ZAKONO OSNOVNIM PRAVIMA IZ PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGURANJA("Sl. list SFRJ", br. 35/72, 18/76, 58/76, 22/78 i 74/80) |
(1) Penzijskim i invalidskim osiguranjem radnici (u daljem tekstu: osiguranici) obavezno osiguravaju sebe i članove svojih porodica radi obezbeđenja socijalne sigurnosti.
(2) Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja obezbeđuju osiguranici, po načelima uzajamnosti i solidarnosti, u samoupravnim interesnim zajednicama penzijskog i invalidskog osiguranja (u daljem tekstu: zajednice).
Osnovna prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, u smislu ovog zakona, su:
1) pravo na starosnu penziju - za slučaj starosti;
2) pravo na invalidsku penziju i pravo na profesionalnu rehabilitaciju i zapošljenje s odgovarajućim novčanim naknadama - za slučaj smanjenja ili gubitka radne sposobnosti (invalidnost);
3) pravo na novčanu naknadu - za slučaj telesnog oštećenja;
4) prava na porodičnu penziju - za slučaj smrti osiguranika.
(1) Osnovna prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja proizilaze i određuju se na osnovu radnog doprinosa osiguranika ostvarenog tekućim i minulim radom.
(2) Radni doprinos ostvaren minulim radom od naročitog je uticaja na način utvrđivanja penzijskog osnova, određivanja visine penzije i usklađivanja penzije sa ekonomskim kretanjima i na obezbeđivanje sredstava za penzijsko i invalidsko osiguranje.
(1) Sredstva potrebna za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, obezbeđuju:
1) osiguranici - doprinosom iz ličnog dohotka;
2) lica koja obavljaju delatnost samostalnim ličnim radom i druga lica za radnike kod njih zapošljene (u daljem tekstu: poslodavci) iz svojih sredstava;
3) osnovne i druge organizacije udruženog rada, državni organi, zadruge, društvene i druge organizacije (u daljem tekstu: organizacije) - za namene utvrđene u skladu sa zakonom.
(2) U obezbeđivanju potrebnih sredstava za penzijsko i invalidsko osiguranje učestvuju i društveno-političke zajednice, u skladu sa zakonom.
(1) Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja uređuju osiguranici i uživaoci penzija samostalno u okviru svoje zajednice.
(2) Zajednički interesi u pogledu uređivanja prava i sprovođenja osiguranja ostvaruju se samoupravnim sporazumevanjem zajednica i njihovim udruživanjem.
(1) Određena pitanja u vezi sa sticanjem i određivanjem prava predviđenih ovim zakonom, mogu se uređivati društvenim dogovorom, ako ga zaključe učesnici iz svih republika i autonomnih pokrajina.
(2) Društveni dogovor iz stava 1. ovog člana, ako ovim zakonom za pojedina pitanja nije drukčije predviđeno, zaključuju zajednice i Savez sindikata.
Po ovom zakonu obavezno se osiguravaju:
1) radnici zapošljeni najmanje sa polovinom punog radnog vremena;
2) članovi predstavničkih tela i njihovih organa na stalnim dužnostima i izabrana lica na stalnim dužnostima u društvenim organizacijama, zadružnim organizacijama, komorama i sl., ako im je to jedino ili glavno zanimanje i ako primaju stalnu mesečnu nagradu za svoj rad;
3) članovi zanatskih i članovi ribarskih zadruga kojima je privredni rad u zadruzi jedino ili glavno zanimanje;
4) invalidi rada i vojni invalidi, ako su zapošljeni prema preostaloj radnoj sposobnosti;
5) jugoslovenski državljani u radnom odnosu u inostranstvu, ako za to vreme nisu obavezno osigurani kod inostranog nosioca osiguranja.
Strani državljani osigurani su po ovom zakonu ako su na teritoriji Jugoslavije:
1) zapošljeni kod jugoslovenskih organizacija ili poslodavaca;
2) u službi međunarodnih organizacija i ustanova, stranih diplomatskih i konzularnih predstavništava ili u ličnoj službi stranih državljana koji uživaju diplomatski imunitet, pod uslovom da je takvo osiguranje predviđeno međunarodnim ugovorom.
III STICANJE, ODREĐIVANJE I KORIŠĆENJE PRAVA IZ PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGURANJA
(1) Pravo na starosnu penziju stiče osiguranik kad navrši 60 godina (muškarac) odnosno 55 godina života (žena) i penzijski staž od 20 godina.
(2) Osiguranik koji nije navršio penzijski staž od 20 godina, stiče pravo na starosnu penziju kad navrši 65 godina (muškarac) odnosno 60 godina života (žena) i najmanje 15 godina staža osiguranja, pod uslovom da je deo tog staža navršen u određenom razdoblju. Društvenim dogovorom utvrđuje se koji deo staža osiguranja i u kom razdoblju treba da bude navršen kao uslov za sticanje prava (gustina staža osiguranja).
(3) Osiguranik koji navrši 40 (muškarac) odnosno 35 (žena) godina penzijskog staža, stiče pravo na starosnu penziju bez obzira na godine života.
(1) Starosna penzija određuje se od penzijskog osnova.
(2) Penzijski osnov predstavlja mesečni prosek ličnih dohodaka koje je osiguranik, po osnovi svog tekućeg i minulog rada, ostvario u poslednjih 10 godina osiguranja pre ostvarivanja prava na penziju, ili u bilo kojih uzastopnih 10 godina osiguranja po izboru osiguranika. Društveni dogovorom može se odrediti i drugi vremenski period iz koga se uzimaju lični dohoci za utvrđivanje penzijskog osnova.
(3) Kao godina osiguranja iz koje se uzimaju lični dohoci za utvrđivanje penzijskog osnova (stav 2), uzima se kalendarska godina u kojoj je osiguranik ostvario lični dohodak odnosno naknadu ličnog dohotka za najmanje 6 meseci staža osiguranja.
(4) Lični dohoci iz ranijih godina osiguranja valorizuju se prema kretanju proseka ličnih dohodaka na području zajednice kod koje se ostvaruje pravo na penziju. Društvenim dogovorom utvrđuje se iz koje se kalendarske godine uzima prosek ličnih dohodaka na koji se vrši valorizacija ličnih dohodaka iz ranijih godina.
(1) Prilikom utvrđivanja penzijskog osnova uzimaju se u obzir načela društvenih dogovora i samoupravnih sporazuma o usmeravanju raspodele dohodaka i ličnih dohodaka.
(2) Za utvrđivanje penzijskog osnova može se propisati da se lični dohoci uzimaju do određene visine, ili u određenom rasponu prema propisanim merilima, ili se može propisati najviši i najniži iznos penzije.
(1) Starosna penzija se obračunava od penzijskog osnova u procentima određenim zavisno od dužine penzijskog staža.
(2) Visina penzije za 15 godina penzijskog staža ne može da iznosi manje od 35% (za muškarce) odnosno 40% (za žene) od penzijskog osnova.
(1) Pravo na invalidsku penziju stiče osiguranik:
1) koji je potpuno nesposoban za vršenje svog posla i drugog odgovarajućeg posla, a ne može se profesionalnom rehabilitacijom osposobiti za drugi odgovarajući posao;
2) kod koga je invalidnost nastala posle navršenja određenih godina života do kojih se obezbeđuje pravo na profesionalu rehabilitaciju odnosno pravo na zapošljenje;
3) ratni vojni invalid od I do VI grupe koji ne može da radi na svom poslu više od polovine punog radnog vremena, bez obzira da li ispunjava uslove za profesionalnu rehabilitaciju odnosno zapošljenje.
(2) Osiguraniku iz tačke 3. stav 1. ovog člana priznaće se, na njegov zahtev, umesto invalidske penzije pravo na profesionalnu rehabilitaciju odnosno zapošljenje, ako za to ispunjava uslove propisane za ostale osiguranike - invalide rada.
(1) Invalidnost, u smislu ovog zakona, postoji kad kod osiguranika nastane gubitak ili smanjenje sposobnosti za rad na svom poslu, koji se ne mogu otkloniti lečenjem odnosno merama medicinske rehabilitacije.
(2) Invalid rada, u smislu ovog zakona, je osiguranik koji je po osnovu invalidnosti stekao neko pravo iz invalidskog osiguranja.
(1) Kad je invalidnost prouzrokovana bolešću ili povredom van posla, osiguranik stiče pravo na invalidsku penziju:
1) ako mu navršeni penzijski staž pokriva najmanje tri četvrtine razdoblja od navršenih najmanje 20 godina života do nastanka invalidnosti (radni vek); ili
2) ako mu navršeni penzijski staž pokriva manje od tri četvrtine a najmanje jednu trećinu radnog veka, pod uslovom da je pre nastanka invalidnosti ispunjena i gustina staža osiguranja (član 9. stav 2) utvrđena društvenim dogovorom.
(2) Osiguraniku kod koga invalidnost nastane pre navršenja 30 godina života obezbeđuje se sticanje prava na invalidsku penziju pod povoljnijim uslovima od uslova propisanih u tački 2. stav 1. ovog člana.
Kad je invalidnost prouzrokovana nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću, pravo na invalidsku penziju stiče se bez obzira na dužinu penzijskog staža.
(1) Nesrećom na poslu smatra se svaka povreda osiguranika prouzrokovana neposrednim i kratkotrajnim mehaničkim, fizikalnim ili hemijskim dejstvom, kao i povreda prouzrokovana naglim promenama položaja tela, iznenadnim opterećenjem tela ili drugim iznenadnim promenama fiziološkog stanja organizma, ako je takva povreda uzročno vezana sa vršenjem rada na određenom radnom mestu ili poslu odnosno delatnosti, na osnovu kojih povređeno lice ima svojstvo osiguranika u smislu ovog zakona.
(2) Nesrećom na poslu smatra se i oboljenje osiguranika koje je nastalo neposredno i kao isključiva posledica nekog nesrećnog slučaja ili više sile za vreme rada odnosno vršenja delatnosti po osnovu kojih obolelo lice ima svojstvo osiguranika u smislu ovog zakona.
(3) Nesrećom na poslu smatra se i povreda prouzrokovana na način predviđen u stavu 1. ovog člana koju osiguranik pretrpi na redovnom putu od stana do mesta rada ili obratno, na putu naređenom radi izvršavanja službenih zadataka i na putu preduzetom radi stupanja na rad na poslu koji mu je obezbeđen.
(1) Profesionalne bolesti su određene bolesti prouzrokovane dužim neposrednim uticajem proces rada i uslova rada na određenim radnim mestima ili poslovima, odnosno delatnostima na osnovu kojih obolelo lice ima svojstvo osiguranika u smislu ovog zakona.
(2) Lista profesionalnih bolesti, sa poslovima odnosno radovima na kojima se one pojavljuju i uslovima pod kojima se smatraju profesionalnim bolestima u smislu stava 1. ovog člana, utvrđuje se društvenim dogovorom.
(1) Invalidska penzija određuje se od penzijskog osnova koji se utvrđuje na isti način na koji se utvrđuje osnov za starosnu penziju (čl. 10. i 11).
(2) Kad se invalidska penzija stače sa stažom osiguranja kraćim od perioda iz koga se uzimaju lični dohoci za utvrđivanje penzijskog osnova (član 10. stav 2), penzijski osnov utvrđuje se prema ličnom dohotku ostvarenom za vreme ukupnog trajanja osiguranja.
(1) Invalidska penzija za slučaj invalidnosti prouzrokovane bolešću ili povredom van posla, obračunava se u procentima od penzijskog osnova. Procenti kojima se određuje invalidska penzija utvrđuju se tako da sa istim godinama života penzija bude veća osiguraniku sa dužim penzijskim stažom.
(2) Visina invalidske penzije iz stava 1. ovog člana ne može biti manja od 45% od penzijskog osnova za muškarca kod koga je invalidnost nastala pre navršenih 60 godina života odnosno - od 55% od penzijskog osnova za ženu kod koje je invalidnost nastala pre navršenih 55 godina života. Ako je invalidnost nastala posle 60 odnosno 55 godina života, visina invalidske penzije ne može biti manja od 35% od penzijskog osnova za muškarca odnosno - 40% za ženu. Visina invalidske penzije ne može biti manja od visine starosne penzije za jednaki penzijski staž.
Invalidska penzija za slučaj invalidnosti prouzrokovane nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću, određuje se od penzijskog osnova u istoj visini u kojoj se određuje starosna penzija za penzijski staž od 40 (za muškarce) odnosno 35 godina (za žene).
Osiguranicima - vojnim invalidima od I do VI grupe, kao i drugim invalidima od I do VI grupe koji su izjednačeni s mirnodopskim vojnim invalidima, koji steknu pravo na invalidsku penziju, obezbeđuje se ta penzija u visini od 85% od penzijskog osnova, ako su najmanje polovinu razdoblja od 15. maja 1945. godine do dana kada postanu invalidi rada proveli na radu priznatom u staž osiguranja.
3. Zapošljavanje i profesionalna rehabilitacija
(1) Osiguranik koji, prema preostaloj radnoj sposobnosti posle nastanka invalidnosti i s obzirom na određene godine života, može da radi bilo na svom bilo na drugom odgovarajućem poslu, stiče pravo na zapošljenje i pravo na profesionalnu rehabilitaciju, ako je ona potrebna, kao i pravo na odgovarajuće novčane naknade u vezi sa korišćenjem tih prava, ako ispunjava za to propisane uslove.
(2) Kad je invalidnost prouzrokovana nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću, sticanje prava iz stava 1. ovog člana ne može se usloviti dužinom penzijskog staža.
(3) Pravo na zapošljenje i pravo na profesionalnu rehabilitaciju u smislu st. 1. i 2. ovog člana, ima i vojni osiguranik koji po propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju vojnih osiguranika horisti pravo da umesto invalidske penzije ostvari pravo na zapošljenje odnosno profesionalnu rehabilitaciju. U tom slučaju, troškove u vezi sa zapošljenjem, profesionalnom rehabilitacijom i odgovarajućim novčanim naknadama snosi zajednica kod koje je vojni osiguranik stekao pravo na invalidsku penziju.
4. Novčana naknada za telesno oštećenje
(1) Osiguranik stiče pravo na novčanu naknadu za telesno oštećenje nastalo u toku osiguranja:
1) ako je telesno oštećenje prouzrokovano bolešću ili povredom van posla - pod istim uslovima u pogledu penzijskog staža pod kojima se stiče pravo na invalidsku penziju;
2) ako je telesno oštećenje prouzrokovano nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću - bez obzira na dužinu penzijskog staža.
(2) Telesno oštećenje, u smislu ovog zakona, postoji kad kod osiguranika nastane gubitak, bitnije oštećenje ili znatnija onesposobljenost pojedinih organa ili delova tela koja otežava normalnu aktivnost organizma i uslovljava veće napore u ostvarivanju životnih potreba.
(3) Lista telesnih oštećenja koja su osnov za sticanje prava na novčanu naknadu za telesno oštećenje, sa procentima tih oštećenja, utvrđuje se društvenim dogovorom.
(1) Novčana naknada za telesno oštećenje obračunava se u propisanim iznosima, zavisno od procenta telesnog oštećenja.
(2) Ako je telesno oštećenje prouzrokovano nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću, novčana naknada za telesno oštećenje obezbeđuje se pod povoljnijim uslovima u pogledu procenta oštećenja i obračunava se u većem iznosu za isti procent oštećenja nego u slučaju kad je telesno oštećenje prouzrokovano bolešću ili povredom van posla.
U slučaju smrti osiguranika, pravo na porodičnu penziju stiču:
1) bračni drug;
2) deca (rođena u braku ili van braka ili usvojena, pastorčad koju je osiguranik izdržavao i unučad bez roditelja koju je osiguranik izdržavao);
3) roditelji (otac i majka, očuh i maćeha i usvojilac) koje je osiguranik izdržavao.
(1) Članovi porodice stiču pravo na porodičnu penziju:
1) ako je osiguranik imao najmanje 5 godina staža osiguranja ili najmanje 10 godina penzijskog staža, pod uslovom da je ispunjena i gustina staža osiguranja (član 9. stav 2) utvrđena društvenim dogovorom;
2) ako je osiguranik imao 20 ili više godina penzijskog staža;
3) ako je osiguranik ispunjavao uslove u pogledu godina penzijskog staža i starosti za sticanje starosne ili invalidske penzije, ili je bio uživalac starosne penzije, invalidske penzije ili korisnik novčane naknade po osnovu prava na profesionalnu rehabilitaciju ili na zapošljenje.
(2) Ako je smrt osiguranika nastala kao posledica nesreće na poslu ili profesionalne bolesti, članovi porodice stiču pravo na porodičnu penziju bez obzira na dužinu penzijskog staža osiguranika.
(1) Udova stiče pravo na porodičnu penziju:
1) ako je do smrti bračnog druga, po kome joj to pravo pripada, navršila 45 godina života; ili
2) ako je do smrti bračnog druga pila potpuno nesposobna za privređivanje ili je takva nesposobnost nastala u roku od jedne godine od dana smrti bračnog druga; ili
3) ako je posle smrti bračnog druga ostalo jedno ili više dece koja imaju pravo na porodičnu penziju po tom bračnom drugu, a udova vrši roditeljske dužnosti prema toj deci. Udova koja u toku trajanja prava po tom osnovu postane potpuno nesposobna za privređivanje, zadržava pravo na porodičnu penziju dok postoji takva nesposobnost.
(2) Udova koja do smrti bračnog druga nije navršila 45, ali je imala navršenih 40 godina života, stiče pravo na porodičnu penziju kada navrši 45 godina života.
(3) Udova koja u toku trajanja prava na porodičnu penziju, stečenog po tač. 2. i 3. stav 1. ovog člana, navrši 45. godinu života zadržava pravo na porodičnu penziju trajno, a ako udovi to pravo prestane pre navršene 45. godine, ali posle navršene 40. godine života, može ga ponovo ostvariti kad navrši 45. godinu života.
(1) Udovac stiče pravo na porodičnu penziju:
1) ako je do smrti bračnog druga, po kome mu to pravo pripada, navršio 60 godina života; ili
2) ako je mlađi od 60 godina, a bio je potpuno nesposoban za privređivanje do smrti bračnog druga ili je takva nesposobnost nastala u roku od jedne godine od dana smrti bračnog druga; ili
3) ako je posle smrti bračnog druga ostalo jedno ili više dece koja imaju pravo na porodičnu penziju po tom bračnom drugu, a udovac vrši roditeljsku dužnost prema toj deci. Udovac koji u toku trajanja prava na porodičnu penziju po tom osnovu postane potpuno nesposoban za privređivanje, zadržava pravo na porodičnu penziju dok postoji takva nesposobnost.
(2) Udovac koji u toku trajanja prava na porodičnu penziju stečenog po tač. 2. i 3. stav 1. ovog člana navrši 60. godinu života zadržava to pravo trajno.
Pravo na porodičnu penziju ima, pod uslovima iz čl. 28. i 29. ovog zakona, i bračni drug čiji je brak razveden bez njegove krivice, ako mu je sudskom odlukom utvrđeno pravo na izdržavanje.
(1) Dete stiče pravo na porodičnu penziju i može to pravo koristiti do navršene 15. godine života, a posle tog uzrasta - ako je to predviđeno zakonom ili opštim aktom zajednice.
(2) Dete kod koga nastane potpuna i trajna nesposobnost za rad do uzrasta do koga se deci obezbeđuje pravo na porodičnu penziju, ima pravo na porodičnu penziju za svo vreme dok takva nesposobnost traje.
(3) Dete kod koga nastane potpuna i trajna nesposobnost posle uzrasta do koga se deci obezbeđuje pravo na porodičnu penziju, a pre smrti osiguranika odnosno uživaoca prava, stiče pravo na porodičnu penziju ako ga je osiguranik odnosno uživalac prava izdržavao do svoje smrti.
Roditelj koga je osiguranik, odnosno uživalac prava izdržavao do svoje smrti, stiče pravo na porodičnu penziju:
1) ako je do smrti osiguranika odnosno uživaoca prava navršio, i to: majka 45, a otac 60 godina života; ili
2) ako je mlađi od 45 odnosno 60 godina, ali je do smrti osiguranika odnosno uživaoca prava bio potpuno nesposoban za privređivanje.
(1) Porodična penzija određuje se od osnova koji čini starosna ili invalidska penzija koja bi osiguraniku pripadala u času smrti odnosno penzija koja je uživaocu penzije pripadala u času smrti.
(2) Visina porodične penzije određuje se u procentu od osnova (stav 1) zavisno od broja članova koji imaju pravo na tu penziju. Procent za određivanje porodične penzije ne može da iznosi manje od 70% od osnova za jednog člana porodice ako je taj član bračni drug ili dete bez oba roditelja, s tim što se može propisati najviši iznos porodične penzije.
(1) Penzije se obavezno usklađuju sa kretanjem nominalnih ličnih dohodaka svih radnika na teritoriji republike, odnosno autonomne pokrajine, na način utvrđen zakonom, društvenim dogovorom i samoupravnim opštim aktom zajednice.
(2) Na osnovu razlika koje nastaju u odnosima između nivoa penzija ostvarenih u pojedinim razdobljima, vrši se obavezno usklađivanje između ranije i kasnije određenih penzija. Usklađivanje penzija po ovom osnovu može se vršiti za sve penzije ili za penzije ostvarene u pojedinim razdobljima, za sve osiguranike ili za pojedine kategorije osiguranika, na način utvrđen zakonom, društvenim dogovorom i samoupravnim opštim aktom zajednice.
(3) Pri usklađivanju penzija uzimaju se u obzir merila i kriterijumi utvrđeni društvenim dogovorima i samoupravnim sporazumima kojima se vrši usmeravanje raspodele dohotka i ličnih dohodaka.
(4) Novčane naknade za telesno oštećenje usklađuju se po merilima i na način koji su utvrđeni zakonom ili opštim aktom zajednice.
V STICANJE I ODREĐIVANJE PRAVA BORACA NARODNOOSLOBODILAČKOG RATA
(1) Učesnici narodnooslobodilačkog rata, u smislu ovog zakona, su osiguranici kojima se sve vreme od stupanja u narodnooslobodilačku borbu odnosno od početka aktivnog i organizovanog rada za narodnooslobodilačku borbu do 15. maja 1945. godine, računa u posebni staž u dvostrukom trajanju (u daljem tekstu: borci NOR).
(2) Borci narodnooslobodilačkog rata pre 9. septembra 1943. godine (u daljem tekstu: borci NOR pre 9.9.1943), u smislu ovog zakona, su borci NOR koji su stupili u narodnooslobodilačku borbu odnosno otpočeli aktivni i organizovani rad za narodnooslobodilačku borbu pre 9. septembra 1943. godine, kao i borci NOR koji su postali jugoslovenski državljani po Ugovoru o miru sa Italijom ili su kao jugoslovenski državljani bili stalno nastanjeni na teritoriji koja je ovim Ugovorom pripojena Jugoslaviji, odnosno koji su na osnovu Memoranduma o saglasnosti o slobodnoj teritoriji Trsta od 5. oktobra 1954. godine izjednačeni u pravima i dužnostima sa jugoslovenskim državljanima i koji su stupili u narodnooslobodilačku borbu odnosno započeli aktivni i organizovani rad za narodnooslobodilačku borbu do 13. oktobra 1943. godine.
(1) Pravo na starosnu penziju stiče borac NOR pre 9.9.1943:
1) bez obzira na godine života - kad navrši penzijski staž od 35 (muškarac) odnosno 30 godina (žena);
2) kad navrši 55 godina (muškarac) odnosno 50 godina života (žena) - ako ima najmanje 20 godina penzijskog staža navršenog bilo kada, od čega najmanje 10 godina staža osiguranja.
(2) Borcu NOR pre 9.9.1943. koji ima najmanje 15 godina penzijskog staža, od čega najmanje 10 godina staža osiguranja posebna komisija može izuzetno priznati pravo na starosnu penziju bez obzira na godine života, ako nađe da je to potrebno s obzirom na opšte stanje njegovog zdravlja i radne sposobnosti. Posebna komisija obrazuje se na način utvrđen zakonom.
(3) Borci NOR pre 9.9.1943. mogu steći pravo na starosnu penziju kad ispune uslove propisane u ovom članu, bez obzira kada im je prestalo osiguranje.
(4) U staž osiguranja od 10 godina iz st. 1. i 2. ovog člana računaju se u jednostrukom trajanju i svi periodi koji se borcima NOR po tom osnovu računaju u penzijski staž u dvostrukom trajanju.
(5) Borac NOR pre 9.9.1943. godine može da se opredeli da pravo na starosnu penziju ostvari pod uslovima predviđenim u članu 9. ovog zakona, s tim da mu se periodi posebnog staža utvrđeni u dvostrukom trajanju računaju u penzijski staž u jednostrukom trajanju, ako je to za njega povoljnije.
Borac NOR pre 9.9.1943. koji usled nastale invalidnosti ne može da radi na svom poslu više od polovine punog radnog vremena, bez obzira da li može da radi na drugom odgovarajućem poslu s profesionalnom rehabilitacijom ili bez te rehabilitacije, stiče pravo na invalidsku penziju ako ispunjava uslove u pogledu penzijskog staža za sticanje prava na tu penziju.
(1) Pri utvrđivanju penzijskog osnova borcu NOR pre 9.9.1943. uzima se mesečni prosek ličnih dohodaka koje je ostvario u poslednjih pet godina osiguranja pre ostvarivanja prava na penziju, a ako je to za njega povoljnije penzijski osnov se utvrđuje kao i ostalim osiguranicima.
(2) Lični dohoci iz ranijih godina osiguranja (stav 1. ovog člana) valorizuju se preračunavanjem ranijih ličnih dohodaka prema nivou ličnih dohodaka iz kalendarske godine koja prethodi poslednjoj godini osiguranja iz koje je lični dohodak uzet za utvrđivanje penzijskog osnova, a ako je to za njega povoljnije valorizacija se vrši kao i ostalim osiguranicima u smislu člana 10. stav 4. ovog zakona.
(3) Borcu NOR pre 9.9.1943. koji je uz lični dohodak primao i borački dodatak po posebnim propisima, uzima se i taj dodatak u lični dohodak za utvrđivanje penzijskog osnova.
(4) Pri određivanju penzije borcu NOR pre 9.9.1943. penzijski osnov uzima se najmanje u visini koja odgovara proseku ličnih dohodaka radnika ostvarenih u Jugoslaviji u poslednjoj godini pre godine u kojoj se ostvaruje penzija, uvećanom za 6%.
(1) Borcu NOR pre 9.9.1943. visina starosne penzije ostvarene po članu 38. ovog zakona, kao i visina invalidske penzije ako je to za njega povoljnije, određuje se u procentu od penzijskog osnova (član 38) prema dužini penzijskog staža i iznosi za 15 godina penzijskog staža 45% od penzijskog osnova muškarcu, a 47,5% od penzijskog osnova ženi. Ova penzija povećava se za svaku dalju godinu penzijskog staža muškarcu za po 2% a ženi za po 2,5% od penzijskog osnova, s tim da tako određena penzija može da iznosi najviše 85% od penzijskog osnova.
(2) Osiguraniku iz stava 1. ovog člana koji ostvari invalidsku penziju sa penzijskim stažom manjim od 15 godina, invalidska penzija određuje se u visini od 45% od penzijskog osnova (muškarcu) odnosno od 47,5% od penzijskog osnova (ženi).
(3) Osiguraniku iz stava 1. ovog člana koji ostvari penziju sa penzijskim stažom manjim od 35 godina (muškarac) odnosno 30 godina (žena), kao i osiguraniku iz stava 2. ovog člana, iznos penzije obračunate prema navršenom penzijskom stažu povećava se za 60%, s tim da tako povećana penzija može da iznosi najviše 85% od penzijskog osnova.
(1) Borac NOR koji je u narodnooslobodilačku borbu stupio odnosno započeo aktivni i organizovani rad za narodnooslobodilačku borbu 9. septembra 1943. godine ili kasnije, stiče pravo na penziju pod istim uslovima i penzija mu se određuje na isti način kao ostalim osiguranicima.
(2) Osiguraniku iz stava 1. ovog člana koji na osnovu navršenog penzijskog staža ostvari penziju nižu od 85% od penzijskog osnova, iznos penzije obračunate prema navršenom penzijskom stažu povećava se, i to:
1) borcu NOR od 9. septembra 1943. do kraja te godine - za 60%;
2) borcu NOR od 1944. godine - za 30%;
3) borcu NOR od 1945. godine - za 10%.
(3) Osiguraniku - jugoslovenskom državljaninu koji je posle 6. aprila 1941. godine bio zarobljen ili interniran, i u logorima ratnih zarobljenika ili političkih zatvorenika odnosno interniraca neprekidno aktivno i organizovano učestvovao u radu za narodnooslobodilački pokret, i koji se posle izlaska iz logora stavio na raspolaganje narodnooslobodilačkom pokretu nastavljajući aktivni rad za pokret, a kome to vreme nije priznato u dvostrukom trajanju, penzija ostvarena na osnovu navršenog penzijskog staža u procentu nižem od 85% od penzijskog osnova povećava se za 30%.
(4) Penzija povećana po st. 2. i 3. ovog člana može da iznosi najviše 85% od penzijskog osnova.
(5) Borcu NOR iz stava 1. ovog člana kome su periodi posebnog staža utvrđeni u dvostrukom trajanju, računaće se u penzijski staž u jednostrukom trajanju, ako je to za njega povoljnije.
Članovima porodice borca NOR pre 9.9.1943. koji je u času smrti ispunjavao uslove za priznavanje starosne penzije po članu 36. stav 2. ovog zakona, ali tu penziju nije ostvario, posebna komisija predviđena u tom članu može priznati pravo na porodičnu penziju ako su ispunjeni uslovi za sticanje porodične penzije (čl. 26. do 33). Ova porodična penzija određuje se od starosne penzije koja bi takvom borcu pripadala da je tu penziju ostvario za života.
(1) Penzije boraca NOR pre 9.9.1943. usklađuju se na isti način kao penzije ostalih osiguranika.
(2) Kao penzija borca NOR-a, u smislu stava 1. ovog člana, računa se i penzija određena po članu 38. stav 4. ovog zakona.
(3) Kao najniži penzijski osnov prema kome se svake godine obavezno usklađuju penzije boraca NOR-a pre 9. IX 1943. godine uzima se penzijski osnov utvrđen prema članu 38. stav 4. ovog zakona.
Rešenje o izuzetnom priznavanju prava na penziju po članu 36. stav 2) i članu 41. donosi posebna komisija (član 36. stav 2) po prethodno pribavljenim podacima o penzijskom stažu od nadležne zajednice. To rešenje je konačno i na osnovu njega zajednica određuje penziju koja po zakonu pripada.
Borcima NOR koji su osiguranici zajednica penzijskog i invalidskog osiguranja drugih kategorija osiguranika obezbeđuju te zajednice prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja u obimu i pod uslovima koji se osiguranicima - borcima obezbeđuju po ovom zakonu.
(1) Odredbe čl. 36. do 39. i čl. 41. do 44. ovog zakona, u pogledu sticanja i određivanja prava, primenjuju se i na učesnike španskog građanskog rata (u daljem tekstu: španski borci).
(2) Španski borci, u smislu ovog zakona, su osiguranici kojima se vreme provedeno u sastavu bivše španske republikanske armije računa u poseban staž u dvostrukom trajanju. Španskom borcu kao poseban staž računa se u dvostrukom trajanju i vreme koje je proveo do 15. maja 1945. godine u zatvoru, logoru ili internaciji najranije od 6. aprila 1941. godine ako je u zatvoru, logoru ili internaciji nastavio rad za narodnooslobodilački pokret, pod uslovima da se posle izlaska iz zatvora, logora ili internacije stavio na raspolaganje narodnooslobodilačkom pokretu nastavljajući aktivan rad za pokret.
Odredbe čl. 36. do 44. ovog zakona, u pogledu sticanja i određivanja prava, primenjuju se i na osiguranike - učesnike narodnooslobodilačkog pokreta Grčke - jugoslovenske državljane kojima se sve vreme od stupanja u narodnooslobodilački pokret Grčke odnosno od početka aktivnog i organizovanog rada za taj pokret, a najranije od 6. aprila 1941. godine do 15. maja 1945. godine, računa neprekidno u poseban staž u dvostrukom trajanju, i to zavisno od dana stupanja u taj pokret odnosno od početka aktivnog i organizovanog rada za taj pokret.
Saveznim zakonom određuju se slučajevi, obim i način obezbeđivanja naknade koja pripada fondovima penzijskog i invalidskog osiguranja za obaveze koje nastanu u vezi sa sticanjem prava i određivanjem visine penzije boraca NOR-a i drugih kategorija boraca, kao i članova njihovih porodica kojima su ova prava obezbeđena po odredbama čl. 35. do 46. ovog zakona i članovima porodica palih boraca po odredbama člana 71. ovog zakona.
Penzijski staž, u smislu ovog zakona, na osnovu koga se stiču i određuju prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja obuhvata:
1) vreme provedeno u osiguranju (staž osiguranja) koje se računa po odredbama čl. 49. do 59. ovog zakona;
2) vreme navršeno do 31. decembra 1972. godine koje se, u smislu člana 75. ovog zakona, računa u penzijski staž kao periodi staža osiguranja i periodi posebnog staža.
1. Staž osiguranja koji se računa sa efektivnim trajanjem
U staž osiguranja računa se vreme koje je osiguranik iz čl. 7. i 8. ovog zakona proveo posle navršene 15. godine života u udruženom radu u organizacijama ili na radu kod poslodavaca.
(1) U staž osiguranja računa se sve vreme provedeno na radu s punim radnim vremenom.
(2) Kao vreme provedeno s punim radnim vremenom podrazumeva se i vreme koje provedu na radu sa skraćenim radnim vremenom:
1) osiguranici - invalidi rada i vojni invalidi, ako su zapošljeni s onoliko vremena koliko odgovara njihovoj radnoj sposobnosti;
2) vojni osiguranici - uživaoci invalidske penzije ako su zapošljeni najmanje s polovinom radnog vremena;
3) osiguranici - žene, zbog dojenja i negovanja deteta - prema posebnim propisima;
4) defektna ili invalidna lica, ako su zapošljena s radnim vremenom koje odgovara njihovoj radnoj sposobnosti.
(3) Vreme provedeno na radu s nepunim radnim vremenom, osim slučajeva iz stava 2. ovog člana, ako je osiguranik radio najmanje s polovinom propisanog punog radnog vremena, računa se u staž osiguranja u trajanju koje odgovara ukupnom broju časova takvog rada ostvarenog u pojedinoj godini obračunatih na puno radno vreme.
(4) Odredbe st. 1. do 3. ovog člana važe i kad je potrebno radno vreme ostvareno radom u dve ili više organizacija odnosno kod dva ili više poslodavaca.
(5) (Brisan)
Kao staž osiguranja računa se i vreme koje je osiguranik proveo:
1) na bolovanju po prestanku rada po osnovu koga je bio osiguran, a za to vreme je primao naknadu ličnog dohotka po propisima o zdravstvenom osiguranju;
2) na profesionalnoj rehabilitaciji na koju je bio upućen od nadležnog organa odnosno organizacije kao invalid rada, ili kao vojni invalid, kao slep, kao lice obolelo od distrofije i srodnih mišićnih i neuromišićnih oboljenja, ili kao civilna žrtva rata, bez obzira da li je pre toga bio osiguran.
Kao staž osiguranja računa se i vreme koje u toku trajanja udruženog rada osiguranik provede:
1) na stručnom usavršavanju ili specijalizaciji van organizacije u kojoj je zapošljen;
2) na stručnom usavršavanju u stručnim školama ili na kursevima koji se organizuju u okviru organa unutrašnjih poslova.
U staž osiguranja računa se, u trajanju i pod uslovima utvrđenim zakonom, i vreme koje je osiguranik u toku trajanja rada po osnovu koga je osiguran proveo na neplaćenom odsustvu, pod suspenzijom, u istražnom zatvoru ili na izdržavanju kazne zatvora.
Osiguranicima iz čl. 7. i 8. ovog zakona računa se u staž osiguranja i vreme za koje su bili osigurani u penzijskom i invalidskom osiguranju:
1) u svojstvu vojnog osiguranika;
2) u svojstvu osiguranika po osnovu vršenja samostalne delatnosti, bilo u zajednicama penzijskog i invalidskog osiguranja radnika, bilo u posebnim zajednicama osiguranja.
Kao staž osiguranja računa se i vreme provedeno po prestanku obaveznog osiguranja za koje je osiguranik plaćao doprinos (produženo osiguranje), u slučajevima i pod uslovima i na način utvrđen opštim aktom zajednice.
2. Staž osiguranja koji se računa sa uvećanim trajanjem
(1) Staž osiguranja proveden na radnim mestima na kojima je rad naročito težak i štetan po zdravlje ili na kojima osiguranici, posle navršenja određenih godina života, ne mogu uspešno vršiti određenu profesionalnu delatnost računa se sa uvećanim trajanjem. Stepen uvećanja staža osiguranja zavisi od težine i štetnosti rada odnosno od prirode posla a može iznositi najviše 50%.
(2) Osiguranici kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, starosna granica za sticanje prava za penziju snižava se zavisno od stepena uvećanja staža.
(3) Radna mesta na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, stepen uvećanja staža osiguranja na tim radnim mestima, kao i obim odgovarajućeg snižavanja starosne granice, utvrđuju zajednice saglasno zakonu.
(1) Kao radna mesta na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem zato što je rad na tim radnim mestima naročito težak i štetan po zdravlje, mogu se utvrditi radna mesta na kojima se stiču sledeći uslovi:
1) da u vezi s vršenjem poslova na radnom mestu postoji znatnije delovanje štetnih uticaja na zdravstveno stanje i radnu sposobnost radnika, i pored toga što su po odnosnom radnom mestu primenjene sve opšte i posebne zaštitne mere utvrđene propisima, kao i druge mere koje mogu uticati na otklanjanje i smanjivanje štetnih uticaja;
2) da se poslovi na radnom mestu pod teškim i za zdravlje štetnim uslovima vrše neposredno pored izvora štetnih uticaja, u neprekidnom toku procesa rada na odnosnom radnom mestu;
3) da poslove na radnom mestu, pod okolnostima iz tač. 1. i 2. ovog stava, vrši isti radnik u toku punog radnog vremena određenog za odnosni posao, uzimajući kao puno radno vreme i radno vreme kraće od 42 časa sedmično, određeno za pojedina radna mesta zbog posebnih uslova rada.
(2) Kao radna mesta na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem zato što je vek vršenja profesionalne delatnosti ograničen navršenjem određenih godina života, mogu se utvrditi radna mesta u onim zanimanjima u kojima, zbog prirode i težine posla, fiziološke funkcije organizma opadaju u toj meri da radniku onemogućavaju dalje uspešno vršenje iste profesionalne delatnosti.
(1) Staž osiguranja sa uvećanim trajanjem računa se osiguranicima koji su proveli ukupno najmanje 5 godina na radu po osnovnu kojeg su osigurani, radeći s punim radnim vremenom kao: osiguranici s telesnim oštećenjem (čl. 24) od najmanje 70%, vojni invalidi od I do VI grupe, slepa lica, lica obolela od distrofije i srodnih mišićnih i neuromišićnih oboljenja i civilne žrtve rata s telesnim oštećenjem od najmanje 70% u smislu propisa o invalidskom osiguranju.
(2) Osiguranicima iz stava 1. ovog člana svakih 12 meseci efektivno provedenih na radu po osnovu koga su osigurani računa se kao 15 meseci staža osiguranja, a starosna granica propisana za sticanje starosne penzije (član 9) smanjuje se za po jednu godinu za svakih 5 godina efektivno provedenih na takvom radu.
Osiguranicima iz čl. 7. i 8. ovog zakona računa se u staž osiguranja sa uvećanim trajanjem i vreme za koje su bili osigurani u penzijskom i invalidskom osiguranju u svojstvu vojnog osiguranika ili građanskog lica na službi u Jugoslovenskoj narodnoj armiji, osim vremena koje je građansko lice, na službi u Jugoslovenskoj narodnoj armiji, provelo u trupi i to pod uslovima i u obimu utvrđenim propisima kojima se reguliše penzijsko i invalidsko osiguranje vojnih lica.
(1) Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruju se u zajednici na čijem je području osiguranik bio poslednji put osiguran. Zajednica na čijem je području osiguranik bio poslednji put osiguran u Jugoslaviji nadležna je i kad se prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruju po osnovu međunarodnih ugovora.
(2) Prava za slučaj invalidnosti i smrti prouzrokovanih nesrećom na poslu ostvaruju se u zajednici na čijem je području osiguranik bio osiguran u času nastanka te nesreće. Prava za slučaj invalidnosti i smrti prouzrokovanih profesionalnom bolešću ostvaruju se u zajednici na čijem je području osiguranik bio osiguran u vreme oboljenja od profesionalne bolesti, a ako u to vreme nije bio osiguran prava se ostvaruju u zajednici na čijem je području poslednji put bio osiguran.
(3) Penzijski staž i lični dohodak, kao i druge činjenice od uticaja na sticanje i određivanje prava, uzimaju se u obzir pri ostvarivanju prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja bez obzira na kom su području ostvareni odnosno utvrđeni, na osnovu podataka utvrđenih u matičnoj evidenciji o osiguranicima i uživaocima penzija.
(4) Pri utvrđivanju da li su ispunjeni uslovi za penziju i određivanju visine penzije, zajednica iz stava 1, odnosno stava 2. ovog člana će, ako je to za osiguranika, odnosno korisnika prava povoljnije, penzijski staž utvrđivati primenom propisa kojima je taj staž uređen u zajednici u kojoj je navršen, odnosno utvrđen.
(5) Odredba stava 4. ovog člana shodno se primenjuje i na snižavanje starosne granice, ako se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem.
(6) Postupak za ostvarivanje prava pokreće se na zahtev osiguranika odnosno člana porodice, ako zakonom ili opštim aktom zajednice za pojedina prava nije drukčije određeno.
(7) U postupku ostvarivanja prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja obezbeđuje se dvostepenost rešavanja u okviru zajednica i sudska zaštita prava utvrđena zakonom.
(8) Zajednica kod koje je ostvareno pravo na penziju ili novčanu naknadu dužna je da osiguraniku isplaćuje iznose koji mu pripadaju bez obzira na mesto boravka u Jugoslaviji, a u inostranstvu - kad je to predviđeno zakonom ili međunarodnim ugovorom ili ako postoji reciprocitet.
(1) Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja utvrđena ovim zakonom stiču se i dospevaju danom ispunjenja uslova i ne mogu zastareti.
(2) Dan početka isplate penzija i novčanih naknada i zastarelost pojedinih dospelih a neisplaćenih iznosa utvrđuju se zakonom.
(3) Korišćenje prava stečenih po ovom zakonu može se ograničiti i ta prava mogu prestati samo u slučajevima i pod uslovima predviđenim zakonom.
(1) Kad u postupku ostvarivanja prava nastane sukob nadležnosti između zajednica sa teritorija dve ili više republika i autonomnih pokrajina, taj sukob rešava Savezni sud.
(2) Savezni sud rešava i sukob nadležnosti između zajednice penzijskog i invalidskog osiguranja radnika i zajednice penzijskog i invalidskog osiguranja vojnih osiguranika, odnosno zajednice penzijskog i invalidskog osiguranja lica koja vrše samostalnu delatnost čije je sedište na teritoriji druge republike odnosno autonomne pokrajine.
VIII MEĐUSOBNI ODNOSI ZAJEDNICA
(1) Kad je penzijski staž navršen na području, odnosno utvrđen od dve ili više zajednica penzijskog i invalidskog osiguranja radnika, svaka od tih zajednica dužna je da zajednici koja je priznala pravo na penziju naknadi deo penzije određene prema ukupnom penzijskom stažu koji odgovara srazmeri između staža koji je osiguranik navršio na području, odnosno koji mu je utvrđen od pojedine zajednice i ukupnog penzijskog staža.
(2) Pri utvrđivanju srazmere između navršenog, odnosno utvrđenog staža i ukupnog penzijskog staža (stav 1), od ukupnog penzijskog staža odbijaju se periodi koji su po propisima važećim do 31. decembra 1972. godine utvrđeni kao učešće u revolucionarnom radu, učešće u narodnooslobodilačkom ratu, učešće u antifašističkoj borbi u drugim zemljama i savezničkim vojskama i periodi provedeni van rada zbog okolnosti prouzrokovanih ratovima.
(3) Naknada dela penzije u smislu stava 1. ovog člana obuhvata, pored srazmernog dela penzije, i odgovarajući deo dodatih davanja uz penziju koja uživaocu penzije pripadaju po osnovu penzijskog i invalidskog osiguranja, kao i odgovarajući deo obaveznih doprinosa koji se plaćaju na penzijska primanja, ako samoupravnim sporazumom nije drukčije određeno.
(4) Naknada odgovarajućeg dela penzije obračunava se i plaća tromesečno, ako samoupravnim sporazumom nije drukčije određeno.
(5) Odredbe st. 1. do 3. ovog člana, primenjivaće se i na penzije ostvarene do 31. decembra 1972. godine, ako samoupravnim sporazumom nije drukčije određeno.
Invalidske penzije ostvarene na osnovu invalidnosti prouzrokovane nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću, kao i porodične penzije ostvarene posle smrti osiguranika prouzrokovane nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću, u celosti su obaveza zajednice kod koje je pravo ostvareno.
Odredbe člana 63. ovog zakona primenjuju se i kad je staž osiguranja navršen kod dve ili više zajednica penzijskog i invalidskog osiguranja, od kojih su neke zajednice osiguranja radnika a neke zajednice osiguranja drugih kategorija osiguranika, ako saveznim zakonom za pojedine kategorije nije drukčije određeno.
(1) Zajednice međusobno sarađuju i samoupravnim sporazumevanjem uređuju pitanja od značaja za ostvarivanje prava osiguranika i druga pitanja od zajedničkog interesa.
(2) Zajednice, u skladu sa zakonom, vrše poslove u vezi sa sprovođenjem međunarodnih sporazuma o penzijskom i invalidskom osiguranju i u tom cilju sarađuju međusobno i sa nadležnim državnim organima, sindikatima i drugim zainteresovanim organizacijama.
(3) Zajednice utvrđuju organizacione oblike saradnje, međusobne odnose i nadležnost u vezi sa vršenjem poslova za sprovođenje međunarodnih sporazuma o penzijskom i invalidskom osiguranju, sredstva potrebna za vršenje zajedničkih poslova i uređuju druga pitanja od značaja za ostvarivanje i unapređenje međusobne saradnje.
(1) Uživaocima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, koji su do 31. decembra 1972. godine ta prava ostvarili po propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju koji su bili na snazi do tog dana, ili po ugovorima o socijalnom osiguranju zaključenim na osnovu tih propisa, ili ta prava ostvare po čl. 68. i 69. ovog zakona, obezbeđuju se ta prava i posle tog dana ako su ovim zakonom utvrđena kao osnovna prava s tim da ih koriste u obimu i na način utvrđen propisima koji će se primenjivati posle 31. decembra 1972. godine.
(2) Uživaocima prava iz stava 1. ovog člana obezbeđuje se isplata penzija (bez zaštitnog dodatka) i novčanih naknada za telesno oštećenje, najmanje u iznosu koji im je pripadao do 31. decembra 1972. godine.
(1) Zahtevi za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, kao i zahtevi za utvrđivanje penzijskog staža u postupku pre ostvarivanja prava, podneseni do 31. decembra 1972. godine, rešavaju se po propisima o sticanju i određivanju prava i računanju penzijskog staža koji su bili na snazi do tog dana.
(2) Upravni sporovi o zahtevima iz stava 1. ovog člana, po tužbama podnetim do 31. decembra 1972. godine, okončaće se po propisima koji su bili na snazi do tog dana, ako zakonom nije drukčije određeno.
Lica koja su do 31. decembra 1972. godine ispunila uslove za sticanje prava na starosnu, porodičnu ili invalidsku penziju po propisima koji su bili na snazi do tog dana a nisu do tog dana podneli zahtev, mogu ostvariti prava po odredbama tih propisa kojima se reguliše sticanje i određivanje tih prava ako zahtev podnesu do 31. decembra 1973. godine.
Licima koja su po osnovu vršenja samostalne delatnosti bila osigurana po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju ("Službeni list SFRJ", br. 51/64, 56/65, 14/66, 1/67, 18/67, 31/67, 54/67, 17/68, 32/68, 55/68, 11/69, 56/69, 47/70, 60/70, 15/71, 16/71 i 60/71) i po Osnovnom zakonu o invalidskom osiguranju ("Službeni list SFRJ", br. 10/65, 14/66, 1/67, 23/67 i 56/69) odnosno po ugovorima zaključenim na osnovu tih zakona, penzijski staž navršen do 31. decembra 1972. godine računa se po propisima koji su bili na snazi do tog dana.
Porodice palih boraca i porodice ostalih lica za koje je pravo na porodičnu penziju ustanovljeno po članu 243. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju, mogu i posle 31. decembra 1972. godine, na svoj zahtev, ostvariti pravo na porodičnu penziju pod uslovima predviđenim tih zakonom.
(1) Osiguranik može do kraja 1973. godine ostvariti pravo na starosnu penziju i pre navršenja godina života iz člana 9. stav 1. ovog zakona, kad navrši najmanje 35 godina penzijskog staža i 55 godina života (muškarac) odnosno 30 godina penzijskog staža i 50 godina života (žena).
(2) Osiguraniku iz stava 1. ovog člana iznos penzije određen prema dužini penzijskog staža umanjuje se za 1,33% za svaku godinu ranijeg odlaska u penziju pre navršenja propisanih godina života iz člana 9. stav 1. ovog zakona.
(3) Na penzije ostvarene po ovom članu ne primenjuje se povećanje penzija iz člana 40. ovog zakona.
(4) Ako se posle 31. decembra 1973. godine za područje pojedinih zajednica ustanovi mogućnost ranijeg odlaska u penziju pre navršenja godina života propisanih u članu 9. stav 1. ovog zakona, uz odgovarajuće umanjenje zbog dužeg korišćenja penzije, obaveze zajednica na naknadu u smislu člana 63. ovog zakona nastaju danom ispunjenja uslova za sticanje prava na penziju po ovom zakonu, ako samoupravnim sporazumom nije drukčije određeno.
(1) Lica koja posle 31. decembra 1972. godine nemaju svojstvo osiguranika iz čl. 7. i 8. ovog zakona, ali su po osnovu takvog rada imala svojstvo osiguranika posle 1. januara 1965. godine, mogu ostvariti prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja pod uslovima utvrđenim ovim zakonom.
(2) Pravo na porodičnu penziju, pod uslovima utvrđenim ovim zakonom, mogu ostvariti i članovi porodice lica iz stava 1. ovog člana, kao i članovi porodice lica koja su bila uživaoci starosne ili invalidske penzije posle 1. januara 1965. godine.
(3) Lica koja posle 31. decembra 1972. godine nemaju svojstvo osiguranika (čl. 7. i 8) a nisu obuhvaćena odredbom stava 1. ovog člana, ali su svojstvo osiguranika imala po ranijim propisima, kao i članovi njihovih porodica i članovi porodica uživalaca penzija po ranijim propisima mogu ostvariti prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja pod uslovima utvrđenim zakonom.
Društvenim dogovorom ili zakonom mogu se za pojedine kategorije osiguranika, izuzetno od odredaba čl. 9. i 10. ovog zakona, utvrditi povoljniji uslovi za sticanje prava na starosnu penziju i za određivanje te penzije.
(1) Penzijski staž (staž osiguranja, staž osiguranja koji se računa sa uvećanim trajanjem i posebni staž) navršen do 31. decembra 1972. godine (član 48. tačka 2) računa se po propisima važećim do tog dana, ako zakonom nije drugčije određeno. Ovi propisi važe i u pogledu rokova za dokazivanje staža na osnovu izjava svedoka.
(2) Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, učesnici narodnooslobodilačkog rata koji nisu podneli zahtev za uračunavanje u posebni staž u dvostrukom trajanju vremena provedenog u narodnooslobodilačkom ratu i narodnooslobodilačkom pokretu Grčke (čl. 35. i 46) u roku iz stava 1. ovog člana, mogu taj zahtev podneti do 31. decembra 1978. godine.
(3) Postupak za utvrđivanje posebnog staža iz stava 2. ovog člana pokreće se na osnovu potvrde predsedništva opštinskog odbora Saveza udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata da postoje uslovi za utvrđivanje tog staža. Zahtev za izdavanje potvrde može se podneti do 30. juna 1978. godine.
(4) Bliže propise o primenjivanju odredaba st. 2. i 3. ovog člana donosi Savezni komitet za rad i zapošljavanje, u sporazumu sa Saveznim komitetom za pitanja boraca i vojnih invalida po prethodno pribavljenom mišljenju Saveznog odbora Saveza udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije i Saveza zajednica penzijskog i invalidskog osiguranja Jugoslavije.
(5) Zakonom iz stava 1. ovog člana ne može se uvesti način računanja penzijskog staža koji bi za osiguranike bio nepovoljniji od načina računanja tog penzijskog staža po propisima koji su važili do 31. decembra 1972. godine.
(6) Licima iz člana 51. tačka 2. i člana 58. stav 1. računa se u staž osiguranja odnosno u staž osiguranja sa uvećanim trajanjem i vreme na profesionalnoj rehabilitaciji odnosno na radu provedenom pre 31. decembra 1972. godine.
(7) Pri utvrđivanju naknada iz člana 47. ovog zakona, penzijski staž navršen do 31. decembra 1972. godine računa se isključivo po propisima koji su važili do tog dana.
Do zaključivanja društvenih dogovora predviđenih u članu 9. stav 2, članu 15. stav 1. tačka 2) i članu 27. stav 1. tačka 1) ovog zakona, u pogledu gustine staža kao uslova za sticanje prava na starosnu, invalidsku i porodičnu penziju primenjivaće se propisi koji su na snazi na dan 31. decembra 1972. godine.
(1) Za utvrđivanje penzijskog osnova (čl. 10, 19. i 38) uzimaju se lični dohoci ostvareni od 1. januara 1966. godine.
(2) Dok se ne navrši period predviđen u članu 10. stav 2. ovog zakona, penzijski osnov utvrđivaće se na osnovu ličnih dohodaka iz onoliko godina osiguranja koliko ih osiguranik ima posle 1. januara 1936. godine.
(3) Do zaključenja društvenog dogovora predviđenog u članu 10. stav 4. ovog zakona, valorizacija ličnih dohodaka iz ranijih godina vrši se prema nivou proseka ličnih dohodaka iz kalendarske godine koja prethodi poslednjoj godini osiguranja iz koje je lični dohodak uzet za utvrđivanje penzijskog osnova.
Do zaključivanja društvenih dogovora predviđenih u čl. 18. i 24. ovog zakona, primenjivaće se Lista profesionalnih bolesti i Lista telesnih oštećenja koje su na snazi na dan 31. decembra 1972. godine.
(1) Podaci koji se utvrđuju matičnom evidencijom o osiguranicima i uživaocima penzija i način vođenja te evidencije propisaće se posebnim saveznim zakonom.
(2) Do donošenja zakona iz stava 1. ovog člana, podaci za matičnu evidenciju o osiguranicima i uživaocima penzija utvrđivaće se i matična evidencija će se voditi na način kako su ti podaci utvrđivani, odnosno kako je ta evidencija vođena do 31. decembra 1972. godine.
Penzijsko i invalidsko osiguranje lica u aktivnoj službi Jugoslovenske narodne armije i članova njihovih porodica uređuje se posebnim saveznim zakonom.
Prava iz ovog zakona mogu se ostvarivati počev od 1. januara 1973. godine.
Prvog januara 1973. godine prestaju da važe svi savezni propisi o penzijskom i invalidskom osiguranju, koji su bili na snazi do tog dana.
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".
Samostalni članovi
Zakona o dopuni Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja
("Sl. list SFRJ", br. 18/76)
Član 2
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koja se stiču primenom odredaba člana 1. ovog zakona mogu se ostvarivati najranije od 1. januara 1977. godine.
Član 3
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".
Samostalni članovi
Zakona o izmenama i dopunama Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja
("Sl. list SFRJ", br. 58/76)
Član 12
Odredbe čl. 2. i 3. ovog zakona koje se odnose na povećanje penzijskog osnova od kog se određuju, odnosno prema kome se usklađuju penzije boraca NOR-a pre 9. IX 1943. godine primenjivaće se od 1. januara 1977. godine.
Član 13
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".
Samostalni član
Zakona o izmeni i dopuni Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja
("Sl. list SFRJ", br. 74/80)
Član 2
Ovaj zakon stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ", a primenjivaće se od 1. januara 1981. godine.