od |
Osiguraniku |
Osiguraniku |
1 |
2 |
3 |
15 godina |
35 |
40 |
15 godina i 6 meseci |
36 |
41,5 |
16 godina |
37 |
43 |
16 godina i 6 meseci |
38 |
44,5 |
17 godina |
39 |
46 |
17 godina i 6 meseci |
40 |
47,5 |
18 godina |
41 |
49 |
18 godina i 6 meseci |
42 |
50,5 |
19 godina |
43 |
52 |
19 godina i 6 meseci |
44 |
53,5 |
20 godina |
45 |
55 |
20 godina i 6 meseci |
46 |
56 |
21 godina |
47 |
57 |
21 godina i 6 meseci |
48 |
58 |
22 godine |
49 |
59 |
22 godine i 6 meseci |
50 |
60 |
23 godine |
51 |
61 |
23 godine i 6 meseci |
52 |
62 |
24 godine |
53 |
63 |
24 godine i 6 meseci |
54 |
64 |
25 godina |
55 |
65 |
25 godina i 6 meseci |
56 |
66 |
26 godina |
57 |
67 |
26 godina i 6 meseci |
58 |
68 |
27 godina |
59 |
69 |
27 godina i 6 meseci |
60 |
70 |
28 godina |
61 |
71 |
28 godina i 6 meseci |
62 |
72 |
29 godina |
63 |
73 |
29 godina i 6 meseci |
64 |
74 |
30 godina |
65 |
75 |
30 godina i 6 meseci |
66 |
76 |
31 godina |
67 |
77 |
31 godina i 6 meseci |
68 |
78 |
32 godine |
69 |
79 |
32 godine i 6 meseci |
70 |
80 |
33 godine |
71 |
81 |
33 godine i 6 meseci |
72 |
82 |
34 godine |
73 |
83 |
34 godine i 6 meseci |
74 |
84 |
35 godina |
75 |
85 |
35 godina i 6 meseci |
76 |
|
36 godina |
77 |
|
36 godina i 6 meseci |
78 |
|
37 godina |
79 |
|
37 godina i 6 meseci |
80 |
|
38 godina |
81 |
|
38 godina i 6 meseci |
82 |
|
39 godina |
83 |
|
39 godina i 6 meseci |
84 |
|
40 godina |
85 |
|
Izuzetno od člana 31. ovog zakona ovlašćenom službenom licu i radniku na određenim dužnostima u Ministarstvu unutrašnjih poslova kome radni odnos prestane po odredbama člana 41. Zakona o unutrašnjim poslovima ("Službeni glasnik Republike Srbije", broj 44/91) i radniku u ustanovi za izdržavanje kazne zatvora kome radni odnos prestane u skladu s propisima o izvršenju krivičnih sankcija određuje se starosna penzija koja za 20 godina penzijskog staža iznosi muškarcu 55%, a ženi 57,5% od penzijskog osnova i povećava se po 2,5% od penzijskog osnova za svaku dalju navršenu godinu do 30 godina penzijskog staža. Za svaku navršenu godinu penzijskog staža preko 30 godina penzija se povećava po 0,5% od penzijskog osnova, s tim da najviša penzija ne može iznositi više od 85% od penzijskog osnova.
Sredstva za prava iz stava 1. ovog člana obezbeđuje Republika.
Izuzetno od člana 31. stav 3. ovog zakona osiguraniku samostalnih delatnosti i osiguraniku zemljoradniku starosna penzija može iznositi do 90% od penzijskog osnova tako što se osiguraniku - muškarcu za svaku navršenu godinu penzijskog staža preko 40 godina, odnosno osiguraniku - ženi preko 35 godina, povećava za 1%, odnosno za navršenih najmanje šest meseci za 0,5% od penzijskog osnova.
Pravo na najniži iznos starosne penzije stiče osiguranik koji ostvari pravo na starosnu penziju ako mu je penzija manja od iznosa penzije utvrđene po odredbama ovog člana.
Osnov od koga se određuje visina najnižeg iznosa starosne penzije za osiguranika - zaposlenog i osiguranika samostalnih delatnosti čini prosečna mesečna zarada ostvarena na teritoriji Republike u prethodnoj godini, a za osiguranika zemljoradnika najniža osnovica osiguranika iz prethodne godine.
Najniži iznos starosne penzije određuje se od osnova iz stava 2. ovog člana u procentu određenom zavisno od dužine penzijskog staža i iznosi:
- 40% za penzijski staž do 20 godina;
- 50% za penzijski staž od 20 do 25 (muškarac), odnosno 20 do 24 (žena) godina;
- 60% za penzijski staž od 25 do 30 (muškarac), odnosno 24 do 28 (žena) godina;
- 70% za penzijski staž od 30 do 35 (muškarac), odnosno 28 do 32 (žena) godina;
- 80% za penzijski staž od 35 i više (muškarac), odnosno 32 i više (žena) godina.
Osiguranik koji ostvari pravo na inostrani deo penzije prema međunarodnom ugovoru stiče pravo na najniži iznos penzije ako mu je iznos penzije utvrđen po ovom zakonu i inostrane penzije obračunate prema važećem deviznom kursu na dan donošenja rešenja manji od iznosa od koga se određuje najniži iznos penzije po članu 35. ovog zakona.
Za utvrđivanje najnižeg iznosa penzije ne uzima se staž osiguranja navršen u inostranstvu.
PREVREMENA STAROSNA PENZIJA
Osiguranik - zaposleni i osiguranik samostalnih delatnosti stiče pravo na prevremenu penziju kad navrši najmanje 35 godina penzijskog staža i 55 (muškarac) godina života, odnosno 30 godina penzijskog staža i 50 (žena) godina života.
Osiguraniku iz stava 1. ovog člana penzija određena prema članu 31. ovog zakona umanjuje se za 0,6% za svaku godinu ranijeg odlaska u penziju pre navršenih 60 (muškarac), odnosno 55 (žena) godina života.
Kada korisnik prevremene penzije navrši 60 (muškarac), odnosno 55 (žena) godina života, penzija se ne umanjuje prema stavu 2. ovog člana.
Odredbe ovog zakona o penzijskom osnovu za određivanje starosne penzije i određivanju visine starosne penzije, primenjuju se i na prevremenu starosnu penziju.
Korisniku prevremene penzije ne obezbeđuje se najniži iznos penzije dok se penzija umanjuje prema članu 37. stav 2. ovog zakona.
PRAVA PO OSNOVU INVALIDNOSTI
Invalidnost postoji kad zbog trajnih promena u zdravstvenom stanju prouzrokovanih povredom na radu, profesionalnom bolešću, povredom van rada ili bolešću, koje se ne mogu otkloniti lečenjem ili medicinskom rehabilitacijom, kod osiguranika nastane smanjenje ili gubitak radne sposobnosti za rad na svom poslu.
Svoj posao je posao na radnom mestu na kome je osiguranik - zaposleni bio raspoređen i koji je obavljao pre nastanka invalidnosti. Ako je to za osiguranika povoljnije, uzeće se na njegov zahtev, posao na onom radnom mestu na kome je radio najmanje dve godine za poslednje tri godine rada pre nastanka invalidnosti.
Svoj posao osiguranika samostalnih delatnosti smatra se delatnost na osnovu koje je bio obavezno osiguran i koju je obavljao pre nastanka invalidnosti.
Svoj posao osiguranika zemljoradnika smatra se posao na osnovu koga je bio obavezno osiguran po ovom zakonu.
Svoj posao za lice koje u vreme nastanka invalidnosti nije zaposleno, odnosno ne obavlja samostalnu delatnost, smatra se posao radnog mesta na koje je bilo raspoređeno neposredno pre prestanka zaposlenja, odnosno pre prestanka obavljanja samostalne delatnosti.
Drugim odgovarajućim poslom osiguranika smatra se posao koga je prema stručnoj spremi i preostaloj radnoj sposobnosti sposoban da radi određeno radno vreme, sa radnim naporom koji ne pogoršava njegovo zdravstveno stanje, odnosno stanje invalidnosti.
4. Smanjenje radne sposobnosti
Smanjenje radne sposobnosti postoji kad osiguranik s normalnim radnim naporom koji ne ugrožava njegovo zdravstveno stanje ne može više da radi na svom poslu puno radno vreme.
Preostala radna sposobnost za obavljanje svog posla postoji ako je osiguranik - zaposleni sposoban da radi najmanje polovinu punog radnog vremena na svom poslu sa radnim naporom koji ne pogoršava njegovo zdravstveno stanje.
Preostala radna sposobnost za obavljanje drugog odgovarajućeg posla postoji ako je osiguranik sposoban da bez prekvalifikacije ili dokvalifikacije radi na drugom odgovarajućem poslu najmanje polovinu punog radnog vremena sa normalnim radnim naporom koji ne pogoršava njegovo zdravstveno stanje, ili se prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom može da osposobi da radi na drugom odgovarajućem poslu sa punim radnim vremenom.
Gubitak radne sposobnosti kod osiguranika - zaposlenog, odnosno osiguranika samostalnih delatnosti postoji ako je potpuno i trajno nesposoban za obavljanje svog posla i drugog odgovarajućeg posla, koji ne može da se prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom osposobi za drugi odgovarajući posao sa punim radnim vremenom.
Gubitak radne sposobnosti kod osiguranika zemljoradnika postoji kad je potpuno i trajno nesposoban za obavljanje svog posla.
Osiguranik kod koga nastane invalidnost razvrstava se u kategorije invalidnosti:
- u I kategoriju invalidnosti - osiguranik kod koga postoji gubitak radne sposobnosti;
- u II kategoriju invalidnosti - osiguranik kod koga postoji preostala radna sposobnost za obavljanje svog posla ili drugog odgovarajućeg posla, najmanje sa polovinom punog radnog vremena;
- u III kategoriju invalidnosti - osiguranik kod koga postoji preostala radna sposobnost za obavljanje drugog odgovarajućeg posla sa punim radnim vremenom.
Radni vek je broj punih godina u razdoblju koje je proteklo od dana kada je osiguranik navršio 20 godina života, odnosno 23 godine života ako je redovnim školovanjem stekao višu stručnu spremu, odnosno 26 godina života ako je redovnim školovanjem stekao visoku stručnu spremu, do dana nastanka invalidnosti ili telesnog oštećenja.
Osiguraniku koji je posle navršenih 20 godina života bio na odsluženju redovnog vojnog roka skraćuje se radni vek za onoliko vremena koliko je proveo na odsluženju vojnog roka.
U slučajevima kada je pravo na invalidsku penziju prestalo zbog toga što je u toku korišćenja invalidske penzije utvrđeno da postoji sposobnost za rad, skraćuje se radni vek za onoliko vremena koliko je trajalo korišćenje invalidske penzije do utvrđivanja sposobnosti za rad.
Osiguraniku kome se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem skraćuje se radni vek za onoliko godina za koliko godina bi se po članu 18. ovog zakona snizila starosna granica za sticanje prava na penziju.
Odredba stava 1. ovog člana odnosi se i na osiguranika koji je bio na vanrednom školovanju ako nije bio zaposlen, odnosno nije po drugom osnovu bio obavezno osiguran.
Povredom na radu smatra se svaka povreda osiguranika prouzrokovana neposrednim i kratkotrajnim mehaničkim, fizičkim ili hemijskim dejstvom, kao i povreda prouzrokovana naglim promenama položaja tela, iznenadnim opterećenjem tela ili drugim iznenadnim promenama fiziološkog stanja organizma, ako je takva povreda uzročno vezana za obavljanje posla na određenom radnom mestu ili je uzročno vezana za obavljanje poslova po osnovu kojih je osiguran u smislu ovog zakona.
Povredom na radu smatra se i povreda koju osiguranik pretrpi pri obavljanju poslova na radnom mestu na koje nije raspoređen, ali koji se obavljaju u interesu poslodavca kod koga je zaposlen.
Povredom na radu smatra se i povreda prouzrokovana na način iz st. 1. i 2. ovog člana koju osiguranik pretrpi na redovnom putu od stana do mesta rada i obrnuto, na putu preduzetom radi izvršavanja službenih poslova i na putu preduzetom radi stupanja na rad.
Povredom na radu smatra se i oboljenje osiguranika koje je nastalo neposredno i kao isključiva posledica nekog nesrećnog slučaja ili više sile za vreme obavljanja poslova na određenom radnom mestu ili za vreme obavljanja delatnosti po osnovu koje je osiguran u smislu ovog zakona, ili u vezi sa njima.
Povredom na radu smatra se povreda prouzrokovana na način predviđen u članu 47. ovog zakona, koju osiguranik odnosno invalid rada pretrpi:
1. u vezi sa korišćenjem prava na zdravstvenu zaštitu,
2. u vezi sa korišćenjem prava na raspoređivanje na odgovarajuće radno mesto, odnosno poslove ili pravo na odgovarajuće zaposlenje, kao i prava na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju,
3. u akcijama spasavanja ili odbrane od elementarnih nepogoda ili nesreća,
4. na omladinskoj radnoj akciji,
5. u obaveznoj vojnoj vežbi i u vršenju drugih obaveza u oblasti odbrane utvrđenih zakonom.
Profesionalne bolesti su određene bolesti nastale u toku osiguranja prouzrokovane dužim neposrednim uticajem procesa rada i uslova rada na određenim radnim mestima ili poslovima, odnosno delatnostima osiguranika.
Listu profesionalnih bolesti utvrđuje ministarstvo nadležno za poslove penzijskog i invalidskog osiguranja.
Kao profesionalna bolest u smislu člana 49. ovog zakona smatra se i takva bolest koja nije prouzrokovana u vezi sa radom na radnom mestu na koje je osiguranik raspoređen, već na drugom radnom mestu, odnosno poslovima koje obavlja za poslodavca kod koga je zaposlen.
Invalid rada, u smislu ovog zakona, je osiguranik koji po osnovu invalidnosti ostvaruje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja.
1. Uslovi za sticanje prava na invalidsku penziju
Pravo na invalidsku penziju stiče osiguranik kod koga se utvrdi I kategorija invalidnosti.
Pravo na invalidsku penziju stiče osiguranik - zaposleni i osiguranik samostalnih delatnosti kod koga se utvrdi III kategorija invalidnosti ali se pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju ne obezbeđuje zato što je navršio 50 (muškarac), odnosno 45 (žena) godina života.
Osiguranik, iz člana 52. ovog zakona, stiče pravo na invalidsku penziju:
1. ako je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom bolešću - bez obzira na dužinu penzijskog staža;
2. ako je invalidnost prouzrokovana povredom van rada ili bolešću - pod uslovom da je pre nastanka invalidnosti imao navršen penzijski staž koji iznosi najmanje jednu trećinu radnog veka.
Osiguranik kod koga je invalidnost prouzrokovana bolešću ili povredom van rada nastala pre navršene 30. godine života stiče pravo na invalidsku penziju, i to:
1. kada je invalidnost nastala do navršene 20. godine života, bez obzira na dužinu staža osiguranja;
2. kada je invalidnost nastala do navršene 25. godine života, ako do nastanka invalidnosti ima ukupno najmanje devet meseci staža osiguranja, ako je to za osiguranika povoljnije;
3. kada je invalidnost nastala do navršene 30. godine života, ako do nastanka invalidnosti ima ukupno najmanje godinu dana staža osiguranja, ako je to za osiguranika povoljnije.
Osiguranik - zaposleni, odnosno osiguranik samostalnih delatnosti - invalid rada II ili III kategorije invalidnosti koji je stekao pravo na zaposlenje, pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, odnosno pravo na raspoređivanje kod koga nastane pogoršanje već utvrđene invalidnosti ili nov slučaj invalidnosti koji povlači pravo na invalidsku penziju, stiče pravo na invalidsku penziju ako na dan nastanka pogoršanja ili nastanka novog slučaja invalidnosti ispunjava uslove za invalidsku penziju u pogledu penzijskog staža iz člana 53. ovog zakona.
2. Penzijski osnov za utvrđivanje invalidske penzije
Invalidska penzija utvrđuje se od penzijskog osnova koji se utvrđuje na isti način na koji se utvrđuje penzijski osnov za određivanje starosne penzije.
3. Određivanje visine invalidske penzije
Invalidska penzija u slučaju invalidnosti prouzrokovane povredom na radu ili profesionalnom bolešću određuje se u visini od 85% od penzijskog osnova.
Invalidska penzija za slučaj invalidnosti prouzrokovane bolešću ili povredom van rada određuje se u procentu od penzijskog osnova, zavisno od pola osiguranika i godina života navršenih u momentu nastanka invalidnosti, a za osiguranike koji nisu navršili 60 (muškarac), odnosno 55 (žena) godina života i od odnosa između radnog veka i penzijskog staža osiguranika.
Osiguraniku kod koga je invalidnost nastala pre navršene 60. (muškarac), odnosno pre navršene 55. (žena) godine života, invalidska penzija određuje se, i to:
1. ako ukupni penzijski staž pokriva tri četvrtine ili više radnog veka - za penzijski staž do 15 godina u visini od 55% penzijskog osnova osiguraniku - muškarcu, odnosno u visini od 60% penzijskog osnova osiguraniku - ženi, tako da se za svaku dalju navršenu godinu penzijskog staža do navršenih 25 godina staža povećava za 2% a za svaku navršenu godinu staža iznad 25 godina staža za po 1% od penzijskog osnova;
2. ako ukupni penzijski staž pokriva polovinu ili više a manje od tri četvrtine radnog veka - za penzijski staž do 15 godina u visini od 50% penzijskog osnova osiguraniku - muškarcu, odnosno u visini od 57,5% penzijskog osnova osiguraniku - ženi tako da se za svaku dalju navršenu godinu penzijskog staža do navršenih 25 godina staža povećava za po 2% a za svaku navršenu godinu staža iznad 25 godina staža za po 1% od penzijskog osnova;
3. ako ukupni penzijski staž pokriva manje od polovine radnog veka - za penzijski staž do 15 godina u visini od 45% penzijskog osnova osiguraniku - muškarcu, odnosno u visini od 55% penzijskog osnova osiguraniku - ženi, tako da se za svaku dalju navršenu godinu staža povećava za po 2% od penzijskog osnova.
Za preostali staž koji iznosi najmanje šest meseci, procenat iz stava 2. ovog člana povećava se za još 1% za ukupan staž ispod 25 godina, a za 0,5% za ukupan staž preko 25 godina.
Osiguraniku kod koga je invalidnost nastala posle navršene 60. (muškarac), odnosno posle navršene 55. (žena) godine života invalidska penzija određuje se prema dužini penzijskog staža u istom procentu u kome se određuje starosna penzija.
Osiguranik - žena, može na svoj zahtev da ostvari pravo na invalidsku penziju, na način, pod uslovima i u visini kao osiguranik - muškarac.
Osiguraniku kod koga je invalidnost prouzrokovana delimično povredom na radu ili profesionalnom bolešću a delimično bolešću ili povredom van rada invalidska penzija određuje se kao jedna penzija i to:
1. u visini od 85% od penzijskog osnova ako povreda na radu utiče na ukupnu invalidnost sa više od 50% a osiguranik ispunjava uslove za sticanje prava na invalidsku penziju u pogledu penzijskog staža;
2. u visini od 76,5% od penzijskog osnova ako povreda na radu utiče na ukupnu invalidnost sa manje od 50%, a osiguranik ispunjava uslove za sticanje prava na invalidsku penziju u pogledu penzijskog staža.
U slučajevima iz stava 1. ovog člana invalidska penzija određuje se, kada je to za korisnike penzije povoljnije, kao jedna penzija koja se sastoji i od srazmernih delova određenih po osnovu povrede na radu ili profesionalne bolesti, odnosno po osnovu bolesti ili povrede van rada prema tome koliko su na ukupnu invalidnost uticale posledice prouzrokovane povredom na radu ili profesionalnom bolešću, a koliko posledice prouzrokovane bolešću ili povredom van rada.
Pravo na najniži iznos invalidske penzije stiče osiguranik koji ostvari pravo na invalidsku penziju ako mu je penzija manja od iznosa penzije određene po odredbama ovog člana.
Ako je invalidnost prouzrokovana bolešću ili povredom van rada najniži iznos invalidske penzije određuje se od osnova iz člana 35. stav 2. ovog zakona u procentu zavisno od dužine penzijskog staža i iznosi:
- 40% za penzijski staž do 20 (muškarac), odnosno 15 (žena) godina;
- 50% za penzijski staž od 20 do 25 (muškarac), odnosno 15 do 20 (žena) godina;
- 60% za penzijski staž od 25 do 30 godina (muškarac), odnosno 20 do 25 (žena) godina;
- 70% za penzijski staž od 30 do 35 (muškarac), odnosno 25 do 30 (žena) godina;
- 80% za penzijski staž od 35 i više (muškarac), odnosno 30 i više (žena) godina.
Ako je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom bolešću najniži iznos invalidske penzije određuje se u visini od 80% od osnova iz člana 35. stav 2. ovog zakona, bez obzira na dužinu penzijskog staža.
Osiguranik koji ostvari pravo na inostrani deo penzije prema međunarodnom ugovoru stiče pravo na najniži iznos penzije ako mu je iznos penzije utvrđen po ovom zakonu i inostrane penzije, obračunate prema važećem deviznom kursu na dan donošenja rešenja manji od iznosa od koga se utvrđuje najniži iznos penzije po članu 59. ovog zakona.
Za utvrđivanje najnižeg iznosa penzije ne uzima se staž osiguranja navršen u inostranstvu.
III PRAVA PREMA OSNOVU PREOSTALE RADNE SPOSOBNOSTI
Osiguranik - zaposleni - invalid rada II kategorije invalidnosti ima pravo da radi, odnosno pravo na raspoređivanje ili pravo na zaposlenje na svom poslu ili drugom odgovarajućem poslu, a osiguranik samostalnih delatnosti na drugom odgovarajućem poslu sa radnim vremenom koje odgovara njegovoj preostaloj radnoj sposobnosti.
Osiguranik kod koga nastane III kategorija invalidnosti ima pravo da bude raspoređen na drugi odgovarajući posao, odnosno pravo na odgovarajuće zaposlenje, sa punim radnim vremenom, kao i pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju ako se bez te prekvalifikacije ili dokvalifikacije ne može rasporediti na drugi odgovarajući posao, odnosno zaposliti sa punim radnim vremenom.
Osiguraniku koji koristi pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, pravo na raspoređivanje na odgovarajuće radno mesto, odnosno pravo na zaposlenje, obezbeđuje se pravo na odgovarajuće novčane naknade:
1. materijalno obezbeđenje;
2. paušalna naknada;
3. privremena naknada;
4. naknada zarade zbog rada sa skraćenim radnim vremenom;
5. naknada zbog manje zarade na drugom odgovarajućem poslu.
Novčana naknada iz stava 1. tač. 1. i 3. ovog člana ne može biti niža od 70% od prosečne mesečne zarade svih zaposlenih ostvarene na teritoriji Republike u prethodnom tromesečju.
Osiguranik - zaposleni kod koga je utvrđena II ili III kategorija invalidnosti, pravo da radi sa radnim vremenom koje odgovara preostaloj radnoj sposobnosti, pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, pravo na raspoređivanje na odgovarajući posao i pravo na novčane naknade iz člana 62. stav 1. tač. 1. do 3. ovog zakona, ostvaruje kod poslodavca kod koga je radio u vreme nastanka invalidnosti, pod uslovima i na način koji su utvrđeni opštim aktom poslodavca, odnosno kolektivnim ugovorom, u skladu sa zakonom.
Osiguranik samostalnih delatnosti kod koga je utvrđena II ili III kategorija invalidnosti, pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, pravo na zaposlenje na drugom odgovarajućem poslu i pravo na novčane naknade iz člana 62. stav 1. tač. 1. do 4. ovog zakona, ostvaruje preko fonda, odnosno na teret fonda.
Osiguranik - zaposleni kod koga je utvrđena II ili III kategorija invalidnosti, pravo na novčane naknade iz člana 62. stav 1. tač. 4. i 5. ovog zakona ostvaruje preko fonda, odnosno na teret fonda.
Pravo na zaposlenje, pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, kao i odgovarajuće novčane naknade, osiguraniku - zaposlenom kod koga je utvrđena II i III kategorija invalidnosti, obezbeđuje fond u sledećem slučaju:
1. prestanka rada poslodavca i
2. kad se prekvalifikacija ili dokvalifikacija, odnosno zaposlenje obavljaju pod posebnim uslovima.
Lice koje u vreme ostvarivanja prava prema II i III kategoriji invalidnosti nije zaposleno, pravo iz čl. 61. i 62. ovog zakona ostvaruje preko fonda, odnosno na teret fonda.
Ako zbog prirode delatnosti kod poslodavca nema odgovarajućih poslova na koje bi se invalid rada mogao rasporediti, poslodavac se stara da obezbedi osiguraniku posao kod drugog poslodavca.
1. Uslovi za sticanje prava na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju i zaposlenje
Invalid III kategorije invalidnosti pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju ostvaruje, ako na dan nastanka invalidnosti nema navršenih 50 (muškarac), odnosno 45 (žena) godina života.
Osiguranik - žena može, na svoj zahtev, pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u smislu stava 1. ovog člana ostvariti do godina života utvrđenih za osiguranika - muškarca.
Pravo na raspoređivanje, odnosno pravo na zaposlenje na odgovarajuće poslove invalid rada II ili III kategorije invalidnosti ostvaruje bez obzira na godine života na dan utvrđene invalidnosti.
Osiguranik invalid rada II ili III kategorije, koji prava iz čl. 61. i 62. ovog zakona ostvaruje za vreme zaposlenja, odnosno za vreme obavljanja delatnosti prema osnovu koje je osiguran, ta prava stiče bez obzira na dužinu penzijskog staža.
Lice koje u vreme ostvarivanja prava nije zaposleno, odnosno ne obavlja delatnost prema osnovu koje je osigurano, stiče prava iz čl. 61. i 62. ovog zakona, bez obzira na staž osiguranja i penzijski staž ako je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom bolešću.
Lice koje u vreme ostvarivanja prava nije zaposleno, odnosno koje ne obavlja delatnost prema osnovu koje je osigurano u slučaju invalidnosti prouzrokovane bolešću ili povredom van rada stiče pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju i zaposlenje preko fonda i na njegov teret ako mu penzijski staž pokriva najmanje jednu četvrtinu radnog veka.
Izuzetno od stava 2. ovog člana, lice kod koga je invalidnost prouzrokovana bolešću ili povredom van rada nastala pre navršenja 30 godina života stiče preko fonda, odnosno na njegov teret pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju i zaposlenje i to:
1. kad je invalidnost nastala do navršene 20. godine života, bez obzira na dužinu staža osiguranja;
2. kad je invalidnost nastala do navršene 25. godine života, ako do nastanka invalidnosti ima ukupno najmanje šest meseci staža osiguranja;
3. kad je invalidnost nastala do navršene 30. godine života, ako do nastanka invalidnosti ima ukupno najmanje devet meseci staža osiguranja.
2. Sprovođenje prekvalifikacije ili dokvalifikacije i zaposlenja
Prekvalifikacija ili dokvalifikacija i zaposlenje invalida rada pod opštim uslovima obavlja se ako prema stanju invalidnosti i prema preostaloj radnoj sposobnosti i prema opštem zdravstvenom stanju invalid može da radi pod istim uslovima kao i ostali zaposleni kod poslodavca.
Prekvalifikacija ili dokvalifikacija i zaposlenje invalida rada, koji ne može da se zaposli, odnosno prekvalifikuje ili dokvalifikuje pod opštim uslovima obavlja se pod posebnim uslovima, u skladu sa zakonom.
Zapošljavanje invalida rada na poslovima, odnosno radnom mestu za koje se traži stručna sprema niža od one koja odgovara poslovima, odnosno radnom mestu za koje se invalidu rada obezbeđuje zapošljavanje, može se obaviti samo po njegovom pristanku.
Pravo na materijalno obezbeđenje ima invalid rada III kategorije koji je stekao pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju.
Pravo na materijalno obezbeđenje pripada od dana sticanja prava do dana upućivanja na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, kao i za vreme obavljanja prekvalifikacije ili dokvalifikacije na koju je upućen, ako invalid rada za to vreme ne ostvaruje zaradu.
Pravo na materijalno obezbeđenje pripada i za vreme dok je invalid rada sprečen da koristi prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju usled bolesti ili drugih uzroka zbog kojih se po propisima o zdravstvenom osiguranju priznaje pravo na naknadu zarade za vreme privremene sprečenosti za rad.
Osnov za materijalno obezbeđenje utvrđuje se na isti način kao i penzijski osnov, s tim što se kao obračunski period za utvrđivanje osnova uzima poslednja kalendarska godina koja prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost u kojoj je ostvarena zarada, odnosno naknada zarade najmanje za šest meseci.
Ako poslednja kalendarska godina iz stava 1. ovog člana nije godina koja neposredno prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost već neka ranija godina, zarada iz te godine dovodi se valorizacijom na nivo zarade u godini koja neposredno prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost.
Valorizacija zarade u smislu stava 2. člana vrši se prema porastu zarade kod poslodavca, ako je invalid rada produžio ili ponovo počeo da radi kod istog poslodavca, a u ostalim slučajevima prema porastu prosečne zarade svih zaposlenih na teritoriji Republike.
Materijalno obezbeđenje, bez obzira na uzrok invalidnosti, iznosi:
1. 90% od osnova, za vreme čekanja na obavljanje prekvalifikacije ili dokvalifikacije;
2. 100% od osnova, za vreme prekvalifikacije ili dokvalifikacije.
Materijalno obezbeđenje ne može biti niže od 70% od prosečne mesečne zarade svih zaposlenih ostvarene na teritoriji Republike u prethodnom tromesečju.
Kad se prekvalifikacija ili dokvalifikacija obavlja u posebnoj ustanovi u kojoj invalid rada ima besplatan smeštaj i ishranu, materijalno obezbeđenje za vreme prekvalifikacije ili dokvalifikacije isplaćuje se i to:
1. invalidu rada koji nema porodicu na izdržavanju u visini od 50%;
2. invalidu rada koji ima porodicu na izdržavanju u punom iznosu.
Materijalno obezbeđenje koje invalid rada ostvaruje po isteku kalendarske godine u kojoj je nastala invalidnost, konačno se povećava početkom svake godine sa kretanjem zarade u prethodnoj godini, i to kod poslodavca, ako je invalid rada, produžio ili ponovo počeo da radi kod istog poslodavca, a u ostalim slučajevima sa porastom zarade svih zaposlenih na teritoriji Republike.
U toku godine akontacija materijalnog obezbeđenja usklađuje se prema kretanju zarade u toku godine i to kod poslodavca, ako je invalid rada produžio ili ponovo počeo da radi kod istog poslodavca, a u ostalim slučajevima prema kretanju zarada svih zaposlenih na teritoriji Republike.
Kad se prekvalifikacija ili dokvalifikacija obavlja van mesta prebivališta, a korišćenje prekvalifikacije ili dokvalifikacije ne može da se obezbedi stalnim prevozom od mesta stanovanja do mesta gde se vrši prekvalifikacija ili dokvalifikacija, invalidu rada kome nije obezbeđen besplatan smeštaj i ishrana za vreme obavljanja prekvalifikacije ili dokvalifikacije u drugom mestu, isplaćuje se, pored materijalnog obezbeđenja i paušalna naknada.
Paušalna naknada iz stava 1. ovog člana utvrđuje se u visini od 55% od prosečne mesečne zarade svih zaposlenih ostvarene na teritoriji Republike u prethodnoj godini.
Pravo na privremenu naknadu ima invalid rada II ili III kategorije invalidnosti koji je stekao pravo na zaposlenje.
Pravo na privremenu naknadu pripada od dana sticanja prava na zaposlenje na odgovarajućem poslu, odnosno od dana završene prekvalifikacije ili dokvalifikacije do dana stupanja na odgovarajući posao, ako invalid rada za to vreme ne ostvaruje zaradu.
Invalidu rada kome nezavisno od njegove volje prestane zaposlenje pripada privremena naknada i za vreme od prestanka zaposlenja do stupanja na novi posao, ako se prijavio radi zapošljavanja u roku od 42 dana od dana prestanka ranijeg zaposlenja.
Pravo na privremenu naknadu prestaje ispunjenjem uslova za sticanje prava na starosnu penziju.
Privremena naknada invalidu rada određuje se od osnova koji se utvrđuje na isti način kao i osnov za materijalno obezbeđenje.
Privremena naknada iznosi:
1. 75% od osnova, ako penzijski staž na dan nastanka invalidnosti iznosi polovinu i manje od polovine radnog veka;
2. 90% od osnova, ako penzijski staž na dan nastanka invalidnosti iznosi više od polovine radnog veka;
3. 100% od osnova, ako je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom bolešću.
Privremena naknada usklađuje se na isti način predviđen za materijalno obezbeđenje.
Privremena naknada ne može biti niža od 70% od prosečne mesečne zarade svih zaposlenih ostvarene na teritoriji Republike u prethodnom tromesečju.
6. Naknada zarade zbog rada sa skraćenim radnim vremenom
Pravo na naknadu zarade zbog rada sa skraćenim radnim vremenom ima invalid rada II kategorije invalidnosti za vreme dok radi prema preostaloj radnoj sposobnosti na radnom mestu, odnosno poslu koju mu je obezbeđen.
Osnov za naknadu zbog rada sa skraćenim radnim vremenom određuje se u visini razlike između zarade koju zaposleni invalid rada ostvaruje radeći sa skraćenim radnim vremenom i zarade koju bi on ostvario radeći na istom radnom mestu, odnosno poslu sa punim radnim vremenom.
Visina naknade zbog rada sa skraćenim radnim vremenom obračunava se od osnova iz stava 2. ovog člana u procentima određenim zavisno od dužine penzijskog staža i uzroka invalidnosti i iznosi:
1. 100% od osnova, ako je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom bolešću;
2. 85% od osnova, ako je invalidnost prouzrokovana bolešću ili povredom van rada i ako do dana nastanka invalidnosti invalid rada ima navršen penzijski staž koji pokriva tri četvrtine ili više radnog veka;
3. 80% od osnova, ako je invalidnost prouzrokovana bolešću ili povredom van rada i ako do dana nastanka invalidnosti invalid rada ima navršen penzijski staž koji pokriva polovinu i više, a manje od tri četvrtine radnog veka;
4. 75% od osnova, ako je invalidnost prouzrokovana bolešću ili povredom van rada i ako do dana nastanka invalidnosti invalid rada ima navršen penzijski staž koji pokriva manje od polovine radnog veka.
Akontacija naknade zarade zbog rada sa skraćenim radnim vremenom isplaćuje se mesečno u visini, utvrđenoj prema članu 81. ovog zakona, s tim što se za obračun uzima akontacija zarade.
Rešenje o isplati akontacije iz stava 1. ovog člana donosi se kad invalid rada to zahteva, kao i kad nadležni organ oceni da je to potrebno.
Na osnovu zarade po godišnjem obračunu poslodavca, kod kojeg je zaposlen invalid rada obračunava se konačni iznos naknade zbog rada sa skraćenim radnim vremenom i donosi rešenje.
Naknada zarade zbog rada sa skraćenim radnim vremenom zajedno sa iznosom zarade koju zaposleni invalid rada ostvaruje, ne može preći iznos najviše zarade za takve ili slične poslove kod poslodavca.
Naknadu zarade zbog rada sa skraćenim radnim vremenom isplaćuje poslodavac prilikom isplate zarade s tim što će fond poslodavcu nadoknaditi iznos sredstava nastao isplatom naknade u roku od 5 dana od dana dostavljanja urednog zahteva za refundaciju isplaćenih sredstava.
Naknada zarade zbog rada sa skraćenim radnim vremenom, odnosno naknada zarade zbog rada na drugom odgovarajućem poslu pripada za dane provedene na radu, kao i za dane za koje po propisima o radnim odnosima pripada naknada zarade.
7. Naknada zbog manje zarade na drugom odgovarajućem poslu
Pravo na naknadu zbog manje zarade na drugom odgovarajućem poslu ima osiguranik - zaposleni - invalid rada II ili III kategorije invalidnosti koji je zaposlen na drugom odgovarajućem poslu na kome ostvaruje manju zaradu od zarade koju je ostvario radeći na radnom mestu na kome je bio raspoređen pre nastanka invalidnosti.
Pravo na naknadu zbog manje zarade na drugom odgovarajućem poslu pripada invalidu rada II kategorije invalidnosti, pored naknade zarade zbog rada sa skraćenim radnim vremenom.
Naknada zbog manje zarade na drugom odgovarajućem poslu određuje se u visini razlike između valorizovane prosečne mesečne zarade koju je invalid rada ostvario u kalendarskoj godini koja prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost i prosečne mesečne zarade koju on ostvaruje na drugom poslu na kojem je posle toga zaposlen.
Kao prosečna mesečna zarada koju je invalid rada ostvario u kalendarskoj godini koja prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost, uzima se prosečna mesečna zarada ostvarena za najmanje šest meseci staža osiguranja na poslu, odnosno radnom mestu na kome je osiguranik bio raspoređen neposredno pre nastanka invalidnosti. Ako osiguranik u godini koja prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost ili u nekoj ranijoj godini nema ostvarenu zaradu za najmanje šest meseci staža osiguranja, uzima se zarada iz tekuće godine, a ako nema zarade ni u tekućoj godini uzima se zarada iz prethodne godine ili neke ranije godine bez obzira da li je ostvarena za šest meseci staža osiguranja.
Valorizacija iznosa prosečne mesečne zarade prema stavu 1. ovog člana vrši se prema proseku zarada u godini u kojoj se ostvaruje naknada zbog manje zarade na drugom odgovarajućem poslu.
Ako poslednja godina osiguranja iz stava 1. ovog člana nije godina koja neposredno prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost, već neka ranija godina, zarade iz te godine dovode se valorizacijom na nivo zarada u godini koja neposredno prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost.
Valorizacija zarade u smislu stava 2. ovog člana vrši se prema kretanju zarada kod poslodavca, ako je invalid rada produžio ili ponovo počeo da radi kod istog poslodavca, a u ostalim slučajevima prema porastu prosečne zarade svih zaposlenih na teritoriji Republike.
Novčana naknada zbog manje zarade na drugom odgovarajućem poslu zajedno sa iznosom zarade koji zaposleni invalid rada ostvaruje, ne može preći iznos najviše zarade za takve ili slične poslove kod poslodavca.
U prvoj godini ostvarivanja naknade zbog manje zarade na drugom odgovarajućem poslu akontacija naknade isplaćuje se u visini razlike između valorizovane prosečne mesečne zarade koju je invalid rada ostvario u kalendarskoj godini koja prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost i akontacije prosečne mesečne zarade koju ostvari radeći na drugom odgovarajućem poslu na koji je zaposlen posle nastupanja invalidnosti u mesecu za koji se vrši isplata akontacije naknade.
Pod zaradom koju je invalid rada ostvario u kalendarskoj godini koja prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost, do donošenja godišnjeg obračuna podrazumeva se zarada isplaćena za tu godinu.
Akontacija naknade zbog manje zarade na drugom odgovarajućem poslu isplaćuje se u visini razlike između valorizovane prosečne mesečne zarade koju je invalid rada ostvario u kalendarskoj godini koja prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost i akontacije prosečne mesečne zarade koju je invalid rada ostvario radeći na drugom odgovarajućem poslu na kome je zaposlen posle nastanka invalidnosti u mesecu za koji se isplaćuje akontacija naknade.
U periodu od 1. januara do donošenja godišnjeg obračuna i utvrđivanja koeficijenta za valorizaciju zarade isplaćuje se akontacija ove naknade u visini poslednje mesečne akontacije naknade zarade isplaćene u prethodnoj kalendarskoj godini s tim da se, posle donošenja godišnjeg obračuna i utvrđivanja koeficijenta za valorizaciju zarade ostvarene u poslednjoj godini rada na poslu na kome je bio raspoređen pre nastanka invalidnosti, isplati razlika do iznosa akontacije koja pripada po stavu 1. ovog člana.
Akontacija naknade zbog manje zarade na drugom odgovarajućem poslu, usklađuje se tokom godine, i to:
1. ako je osiguranik produžio ili ponovo počeo da radi kod istog poslodavca, u visini razlike između valorizovanog prosečnog mesečnog iznosa zarade iz člana 87. ovog zakona uvećanog za porast prosečnih zarada kod poslodavca u prethodnom mesecu tekuće godine u odnosu na celu prethodnu godinu i zarade koju ostvari radeći na drugom odgovarajućem poslu na kome je zaposlen posle nastanka invalidnosti u mesecu za koji se isplaćuje akontacija naknade;
2. u ostalim slučajevima u visini razlike između valorizovane prosečne mesečne zarade iz člana 87. ovog zakona uvećane za porast prosečnih zarada svih zaposlenih na teritoriji Republike iz prethodnog meseca tekuće godine, u odnosu na celu prethodnu godinu i zarade koju invalid rada ostvaruje radeći na drugom odgovarajućem poslu posle nastanka invalidnosti u mesecu za koji se isplaćuje akontacija naknade.
Isplata usklađene akontacije u smislu stava 1. ovog člana, vrši se od 1. januara tekuće godine.
Usklađivanje akontacije u smislu stava 1. ovog člana vrši se počev od prve godine korišćenja prava na naknadu zbog manje zarade na drugom odgovarajućem poslu.
Na isplatu akontacije naknade zbog manje zarade na drugom odgovarajućem poslu primenjuje se član 84. ovog zakona.
Invalidu rada koji ima pravo na naknadu zarade zbog rada sa skraćenim radnim vremenom, odnosno naknadu zarade zbog rada na drugom odgovarajućem poslu, za vreme isplate zajemčene zarade u smislu posebnih propisa isplaćuje se naknada zarade do visine zajemčene zarade.
Invalid rada ima pravo na naknadu putnih troškova u vezi sa ostvarivanjem, odnosno korišćenjem prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja i to:
1. kada je od nadležnog organa fonda upućen u drugo mesto radi ocenjivanja invalidnosti, potrebe za pomoći i negom drugog lica, stepena telesnog oštećenja i drugih medicinskih činjenica od značaja za prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja;
2. kada je od nadležnog organa fonda upućen u drugo mesto radi prekvalifikacije ili dokvalifikacije i zaposlenja;
3. kada je od organizacije nadležne za zapošljavanje upućen u drugo mesto radi stupanja na odgovarajući posao.
Pravo na naknadu putnih troškova ima, u slučajevima iz stava 1. ovog člana i lice određeno kao pratilac osiguranika, odnosno invalida rada.
Naknada putnih troškova obuhvata naknadu za troškove prevoza i naknadu za troškove ishrane i smeštaja za vreme putovanja i boravka u drugom mestu.
Naknada putnih troškova pripada u visini utvrđenoj propisima o zdravstvenom osiguranju.
IV OPASNOST OD NASTANKA INVALIDNOSTI
Opasnost od nastanka invalidnosti postoji kada pri obavljanju poslova na koje je osiguranik raspoređen uslovi rada, bez obzira na mere zaštite na radu koje se primenjuju ili se mogu primenjivati, utiču na zdravstveno stanje i radnu sposobnost osiguranika u tolikoj meri da je osiguranika neophodno rasporediti na druge poslove da bi se sprečio nastanak invalidnosti.
Osiguranik kod koga nastane opasnost od nastanka invalidnosti ima pravo da bude raspoređen na drugi odgovarajući posao, kao i pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, ako se bez njih ne može rasporediti na drugi odgovarajući posao.
Prava iz stava 1. ovog člana obezbeđuje poslodavac.
Osiguranik kod koga nastane opasnost od nastanka invalidnosti, ima pravo na novčane naknade pod uslovima, u visini i na način predviđen ovim zakonom za invalide rada III kategorije invalidnosti.
PORODIČNA PENZIJA
1. Članovi porodice koji stiču pravo na porodičnu penziju
Pravo na porodičnu penziju mogu ostvariti članovi porodice osiguranika, odnosno korisnika prava:
1. bračni drug;
2. deca (rođena u braku ili van braka ili usvojena, pastorčad koju je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao; unučad, braća i sestre i druga deca bez roditelja koje je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao, odnosno koja imaju jednog ili oba roditelja, koji su potpuno nesposobni za rad);
3. roditelji (otac i majka, očuh i maćeha) i usvojilac, koje je osiguranik izdržavao.
Pravo na porodičnu penziju ima i bračni drug iz razvedenog braka ako mu je sudskom odlukom utvrđeno pravo na izdržavanje.
2. Uslovi za sticanje prava na porodičnu penziju
Članovi porodice stiču pravo na porodičnu penziju ako je umrli osiguranik:
1. navršio najmanje pet godina staža osiguranja ili najmanje deset godina penzijskog staža, ili
2. ispunio uslove za starosnu ili invalidsku penziju, ili
3. bio korisnik starosne, prevremene starosne ili invalidske penzije, ili
4. bio korisnik prava po osnovu preostale radne sposobnosti.
Ako je smrt osiguranika nastala kao posledica povrede na radu ili profesionalne bolesti, članovi porodice stiču pravo na porodičnu penziju bez obzira na dužinu penzijskog staža osiguranika.
Udova stiče pravo na porodičnu penziju:
1. ako je do smrti bračnog druga navršila 45 godina života, ili
2. ako je do smrti bračnog druga ili u roku od jedne godine od dana smrti bračnog druga postala potpuno nesposobna za rad, ili
3. ako je posle smrti bračnog druga ostalo jedno ili više dece koja imaju pravo na porodičnu penziju po tom bračnom drugu, a udova obavlja roditeljske dužnosti prema toj deci. Udova koja u toku trajanja prava prema tom osnovu postane potpuno nesposobna za rad zadržava pravo na porodičnu penziju dok postoji takva nesposobnost.
Udova koja do smrti bračnog druga nije navršila 45 godina života, ali je imala navršenih 40 godina života, stiče pravo na porodičnu penziju kada navrši 45 godina života.
Udova koja u toku trajanja prava na porodičnu penziju stečenog prema stavu 1. tač. 2. i 3. ovog člana navrši 45 godina života, zadržava pravo na porodičnu penziju trajno. Ako udovi pravo na porodičnu penziju prestane pre navršene 45. ali posle navršene 40. godine života, može ponovo ostvariti pravo kad navrši 45 godina života.
Pravo na porodičnu penziju ima udova kad je dete osiguranika, odnosno korisnika prava rođeno i posle njegove smrti, s tim što joj ovo pravo pripada od dana smrti osiguranika, odnosno korisnika prava.
Pravo na porodičnu penziju ima i udova kod koje je utvrđena trudnoća, s tim što se penzija do rođenja deteta određuje za jednog člana porodice.
Ako je dete mrtvo rođeno ili ako umre pre nego što navrši 6 meseci života, udovi pripada pravo na porodičnu penziju do isteka 6 meseci posle porođaja.
Udovac stiče pravo na porodičnu penziju:
1. ako je do smrti bračnog druga navršio 55 godina života, ili
2. ako je do smrti bračnog druga ili u roku od jedne godine od dana smrti bračnog druga postao potpuno nesposoban za rad, ili
3. ako je posle smrti bračnog druga ostalo jedno ili više dece koja imaju pravo na porodičnu penziju po tom bračnom drugu, a udovac obavlja roditeljske dužnosti prema toj deci. Udovac koji u toku trajanja prava prema tom osnovu postane potpuno nesposoban za rad, zadržava pravo na porodičnu penziju dok postoji takva nesposobnost.
Udovac koji u toku trajanja prava na porodičnu penziju, stečenog prema stavu 1. tač. 2. i 3. ovog člana navrši 55 godina života, zadržava pravo na porodičnu penziju trajno.
Dete stiče pravo na porodičnu penziju i ona mu pripada do navršenih 15 godina života, a ako je na redovnom ili vanrednom školovanju za sve vreme tog školovanja, ali najdocnije do navršenih 26 godina života, ako je bilo upućeno na odsluženje vojnog roka, ovo pravo se produžuje za vreme trajanja vojnog roka.
Dete iz stava 1. ovog člana kome je školovanje na višoj školi, odnosno fakultetu prekinuto zbog upućivanja na odsluženje vojnog roka, po propisima kojima se uređuje vojna obaveza, ima pravo na porodičnu penziju i za vreme služenja vojnog roka, s tim da mu se za to vreme penzija isplaćuje u visini od 50% od iznosa koji mu pripada u skladu sa ovim zakonom.
Ako uz dete iz stava 2. ovog člana porodičnu penziju ostvaruje udova ili udovac, odnosno ako ima više korisnika te penzije ili lica koja korisnik penzije upućen na služenje vojnog roka izdržava, porodična penzija se isplaćuje u nesmanjenom iznosu.
Ako je školovanje prekinuto zbog bolesti, pravo na porodičnu penziju ima dete i za vreme bolovanja do navršene 26, odnosno 27. godine života, kao i iznad tih godina, ali najviše za onoliko vremena koliko je zbog bolesti izgubljeno od školovanja, ako je školovanje produženo pre navršene 26. odnosno 27. godine života.
Školovanjem u smislu ovog zakona ne smatra se ako dete nastavi školovanje u školi nižeg ranga, odnosno drugoj školi istog ranga kao škola koju je već završilo, osim ako ga je organizacija nadležna za zapošljavanje uputila na stručno osposobljavanje, dokvalifikaciju ili prekvalifikaciju.
Dete koje postane nesposobno za samostalan život i rad do uzrasta do koga se deci obezbeđuje pravo na porodičnu penziju, ima pravo na porodičnu penziju za sve vreme dok ta nesposobnost traje.
Dete koje postane nesposobno za samostalan život i rad posle uzrasta do koga se deci obezbeđuje pravo na porodičnu penziju, a pre smrti osiguranika, odnosno korisnika prava, stiče pravo na porodičnu penziju ako ga je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao do svoje smrti.
Invalidno dete ima pravo na porodičnu penziju po prestanku zaposlenja, odnosno po prestanku obavljanja samostalne delatnosti.
Roditelj (otac i majka, očuh i maćeha) i usvojilac koga je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao do svoje smrti stiče pravo na porodičnu penziju:
1. ako je do smrti osiguranika, odnosno korisnika prava navršio i to: majka 45, a otac 55 godina života, ili
2. ako je do smrti osiguranika, odnosno korisnika prava postao potpuno nesposoban za rad.
Potpuna nesposobnost za rad odnosno privređivanje, od koje zavisi pravo na porodičnu penziju, smatra se nesposobnost za samostalan život i rad.
Kada je izdržavanje uslov za sticanje prava na porodičnu penziju smatra se da je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao člana porodice ako ukupni sopstveni prihodi člana porodice ne prelaze iznos od 50% prosečne mesečne zarade svih zaposlenih ostvarene na teritoriji Republike u prethodnoj godini.
U prihode iz stava 1. ovog člana ne uzima se: dodatak za decu do troje dece, novčana naknada za pomoć i negu, novčana naknada za telesno oštećenje, primanja po osnovu nagrada i otpremnina zbog odlaska u penziju, kao i primanja na osnovu učeničkog i studentskog standarda.
3. Osnov za određivanje porodične penzije
Porodična penzija se određuje od starosne ili invalidske penzije koja bi osiguraniku pripadala u času smrti, odnosno od penzije koja je korisniku penzije pripadala u času smrti.
Porodična penzija posle smrti korisnika prevremene penzije određuje se od starosne penzije koja bi korisniku prevremene penzije pripadala prema navršenom penzijskom stažu, bez umanjivanja zbog ranijeg odlaska u prevremenu penziju.
Kao najmanji osnov za određivanje porodične penzije uzima se starosna penzija određena u procentu od penzijskog osnova za penzijski staž od 20 godina.
4. Određivanje visine porodične penzije
Visina porodične penzije određuje se od osnova, za porodičnu penziju iz člana 109. ovog zakona, zavisno od broja članova porodice koji imaju pravo na porodičnu penziju, i to:
1. ako penzija pripada samo članovima uže porodice ili samo članovima šire porodice, u sledećim procentima od osnova:
- za jednog člana |
70%, |
- za dva člana |
80%, |
- za tri člana |
90%, |
- za četiri ili više članova |
100%; |
2. ako penzija pripada i članovima uže porodice i članovima šire porodice, članovima uže porodice određuje se porodična penzija prema tački 1. ovog stava, a članovima šire porodice pripada ostatak do punog iznosa porodične penzije.
Ako pravo na porodičnu penziju ima bračni drug i razvedeni bračni drug određuje se jedna porodična penzija, u visini koja pripada za jednog člana porodice i deli se u jednakim iznosima.
Izuzetno od člana 110. stav 1. tačka 1. ovog zakona, porodična penzija može iznositi više od 100% od osnova za određivanje porodične penzije:
1. ako porodičnu penziju koriste tri ili više članova porodice, a osnov od koga je određena porodična penzija iznosi manje od 40% od penzijskog osnova umrlog osiguranika;
2. ako porodičnu penziju koriste deca bez oba roditelja.
Deci bez oba roditelja, pripada, pored porodične penzije ostvarene po jednom roditelju, još i porodična penzija po drugom roditelju, i to: za dva deteta 40%, za tri deteta 60% za četvoro ili više dece 100% od osnova za određivanje porodične penzije.
Izbor penzije koja se određuje prema članu 110. ovog zakona odnosno prema stavu 2. ovog člana, vrši se prema tome šta je za decu povoljnije.
Ukupan iznos porodične penzije određene prema članu 110. ovog zakona i prema stavu 2. ovog člana ne može preći najviši iznos starosne, odnosno invalidske penzije.
Kao članovi uže porodice osiguranika, odnosno korisnika penzije smatraju se bračni drug i deca (rođena u braku ili van braka ili usvojena), pastorčad i unuci.
Kao članovi šire porodice smatraju se roditelji osiguranika i korisnika penzije (otac i majka, očuh i maćeha i usvojilac), braća, sestre i druga deca.
Članovima šire porodice pripada pravo na porodičnu penziju, ako nema članova uže porodice, a ako ih ima - samo kada penzija koja pripada članovima uže porodice ne dostiže pun iznos osnova za porodičnu penziju.
NOVČANA NAKNADA ZA TELESNO OŠTEĆENJE
Telesno oštećenje postoji kad kod osiguranika nastane gubitak, bitnije oštećenje ili znatnija onesposobljenost pojedinih organa ili delova tela što otežava normalnu aktivnost organizma i iziskuje veće napore u ostvarivanju životnih potreba, bez obzira na to da li ono prouzrokuje ili ne prouzrokuje invalidnost.
Osiguranik kod koga telesno oštećenje nastane za vreme trajanja osiguranja stiče pravo na novčanu naknadu za telesno oštećenje pod istim uslovima u pogledu penzijskog staža pod kojima stiče pravo na invalidsku penziju.
Kao osiguranik u smislu stava 2. ovog člana smatra se i korisnik invalidske, starosne i prevremene starosne penzije.
Listu telesnih oštećenja utvrđuje Ministarstvo nadležno za poslove penzijskog i invalidskog osiguranja.
Pravo na novčanu naknadu za telesno oštećenje ima osiguranik kod koga nastane telesno oštećenje bez obzira da li to oštećenje prouzrokuje invalidnost.
Pravo na novčanu naknadu za telesno oštećenje stiče osiguranik nezavisno od toga da li stiče i koristi neko drugo pravo po propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju.
Osiguranik ne stiče pravo na novčanu naknadu za telesno oštećenje po osnovu telesnog oštećenja koje je postojalo pre stupanja u osiguranje.
Osiguranik kod koga je u toku osiguranja nastalo pogoršanje telesnog oštećenja koje je postojalo pre stupanja u osiguranje, stiče pravo na novčanu naknadu za telesno oštećenje prema stepenu telesnog oštećenja nastalom u toku osiguranja.
Izuzetno, kad je pre stupanja u osiguranje postojalo oštećenje jednog oka, uha, ruke ili noge, pa docnije u toku osiguranja nastane oštećenje i drugog istovetnog organa, osiguranik stiče pravo na novčanu naknadu za oštećenje oba organa.
Telesna oštećenja razvrstavaju se prema težini u osam stepena, i to:
Stepen |
Telesno oštećenje |
1 |
100 |
2 |
90 |
3 |
80 |
4 |
70 |
5 |
60 |
6 |
50 |
7 |
40 |
8 |
30 |
Visina novčane naknade za telesno oštećenje određuje se prema stepenu telesnog oštećenja u procentu utvrđenom u članu 116. ovog zakona.
Osnov za određivanje visine novčane naknade za telesno oštećenje predstavlja prosečna mesečna zarada svih zaposlenih ostvarena na teritoriji Republike u prethodnoj godini i iznosi:
- 13,5% kada je telesno oštećenje prouzrokovano povredom na radu ili profesionalnom bolešću;
- 9% kada je telesno oštećenje prouzrokovano bolešću ili povredom van rada.
Novčana naknada za telesno oštećenje pripada u stalnom mesečnom iznosu.
Ako je telesno oštećenje nastalo delimično usled povrede na radu ili profesionalne bolesti, a delimično usled bolesti ili povrede van rada, visina novčane naknade određuje se prema tome koliko su na ukupno telesno oštećenje uticale posledice prouzrokovane povredom na radu ili profesionalnom bolešću, a koliko posledice prouzrokovane bolešću ili povredom van rada.
Korisniku novčane naknade za telesno oštećenje koji je pravo na novčanu naknadu stekao prema osnovu telesnog oštećenja nastalog usled bolesti ili povrede van rada uzima se u obzir za određivanje novčane naknade pogoršanje takvog telesnog oštećenja, ako je pogoršanje nastalo u toku osiguranja i ako su u momentu nastanka pogoršanja ispunjeni uslovi penzijskog staža pod kojima se stiče pravo na invalidsku penziju.
Izuzetno od stava 1. ovog člana, korisniku invalidske penzije pogoršanje telesnog oštećenja uzima se u obzir za određivanje novčane naknade za telesno oštećenje bez obzira da li su u momentu nastanka pogoršanja ispunjeni uslovi penzijskog staža pod kojima se stiče pravo na invalidsku penziju.
Nov slučaj telesnog oštećenja prouzrokovanog bolešću ili povredom van rada uzima se u obzir za određivanje novčane naknade za telesno oštećenje ako je nastalo u toku osiguranja i ako su u momentu njegovog nastanka ispunjeni uslovi penzijskog staža pod kojima se stiče pravo na invalidsku penziju.
Kad je pogoršanje telesnog oštećenja ili nov slučaj telesnog oštećenja prouzrokovano povredom na radu ili profesionalnom bolešću, pogoršanje telesnog oštećenja, odnosno nov slučaj telesnog oštećenja, uzimaju se u obzir za određivanje novčane naknade za telesno oštećenje bez obzira da li su u momentu njihovog nastanka ispunjeni uslovi penzijskog staža pod kojima se stiče pravo na invalidsku penziju.
Osiguranik koji nije stekao pravo na novčanu naknadu za telesno oštećenje prouzrokovano bolešću ili povredom van rada nastalo u toku osiguranja zbog toga što u momentu nastanka telesnog oštećenja nije ispunjavao uslove penzijskog staža pod kojima se stiče pravo na invalidsku penziju, ne može steći pravo na novčanu naknadu za telesno oštećenje kasnijim ispunjavanjem tih uslova.
Kad kod osiguranika iz stava 1. ovog člana nastupi pogoršanje telesnog oštećenja, pravo na novčanu naknadu za telesno oštećenje određuje se, u skladu sa odredbom člana 115. st. 4. i 5. ovog zakona, ako je pogoršanje nastalo u toku osiguranja i ako su u momentu nastanka pogoršanja ispunjeni uslovi penzijskog staža pod kojima se stiče pravo na invalidsku penziju.
Kad kod osiguranika kod koga je ranije nastalo telesno oštećenje ispod 30% dođe do pogoršanja tako da oštećenje iznosi 30% ili više, osiguranik stiče pravo na novčanu naknadu za telesno oštećenje ako u vreme nastanka pogoršanja telesnog oštećenja ispunjava uslove penzijskog staža pod kojima se stiče pravo na invalidsku penziju.
Nov stepen telesnog oštećenja iz stava 1. ovog člana određuje se na osnovu ovog stanja ukupnog telesnog oštećenja.
Osiguranici, invalidi rada, korisnici penzija - slepa lica i slepa deca osiguranika imaju pravo na naknadu za nabavku specijalnih pomagala za čitanje i pisanje - reproduktor i brajevu pisaću mašinu.
Bliži uslovi za ostvarivanje i visinu naknade za nabavku specijalnih pomagala z stava 1. ovog člana uređuju se podzakonskim aktom.
Podzakonskim aktom iz stava 2. ovog člana može se predvideti da se osiguranicima i invalidima rada - slepim licima obezbeđuje naknada za nabavku drugih specijalnih pomagala, pored pomagala iz stava 1. ovog člana.
NOVČANA NAKNADA ZA POMOĆ I NEGU DRUGOG LICA
Pravo na novčanu naknadu za pomoć i negu drugog lica, ako je zbog prirode i težine stanja povrede ili bolesti neophodna pomoć i nega za obavljanje radnji radi zadovoljavanja osnovnih životnih potreba, ima osiguranik, korisnik invalidske, starosne, prevremene starosne i porodične penzije, invalid rada II ili III kategorije invalidnosti.
Potreba za pomoći i negom drugog lica postoji kada lice iz člana 124. ovog zakona u toku trajanja osiguranja postane nepokretno, kao i ako zbog težine i prirode trajnih bolesti i bolesnog stanja nije sposobno da se samostalno kreće ni u okviru stana uz upotrebu odgovarajućih pomagala, niti da se samo hrani, svlači, oblači, i da održava osnovnu ličnu higijenu, kao i slepo lice koje je izgubilo osećaj svetlosti sa tačnom projekcijom i lice koje postiže vid sa korekcijom od 0,05.
Novčana naknada za pomoć i negu drugog lica, određuje se u visini 60% od prosečne mesečne zarade, svih zaposlenih ostvarene na teritoriji Republike u prethodnoj godini.
Osiguranik koji je pravo na novčanu naknadu za pomoć i negu drugog lica stekao za vreme trajanja osiguranja zadržava to pravo i po prestanku osiguranja, ako je stekao pravo na invalidsku, starosnu ili prevremenu starosnu penziju ili pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju i zaposlenje.
Pravo na novčanu naknadu za pomoć i negu drugog lica ne pripada korisniku prava, odnosno osiguraniku koji ostvaruje pravo na takvu novčanu naknadu po drugom osnovu.
Korisniku novčane naknade za pomoć i negu drugog lica za vreme dok je smešten u bolnicu ili drugu stacionarnu zdravstvenu ustanovu u kojoj mu je obezbeđena ishrana i potrebna pomoć i nega obustavlja se isplata ove novčane naknade za vreme preko 30 dana takvog smeštaja.
Novčana naknada za pomoć i negu drugog lica, za korisnika koji je smešten u ustanovu za stare i iznemogle, odnosno kome svakodnevnu pomoć i negu pruža ustanova koja se bavi zaštitom starih i iznemoglih lica, isplaćuje se tim ustanovama.
USKLAĐIVANJE PENZIJA I NOVČANIH NAKNADA
Penzija se od 1. januara i od 1. jula tekuće godine usklađuje, na osnovu statističkih podataka, sa kretanjem nominalnih zarada svih zaposlenih na teritoriji Republike u proteklom periodu.
Penzija se usklađuje i pre isteka roka iz stava 1. ovog člana ako nominalni rast odnosno pad zarada bude veći od 5%.
Usklađivanje penzije u smislu stava 1. ovog člana vrši se:
- od 1. januara tekuće godine prema kretanju prosečne zarade svih zaposlenih, ostvarene za decembar protekle godine prema prosečnoj zaradi svih zaposlenih ostvarenoj za mesec juni iste godine;
- od 1. jula tekuće godine prema kretanju zarade svih zaposlenih ostvarene za mesec juni tekuće godine prema prosečnoj zaradi svih zaposlenih za mesec decembar protekle godine.
Usklađivanje penzija u smislu stava 2. ovog člana vrši se i u rokovima kraćim od vremena propisanog u stavu 1. ovog člana ukoliko dođe do rasta ili pada zarada više od 5% za jedan ili više meseci u odnosu na mesec za koji je izvršeno poslednje usklađivanje. Isplata usklađene penzije teče od prvog u mesecu u kome su se stekli uslovi za usklađivanje.
U slučaju kada je penzija usklađena u smislu stava 2. ovog člana, usklađivanje penzije, u smislu stava 1. vrši se prema kretanju prosečne zarade za mesec juni, odnosno decembar prema prosečnoj zaradi za mesec za koji je izvršeno poslednje usklađivanje.
Penzija ostvarena u tekućoj godini i usklađena u smislu stava 4. ovog člana usklađuje se od 1. jula tekuće godine prema kretanju prosečne zarade svih zaposlenih za mesec juni prema januaru tekuće godine. U slučaju kada se ova penzija usklađuje u smislu stava 8. ovog člana, usklađivanje penzije vrši se prema kretanju prosečnih zarada u mesecu kada su se za to stekli uslovi u odnosu na prosečnu zaradu za januar mesec tekuće godine.
U svim daljim usklađivanjima nema razlike u načinu usklađivanja penzija ostvarenih u tekućoj godini i penzija ostvarenih u proteklim godinama.
Radi primene st. 1. i 2. ovog člana, prilikom određivanja penzije, ta penzija se prethodno usklađuje počev od 1. januara godine u kojoj osiguranik ostvaruje pravo na penziju prema kretanju zarada u januaru te godine u odnosu na celu prethodnu godinu.
Novčana naknada za telesno oštećenje i novčana naknada za pomoć i negu drugog lica, usklađuju se kao i penzija.
PENZIJSKI STAŽ
Penzijski staž u smislu ovog zakona, na osnovu koga se stiču i ostvaruju prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, obuhvata:
1. vreme provedeno u osiguranju prema odredbama ovog zakona,
2. vreme navršeno do dana početka primene ovog zakona koje je računato u penzijski staž prema propisima koji su bili na snazi do tog dana.
1. Staž osiguranja koji se računa sa efektivnim trajanjem
U staž osiguranja računa se vreme koje je osiguranik proveo posle navršene 15. godine života u zaposlenju, odnosno na radu po osnovu koga je bio obavezno osiguran.
U staž osiguranja računa se sve vreme provedeno u zaposlenju s punim radnim vremenom.
Pod vremenom provedenim u zaposlenju s punim radnim vremenom podrazumeva se i vreme koje u zaposlenju sa skraćenim vremenom provedu:
1. invalidi rada, vojni invalidi, civilni invalidi rata, kao i druga invalidna lica, ako rade onoliko vremena koliko odgovara njihovoj radnoj sposobnosti;
2. radnici iz čl. 33, 54. i 58. Zakona o radnim odnosima ("Službeni glasnik RS", broj 45/91).
U staž osiguranja računa se i vreme provedeno u skladu sa propisima o radnim odnosima u zaposlenju kraćem od punog radnog vremena osim slučajeva iz stava 2. ovog člana, u trajanju koje odgovara ukupnom broju časova takvog rada ostvarenog za pojedine godine obračunatom na puno radno vreme.
Odredbe st. 1. do 3. ovog zakona primenjuju se i kad je radno vreme ostvareno radom u dva ili više zaposlenja.
U staž osiguranja računa se i vreme koje je osiguranik proveo:
1. na stručnom usavršavanju ili specijalizaciji;
2. na prekvalifikaciji ili dokvalifikaciji na koju je bio upućen kao invalid rada, ili kao vojni invalid, kao civilni invalid rata, kao slep, ili oboleo od distrofije i srodnih mišićnih i neuromišićnih oboljenja od paraplegije, cerebralne i dečje paralize i multipleks skleroze bez obzira na to da li je pre toga bio osiguran.
U staž osiguranja računa se vreme koje invalid rada II i III kategorije invalidnosti, odnosno osiguranik kod koga nastane opasnost od nastanka invalidnosti provede van zaposlenja do stupanja na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, kao i vreme koje provede do stupanja na odgovarajuće zaposlenje.
U staž osiguranja računa se vreme za koje zaposleni za čijim je radom prestala potreba prima novčanu naknadu u skladu s propisima o radnim odnosima, a najduže dve godine.
U staž osiguranja računa se vreme koje lice provede u obavljanju povremenih ili privremenih poslova u skladu s propisima o radnim odnosima, osim penzionisanom licu, učeniku i studentu.
U staž osiguranja računa se vreme koje je u toku zaposlenja osiguranik proveo:
1. na neplaćenom odsustvu, najviše do 30 dana u jednoj kalendarskoj godini;
2. kao učesnik štrajka organizovanog u skladu sa propisima o štrajku;
3. za vreme udaljenja sa rada (suspenzija) i to najviše do 30 dana - ako je zbog izrečene disciplinske mere prestalo zaposlenje;
4. u istražnom zatvoru, najviše do 30 dana, osim ako je krivični postupak bio pravosnažnom odlukom obustavljen ili ako je osiguranik bio oslobođen optužbe, ili je optužba bila odbijena - ali ne zbog nenadležnosti.
Osiguraniku samostalnih delatnosti u penzijski staž računa se vreme za koje je privremeno obustavio obavljanje delatnosti u skladu sa zakonom, izuzev vremena provedenog na odsluženju vojnog roka, ako je za to vreme uplatio doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje.
U staž osiguranja računa se i vreme provedeno po prestanku obaveznog osiguranja za koje je plaćen doprinos (produženo osiguranje) i to za vreme:
1. stručnog usavršavanja ili specijalizacije;
2. privremene nezaposlenosti ako je za to vreme prijavljen organizaciji nadležnoj za zapošljavanje, do najviše dve godine za pojedini slučaj prekida osiguranja;
3. boravka u inostranstvu za vreme zapošljavanja kod međunarodnih i drugih organizacija po osnovu međunarodnih ugovora, odnosno kod inostranog poslodavca, ako za to vreme nije obavezno osiguran kod jugoslovenskog nosioca;
4. boravka u inostranstvu kao bračni drug osiguranika - državljana Republike Srbije na službi u inostranstvu kod državnih organa, poslodavca ili u drugim službama na osnovu međunarodnog ugovora;
5. neplaćenog odsustva dužeg od 30 dana, i
6. izdržavanja kazne zatvora, najviše do 30 dana.
Vreme produženog osiguranja uzima se u obzir za sticanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja najviše do jedne polovine staža, koji je po ovom zakonu potreban za sticanje prava.
Pravo na produženo osiguranje ima i lice kome je prinudno prestalo zaposlenje zbog iseljavanja sa kriznih područja na teritoriji Jugoslavije, pod uslovom da je prijavljeno kod nadležne organizacije za zapošljavanje.
Produženo osiguranje prestaje ako dospeli doprinos nije uplaćen u roku od šest meseci do dana dospelosti.
2. Staž osiguranja koji se računa sa uvećanim trajanjem
Osiguraniku - zaposlenom i osiguraniku samostalnih delatnosti koji rade na naročito teškim i za zdravlje štetnim radnim mestima ili u određenim delatnostima na naročito teškim poslovima, odnosno na poslovima na kojima posle navršenja određenih godina života ne mogu uspešno da obavljaju svoju profesionalnu delatnost, staž osiguranja se računa sa uvećanim trajanjem. Stepen uvećanja staža osiguranja zavisi od težine i štetnosti rada, odnosno prirode posla i može iznositi najviše 50%.
Staž osiguranja računa se sa uvećanim trajanjem, pod uslovima utvrđenim ovim zakonom i osiguraniku koji je upućen na rad u inostranstvo, odnosno koji obavlja delatnost u inostranstvu, na radnim mestima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem.
Kao radna mesta, odnosno poslovi na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem zato što je rad na njima naročito težak i štetan za zdravlje mogu se utvrditi radna mesta na kojima se stiču sledeći uslovi:
1. da u vezi s obavljanjem poslova postoje znatniji štetni uticaji na zdravstveno stanje i radnu sposobnost radnika, i pored toga što su primenjene sve opšte i posebne zaštitne mere utvrđene propisima, kao i druge mere koje mogu uticati na otklanjanje i smanjivanje štetnih uticaja;
2. da se poslovi pod teškim i za zdravlje štetnim uslovima obavljaju neposredno pored izvora štetnih uticaja u neprekidnom toku procesa rada;
3. da poslove na radnom mestu pod okolnostima iz tač. 1. i 2. ovog stava, obavlja isti osiguranik u toku punog radnog vremena uzimajući kao puno radno vreme i skraćeno radno vreme određeno za pojedine poslove zbog posebnih uslova rada.
Kao radna mesta, odnosno poslovi na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem zato što je vek vršenja profesionalne delatnosti ograničen navršenjem određenih godina života, mogu se utvrditi radna mesta u onim zanimanjima u kojima, zbog prirode i težine posla, fiziološke funkcije organizma opadaju u toj meri da osiguraniku onemogućavaju dalje uspešno vršenje iste profesionalne delatnosti.
Radna mesta na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem podležu reviziji koja se vrši na način i po postupku po kojem se vrši utvrđivanje tih radnih mesta.
Revizija iz prethodnog stava vrši se najdocnije u roku od pet godina od dana utvrđivanja tih radnih mesta.
Radna mesta na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, postupak za njihovo utvrđivanje, stepen uvećanja staža osiguranja na tim radnim mestima, obim odgovarajućeg snižavanja starosne granice kao i način i postupak revizije utvrđuje se zakonom.
Osiguranicima iz člana 133. stav 2. ovog zakona koji rade na radnim mestima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, staž osiguranja uvećava se samo za ono vreme koje su efektivno proveli na radu, ako zakonom nije drukčije uređeno.
Osiguraniku - ženi koja rodi treće dete, uračunava se po tom osnovu u posebni staž, vreme u trajanju od 2 godine.
Osiguraniku, odnosno licu koje je kao pripadnik oružanih snaga Jugoslavije učestvovalo u oružanim akcijama posle 17. avgusta 1990. godine, vreme provedeno u tim akcijama, kao i vreme provedeno u zarobljeništvu, računa se u posebni staž u dvostrukom trajanju.
Osiguraniku, odnosno licu iz stava 2. ovog člana u posebni staž u dvostrukom trajanju računa se i vreme provedeno na lečenju i medicinskoj rehabilitaciji usled bolesti ili povreda zadobijenih u oružanim akcijama i zarobljeništvu.
Sredstva za prava iz st. 1. do 3. ovog člana obezbeđuje Republika.
Osiguraniku za čijim je radom prestala potreba i osiguraniku kome je prestalo zaposlenje zbog prestanka rada poslodavca, pokrenutog postupka za sanaciju, odnosno stečaja ili likvidacije, može se dokupiti staž koji nedostaje za sticanje prava na starosnu penziju ali najviše do pet godina.
Dokup staža u smislu stava 1. ovog člana može da vrši poslodavac, odnosno organizacija nadležna za zapošljavanje ili sam osiguranik, pod uslovima i na način utvrđen opštim aktom fonda.
Dokup staža ostvaruje se uplatom doprinosa za dokup staža, koji se određuje tako da se obezbede odgovarajuća sredstva s obzirom na očekivano trajanje korišćenja penzije, visinu osnova od kojeg se određuje penzija, godine staža i druga merila.
Fond je dužan da po zahtevu za dokup staža donese rešenje u roku od 15 dana od dana predaje urednog zahteva.
KORIŠĆENJE, PRESTANAK I PONOVNO ODREĐIVANJE PRAVA
Starosna penzija isplaćuje se od dana ispunjenja uslova, ako je zahtev podnet u roku od šest meseci od dana ispunjenja uslova propisanih za sticanje tog prava, odnosno od dana prestanka osiguranja, a ako je zahtev podnet po isteku tog roka, od dana podnošenja zahteva i za šest meseci unazad.
Porodična penzija isplaćuje se od dana utvrđenog u stavu 1. ovog člana, pod uslovom da osiguranik u tom periodu nije bio zaposlen, odnosno obavljao samostalnu delatnost u zemlji ili inostranstvu, ako međunarodnim ugovorom nije drukčije određeno.
Osiguraniku koji pravo na invalidsku penziju ostvaruje u postupku pokrenutom u toku trajanja osiguranja, invalidska penzija isplaćuje se od dana pravosnažnosti rešenja o invalidnosti, odnosno od dana nastanka invalidnosti ako je to za osiguranika povoljnije.
Ako je osiguranik ostvario zaradu i posle dana pravosnažnosti rešenja o invalidnosti, invalidska penzija isplaćuje se od prvog dana posle dana od koga mu je prestala isplata zarade.
Kada se pravo na invalidsku penziju ostvaruje posle prestanka zaposlenja, odnosno osiguranja, a invalidnost je postojala pre podnošenja zahteva, invalidska penzija isplaćuje se od dana nastanka invalidnosti, ali najviše za šest meseci unazad od dana podnošenja zahteva.
Osiguraniku koji se u vreme pokretanja postupka za invalidsku penziju nalazi na radu u inostranstvu penzija se isplaćuje od dana nastanka invalidnosti, ali najviše za šest meseci unazad od dana podnošenja zahteva, ako međunarodnim ugovorom nije drugačije određeno.
Osiguraniku koji prava prema osnovu invalidnosti ostvaruje u postupku pokrenutom u toku trajanja zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne delatnosti, novčane naknade prema osnovu korišćenja prava na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju kao i prava na odgovarajuće zaposlenje isplaćuju se od dana pravosnažnosti rešenja o invalidnosti, odnosno od dana nastanka invalidnosti, ako je to za osiguranika povoljnije, a najranije od dana kada mu je prestala isplata zarade na svom poslu na kom je invalid rada bio raspoređen pre nastanka invalidnosti, odnosno od dana prestanka obavljanja samostalne delatnosti prema osnovu koje je bio osiguran.
Kada se novčane naknade po osnovu korišćenja prava na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju i prava na odgovarajuće zaposlenje ostvaruje po prestanku zaposlenja, odnosno po prestanku obavljanja samostalne delatnosti, a invalidnost je postojala pre podnošenja zahteva, novčane naknade se isplaćuju od prvog dana narednog meseca posle podnošenja zahteva.
Invalidu rada upućenom na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju konačnim rešenjem, pripada prema tom osnovu novčana naknada ako je stupio na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u roku određenom tim rešenjem.
Invalidu rada koji ne stupi na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u određenom roku obustavlja se isplata novčane naknade do dana stupanja na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju ako iz razloga koji su van njegove volje nije bio sprečen da stupi na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju.
Pravo na materijalno obezbeđenje za vreme trajanja prekvalifikacije ili dokvalifikacije pripada invalidu rada:
1. koji je stupio na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u određenom roku ili je stupio docnije zato što je iz razloga koji su van njegove volje bio sprečen da stupi na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u određenom roku;
2. ako je obustavljena isplata novčane naknade do stupanja na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju pa se naknadno prijavio radi ponovnog upućivanja na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u roku od godine dana od dana dostave prvog rešenja, ako stupi na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u roku određenom novim rešenjem.
Pravo na materijalno obezbeđenje pripada invalidu rada i kad u toku korišćenja tog prava bude upućen na naknadno lečenje.
Invalidu rada koji je stekao pravo na odgovarajuće zaposlenje, odnosno na raspoređivanje na druge poslove obustavlja se isplata novčane naknade ako to pravo ne koristi, a nije u tome sprečen razlozima koji su van njegove volje:
1. ako ne stupi na posao koji mu je obezbeđen, odnosno na koji je raspoređen u roku od 8 dana od dana kada mu je saopšteno da se upućuje na takav posao;
2. ako prekine zaposlenje na poslu koji mu je obezbeđen, odnosno na kojem je raspoređen.
Invalidu rada kome je priznato pravo na odgovarajuće zaposlenje pripadaju prema tom osnovu novčane naknade ako se prijavi organizaciji nadležnoj za zapošljavanje u roku od 42 dana od dana kada je rešenje o priznavanju prava na odgovarajuće zaposlenje postalo konačno, odnosno od dana završetka prekvalifikacije ili dokvalifikacije.
Invalidu rada koji se u roku iz stava 1. ovog člana ne prijavi radi odgovarajućeg zaposlenja organizaciji nadležnoj za zapošljavanje obustavlja se pravo na novčanu naknadu, osim kada je iz razloga koji su van njegove volje, bio sprečen da se u propisanom roku prijavi radi odgovarajućeg zaposlenja.
Invalidu rada koji se prijavi u propisanom roku organizaciji nadležnoj za zapošljavanje isplaćuje se novčana naknada za mesece u kojima se uredno javlja radi odgovarajućeg zaposlenja, kao i za mesece u kojim je bio sprečen da se uredno javlja iz razloga koji su van njegove volje.
Novčana naknada za telesno oštećenje i novčana naknada za pomoć i negu isplaćuje se od dana nastanka telesnog oštećenja, odnosno potrebe za pomoći i negom, ali najviše za šest meseci unazad od dana podnošenja zahteva, odnosno od dana pokretanja postupka.
Osiguranik, odnosno korisnik prava na novčanu naknadu za telesno oštećenje koji po posebnim propisima stekne pravo na novčanu naknadu po osnovu istog telesnog oštećenja može po sopstvenom izboru da koristi samo jedno od tih prava, ako posebnim propisima nije drukčije predviđeno.
Prava prema osnovu invalidnosti, pravo na novčanu naknadu za telesno oštećenje i pravo na pomoć i negu drugog lica traju dok postoji invalidnost, telesno oštećenje i potreba za pomoći i negom drugog lica, na osnovu kojih su ta prava određena.
Ako u stanju invalidnosti, u stepenu telesnog oštećenja i potrebi za pomoći i negom drugog lica nastupe promene koje su od uticaja na utvrđena prava, ta prava prestaju, menjaju se ili se stiču nova prava i to:
1. ako je promena utvrđena na zahtev osiguranika - od prvog dana narednog meseca po podnošenju zahteva;
2. ako je promena utvrđena na zahtev osiguranika nastala posle podnetog zahteva - od prvog dana narednog meseca posle nastale promene;
3. ako je promena utvrđena po službenoj dužnosti od prvog dana narednog meseca po donošenju prvostepenog rešenja o određivanju prava prema osnovu utvrđene promene.
Porodična penzija koristi se kao jedna penzija i kad je određena za više sauživalaca, ako sauživaoci ne zahtevaju da im se penzija isplaćuje odvojeno.
Ako porodična penzija pripada samo članovima uže porodice ili samo članovima šire porodice, a neki od njih žive odvojeno, ukupna porodična penzija deli se na jednake delove.
Ako porodična penzija pripada i članovima uže porodice i članovima šire porodice, a neki od njih žive odvojeno, ta penzija se prethodno podeli na deo koji pripada članovima uže porodice i deo koji pripada članovima šire porodice, pa se svaki deo dalje raspoređuje na jednake delove.
Porodična penzija deli se i kad se nekom od sauživalaca privremeno obustavi isplata penzije, kao i za vreme mirovanja prava koje pripada pojedinom sauživaocu.
Ako porodičnu penziju koriste dva ili više članova porodice, pa nekom od njih prestane pravo na penziju ostalim članovima, koji imaju pravo na porodičnu penziju ponovo se određuje visina penzije. Tako određena visina penzije pripada od dana kada je sauživaocu prestalo pravo na penziju.
Ako se isplata porodične penzije obustavi ili ako pravo koje pripada pojedinom članu porodice miruje porodična penzija se ponovo ne određuje.
Ako se udovi zbog zaposlenja ili korišćenja starosne ili invalidske penzije ne isplaćuje porodična penzija koja joj pripada, ostalim članovima uže porodice isplaćuje se za to vreme porodična penzija u visini koja se određuje kao da udova nema pravo na porodičnu penziju.
Pravo na porodičnu penziju prestaje članu porodice kod koga usled nastale promene više ne postoje posebni uslovi od kojih zavisi sticanje i korišćenje tog prava.
Ako osiguranik, odnosno korisnik penzije, stekne pravo na dve ili više penzija, može koristiti samo jednu od tih penzija - po sopstvenom izboru.
Izuzetno, od odredbe stava 1. ovog člana, deca čija su oba roditelja umrla mogu koristiti pravo na porodičnu penziju po osnovu oba roditelja do visine utvrđene ovim zakonom.
Osiguranik koji je sam obveznik uplate doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje može koristiti prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ako su uplaćeni svi dospeli iznosi doprinosa utvrđeni u skladu sa ovim zakonom.
Korisnik penzije koji se zaposli, odnosno obavlja samostalnu delatnost po osnovu koje je obavezno osiguran na teritoriji Republike, ima pravo po prestanku tog zaposlenja, odnosno obavljanja te samostalne delatnosti na ponovno određivanje penzije.
Korisniku penzije koji radi u inostranstvu obustavlja se za to vreme isplata penzije, ukoliko međunarodnim ugovorima nije drukčije određeno.
Dospeli mesečni iznosi novčanih davanja na osnovu utvrđenih prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ne isplaćuju se korisniku koji se bez opravdanog razloga u određenom roku ne odazove pozivu za pregled radi ponovnog utvrđivanja stanja invalidnosti, stepena telesnog oštećenja i potrebe za pomoći i negom drugog lica za sve vreme dok se ne odazove pozivu.
Mesečni iznosi obustavljeni prema stavu 1. ovog člana isplaćuju se naknadno korisniku koji se odazove pozivu u roku od 30 dana od dana određenog za pregled.
Korisniku koji se odazove pozivu po isteku roka od 30 dana od dana određenog za pregled, obustavljeni mesečni iznosi primanja ne isplaćuju se, a isplata primanja uspostavlja se od prvog dana narednog meseca posle odazivanja pozivu.
Korisniku penzije ili novčane naknade za telesno oštećenje isplaćuju se u inostranstvu iznosi koji mu pripadaju, za vreme boravka u inostranstvu, ako takva obaveza postoji po međunarodnom ugovoru.
Ako obaveza iz stava 1. ovog člana ne postoji, Fond može da odobri isplatu u inostranstvu kad oceni da su razlozi odlaska na stalni ili duži boravak u inostranstvo opravdani s obzirom na porodične i materijalne prilike korisnika.
Korisniku penzije ili novčane naknade za telesno oštećenje - stranom državljaninu ili licu bez državljanstva isplaćuju se u inostranstvu iznosi koji mu pripadaju ako sa odnosnom državom postoji sporazum o isplati u inostranstvu ili odnosna država priznaje takvo pravo našim državljanima.
Korisnik prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja dužan je da prijavi svaku promenu koja je od uticaja na pravo ili obim korišćenja tog prava.
Prijava u smislu stava 1. ovog člana podnosi se u roku od 15 dana od dana nastale promene.
Penzija, novčana naknada za telesno oštećenje i novčana naknada za pomoć i negu drugog lica određuje se u mesečnom iznosu i isplaćuje se svakog meseca unazad.
Dospeli mesečni iznosi iz stava 1. ovog člana koji nisu mogli biti isplaćeni zbog okolnosti koje je prouzrokovao korisnik, naknadno će se isplatiti najviše za tri godine unazad računajući od dana kada, po prestanku delovanja tih okolnosti, korisnik podnese zahtev za isplatu.
OSTVARIVANJE I ZAŠTITA PRAVA
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koja se ostvaruju u Fondu obezbeđuju se u postupku predviđenom Zakonom o opštem upravnom postupku ako ovim zakonom nije drukčije uređeno.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koja se ostvaruju, kod poslodavaca, obezbeđuju se u postupku utvrđenom opštim aktom poslodavca, odnosno kolektivnim ugovorom u skladu sa ovim zakonom.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruju se u fondu u kome je osiguranik bio poslednji put osiguran.
Fond u kome je osiguranik bio poslednji put osiguran nadležan je i kada se prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruju po osnovu međunarodnih ugovora.
Izuzetno od odredaba st. 1. i 2. ovog člana, osiguranik odnosno korisnik prava može, na svoj zahtev, ostvariti pravo na penziju u fondu u kome je navršio pretežan deo staža osiguranja. Pod istim uslovima može se ostvariti i pravo na porodičnu penziju.
Pravo izbora fonda iz stava 3. ovog člana može se koristiti samo jedanput.
Zahtev za ostvarivanje prava na penziju podnosi se fondu u kome je osiguranik bio poslednji put osiguran.
Pravo za slučaj invalidnosti i smrti prouzrokovanih povredom na radu ostvaruju se u fondu u kome je osiguranik bio osiguran u času nastanka te povrede.
Prava za slučaj invalidnosti i smrti prouzrokovanih profesionalnom bolešću ostvaruju se u fondu u kome je osiguranik bio osiguran u vreme oboljenja od profesionalne bolesti, a ako u to vreme nije bio osiguran, prava se ostvaruju u fondu u kome je poslednji put bio osiguran.
Penzijski staž i zarade, odnosno osnovice osiguranja, kao i druge činjenice od uticaja na sticanje i utvrđivanje prava uzimaju se u obzir pri ostvarivanju prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, bez obzira kod kog su fonda utvrđeni, na osnovu podataka utvrđenih u matičnoj evidenciji o osiguranicima i korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja.
Staž osiguranja utvrđuje fond kod koga je taj staž navršen.
Ako je penzijski staž utvrđen kod dva ili više fondova, fondovi nadoknađuju deo penzije fondu koji je priznao pravo na penziju koji odgovara srazmeri između staža koji je osiguraniku utvrđen kod drugog fonda i ukupnog penzijskog staža.
Pri utvrđivanju srazmere između utvrđenog staža i ukupnog penzijskog staža, od ukupnog penzijskog staža odbijaju se periodi koji su utvrđeni kao učešće u revolucionarnom radu, narodnooslobodilačkom ratu, u antifašističkoj borbi u drugim zemljama i savezničkim vojskama i periodi provedeni van rada zbog okolnosti prouzrokovanih ratovima.
Naknada dela penzije, u smislu stava 1. ovog člana, obuhvata, pored njenog srazmernog dela, i odgovarajući deo dodatnih davanja uz penziju koja korisniku pripadaju po osnovu penzijskog i invalidskog osiguranja, kao i odgovarajući deo obaveznih doprinosa koji se isplaćuju na penzijska primanja.
Naknada odgovarajućeg dela penzije obračunava se i isplaćuje tromesečno.
U sprovođenju postupka za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja Fond je dužan da obezbedi efikasno ostvarivanje prava i da osiguranicima i korisnicima prava pruža stručnu pomoć.
U postupku za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja u Fondu obezbeđuje se dvostepenost.
U postupku za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koja osiguranik ostvaruje kod poslodavca, osiguraniku se obezbeđuje zaštita prava, pod uslovima i na način koji su utvrđeni opštim aktom poslodavca, u skladu sa zakonom.
Svojstvo osiguranika utvrđuje se na osnovu prijave na osiguranje podnete po propisima o matičnoj evidenciji, ako ovim zakonom nije drukčije određeno.
Svojstvo osiguranika za lice za koje je podneta prijava na osiguranje utvrđuje se uvođenjem u matičnu evidenciju i izdavanjem potvrde o prijemu prijave na osiguranje bez izdavanja pismenog rešenja.
Prilikom prijema prijave na osiguranje proveravaju se podaci sadržani u prijavi i zahtevaju dokazi na kojima se ti podaci zasnivaju.
Kad se na osnovu podnete prijave na osiguranje utvrdi da nisu ispunjeni uslovi za priznavanje svojstva osiguranika i za uvođenje u matičnu evidenciju, o tome se izdaje pismeno rešenje.
Lice za koje nije podneta prijava na osiguranje može da podnese zahtev za utvrđivanje svojstva osiguranika ako smatra da ima pravo na penzijsko i invalidsko osiguranje.
Po zahtevu iz stava 1. ovog člana donosi se rešenje.
Licu kome svojstvo osiguranika nije utvrđeno prilikom stupanja u osiguranje u rokovima određenim za podnošenje prijave na osiguranje može to svojstvo, na način određen ovim zakonom, da se utvrđuje najranije od 1. januara 1965. godine.
Svojstvo osiguranika i osnov osiguranja ne mogu se utvrđivati na osnovu izjava svedoka.
Kada se svojstvo osiguranika utvrđuje po isteku rokova određenih za podnošenje prijave na osiguranje, organ nadležan za rešavanje o utvrđivanju svojstva osiguranika dužan je da pokrene postupak za naplatu doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje za periode za koje se utvrđuje svojstvo osiguranika, odnosno postupak za naknadu štete pričinjene Fondu zbog nepodnošenja ili neblagovremenog podnošenja prijave na osiguranje.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja utvrđena ovim zakonom stiču se i dospevaju danom ispunjenja uslova, s tim što se pravo na starosnu penziju može ostvariti posle prestanka osiguranja. Zahtev se može podneti i pre prestanka osiguranja uz pružanje odgovarajućih dokaza o njegovom prestanku.
Postupak za ostvarivanje prava na starosnu penziju pokreće se na zahtev osiguranika.
Postupak za ostvarivanje prava na porodičnu penziju pokreće se na zahtev člana porodice umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava.
Postupak za utvrđivanje penzijskog staža pokreće se na zahtev osiguranika, odnosno korisnika prava kao i člana porodice umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava.
Penzijski staž se ne može dokazivati po osnovu izjava svedoka.
Postupak za ostvarivanje prava po osnovu invalidnosti i opasnosti od nastanka invalidnosti pokreće Fond na zahtev osiguranika, na osnovu predloga za utvrđivanje invalidnosti izdatog u skladu sa opštim aktom Fonda.
Za radnike koji rade na poslovima sa posebnim uslovima rada postupak za ostvarivanje prava iz stava 1. ovog člana pokreće osiguranik odnosno poslodavac na osnovu predloga službe medicine rada.
Izuzetno od stava 1. ovog člana, postupak se može pokrenuti na zahtev osiguranika i bez predloga za utvrđivanje invalidnosti uz medicinsku dokumentaciju, s tim da ukoliko se ne utvrdi invalidnost ili opasnost od nastanka invalidnosti osiguranik sam snosi troškove veštačenja.
Postupak za ostvarivanje prava na novčanu naknadu za telesno oštećenje i prava na pomoć i negu drugog lica pokreće se na zahtev osiguranika, odnosno korisnika prava, na osnovu medicinske dokumentacije.
Postupak za ostvarivanje prava na novčanu naknadu za telesno oštećenje pokreće se i po službenoj dužnosti na osnovu mišljenja organa veštačenja datog prilikom veštačenja o invalidnosti, u skladu sa opštim aktom Fonda.
Kada je za rešavanje o pravu iz penzijskog i invalidskog osiguranja potrebno utvrđivanje postojanja invalidnosti, opasnosti od nastanka invalidnosti, telesnog oštećenja, uzroka invalidnosti i telesnog oštećenja, potrebe za pomoći i negom drugog lica, potpune nesposobnosti za rad, Fond utvrđuje te činjenice na osnovu ocene, nalaza i mišljenja organa veštačenja čije se obrazovanje i način rada uređuje opštim aktom Fonda.
Nalaz, ocena i mišljenje iz stava 1. ovog člana podleže prethodnoj kontroli koju vrši organ utvrđen opštim aktom Fonda.
U obavljanju prethodne kontrole nalaza, ocene i mišljenja može se dati saglasnost ili primedba. Primedba kojom se ukazuje na uočene nedostatke i daje uputstvo za njihovo otklanjanje obavezna je za organe koji su vršili veštačenje.
Poslodavac kod koga je osiguranik zaposlen obezbeđuje učešće svog predstavnika u radu organa veštačenja kada daje nalaz i mišljenje o preostaloj radnoj sposobnosti, ili opasnosti od nastanka invalidnosti i obezbeđuje potrebnu dokumentaciju o radnim odnosima na koje je osiguranik raspoređen, odnosno na koje može biti raspoređen.
Promene u stanju invalidnosti koje su od uticaja na pravo na invalidsku penziju priznato pravosnažnim rešenjem, mogu da se utvrđuju samo u postupku pokrenutom po zahtevu osiguranika.
Izuzetno od stava 1. ovog člana, kada se korisnik invalidske penzije zaposli, odnosno obavlja samostalnu delatnost po osnovu koje je obavezno osiguran, organ nadležan za rešavanje o pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja će po sopstvenoj inicijativi ili inicijativi organa veštačenja da odredi ponovni pregled korisnika prava.
Promene u stanju invalidnosti invalida rada II i III kategorije kada je po tom osnovu stečeno pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, odnosno pravo na raspoređivanje na drugi odgovarajući posao ili zaposlenje na svom ili drugom odgovarajućem poslu, kao i promene u stanju opasnosti od nastanka invalidnosti i stanju telesnog oštećenja, mogu da se utvrđuju u postupku pokrenutom po zahtevu osiguranika, odnosno na inicijativu lekara osnovne zdravstvene delatnosti, organa veštačenja ili poslodavca.
Organ nadležan za rešavanje o pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja može po sopstvenoj inicijativi ili inicijativi organa veštačenja da odredi ponovni pregled korisnika prava na pomoć i negu drugog lica.
Kao dan nastanka invalidnosti, opasnosti od nastanka invalidnosti, telesnog oštećenja, ili potrebe za pomoći i negom drugog lica uzima se dan kada je na osnovu pregleda dat nalaz i mišljenje organa veštačenja u prvostepenom postupku, odnosno neki raniji dan, za koji postoji odgovarajuća medicinska dokumentacija.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruju se na osnovu podataka utvrđenih u matičnoj evidenciji.
Činjenice koje se po propisima o matičnoj evidenciji ne utvrđuju i ne registruju u matičnoj evidenciji, a koje su od značaja za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, utvrđuju se u postupku rešavanja o tim pravima.
Rešenje o pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja i o penzijskom stažu donosi organ određen opštim aktom Fonda.
Prvostepeno rešenje iz stava 1. ovog člana podleže prethodnoj kontroli, koju vrši organ utvrđen opštim aktom Fonda.
Protiv prvostepenog rešenja, može se izjaviti žalba organu određenom opštim aktom Fonda u roku od 15 dana od dana prijema rešenja.
Žalba ne odlaže izvršenje rešenja, osim ako se njom pobija utvrđena invalidnost i opasnost od nastanka invalidnosti.
Protiv rešenja kojim je odlučeno o pravima, prema osnovu preostale radne sposobnosti i opasnosti od nastanka invalidnosti ako je osiguranik u vremenu ostvarivanja prava zaposlen, pravo žalbe ima i poslodavac kod koga je osiguranik zaposlen, u roku od 15 dana od dana prijema rešenja.
Na osnovu konačnog rešenja Fonda o priznavanju prava na raspoređivanje na svoj posao ili drugi odgovarajući posao, prava na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, kada ta prava obezbeđuje poslodavac, poslodavac raspoređuje osiguranika, odnosno obezbeđuje mu prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, odgovarajuće novčane naknade i zaštitu prava pod uslovima i na način koji su utvrđeni opštim aktom poslodavca.
Kada pravo na zapošljavanje na svom poslu ili drugom odgovarajućem poslu na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju i odgovarajuće novčane naknade obezbeđuje Fond, on rešenjem odlučuje o upućivanju korisnika prava na zapošljavanje, prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju i o određivanju odgovarajuće novčane naknade.
Prvostepeno rešenje Fonda podleže reviziji, koju vrši organ određen opštim aktom Fonda.
Revizijom se može ispitati i pravilnost ocene, nalaza i mišljenja koje daju organi veštačenja.
Revizija ne odlaže izvršenje rešenja.
Ako je protiv prvostepenog rešenja izjavljena žalba, o reviziji i žalbi rešava se istim rešenjem.
Ako protiv prvostepenog rešenja nije izjavljena žalba, a revizija ne bude izvršena u roku od tri meseca od dana isteka roka za žalbu, smatra se da je revizija izvršena i data saglasnost na to rešenje.
U vršenju revizije može se na prvostepeno rešenje dati saglasnost, odnosno prvostepeno rešenje može se izmeniti, poništiti ili ukinuti.
Ako je prvostepeno rešenje poništeno ili ukinuto revizijom se ispituje samo da li je novo rešenje u skladu sa razlozima zbog kojih je ranije prvostepeno rešenje poništeno ili ukinuto.
Protiv rešenja Fonda donetog po žalbi, odnosno u vršenju revizije o pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja i protiv konačnog rešenja donetog po propisima o matičnoj evidenciji o osiguranicima i korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja može se pokrenuti upravni spor kod okružnog suda na čijem području osiguranik, odnosno korisnik prava ima prebivalište.
Protiv konačnog rešenja Fonda, u slučajevima kada nisu ispunjeni uslovi za pokretanje obnove postupka po Zakonu o opštem upravnom postupku, ili su protekli rokovi za obnovu postupka po tom zakonu, može se pokrenuti obnova postupka:
1. ako se sazna za nove činjenice, odnosno nađe ili stekne mogućnost da se upotrebe novi dokazi koji bi sami, ili u vezi sa već upotrebljenim dokazima, mogli dovesti do drugačijeg rešenja;
2. kada je propušteno da se u ranijem postupku iznese neka činjenica, odnosno dokaz koji može dovesti do drugačijeg rešenja.
Obnova postupka pokreće se na zahtev osiguranika ili po službenoj dužnosti.
Ako je zahtev za obnovu postupka podnet, odnosno postupak obnove pokrenut u roku od pet godina od dana dostavljanja rešenja osiguraniku, u postupku obnove primenjuju se propisi koji važe u vreme donošenja rešenja po kome se postupak obnavlja. Ako je zahtev podnet, odnosno postupak obnove pokrenut po isteku tog roka, u postupku obnove primenjuju se propisi koji važe u vreme podnošenja zahteva za obnovu postupka, odnosno u vreme pokretanja tog postupka po službenoj dužnosti.
Na osnovu podataka pribavljenih u ranijem i obnovljenom postupku, nadležni organ novim rešenjem može ranije rešenje koje je bilo predmet obnove ostaviti na snazi ili ga zameniti novim rešenjem kojim se ukida ranije rešenje.
Odredbe st. 1. do 3. ovog člana ne primenjuju se u postupku rešavanja zahteva za obnovu postupka za utvrđivanje posebnog staža iz narodnooslobodilačkog rata podnetih posle 30. juna 1983. godine.
Obnova postupka može se pokrenuti na zahtev osiguranika ili po službenoj dužnosti i ako se ustanovi da je u radnoj knjižici ili drugoj javnoj ispravi pogrešno i nepravilno utvrđen i upisan staž osiguranja koji se računa sa uvećanim trajanjem.
Pravosnažno rešenje Fonda može se izmeniti novim rešenjem ako je njime povređen zakon ili opšti akt Fonda na štetu osiguranika, odnosno korisnika prava ili ako je o nekom pravnom pitanju docnije zauzeto pravno shvatanje povoljnije za osiguranika.
Novo rešenje će se doneti i ako se sazna za činjenice koje su od uticaja na pravo osiguranika, a koje su nastale posle donošenja rešenja.
Prava utvrđena rešenjem donetim u postupku izmene pripadaju od prvog dana narednog meseca od dana podnošenja zahteva za izmenu rešenja, odnosno od dana donošenja rešenja u postupku za izmenu pokrenutom po službenoj dužnosti.
Kod ponovnog rešavanja o pravu osiguranika, odnosno korisnika prava, prema stavu 1. ovog člana primenjuju se propisi koji su važili u času donošenja konačnog rešenja. Ako se rešava o pravu prema stavu 2. ovog člana primeniće se propisi koji važe u vreme pokretanja postupka.
Kada u postupku za ostvarivanje prava nastane sukob nadležnosti između fondova, odnosno Fonda i poslodavca, taj sukob rešava Vrhovni sud Srbije.
MATIČNA EVIDENCIJA
U Fondu se vodi matična evidencija o osiguranicima i korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja na način utvrđen zakonom.
Ministarstvo nadležno za poslove penzijskog i invalidskog osiguranja može propisati obrasce za vođenje matične evidencije o osiguranicima i korisnicima prava, za podatke koji nisu utvrđeni u prijavama, saglasno zakonu.
Opštinska uprava podnosi prijavu Fondu o početku, prestanku i promeni poslovanja za lica koja samostalno obavljaju delatnost.
Organizacija ili udruženje koje vodi evidenciju lica koja, u skladu sa zakonom, samostalno obavljaju određenu delatnost kao osnovno zanimanje podnose prijavu Fondu o početku, prestanku ili promeni obavljanja delatnosti.
Opštinska uprava podnosi prijavu Fondu o početku, promeni i prestanku obavljanja poljoprivredne delatnosti zemljoradnika.
Prijava iz st. 1. do 3. ovog člana dostavlja se prema propisima o matičnoj evidenciji.
DOBROVOLJNO PENZIJSKO I INVALIDSKO OSIGURANJE
Dobrovoljnim penzijskim i invalidskim osiguranjem mogu se osigurati građani koji nisu obavezno osigurani po ovom zakonu, a osiguranici koji su obavezno osigurani po ovom zakonu mogu obezbediti prava u većem obimu, od obima prava koji se obezbeđuje po ovom zakonu, kao i drugu vrstu prava koja nisu utvrđena ovim zakonom.
Sredstva za dobrovoljno penzijsko i invalidsko osiguranje za građane koji nisu obavezno osigurani vode se i koriste odvojeno od obaveznog penzijskog i invalidskog osiguranja.
Dobrovoljno penzijsko i invalidsko osiguranje bliže uređuje Fond.
ORGANIZACIJA
Osnivaju se fondovi:
Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje zaposlenih, u kome pored osiguranika zaposlenih, prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruju i lica iz čl. 12. do 14. ovog zakona.
Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje samostalnih delatnosti i
Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje zemljoradnika.
Delokrug fonda je da:
1. osigurava na penzijsko i invalidsko osiguranje sva lica koja su ovim zakonom obavezno osigurana;
2. utvrđuje stope doprinosa za dobrovoljno penzijsko i invalidsko osiguranje i osnovice za plaćanje tih doprinosa;
3. obezbeđuje namensko i ekonomično korišćenje sredstava za penzijsko i invalidsko osiguranje, stvara rezerve za osiguranje i stara se o uvećanju sredstava na ekonomskim osnovama;
4. obezbeđuje neposredno, efikasno, racionalno i zakonito ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja i organizuje obavljanje poslova za sprovođenje osiguranja;
5. vrši kontrolu prijavljivanja na osiguranje i, pored nadležnog organa, vrši kontrolu obračuna i plaćanja doprinosa za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje;
6. uređuje, organizuje i sprovodi dobrovoljno penzijsko i invalidsko osiguranje i vrši kontrolu plaćanja doprinosa za ovo osiguranje;
7. obavlja druge poslove određene zakonom i statutom fonda.
U postupku kontrole obračuna i plaćanja doprinosa, shodno se primenjuju odgovarajuće odredbe propisa o kontroli, utvrđivanju i naplati javnih prihoda, ako ovim zakonom nije drugačije određeno.
Ako fond prilikom kontrole u smislu stava 1. tačka 5. ovog člana utvrdi da nije pravilno obračunat i plaćan doprinos, izdaće nalog za plaćanje doprinosa.
Na izdati nalog može se uložiti prigovor nadležnom poreskom organu koji je u roku od osam dana dužan da odluči po prigovoru.
Kontrolu obračuna i plaćanja doprinosa može vršiti službeno lice fonda, koje ima ovlašćenje izdato od strane direktora fonda.
Fond je pravno lice sa statusom ustanove i upisuje se u sudski registar.
Sedište fonda je u Beogradu.
Organi fonda su: skupština fonda, upravni odbor fonda, nadzorni odbor fonda i direktor fonda.
Skupštinu fonda čine predstavnici osiguranika i korisnika prava.
Sastav, broj članova, način izbora, delokrug, način rada, kao i druga pitanja od značaja za rad skupštine uređuju se statutom fonda.
Skupština fonda:
1. donosi statut;
2. utvrđuje stope doprinosa za dobrovoljno penzijsko i invalidsko osiguranje i osnovice za plaćanje tih doprinosa;
3. donosi srednjoročne i godišnje programe rada, finansijski plan i godišnji obračun fonda;
4. odlučuje o drugim pitanjima i obavlja druge poslove u skladu sa statutom.
Vlada Republike Srbije daje saglasnost na statut fonda i program rada.
Predsednika i članove upravnog odbora imenuje i razrešava skupština fonda.
Predsednik i članovi upravnog odbora imenuju se na vreme od četiri godine.
Sastav, broj članova, delokrug i način rada, kao i druga pitanja od značaja za rad upravnog odbora uređuju se statutom fonda.
Upravni odbor:
1. odlučuje o poslovanju fonda;
2. podnosi izveštaj o poslovanju fonda i godišnji obračun fonda skupštini fonda i Vladi Republike Srbije, najkasnije do 31. marta tekuće godine za prethodnu godinu, i
3. odlučuje o drugim pitanjima, u skladu sa statutom fonda.
Predsednika i članove nadzornog odbora imenuje i razrešava skupština fonda.
Članovi nadzornog odbora imenuju se na vreme od četiri godine.
Sastav, broj članova, delokrug i način rada kao i druga pitanja od značaja za rad nadzornog odbora uređuju se statutom fonda.
Nadzorni odbor vrši nadzor nad poslovanjem fonda o čemu najmanje jednom godišnje izveštava skupštinu fonda, upravni odbor fonda i Vladu Republike Srbije.
Direktor fonda predstavlja i zastupa fond, izvršava odluke skupštine fonda i upravnog odbora fonda, rukovodi radom zaposlenih u fondu i vrši druge poslove utvrđene statutom.
Direktora fonda imenuje i razrešava skupština fonda, uz saglasnost Vlade Republike Srbije.
Mandat direktora fonda traje četiri godine.
Upravne, administrativne, finansijske, tehničke i druge poslove utvrđene zakonom i statutom obavljaju zaposleni u fondu.
Na akt o organizaciji i sistematizaciji zaposlenih iz stava 1. ovog člana, saglasnost daje Vlada Republike Srbije.
Radi obavljanja poslova iz stava 1. ovog člana, statutom fonda određuju se organizacione jedinice.
Obavljanje poslova iz stava 1. ovog člana fond može u celini ili delimično poveriti drugoj organizaciji.
Nadzor nad zakonitošću rada fonda vrši ministarstvo nadležno za poslove penzijskog i invalidskog osiguranja.
FINANSIRANJE
Prihod fonda čine sredstva:
1. doprinosa za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje;
2. doprinosa za dobrovoljno penzijsko i invalidsko osiguranje;
3. budžeta Republike;
4. od imovine kojom raspolaže fond;
5. drugih organizacija penzijskog i invalidskog osiguranja kod kojih je navršen deo staža osiguranja;
6. ostvarena izdavanjem, odnosno prometom hartija od vrednosti;
7. domaćih i inostranih kredita i zajmova;
8. i druga sredstva.
Prihod Republičkog fonda za penzijsko i invalidsko osiguranje zaposlenih čine i:
1. novčana sredstva ostvarena prodajom društvenog kapitala i prodajom društvenih preduzeća ili njihovih delova u skladu sa zakonom;
2. dividende na deonice izdate od preduzeća, ustanova i drugih institucija po osnovu ranijih ulaganja sredstava penzijskog i invalidskog osiguranja u infrastrukturne, zdravstvene i druge objekte.
Sredstva za penzijsko i invalidsko osiguranje mogu se koristiti samo za namene određene zakonom i to:
1. penzije i novčane naknade iz penzijskog i invalidskog osiguranja;
2. prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, odnosno odgovarajuće zaposlenje invalida rada, u skladu sa ovim zakonom;
3. zdravstvenu zaštitu korisnika penzija u skladu sa zakonom;
4. naknade za staž ostvaren kod fonda, kad se penzija po osnovu tog staža ostvaruje kod drugih organizacija penzijskog i invalidskog osiguranja;
5. troškove za rad organa fonda i obavljanje upravnih, administrativnih, finansijskih, tehničkih i drugih poslova za sprovođenje penzijskog i invalidskog osiguranja.
Sredstva za penzijsko i invalidsko osiguranje mogu se, u skladu sa statutom fonda i pod uslovom da su izmirene obaveze iz stava 1. ovog člana, koristiti za društveni standard korisnika penzija, mere i akcije koje neposredno doprinose sprečavanju i smanjenju invalidnosti i za naučnoistraživački rad na razvoju i unapređenju sistema.
6. Druge obaveze utvrđene zakonom
U fondu se obrazuju sredstva rezerve izdvajanjem određenog procenta iz sredstava ostvarenih doprinosima za penzijsko i invalidsko osiguranje i od ostvarenog viška prihoda nad rashodima utvrđenog godišnjim obračunom fonda.
Procenat izdvajanja za rezervu određuje skupština fonda tako da se izdvajanje obavezno vrši sve dok sredstva rezerve ne dostignu tromesečni iznos redovnih obaveza fonda.
Sredstva rezerve služe za stabilizaciju fonda i stopa doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje i koriste se na način koji omogućava uvećanje ukupnih sredstava fonda.
Sredstva rezerve mogu se koristiti kao obrtna sredstva za izvršenje tekućih obaveza fonda.
Slobodna sredstva fonda iz člana 213. stav 1. ovog zakona koriste se za ulaganje u hartije od vrednosti, za ulaganje radi sprečavanja nastanka invalidnosti, za zapošljavanje ili prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju invalida rada, zaštitu i zbrinjavanje ostarelih i iznemoglih korisnika prava i druge namene, radi ostvarivanja dobiti.
Sredstva iz člana 213. stav 2. tačka 1. ovog zakona koriste se za ulaganje u hartije od vrednosti i druge razvojne namene radi ostvarivanja dobiti uz prethodno mišljenje republičkog organa nadležnog za poslove razvoja.
Republika obezbeđuje fondu sredstva koja nedostaju za svaku dospelu isplatu penzija (državna garancija).
Fond je dužan da sredstva dobijena po stavu 1. ovog člana povrati najkasnije do kraja naredne kalendarske godine.
Naknada štete pričinjena fondu, odnosno povraćaj nezakonito i nepravilno izvršenih isplata penzija i drugih davanja prema osnovu prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja vrši se po odredbama Zakona o obligacionim odnosima ako ovim zakonom nije drukčije predviđeno.
Fond ima pravo da zahteva naknadu učinjene štete od lica koje je prouzrokovalo invalidnost, telesno oštećenje ili smrt osiguranika ako je prema tom osnovu ostvareno pravo iz penzijskog i invalidskog osiguranja. Pri utvrđivanju visine štete ne uzimaju se u obzir iznos uplaćenog doprinosa za to osiguranje niti dužina navršenog penzijskog staža.
Zahtevom za naknadu štete može se obuhvatiti ukupan iznos štete ili iznos dela štete koji se odnosi na određeno proteklo razdoblje (kalendarska godina ili kraće vremensko razdoblje).
Fond može zahtevati da se šteta koja se sastoji u obavezi na plaćanje invalidske i porodične penzije kao i drugog trajnog novčanog davanja naknadi u jednom ukupnom iznosu. Ovaj iznos obračunava se prema visini priznate penzije kao i drugog trajnog novčanog davanja i prema verovatnom prosečnom korišćenju ovih prava.
Fond ima pravo da zahteva naknadu štete i neposredno od zajednice osiguranja imovine i lica nastale upotrebom motornog vozila.
Poslodavac ili drugo pravno lice kazniće se za prekršaj novčanom kaznom do 10.000 novih dinara:
1. ako uskrati davanje podataka o osiguraniku i korisniku prava; ako fondu, ili osiguraniku da netačno obaveštenje, ili da netačne podatke za utvrđivanje činjenica važnih za utvrđivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja; ako sprečava uviđaj na licu mesta ili pregled poslovnih knjiga i evidencija koje se odnose na podatke u vezi sa penzijskim osiguranjem;
2. ako davanjem neistinitih podataka, odnosno isprava, omogući osiguraniku ili drugom licu korišćenje prava koja mu po ovom zakonu ne pripadaju uopšte ili ne pripadaju u tom obimu;
3. ako ne izvršava obaveze u vezi sa prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom, odnosno raspoređivanjem na druge poslove, invalida rada, odnosno osiguranika kod kojih je utvrđena opasnost od nastanka invalidnosti;
4. ako ne vodi ili neuredno vodi propisane evidencije o osiguranicima, uključujući posebne evidencije o invalidima rada.
Za radnje iz stava 1. ovog člana kazniće se za prekršaj odgovorno lice kod poslodavca ili drugog pravnog lica novčanom kaznom do 1.000 novih dinara.
Odgovorno lice organa, organizacije ili udruženja ako ne izvrši radnje iz člana 198. ovog zakona, kazniće se za prekršaj kaznom do 1.000 novih dinara.
Novčanom kaznom do 1.000 novih dinara kazniće se za prekršaj korisnik prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koji ne prijavi promenu koja je od uticaja na pravo, odnosno obim korišćenja tog prava.
Korisnici prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koji su do dana početka primene ovog zakona ta prava ostvarili po propisima koji su bili na snazi do tog dana, a koja su utvrđena ovim zakonom, imaju ta prava i posle tog dana u obimu i na način utvrđen ovim zakonom, ako je to za njih povoljnije.
Koeficijenti za valorizaciju zarada, odnosno osnovica osiguranja iz ranijih godina prema kojima se utvrđuje penzijski osnov i procenti za usklađivanje penzija utvrđeni prema propisima koji su bili na snazi do dana početka primene ovog zakona, ne mogu se uzimati prema odredbama ovog zakona radi utvrđivanja novog iznosa penzije.
Postupak za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja pokrenut do dana početka primene ovog zakona, okončaće se pod uslovima i na način kako je bilo predviđeno propisima koji su bili na snazi u vreme pokretanja postupka, ako je to za osiguranika povoljnije.
Korisnici prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koji su ta prava ostvarili po propisima koji su bili na snazi do dana početka primene ovog zakona a koja prava nisu utvrđena ovim zakonom, ostvaruju ih pod uslovima, u obimu i na način utvrđen tim propisima.
Usklađivanje prava korisnika iz člana 225. ovog zakona i iz stava 1. ovog člana, vršiće se po odredbama ovog zakona.
Danom početka primene ovog zakona prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja mogu se ostvariti samo pod uslovima i na način utvrđen ovim zakonom.
Za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se zarada, naknada zarade, odnosno osnovica osiguranja ostvarena od 1. januara 1970. godine na osnovu podataka iz matične evidencije.
Za utvrđivanje penzijskog osnova uzimaju se i zarade ostvarene od 1. januara 1966. godine ako podacima o tim zaradama raspolaže matična evidencija ili osiguranik.
Ocena radne sposobnosti kod osiguranika kod kojih je utvrđena izmenjena radna sposobnost, izvršiće se u postupku pokrenutom po službenoj dužnosti u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu ovog zakona i doneti odgovarajuća rešenja.
Izuzetno od člana 225. stav 1. ovog zakona korisnicima prava na naknadu zbog rada sa skraćenim radnim vremenom koji su tu naknadu ostvarili po propisima koji su bili na snazi do dana početka primene ovog zakona, visina novčane naknade odrediće se po službenoj dužnosti u visini utvrđenoj ovim zakonom od dana početka primene ovog zakona.
Izuzetno od člana 226. ovog zakona, počev od dana početka primene ovog zakona ne može se koristiti pravo na zaštitni dodatak uz penziju i pravo na naknadu troškova prevoza.
Korisnicima zaštitnog dodatka uz penziju isplaćivaće se zaštitni dodatak do dana donošenja rešenja o najnižem iznosu penzije, a najkasnije 90 dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Rešenja kojima su priznata prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ili kojima je utvrđen penzijski staž, ako je njima očigledno povređen materijalni zakon mogu se ukinuti po pravu nadzora i po proteku roka po Zakonu o opštem upravnom postupku, u roku od dve godine od dana početka primene ovog zakona.
Do donošenja zakona kojim će se urediti staž osiguranja koji se računa sa uvećanim trajanjem, taj staž će se utvrđivati na način i po postupku kako je bilo predviđeno propisima koji su se primenjivali do dana početka primene ovog zakona.
Do donošenja zakona o matičnoj evidenciji osiguranicima i korisnicima prava primenjivaće se odgovarajući propisi koji su se primenjivali do dana početka primene ovog zakona.
Do donošenja liste profesionalnih bolesti i liste telesnih oštećenja, profesionalne bolesti i telesna oštećenja utvrđivaće se po odgovarajućim listama koje su se primenjivale do dana početka primene ovog zakona.
Korisnicima penzije zemljoradnika iz staračkih domaćinstava koji su do dana početka primene ovog zakona penziju ostvarili prema Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju AP Vojvodine ("Službeni list SAP Vojvodine", br. 16/83, 19/85, 18/86, 22/89, 32/89, 15/90 i "Službeni list AP Vojvodine" broj 1/91), penzija i pravo na zdravstvenu zaštitu obezbeđuju se i posle tog dana u obimu i na način utvrđen tim zakonom.
Zemljoradnici koji su do dana početka primene ovog zakona stekli, odnosno kojima je utvrđeno svojstvo osiguranika prema Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju zemljoradnika ("Službeni glasnik SR Srbije", broj 27/85); Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju AP Kosova i Metohije ("Službeni list SAP Kosovo", br. 26/83 i 26/86) i Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju AP Vojvodine osigurani su prema ovom zakonu od dana početka njegove primene.
Zemljoradnici na teritoriji AP Kosova i Metohije koji do 31.12.1992. godine nemaju utvrđeno svojstvo osiguranika, a na dan 1. januara 1993. godine imaju navršenih najmanje 15, a nemaju navršenih 55 (muškarci) odnosno 50 (žene) godina života obavezno se osiguravaju prema odredbama ovog zakona, sa kojim danom počinje i obaveza plaćanja doprinosa za to osiguranje.
Zemljoradnicima iz st. 1. i 2. ovog člana priznaje se prilikom ostvarivanja prava na starosnu penziju onoliko godina staža osiguranja koliko im nedostaje za ispunjenje minimalnih uslova staža osiguranja za sticanje prava na penziju prema članu 17. stav 2. ovog zakona.
Sredstva za pokrivanje obaveza koje nastaju priznavanjem staža prema stavu 3. ovog člana za osiguranike koji su u momentu sticanja, odnosno utvrđivanja svojstva osiguranika stariji od 55 (muškarci), odnosno 50 (žene) godina života obezbeđuje Republika.
Sredstva za pokrivanje obaveza koje nastaju priznavanjem staža prema stavu 3. ovog člana za osiguranike koji su u momentu sticanja, odnosno utvrđivanja svojstva osiguranika stariji od 50 (muškarci), odnosno 45 (žene) godina života obezbeđuju osiguranici.
Lica koja nemaju svojstvo osiguranika po ovom zakonu, ali su to svojstvo imala po ranijim propisima, kao i članovi njihovih porodica i članovi porodica korisnika prava po ranijim propisima, prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruju pod uslovima utvrđenim ovim zakonom.
Osiguranicima borcima narodnooslobodilačkog rata, učesnicima ranijih ratova i članovima njihovih porodica obezbeđuju se prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja u obimu, na način i pod uslovima koji su za borce narodnooslobodilačkog rata i učesnike ranijih ratova utvrđeni saveznim propisima.
Sredstva za ostvarivanje prava iz stava 1. ovog člana obezbeđuje Republika, ako zakonom nije drukčije određeno.
Republika obezbeđuje sredstva za prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koja su ostvarena po propisima koji su bili na snazi do dana početka primene ovog zakona, koja su ostvarena pod povoljnijim uslovima u odnosu na uslove utvrđene ovim zakonom.
Fond počinje sa radom danom početka primene ovog zakona.
Danom početka rada fonda prestaju sa radom:
1. Republička samoupravna interesna zajednica penzijskog i invalidskog osiguranja radnika;
2. Republička samoupravna interesna zajednica penzijskog i invalidskog osiguranja radnih ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom;
3. Samoupravna interesna zajednica penzijskog i invalidskog osiguranja radnika Vojvodine;
4. Samoupravna interesna zajednica penzijskog i invalidskog osiguranja samostalnih zanatlija i samostalnih ugostitelja Vojvodine;
5. Samoupravna interesna zajednica penzijskog i invalidskog osiguranja zemljoradnika Vojvodine;
6. Samoupravna interesna zajednica penzijskog i invalidskog osiguranja Kosova i Metohije.
Danom početka rada fondovi preuzimaju imovinu, inventar, sredstva, prava i obaveze samoupravnih interesnih zajednica iz člana 242. ovog zakona i njihovih osnovnih zajednica sa bilansnim stanjem na dan početka primene ovog zakona, i to:
- Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje zaposlenih preuzima imovinu, inventar, sredstva, prava i obaveze samoupravnih interesnih zajednica iz člana 242. tač. 1, 3. i 6. ovog zakona, osim viška rashoda nad prihodima, nastalih u poslovanju do početka primene ovog zakona, koje obezbeđuje Republika;
- Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje samostalnih delatnosti preuzima imovinu, inventar, sredstva, prava i obaveze samoupravne interesne zajednice iz člana 242. tačka 4. ovog zakona i deo imovine, inventara, sredstava, prava i obaveza samoupravne interesne zajednice iz člana 242. tačka 2. ovog zakona utvrđene deobnim bilansom;
- Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje zemljoradnika preuzima imovinu, inventar, sredstva, prava i obaveze samoupravne interesne zajednice iz člana 242. tačka 5. ovog zakona i deo imovine, inventara, sredstava, prava i obaveza samoupravne interesne zajednice iz člana 242. tačka 2. ovog zakona utvrđene deobnim bilansom.
Fond preuzima zaposlene u organizacijama iz člana 242. ovog zakona i to:
- Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje zaposlene u organizacijama iz člana 242. tač. 1, 3. i 6. ovog zakona;
- Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje samostalnih delatnosti zaposlene u organizacijama iz člana 242. tač. 2, 4. i 5. ovog zakona koji su radili na poslovima penzijskog i invalidskog osiguranja samostalnih delatnosti;
- Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje zemljoradnika zaposlene u organizacijama iz člana 242. tač. 2, 4. i 5. ovog zakona koji su radili na poslovima penzijskog i invalidskog osiguranja zemljoradnika.
Zaposleni iz stava 1. ovog člana koji ne budu raspoređeni u skladu sa aktom o organizaciji i sistematizaciji radnih mesta u fondu imaju prava zaposlenih za čijim je radom prestala potreba u skladu sa zakonom.
Vlada Republike Srbije imenovaće privremeni upravni odbor kao i lice koje će do imenovanja direktora obavljati njegove poslove i vršiti njegova ovlašćenja, najkasnije u roku od osam dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Privremeni upravni odbor Republičkog fonda penzijskog i invalidskog osiguranja zaposlenih ima 11 članova, Privremeni upravni odbor Republičkog fonda penzijskog i invalidskog osiguranja samostalnih delatnosti ima 7 članova i Privremeni upravni odbor Republičkog fonda penzijskog i invalidskog osiguranja zemljoradnika ima 9 članova.
Privremeni upravni odbor:
1. doneće statut fonda i druge akte neophodne za početak rada fonda;
2. doneće opšti akt o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mesta u fondu u roku od osam dana od dana imenovanja;
3. obavljaće druge poslove iz nadležnosti skupštine fonda i upravnog odbora fonda utvrđene ovim zakonom do njihovog konstituisanja.
Konstituisanje organa fonda izvršiće se najkasnije šest meseci od dana početka primene ovog zakona.
(Brisan)
Korisniku penzije, odnosno novčane naknade za pomoć i negu, koji je pravo na penziju, odnosno novčanu naknadu za pomoć i negu ostvario od 1. januara 1995. godine, penzija, odnosno novčana naknada za pomoć i negu za januar, februar, mart, april, maj i juni 1995. godine, isplatiće se u visini i na način kao i korisniku koji je ta prava ostvario do 1. januara 1995. godine.
Penzija, odnosno novčana naknada za pomoć i negu, isplaćena počev za mesec april 1994. godine zaključno sa junom 1995. godine, smatra se akontacijom penzije, odnosno novčane naknade za pomoć i negu.
Razlika između visine penzije, odnosno novčane naknade za pomoć i negu koja za mesece iz stava 1. ovog člana pripada prema čl. 30, 35. stav 2, 126. i 129. ovog zakona i visine akontacije penzije, odnosno novčane naknade za pomoć i negu, isplaćene za te mesece, isplatiće se u roku od 24 meseca od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Vlada Republike Srbije utvrdiće način i dinamiku isplate razlike iz stava 2. ovog člana.
Izuzetno od odredbi čl. 87. i 90. ovog zakona, godišnji obračun naknade zbog manje zarade na drugom odgovarajućem poslu za 1994. godinu, izvršiće se na osnovu porasta prosečnih zarada svih zaposlenih u Republici u 1994. godini u odnosu na 1993. godinu.
Osiguraniku ženi kojoj je do dana stupanja na snagu ovog zakona, visina starosne penzije određena prema članu 32. stav 2. ovog zakona, visina te penzije će se odrediti u procentima utvrđenim u stavu 1. tog člana za osiguranika ženu, a isplata tako određene penzije vršiće se od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Danom početka primene ovog zakona prestaju da važe: Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju radnika ("Službeni glasnik SRS", br. 13/83, 27/85, 22/86, 44/86, 28/87, 41/87, 16/88, 25/88, 12/89, 25/89 i 20/90); Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju radnih ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom ("Službeni glasnik SR Srbije", br. 13/83 i 20/90); Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju zemljoradnika ("Službeni glasnik SR Srbije", broj 27/85); Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju ("Službeni list SAP Vojvodine", br. 16/83, 19/85, 18/86, 22/89, 32/89, 15/90 i "Službeni list AP Vojvodine", broj 1/91); Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju ("Službeni list SAP Kosovo", br. 26/83 i 26/86) i propisi doneti na osnovu ovih zakona.
Ovaj zakon stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije", a primenjivaće se od 1. juna 1992. godine, s tim što će se odredbe čl. 29. i 129. ovog zakona primenjivati od 1. januara 1992. godine.
Samostalni član Zakona o izmeni
Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju
("Sl. glasnik RS", br. 82/92)
Član 2
Odredba člana 1. ovog zakona primenjivaće se i na osiguranike žene koje su navršile 35 godina penzijskog staža do dana stupanja na snagu ovog zakona, ako ne ostvare pravo na penziju najkasnije do 1. januara 1993. godine.
Član 3
Ovaj zakon stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".
Samostalni član Zakona o izmenama i dopunama
Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju
("Sl. glasnik RS", br. 28/95)
Član 8
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".
Samostalni članovi Zakona o izmenama i dopunama
Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju
("Sl. glasnik RS", br. 12/96)
Član 3
Penzije i novčane naknade za pomoć i negu, počev za decembar 1995. godine, obračunavaće se i isplaćivati u skladu sa Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju ("Službeni glasnik RS", br. 27/92 i 82/92), s tim što iznos najniže starosne i invalidske penzije za osiguranika zaposlenog i osiguranika samostalnih delatnosti, ne može biti niži od iznosa najniže penzije isplaćene za decembar 1995. godine.
Član 4
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".
* Novčane kazne za prekršaje određene ovim zakonom izmenjene su Zakonom o valorizovanju novčanih kazni za prekršaje iz republičkih zakona ("Sl. glasnik RS", br. 53/93 i 67/93) i Zakonom o izmenama zakona kojima su određene novčane kazne za privredne prestupe i prekršaje ("Sl. glasnik RS", br. 48/94).