ZAKONO OSNOVNIM PRAVIMA IZ PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGURANJA("Sl. list SFRJ", br. 23/82, 77/82, 75/85, 8/87, 65/87, 76/88 - odluka USJ, 74/89 - odluka USJ, 87/89, 44/90, 54/90 - ispr. i 84/90 - ispr. i "Sl. list SRJ", br. 41/94) |
Ovim zakonom uređuju se:
1) osnovna prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja radnika u radnom odnosu u organizaciji, kod poslodavca i u radnim zajednicama organa društveno-političkih zajednica, društveno-političkih organizacija, društvenih organizacija, udruženja građana, i drugih organizacija i zajednica i građanskih lica na službi u JNA;
2) posebni uslovi pod kojima borci narodnooslobodilačkog rata - radnici u radnom odnosu stiču i ostvaruju osnovna prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja;
3) posebni uslovi pod kojima radnici u saveznim organima i saveznim organizacijama stiču i ostvaruju osnovna prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja.
Ovim zakonom utvrđuju se i prava drugih radnih ljudi na penzijsko i invalidsko osiguranje radi obezbeđivanja njihove materijalne i socijalne sigurnosti, u skladu sa zakonom.
Pod organizacijom, u smislu ovog zakona, podrazumevaju se: preduzeće, organizacija društvenih delatnosti, banka i druga finansijska organizacija, organizacija za osiguranje, zadruga i oblici saradnje i zajedničkog poslovanja sa stranim licem.
Pod poslodavcem, u smislu ovog zakona, podrazumevaju se: radni ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom, odnosno ličnim radom i sredstvima u svojini građana, građanska pravna i fizička lica, poljoprivredna gazdinstva, predstavništva stranih firmi i diplomatska i konzularna predstavništva u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji.
Radnici u radnom odnosu, na načelima uzajamnosti, solidarnosti i minulog rada, obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem na samoupravnim osnovama obezbeđuju svoju materijalnu i socijalnu sigurnost u slučaju smanjenja ili gubitka radne sposobnosti, starosti i telesnog oštećenja, a za članove svoje porodice - pravo na porodičnu penziju u slučaju smrti.
Radnik u radnom odnosu, kao i radnik koji je ostvario prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja (u daljem tekstu: korisnik prava) ima, po osnovu svog minulog rada, pravo na:
1) utvrđivanje penzije prema proseku valorizovanih ličnih dohodaka koje je osiguranik ostvario u određenom periodu;
2) usklađivanje penzije s kretanjem nominalnih ličnih dohodaka svih radnika zaposlenih na teritoriji republike, odnosno autonomne pokrajine;
3) druga prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja utvrđena zakonom, kolektivnim ugovorom i opštim aktom (statutom, pravilima i drugim opštim aktom) samoupravne interesne zajednice penzijskog i invalidskog osiguranja ili drugog oblika samoupravnog organizovanja.
Korisnik prava na penziju može ostvariti i druga lična materijalna prava po osnovu minulog rada (pravo na stan, pravo na korišćenje objekata za odmor i rekreaciju, pravo na korišćenje restorana društvene ishrane i dr.) u skladu sa opštim aktom organizacije ili samoupravne interesne zajednice penzijskog i invalidskog osiguranja, odnosno drugog oblika samoupravnog organizovanja, usklađenim sa zakonom i kolektivnim ugovorom.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja su neotuđiva, lična materijalna prava i ne mogu se prenositi na druga lica.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ne mogu zastareti, osim dospelih, a neisplaćenih iznosa penzija i drugih novčanih davanja u slučajevima utvrđenim zakonom.
Radnici u radnom odnosu i korisnici prava u samoupravnim interesnim zajednicama penzijskog i invalidskog osiguranja, odnosno drugim oblicima samoupravnog organizovanja (u daljem tekstu: zajednice) ostvaruju svoja samoupravna prava, obaveze i odgovornosti u penzijskom i invalidskom osiguranju i utvrđuju zajedničke i pojedinačne obaveze prema tim zajednicama, politiku razvoja, unapređivanja i sprovođenja penzijskog i invalidskog osiguranja i zajednička i pojedinačna prava koja u njima ostvaruju, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom.
Radi ostvarivanja zajedničkih ciljeva i zadataka u penzijskom i invalidskom osiguranju, zajednice mogu osnivati saveze i druge oblike udruživanja, kao i uspostavljati druge vidove međusobne saradnje.
Zajednice sporazumno uređuju pitanja značajna za ostvarivanje prava radnika iz penzijskog i invalidskog osiguranja i druga pitanja od njihovog zajedničkog interesa.
Zajednice sarađuju sa organizacijom sindikata u uređivanju pitanja značajnih za ostvarivanje prava radnika iz penzijskog i invalidskog osiguranja i drugih pitanja od zajedničkog interesa.
Sredstva potrebna za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja radnici u radnom odnosu obezbeđuju kao sredstva lične potrošnje i udružuju ih u okviru zajednice, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom.
Sredstva iz stava 1. ovog člana obezbeđuju se doprinosom iz ličnog dohotka radnika i doprinosom iz dohotka, odnosno dobiti organizacije, kao i doprinosom iz dobiti i prihoda koji poslodavac ostvari obavljanjem svoje delatnosti.
Visina, način i rokovi uplate doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje utvrđuju se u skladu sa zakonom.
U obezbeđivanju sredstava za penzijsko i invalidsko osiguranje učestvuju i društveno-političke zajednice u skladu sa zakonom, odnosno odlukom skupštine društveno-političke zajednice.
Radnici u radnom odnosu svoju materijalnu i socijalnu sigurnost obezbeđuju penzijskim i invalidskim osiguranjem na osnovu svog društveno-ekonomskog položaja u radnom odnosu i radnog doprinosa koji su svojim tekućim i minulim radom dali u sticanju dohotka, odnosno dobiti organizacije, odnosno prihoda koji poslodavac ostvari obavljanjem svoje delatnosti.
Radni doprinos, na osnovu koga se stiču i ostvaruju prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja iz stava 1. ovog člana, izražava se ličnim dohotkom koji je ostvaren u skladu sa opštim aktom usklađenim sa kolektivnim ugovorom i zakonom.
Radni ljudi koji ličnim radom samostalno u vidu zanimanja obavljaju umetničku ili drugu kulturnu, advokatsku ili drugu delatnost i radni ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom sredstvima u svojini građana, materijalnu i socijalnu sigurnost za sebe i članove svoje porodice obezbeđuju, ako nisu obavezno osigurani po drugom osnovu, obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem, u skladu sa zakonom.
Osnivač privatnog preduzeća, radnje, odnosno vlasnik poljoprivrednog gazdinstva, koji obavlja određenu delatnost, kao i poslovođa ugovornog preduzeća, materijalnu i socijalnu sigurnost za sebe i članove svoje porodice obezbeđuje, ako nije obavezno osiguran po drugom osnovu, obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem, u skladu sa zakonom.
Lica iz st. 1. i 2. ovog člana obavezno se osiguravaju bez obzira na državljanstvo.
Zemljoradnik i član njegovog domaćinstva i drugi radni ljudi koji se bave poljoprivrednom delatnošću kao jedinim i glavnim zanimanjem, svoju materijalnu i socijalnu sigurnost obezbeđuju obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem, u skladu sa zakonom.
Čl. 11-15
(Brisani)
Penzijskim i invalidskim osiguranjem obavezno se, pod uslovima i na način koji su utvrđeni zakonom, obezbeđuje materijalna i socijalna sigurnost svakom građaninu u slučaju smanjenja ili gubitka radne sposobnosti, odnosno članovima porodice u slučaju njegove smrti prouzrokovane vršenjem poslova i zadataka u vezi s akcijama spasavanja ili odbrane od elementarnih nepogoda ili nesreća, obavljanjem samoupravnih, javnih i drugih društvenih funkcija ili građanskih dužnosti na poziv državnih i drugih ovlašćenih organa, vršenjem obavezne vojne službe, poslovima i zadacima opštenarodne odbrane i društvene samozaštite, omladinskim radnim akcijama, kao i na drugim poslovima i zadacima za koje je zakonom utvrđeno da su od opšteg društvenog interesa.
Osnovna prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, u smislu ovog zakona, jesu:
1) pravo na starosnu penziju,
2) pravo na raspoređivanje na druge odgovarajuće poslove, odnosno radne zadatke, pravo na odgovarajuće zaposlenje, pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, kao i pravo na odgovarajuće novčane naknade,
3) pravo na invalidsku penziju,
4) pravo na porodičnu penziju,
5) pravo na novčanu naknadu za telesno oštećenje.
Osnovna prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, u smislu ovog zakona, obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem obezbeđuju i ostvaruju:
1) radnici u radnom odnosu iz člana 1. stav 1. ovog zakona;
2) izabrani ili imenovani nosioci samoupravne, javne ili druge društvene funkcije, ako za taj rad primaju lični dohodak, odnosno ostvaruju naknadu ličnog dohotka za obavljanje te funkcije.
Radnici iz stava 1. ovog člana koji su upućeni na rad u inostranstvo radi obavljanja određenih poslova, odnosno radnih zadataka osnovna prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja obezbeđuju i ostvaruju obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem i za vreme obavljanja tih poslova, odnosno radnih zadataka u inostranstvu, ako nisu obavezno osigurani po propisima države u koju su upućeni ili ako međunarodnim ugovorom nije drukčije određeno.
Osnovna prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, u smislu ovog zakona, obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem obezbeđuju i ostvaruju i državljani Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije koji su zasnovali radni odnos kod organizacije udruženog rada koja obavlja delatnost u inostranstvu.
Osnovna prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, u smislu ovog zakona, obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem obezbeđuju i ostvaruju:
1) državljani Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije koji su na teritoriji Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije zaposleni kod stranih i međunarodnih organizacija i ustanova, stranih konzularnih i diplomatskih predstavništava ili su u ličnoj službi stranih državljana, ako međunarodnim ugovorom nije drukčije određeno,
2) državljani Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije zaposleni u inostranstvu, ako za to vreme nisu obavezno osigurani kod stranog nosioca osiguranja,
3) državljani Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije zaposleni kod stranog poslodavca u državi u kojoj su obavezno osigurani, ali u kojoj prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, koja su kao osnovna prava utvrđena ovim zakonom, ne mogu da ostvaruju ili ih ne mogu koristiti van te države.
Osnovna prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, u smislu ovog zakona, obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem obezbeđuju i ostvaruju strani državljani i lica bez državljanstva koji su na teritoriji Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije:
1) u radnom odnosu u organizacijama, ili kod poslodavca,
2) u službi stranih fizičkih i pravnih lica, ako međunarodnim ugovorom nije drukčije određeno,
3) u službi međunarodnih organizacija i ustanova, stranih diplomatskih i konzularnih predstavništava, ako je takvo osiguranje predviđeno međunarodnim ugovorom.
III STICANJE I UTVRĐIVANJE PRAVA
Radnik iz čl. 18. do 20. ovog zakona (u daljem tekstu: osiguranik) stiče pravo na starosnu penziju kad navrši 60 godina (muškarac), odnosno 55 godina života (žena) i 20 godina penzijskog staža.
Osiguranik koji nije navršio penzijski staž od 20 godina stiče pravo na starosnu penziju kad navrši 65 godina (muškarac), odnosno 60 godina života (žena) i najmanje 15 godina staža osiguranja.
Osiguranik stiče pravo na starosnu penziju kad navrši 40 godina (muškarac), odnosno 35 godina penzijskog staža (žena), bez obzira na godine života.
Ako je za područje pojedine zajednice zakonom ustanovljena prevremena penzija, osiguranik može, u skladu sa zakonom, steći pravo na starosnu penziju i pre nego što navrši godine života propisane članom 21. stav 1. ovog zakona kad navrši najmanje 35 godina penzijskog staža i 55 godina života (muškarac), odnosno 30 godina penzijskog staža i 50 godina života (žena), uz odgovarajuće umanjenje penzije.
Kada korisnik penzije navrši godine života propisane za sticanje prava na starosnu penziju (član 21. stav 1), penzija iz stava 1. ovog člana se ne umanjuje.
Osiguraniku kome se, u smislu ovog zakona, staž osiguranja računa s uvećanim trajanjem, starosna granica za sticanje prava na penziju utvrđena u članu 21. st. 1. i 2. ovog zakona smanjuje se zavisno od stepena uvećanja staža.
Starosna penzija se utvrđuje od mesečnog proseka ličnih dohodaka koje je osiguranik ostvario u bilo kojih uzastopnih deset godina osiguranja koje su za osiguranika najpovoljnije (u daljem tekstu: penzijski osnov).
Kao godina osiguranja iz koje se uzima lični dohodak za utvrđivanje penzije uzima se kalendarska godina u kojoj je osiguranik ostvario lični dohodak, odnosno naknadu ličnog dohotka za najmanje šest meseci staža osiguranja.
Izuzetno od stava 2. ovog člana, lični dohodak, odnosno naknada ličnog dohotka ostvarena u godini u kojoj osiguranik ostvaruje pravo na starosnu penziju ne uzima se za utvrđivanje penzijskog osnova.
Za utvrđivanje penzijskog osnova, u smislu ovog zakona, uzimaju se lični dohodak, novčane naknade, odnosno osnovice osiguranja koje je osiguranik ostvario u skladu sa opštim aktom organizacije usklađenim sa kolektivnim ugovorom i zakonom, a za radnike u radnom odnosu kod poslodavca - utvrđenim kolektivnim ugovorom, u skladu sa zakonom.
Za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se prosečni mesečni lični dohodak koji je osiguranik ostvario u punom radnom vremenu.
Lični dohodak koji je ostvaren radom u vremenu dužem ili kraćem od punog radnog vremena preračunava se na prosečni mesečni iznos koji odgovara ličnom dohotku za puno radno vreme.
Osiguraniku koji je u kalendarskog godini bio istovremeno u dva ili više radnih odnosa lični dohodak računa se tako što se uzimaju ukupno ostvareni lični dohodak i časovi provedeni na radu u svim radnim odnosima do punog radnog vremena.
Lični dohodak ostvaren radom u vremenu dužem od punog radnog vremena uzima se za utvrđivanje penzijskog osnova samo ako je takav rad imao karakter produženog rada po propisima o radnim odnosima.
Za vreme za koje je osiguranik ostvario naknadu ličnog dohotka prema propisima o zdravstvenom osiguranju, za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se iznos prosečnog mesečnog ličnog dohotka, koji se utvrđuje na osnovu ličnog dohotka ostvarenog u kalendarskoj godini koja prethodi godini u kojoj je nastala privremena sprečenost za rad, preračunat koeficijentom za valorizaciju utvrđenim za tu godinu, u skladu sa zakonom.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, lični dohodak ostvaren u 1993. godini, kao godini koja prethodi godini u kojoj je nastala privremena sprečenost za rad, ne uzima se za utvrđivanje iznosa prosečnog mesečnog ličnog dohotka koji se uzima za utvrđivanje penzijskog osnova.
Za utvrđivanje prosečnog mesečnog ličnog dohotka iz stava 2. ovog člana uzima se lični dohodak ostvaren u 1992. godini, uvećan za ukupno ostvareni rast ličnih dohodaka u 1993. godini u odnosu na prosek ličnih dohodaka u 1992. godini.
U prosečni mesečni iznos ličnog dohotka za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se osnov za određivanje naknade, odnosno uzimaju se naknade koje ostvaruje invalid rada sa preostalom radnom sposobnošću sa pravom na raspoređivanje, odnosno zaposlenje na odgovarajućim poslovima, kao i pravom na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju.
Kad se u obračunskom razdoblju za utvrđivanje penzijskog osnova nalaze i periodi u kojima su ostvarene naknade ličnog dohotka iz člana 37b tač. 1. do 4. ovog zakona, za utvrđivanje penzijskog osnova uzimaju se osnovi od kojih su utvrđene visine ovih naknada. Ovi osnovi preračunavaju se koeficijentom za valorizaciju utvrđenim za godinu iz koje je uzet lični dohodak za utvrđivanje tih osnova.
Kad se u obračunskom razdoblju za određivanje penzijskog osnova nalaze i periodi u kojima su ostvarene naknade ličnog dohotka iz člana 37b. tačka 5. ovog zakona, za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se iznos tih novčanih naknada preračunatih koeficijentom za valorizaciju iz godine u kojoj su te naknade ostvarene. Ako se ove novčane naknade umanjuju za vreme privremene sprečenosti za rad, za utvrđivanje penzijskog osnova uzimaju se u punom iznosu.
Za utvrđivanje penzijskog osnova za osiguranike iz člana 18. stav 1. tačka 2. ovog zakona uzima se lični dohodak, odnosno naknada za obavljanje te funkcije koja je služila kao osnov za plaćanje doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje.
Za utvrđivanje penzijskog osnova za osiguranike iz člana 18. st. 2. i 3. ovog zakona uzima se lični dohodak, odnosno osnovica osiguranja koja je služila kao osnov za plaćanje doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje.
Za utvrđivanje penzijskog osnova za osiguranike iz čl. 19. i 20. ovog zakona uzima se osnovica osiguranja koja je služila kao osnov za plaćanje doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje.
Za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se i lični dohodak ostvaren po osnovu inovacije, racionalizacije i drugih vidova stvaralaštva u radu u skladu sa opštim aktom organizacije usklađenim sa kolektivnim ugovorom i zakonom.
Prilikom utvrđivanja penzijskog osnova uzima se ceo iznos ličnog dohotka ostvarenog u smislu stava 1. ovog člana, kao da je ostvaren u godini u kojoj je isplaćen.
Lični dohoci iz ranijih godina se valorizuju prema kretanju proseka ličnih dohodaka svih zaposlenih na teritoriji republike, odnosno autonomne pokrajine. Valorizacija ličnih dohodaka iz ranijih godina prema kojima se utvrđuje penzija, u smislu člana 24. ovog zakona, vrši se prema proseku ličnih dohodaka u poslednjoj kalendarskoj godini koja prethodi godini u kojoj osiguranik ostvaruje pravo na penziju.
Koeficijenti za valorizaciju ličnih dohodaka iz ranijih godina utvrđuju se svake godine jedinstveno za sve lične dohotke na osnovu statističkih podataka o kretanju ličnih dohodaka svih zaposlenih na teritoriji republike, odnosno autonomne pokrajine.
Starosna penzija se obračunava od penzijskog osnova u procentima određenim zavisno od dužine staža osiguranja, odnosno penzijskog staža.
Visina starosne penzije za 15 godina staža osiguranja ne može iznositi manje od 35% (muškarac), odnosno 40% (žena) penzijskog osnova.
(Brisan)
Osiguranik koji ispuni uslove za starosnu penziju stiče pravo na najniži iznos starosne penzije, pod uslovima, na način i u visini koji su utvrđeni opštim aktom zajednice, u skladu sa zakonom.
Za utvrđivanje penzijskog osnova može se propisati da se lični dohoci uzimaju do određene visine ili se može propisati najviši iznos penzije.
Starosna penzija od 1. januara i od 1. jula tekuće godine usklađuje se, na osnovu statističkih podataka, sa kretanjem nominalnih ličnih dohodaka svih zaposlenih na teritoriji republike, odnosno autonomne pokrajine u proteklom periodu.
Starosna penzija se usklađuje i pre isteka roka od šest meseci iz stava 1. ovog člana ako rast, odnosno pad ličnih dohodaka bude veći od 5%.
Visinu i način usklađivanja starosne penzije utvrđuje zajednica opštim aktom, u skladu sa zakonom.
Radi primene stava 1. ovog člana, prilikom određivanja starosne penzije, ta penzija se prethodno usklađuje počev od 1. januara godine u kojoj osiguranik ostvaruje pravo prema kretanju ličnih dohodaka u januaru te godine u odnosu na celu prethodnu godinu.
Zajednice sporazumno utvrđuju jedinstvenu metodologiju za valorizaciju ličnih dohodaka u smislu člana 25. i za usklađivanje penzija u smislu člana 30. ovog zakona.
Na osnovu razlika koje nastaju između nivoa penzija ostvarenih u pojedinim razdobljima, usklađivanje između ranije i kasnije određenih penzija vrši se u slučajevima i na način koji su utvrđeni opštim aktom zajednice, u skladu s zakonom.
Pojedine kategorije osiguranika mogu izuzetno, u slučajevima i na način utvrđenim zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju, sticati i ostvarivati pravo na penziju pod posebnim uslovima.
Kategorije osiguranika, kao i bliži kriterijumi za ostvarivanje ovih prava uređuju se zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju.
Sredstva za povećane obaveze penzijskog i invalidskog osiguranja koje nastaju usled sticanja i ostvarivanja prava na starosnu penziju pod posebnim uslovima, u smislu stava 1. ovog člana, zajednici obezbeđuje društveno-politička zajednica koja je te uslove utvrdila, na način utvrđen zakonom.
2. Prava po osnovu invalidnosti
Invalidnost, u smislu ovog zakona, postoji kada kod osiguranika, zbog trajnih promena u zdravstvenom stanju prouzrokovanih povredom na radu, profesionalnom bolešću, povredom van rada ili bolešću, koje se ne mogu otkloniti lečenjem ili merama medicinske rehabilitacije, nastane smanjenje ili gubitak radne sposobnosti za obavljanje poslova, odnosno radnih zadataka na koje je bio raspoređen i koje je obavljao pre nastanka invalidnosti, kao i za obavljanje poslova, odnosno radnih zadataka u organizaciji koji odgovaraju njegovoj stručnoj spremi, odnosno radnoj sposobnosti.
Smanjenje radne sposobnosti postoji kada osiguranik s normalnim radnim naporom koji ne ugrožava njegovo zdravstveno stanje više ne može puno radno vreme da radi na poslovima, odnosno radnim zadacima prema kojima se u smislu stava 1. ovog člana, ocenjuje invalidnost.
Preostala radna sposobnost postoji kada osiguranik kod koga je utvrđeno smanjenje radne sposobnosti može da radi najmanje polovinu punog radnog vremena na poslovima, odnosno radnim zadacima na koje je bio raspoređen i koje je obavljao pre nastanka invalidnosti, kao i na poslovima, odnosno radnim zadacima koji odgovaraju njegovoj stručnoj spremi, odnosno radnoj sposobnosti, ili može da radi puno radno vreme na drugim poslovima, odnosno radnim zadacima sa ili bez prekvalifikacije ili dokvalifikacije.
Gubitak radne sposobnosti postoji kad kod osiguranika ne postoji preostala radna sposobnost.
Povredom na radu, u smislu ovog zakona, smatra se povreda osiguranika prouzrokovana neposrednim i kratkotrajnim mehaničkim, fizikalnim ili hemijskim dejstvom, kao i povreda prouzrokovana naglim promenama položaja tela, iznenadnim opterećenjem tela ili drugim promenama fiziološkog stanja organizma, ako je takva povreda uzročno vezana za obavljanje poslova, odnosno radnih zadataka.
Povredom na radu smatra se i povreda prouzrokovana na način iz stava 1. ovog člana koju osiguranik pretrpi na redovnom putu od stana do mesta rada ili obrnuto, na putu preduzetom radi izvršavanja radnih zadataka i na putu preduzetom radi stupanja na rad, kao i u drugim slučajevima koji su utvrđeni zakonom.
Povredom na radu smatra se i oboljenje osiguranika koje je nastalo neposredno i kao isključiva posledica nekog nesrećnog slučaja ili više sile za vreme obavljanja poslova, odnosno radnih zadataka, ili u vezi s njima.
Povredom na radu smatra se i povreda koju osiguranik pretrpi u obavljanju poslova i zadataka iz člana 16. ovog zakona.
Profesionalne bolesti, u smislu ovog zakona, jesu određene bolesti prouzrokovane dužim neposrednim uticajem procesa i uslova rada na poslovima, odnosno radnim zadacima koje je osiguranik obavljao.
Profesionalne bolesti i poslove, odnosno radne zadatke na kojima se te bolesti pojavljuju i uslove pod kojima se smatraju profesionalnim bolestima, utvrđuje zajednica opštim aktom, po prethodno pribavljenom mišljenju odgovarajućih stručnih i naučnih organizacija.
Zajednice mogu samoupravnim sporazumom utvrditi jedinstvenu listu profesionalnih bolesti.
Invalid rada, u smislu ovog zakona, jeste osiguranik koji po osnovu invalidnosti ostvaruje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja.
Ocenu radne sposobnosti i drugih osnova za sticanje i ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja vrše organi veštačenja čiji nalaz, ocena i mišljenje podležu prethodnoj kontroli.
Organe, način i postupak veštačenja i prethodne kontrole iz stava 1. ovog člana određuje zajednica opštim aktom, u skladu sa zakonom.
a) Pravo na raspoređivanje na druge odgovarajuće poslove, odnosno radne zadatke, pravo na odgovarajuće zaposlenje, pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, kao i pravo na odgovarajuću novčanu naknadu
Osiguranik kod koga postoji preostala radna sposobnost ima pravo da radi s radnim vremenom koje odgovara toj sposobnosti, kao i pravo da bude raspoređen na druge odgovarajuće poslove, odnosno radne zadatke, odnosno pravo na odgovarajuće zaposlenje, prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju ako je potrebna, kao i pravo na odgovarajuće novčane naknade u vezi s korišćenjem tih prava.
U stvaranju uslova za obezbeđivanje prava iz stava 1. ovog člana učestvuju zajednice, samoupravne interesne zajednice za zapošljavanje i drugi organi, organizacije i zajednice, u skladu sa samoupravnim sporazumom, i zakonom.
Radi stvaranja uslova za sprovođenje prevencije invalidnosti, obezbeđuje se raspoređivanje radnika koji rade na poslovima, odnosno radnim zadacima na kojima postoji opasnost od nastupanja invalidnosti, kao i radnika sa izmenjenim radnim sposobnostima koji nemaju status invalida rada, na odgovarajuće poslove, odnosno radne zadatke na način utvrđen samoupravnim sporazumom, u skladu sa zakonom.
Osiguranik kod koga postoji preostala radna sposobnost ima pravo:
1) na rad sa radnim vremenom koje odgovara preostaloj radnoj sposobnosti i pravo na raspoređivanje ili zapošljavanje na drugom odgovarajućem poslu;
2) na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju do navršene 50 (muškarac), odnosno 45 (žena) godine života.
Osiguranik - žena može, na svoj zahtev, pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u smislu stava 1. tačka 2. ovog člana ostvariti do godina života utvrđenih za osiguranika - muškarca.
Osiguranik kod koga postoji preostala radna sposobnost ima pravo na naknadu:
1) ličnog dohotka od dana nastanka invalidnosti do dana raspoređivanja ili zapošljavanja na drugom odgovarajućem poslu, odnosno do upućivanja na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju;
2) ličnog dohotka za vreme prekvalifikacije ili dokvalifikacije;
3) ličnog dohotka od dana završene prekvalifikacije ili dokvalifikacije do dana raspoređivanja, odnosno zapošljavanja na drugom odgovarajućem poslu;
4) ličnog dohotka zbog rada sa skraćenim radnim vremenom;
5) zbog manjeg ličnog dohotka na drugom odgovarajućem poslu.
Osnov za određivanje novčane naknade iz člana 37b. tač. 1. do 3. ovog zakona predstavlja lični dohodak, odnosno naknada ličnog dohotka koju je osiguranik ostvario u poslednjoj godini osiguranja koja prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost.
Novčane naknade iz stava 1. ovog člana obavezno se usklađuju u toku godine u skladu sa zakonom i opštim aktom zajednice, odnosno organizacije.
Novčane naknade iz člana 37b. tač. 1. do 3. ovog zakona ne mogu biti niže od 60% od prosečnog ličnog dohotka svih zaposlenih na teritoriji republike, odnosno autonomne pokrajine u prethodnom tromesečju.
Novčana naknada iz člana 37b. tačka 4. ovog zakona, kad je invalidnost prouzrokovana profesionalnom bolešću ili povredom na radu, određuje se u visini razlike između ličnog dohotka koji invalid rada ostvaruje radeći sa skraćenim radnim vremenom i ličnog dohotka koji bi ostvario radeći na istim poslovima i radnim zadacima sa punim radnim vremenom, a ako je invalidnost prouzrokovana bolešću ili povredom van rada novčana naknada ne može iznositi više od 85% utvrđene razlike.
Novčana naknada iz stava 1. ovog člana zajedno sa ličnim dohotkom za skraćeno radno vreme ne može biti iznad najvišeg ličnog dohotka za takve ili slične poslove u organizaciji.
Novčana naknada iz člana 37b. tačka 5. ovog zakona određuje se u visini razlike između valorizovanog prosečnog mesečnog ličnog dohotka koji je osiguranik ostvario u godini osiguranja koja prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost i prosečnog mesečnog ličnog dohotka koji on ostvaruje na drugom poslu na koji je posle toga raspoređen, odnosno zaposlen.
Ako poslednja godina osiguranja iz stava 1. ovog člana nije godina koja neposredno prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost, već neka ranija godina, lični dohoci iz te godine dovode se valorizacijom na nivo ličnih dohodaka u godini koja neposredno prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost.
Novčana naknada, odnosno akontacija novčane naknade iz stava 1. ovog člana obavezno se usklađuje u toku godine u skladu sa zakonom i opštim aktom zajednice.
Osiguraniku kod koga je preostala radna sposobnost utvrđena posle 1. januara 1994. godine za utvrđivanje naknada iz člana 37b. ovog zakona ne uzima se lični dohodak, odnosno naknada ličnog dohotka ostvarena u 1993. godini.
Za utvrđivanje naknada iz stava 1. ovog člana uzima se lični dohodak, odnosno naknada ličnog dohotka ostvarena u 1992. ili nekoj ranijoj godini, uvećana za ukupno ostvareni rast ličnog dohotka u 1993. godini u odnosu na prosek ličnog dohotka u godini koja neposredno prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost.
Pravo da radi s radnim vremenom koje odgovara preostaloj radnoj sposobnosti, pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, pravo na raspoređivanje na druge odgovarajuće poslove, odnosno radne zadatke i pravo na novčane naknade iz član 37b. stav 1. tač. 1. do 3. ovog zakona, osiguranik ostvaruje u organizaciji, odnosno kod poslodavca kod koga je radio u vreme nastanka invalidnosti, pod uslovima i na način koji su utvrđeni opštim aktom organizacije, odnosno kolektivnim ugovorom, u skladu sa zakonom.
Pravo na novčane naknade iz člana 37b. stav 1. tač. 4. i 5. ovog zakona osiguranik ostvaruje u zajednici.
Prava iz stava 1. ovog člana ostvaruju osiguranici kod kojih postoji preostala radna sposobnost u zajednici, u slučajevima i pod uslovima koji su, na osnovama šire solidarnosti, utvrđeni opštim aktom zajednice, u skladu sa samoupravnim sporazumom, i zakonom.
Invalid rada koji u vreme ostvarivanja prava nije u radnom odnosu, pravo na odgovarajuće zaposlenje, prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, kao i na odgovarajuću novčanu naknadu u vezi s korišćenjem tih prava ostvaruje u zajednici, pod uslovima i na način koji su utvrđeni opštim aktom zajednice, u skladu sa samoupravnim sporazumom, i zakonom.
Prekvalifikacija ili dokvalifikacija, odnosno zapošljavanje invalida rada koji ne mogu da se prekvalifikuju ili dokvalifikuju, odnosno zaposle pod opštim uslovima obavlja se, pod posebnim uslovima, u preduzećima za zapošljavanje invalida (u daljem tekstu: zaštitne organizacije).
Pod posebnim uslovima, u smislu stava 1. ovog člana, podrazumevaju se takvi uslovi koji su prilagođeni psihofizičkim i zdravstvenim uslovima invalida rada.
Pod zaštitnom organizacijom, u smislu stava 1. ovog člana, podrazumeva se organizacija u kojoj broj zaposlenih invalida rada i drugih invalidnih lica, odnosno invalida rada koji se nalaze na prekvalifikaciji, odnosno dokvalifikaciji iznosi najmanje 40% od ukupnog broja zaposlenih u toj organizaciji.
Zaštitne organizacije mogu osnivati organizacije, zajednice, odnosno drugi oblici samoupravnog organizovanja, društveno-političke zajednice i druga pravna i fizička lica.
U stvaranju uslova za efikasno delovanje zaštitnih organizacija (oslobađanjem plaćanja pojedinih poreza, taksa i doprinosa, ustupanjem sredstava i dr.) učestvuju društveno-političke zajednice, zajednice, odnosno drugi oblici samoupravnog organizovanja, i druga pravna lica, u skladu sa zakonom.
b) Invalidska penzija
Osiguranik kod koga nastane gubitak radne sposobnosti, kao i osiguranik sa preostalom radnom sposobnošću koji se ne može zbog navršenja određenih godina života prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom osposobiti za obavljanje drugih odgovarajućih poslova stiče pravo na invalidsku penziju:
1) ako je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom bolešću - bez obzira na dužinu penzijskog staža,
2) ako je invalidnost prouzrokovana povredom van rada ili bolešću - pod uslovom da je pre nastanka invalidnosti imao navršen penzijski staž koji mu pokriva najmanje jednu trećinu razdoblja od navršenih najmanje 20 godina života do dana nastanka invalidnosti (radni vek), računajući radni vek na pune godine.
Osiguraniku kod koga invalidnost nastane pre navršene 30. godine života sticanje prava na invalidsku penziju obezbeđuje se pod uslovima povoljnijim od uslova propisanih u tački 2) stava 1. ovog člana.
Osiguranik - vojni invalid od I do VI grupe koji na poslovima, odnosno radnim zadacima, prema kojima se, u smislu člana 33. stav 1. ovog zakona, ocenjuje invalidnost ne može da radi više od polovine punog radnog vremena stiče pravo na invalidsku penziju ako ispunjava uslove iz stava 1. ovog člana bez obzira na to da li se prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom može osposobiti za drugi odgovarajući posao ili se bez prekvalifikacije ili dokvalifikacije može rasporediti na druge odgovarajuće poslove, odnosno radne zadatke.
Invalidska penzija se utvrđuje od penzijskog osnova koji se utvrđuje na način predviđen u čl. 24, 25. i 27. ovog zakona.
Kada se invalidska penzija stiče sa stažom osiguranja kraćim od deset godina, penzijski osnov se utvrđuje na osnovu prosečnog ličnog dohotka ostvarenog za vreme ukupnog trajanja osiguranja.
Invalidska penzija u slučaju invalidnosti prouzrokovane povredom na radu ili profesionalnom bolešću određuje se od penzijskog osnova u istoj visini u kojoj se određuje starosna penzija za penzijski staž od 40 godina (muškarac), odnosno 35 godina (žena).
Invalidska penzija u slučaju invalidnosti prouzrokovane bolešću ili povredom van rada određuje se od penzijskog osnova, zavisno od dužine penzijskog staža i navršenih godina života, tako da sa istim godinama života penzija bude veća osiguraniku s dužim penzijskim stažom.
Visina invalidske penzije iz stava 2. ovog člana ne može biti manja od 45% penzijskog osnova za muškarca kod koga je invalidnost nastala pre navršenih 60 godina života, odnosno 55% penzijskog osnova za ženu kod koje je invalidnost nastala pre navršenih 55 godina života. Ako je invalidnost nastala posle 60, odnosno 55 godina života, visina invalidske penzije ne može biti manja od 35% (muškarac), odnosno 40% (žena) penzijskog osnova.
Osiguranik - žena može, na svoj zahtev, ostvariti pravo na invalidsku penziju, na način, pod uslovima i u visini kao osiguranik - muškarac.
Visina invalidske penzije ne može biti manja od visine starosne penzije za jednaki penzijski staž.
Odredbe ovog zakona o najnižem i najvišem iznosu starosne penzije i o usklađivanju te penzije primenjuju se i na invalidsku penziju.
Porodičnu penziju mogu ostvariti članovi porodice:
1) bračni drug,
2) deca (rođena u braku ili van braka ili usvojena, pastorčad koju je osiguranik izdržavao, unučad i druga deca bez roditelja koju je osiguranik izdržavao),
3) roditelji (otac i majka, očuh i maćeha) i usvojilac, koje je osiguranik izdržavao.
Porodičnu penziju može ostvariti i bračni drug iz razvedenog braka ako mu je sudskom odlukom utvrđeno pravo na izdržavanje.
Članovi porodice stiču pravo na porodičnu penziju ako je umrli osiguranik:
1) navršio najmanje pet godina staža osiguranja, ili najmanje deset godina penzijskog staža, ili
2) ispunio uslove za starosnu ili invalidsku penziju, ili
3) bio korisnik starosne ili invalidske penzije, ili
4) bio korisnik prava po osnovu preostale radne sposobnosti.
Ako je smrt osiguranika nastala kao posledica povrede na radu ili profesionalne bolesti, članovi porodice stiču pravo na porodičnu penziju, bez obzira na dužinu penzijskog staža osiguranika.
Članovi porodice mogu ostvariti pravo na porodičnu penziju ako su ispunjeni uslovi iz člana 44. ovog zakona i posebni uslovi utvrđeni opštim aktom zajednice, u skladu sa zakonom.
Porodična penzija se određuje od starosne ili invalidske penzije koja bi osiguraniku pripadala u času smrti, odnosno od penzije koja je korisniku penzije pripadala u času smrti.
Visina porodične penzije se određuje u procentu od iznosa penzije iz stava 1. ovog člana zavisno od broja članova porodice koji imaju pravo na tu penziju. Procent za određivanje porodične penzije ne može iznositi manje od 70% tog iznosa za jednog člana porodice, ako je taj član bračni drug ili dete bez oba roditelja.
Visina porodične penzije, u slučajevima kad porodičnu penziju koriste tri člana ili više članova porodice, ne može biti manja od 40% penzijskog osnova umrlog osiguranika.
Odredbe ovog zakona o najnižem iznosu i usklađivanju starosne penzije primenjuju se i na porodične penzije.
4. Novčana naknada za telesno oštećenje
Osiguranik kod koga telesno oštećenje nastane za vreme trajanja osiguranja stiče prava na novčanu naknadu za to oštećenje pod istim uslovima u pogledu penzijskog staža pod kojima stiče pravo na invalidsku penziju.
Telesno oštećenje postoji kad kod osiguranika nastane gubitak, bitnije oštećenje ili znatnija onesposobljenost pojedinih organa ili delova tela što otežava normalnu aktivnost organizma i iziskuje veće napore u ostvarivanju životnih potreba, bez obzira na to da li ono prouzrokuje ili ne prouzrokuje invalidnost.
Vrste telesnih oštećenja na osnovu kojih se stiče pravo na novčanu naknadu i procente tih oštećenja utvrđuje zajednica opštim aktom, po prethodno pribavljenom mišljenju stručnih i naučnih organizacija.
Zajednice mogu samoupravnim sporazumom utvrditi jedinstvenu listu telesnih oštećenja.
Novčana naknada za telesno oštećenje utvrđuje se po merilima i na način koji su utvrđeni opštim aktom zajednice, u skladu sa zakonom.
Ako je telesno oštećenje prouzrokovano povredom na radu ili profesionalnom bolešću, novčana naknada za telesno oštećenje obezbeđuje se pod povoljnijim uslovima u pogledu procenta oštećenja i obračunava se u većem iznosu za isti procent oštećenja nego u slučaju kad je telesno oštećenje prouzrokovano bolešću ili povredom van rada.
Odredbe ovog zakona o usklađivanju starosne penzije primenjuju se i na novčane naknade za telesno oštećenje.
IV STICANJE I OSTVARIVANJE PRAVA BORACA NARODNOOSLOBODILAČKOG RATA
Prava boraca narodnooslobodilačkog rata, po ovom zakonu, obezbeđuju se osiguranicima iz čl. 18. do 20. ovog zakona kojima se sve vreme od stupanja u narodnooslobodilačku borbu, odnosno od početka aktivnog i organizovanog rada za narodnooslobodilačku borbu do 15. maja 1945. godine neprekidno računa u posebni staž u dvostrukom trajanju (u daljem tekstu: borci NOR-a).
Borci narodnooslobodilačkog rata pre 9. septembra 1943. godine (u daljem tekstu: borci NOR-a pre 9. septembra 1943.), u smislu ovog zakona, jesu borci NOR-a koji su stupili u narodnooslobodilačku borbu, odnosno otpočeli aktivni i organizovani rad za narodnooslobodilačku borbu pre 9. septembra 1943.
Borci NOR-a pre 9. septembra 1943. u smislu ovog zakona, jesu i borci NOR-a koji su postali državljani Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije po Ugovoru o miru s Italijom, ili su kao državljani Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije bili stalno nastanjeni na teritoriji koja je po ovom ugovoru pripojena Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji, odnosno koji su na osnovu Ugovora Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i Republike Italije od 10. novembra 1975. godine u Osimu, u pravima i dužnostima izjednačeni s državljanima Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, a stupili su u narodnooslobodilačku borbu, odnosno započeli aktivni i organizovani rad za narodnooslobodilačku borbu do 13. oktobra 1943. godine.
Borac NOR-a pre 9. septembra 1943. stiče pravo na starosnu penziju:
1) bez obzira na godine života - kad navrši penzijski staž od 35 godina (muškarac), odnosno 30 godina (žena),
2) kad navrši 55 godina (muškarac), odnosno 50 godina života (žena) - ako ima najmanje 20 godina penzijskog staža navršenog bilo kada.
Borcu NOR-a pre 9. septembra 1943. koji ima najmanje 15 godina penzijskog staža, od čega najmanje deset godina staža osiguranja, posebna komisija može izuzetno priznati pravo na starosnu penziju bez obzira na godine života, ako utvrdi da je to potrebno s obzirom na opšte stanje njegovog zdravlja i radne sposobnosti. Posebna komisija se obrazuje na način utvrđen zakonom.
U staž osiguranja od deset godina iz stava 2. ovog člana računaju se u jednostrukom trajanju i svi periodi koji se borcima NOR-a po tom osnovu računaju u penzijski staž u dvostrukom trajanju.
Borac NOR-a pre 9. septembra 1943. stiče pravo na starosnu penziju kad ispuni uslove propisane u ovom članu, bez obzira na to kada mu je prestalo osiguranje.
Borac NOR-a pre 9. septembra 1943. godine može se opredeliti da pravo na starosnu penziju ostvari pod uslovima predviđenim u članu 21. ovog zakona, s tim da mu se periodi posebnog staža utvrđeni u dvostrukom trajanju ne uračunavaju u penzijski staž ili da se uračunavaju u jednostrukom trajanju.
Borac NOR-a pre 9. septembra 1943. koji usled nastale invalidnosti ne može duže od polovine punog radnog vremena da obavlja poslove, odnosno radne zadatke, prema kojima se, u smislu člana 33. stav 1. ovog zakona, ocenjuje invalidnost - stiče pravo na invalidsku penziju, ako ispunjava uslove u pogledu staža za sticanje prava na tu penziju, bez obzira na to da li može da obavlja druge odgovarajuće poslove, odnosno radne zadatke, sa ili bez prekvalifikacije ili dokvalifikacije.
Borcu NOR-a pre 9. septembra 1943. penzija se utvrđuje od penzijskog osnova na isti način kao i drugim osiguranicima.
Ako je to za borca NOR-a pre 9. septembra 1943. povoljnije, za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se mesečni prosek ličnog dohotka koji je ostvario u bilo kojih uzastopnih pet godina osiguranja koje su za njega najpovoljnije. Pri utvrđivanju penzijskog osnova primenjuju se odredbe čl. 24, 25. i 27. ovog zakona.
Borcu NOR-a pre 9. septembra 1943. koji je uz lični dohodak primao borački dodatak, taj se dodatak uračunava u penzijski osnov za određivanje penzije.
Pri utvrđivanju penzije borcu NOR-a pre 9. septembra 1943. penzijski osnov se uzima najmanje u visini koja odgovara proseku ličnih dohodaka radnika ostvarenih u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji u poslednjoj godini pre godine u kojoj se penzija ostvaruje, uvećanom za 30%.
Borcu NOR-a pre 9. septembra 1943. visina starosne penzije ostvarene po članu 51. ovog zakona utvrđuje se u procentu od penzijskog osnova prema dužini penzijskog staža i iznosi za 15 godina penzijskog staža 45% penzijskog osnova - muškarcu, a 47,5% penzijskog osnova - ženi.
Borcu NOR-a pre 9. septembra 1943. visina invalidske penzije se utvrđuje u procentu od penzijskog osnova prema dužini penzijskog staža i iznosi za penzijski staž do 15 godina 45% penzijskog osnova - muškarcu, a 55% penzijskog osnova - ženi.
Penzije utvrđene u smislu st. 1. i 2. ovog člana povećavaju se za svaku dalju godinu penzijskog staža preko 15 godina - muškarcu po 2%, a ženi po 2,5% penzijskog osnova, s tim da tako utvrđena penzija za staž od 35 godina (muškarac), odnosno 30 godina (žena) može da iznosi najviše 85% penzijskog osnova.
Borcu NOR-a pre 9. septembra 1943. koji ostvari penziju sa penzijskim stažom manjim od 35 godina (muškarac), odnosno 30 godina (žena), iznos penzije obračunate prema navršenom penzijskom stažu povećava se za 60%, s tim da tako povećana penzija može da iznosi najviše 85% penzijskog osnova.
Borac NOR-a koji je u narodnooslobodilačku borbu stupio, odnosno aktivni i organizovani rad za narodnooslobodilačku borbu počeo 9. septembra 1943. ili kasnije, stiče pravo na penziju pod istim uslovima i penzija mu se utvrđuje na isti način kao i drugim osiguranicima.
Borcu NOR-a iz stava 1. ovog člana, koji na osnovu navršenog penzijskog staža ostvari penziju nižu od 85% penzijskog osnova, iznos penzije utvrđene prema navršenom penzijskom stažu povećava se:
1) borcu NOR-a od 9. septembra 1943. do kraja te godine - za 60%,
2) borcu NOR-a od 1944. godine - za 30%,
3) borcu NOR-a od 1945. godine - za 10%.
Osiguraniku - državljaninu Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije koji je posle 6. aprila 1941. godine bio zarobljen ili interniran, i u logorima ratnih zarobljenika ili političkih zatvorenika, odnosno interniraca neprekidno aktivno i organizovano učestvovao u radu za narodnooslobodilački pokret i koji se posle izlaska iz logora stavio na raspolaganje narodnooslobodilačkom pokretu nastavljajući aktivni rad za pokret, a kome to vreme nije priznato u dvostrukom trajanju, penzija ostvarena na osnovu navršenog penzijskog staža u procentu nižem od 85% penzijskog osnova povećava se za 30%.
Penzija povećana po st. 2. i 3. ovog člana može iznositi najviše 85% penzijskog osnova.
Borcu NOR-a iz stava 1. ovog člana koji ostvari pravo na prevremenu penziju, penzija određena po st. 2. do 4. ovog člana umanjuje se u smislu člana 22. stav 1. ovog zakona. Ovo umanjenje se vrši do navršenja godina života propisanih za sticanje prava na starosnu penziju (član 22. stav 2. ovog zakona).
Borac NOR-a iz stava 1. ovog člana ima pravo da zahteva da mu se periodi posebnog staža utvrđeni u dvostrukom trajanju ne uračunavaju u penzijski staž ili da mu se uračunavaju u jednostrukom trajanju.
Članovima porodice borca NOR-a pre 9. septembra 1943. koji je u času smrti ispunio uslove za priznavanje starosne penzije po članu 51. stav 2. ovog zakona, ali tu penziju nije ostvario, posebna komisija predviđena tim članom može priznati pravo na porodičnu penziju, ako su ispunjeni uslovi za sticanje prava na porodičnu penziju (čl. 44. i 45). Ova porodična penzija se utvrđuje od starosne penzije koja bi borcu NOR-a pripadala da je tu penziju ostvario za života.
Rešenje o izuzetnom priznavanju prava na penziju po članu 51. stav 2. i članu 56. ovog zakona donosi posebna komisija, po prethodno pribavljenim podacima o penzijskom stažu od nadležne zajednice. To rešenje je konačno i na osnovu njega zajednica određuje penziju.
Penzije boraca NOR-a se usklađuju na isti način kao i penzije drugih osiguranika.
Kao najniži penzijski osnov prema kome se obavezno usklađuju penzije boraca NOR-a pre 9. septembra 1943. uzima se penzijski osnov utvrđen prema članu 53. stav 4. ovog zakona.
Odredbe čl. 51. do 54. i čl. 56. do 58. ovog zakona, u vezi sa sticanjem i utvrđivanjem prava, primenjuju se i na osiguranike - učesnike španskog nacionalnooslobodilačkog i revolucionarnog rata od 1936. do 1939. godine, kojima se ovo vreme računa u poseban staž u dvostrukom trajanju (u daljem tekstu: španski borci).
Španskom borcu se kao poseban staž u dvostrukom trajanju računa i vreme koje je do 15. maja 1945. godine proveo u zatvoru, logoru ili internaciji, najranije od 6. aprila 1941. godine, ako je u zatvoru, logoru ili internaciji nastavio rad za narodnooslobodilački pokret, pod uslovom da se posle izlaska iz zatvora, logora ili internacije stavio na raspolaganje narodnooslobodilačkom pokretu, nastavljajući aktivan rad za njega.
Odredbe čl. 51. do 58. ovog zakona, u vezi sa sticanjem i utvrđivanjem prava, primenjuju se i na osiguranike - učesnike narodnooslobodilačkog pokreta Grčke - državljane Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije kojima se sve vreme od stupanja u narodnooslobodilački pokret Grčke, odnosno od početka aktivnog i organizovanog rada za taj pokret, a najranije od 6. aprila 1941. godine do 15. maja 1945. godine, računa neprekidno u poseban staž u dvostrukom trajanju i to zavisno od dana stupanja u taj pokret, odnosno od početka aktivnog i organizovanog rada za njega.
Federacija obezbeđuje sredstva zajednicama za obaveze koje nastaju po ovom zakonu u vezi s ostvarivanjem prava boraca NOR-a koja se stiču pod povoljnijim uslovima, utvrđivanjem visine penzije boraca NOR-a i priznavanjem prava na porodičnu penziju članovima njihovih porodica.
Saveznim zakonom se utvrđuju slučajevi, obim i način obezbeđivanja ovih sredstava.
IVa STICANJE I OSTVARIVANJE PRAVA ODREĐENIH KATEGORIJA OSIGURANIKA
Radnik na posebnim dužnostima u Saveznom sekretarijatu za unutrašnje poslove kome prestaje radni odnos sa pravom na penziju pre ispunjenja opštih uslova za sticanje prava na starosnu penziju (član 21) u smislu propisa o vršenju unutrašnjih poslova iz nadležnosti saveznih organa uprave stiče pravo na tu penziju ako ima najmanje 20 godina penzijskog staža, od čega najmanje deset godina efektivno provedenih na zadacima i poslovima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem.
Radniku iz stava 1. ovog člana pripada starosna penzija koja za 20 godina penzijskog staža iznosi 55% od penzijskog osnova za muškarca, a 57,5% penzijskog osnova za ženu i povećava se po 2,5% od penzijskog osnova za svaku dalju navršenu godinu do 30 godina penzijskog staža. Za svaku navršenu godinu preko 30 godina penzija se povećava po 0,5% od penzijskog osnova, tako da najviša penzija iznosi 85% od penzijskog osnova.
Ovlašćenim službenim licima, u smislu propisa o vršenju unutrašnjih poslova iz nadležnosti saveznih organa uprave, staž osiguranja računa se sa uvećanim trajanjem i to svakih 12 meseci efektivno provedenih u tom svojstvu kao 16 meseci staža osiguranja.
Staž osiguranja sa uvećanim trajanjem u smislu stava 1. ovog člana računa se i radnicima u Saveznom sekretarijatu za unutrašnje poslove koji rade na zadacima i poslovima čija težina i posebni uslovi pod kojima se vrše bitno utiču na umanjenje radnih sposobnosti radnika.
Savezno izvršno veće bliže će urediti računanje staža sa uvećanim trajanjem u smislu st. 1. i 2. ovog člana.
Zadatke i poslove na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem utvrđuje savezni sekretar za unutrašnje poslove.
Radnicima u Saveznom sekretarijatu za inostrane poslove koji, u smislu propisa o vršenju inostranih poslova iz nadležnosti saveznih organa uprave i saveznih organizacija, rade u inostranstvu na određenim zadacima i poslovima pod posebnim uslovima, svakih 12 meseci provedenih na takvim zadacima i poslovima računa se kao 16 meseci staža osiguranja.
Savezno izvršno veće bliže će urediti računanje staža sa uvećanim trajanjem u smislu stava 1. ovog člana.
Zadatke i poslove na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem utvrđuje savezni sekretar za inostrane poslove.
Radnicima u saveznim organima i organizacijama koji rade na poslovima kontra radio-izviđajne službe i poslovima kriptografije, svakih 12 meseci provedenih na takvim poslovima računa se kao 16 meseci staža osiguranja.
Savezno izvršno veće bliže će urediti računanje staža sa uvećanim trajanjem u smislu stava 1. ovog člana.
Zadatke i poslove na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem utvrđuje funkcioner koji rukovodi nadležnim saveznim organom, odnosno organizacijom.
Radnicima iz stava 1. ovog člana, starosna i invalidska penzija određuje se od penzijskog osnova koji predstavlja prosečni lični dohodak ostvaren u kalendarskoj godini koja prethodi godini ostvarivanja prava, odnosno od osnovice po kojoj je uplaćivan doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje, ako je taj osnov povoljniji od penzijskog osnova utvrđenog po čl. 24. do 24ž. ovog zakona, pod uslovom da su najmanje deset godina radili poslove kontra radio-izviđajne službe ili poslove kriptografije.
Radna mesta iz člana 61b, 61v. i 61g. ovog zakona na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem podleže reviziji, na način i po postupku po kojima se vrši utvrđivanje tih radnih mesta. Revizija se vrši najdocnije u roku od pet godina od dana utvrđivanja tih radnih mesta.
Radniku na posebnim dužnostima u Saveznom sekretarijatu za unutrašnje poslove koji ima najmanje 20 godina penzijskog staža, od čega najmanje deset godina efektivno provedenih na zadacima i poslovima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, starosna ili invalidska penzija odrediće se od penzijskog osnova koji predstavlja njegov prosečni lični dohodak ostvaren u kalendarskoj godini koja prethodi godini ostvarivanja prava ako je to za njega povoljnije od penzijskog osnova utvrđenog po članu 24. do 24ž. ovog zakona.
Radniku u Saveznom sekretarijatu za unutrašnje poslove koji u vreme ostvarivanja prava na penziju nije radio na posebnim dužnostima, a ima najmanje 20 godina penzijskog staža, od čega najmanje deset godina staža na zadacima i poslovima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, određuje se penzija od penzijskog osnova utvrđenog u stavu 1. ovog člana.
Radniku koji je iz Saveznog sekretarijata za unutrašnje poslove prešao na rad u drugi organ zbog vršenja zadataka i poslova koji su iz nadležnosti Saveznog sekretarijata za unutrašnje poslove preneseni u nadležnost tog organa, a pre prelaska nalazio se na posebnim dužnostima i imao najmanje 20 godina penzijskog staža u organima unutrašnjih poslova, kao i ovlašćenom službenom licu kome je prestao radni odnos u Saveznom sekretarijatu za unutrašnje poslove po dogovoru saveznog sekretara za unutrašnje poslove sa funkcionerom koji rukovodi saveznim organom u koji je ovlašćeno službeno lice prešlo na rad i gde vrši iste ili slične zadatke i poslove, a na tim zadacima i poslovima i na zadacima i poslovima u organima unutrašnjih poslova imalo je najmanje 20 godina penzijskog staža, od čega najmanje deset godina na zadacima i poslovima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, određuje se penzija od penzijskog osnova utvrđenog u stavu 1. ovog člana.
Radniku iz člana 61v. stav 1. ovog zakona koji u inostranstvu provede na zadacima i poslovima iz tog člana najmanje deset godina, starosna i invalidska penzija određuje se od penzijskog osnova koji predstavlja njegov prosečni mesečni lični dohodak ostvaren u kalendarskoj godini koja prethodi godini ostvarivanja prava, odnosno od osnovice po kojoj je uplaćivan doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje za navedeni period, ako je to za njega povoljnije od penzijskog osnova utvrđenog po čl. 24. do 24ž. ovog zakona.
Prilikom ostvarivanja prava na penziju primenom čl. 61đ. i 61e. ovog zakona, kumulativno se uzima staž osiguranja sa uvećanim trajanjem ostvaren u smislu čl. 61b. i 61v. ovog zakona, kao i staž osiguranja sa uvećanim trajanjem koji ostvaruju radnici na određenim dužnostima u organima unutrašnjih poslova po zakonu republike, odnosno autonomne pokrajine.
Radniku Saveznog sekretarijata za unutrašnje poslove koji u vršenju ili povodom vršenja službenih zadataka i poslova izgubi život ili kod koga nastane invalidnost određuje se penzija od penzijskog osnova koji predstavlja njegov prosečni lični dohodak ostvaren u kalendarskoj godini koja prethodi godini ostvarivanja prava ako je taj osnov za njega povoljniji od penzijskog osnova utvrđenog po članu 24. do 24ž. ovog zakona.
Radniku u diplomatskom i konzularnom predstavništvu Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije u inostranstvu, kao i drugom licu koje je upućeno u diplomatsko i konzularno predstavništvo Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije da vrši poslove u inostranstvu iz nadležnosti federacije, a koji u vezi sa obavljanjem svoje službene dužnosti u inostranstvu postane žrtva napada, usled čega kod njega nastane invalidnost i koji po osnovu takve invalidnosti stekne pravo na invalidsku penziju, invalidska penzija određuje se od penzijskog osnova koji predstavlja njegov prosečni lični dohodak ostvaren u kalendarskog godini koja prethodi godini ostvarivanja prava, ako je taj osnov za njega povoljniji od penzijskog osnova utvrđenog po čl. 24. do 24ž. ovog zakona.
Radnik iz stava 1. ovog člana kome se po propisima o vojnim invalidima utvrdi invaliditet od najmanje 50%, kao i član porodice radnika koji izgubi život kao žrtva napada ima prava kao mirnodopski vojni invalid, odnosno kao član porodice mirnodopskog vojnog invalida utvrđena saveznim zakonom kojim se uređuju prava vojnih invalida.
Vreme boravka u inostranstvu bračnog druga radnika na radu u diplomatskom i konzularnom predstavništvu Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije priznaje se u staž osiguranja (produženo osiguranje) ako je do odlaska u inostranstvo bio u radnom odnosu ili je zbog prestanka radnog odnosa bio prijavljen samoupravnoj interesnoj zajednici za zapošljavanje, kao i ako je najmanje dve godine bio prijavljen toj zajednici, a nije se mogao zaposliti.
Sredstva za uplatu doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje obezbeđuju se u budžetu federacije.
Razlika između penzije utvrđene bez primene čl. 61a. do 61i. ovog zakona i penzije utvrđene primenom tih članova, kao i ceo iznos penzije određene osiguraniku koji ne ispunjava opšte uslove za ostvarivanje prava na penziju, bez primene tih članova, obezbeđuje se u budžetu federacije.
Penzijski staž, u smislu ovog zakona, na osnovu koga se stiču i ostvaruju prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja obuhvata:
1) vreme provedeno u osiguranju od 1. januara 1973. godine koje se računa u staž osiguranja po odredbama čl. 63. do 74. ovog zakona,
2) vreme navršeno do 31. decembra 1972. godine koje se, u smislu člana 100. ovog zakona, računa u penzijski staž kao periodi staža osiguranja i periodi posebnog staža.
1. Staž osiguranja koji se računa sa efektivnim trajanjem
U staž osiguranja se računa vreme koje je osiguranik iz čl. 18. do 20. ovog zakona proveo posle navršene 15. godine života u radnom odnosu, odnosno na radu po osnovu koga je bio obavezno osiguran.
U staž osiguranja se računa sve vreme provedeno u radnom odnosu s punim radnim vremenom.
Pod vremenom provedenim u radnom odnosu s punim radnim vremenom podrazumeva se i vreme koje u radnom odnosu sa skraćenim vremenom provedu:
1) invalidi rada, vojni invalidi, civilni invalidi rata kao i druga invalidna lica, ako rade onoliko vremena koliko odgovara njihovoj radnoj sposobnosti,
2) vojni osiguranici - uživaoci invalidske penzije, ako rade najmanje polovinu radnog vremena,
3) radnice - radi dojenja ili nege deteta, odnosno radnici - radi nege deteta.
U staž osiguranja se računa i vreme provedeno u radnom odnosu s nepunim radnim vremenom, osim slučajeva iz stava 2. ovog člana, u trajanju koje odgovara ukupnom broju časova takvog rada ostvarenog za pojedine godine, obračunatom na puno radno vreme.
Odredbe st. 1. do 3. ovog člana primenjuju se i kad je radno vreme ostvareno radom u dva ili više radnih odnosa.
U staž osiguranja se računa i vreme koje je osiguranik proveo:
1) na bolovanju po prestanku radnog odnosa ili drugog rada po osnovu koga je bio osiguran, ako je za to vreme primao naknadu ličnog dohotka,
2) na profesionalnoj rehabilitaciji, odnosno na prekvalifikaciji ili dokvalifikaciji na koju je bio upućen kao invalid rada, ili kao vojni invalid, kao slep, lice obolelo od distrofije i srodnih mišićnih i neuromišićnih oboljenja, od paraplegije, cerebralne i dečje paralize i multipleks skleroze ili kao civilni invalid rata, bez obzira na to da li je pre toga bio osiguran.
U staž osiguranja se računa i vreme koje u toku trajanja radnog odnosa osiguranik provede na stručnom usavršavanju ili specijalizaciji.
U staž osiguranja se računa i vreme koje osiguranik provede na neplaćenom odsustvu, pod suspenzijom, u istražnom zatvoru ili na izdržavanju kazne zatvora pod uslovom da mu za to vreme traje radni odnos ili drugi rad po osnovu koga je osiguran, u trajanju, na način i u slučajevima koji su utvrđeni zakonom.
U staž osiguranja se računa i vreme za koje su osiguranici iz čl. 18. do 20. ovog zakona bili osigurani u penzijskom i invalidskom osiguranju:
1) u svojstvu vojnog osiguranika,
2) kao lica iz čl. 9. i 10. ovog zakona.
Tač. 3) i 4) (brisane)
U staž osiguranja se računa i vreme provedeno po prestanku obaveznog osiguranja za koje je plaćen doprinos (produženo osiguranje), u slučajevima, pod uslovima i na način koji su utvrđeni opštim aktom zajednice.
Osiguraniku za čijim je radom prestala potreba zbog tehnoloških i drugih unapređenja kojima se povećava produktivnost rada i uvećava uspeh organizacije i osiguraniku kome je prestao radni odnos zbog prestanka organizacije, pokrenutog postupka za sanaciju, odnosno stečaja ili likvidacije organizacije može se dokupiti staž koji nedostaje za sticanje prava na starosnu penziju ali najviše do pet godina, pod uslovima i na način utvrđenim opštim aktom zajednice, u skladu sa zakonom.
Dokup staža u smislu stava 1. ovog člana ostvaruje se uplatom doprinosa za dokup staža koji se određuje prema ekonomskim merilima, tako da se obezbede potrebna sredstva, s obzirom na očekivano trajanje korišćenja penzije, visinu osnova od koga se određuje penzija i druga merila.
Zakonom se može uvesti dobrovoljno penzijsko i invalidsko osiguranje odvojeno od obaveznog osiguranja.
Dobrovoljnim penzijskim i invalidskim osiguranjem građani, koji nisu obuhvaćeni obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem, mogu da, na osnovu posebnih ulaganja, osiguraju sebi i članovima svojih porodica prava iz tog osiguranja.
Lica koja su obuhvaćena obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem mogu dobrovoljnim osiguranjem sebi i članovima svojih porodica obezbediti veći obim prava od obima prava utvrđenih obaveznim osiguranjem.
Dobrovoljno osiguranje obezbeđuje se uplatom doprinosa koji se određuje prema ekonomskim merilima, tako da se obezbede neophodna sredstva zavisno od očekivanog trajanja korišćenja prava, visine penzije i drugih merila.
2. Staž osiguranja koji se računa s uvećanim trajanjem
Osiguranicima koji rade na naročito teškim i za zdravlje štetnim poslovima, odnosno radnim zadacima i osiguranicima koji rade na poslovima odnosno radnim zadacima na kojima posle navršenja određenih godina života ne mogu uspešno da obavljaju svoju profesionalnu delatnost, staž osiguranja se računa s uvećanim trajanjem. Stepen uvećanja staža osiguranja zavisi od težine i štetnosti rada, odnosno od prirode posla, a može iznositi najviše 50%.
Kao poslovi, odnosno radni zadaci na kojima se staž osiguranja računa s uvećanim trajanjem zato što je rad na njima naročito težak i štetan za zdravlje mogu se utvrditi poslovi, odnosno radni zadaci na kojima se stiču sledeći uslovi:
1) da u vezi s obavljanjem poslova, odnosno radnih zadataka postoje znatniji štetni uticaju na zdravstveno stanje i radnu sposobnost radnika, i pored toga što su primenjene sve opšte i posebne zaštitne mere utvrđene propisima, kao i druge mere koje mogu uticati na otklanjanje i smanjivanje štetnih uticaja,
2) da se poslovi, odnosno radni zadaci pod teškim i za zdravlje štetnim uslovima obavljaju neposredno pored izvora štetnih uticaja u neprekidnom toku procesa rada,
3) da poslove, odnosno radne zadatke pod okolnostima iz tač. 1. i 2. ovog stava obavlja isti radnik u toku punog radnog vremena, uzimajući kao puno radno vreme i radno vreme kraće od 42 časa sedmično, određeno za pojedine poslove, odnosno radne zadatke zbog posebnih uslova rada.
Kao poslovi, odnosno radni zadaci na kojima se staž osiguranja računa s uvećanim trajanjem zato što je vek vršenja profesionalne delatnosti ograničen navršenjem određenih godina života, mogu se utvrditi poslovi, odnosno radni zadaci u onim zanimanjima u kojima, zbog prirode i težine posla, fiziološke funkcije organizma opadaju u toj meri da radniku onemogućavaju dalje uspešno vršenje iste profesionalne delatnosti.
Jedinstvenu listu radnih mesta na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, postupak za njihovo utvrđivanje, stepen uvećanja staža osiguranja na tim radnim mestima, kao i obim odgovarajućeg snižavanja starosne granice sporazumno utvrđuju zajednice.
Poslovi, odnosno radni zadaci na kojima se staž osiguranja računa s uvećanim trajanjem utvrđuju se po prethodno pribavljenom mišljenju odgovarajućih stručnih i naučnih organizacija, na inicijativu organizacija udruženog rada i drugih samoupravnih organizacija i zajednica.
Radna mesta na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem podležu reviziji koju sporazumno vrše zajednice na način i po postupku po kojima se utvrđuju radna mesta. Revizija se vrši najdocnije u roku od pet godina od dana utvrđivanja tih radnih mesta.
Staž osiguranja s uvećanim trajanjem računa se i osiguranicima koji su u radnom odnosu, odnosno na radu po osnovu koga su bili obavezno osigurani, proveli radeći puno radno vreme kao osiguranici s telesnim oštećenjem od najmanje 70% (član 48. st. 2. i 3) vojni invalidi od I do VI grupe, civilni invalidi rata od I do VI grupe, slepa lica, lica obolela od distrofije ili srodnih mišićnih i neuromišićnih oboljenja i od paraplegije, cerebralne i dečje paralize i od multipleks skleroze.
Osiguranicima iz stava 1. ovog člana svakih 12 meseci efektivno provedenih u radnom odnosu po osnovu koga su osigurani računa se kao 15 meseci staža osiguranja, a starosna granica propisana za sticanje starosne penzije (član 21. st. 1. i 2) smanjuje se za po jednu godinu za svakih pet godina efektivno provedenih na takvom radu.
Osiguranicima iz člana 64. stav 2. ovog zakona koji rade na radnim mestima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, staž osiguranja uvećava se samo za ono vreme koje su efektivno proveli na radu.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, osiguranicima kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem po članu 73. ovog zakona, taj staž uvećava se i ako su radili sa skraćenim radnim vremenom, kao da su radili s punim radnim vremenom.
U staž osiguranja s uvećanim trajanjem računa se i vreme za koje su osiguranici bili osigurani u penzijskom i invalidskom osiguranju u svojstvu vojnog osiguranika ili građanskog lica na službi u Jugoslovenskoj narodnoj armiji, osim vremena koje je građansko lice na službi u Jugoslovenskoj narodnoj armiji provelo u trupi, i to pod uslovima i u obimu koji su utvrđeni propisima kojima se uređuje penzijsko i invalidsko osiguranje vojnih osiguranika.
VI OSTVARIVANJE I KORIŠĆENJE PRAVA
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruju se u zajednici u kojoj je osiguranik poslednji put bio osiguran.
Zajednica u kojoj je osiguranik poslednji put bio osiguran nadležna je i kada se prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruju po osnovu međunarodnih ugovora.
Izuzetno od odredaba st. 1. i 2. ovog člana, osiguranik, odnosno korisnik prava može, na svoj zahtev, ostvariti pravo na penziju u zajednici u kojoj je navršio pretežan deo staža osiguranja. Pod istim uslovima može se ostvariti i pravo na porodičnu penziju.
Pravo izbora zajednice iz stava 3. ovog člana može se koristiti samo jedanput.
Zahtev za ostvarivanje prava na penziju podnosi se zajednici u kojoj je osiguranik bio poslednji put osiguran.
Osiguranik koji ostvaruje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja primenom međunarodnog ugovora o socijalnom osiguranju, u slučajevima kada se za sticanje i ostvarivanje prava po odredbama tog ugovora ne uračunava penzijski staž navršen u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji, prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja može ostvariti samo po odredbama ovog zakona.
Odredbe člana 75. ovog zakona primenjuju se i u slučajevima kada je osiguranik bio osiguran kod dve ili više zajednica od kojih su neke - zajednice osiguranja osiguranika-radnika, a neke - zajednice penzijskog i invalidskog osiguranja drugih kategorija osiguranika.
Prava za slučaj invalidnosti i smrti prouzrokovanih povredom na radu ostvaruju se u zajednici u kojoj je osiguranik bio osiguran u času nastanka te povrede.
Prava u slučaju invalidnosti i smrti prouzrokovanih profesionalnom bolešću ostvaruju se u zajednici u kojoj je osiguranik bio osiguran u vreme oboljenja od profesionalne bolesti a ako u to vreme nije bio osiguran, prava se ostvaruju u zajednici u kojoj je poslednji put bio osiguran.
Penzijski staž i lični dohodak, kao i druge činjenice od uticaja na sticanje i utvrđivanje prava uzimaju se u obzir pri ostvarivanju prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, bez obzira na području koje su zajednice osiguranja osiguranika - radnika odnosno zajednice penzijskog i invalidskog osiguranja drugih kategorija osiguranika ostvareni, odnosno utvrđeni, na osnovu podataka utvrđenih u matičnoj evidenciji o osiguranicima i korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja.
Pri utvrđivanju da li su ispunjeni uslovi za sticanje prava na penziju i pri određivanju visine penzije, nadležna zajednica će, ako je to za osiguranika, odnosno korisnika prava povoljnije, penzijski staž utvrđivati primenom propisa kojim je taj staž utvrđen u zajednici u kojoj je navršen, odnosno utvrđen.
Odredba stava 1. ovog člana shodno se primenjuje i na snižavanje starosne granice, ako se staž osiguranja računa s uvećanim trajanjem.
Postupak za ostvarivanje prava pokreće se na zahtev osiguranika, odnosno za ostvarivanje prava na porodičnu penziju na zahtev člana porodice ako zakonom za pojedina prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja nije drukčije određeno.
U sprovođenju postupka za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja zajednice su dužne da obezbede efikasno ostvarivanje prava i da osiguranicima i korisnicima prava pružaju stručnu pomoć.
U postupku za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja obezbeđuje se zaštita prava u okviru zajednice i sudska zaštita prava osiguranika i korisnika prava, u skladu sa zakonom i opštim aktom zajednice.
U postupku za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koja osiguranik ostvaruje u organizaciji u smislu člana 38. stav 1. ovog zakona osiguranicima se obezbeđuje zaštita prava, pod uslovima i na način koji su utvrđeni opštima aktom organizacije, u skladu sa zakonom.
Zajednica kod koje je osiguranik ostvario pravo na penziju ili novčanu naknadu dužna je da osiguraniku isplaćuje u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji iznose koji mu pripadaju bez obzira na mesto boravka.
Zajednica kod koje je osiguranik ostvario pravo na penziju ili novčanu naknadu obezbeđuje isplatu ovih davanja u inostranstvu pod uslovima predviđenim zakonom, međunarodnim ugovorom ili ako postoji reciprocitet.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja utvrđena ovim zakonom stiču se i dospevaju danom ispunjenja uslova, s tim što se pravo na starosnu penziju može ostvariti posle prestanka osiguranja.
Zahtev se može podneti i pre prestanka osiguranja uz pružanje odgovarajućih dokaza o njegovom prestanku.
Dan početka isplate penzije i novčanih naknada i zastarelosti pojedinih dospelih a neisplaćenih iznosa utvrđuje se zakonom.
Penzije i ostale novčane naknade utvrđuju se u mesečnom iznosu i isplaćuju se unazad.
Korišćenje prava stečenih po ovom zakonu može se ograničiti u slučaju stupanja korisnika penzije u radni odnos, ili vršenja delatnosti iz člana 9. ovog zakona, neizvršavanja propisanih dužnosti u vezi s korišćenjem prava po osnovu invalidnosti (neodazivanje na lekarske preglede, nestupanje u određenom roku na prekvalifikaciju i sl.) u slučaju izdržavanja kazne zatvora, na način i po postupku koji su utvrđeni zakonom.
U slučaju izdržavanja kazne zatvora zbog krivičnog dela protiv naroda i države, isplata penzije ograničava se do visine porodične penzije koja bi za to vreme pripadala članovima porodice, u skladu sa zakonom.
Prava stečena po ovom zakonu prestaju kada u toku korišćenja prava prestanu da postoje uslovi za sticanje i ostvarivanje prava u slučajevima i pod uslovima koji su utvrđeni zakonom.
Kad u postupku za ostvarivanje prava nastane sukob nadležnosti između zajednica sa teritorije dve ili više republika, odnosno autonomnih pokrajina, taj sukob rešava Savezni sud.
Savezni sud rešava i sukob nadležnosti između zajednice i zajednice socijalnog osiguranja vojnih osiguranika, odnosno zajednice i zajednice drugih kategorija osiguranika čije je sedište na teritoriji druge republike, odnosno autonomne pokrajine.
Ako je penzijski staž navršen, odnosno utvrđen na području dve ili više zajednica, zajednice međusobno uređuju samoupravnim sporazumom pitanje naknade dela penzije zajednici koja je priznala pravo na penziju koji odgovara srazmeri između staža koji je osiguranik navršio na području pojedine zajednice, odnosno koji mu je ona utvrdila, i ukupnog penzijskog staža.
Pri utvrđivanju srazmere između navršenog, odnosno utvrđenog staža i ukupnog penzijskog staža (stav 1), od ukupnog penzijskog staža se odbijaju periodi koji su utvrđeni kao učešće u revolucionarnom radu, narodnooslobodilačkom ratu, u antifašističkoj borbi u drugim zemljama i savezničkim vojskama i periodi provedeni van rada zbog okolnosti prouzrokovanih ratovima.
Naknada dela penzije, u smislu stava 1. ovog člana, obuhvata, pored njenog srazmernog dela, i odgovarajući deo dodatnih davanja uz penziju koja korisniku pripadaju po osnovu penzijskog i invalidskog osiguranja, kao i odgovarajući deo obaveznih doprinosa koji se isplaćuju na penzijska primanja, ako samoupravnim sporazumom nije drukčije određeno.
Naknada odgovarajućeg dela penzije obračunava se i isplaćuje tromesečno, ako samoupravnim sporazumom nije drukčije određeno.
Ako se za područje pojedinih zajednica ustanovi prevremena penzija (član 22), obaveze zajednica na naknadu, u smislu člana 87. ovog zakona, nastaju danom ispunjenja uslova za sticanje prava na penziju po ovom zakonu, ako samoupravnim sporazumom nije drukčije određeno.
Odredbe člana 87. ovog zakona primenjuju se i kad je staž osiguranja navršen kod dve zajednice ili više njih, od kojih su jedne - zajednice osiguranja radnika, a druge - zajednice osiguranja ostalih kategorija osiguranika, ako zakonom za pojedine kategorije nije drukčije određeno.
Invalidske penzije ostvarene na osnovu invalidnosti prouzrokovane povredom na radu ili profesionalnom bolešću, kao i porodične penzije ostvarene posle smrti osiguranika koja je prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom bolešću u celosti su obaveza zajednice kod koje je pravo ostvareno.
VII PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE
Korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koji su do 1. jula 1983. godine ta prava ostvarili po Zakonu o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja ("Službeni list SFRJ", br. 35/72, 18/76, 58/76, 22/78 i 74/80), ta se prava obezbeđuju i posle tog dana, ako su ovim zakonom utvrđena kao osnovna prava, u obimu koji ne može biti manji od obima utvrđenog ovim zakonom i na način koji je utvrđen propisima koji će se primenjivati posle 1. jula 1983. godine.
Korisnicima prava iz stava 1. ovog člana isplata penzija (bez zaštitnog dodatka) i novčanih naknada obezbeđuje se najmanje u iznosu koji im je pripadao do 1. jula 1983. godine.
Korisniku prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja kod koga je invalidnost utvrđena po propisima koji su bili na snazi do 1. jula 1983. godine, zajednica obezbeđuje ta prava i posle 1. jula 1983. godine.
Odredbe člana 38. ovog zakona o obavezama organizacija u obezbeđivanju prava po osnovu preostale radne sposobnosti primenjivaće se na slučajeve koji nastanu posle 1. jula 1983. godine.
Odredba člana 84. stav 3. ovog zakona primenjivaće se na penzije i novčane naknade ostvarene posle 1. jula 1983. godine.
Odredbe člana 84. stav 3. ovog zakona primenjivaće se i na penzije i novčane naknade ostvarene do 1. jula 1983. godine, i to postepenim pomeranjem isplate penzija i novčanih naknada u roku od šest meseci od dana stupanja na snagu Zakona o dopunama Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja ("Službeni list ", br. 65/87).
Način prelaska na isplatu unazad penzija i novčanih naknada urediće zajednice opštim aktom.
Postupak za ostvarivanje osnovnih prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, odnosno za utvrđivanje penzijskog staža pokrenut po zahtevu ili po službenoj dužnosti do 1. jula 1983. godine, okončaće se pod uslovima i na način kako je bilo predviđeno propisima koji su bili na snazi u vreme pokretanja postupka.
Korisnik prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koji je ta prava ostvario prema propisima koji su bili na snazi do 1. jula 1983. godine može prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvariti u zajednici u kojoj je navršio pretežan deo staža osiguranja, ako zahtev podnese najkasnije do 30. juna 1984. godine.
Lica koja su do 1. jula 1983. godine ispunila uslove za sticanje prava na penziju po Zakonu o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja ("Službeni list SFRJ", br. 35/72, 18/76, 58/76, 22/78 i 74/80), a nisu do toga dana podnela zahtev, mogu ostvariti to pravo pod uslovima, na način i po postupku koji su bili predviđeni tim zakonom ako zahtev podnesu u roku od godinu dana od 1. jula 1983. godine.
Licima koja su po osnovu vršenja samostalne delatnosti bila osigurana po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju ("Službeni list SFRJ", br. 51/64, 56/65, 14/66, 1/67, 18/67, 31/67, 54/67, 17/68, 32/68, 55/68, 11/69, 56/69, 47/70, 60/70, 15/71, 16/71 i 60/71) i po Osnovnom zakonu o invalidskom osiguranju ("Službeni list SFRJ", br. 10/65, 14/66, 1/67, 23/67 i 56/69), odnosno po ugovorima zaključenim na osnovu tih zakona, penzijski staž navršen do 31. decembra 1972. godine utvrđuje se na način i po postupku kako se utvrđivao po propisima koji su bili na snazi do toga dana, ako zakonom nije drukčije određeno.
Porodice palih boraca i porodice ostalih lica za koje je pravo na porodičnu penziju ustanovljeno po članu 243. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju ("Službeni list SFRJ", br. 51/64, 56/65, 14/66, 1/67, 18/67, 31/67, 54/67, 17/68, 32/68, 55/68, 11/69, 56/69, 47/70, 60/70, 15/71, 16/71 i 60/71) mogu i posle 1. jula 1983. godine, na svoj zahtev, ostvariti pravo na porodičnu penziju, pod uslovima i na način koji su bili predviđeni tim zakonom.
Lica koja nemaju svojstvo osiguranika po ovom zakonu, ali su to svojstvo imala po ranijim propisima, kao i članovi njihovih porodica i članovi porodica korisnika prava po ranijim propisima, mogu prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvariti pod uslovima utvrđenim ovim zakonom.
Penzijski staž navršen do 31. decembra 1972. godine (član 62. tačka 2) računa se na način kako je bilo predviđeno propisima koji su važili do tog dana, s tim što se zakonom može uvesti povoljniji način računanja penzijskog staža od onoga koji je bio predviđen propisima koji su važili do 31. decembra 1972. godine.
Licima iz člana 65. tačka 2. i člana 73. ovog zakona, u staž osiguranja, odnosno u staž osiguranja s uvećanim trajanjem računa se i vreme provedeno na profesionalnoj rehabilitaciji, odnosno na radu pre 31. decembra 1972. godine.
Pri utvrđivanju obaveza federacije iz člana 61. stav 1. ovog zakona penzijski staž navršen do 31. decembra 1972. godine računa se isključivo na način kako se taj staž računao po propisima koji su važili do tog dana.
U postupku rešavanja zahteva za obnovu postupka za utvrđivanje posebnog staža iz narodnooslobodilačkog rata, podnetih posle 1. jula 1983. godine primenjivaće se odredbe saveznog zakona kojim se uređuje opšti upravni postupak.
Za utvrđivanje penzijskog osnova od koga se utvrđuje penzija (čl. 24, 40 i 53) uzimaju se lični dohoci ostvareni od 1. januara 1970. godine na osnovu podataka iz matične evidencije.
Za utvrđivanje penzijskog osnova uzimaju se i lični dohoci ostvareni do 1. januara 1966. godine, ako takvim podacima raspolaže matična evidencija ili osiguranik.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, za utvrđivanje penzijskog osnova ne uzimaju se lični dohoci, naknade ličnih dohodaka, odnosno osnovice osiguranja iz 1993. godine.
Penzijski osnov, odnosno penzija koja će se ostvariti od 1. januara do 31. decembra 1994. godine utvrđuje se i usklađuje kao da je ostvarena u 1993. godini.
Osiguraniku - vojnom invalidu od I do VI grupe, kao i drugom invalidu koji je izjednačen s mirnodopskim vojnim invalidom od I do VI grupe, koji stekne pravo na invalidsku penziju obezbeđuje se ta penzija u visini od 85% od penzijskog osnova ako mu je polovina radnog veka pokrivena penzijskim stažom.
Borcima NOR-a koji su osigurani u zajednicama penzijskog i invalidskog osiguranja drugih kategorija osiguranika, a kojima je bilo uspostavljeno obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju ("Službeni list SFRJ", br. 51/64, 56/65, 14/66, 1/67, 18/67, 31/67, 54/67, 17/68, 32/68, 55/68, 11/69, 56/69, 47/70, 60/70, 15/71, 16/71 i 60/71) i po Osnovnom zakonu o invalidskom osiguranju ("Službeni list SFRJ", br. 10/65, 14/66, 1/67, 23/67 i 56/69), odnosno po ugovorima zaključenim na osnovu tih zakona ove zajednice obezbeđuju prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, u obimu i pod uslovima koji se radnicima - borcima obezbeđuju po ovom zakonu.
Odredbe člana 87. ovog zakona primenjivaće se i na penzije ostvarene do 1. jula 1983. godine.
Dok zajednice samoupravnim sporazumom ne urede pitanja naknade srazmernog dela penzije u smislu člana 87. stav 1. ovog zakona, obaveza naknađivanja srazmernog dela penzije utvrdiće se samo za staž navršen posle 31. decembra 1962. godine.
Obaveze zajednica koje su nastale po osnovu st. 1. do 3. člana 63. Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja ("Službeni list SFRJ", br. 35/72, 18/76, 58/76, 22/78 i 74/80), koje se odnose na penzijski staž navršen do 31. decembra 1962. godine preuzimaju zajednice kod kojih je ostvareno pravo na penziju, ako samoupravnim sporazumom nije drukčije određeno.
Valorizacija ličnih dohodaka iz ranijih godina, u smislu člana 25. ovog zakona, vršiće se počev od 1. januara 1990. godine.
Do roka iz stava 1. ovog člana valorizacija ličnih dohodaka vršiće se prema proseku ličnih dohodaka u poslednjoj godini rada, s tim što će se za utvrđivanje penzijskog osnova počev od 1. januara 1987. godine uzimati u obračun 25%, od 1. januara 1988. godine 50%, a od 1. januara 1989. godine 75% od porasta prosečnih ličnih dohodaka u poslednjoj godini rada.
Do 31. decembra 1986. godine valorizacija ličnih dohodaka iz ranijih godina prema kojima se, u smislu člana 24. ovog zakona, utvrđuje penzija, vršiće se prema proseku ličnih dohodaka u godini koja prethodi poslednjoj godini rada.
Korisnicima penzija koji su pravo na penziju ostvarili u periodu od 1. januara 1965. do 31. decembra 1986. godine, ako im je penzijski osnov utvrđen na osnovu ostvarenih ličnih dohodaka, izvršiće se preračunavanje penzija koje im pripadaju na dan 1. januara 1987. godine za onoliko procenata za koliko bi se povećao penzijski osnov primenom odredaba člana 106. ovog zakona.
Procenti za preračunavanje penzija iz stava 1. ovog člana za svaku kalendarsku godinu utvrđuju se opštim aktom zajednice, valorizacijom prosečnih ličnih dohodaka svih radnika zaposlenih na teritoriji republike, odnosno autonomne pokrajine prema prosečnom ličnom dohotku u poslednjoj kalendarskoj godini iz koje su lični dohoci uzeti za utvrđivanje penzijskog osnova, odnosno u poslednjoj godini rada, zavisno od načina na koji je utvrđen penzijski osnov.
Preračunavanje penzija iz stava 1. ovog člana izvršiće se po odbitku povećanja penzija po osnovu porasta ličnih dohodaka u poslednjoj kalendarskoj godini iz koje su lični dohoci uzeti za utvrđivanje penzijskog osnova, odnosno u poslednjoj godini rada, koja su izvršena usklađivanjem novih penzija sa penzijama ostvarenim u prethodnim godinama ili usklađivanjem penzija po dvanaestinama.
Korisnicima penzija koji su pravo na penziju ostvarili do 1. januara 1965. godine, preračunavanje penzija izvršiće se u obimu i na način koji su utvrđeni opštim aktom zajednice iz stava 2. ovog člana, zavisno od odnosa tih penzija prema penzijama sračunatim na način iz st. 1. i 2. ovog člana.
Ako to korisnik penzije zahteva, zajednica iz stava 2. ovog člana dužna je da donese rešenje o preračunavanju penzije u smislu st. 1. do 4. ovog člana.
Primenu odredbe člana 30. stav 3. ovog zakona zajednice će obezbediti najdocnije do 31. decembra 1986. godine.
Ovaj zakon će se primenjivati od 1. jula 1983. godine.
Danom početka primene ovog zakona prestaje da važi Zakon o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja ("Službeni list SFRJ", br. 35/72, 18/76, 58/76, 22/78 i 74/80).
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".
Samostalni član
Zakona o izmenama
Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja
("Sl. list SFRJ", br. 77/82)
Član 4
Ovaj zakon stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".
Samostalni član Zakona o izmeni i dopuni
Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja
("Sl. list SFRJ", br. 75/85)
Član 3
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".
Samostalni član
Zakona o izmeni
Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja
("Sl. list SFRJ", br. 8/87)
Član 2
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ", a primenjivaće se od 1. januara 1987. godine.
Samostalni član
Zakona o dopunama
Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja
("Sl. list SFRJ", br. 65/87)
Član 2
Ovaj zakon stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".
Samostalni član
Zakona o izmeni
Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja
("Sl. list SFRJ", br. 87/89)
Član 2
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ", a primenjivaće se od 1. januara 1990. godine.
Samostalni članovi
Zakona o izmenama i dopunama
Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja
("Sl. list SFRJ", br. 44/90)
Član 34
Korisniku prava kod koga je invalidska penzija utvrđena po propisima koji su bili na snazi do dana stupanja na snagu ovog zakona obezbeđuje se to pravo i posle stupanja na snagu ovog zakona ako je to za njega povoljnije.
Osiguranik - žena koja je pravo na invalidsku penziju ostvarila do dana stupanja na snagu ovog zakona može to pravo ostvariti po odredbama ovog zakona, ako je to za nju povoljnije, u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Član 35
Korisnici prava na novčanu naknadu zbog rada sa skraćenim radnim vremenom i naknadu zbog manjeg ličnog dohotka na drugom poslu koji su to pravo ostvarivali u organizaciji, ostvariće to pravo od 1. januara 1991. godine u zajednici.
Korisnicima prava na naknadu zbog rada sa skraćenim radnim vremenom koji su tu naknadu ostvarili po propisima koji su važili do stupanja na snagu ovog zakona, visina novčane naknade odrediće se po službenoj dužnosti u visini utvrđenoj ovim zakonom, od dana njegovog stupanja na snagu.
Član 36
Danom stupanja na snagu ovog zakona staž se ne može dokazivati na osnovu izjava svedoka.
Član 37
Radnik u saveznom organu uprave, saveznoj organizaciji, stručnoj i drugoj službi Saveznog izvršnog veća, saveznog organa uprave i savezne organizacije kome prestane radni odnos sa pravom na penziju pre ispunjenja opštih uslova za sticanje prava na starosnu penziju u smislu propisa o osnovama sistema državne uprave i o Saveznom izvršnom veću i saveznim organima uprave, stiče pravo na starosnu penziju ako ima najmanje 25 godina penzijskog staža.
Odredbe stava 1. ovog člana odnose se i na funkcionere i rukovodeće radnike u saveznim organima uprave i saveznim organizacijama koje postavlja Savezno izvršno veće, kao i na radnike i rukovodeće radnike u stručnim službama i drugim službama Saveznog izvršnog veća, saveznih organa uprave i saveznih organizacija.
Odredbe stava 1. ovog člana shodno se primenjuju i na Ustavni sud Jugoslavije, Savezni sud, Savezno javno tužilaštvo, Saveznog društvenog pravobranioca samoupravljanja, Savezno javno pravobranilaštvo, Savezno veće za prekršaje, Službu društvenog knjigovodstva Jugoslavije i druge samoupravne organizacije koje vrše poslove od interesa za ostvarivanje funkcija federacije, ako zakonom nije drukčije određeno.
Odredbe stava 1. ovog člana shodno se primenjuju i na savezne savetnike i savetnike u Skupštini SFRJ i Predsedništvu SFRJ i rukovodeće radnike i druge radnike u stručnim i drugim službama Skupštine SFRJ, Predsedništva SFRJ i Saveznog izvršnog veća.
Radniku kome prestane radni odnos sa pravom na penziju u smislu st. 1. do 4. ovog člana pripada penzija koja za 15 godina penzijskog staža iznosi 45% od penzijskog osnova (muškarac), odnosno 47,5% (žena) i povećava se za po 2% od penzijskog osnova za svaku dalju navršenu godinu do navršenih 20 godina penzijskog staža. Za svaku navršenu godinu preko 20 do navršenih 30 godina penzijskog staža penzija se povećava po 2,5% od penzijskog osnova, a za svaku navršenu godinu preko 30 godina penzija se povećava po 0,5% od penzijskog osnova utvrđenog po čl. 24. do 24ž. ovog zakona, s tim da ne može iznositi više od 85% od penzijskog osnova.
Sredstva koja čine razliku između penzije koja bi radniku pripadala bez primene st. 1. do 5. ovog člana i penzije koja mu je utvrđena primenom tih odredbi, kao i ceo iznos penzije određene osiguraniku koji ne ispunjava uslove za ostvarivanje prava na penziju bez primene tih odredbi, obezbeđuju se u budžetu federacije, odnosno za Službu društvenog knjigovodstva Jugoslavije i druge samoupravne organizacije koje vrše poslove od interesa za ostvarivanje funkcija federacije - na teret njihovih sredstava.
Odredbe st. 1. do 5. ovog člana primenjivaće se do 1. januara 1991. godine.
Član 38
Korisnik prava na penziju koji je to pravo ostvario do dana stupanja na snagu ovog zakona može to pravo ostvariti u zajednici u kojoj je navršio pretežan deo staža osiguranja, ako to pravo izbora zajednice nije iskoristio.
Član 39
Postupak za ostvarivanje prava pokrenut po zahtevu ili po službenoj dužnosti do dana stupanja na snagu ovog zakona okončaće se pod uslovima i na način predviđenim propisima koji su bili na snazi u vreme podnošenja zahteva.
Član 40
Zajednice će sporazumno u roku od dve godine od dana stupanja na snagu ovog zakona izvršiti reviziju svih do sada utvrđenih radnih mesta i utvrditi jedinstvenu listu radnih mesta na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem. Tom revizijom utvrdiće se na kojim radnim mestima prestaje računanje staža osiguranja sa uvećanim trajanjem, odnosno na kojim radnim mestima se menja stepen uvećanja staža, kao i radna mesta na kojima treba uvesti određene zaštitne mere kao preduslov za računanje staža osiguranja sa uvećanim trajanjem.
Član 41
Odredbe člana 7. ovog zakona primenjivaće se i na penzije ostvarene od 1. jula 1990. godine do dana stupanja na snagu ovog zakona.
Član 42*
U svim članovima gde postoje reči: "poslovi i radni zadaci", u različitim padežima, zamenjuju se rečima: "radna mesta", u odgovarajućem padežu, reči: "radna sposobnost stečena radom", u različitim padežima - rečima: "radna sposobnost", u odgovarajućem padežu, reči: "osnovna organizacija", u različitim padežima - rečju: "organizacija", u odgovarajućem padežu, reči: "samoupravni opšti akt", u različitim padežima - rečima: "opšti akt", u odgovarajućem padežu, a reči: "društveni dogovor", u odgovarajućem padežu - brišu se.
Član 43
Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaju da važe odredbe čl. 37, 41, 42. i 43. Zakona o vršenju unutrašnjih poslova iz nadležnosti saveznih organa uprave ("Službeni list SFRJ", br. 7/85), čl. 61. do 64. Zakona o vršenju inostranih poslova iz nadležnosti saveznih organa uprave i saveznih organizacija ("Službeni list SFRJ", br. 56/81) i čl. 48. i 49. Zakona o izmenama i dopunama Zakona o osnovama sistema državne uprave i o Saveznom izvršnom veću i saveznim organima uprave ("Službeni list SFRJ", br. 40/89).
Član 44
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".
Odlukom Ustavnog suda Jugoslavije U broj 206/86 od 5. oktobra 1988. godine, koja je objavljena u "Sl. listu SFRJ", br. 76/88 od 30. decembra 1988. godine, utvrđeno je da odredba člana 99. stav 4. Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja ("Sl. list SFRJ", br. 23/82, 77/82 i 75/85) nije u saglasnosti sa Ustavom SFRJ i da je prestala da važi 4. avgusta 1988. godine. Osporena odredba je glasila: "Lica koja posle 1. jula 1983. godine ne budu imala svojstvo osiguranika (čl. 18. do 20) a nisu obuhvaćena odredbom stava 1. ovog člana, ali su svojstvo osiguranika imali po ranijim propisima, kao i članovi njihovih porodica i članovi porodica korisnika penzija po ranijim propisima, mogu prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvariti pod uslovima utvrđenim zakonom."
Odlukom Ustavnog suda Jugoslavije U broj 263/85 i 179/86 od 4. oktobra 1989. godine, koja je objavljena u "Sl. listu SFRJ", br. 74/89 od 24. novembra 1989. godine utvrđeno je da odredba člana 41. stav 3. Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja ("Sl. list SFRJ", br. 23/82, 77/82 i 75/85) nije u saglasnosti sa Ustavom SFRJ i da je prestala da važi 16. avgusta 1989. godine. Osporena odredba je glasila: "Visina invalidske penzije iz stava 2. ovog člana ne može biti manja od 45% penzijskog osnova za muškarca kod koga je invalidnost nastala pre navršenih 60 godina života, odnosno 55% penzijskog osnova za ženu kod koje je invalidnost nastala pre navršenih 55 godina života. Ako je invalidnost nastala posle 60, odnosno 55 godine života, visina invalidske penzije ne može biti manja od 35% (muškarac), odnosno 40% (žena) penzijskog osnova."
*Odredbom člana 42. Zakona o izmenama i dopunama Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja ("Sl. list SFRJ", br. 44/90) predviđeno je da se u svim članovima gde postoje reči "poslovi i radni zadaci", u različitim padežima zamenjuju rečima: "radna mesta", u odgovarajućem padežu. Budući da se u tekstu zakona ne nalazi grupa reči koja je navedena već grupa reči "poslovi, odnosno radni zadaci" redakcija nije bila u mogućnosti da u tom delu pravno tehnički korektno izvrši navedenu izmenu.