ZAKONO PENZIJSKOM I INVALIDSKOM OSIGURANJU RADNIKA("Sl. glasnik SRS", br. 13/83, 27/85, 37/85 - ispr., 21/86, 44/86, 28/87, 41/87, 16/88, 25/88, 50/88, 12/89, 25/89 i 20/90) |
Ovim zakonom bliže se uređuju osnovna prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja u skladu sa Zakonom o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja ("Službeni list SFRJ", br. 23/82 i 77/82, u daljem tekstu: Zakon o osnovnim pravima) i uređuju druga osnovna prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja.
Ovim zakonom utvrđuju se i ostala prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja i utvrđuju osnovi za uređivanje i obezbeđivanje tih prava u Republičkoj samoupravnoj interesnoj zajednici penzijskog i invalidskog osiguranja radnika i u osnovnim organizacijama udruženog rada, drugim organizacijama i zajednicama.
Radnici u udruženom radu i drugi radni ljudi obezbeđuju svoju materijalnu i socijalnu sigurnost obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem u slučaju smanjenja ili gubitka radne sposobnosti (invalidnosti), izmenjene radne sposobnosti, opasnosti od nastanka invalidnosti, starosti i telesnog oštećenja.
Radnici u udruženom radu i drugi radni ljudi obezbeđuju obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem materijalnu i socijalnu sigurnost članova svojih porodica, u slučaju svoje smrti.
Radnici u udruženom radu i drugi radni ljudi obezbeđuju materijalnu i socijalnu sigurnost iz st. 1. i 2. ovog člana na samoupravnim osnovama i na načelima solidarnosti i uzajamnosti i minulog rada.
Ovim zakonom uređuju se slučajevi i uslovi pod kojima i drugi građani mogu sticati i ostvarivati pojedina prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja radi obezbeđenja svoje socijalne sigurnosti.
Radnici u udruženom radu i drugi radni ljudi, kao i radnici i drugi radni ljudi koji su ostvarili prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja obezbeđuju svoju materijalnu i socijalnu sigurnost u samoupravnoj interesnoj zajednici penzijskog i invalidskog osiguranja osnovanoj za teritoriju Socijalističke Republike Srbije van teritorija socijalističkih autonomnih pokrajina - Republičkoj samoupravnoj interesnoj zajednici penzijskog i invalidskog osiguranja radnika (u daljem tekstu: Zajednica).
U Zajednici radnici u udruženom radu i drugi radni ljudi udružuju sredstva i zajedno sa radnicima i drugim radnim ljudima koji su ostvarili prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja uređuju svoje zajedničke i pojedinačne obaveze prema Zajednici i zajednička prava koja u njoj ostvaruju, u skladu sa samoupravnim sporazumom, društvenim dogovorom i zakonom.
Delatnost Zajednice je od posebnog društvenog interesa.
Sredstva za penzijsko i invalidsko osiguranje obezbeđuju radnici u udruženom radu i drugi radni ljudi i udružuju ih u okviru Zajednice u skladu sa utvrđenim ciljevima, zadacima i interesima u oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja, planovima razvoja, društvenim planovima i politikom zadovoljavanja ličnih, zajedničkih i opštedruštvenih potreba.
Sredstva za penzijsko i invalidsko osiguranje obezbeđuju se doprinosom iz ličnog dohotka radnika u udruženom radu i drugih radnih ljudi i doprinosom iz dohotka organizacija udruženog rada i drugih organizacija i zajednica koje utvrđuju dohodak.
U obezbeđivanju sredstava za penzijsko i invalidsko osiguranje učestvuje i društveno-politička zajednica u skladu sa zakonom, odnosno u skladu sa odlukom skupštine društveno-političke zajednice.
Sredstva za penzijsko i invalidsko osiguranje obezbeđuju se i iz kamata na uložena sredstva i po osnovu ostalih prihoda.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ne mogu zastareti, osim dospelih i neisplaćenih iznosa penzija i drugih novčanih davanja u slučajevima utvrđenim zakonom.
Penzija i novčana naknada može biti predmet izvršavanja i obezbeđenja do trećine, a za potraživanje izdržavanja utvrđenog sudskom odlukom ili poravnanjem do polovine iznosa.
II PRAVA IZ PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGURANJA
Osnovna prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, u smislu ovog zakona, pored prava utvrđenih Zakonom o osnovnim pravima, jesu:
1) pravo na prevremenu starosnu penziju (u daljem tekstu: prevremena penzija);
2) pravo na delimičnu penziju.
Ostala prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja jesu:
1) pravo na pomoć i negu;
2) pravo na profesionalnu rehabilitaciju invalidne dece.
Osiguranici u smislu ovog zakona jesu osiguranici iz čl. 18. do 20. Zakona o osnovnim pravima.
Osiguranici iz člana 9. ovog zakona obezbeđuju i ostvaruju osnovna prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja u slučaju smanjenja ili gubitka radne sposobnosti i nastanka telesnog oštećenja, po prestanku radnog odnosa:
1) dok primaju naknadu ličnog dohotka za vreme privremene sprečenosti za rad po propisima o zdravstvenoj zaštiti;
2) dok primaju novčanu naknadu u vezi sa korišćenjem prava na odgovarajuće zaposlenje, prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju;
3) dok su uredno prijavljeni zajednici zapošljavanja, ako su se prijavili u roku od 42 dana po prestanku radnog odnosa;
4) dok koriste invalidsku penziju;
5) dok su u Jugoslovenskoj narodnoj armiji, na vojnoj vežbi ili na odsluženju vojnog roka, na koje su stupili u roku od 42 dana po prestanku radnog odnosa;
6) dok su van radnog odnosa osiguranici - žene ako im je radni odnos prestao zbog nege deteta kojem je zbog potpune i trajne nesposobnosti potrebna trajna nega.
Osiguranici iz člana 9. ovog zakona obezbeđuju i ostvaruju prava u slučaju nastanka telesnog oštećenja i po prestanku radnog odnosa, dok koriste starosnu penziju.
2. Lica osigurana u određenim okolnostima
Svim građanima se obezbeđuju prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja u slučaju invalidnosti i telesnog oštećenja prouzrokovanih povredom na radu ako pretrpe povredu učestvujući:
1) na organizovanim javnim radovima od opšteg značaja ili u akcijama spasavanja ili odbrane od elementarnih nepogoda ili nesreća;
2) u obavljanju samoupravnih, javnih i drugih društvenih funkcija ili građanskih dužnosti na poziv državnih i drugih ovlašćenih organa;
3) u obaveznoj vojnoj službi ili u izvršavanju poslova i zadataka opštenarodne odbrane i društvene samozaštite;
4) na omladinskoj radnoj akciji;
5) na drugim poslovima i zadacima za koje je zakonom utvrđeno da su od opšteg društvenog interesa.
U slučaju gubitka radne sposobnosti i nastanka telesnog oštećenja prouzrokovanih povredom na radu, obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem obezbeđuju i ostvaruju prava iz tog osiguranja strani državljani i lica bez državljanstva koji povredu pretrpe učestvujući:
1) na organizovanim javnim radovima od opšteg značaja ili u akcijama spasavanja ili odbrane od elementarnih nepogoda ili nesreća;
2) na omladinskoj radnoj akciji.
U slučaju smrti lica iz st. 1. i 2. ovog člana članovima njihovih porodica obezbeđuje se pravo na porodičnu penziju.
U slučaju smanjenja ili gubitka radne sposobnosti i nastanka telesnog oštećenja prouzrokovanih povredom na radu ili profesionalnom bolešću obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem obezbeđuju i ostvaruju prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja:
1) učenici i studenti na obaveznom proizvodnom radu, profesionalnoj praksi i praktičnoj nastavi, u skladu sa zakonom;
2) lica koja privremeno ili povremeno obavljaju poslove u skladu sa propisima o radnim odnosima;
3) članovi omladinskih zadruga za vreme radnog angažovanja.
Odredbe stava 1. ovog člana odnose se i na:
- učenike i studente iz stava 1. tačka 1. ovog člana koji sa roditeljima borave u inostranstvu, a čiji su roditelji obavezno osigurani u Zajednici, zato što im u inostranstvu nije obezbeđeno obavezno osiguranje ili ne mogu ostvarivati, odnosno koristiti prava utvrđena Zakonom o osnovnim pravima (član 19. tač. 2. i 3. Zakona o osnovnim pravima);
- državljane Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije koji su saglasno važećim propisima upućeni u inostranstvo radi učenja, odnosno sticanja prakse.
Odredba stava 1. tačka 1. ovog člana odnosi se i na lica bez državljanstva, kao i na strane državljane.
IV STICANJE I UTVRĐIVANJE PRAVA
Osiguranik stiče pravo na prevremenu penziju kad navrši najmanje 55 godina života i 35 godina penzijskog staža (muškarac), odnosno najmanje 50 godina života i 30 godina penzijskog staža (žena).
Prevremena penzija određuje se prema dužini penzijskog staža i umanjuje se za 0,20% za svaku godinu ranijeg odlaska u penziju pre navršenih 60 (muškarac), odnosno 55 (žena) godina života.
Kada korisnik prevremene penzije navrši 60 godina (muškarac), odnosno 55 godina života (žena) penzija se ne umanjuje prema stavu 2. ovog člana.
Osiguranik kome se u smislu Zakona o osnovnim pravima i ovog zakona staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem starosna granica za sticanje prava na prevremenu penziju smanjuje se srazmerno stepenu uvećanja staža.
Osiguranik - muškarac koji je navršio najmanje 55 godina života i 30 godina penzijskog staža, odnosno osiguranik - žena koja je navršila najmanje 50 godina života i 25 godina penzijskog staža može na svoj zahtev, uz pristanak organizacije, ostvariti delimičnu penziju.
Delimična penzija određuje se od penzijskog osnova utvrđenog prema čl. 24. do 27. Zakona o osnovnim pravima i prema čl. 17. do 23. ovog zakona, prema navršenom penzijskom stažu.
Za vreme korišćenja delimične penzije osiguranik ostaje u radnom odnosu i radi sa polovinom punog radnog vremena. Za taj rad osiguranik ostvaruje odgovarajući deo ličnog dohotka, u skladu sa osnovama i merilima za raspodelu sredstava za lične dohotke.
Korisniku delimične penzije isplaćuje se 60% od iznosa penzije utvrđene prema stavu 2. ovog člana.
Korisnik delimične penzije koji u toku korišćenja ove penzije navrši 60 (muškarac), odnosno 55 (žena) godina života, ima pravo da zahteva da mu se odredi starosna penzija.
Prilikom određivanja starosne penzije iz stava 1. ovog člana, vreme provedeno u radnom odnosu i delom u korišćenju delimične penzije računa se u staž osiguranja kao puno radno vreme.
Za utvrđivanje starosne penzije iz stava 1. ovog člana penzijski osnov se određuje prema ličnom dohotku ostvarenom u periodu pre ostvarivanja prava na delimičnu penziju i prema ličnom dohotku ostvarenom radom sa polovinom punog radnog vremena, preračunatom na lični dohodak za puno radno vreme.
Na zahtev korisnika delimične penzije može se, umesto utvrđivanja starosne penzije u smislu stava 3. ovog člana, utvrditi nov iznos starosne penzije prema ranije utvrđenom stažu osiguranja i stažu navršenom za vreme korišćenja delimične penzije.
Za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se lični dohodak koji je osiguranik ostvario prema osnovama i merilima za raspodelu sredstava za lične dohotke, utvrđenim opštim aktom osnovne organizacije udruženog rada, radne zajednice organizacije udruženog rada i druge samoupravne organizacije i zajednice, radne zajednice organa društveno-političke zajednice, društveno-političke i društvene organizacije, udruženja građana i drugih organizacija i zajednica (u daljem tekstu: organizacije) i to prema stanju utvrđenom po godišnjem obračunu.
Lični dohodak za rad duži od punog radnog vremena uzima se za utvrđivanje penzijskog osnova ako je takav rad obavljen u skladu sa propisima o radnim odnosima.
Za utvrđivanje penzijskog osnova uzimaju se i novčane naknade umesto ličnog dohotka ostvarene prema posebnim propisima, novčane naknade koje se ostvaruju prema osnovu preostale radne sposobnosti, izmenjene radne sposobnosti i opasnosti od nastanka invalidnosti, prema samoupravnom opštem aktu organizacije, odnosno Zajednice.
Prilikom utvrđivanja penzijskog osnova, kao poslednja godina rada u smislu člana 25. Zakona o osnovnim pravima uzima se poslednja kalendarska godina u kojoj je osiguranik ostvario lični dohodak, odnosno naknadu ličnog dohotka za najmanje šest meseci.
Ako je osiguranik u razdoblju za koje se utvrđuje penzijski osnov bio osiguran u zajednicama penzijskog i invalidskog osiguranja drugih kategorija osiguranika, u penzijski osnov uračunava se i lični dohodak, odnosno osnovica osiguranja koje bi se računale u penzijski osnov u tim zajednicama.
Penzijski osnov utvrđuje se na osnovu prosečnog mesečnog ličnog dohotka koji je osiguranik ostvario radom u punom radnom vremenu.
Lični dohodak koji je ostvaren radom u vremenu dužem ili kraćem od punog radnog vremena preračunava se na prosečni mesečni iznos koji odgovara ličnom dohotku za puno radno vreme, ako ovim zakonom nije drukčije određeno.
Osiguraniku koji je zbog staranja o licu oštećenom cerebralnom paralizom, dečijom paralizom, plegijom ili obolelom od mišićne distrofije i ostalih teških invalidnosti, zaposlen sa najmanje polovinom punog radnog vremena, osiguraniku koji je zasnovao radni odnos kao pripravnik sa polovinom punog radnog vremena, kao i osiguraniku kome je po isteku pripravničkog staža obezbeđen rad sa polovinom punog radnog vremena, roditelju sa detetom do pet godina života, odnosno osiguraniku - ženi starijoj od 45 godina života, koji radi, odnosno zasnuje radni odnos sa najmanje polovinom punog radnog vremena, za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se prosečni mesečni iznos ličnog dohotka koji je ostvaren za takvo radno vreme.
g) Povoljnije utvrđivanje penzijskog osnova
Radnicima u rudnicima uglja sa jamskom eksploatacijom, koji rade na poslovima, odnosno radnim zadacima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, penzija će se odrediti, ako je to za njih povoljnije, od penzijskog osnova koji predstavlja mesečni prosek ličnog dohotka koji su ostvarili u poslednjih pet godina osiguranja ili u poslednjih 12 meseci pre ostvarivanja prava na penziju.
Penzija utvrđena prema stavu 1. ovog člana pripada i radnicima u rudnicima uglja sa jamskom eksploatacijom koji u času ostvarivanja prava na penziju ne rade na poslovima, odnosno radnim zadacima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, ako imaju najmanje 10 godina staža osiguranja na poslovima, odnosno radnim zadacima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem.
Osiguranik koji je postao invalid rada radeći najmanje tri godine u rudnicima uglja sa jamskom eksploatacijom na poslovima, odnosno radnim zadacima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, može ostvariti pravo na penziju po stavu 1. ovog člana, bez obzira da li u momentu ostvarivanja prava na penziju radi u tim rudnicima.
Radnicima koji rade na poslovima kontraradioizviđajne službe i poslovima kriptografije penzije će se odrediti od penzijskog osnova koji čini prosečni mesečni lični dohodak ostvaren u poslednjih 12 meseci pre ostvarivanja prava na penziju, ako je to za njih povoljnije.
d) Najviši iznos penzijskog osnova
Za utvrđivanje najvišeg iznosa penzijskog osnova uzimaju se lični dohoci do visine prosečnog mesečnog ličnog dohotka ostvarenog u prethodnoj godini na teritoriji Socijalističke Republike Srbije van teritorija socijalističkih autonomnih pokrajina, uvećanog za 3,8 puta.
Usklađivanje najvišeg iznosa penzijskog osnova vrši se u istom procentu u kome se vrši usklađivanje penzije u toku godine.
đ) Utvrđivanje visine starosne penzije
Starosna penzija može iznositi najviše 85% od penzijskog osnova, ako ovim zakonom nije drukčije određeno.
Pri utvrđivanju procenta kojim se određuje starosna penzija uzima se u obzir i penzijski staž kraći od godine dana, a ne kraći od šest meseci.
e) Najniži iznos starosne penzije
Osiguranik koji ispuni uslove za starosnu penziju stiče pravo na najniži iznos starosne penzije ako je određena penzija manja od iznosa penzije utvrđene po odredbama ovog člana.
Osnov od koga se utvrđuje visina najnižeg iznosa starosne penzije čini prosečni mesečni lični dohodak ostvaren u prethodnoj godini na teritoriji Socijalističke Republike Srbije osim teritorija socijalističkih autonomnih pokrajina.
Visina najnižeg iznosa starosne penzije obračunava se od osnova iz stava 2. ovog člana u procentima određenim zavisno od dužine penzijskog staža i iznosi:
- 40% za penzijski staž do 20 godina;
- 50% za penzijski staž od 20-25 (muškarac), odnosno 20-24 (žena) godina;
- 60% za penzijski staž od 25-30 (muškarac), odnosno 24-28 (žena) godina;
- 70% za penzijski staž od 30-35 (muškarac), odnosno 28-32 (žena) godina;
- 80% za penzijski staž od 35 i više (muškarac), odnosno 32 i više (žena) godina.
Odredba stava 1. ovog člana ne odnosi se na osiguranika koji ostvari pravo na prevremenu penziju, dok mu se ta penzija umanjuje prema članu 13. stav 2. ovog zakona, kao i na osiguranika koji ostvari pravo na delimičnu penziju (član 15).
Pod uslovima iz st. 1. i 3. ovog člana, osiguranik koji ostvaruje pravo na starosnu penziju prema međunarodnim ugovorima, stiče pravo na najniži iznos starosne penzije za slučaj da je ostvario samo deo penzije po propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju koji se primenjuju na teritoriji Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. Ovo pravo pripada do ispunjenja uslova za sticanje prava na inostrani deo penzije.
ž) Ponovno određivanje penzija prema osnovu minulog rada
Korisniku penzije, na njegov zahtev, ponovo će se utvrditi nov iznos penzije i na osnovu dela ličnog dohotka prema osnovu minulog rada koji je ostvario po prestanku radnog odnosa. Ovaj deo ličnog dohotka utvrđuje se prema osnovima i merilima predviđenim samoupravnim opštim aktom organizacije, u skladu sa saveznim zakonom.
Zahtev za ponovno utvrđivanje penzije prema stavu 1. ovog člana može se podneti po prestanku korišćenja dela ličnog dohotka ostvareno prema osnovu minulog rada.
Nov iznos penzije iz stava 1. ovog člana pripada korisniku penzije od dana podnetog zahteva i najviše šest meseci unazad, ali ne pre dana sa kojim je prestalo korišćenje tog dela ličnog dohotka.
Pravo na ponovno utvrđivanje penzije ima korisnik penzije pod uslovom da se deo ličnog dohotka koji je ostvaren prema osnovu minulog rada odnosi u celini ili delimično na razdoblje iz kojeg je pri ostvarivanju prava na penziju utvrđen penzijski osnov.
Ako je za korisnika penzije povoljnije utvrđivanje penzijskog osnova iz drugog razdoblja, na koje se odnosi i ostvareni deo ličnog dohotka prema osnovu minulog rada, penzijski osnov ponovo će se utvrditi od prosečnog ličnog dohotka iz tog razdoblja.
2. Prava prema osnovu invalidnosti
Osiguranik kod koga nastane invalidnost razvrstava se, prema preostaloj radnoj sposobnosti, u kategorije invalidnosti.
U I kategoriju invalidnosti razvrstava se osiguranik koji je potpuno nesposoban za obavljanje svog posla i drugog odgovarajućeg posla, koji se prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom ne može osposobiti za obavljanje takvog posla.
U II kategoriju invalidnosti razvrstava se osiguranik koji je delimično sposoban za obavljanje bilo svog bilo drugog odgovarajućeg posla, koji se prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom ne može osposobiti za rad sa punim radnim vremenom na drugom odgovarajućem poslu.
U III kategoriju invalidnosti razvrstava se osiguranik koji je potpuno nesposoban ili samo delimično sposoban za obavljanje svog posla, a koji je sposoban za rad sa punim radnim vremenom na drugom odgovarajućem poslu, ili se prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom može osposobiti za takav rad.
b) Opasnost od nastanka invalidnosti
Opasnost od nastanka invalidnosti postoji kada pri obavljanju poslova, odnosno radnih zadataka na koje je osiguranik raspoređen uslovi rada, bez obzira na mere zaštite na radu koje se primenjuju ili se mogu primenjivati, utiču na zdravstveno stanje i radnu sposobnost osiguranika u tolikoj meri da je osiguranika neophodno rasporediti na druge poslove, i radne zadatke da bi se sprečio nastanak invalidnosti.
Izmenjena radna sposobnost postoji ako osiguranik kod koga ne postoji invalidnost, zbog trajnih promena zdravstvenog stanja nije više sposoban da obavlja poslove, odnosno radne zadatke na koje je raspoređen, ali je sposoban bez prekvalifikacije ili dokvalifikacije da obavlja sa punim radnim vremenom ostale poslove, odnosno radne zadatke u osnovnoj organizaciji koji odgovaraju njegovoj stručnoj spremi, odnosno radnoj sposobnosti stečenoj radom.
Preostala radna sposobnost za obavljanje svog posla postoji ako je osiguranik sposoban da radi najmanje polovinu punog radnog vremena na svom poslu, sa radnim naporom koji ne pogoršava njegovo zdravstveno stanje i pri tome postiže prosečne rezultate rada utvrđene prema opštem aktu organizacije.
Preostala radna sposobnost za obavljanje drugog odgovarajućeg posla postoji ako je osiguranik sposoban da bez prekvalifikacije ili dokvalifikacije radi na drugom odgovarajućem poslu najmanje polovinu punog radnog vremena sa radnim naporom koji ne pogoršava njegovo zdravstveno stanje i pri tome postiže prosečne rezultate rada utvrđene prema opštem aktu organizacije, ili ako se prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom može da osposobi da radi na drugom odgovarajućem poslu sa punim radnim vremenom.
Svojim poslom smatraju se poslovi, odnosno radni zadaci na koje je osiguranik bio raspoređen i koje je obavljao neposredno pre nastanka invalidnosti, kao i poslovi, odnosno radni zadaci u osnovnoj organizaciji koji odgovaraju njegovoj stručnoj spremi, odnosno radnoj sposobnosti stečenoj radom.
Za lice koje u vreme nastanka invalidnosti nije u radnom odnosu, pod svojim poslom podrazumevaju se poslovi, odnosno radni zadaci na koje je bilo raspoređeno neposredno pre prestanka radnog odnosa.
Drugim odgovarajućim poslom smatraju se poslovi, odnosno radni zadaci, izuzev poslova i radnih zadataka iz člana 31. ovog zakona, koje je osiguranik prema svojoj stručnoj spremi, odnosno radnoj sposobnosti stečenoj radom sposoban da radi određeno radno vreme prema preostaloj radnoj sposobnosti, sa radnim naporom koji ne pogoršava njegovo zdravstveno stanje, odnosno stanje invalidnosti i sa prosečnim rezultatima rada.
Povredom na radu smatra se povreda prouzrokovana na način predviđen u članu 34. Zakona o osnovnim pravima koju osiguranik, odnosno invalid rada pretrpi:
1) pri obavljanju poslova, odnosno radnih zadataka na koje nije raspoređen, ali koji su u interesu organizacije u kojoj je u radnom odnosu;
2) vršeći praktične radove ili vežbe za vreme medicinske rehabilitacije i korišćenja prava na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju;
3) u vezi sa korišćenjem prava na zdravstvenu zaštitu;
4) u vezi sa korišćenjem prava na raspoređivanje na druge odgovarajuće poslove, odnosno radne zadatke, pravo na odgovarajuće zaposlenje i pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju po Zakonu o osnovnim pravima i ovom zakonu;
5) na organizovanim javnim radovima od opšteg značaja ili akcijama spasavanja ili odbrane od elementarnih nepogoda ili nesreća;
6) pri obavljanju samoupravnih, javnih i drugih društvenih funkcija ili građanskih dužnosti na poziv državnih i drugih ovlašćenih organa;
7) na omladinskoj radnoj akciji;
8) na obaveznoj vojnoj vežbi;
9) pri obavljanju poslova i zadataka opštenarodne odbrane i društvene samozaštite;
10) za vreme odsluženja vojnog roka u Jugoslovenskoj narodnoj armiji, ako je na odsluženje stupio najdocnije u roku od 42 dana po prestanku radnog odnosa, odnosno osiguranja.
Povredom na radu smatra se i povreda pretrpljena na redovnom putu od stana, odnosno mesta rada do mesta na kome je osiguranik trebalo da obavlja aktivnost iz stava 1. ovog člana, ili obrnuto.
Zajednica samoupravnim opštim aktom uređuje uslove pod kojima se slučajevi iz stava 1. ovog člana smatraju povredom na radu.
Kao profesionalna bolest u smislu člana 35. Zakona o osnovnim pravima smatra se i takva bolest koja nije prouzrokovana u vezi sa radom na poslovima, odnosno radnim zadacima na koje je osiguranik raspoređen, već na drugim poslovima, odnosno radnim zadacima koje osiguranik obavlja za organizaciju u kojoj je u radnom odnosu.
z) Prava prema osnovu izmenjene radne sposobnosti
Osiguranik sa izmenjenom radnom sposobnošću (član 29) ima pravo da bude raspoređen na druge poslove, odnosno radne zadatke u organizaciji, koji odgovaraju njegovoj stručnoj spremi, odnosno radnoj sposobnosti stečenoj radom, pod uslovima i na način utvrđen samoupravnim opštim aktom organizacije.
i) Prava prema osnovu preostale radne sposobnosti i opasnosti od nastanka invalidnosti
Osiguranik, odnosno lice osigurano u određenim okolnostima kod koga nastane II kategorija invalidnosti ima pravo da radi, odnosno pravo na zaposlenje na svom poslu ili na drugom odgovarajućem poslu sa radnim vremenom koje odgovara njegovoj preostaloj radnoj sposobnosti.
Osiguranik, odnosno lice osigurano u određenim okolnostima kod koga nastane III kategorija invalidnosti i osiguranik kod koga nastane opasnost od nastanka invalidnosti, ima pravo da bude raspoređen na drugi odgovarajući posao, odnosno pravo na odgovarajuće zaposlenje, sa punim radnim vremenom.
Lice iz stava 2. ovog člana ima pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju ako se bez te prekvalifikacije ili dokvalifikacije ne može rasporediti na drugi odgovarajući posao, odnosno zaposliti sa punim radnim vremenom.
Za vreme korišćenja prava iz člana 36. ovog zakona osiguranik, odnosno lice osigurano u određenim okolnostima, ima pravo na novčane naknade: za vreme čekanja na raspoređivanje na druge odgovarajuće poslove, za vreme čekanja na zaposlenje na svom ili drugom odgovarajućem poslu, za vreme rada sa skraćenim radnim vremenom, zbog manjeg ličnog dohotka na drugom odgovarajućem poslu i za vreme čekanja i obavljanja prekvalifikacije ili dokvalifikacije.
Novčane naknade za vreme čekanja na raspoređivanje na druge odgovarajuće poslove, za vreme čekanja na zaposlenje na svom ili drugom odgovarajućem poslu i za vreme čekanja i obavljanja prekvalifikacije ili dokvalifikacije ne mogu biti niže od 70% od prosečnog mesečnog ličnog dohotka svih zaposlenih na teritoriji Socijalističke Republike Srbije van teritorija socijalističkih autonomnih pokrajina ostvarenog u prethodna tri meseca.
Novčane naknade iz stava 1. ovog člana obavezno se isplaćuju u toku godine na način i pod uslovima utvrđenim samoupravnim opštim aktom organizacije, odnosno zajednice, ako ovim zakonom nije drukčije određeno.
Novčana naknada zbog rada sa skraćenim radnim vremenom određuje se u visini razlike između ličnog dohotka koji zaposleni invalid rada, odnosno osiguranik ostvaruje radeći sa skraćenim radnim vremenom i ličnog dohotka koji bi on ostvario radeći na istim poslovima i radnim zadacima sa punim radnim vremenom.
Naknada zbog manjeg ličnog dohotka na drugom odgovarajućem poslu određuje se u visini razlike između valorizovanog prosečnog mesečnog ličnog dohotka koji je osiguranik ostvario u kalendarskoj godini koja prethodi godini u kojoj je nastala invalidnost, odnosno opasnost od nastanka invalidnosti i prosečnog mesečnog ličnog dohotka koji on ostvaruje na drugom poslu na kojem je posle toga zaposlen.
Valorizacija prosečnog mesečnog iznosa ličnog dohotka prema stavu 1. ovog člana obavlja se prema nivou ličnih dohodaka u godini u kojoj se ostvaruje naknada zbog manjeg ličnog dohotka.
Valorizacija ličnog dohotka u smislu stava 2. ovog člana obavlja se prema porastu ličnih dohodaka u organizaciji, ako je osiguranik produžio ili ponovo počeo da radi u istoj organizaciji, a u ostalim slučajevima prema porastu prosečnog ličnog dohotka svih zaposlenih radnika na teritoriji Socijalističke Republike Srbije van teritorija socijalističkih autonomnih pokrajina.
Pri određivanju naknade zbog manjeg ličnog dohotka na drugom poslu, kao i akontacije ove naknade, uzeće se lični dohodak koji osiguranik ostvari radom sa prosečnim rezultatima rada utvrđenim prema samoupravnom opštem aktu organizacije u kojoj invalid radi na drugom odgovarajućem poslu.
Utvrđivanje prosečnog mesečnog ličnog dohotka koji osiguranik ostvaruje radeći sa prosečnim rezultatima rada, kao i srazmerno uvećanje ili umanjenje naknade zbog manjeg ličnog dohotka na drugom poslu zavisno od prosečnih rezultata rada osiguranika, bliže će se urediti samoupravnim opštim aktom organizacije, odnosno Zajednice.
Akontacija naknade zbog manjeg ličnog dohotka na drugom odgovarajućem poslu, usklađuje se tokom godine, i to:
- ako je osiguranik produžio ili ponovo počeo da radi u istoj organizaciji, u visini razlike između valorizovanog prosečnog mesečnog iznosa ličnog dohotka iz člana 40. ovog zakona uvećanog za porast prosečnih ličnih dohodaka u organizaciji u prethodnom mesecu tekuće godine u odnosu na celu prethodnu godinu i ličnog dohotka koji ostvaruje, radeći na drugom odgovarajućem poslu na kome je zaposlen posle nastanka invalidnosti, odnosno opasnosti od nastanka invalidnosti u mesecu za koji se isplaćuje akontacija naknade;
- u ostalim slučajevima u visini razlike između valorizovanog prosečnog mesečnog iznosa ličnog dohotka iz člana 40. ovog zakona uvećanog za porast prosečnih ličnih dohodaka iz prethodnog meseca tekuće godine, svih radnika na teritoriji Socijalističke Republike Srbije u odnosu na celu prethodnu godinu i ličnog dohotka koji osiguranik ostvaruje, radeći na drugom odgovarajućem poslu na kome je zaposlen posle nastanka invalidnosti, odnosno opasnosti od nastanka invalidnosti, u mesecu za koji se isplaćuje akontacija naknade.
Usklađivanje akontacije u smislu stava 1. ovog člana vrši se počev od prve godine korišćenja prava na naknadu zbog manjeg ličnog dohotka na drugom odgovarajućem poslu.
Novčana naknada zbog rada sa skraćenim radnim vremenom (član 39) i naknada zbog manjeg ličnog dohotka na drugom odgovarajućem poslu (član 40), zajedno sa iznosom ličnog dohotka koji zaposleni invalid rada ostvaruje, ne mogu preći iznos najvišeg ličnog dohotka za takve ili slične poslove u organizaciji.
Pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju ima osiguranik, odnosno lice osigurano u određenim okolnostima, kod koga nastane invalidnost III kategorije, odnosno opasnost od nastanka invalidnosti, pre nego što navrši određene godine života, i to muškarac 50, a žena 45 godina, ako prema stanju invalidnosti i preostale radne sposobnosti može da se osposobi za rad na drugom odgovarajućem poslu sa punim radnim vremenom propisanim za taj posao. Osiguranik, odnosno lice osigurano u određenim okolnostima - žena može ostvariti ovo pravo, na svoj zahtev, i posle navršene 45, a pre navršene 50 godine života.
Samoupravnim opštim aktom organizacije, odnosno Zajednice može se predvideti pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju osiguranika, odnosno lica osiguranog u određenim okolnostima, starijeg od 50 godina života.
Osiguranik koji se posle završene prekvalifikacije ili dokvalifikacije prilagođava za rad na novom poslu na koji je raspoređen, odnosno koji se prilagođava za rad na svom ili drugom odgovarajućem poslu posle završenog lečenja, odnosno medicinske rehabilitacije kad je potrebno određeno vreme, a najviše godinu dana da se osiguranik prilagodi na posao da bi stekao spretnost, veštinu, navike i brzinu u radu, ima prava koja pripadaju osiguraniku prema osnovu prekvalifikacije ili dokvalifikacije. Ovo prilagođavanje za rad ne može se uslovljavati godinama života.
Pravo na raspoređivanje na svoj posao ili na druge poslove, odnosno radne zadatke, odnosno pravo na odgovarajuće zaposlenje obezbeđuje se do navršenja 60 (muškarac), odnosno 55 (žena) godina života. Osiguranik, odnosno lice osigurano u određenim okolnostima - žena može na svoj zahtev ovo pravo ostvariti i posle navršene 55, a pre navršene 60 godine života.
Invalid rada koji se prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom osposobi za rad na drugom odgovarajućem poslu sa punim radnim vremenom ima pravo na raspoređivanje na druge poslove, odnosno radne zadatke, odnosno pravo na odgovarajuće zaposlenje bez obzira da li u vreme završetka prekvalifikacije ili dokvalifikacije ispunjava uslove za sticanje prava na starosnu penziju.
Osiguraniku koji prava iz čl. 36. i 37. ovog zakona ostvaruje iz radnog odnosa, ta prava ne mogu se uslovljavati stažom osiguranja, odnosno penzijskim stažom.
Invalid rada koji u vreme ostvarivanja prava nije u radnom odnosu stiče prava iz čl. 36. i 37. ovog zakona, bez obzira na staž osiguranja i penzijski staž ako je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom bolešću. Ako je invalidnost prouzrokovana bolešću ili povredom van rada, invalid rada stiče prava iz čl. 36. i 37. ovog zakona pod uslovima povoljnijim od uslova pod kojima se stiče pravo na invalidsku penziju.
Prava iz čl. 36. i 37. ovog zakona osiguranik ostvaruje u organizaciji u kojoj je radio u vreme nastanka invalidnosti, pod uslovima, na način i u visini utvrđenoj samoupravnim opštim aktom osnovne organizacije, u skladu sa ovim zakonom.
Ako zbog prirode delatnosti u osnovnoj organizaciji nema odgovarajućih poslova, odnosno radnih zadataka na koje bi se osiguranik-invalid rada i osiguranik kod koga postoji opasnost od nastanka invalidnosti mogao rasporediti, osnovna organizacija obezbeđuje osiguraniku posao u drugoj organizaciji, pod uslovima i na način utvrđenim samoupravnim opštim aktom kojim se uređuje radni odnos radnika u udruženom radu ili samoupravnim sporazumom o udruživanju, odnosno osnivanju organizacije.
Zajednica obezbeđuje prava iz čl. 36. i 37. ovog zakona u sledećim slučajevima:
1) prestanka osnovne organizacije,
2) kad se prekvalifikacija ili dokvalifikacija, odnosno zapošljavanje obavljaju pod posebnim uslovima.
Osiguranik ostvaruje novčane naknade iz člana 37. ovog zakona na teret Zajednice u sledećim slučajevima:
1) ako su u osnovnoj organizaciji sprovedene propisane mere zaštite na radu a, u prethodnoj godini, procenat invalida rada u odnosu na ukupan broj zaposlenih u toj organizaciji prelazi procenat invalida rada u odnosu na ukupan broj zaposlenih na području Zajednice;
2) ako su prosečni lični dohoci radnika po uslovnom radniku u osnovnoj organizaciji u prethodnoj godini niži od proseka ličnih dohodaka po uslovnom radniku svih zaposlenih radnika na teritoriji Socijalističke Republike Srbije van teritorija socijalističkih autonomnih pokrajina;
3) ako osiguranik menja organizaciju;
4) u drugim slučajevima utvrđenim samoupravnim opštim aktom Zajednice.
Način i uslovi za ostvarivanje prava iz stava 1. ovog člana utvrđuju se samoupravnim opštim aktom Zajednice, u skladu sa samoupravnim sporazumom, društvenim dogovorom i ovim zakonom.
Radnici u radnom odnosu kod radnih ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom sredstvima rada u svojini građana, odnosno radnici čiji rad kao dopunski koriste druga lica, ostvaruju prava iz čl. 36. i 37. ovog zakona u Zajednici.
Invalid rada koji u vreme ostvarivanja prava nije u radnom odnosu, ostvaruje prava iz čl. 36. i 37. ovog zakona u Zajednici.
Slučajevi, način i uslovi za ostvarivanje prava iz stava 1. ovog člana utvrđuju se samoupravnim opštim aktom Zajednice.
Pravo na invalidsku penziju stiče osiguranik:
1) kod koga se utvrdi I kategorija invalidnosti;
2) kod koga se utvrdi II ili III kategorija invalidnosti, ako se pravo na raspoređivanje na druge poslove, odnosno radne zadatke, odnosno pravo na odgovarajuće zaposlenje ne obezbeđuje zato što je navršio 60 (muškarac), odnosno 55 (žena) godina života;
3) kod koga se utvrdi III kategorija invalidnosti, ako se pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju ne priznaje zato što je navršio 50 (muškarac), odnosno 45 (žena) godina života.
Osiguranik koji ispuni uslove za invalidsku penziju stiče pravo na najniži iznos invalidske penzije ako je određena penzija manja od iznosa penzije određene po odredbama ovog člana.
Ako je invalidnost prouzrokovana bolešću ili povredom van rada visina najnižeg iznosa invalidske penzije obračunava se od osnova iz člana 25. stav 2. ovog zakona u procentima zavisno od dužine penzijskog staža i iznosi:
- 40% za penzijski staž do 20 (muškarac), odnosno 15 (žena) godina;
- 50% za penzijski staž od 20-25 (muškarac), odnosno 15-20 (žena) godina;
- 60% za penzijski staž od 25-30 (muškarac), odnosno 20-25 (žena) godina;
- 70% za penzijski staž od 30-35 (muškarac), odnosno 25-30 (žena) godina;
- 80% za penzijski staž od 35 i više (muškarac), odnosno 30 i više (žena) godina.
Ako je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom bolešću najniži iznos invalidske penzije određuje se u visini od 80% od osnova iz člana 25. stav 2. ovog zakona, bez obzira na dužinu penzijskog staža.
Pod uslovima iz stava 2. ovog člana osiguranik koji ostvaruje pravo na invalidsku penziju prema međunarodnim ugovorima stiče pravo na najniži iznos invalidske penzije za slučaj da je ostvario samo deo penzije po propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju koji se primenjuju na teritoriji Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. Ovo pravo pripada do ispunjenja uslova za sticanje prava na inostrani deo penzije.
Odredbe ovog zakona o najvišem iznosu penzijskog osnova (član 23) i ponovnom određivanju penzije prema osnovu minulog rada (član 26), primenjuju se i na utvrđivanje invalidske penzije.
Invalidska penzija može iznositi najviše 85% od penzijskog osnova.
Pri utvrđivanju procenta kojim se određuje invalidska penzija primenjuje se odredba člana 24. stav 2. ovog zakona.
Osiguranik - žena ostvaruje pravo na invalidsku penziju, na način, pod uslovima i u visini kao osiguranik - muškarac, ako je to za nju povoljnije.
Pravo na porodičnu penziju mogu ostvariti članovi porodice osiguranika, odnosno korisnika prava, iz člana 43. Zakona o osnovnim pravima pod uslovima utvrđenim Zakonom o osnovnim pravima i ovim zakonom.
Unučad, braća, sestre i druga deca koju je osiguranik izdržavao (član 43. stav 1. tačka 2. Zakona o osnovnim pravima) mogu ostvariti pravo na porodičnu penziju i ako imaju jednog ili oba roditelja koji su potpuno nesposobni za rad.
Udova stiče pravo na porodičnu penziju:
1) ako je do smrti bračnog druga navršila 45 godina života; ili
2) ako je do smrti bračnog druga ili u roku od jedne godine od dana smrti bračnog druga postala potpuno nesposobna za rad; ili
3) ako je posle smrti bračnog druga ostalo jedno ili više dece koja imaju pravo na porodičnu penziju po tom bračnom drugu, a udova obavlja roditeljske dužnosti prema toj deci. Udova koja u toku trajanja prava prema tom osnovu postane potpuno nesposobna za rad zadržava pravo na porodičnu penziju dok postoji takva nesposobnost.
Udova koja do smrti bračnog druga nije navršila 45 godina života, ali je imala navršenih 40 godina života, stiče pravo na porodičnu penziju kada navrši 45 godina života.
Udova koja u toku trajanja prava na porodičnu penziju stečenog prema stavu 1. tač. 2. i 3. ovog člana, navrši 45 godina života zadržava pravo na porodičnu penziju trajno. Ako udovi pravo prestane pre navršene 45. ali posle navršene 40. godine života, može ponovo ostvariti pravo kad navrši 45 godina života.
Pravo na porodičnu penziju ima udova kad je dete osiguranika, odnosno korisnika prava rođeno i posle njegove smrti, s tim što joj ovo pravo pripada od dana smrti osiguranika, odnosno korisnika prava.
Pravo na porodičnu penziju ima i udova kod koje je trudnoća utvrđena, s tim što se penzija do rođenja deteta određuje za jednog člana porodice.
Ako je dete mrtvo rođeno ili ako umre pre nego što navrši 45 dana života, udovi pripada porodična penzija do isteka 45 dana posle porođaja.
Udovac stiče pravo na porodičnu penziju:
1) ako je do smrti bračnog druga navršio 60 godina života; ili
2) ako je do smrti bračnog druga ili u roku od jedne godine od dana smrti bračnog druga postao potpuno nesposoban za rad; ili
3) ako je posle smrti bračnog druga ostalo jedno ili više dece koja imaju pravo na porodičnu penziju po tom bračnom drugu, a udovac obavlja roditeljske dužnosti prema toj deci. Udovac koji u toku trajanja prava prema tom osnovu postane potpuno nesposoban za rad zadržava pravo na porodičnu penziju dok postoji takva nesposobnost.
Udovac koji u toku trajanja prava na porodičnu penziju, stečenog prema stavu 1. tač. 2. i 3. ovog člana, navrši 60 godina života zadržava pravo na porodičnu penziju trajno.
Dete stiče pravo na porodičnu penziju i može koristiti to pravo do navršene 15. godine života.
Posle navršene 15. godine života dete stiče pravo na porodičnu penziju ako je na redovnom školovanju, za vreme trajanja školovanja, ali najdocnije do navršene 26. godine života.
Dete koje je neposredno posle upisa na fakultet ili višu školu upućeno na služenje vojnog roka po posebnim propisima, ima pravo na porodičnu penziju dok je na redovnom školovanju, ali najdocnije do 27. godine života.
Kao vreme provedeno na redovnom školovanju prema stavu 3. ovog člana smatra se i vreme provedeno na odsluženju vojnog roka.
Pravo na porodičnu penziju u smislu st. 2. do 4. ovog člana ima i dete - nezaposleni vanredni student.
Ako je školovanje prekinuto zbog bolesti, pravo na porodičnu penziju može se steći, odnosno pripada detetu i za vreme bolovanja do navršene 26, odnosno 27. godine života, kao i iznad tih godina, ali najviše za onoliko vremena koliko je zbog bolesti izgubljeno od školovanja ako je školovanje produženo pre navršene 26, odnosno 27 godine života.
Školovanjem u smislu ovog zakona ne smatra se ako dete nastavi školovanje u školi nižeg ranga od one koju je već završio, osim ako ga je nadležna zajednica zapošljavanja uputila na prekvalifikaciju, odnosno doškolovanje.
Dete koje postane nesposobno za samostalan život i rad do uzrasta do koga se deci obezbeđuje pravo na porodičnu penziju ima pravo na porodičnu penziju sve vreme dok ta nesposobnost traje.
Dete koje postane nesposobno za samostalan život i rad posle uzrasta do koga se deci obezbeđuje pravo na porodičnu penziju, a pre smrti osiguranika, odnosno korisnika prava, stiče pravo na porodičnu penziju ako ga je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao do svoje smrti.
Zaposleno invalidno dete može, po prestanku radnog odnosa, ostvariti pravo na porodičnu penziju.
Roditelj (otac i majka, očuh i maćeha) i usvojilac koga je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao do svoje smrti stiče pravo na porodičnu penziju:
1) ako je do smrti osiguranika odnosno korisnika prava navršio, i to: majka 45, a otac 60 godina života, ili
2) ako je do smrti osiguranika, odnosno korisnika prava postao potpuno nesposoban za rad.
Visinu porodične penzije utvrđuje Zajednica samoupravnim opštim aktom, zavisno od broja članova porodice koji ostvaruju pravo.
Porodična penzija može iznositi najviše 100% od osnova za određivanje porodične penzije.
Izuzetno od stava 2. ovog člana, porodična penzija može iznositi više od 100% od osnova za određivanje porodične penzije:
1) ako porodičnu penziju koriste tri ili više članova porodice, a osnov od koga je određena porodična penzija iznosi manje od 40% od penzijskog osnova umrlog osiguranika (član 46. stav 3. Zakona o osnovnim pravima);
2) ako porodičnu penziju koriste deca bez oba roditelja (član 133. stav 2).
Članu porodice osiguranika, odnosno korisnika prava koji je ispunjavao uslove, za određivanje najnižeg iznosa starosne (član 25), odnosno najnižeg iznosa invalidske penzije (član 50), porodična penzija određuje se od tog najnižeg iznosa.
Članu porodice osiguranika, odnosno korisnika prava, koji ostvaruje pravo na porodičnu penziju prema međunarodnim ugovorima, porodična penzija određuje se od najnižeg iznosa starosne penzije (član 25. stav 4), odnosno od najnižeg iznosa invalidske penzije (član 50. stav 4).
4. Penzije koje se ostvaruju prema posebnom osnovu
Licima koja imaju naročite zasluge na polju revolucionarne, političke, naučne, kulturne, privredne i društvene delatnosti, a čiji materijalni položaj nije na zadovoljavajući način rešen, i članovima njihovih porodica, može se priznati izuzetna starosna, odnosno porodična penzija. Ova penzija može se priznati i licima koja ne ispunjavaju uslove za sticanje prava na starosnu, odnosno porodičnu penziju po opštim propisima. Licima koja ispunjavaju uslove za sticanje prava na starosnu, invalidsku, odnosno porodičnu penziju po opštim propisima, izuzetna penzija može se odrediti u iznosu većem od iznosa koji bi im pripadao po opštim propisima.
O priznavanju i određivanju izuzetne penzije, kao i o njenom usklađivanju, odlučuje Skupština Socijalističke Republike Srbije ili organ koji ona odredi.
Korisniku izuzetne penzije koji se bavi samostalnom umetničkom ili drugom profesionalnom delatnošću i od te delatnosti ostvaruje znatnije prihode, može se obustaviti korišćenje izuzetne penzije, odnosno isplaćivati samo penzija koja mu pripada po opštim propisima. O ovoj obustavi odlučuje organ iz stava 2. ovog člana.
Protiv akta iz st. 2. i 3. ovog člana ne može se uložiti žalba niti pokrenuti upravni spor.
Porodičnu penziju za slučaj smrti korisnika izuzetne penzije, kao i za slučaj promene u broju korisnika izuzetne porodične penzije, određuje Zajednica u skladu sa opštim propisima, od iznosa penzije koja je korisniku izuzetne penzije do smrti pripadala.
Bliže uslove za sticanje, ostvarivanje i obustavu izuzetne penzije utvrđuje Skupština Socijalističke Republike Srbije.
Redovnim članovima Srpske akademije nauka i umetnosti koji steknu pravo na penziju po odredbama Zakona o osnovnim pravima i ovog zakona, starosna penzija određuje se u visini penzijskog osnova utvrđenog prema čl. 24. do 27. Zakona o osnovnim pravima i prema čl. 17. do 20. ovog zakona. Ovako određena penzija ne može iznositi manje od prosečnog mesečnog ličnog dohotka svih radnika zaposlenih na teritoriji Socijalističke Republike Srbije van teritorija socijalističkih autonomnih pokrajina u prethodnoj godini, uvećanog za 3,4 puta i usklađenog u istom procentu u kome se vrši usklađivanje penzije u toku godine.
Iznos penzije određene prema stavu 1. ovog člana ne može biti veći od najvišeg iznosa penzijskog osnova (član 23. ovog zakona).
Članovi porodice osiguranika iz stava 1. ovog člana imaju pravo na porodičnu penziju čija se visina određuje od iznosa penzije utvrđene prema st. 1. i 2. ovog člana i ostvaruje se prema opštim propisima.
Penzija određena po st. 1. do 3. ovog člana usklađuje se prema odredbama člana 72. ovog zakona.
Osiguraniku - nosiocu "Partizanske spomenice 1941" čija penzija sa dodatkom uz penziju određena po Zakonu o osnovnim pravima i Zakonu o osnovnim pravima nosilaca "Partizanske spomenice 1941" ("Službeni list SFRJ", broj 53/82) iznosi manje od garantovanog iznosa, pripada poseban dodatak.
Garantovani iznos iz stava 1. ovog člana čini penzijski osnov utvrđen prema članu 53. stav 4. Zakona o osnovnim pravima, uvećan za 36%.
Poseban dodatak određuje se u visini razlike između određene penzije, sa dodatkom uz penziju, i garantovanog iznosa.
Garantovani iznos utvrđuje Zajednica svake godine na osnovu zvaničnih statističkih podataka.
Članovima porodice osiguranika iz stava 1. ovog člana koji imaju pravo na porodičnu penziju pripada i poseban dodatak u istom procentu u kome se određuje porodična penzija.
Osiguraniku - borcu NOR pre 9. septembra 1943. godine koji je za vreme rata obavljao vojne ili političke dužnosti, vojno-pozadinske dužnosti, ili zadatke od posebnog značaja za narodnooslobodilački pokret, odnosno odgovorne društveno-političke dužnosti posle rata (u daljem tekstu: borci NOR na odgovornim dužnostima) pri određivanju penzije uzima se penzijski osnov najmanje u visini garantovanog iznosa iz člana 64. stav 2. ovog zakona.
Penzija određena prema stavu 1. ovog člana služi kao osnov za određivanje porodične penzije.
Penzija iz st. 1. i 2. ovog člana obavezno se usklađuje prema garantovanom iznosu iz člana 64. stav 2. ovog zakona.
Garantovani iznos iz člana 64. stav 2. ovog zakona, odnosno penzija određena prema članu 65. ovog zakona, može se izuzetno povećati do 20%.
Svojstvo borca NOR na odgovornim dužnostima može steći lice čija je aktivnost u društveno-političkom radu neprekidna.
Izvršno veće Skupštine Socijalističke Republike Srbije propisuje koje se dužnosti smatraju odgovornim dužnostima u smislu člana 65. ovog zakona.
Postupak za utvrđivanje svojstva borca NOR na odgovornim dužnostima iz člana 65. ovog zakona, kao i postupak za izuzetno povećanje garantovanog iznosa, odnosno penzije iz člana 66. ovog zakona, pokreće se na zahtev borca, odnosno zainteresovanog člana porodice umrlog borca NOR. U zahtevu se tačno naznačuju dužnosti i poslovi koje je borac obavljao u toku rata ili posle rata, u kom vremenu, kao i aktivnosti u društveno-političkom radu do podnošenja zahteva.
Svojstvo borca NOR na odgovornim dužnostima (član 65) i procenat izuzetnog povećanja garantovanog iznosa, odnosno penzije (član 66) utvrđuje komisija koju imenuje Izvršno veće Skupštine Socijalističke Republike Srbije.
Rešenje iz stava 4. ovog člana ne sadrži razloge. Protiv ovog rešenja nije dozvoljena žalba.
Na osnovu rešenja iz stava 4. ovog člana kojim je utvrđeno svojstvo borca NOR na odgovornim dužnostima iz člana 65. ovog zakona, odnosno utvrđen procenat izuzetnog povećanja garantovanog iznosa, odnosno penzije iz člana 66. ovog zakona, zainteresovano lice podnosi Zajednici zahtev za određivanje penzije.
Učesnicima ranijih ratova - nosioca "Albanske spomenice" i dobrovoljcima solunskog fronta srpske vojske utvrđuje se penzijski osnov, određuje visina i usklađuje penzija na isti način kao i borcima NOR pre 9. septembra 1943. godine (čl. 53, 54. i 58. Zakona o osnovnim pravima).
Ostalim učesnicima ranijih ratova koji su na osnovu navršenog penzijskog staža ostvarili penziju nižu od 85% od penzijskog osnova, iznos penzije obračunate prema navršenom penzijskom stažu povećava se za 30%, s tim da ne može da iznosi više od 85% od penzijskog osnova.
Učesnici ranijih ratova u smislu st. 1. i 2. ovog člana su osiguranici i korisnici penzija kojima se vreme provedeno u ratovima od 1912. do 1920. godine računa u poseban staž u dvostrukom trajanju prema članu 84. ovog zakona, ako za vreme narodnooslobodilačkog rata nisu učestvovali u neprijateljskim formacijama ili delovali protiv narodnooslobodilačkog pokreta.
Odredbe ovog člana primenjuju se i pri određivanju porodične penzije.
Učesnici ranijih ratova (član 66. stav 3) koji su ostvarili pravo na penziju prema propisima drugih socijalističkih republika, odnosno socijalističkih autonomnih pokrajina i kojima se vreme provedeno u tim ratovima ne računa u posebni staž u dvostrukom trajanju, mogu ostvariti pravo na dodatak uz penziju prema ovom zakonu. Ovaj dodatak utvrđuje se u visini razlike između iznosa penzije koja im je utvrđena i iznosa penzije koja bi im pripadala prema članu 68. ovog zakona da im je vreme provedeno u ranijim ratovima uračunato u poseban staž u dvostrukom trajanju.
Način ostvarivanja prava iz stava 1. ovog člana propisuju sporazumno republički organi uprava nadležni za poslove boraca i vojnih invalida i za poslove penzijskog i invalidskog osiguranja.
5. Novčane naknade za telesno oštećenje
Visinu novčane naknade za telesno oštećenje utvrđuje Zajednica samoupravnim opštim aktom.
6. Ostala prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja
Pravo na pomoć i negu i pravo na profesionalnu rehabilitaciju invalidne dece uređuje Zajednica samoupravnim opštim aktom.
V USKLAĐIVANJE PENZIJA I NOVČANIH NAKNADA ZA TELESNO OŠTEĆENJE
Penzija se usklađuje u toku godine sa porastom nominalnih ličnih dohodaka svih radnika zaposlenih na teritoriji Socijalističke Republike Srbije van teritorija socijalističkih autonomnih pokrajina. Visinu, način i rokove usklađivanja penzija utvrđuje Zajednica samoupravnim opštim aktom, u skladu sa društvenim dogovorom i zakonom.
Penzija se u smislu stava 1. ovog člana obavezno usklađuje sredinom godine.
Konačno usklađivanje penzije obavlja se početkom sledeće godine prema porastu nominalnih ličnih dohodaka u prethodnoj godini svih radnika zaposlenih na teritoriji Socijalističke Republike Srbije van teritorija socijalističkih autonomnih pokrajina, na osnovu zvaničnih statističkih podataka.
Razlike između penzije isplaćene u protekloj godini i penzije usklađene po stavu 3. ovog člana isplaćuje se za celu proteklu godinu.
Novčane naknade za telesno oštećenje obavezno se usklađuju u toku godine, na način i pod uslovima utvrđenim samoupravnim opštim aktom Zajednice.
Da bi se otklonile razlike nastale između visina iznosa penzija u pojedinim razdobljima Zajednica razmatra, najdocnije posle isteka svakog petogodišnjeg razdoblja, visinu iznosa pojedinih vrsta penzija, odnosno penzija pojedinih kategorija osiguranika ostvarenih u proteklom razdoblju.
Kriterijume za usklađivanje penzija iz stava 1. ovog člana, način i visinu usklađivanja utvrđuje Zajednica samoupravnim opštim aktom, u skladu sa društvenim dogovorom i zakonom.
1. Staž osiguranja koji se računa sa efektivnim trajanjem
U staž osiguranja računa se vreme provedeno u radnom odnosu (čl. 63. do 67. Zakona o osnovnim pravima), vreme provedeno u osiguranju u zajednicama penzijskog i invalidskog osiguranja drugih kategorija osiguranika (član 68. Zakona o osnovnim pravima) i vreme provedeno posle prestanka obaveznog osiguranja za koje je plaćen doprinos (produženo osiguranje - član 69. Zakona o osnovnim pravima).
U staž osiguranja računa se vreme obavljanja povremenog ili privremenog rada duže od 10 dana neprekidno ili 15 dana s prekidima u periodu od tri meseca u istoj osnovnoj organizaciji, najmanje s polovinom punog radnog vremena, u trajanju koje odgovara ukupnom broju časova takvog rada ostvarenog u pojedinim godinama, obračunatom na puno radno vreme.
U staž osiguranja računa se sve vreme provedeno u radnom odnosu sa punim radnim vremenom.
Pod vremenom provedenim u radnom odnosu s punim radnim vremenom podrazumeva se i vreme koje, u skladu sa propisima o radnim odnosima, provede u radnom odnosu:
1) osiguranik koji se stara o licu oštećenom cerebralnom paralizom, dečjom paralizom, plegijom ili obolelom od mišićne distrofije i ostalih teških invalidnosti, a koji radi sa najmanje polovinom punog radnog vremena;
2) osiguranik koji je zasnovao radni odnos kao pripravnik sa polovinom punog radnog vremena, kao i osiguranik kome je po isteku pripravničkog staža obezbeđen rad sa polovinom punog radnog vremena;
3) osiguranik - roditelj sa detetom do pet godina života, odnosno osiguranik - žena starija od 45 godina života, koji radi, odnosno zasnuje radni odnos sa najmanje polovinom punog radnog vremena.
Osiguraniku i korisniku penzije u staž osiguranja računa se vreme od 15. maja 1945. godine do 31. decembra 1959. godine, provedeno na radu u članstvu seljačke radne zadruge ako mu je to bilo jedino ili glavno zanimanje.
U staž osiguranja računa se vreme provedeno van radnog odnosa do stupanja na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, kao i vreme koje osiguranik posle obavljene prekvalifikacije ili dokvalifikacije provede do stupanja na odgovarajuće zaposlenje.
U staž osiguranja računa se vreme provedeno van radnog odnosa za koje je osiguranik bio uredno prijavljen zajednici zapošljavanja posle prestanka radnog odnosa zasnovanog na neodređeno vreme u organizaciji u kojoj je poveden postupak za prestanak organizacije udruženog rada, a najviše dve godine, za svaki pojedini slučaj prestanka radnog odnosa.
U staž osiguranja računa se vreme koje je u toku trajanja radnog odnosa osiguranik proveo:
1) na neplaćenom odsustvu, najviše do 30 dana u jednoj kalendarskoj godini;
2) za vreme udaljenja sa rada (suspenzija), i to najviše do 30 dana - ako je zbog izrečene disciplinske mere prestao radni odnos;
3) u istražnom zatvoru, najviše do 30 dana - osim ako je krivični postupak bio pravosnažnom odlukom obustavljen ili ako je osiguranik bio oslobođen optužbe, ili je optužba bila odbijena - ali ne zbog nenadležnosti;
4) na izdržavanju kazne zatvora, najviše do 30 dana.
U staž osiguranja računa se vreme koje je osiguranik - žena provela van radnog odnosa za vreme trudnoće i porođaja, u trajanju koje se po propisima o radnim odnosima priznaje kao porodiljsko odsustvo.
Trajanje porodiljskog odsustva iz stava 1. ovog člana računa se prema propisima koji su se primenjivali u vreme porođaja.
Staž osiguranja prema st. 1. i 2. ovog člana utvrđuje Zajednica u upravnom postupku.
2. Staž osiguranja koji se računa sa uvećanim trajanjem
Stepen uvećanja staža osiguranja i obim odgovarajućeg snižavanja starosne granice utvrđuje Zajednica samoupravnim opštim aktom, s tim što stepen uvećanja staža osiguranja ne može biti manji od 14 meseci za svakih 12 meseci efektivnog rada na poslovima, odnosno radnim zadacima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem.
Postupak za utvrđivanje, odnosno reviziju poslova, odnosno radnih zadataka na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, propisuje Zajednica samoupravnim opštim aktom.
U postupku iz stava 1. ovog člana učestvuje Savez sindikata Srbije i republički organ uprave nadležan za poslove inspekcije rada.
Poslove, odnosno radne zadatke na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem utvrđuje Zajednica samoupravnim opštim aktom.
Zajednica može, prilikom utvrđivanja pojedinih poslova, odnosno radnih zadataka na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, predvideti i rok do koga se na tim poslovima, odnosno radnim zadacima staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem. Taj rok ne može biti kraći od 5 godina.
Rok za reviziju poslova, odnosno radnih zadataka na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, ako taj rok nije utvrđen u smislu stava 2. ovog člana, ne može biti kraći od pet godina od dana utvrđivanja.
Staž osiguranja s uvećanim trajanjem prema članu 73. Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja utvrđuje Zajednica na osnovu rešenja o utvrđenom svojstvu, odnosno na osnovu nalaza, ocene i mišljenja invalidske komisije.
U poseban staž u dvostrukom trajanju računa se vreme koje je osiguranik proveo na vojnim dužnostima u sastavu oružanih snaga Srbije i Crne Gore i u sastavu oružanih snaga bloka država u kome su se nalazile Srbija i Crna Gora u ratovima od 1912. do 1920. godine.
U Zajednici se vodi matična evidencija o osiguranicima i korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, na način utvrđen saveznim propisima.
Republički organ uprave nadležan za poslove penzijskog i invalidskog osiguranja propisuje obrasce prijava za vođenje matične evidencije o osiguranicima.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koja se ostvaruju u Zajednici obezbeđuju se u postupku predviđenim Zakonom o opštem upravnom postupku, u skladu sa Zakonom o osnovnim pravima i ovim zakonom.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koja se ostvaruju u organizaciji obezbeđuju se u postupku utvrđenim samoupravnim opštim aktom organizacije u skladu sa Zakonom o osnovnim pravima i ovim zakonom.
U postupku ostvarivanja prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja u Zajednici, odnosno organizaciji, obezbeđuje se dvostepenost.
Postupak za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koja se ostvaruju u Zajednici, odnosno organizaciji pokreće Zajednica.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja može da ostvari lice koje ima svojstvo osiguranika po Zakonu o osnovnim pravima, ovom zakonu i statutu Zajednice.
Svojstvo osiguranika utvrđuje se na osnovu prijave na osiguranje podnete po propisima o vođenju matične evidencije, ako ovim zakonom i statutom Zajednice nije drukčije određeno.
Svojstvo osiguranika za lice za koje je podneta prijava na osiguranje utvrđuje se uvođenjem u matičnu evidenciju o osiguranicima i izdavanjem potvrde o prijemu prijave na osiguranje, bez izdavanja pismenog rešenja.
Kad se na osnovu podnete prijave na osiguranje utvrdi da nisu ispunjeni uslovi za priznavanje prava na osiguranje i za uvođenje u matičnu evidenciju, o tome će se izdati pismeno rešenje.
Prilikom prijema prijave na osiguranje mogu da se proveravaju podaci sadržani u prijavi i zahtevaju dokazi na kojima se ti podaci zasnivaju.
Lice za koje nije podneta prijava na osiguranje može da podnese zahtev za utvrđivanje svojstva osiguranika, ako smatra da ima pravo na penzijsko i invalidsko osiguranje.
Svojstvo osiguranika u slučajevima iz stava 1. ovog člana utvrđuje se dokaznim sredstvima predviđenim Zakonom o opštem upravnom postupku.
O utvrđivanju svojstva osiguranika po zahtevu iz stava 1. ovog člana ili o odbijanju tog zahteva izdaje se pismeno rešenje.
Za lice kome svojstvo osiguranika nije utvrđeno prilikom stupanja u osiguranje u rokovima određenim za podnošenje prijave na osiguranje, može to svojstvo, na način određen ovim zakonom, da se utvrđuje najranije od 1. januara 1965. godine.
Svojstvo osiguranika može da se utvrđuje i u postupku za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, ako nije utvrđeno do pokretanja tog postupka, ali samo za period od 1. januara 1965. godine.
Kada se svojstvo osiguranika utvrđuje po isteku rokova određenih za podnošenje prijava na osiguranje organ nadležan za rešavanje o utvrđivanju svojstva osiguranika dužan je da pokrene postupak za naplatu doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje za periode za koje se utvrđuje svojstvo osiguranika, odnosno postupak za naknadu štete pričinjene Zajednici zbog nepodnošenja ili neblagovremenog podnošenja prijave na osiguranje.
Postupak za ostvarivanje prava na starosnu penziju pokreće se na zahtev osiguranika.
Postupak za ostvarivanje prava na porodičnu penziju pokreće se na zahtev člana porodice umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava.
Postupak za utvrđivanje penzijskog staža pokreće se na zahtev osiguranika, odnosno člana porodice.
Postupak za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja može da pokrene i lice koje smatra da ispunjava uslove za priznavanje prava iz ovog osiguranja.
Postupak za ostvarivanje prava prema osnovu invalidnosti, opasnosti od nastanka invalidnosti i izmenjene radne sposobnosti pokreće se na zahtev osiguranika, na osnovu predloga za utvrđivanje invalidnosti izdato u skladu sa opštim aktom Zajednice o postupku veštačenja o invalidnosti.
Za radnike koji rade na poslovima sa posebnim uslovima rada u smislu propisa o zaštiti na radu, postupak za ostvarivanje prava iz stava 1. ovog člana može pokrenuti i organizacija na osnovu predloga službe medicine rada.
Izuzetno od stava 1. ovog člana, postupak se može pokrenuti na zahtev osiguranika i bez predloga za utvrđivanje invalidnosti, uz medicinsku dokumentaciju s tim da ukoliko se ne utvrdi invalidnost, opasnost od nastanka invalidnosti ili izmenjena radna sposobnost, osiguranik sam snosi troškove veštačenja.
Postupak za ostvarivanje prava prema osnovu telesnog oštećenja i potrebe za pomoć i negu pokreće se na zahtev osiguranika, na osnovu medicinske dokumentacije.
Postojanje telesnog oštećenja utvrđuje invalidska komisija i po službenoj dužnosti prilikom veštačenja o smanjenju ili gubitku radne sposobnosti, u skladu sa samoupravnim opštim aktom Zajednice.
Kada je za rešavanje o pravu iz penzijskog i invalidskog osiguranja potrebno utvrđivanje postojanja invalidnosti, izmenjene radne sposobnosti, opasnosti od nastanka invalidnosti, telesnog oštećenja, uzroka invalidnosti i telesnog oštećenja, postojanje potrebe za pomoć i negu, potpune nesposobnosti za rad ili nesposobnosti za samostalan život i rad, Zajednica utvrđuje te činjenice na osnovu nalaza i mišljenja invalidskih komisija čije se obrazovanje i način rada uređuje samoupravnim opštim aktom Zajednice.
Organizacija u kojoj je osiguranik u radnom odnosu obezbeđuje učešće svog predstavnika u radu invalidske komisije kada daje nalaz i mišljenje o preostaloj radnoj sposobnosti, izmenjenoj radnoj sposobnosti ili opasnosti od nastanka invalidnosti i obezbeđuje potrebnu dokumentaciju o poslovima i radnim zadacima na koje je osiguranik raspoređen, odnosno na koje može biti raspoređen prema osnovu izmenjene radne sposobnosti (član 35), odnosno prema osnovu preostale radne sposobnosti i opasnosti od nastanka invalidnosti (član 36).
Promene u stanju invalidnosti koje su od uticaja na pravo na invalidsku penziju priznato pravosnažnim rešenjem, mogu da se utvrđuju samo u postupku pokrenutom po zahtevu osiguranika.
Promene u stanju invalidnosti invalida rada II i III kategorije, kada je po tom osnovu stečeno pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, odnosno pravo na raspoređivanje na drugi odgovarajući posao ili zaposlenje na svom ili drugom odgovarajućem poslu, kao i promene u stanju izmenjene radne sposobnosti i opasnosti od nastanka invalidnosti, mogu da se utvrđuju u postupku pokrenutom po zahtevu osiguranika, odnosno na inicijativu lekara osnovne zdravstvene delatnosti, invalidske komisije ili organizacije udruženog rada.
Promene u stanju telesnog oštećenja mogu da se utvrđuju u postupku pokrenutom po zahtevu osiguranika, odnosno na inicijativu lekara osnovne zdravstvene delatnosti ili invalidske komisije.
Kao dan nastanka invalidnosti, izmenjene radne sposobnosti, opasnosti od nastanka invalidnosti, telesnog oštećenja ili potrebe za pomoć i negu drugog lica, uzima se dan kada je na osnovu komisijskog pregleda dat nalaz, ocena i mišljenje invalidske komisije u prvostepenom postupku, a pre tog dana, samo na osnovu odgovarajuće medicinske dokumentacije.
Postupak za ostvarivanje prava na profesionalnu rehabilitaciju invalidne dece pokreće se na zahtev roditelja ili staratelja deteta, samog invalidnog deteta ako je poslovno sposobno ili nadležnog opštinskog organa.
Nadležni opštinski organ iz stava 1. ovog člana podnosi zahtev za pokretanje postupka ako roditelj, odnosno staratelj, i pored upozorenja na mogućnosti profesionalne rehabilitacije, onemogućava detetu ostvarivanje prava na profesionalnu rehabilitaciju.
Zajednica odlučuje o pravima prema osnovu invalidnosti i to:
1) o pravu na raspoređivanje, odnosno zapošljavanje na svom ili drugom odgovarajućem poslu sa radnim vremenom koje odgovara preostaloj sposobnosti za rad, na osnovu utvrđene II kategorije invalidnosti;
2) o pravu na raspoređivanje, odnosno zapošljavanja na drugim odgovarajućim poslovima i o pravu na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, na osnovu utvrđene III kategorije invalidnosti;
3) o pravu na raspoređivanje na odgovarajuće poslove, odnosno prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju na osnovu utvrđene opasnosti od nastanka invalidnosti;
4) o pravu na raspoređivanje na druge poslove, odnosno radne zadatke, na osnovu izmenjene radne sposobnosti;
5) o pravu na invalidsku penziju, na osnovu utvrđene invalidnosti I, II ili III kategorije.
Zajednica odlučuje i o drugim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja utvrđenim Zakonom o osnovnim pravima i ovim zakonom ili samoupravnim opštim aktom Zajednice, osim o pravima koja se ostvaruju u organizaciji (član 104. stav 1).
U postupku za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koriste se podaci registrovani u matičnoj evidenciji.
Činjenice koje se po propisima o matičnoj evidenciji ne utvrđuju i ne registruju u matičnoj evidenciji, a koje su od značaja za rešavanje o pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja, utvrđuju se u postupku rešavanja o tim pravima po Zakonu o opštem upravnom postupku, ako ovim zakonom nije drukčije uređeno.
Protiv rešenja Zajednice donetog u prvostepenom postupku može se izjaviti žalba u roku od 15 dana od dana prijema rešenja.
Protiv rešenja iz člana 100. stav 1. tač. 1. do 4. ovog zakona, ako je invalid rada u vreme ostvarivanja prava u radnom odnosu, ima pravo žalbe i organizacija u kojoj je osiguranik zaposlen, u roku od 15 dana od dana prijema rešenja.
Žalba izjavljena protiv rešenja Zajednice ne odlaže izvršenje rešenja, osim ako se njom pobija utvrđena invalidnost, izmenjena radna sposobnost ili opasnost od nastanka invalidnosti.
Na osnovu konačnog rešenja Zajednice o priznavanju prava na raspoređivanje na svoj posao ili drugi odgovarajući posao, prava na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, prava na raspoređivanje na druge poslove (član 100. stav 1. tač. 1. do 4) kada ta prava obezbeđuje organizacija (čl. 35. i 45), organizacija raspoređuje osiguranika, odnosno obezbeđuje mu prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, odgovarajuće novčane naknade i zaštitu prava pod uslovima i na način koji su utvrđeni samoupravnim opštim aktom organizacije.
Kada pravo na zapošljavanje na svom poslu ili drugom odgovarajućem poslu, na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju i odgovarajuće novčane naknade (član 100. stav 1. tač. 1. do 4), obezbeđuje Zajednica (čl. 46. do 48), Zajednica posebnim rešenjem odlučuje o upućivanju korisnika prava na zapošljavanje, prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju i o određivanju odgovarajuće novčane naknade. Protiv ovog rešenja korisnik prava ima pravo žalbe.
Prvostepeno rešenje Zajednice podleže reviziji.
Revizijom se može ispitati i pravilnost nalaza, ocene i mišljenja koje daju invalidske komisije.
Revizija ne odlaže izvršenje rešenja.
Ako je protiv prvostepenog rešenja izjavljena žalba, o reviziji i žalbi rešava se istim rešenjem.
Ako revizija rešenja koje je postalo konačno zato što nije izjavljena žalba ne bude izvršena u roku od tri meseca od dana isteka roka za žalbu, smatra se da je revizija izvršena i data saglasnost.
U vršenju revizije može se na prvostepeno rešenje dati saglasnost, može se izmeniti, poništiti ili ukinuti.
Ako je prvostepeno rešenje poništeno ili ukinuto, revizijom se ispituje samo da li je novo rešenje u skladu sa razlozima zbog kojih je ranije prvostepeno rešenje poništeno ili ukinuto.
Protiv rešenja Zajednice donetog po žalbi, odnosno u vršenju revizije o pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja, može se pokrenuti upravni spor kod okružnog suda na čijem području osiguranik, odnosno korisnik prava ima prebivalište.
Za rešavanje sporova po propisima o matičnoj evidenciji o osiguranicima i korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, nadležan je osnovni sud udruženog rada, prema sedištu organizacije, odnosno zajednice koja je utvrdila podatke po tim propisima.
Protiv konačnog rešenja Zajednice, u slučajevima kada nisu ispunjeni uslovi za pokretanje obnove postupka po Zakonu o opštem upravnom postupku, ili su protekli rokovi za obnovu postupka po tom zakonu, može se pokrenuti obnova postupka:
1) ako se sazna za nove činjenice, odnosno nađe ili stekne mogućnost da se upotrebe novi dokazi koji bi, sami ili u vezi sa već upotrebljenim dokazima, mogli dovesti do drugačijeg rešenja;
2) kada je propušteno da se u ranijem postupku iznese neka činjenica, odnosno dokaz koji može dovesti do drugačijeg rešenja.
Obnova postupka pokreće se na zahtev osiguranika ili po službenoj dužnosti.
Ako je zahtev za obnovu postupka podnet, odnosno postupak obnove pokrenut u roku od pet godina od dana dostavljanja rešenja osiguraniku, u postupku obnove primenjuju se propisi koji važe u vreme donošenja rešenja po kome se postupak obnavlja. Ako je zahtev podnet, odnosno postupak obnove pokrenut po isteku tog roka, u postupku obnove primenjuju se propisi koji važe u vreme podnošenja zahteva za obnovu postupka, odnosno u vreme pokretanja tog postupka po službenoj dužnosti.
Prava utvrđena rešenjem donetim u postupku obnove po st. 1. do 3. ovog člana pripadaju od prvog dana narednog meseca od dana podnošenja zahteva za obnovu postupka, odnosno od dana donošenja rešenja u postupku obnove pokrenutom po službenoj dužnosti.
Odredbe st. 1. do 3. ovog člana ne primenjuju se u postupku rešavanja zahteva za obnovu postupka za utvrđivanje posebnog staža iz narodnooslobodilačkog rata, podnetih posle 30. juna 1983. godine.
Obnova postupka može se pokrenuti, na zahtev osiguranika ili po službenoj dužnosti, i ako se ustanovi da je u radnoj knjižici ili drugoj ispravi pogrešno i nepravilno utvrđen i upisan staž osiguranja koji se računa s uvećanim trajanjem.
Pravosnažno rešenje Zajednice može se izmeniti novim rešenjem ako je njima povređen zakon ili samoupravni opšti akt zajednice na štetu osiguranika ili ako je o nekom pravnom pitanju docnije zauzeto pravno shvatanje povoljnije za osiguranika.
Novo rešenje će se doneti i ako se sazna za činjenice koje su od uticaja na pravo osiguranika, a koje su nastale posle donošenja rešenja.
Prava utvrđena rešenjem donetim u postupku izmene pripadaju od prvog dana narednog meseca od dana podnošenja zahteva za izmenu rešenja, odnosno od dana donošenja rešenja u postupku za izmenu pokrenutom po službenoj dužnosti.
Kod ponovnog rešavanja o pravu osiguranika prema stavu 1. ovog člana primenjuju se propisi koji su važili u času donošenja konačnog rešenja. Ako se rešava o pravu osiguranika prema stavu 2. ovog člana primeniće se propisi koji važe u vreme pokretanja postupka.
Kad u postupku za ostvarivanje prava nastane sukob nadležnosti između Zajednice i zajednice penzijskog i invalidskog osiguranja drugih kategorija osiguranika, odnosno između Zajednice i organizacije, sa teritorije Socijalističke Republike Srbije van teritorija socijalističkih autonomnih pokrajina, taj sukob rešava Vrhovni sud Srbije.
Izvršno veće Skupštine Socijalističke Republike Srbije određuje posebnu komisiju za izuzetno priznavanje prava na starosnu penziju boraca narodnooslobodilačkog rata iz člana 51. stav 2. Zakona o osnovnim pravima.
IX KORIŠĆENJE I PRESTANAK PRAVA
Starosne i porodične penzije isplaćuju se od dana ispunjenja uslova propisanih za sticanje tih prava, ako je zahtev podnet u roku od šest meseci od dana ispunjenja uslova, a ako je zahtev podnet po isteku tog roka, od dana podnošenja zahteva i za šest meseci unazad.
Osiguraniku koji se u vreme podnošenja zahteva za starosnu ili porodičnu penziju nalazi u radnom odnosu ili obavlja delatnost po osnovu koje je osiguran, po Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju radnih ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom ("Službeni glasnik SR Srbije", broj 13/83), penzija se isplaćuje od prvog narednog dana po prestanku radnog odnosa, odnosno po prestanku samostalnog obavljanja delatnosti.
Osiguraniku koji zahtev za starosnu ili porodičnu penziju podnese po prestanku radnog odnosa, odnosno po prestanku samostalnog obavljanja delatnosti, penzija koja mu pripada za šest meseci unazad po članu 114. ovog zakona ne isplaćuje se za onaj period u kome je u tom razdoblju bio u radnom odnosu, odnosno obavljao delatnost.
Osiguraniku koji se u vreme podnošenja zahteva za starosnu ili porodičnu penziju nalazi u radnom odnosu u inostranstvu penzija se isplaćuje od dana ispunjenja uslova propisanih za sticanje tih prava, ali najviše za šest meseci unazad od dana podnošenja zahteva.
Osiguraniku koji prava prema osnovu invalidnosti ostvaruje u postupku pokrenutom u toku trajanja radnog odnosa, invalidska penzija isplaćuje se od dana pravosnažnosti rešenja o invalidnosti, odnosno od dana nastanka invalidnosti ako je to za osiguranika povoljnije.
Ako je osiguranik ostvario lični dohodak i posle dana pravosnažnosti rešenja o invalidnosti, invalidska penzija isplaćuje se od prvog dana posle dana od koga mu je prestala isplata ličnog dohotka.
Kad se prava prema osnovu invalidnosti ostvaruju posle prestanka radnog odnosa, a invalidnost je postojala pre podnošenja zahteva, invalidska penzija pripada od dana nastanka invalidnosti, ali najviše za šest meseci unazad od dana podnošenja zahteva.
Osiguraniku koji se u vreme pokretanja postupka za invalidsku penziju nalazi u radnom odnosu u inostranstvu penzija se isplaćuje od dana nastanka invalidnosti, ali najviše za šest meseci unazad od dana podnošenja zahteva.
Novčana naknada za telesno oštećenje pripada od dana nastanka telesnog oštećenja, ali najviše za šest meseci unazad od dana pokretanja postupka, odnosno od dana podnošenja zahteva.
Osiguraniku koji prava prema osnovu invalidnosti i opasnosti od nastanka invalidnosti ostvaruje u postupku pokrenutom u toku trajanja radnog odnosa, novčane naknade prema osnovu korišćenja prava na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju kao i prava na odgovarajuće zaposlenje isplaćuje se od dana pravnosnažnosti rešenja o invalidnosti, odnosno od dana nastanka invalidnosti, ako je to za osiguranika povoljnije.
Kad se prava prema osnovu invalidnosti ostvaruju posle prestanka radnog odnosa, a invalidnost je postojala pre podnošenja zahteva, novčane naknade u vezi sa korišćenjem prava na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, ako i prava na odgovarajuće zaposlenje pripadaju od prvog dana narednog meseca posle podnošenja zahteva.
Prava prema osnovu invalidnosti, opasnosti od nastanka invalidnosti i prava na novčanu naknadu za telesno oštećenje traju dok postoji invalidnost opasnost od nastanka invalidnosti i telesnog oštećenja na osnovu kojih su ta prava određena.
Ako u stanju invalidnosti, opasnosti od nastanka invalidnosti, odnosno u stepenu telesnog oštećenja nastupe promene koje su od uticaja na priznata prava, prava prestaju, menjaju se ili se stiču nova prava i to:
- ako je promena utvrđena na zahtev osiguranika - od prvog dana narednog meseca po podnošenju zahteva;
- ako je promena koja je utvrđena na zahtev osiguranika nastala posle podnetog zahteva - od prvog dana narednog meseca posle nastale promene;
- ako je promena utvrđena po službenoj dužnosti - od prvog dana narednog meseca po donošenju prvostepenog rešenja o određivanju prava prema osnovu utvrđene promene.
Invalidu rada upućenom na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju konačnim rešenjem, pripada prema tom osnovu novčana naknada ako je stupio na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u roku određenom tim rešenjem.
Invalidu rada koji ne stupi na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u određenom roku obustavlja se isplata novčane naknade do dana stupanja na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju ako iz razloga koji su van njegove volje nije bio sprečen da stupi na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju.
Novčana naknada za vreme trajanja prekvalifikacije ili dokvalifikacije pripada invalidu rada:
1) koji je stupio na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u određenom roku ili je stupio docnije zato što je iz razloga koji su van njegove volje bio sprečen da stupi na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u određenom roku;
2) kome je obustavljena isplata novčane naknade do stupanja na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u smislu člana 120. stav 2. ovog zakona, pa se naknadno prijavio radi ponovnog upućivanja na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u roku od godine dana od dana dostave prvog rešenja, ako stupi na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u roku određenom novim rešenjem.
Pravo na novčanu naknadu pripada invalidu rada i kad u toku korišćenja tog prava bude upućen na naknadno lečenje (medicinsku rehabilitaciju).
Invalid rada koji je stekao pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju gubi to pravo ako ga ne koristi u određenom roku, a nije u tome sprečen razlozima koji su van njegove volje, i to:
1) ako ne stupi na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u roku od godine dana od dana kada mu je dostavljeno rešenje o upućivanju na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju;
2) ako ne stupi na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u roku određenom u rešenju o ponovnom upućivanju na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u smislu člana 121. stav 1. tačka 2. ovog zakona;
3) ako u toku trajanja prekvalifikacije ili dokvalifikacije odbije dalju prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, a nije u tome sprečen razlozima koji su van njegove volje.
Invalidu rada kome je priznato pravo na odgovarajuće zaposlenje pripadaju prema tom osnovu novčane naknade ako se prijavi nadležnoj zajednici zapošljavanja u roku od 42 dana od dana kada je rešenje o priznavanju prava na odgovarajuće zaposlenje postalo konačno, odnosno od dana završetka prekvalifikacije ili dokvalifikacije.
Invalidu rada koji se u roku iz stava 1. ovog člana ne prijavi radi odgovarajućeg zaposlenja nadležnoj zajednici zapošljavanja prestaje pravo na novčanu naknadu, osim kada je iz razloga koji su van njegove volje bio sprečen da se u propisanom roku prijavi radi odgovarajućeg zaposlenja.
Invalidu rada koji se prijavi u propisanom roku nadležnoj zajednici zapošljavanja isplaćuje se novčana naknada za mesece u kojima se uredno javljao radi odgovarajućeg zaposlenja, kao i za mesece u kojima je bio sprečen da se uredno javlja iz razloga koji su van njegove volje.
Invalidu rada koji je stekao pravo na odgovarajuće zaposlenje, odnosno na raspoređivanje na druge poslove i radne zadatke, prestaje to pravo, kao i pravo na odgovarajuće novčane naknade, ako to pravo ne koristi u određenom roku a nije sprečen u tome razlozima koji su van njegove volje, i to:
1) ako se ne prijavi radi odgovarajućeg zaposlenja nadležnoj zajednici zapošljavanja u roku od godine dana od dana kada je rešenje o priznavanju prava na odgovarajuće zaposlenje postalo konačno, odnosno od dana završetka prekvalifikacije ili dokvalifikacije;
2) ako ne stupi na posao koji mu je obezbeđen, odnosno na koji je raspoređen, u roku od osam dana od dana kada mu je saopšteno da se upućuje na posao;
3) ako bez opravdanog razloga prekine radni odnos na poslu koji mu je obezbeđen, odnosno na koji je raspoređen.
Invalidu rada koji je stekao pravo na odgovarajuće zaposlenje, odnosno raspoređivanje na druge poslove i radne zadatke, prestaje to pravo, kao i pravo na odgovarajuće novčane naknade ako se iz neopravdanih razloga ne odazove na ponovni komisijski pregled određen u smislu člana 97. stav 2. ovog zakona.
Porodična penzija koristi se kao jedna penzija i kad je određena za više sauživalaca, ako sauživaoci ne zahtevaju da im se penzija isplaćuje odvojeno.
Ako porodična penzija pripada samo članovima uže porodice ili samo članovima šire porodice, a neki od njih žive odvojeno, ukupna porodična penzija deli se na jednake delove.
Ako porodična penzija pripada i članovima uže porodice i članovima šire porodice, a neki od njih žive odvojeno, ta penzija se prethodno podeli na deo koji pripada članovima uže porodice i deo koji pripada članovima šire porodice, pa se svaki deo dalje raspoređuje na jednake delove.
Porodična penzija deli se i kad se nekom od sauživalaca privremeno obustavi isplata penzije, kao i za vreme mirovanja prava koje pripada pojedinom članu porodice.
Ako porodičnu penziju koriste dva ili više članova porodice, pa nekom od njih prestane pravo na penziju, ostalim članovima koji imaju pravo na porodičnu penziju ponovo se određuje visina penzije. Tako određena penzija pripada od dana kada sauživaocu prestane pravo na penziju.
Ako se isplata porodične penzije obustavi ili ako pravo koje pripada pojedinom članu porodice miruje, ne vrši se ponovno određivanje porodične penzije.
Ako se udovi zbog zaposlenja ili korišćenja starosne ili invalidske penzije ne isplaćuje porodična penzija koja joj pripada, ostalim članovima uže porodice isplaćuje se za to vreme porodična penzija u visini koja se određuje kao da udova nema pravo na porodičnu penziju.
Pravo na porodičnu penziju prestaje članu porodice kod koga usled nastale promene više ne postoje posebni uslovi od kojih zavisi sticanje i korišćenje tih prava.
Korisniku penzije koji na teritoriji Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije stupi u radni odnos ili obavlja delatnost prema osnovu koje je osiguran po Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju radnih ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom obustavlja se isplata penzije za vreme trajanja radnog odnosa, odnosno samostalnog obavljanja delatnosti.
Korisniku penzije koji se zaposli ili samostalno obavlja delatnost u inostranstvu vrši se isplata penzije za vreme trajanja zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne delatnosti, ako međunarodnim ugovorom nije drukčije određeno.
Korisnik prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ne može koristiti priznata prava za vreme izdržavanja kazne zatvora na koju je osuđen pravosnažnom presudom za krivična dela protiv osnova socijalističkog samoupravnog društvenog uređenja i bezbednosti Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, kao i za krivična dela protiv privrede i jedinstva jugoslovenskog tržišta.
Članovima porodice korisnika starosne ili invalidske penzije, koji se nalaze na izdržavanju kazne zatvora (stav 1) isplaćuje se za to vreme njegova penzija do visine iznosa porodične penzije na koju bi članovi porodice imali pravo po Zakonu o osnovnim pravima i ovom zakonu, ako ispunjavaju uslove za sticanje prava na porodičnu penziju.
Dospeli mesečni iznosi novčanih davanja prema osnovu utvrđenih prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ne isplaćuju se korisniku koji se bez opravdanog razloga u određenom roku ne odazove pozivu na pregled radi ponovnog utvrđivanja stanja invalidnosti, opasnosti od nastanka invalidnosti i stepena telesnog oštećenja, za sve vreme dok se ne odazove pozivu.
Mesečni iznosi obustavljeni prema stavu 1. ovog člana isplaćuju se naknadno korisniku koji se odazove pozivu u roku od 30 dana od dana određenog za pregled.
Korisniku koji se odazove pozivu po isteku roka od 30 dana od dana određenog za pregled, obustavljeni mesečni iznosi primanja ne isplaćuju se, a isplata primanja uspostavlja se od prvog dana narednog meseca posle odazivanja pozivu.
Osiguranici koji su sami obveznici plaćanja doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje, mogu koristiti prava iz tog osiguranja pod uslovom da su doprinosi u celini uplaćeni.
Penzija i novčana naknada za telesno oštećenje isplaćuje se u inostranstvu korisniku - stranom državljaninu, ako sa odnosnom državom postoji sporazum o isplati u inostranstvu ili ako odnosna država priznaje takvo pravo državljanima Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.
Penzija i novčana naknada za telesno oštećenje isplaćuje se u inostranstvu korisniku - državljaninu Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i licu bez državljanstva ako takva obaveza postoji po međunarodnom sporazumu.
Ako obaveza iz stava 2. ovog člana ne postoji, Zajednica može odobriti isplatu u inostranstvo ako oceni da su razlozi odlaska na stalni ili duži boravak u inostranstvo opravdani s obzirom na porodične i materijalne prilike korisnika.
Ako osiguranik, odnosno korisnik penzije, stekne pravo na dve ili više penzija, može uživati samo jednu od tih penzija - po sopstvenom izboru.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, deca čija su oba roditelja umrla mogu koristiti pravo na porodičnu penziju po osnovu oba roditelja do visine koju utvrđuje Zajednica.
Ako osiguranik, odnosno korisnik prava na novčanu naknadu za telesno oštećenje stekne pravo na novčanu naknadu prema osnovu istog telesnog oštećenja po posebnim propisima može, po sopstvenom izboru, koristiti samo jedno od tih prava, ako posebnim propisima nije drukčije predviđeno.
Korisnik prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja dužan je da prijavi svaku promenu koja je od uticaja na pravo ili na obim korišćenja tog prava.
Prijava u smislu stava 1. ovog člana podnosi se u roku od 15 dana od dana nastale promene.
Penzija i novčana naknada za telesno oštećenje određuje se u mesečnom iznosu i isplaćuju svakog meseca unazad.
Dospeli mesečni iznosi iz stava 1. ovog člana koji nisu mogli biti isplaćeni zbog okolnosti koje je prouzrokovao korisnik, naknadno će se isplatiti najviše za tri godine unazad računajući od dana kada, po prestanku delovanja tih okolnosti, korisnik podnese zahtev za isplatu.
X DOBROVOLJNO PENZIJSKO I INVALIDSKO OSIGURANJE
Zajednica može uvesti dobrovoljno penzijsko i invalidsko osiguranje odvojeno od obaveznog penzijskog i invalidskog osiguranja.
Dobrovoljnim penzijskim i invalidskim osiguranjem osiguranici i korisnici prava na penziju obezbeđuju, na osnovu posebnih ulaganja, sebi i članovima svojih porodica, pravo u većem obimu od obima koji se obezbeđuje propisima o obaveznom penzijskom i invalidskom osiguranju.
Visina penzijskog osnova utvrđenog po čl. 17. do 20. ovog zakona zajedno sa penzijskim osnovom utvrđenim po propisima o dobrovoljnom osiguranju ne može biti veća od najvišeg iznosa penzijskog osnova iz člana 23. ovog zakona.
Bliže uslove za uvođenje i sprovođenje dobrovoljnog osiguranja, na ekonomskim osnovama, uređuje Zajednica samoupravnim opštim aktom.
Osiguranici i korisnici prava, na načelima uzajamnosti, solidarnosti i minulog rada, u okviru Zajednice:
- bliže uređuju prava utvrđena Zakonom o osnovnim pravima i ovim zakonom i utvrđuju druga prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja;
- obezbeđuju sredstva i druge uslove za korišćenje i sprovođenje penzijskog i invalidskog osiguranja, za unapređivanje invalidske zaštite i za sprečavanje nastanka invalidnosti, u skladu sa dostignućima savremene nauke;
- donose planove i programe razvoja Zajednice;
- obavljaju druge poslove od zajedničkog interesa u oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja.
Radi unapređivanja penzijskog i invalidskog osiguranja i razvijanja samoupravnih odnosa Zajednica sarađuje sa društveno-političkim zajednicama, sa drugim samoupravnim interesnim zajednicama, Savezom sindikata Srbije, Savezom penzionera Srbije, Savezom invalida rada Srbije, drugim društveno-političkim i društvenim organizacijama, organizacijama udruženog rada i drugim samoupravnim organizacijama i zajednicama.
Zajednica ima skupštinu koja upravlja poslovima Zajednice.
Skupštinu Zajednice čine delegati iz reda članova delegacija osiguranika i korisnika prava.
Statutom Zajednice određuju se delegacije čiji delegati ulaze u skupštinu Zajednice, broj delegata i način njihovog izbora i opoziva.
Mandat delegata u skupštini Zajednice traje četiri godine, odnosno onoliko koliko traje mandat članova delegacija.
Delegati se biraju u skupštini Zajednice u skladu sa pravilima koja donose Socijalistički savez radnog naroda Srbije i Savez sindikata Srbije.
Skupština Zajednice bira izvršni organ iz reda delegata u skupštini i poverava mu obavljanje određenih izvršnih funkcija.
Izvršni organ odgovara skupštini Zajednice za obavljanje izvršnih funkcija, u skladu sa opštim aktima Zajednice.
Skupština Zajednice ima sekretara koga imenuje i razrešava u skladu sa statutom Zajednice.
Ako sekretar skupštine Zajednice bude imenovan iz reda delegata u skupštini Zajednice, prestaje mu mandat delegata u toj skupštini.
Sekretar skupštine Zajednice imenuje se na vreme od četiri godine.
Isto lice može se imenovati za sekretara skupštine Zajednice dva puta uzastopno.
Sekretar skupštine Zajednice obavlja poslove koji su određeni statutom i drugim samoupravnim opštim aktima Zajednice, stara se o izvršenju opštih i drugih akata skupštine i njenog izvršnog organa, i vrši druge poslove koje mu povere skupština i izvršni organ.
Zajednicu predstavlja predsednik skupštine Zajednice.
Zajednicu zastupa sekretar skupštine Zajednice, ako statutom Zajednice nije drukčije određeno.
Stručni, administrativni, pomoćni i njima slični poslovi za Zajednicu obavljaju se u skladu sa njenim samoupravnim opštim aktom.
Kad se za obavljanje poslova iz stava 1. ovog člana obrazuje radna zajednica, Zajednica i ta radna zajednica, u skladu sa statutom i drugim samoupravnim opštim aktima Zajednice, samoupravnim sporazumom uređuju međusobna prava i obaveze.
Sekretar skupštine Zajednice može biti rukovodilac radne zajednice.
Skupština Zajednice donosi statut Zajednice kojim uređuje prava i obaveze osiguranika i korisnika prava, unutrašnju organizaciju Zajednice, delokrug organa upravljanja i njihove međusobne odnose i druga pitanja od interesa za rad i poslovanje Zajednice.
Zajednica ima organ samoupravne kontrole čiji se članovi biraju na način na koji se biraju delegati u skupštini Zajednice.
Statutom i drugim samoupravnim opštim aktom Zajednice uređuju se zadaci, sastav i način rada samoupravne kontrole.
Rad Zajednice je javan.
Statutom Zajednice uređuje se način obezbeđivanja javnosti rada.
XII OBEZBEĐIVANJE SREDSTAVA ZA PENZIJSKO I INVALIDSKO OSIGURANJE
Radnici i drugi radni ljudi udruženi u Zajednicu, u postupku pripremanja i donošenja srednjoročnog plana Zajednice, na način utvrđen zakonom i statutom Zajednice, odlučuju o:
1. obimu sredstava koja su potrebna za:
- ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja;
- unapređivanje invalidske zaštite i prevenciju invalidnosti;
- rešavanje stambenih potreba korisnika penzija;
- pomaganje oporavka korisnika penzija;
- sprovođenje penzijskog i invalidskog osiguranja;
- druge obaveze Zajednice utvrđene u skladu sa zakonom, društvenim dogovorom i samoupravnim sporazumom;
- obrazovanje rezerve.
2. Učešće sredstava po izvorima u ukupnom obimu sredstava.
Visinu doprinosa iz dohotka i iz ličnih dohodaka kojima se obezbeđuju sredstva za penzijsko i invalidsko osiguranje za određenu godinu srednjoročnog plana utvrđuje Skupština Zajednice na osnovu plana Zajednice, prilikom donošenja godišnjeg planskog akta za ostvarivanje srednjoročnog plana Zajednice, u skladu sa rezolucijom o društveno-ekonomskom razvoju i ekonomskoj politici, odgovarajućim društvenim dogovorima i zakonom.
Akt kojim se utvrđuje visina doprinosa iz stava 1. ovog člana donosi se i objavljuje pre početka kalendarske godine u kojoj počinje njegova primena, a ukoliko ne bude donet do tog roka, doprinos će se plaćati, do njegovog donošenja, u visini utvrđenoj aktom koji je važio u prethodnoj godini.
Doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje jesu:
1) doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje iz dohotka organizacija udruženog rada;
2) doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje iz ličnog dohotka radnika;
3) dodatni doprinos za staž osiguranja koji se računa sa uvećanim trajanjem.
4) (brisana)
Stope doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje određuju se tako da se sredstvima koja se ostvaruju doprinosima, zajedno sa ostalim prihodima, obezbeđuje izvršenje obaveza Zajednice, obrazuje rezerva i potrebna obrtna sredstva.
Sredstva iz stava 1. ovog člana obrazuju se i koriste na način utvrđen statutom i drugim samoupravnim opštim aktom Zajednice.
Doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje iz ličnog dohotka radnika obračunava se od ličnog dohotka u kome su sadržani doprinosi i porezi koji se plaćaju iz ličnog dohotka radnika.
Doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje iz ličnog dohotka radnika obračunava se i od drugih primanja koja služe za utvrđivanje penzijskog osnova.
Za pojedine kategorije osiguranika Zajednica može da odredi doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje iz ličnog dohotka u stalnim mesečnim iznosima.
Doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje iz ličnog dohotka radnika plaćaju organizacije iz sredstava iz kojih se isplaćuju lični dohoci radnika, ako zakonom za pojedine kategorije osiguranika nije drukčije određeno.
Za radnike čiji rad kao dopunski koriste radni ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom sredstvima rada u svojini građana i za radnike čiji rad kao dopunski koriste druga lica doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje plaćaju iz svojih sredstava ti radni ljudi, odnosno druga lica koja koriste rad radnika kao dopunski.
Doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje iz dohotka organizacija obračunava se od osnovice koju čini dohodak osnovne organizacije udruženog rada.
Akontacije obaveza iz dohotka za penzijsko i invalidsko osiguranje obračunavaju se u mesečnim iznosima i plaćaju do 15. u mesecu za prethodni mesec.
Do utvrđivanja ostvarenog dohotka po periodičnom obračunu tekuće godine, osnovicu za obračun mesečne akontacije iz stava 2. ovog člana čini jedna dvanaestina osnovice obračunate po stavu 1. ovog člana po završnom računu prethodne godine, uvećana stopom rasta isplaćenog čistog ličnog dohotka organizacije obveznika doprinosa za protekle mesece tekuće godine, koji prethodi mesecu za koji se vrši obračun akontacije, u odnosu na prosek čistog ličnog dohotka po radniku te organizacije u prethodnoj godini.
Razliku između obračunate akontacije doprinosa po stavu 3. ovog člana i akontacije obračunate za januar, februar i mart 1989. godine obveznik doprinosa obračunava i plaća do 15. maja 1989. godine.
Po podnošenju polugodišnjeg obračuna osnovicu za obračun mesečne akontacije čini jedna šestina osnovice obračunate po polugodišnjem obračunu uvećane stopom rasta čistog ličnog dohotka po radniku organizacije (obveznika doprinosa) za protekle mesece, počev od meseca jula, isplaćenog do roka za uplatu mesečne akontacije u odnosu na prosečan mesečni čist lični dohodak po radniku te organizacije u polugodišnjem obračunu.
Republički organ uprave nadležan za poslove penzijskog i invalidskog osiguranja u saradnji sa republičkim organom uprave nadležnim za poslove finansija propisaće način obračunavanja i plaćanja doprinosa prema st. 2. do 4. ovog člana.
Radnici u organizaciji koja ne utvrđuje dohodak i koja nije obveznik doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje u smislu člana 155. ovog zakona obračunavaju i plaćaju doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje iz ličnog dohotka po uvećanoj stopi, koja odgovara doprinosima za penzijsko i invalidsko osiguranje iz člana 151. tač. 1. i 2. ovog zakona.
Dodatni doprinos za staž osiguranja koji se računa sa uvećanim trajanjem služi za pokriće povećanih obaveza penzijskog i invalidskog osiguranja koje nastaju prema osnovu priznavanja takvog staža.
Doprinos iz stava 1. ovog člana utvrđuje se za radnike koji rade na poslovima, odnosno radnim zadacima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, a starosna granica za sticanje prava na penziju snižava srazmerno stepenu uvećanja staža. Stopa ovog doprinosa određuje se prema stopi doprinosa iz člana 156. ovog zakona, čija je visina srazmerna stepenu uvećanja staža osiguranja na određenim poslovima, odnosno radnim zadacima.
Dodatni doprinos za staž osiguranja koji se računa sa uvećanim trajanjem obračunava se od iznosa čistog ličnog dohotka radnika raspoređenih na poslove, odnosno radne zadatke na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, a plaća ga obveznik uplate doprinosa iz dohotka.
(Brisan)
Doprinose obračunavaju i uplaćuju:
1) organizacije - za osiguranike zaposlene u njima;
2) radni ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom sredstvima rada u svojini građana i druga lica koja kao dopunski koriste rad radnika - za osiguranike zaposlenih kod njih;
3) lica koja su po ovom zakonu i drugim propisima dužna da za sebe plaćaju doprinos;
4) organizacije koje prijavljuju na osiguranje lica iz čl. 10. do 12. ovog zakona;
5) zajednica zapošljavanja za lica iz člana 78a ovog zakona.
Republika obezbeđuje sredstva za penzijsko i invalidsko osiguranje radi pokrivanja obaveza koje nastaju priznavanjem i određivanjem prava pod posebnim uslovima, i to:
- priznavanjem prava licima iz člana 11. ovog zakona, koja nemaju svojstvo osiguranika;
- određivanjem izuzetne penzije (član 62);
- određivanjem penzije redovnim članovima Srpske akademije nauka i umetnosti (član 63);
- određivanjem posebnog dodatka nosiocima "Partizanske spomenice 1941", povoljnijeg penzijskog osnova borcima narodnooslobodilačkog rata na odgovornim dužnostima i porodičnih penzija ovih boraca, kao i povećanjem ovih iznosa (čl. 64. do 66);
- računanjem vremena provedenog u ranijim ratovima u dvostrukom trajanju i izjednačavanjem ovih učesnika u pravima na penziju sa borcima narodnooslobodilačkog rata pre 9. septembra 1943. godine (čl. 68, 69. i 84).
Obaveze iz stava 1. ovog člana obračunavaju se godišnje, a uplata se vrši u jednakim mesečnim ratama prema planiranim obavezama za tekuću godinu.
Zajednica utvrđuje osnovice i način obračunavanja i plaćanja doprinosa, ako to ovim zakonom nije određeno.
Potraživanje doprinosa zastareva za pet godina, računajući od kraja godine u kojoj je dospela obaveza plaćanja.
Rok zastarelosti prekida se svakom službenom radnjom izvršenom radi utvrđivanja obaveza plaćanja doprinosa ili naplate, koja je na propisani način stavljena do znanja obvezniku. Posle svakog prekida roka zastarelosti počinje da teče novi rok zastarelosti.
U pogledu obračunavanja i naplaćivanja doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje, jemstva, kamate, kaznenih mera, pravnih sredstava i ostalog što se odnosi na obračunavanje i naplaćivanje doprinosa, shodno se primenjuju odgovarajuće odredbe propisa o utvrđivanju i naplati poreza građana, odnosno propisa o oporezivanju organizacija udruženog rada, ako ovim zakonom nije drukčije određeno.
Zajednica ima pravo da pregleda knjige i evidencije kod društvenih pravnih lica - korisnika društvenih sredstava radi kontrole ostvarivanja prava osiguranika.
Ako prilikom kontrole iz stava 1. ovog člana Zajednica utvrdi da nije pravilno obračunavan i plaćan doprinos, podneće zahtev nadležnoj organizacionoj jedinici Službe društvenog knjigovodstva da preduzmu mere iz svoje nadležnosti radi naplate doprinosa.
Zajednica ima pravo da pregleda knjige i evidencije kod radnih ljudi koji samostalno obavljaju delatnosti ličnim radom sredstvima rada u svojini građana, odnosno drugih lica, koja kao dopunski koriste rad radnika, radi kontrole pravilnosti obračunavanja i plaćanja doprinosa i radi kontrole ostvarivanja prava osiguranika.
Ako se prilikom kontrole utvrdi da obveznik uplate doprinosa iz stava 1. ovog člana nije u propisnom roku uplatio dospele doprinose, Zajednica izdaje rešenje obvezniku da u roku od osam dana od njegovog prijema uplati doprinose sa propisanom kamatom.
Obveznik iz stava 1. ovog člana može u roku od osam dana od dana dostavljanja rešenja da podnese prigovor. Potraživanje po osnovu rešenja protiv koga je podnet prigovor Zajednica ostvaruje tužbom.
Rešenje protiv koga nije podnet prigovor postaje izvršno. Izvršenje ovog rešenja obavlja se kod nadležnog suda.
Sredstva Zajednice koriste se za:
1) isplatu penzija, novčanih naknada i drugih obaveza prema osiguranicima prema osnovu penzijskog i invalidskog osiguranja;
2) prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, odnosno odgovarajuće zaposlenje invalida rada i invalidne dece;
3) unapređivanje invalidske zaštite i prevenciju invalidnosti u skladu sa dostignućima savremene nauke;
4) rešavanje stambenih potreba korisnika penzija;
5) pomaganje oporavka korisnika penzija;
6) naučnoistraživački rad radi unapređivanja penzijskog i invalidskog osiguranja;
7) poslove sprovođenja penzijskog i invalidskog osiguranja;
8) druge obaveze Zajednice utvrđene u skladu sa zakonom, društvenim dogovorom i samoupravnim sporazumom.
Sredstva Zajednice koriste se u skladu sa planovima i programima i drugim samoupravnim opštim aktima Zajednice i zakonom.
XIII ODNOSI ORGANA DRUŠTVENO-POLITIČKE ZAJEDNICE I ZAJEDNICE
Ako se u Zajednici ne donese samoupravni opšti akt ili drugi akt o pitanjima od kojih bitno zavisi rad Zajednice i ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, Skupština Socijalističke Republike Srbije upozoriće Zajednicu da do određenog roka donese odgovarajući akt.
Ako se u Zajednici ne donese akt iz stava 1. ovog člana u određenom roku, Skupština Socijalističke Republike Srbije doneće odluku kojom se privremeno rešava to pitanje.
Izvršno veće Skupštine Socijalističke Republike Srbije ima pravo da do odluke Ustavnog suda Srbije obustavi izvršenje opšteg akta Zajednice koji nije u saglasnosti sa ustavom ili zakonom.
Republički organ uprave nadležan za poslove penzijskog i invalidskog osiguranja vrši nadzor nad zakonitošću akata Zajednice i predlaže ovlašćenim organima da obustave od izvršenja opšte akte koji nisu u saglasnosti sa ustavom ili zakonom.
Republički organ uprave nadležan za poslove penzijskog i invalidskog osiguranja vrši nadzor nad zakonitošću rada radne zajednice za obavljanje stručnih i drugih poslova.
Skupština Zajednice podnosi Skupštini Socijalističke Republike Srbije godišnji izveštaj o radu, politici sprovođenja penzijskog i invalidskog osiguranja i ostvarivanju samoupravnih prava i prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja.
Statut Zajednice potvrđuje Skupština Socijalističke Republike Srbije.
Naknada štete pričinjena Zajednici, odnosno povraćaj nezakonito i nepravilno izvršenih isplata penzija i drugih davanja prema osnovu prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja vrši se po odredbama Zakona o obligacionim odnosima, ako ovim zakonom nije drukčije predviđeno.
Zajednica ima pravo da zahteva naknadu učinjene štete od lica koje je prouzrokovalo invalidnost, telesno oštećenje ili smrt osiguranika ako je prema tom osnovu ostvareno pravo iz penzijskog i invalidskog osiguranja. Pri utvrđivanju visine štete ne uzimaju se u obzir iznos uplaćenog doprinosa za to osiguranje niti dužina navršenog penzijskog staža.
Zahtevom za naknadu štete može se obuhvatiti ukupan iznos štete ili iznos dela štete koji se odnosi na određeno proteklo razdoblje (kalendarska godina ili kraće vremensko razdoblje).
Zajednica može zahtevati da se šteta koja se sastoji u obavezi na plaćanje invalidske i porodične penzije kao i drugog trajnog novčanog davanja naknadi u jednom ukupnom iznosu. Ovaj iznos obračunava se prema visini priznate penzije kao i drugog trajnog novčanog davanja i prema verovatnom prosečnom korišćenju ovih prava.
Zajednica ima pravo da zahteva naknadu štete i neposredno od zajednice osiguranja imovine i lica, nastale upotrebom motornog vozila.
Organizacija ili drugo pravno lice kazniće se za prekršaj novčanom kaznom do 100.000 dinara:
1) ako uskrati davanje podataka osiguraniku, korisniku penzije ili Zajednici, ili protivno važećim propisima utvrdi lični dohodak i staž osiguranja koje je osiguranik ostvario u protekloj kalendarskoj godini, ili osiguraniku da netačno obaveštenje, ili da netačne podatke za utvrđivanje činjenica važnih za utvrđivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, ili sprečava uviđaj na licu mesta ili pregled poslovnih knjiga i evidencija koje se odnose na podatke u vezi sa penzijskim osiguranjem;
2) ako davanjem neistinitih podataka, odnosno isprava, omogući osiguranom ili drugom licu korišćenje prava koja mu po ovom zakonu ne pripadaju uopšte ili ne pripadaju u tom obimu;
3) ako za osiguranika ne podnese ili u roku ne podnese prijave predviđene propisima o matičnoj evidenciji ili podnese prijave sa netačnim podacima;
4) ako ne izvršava obaveze u vezi sa prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom, odnosno odgovarajućim zapošljavanjem invalida rada, kao i obavezu raspoređivanja na druge poslove, odnosno radne zadatke invalida rada, odnosno osiguranika kod kojih je utvrđena opasnost od nastanka invalidnosti;
5) ako ne podnese prijavu o stupanju na posao korisnika penzije;
6) ako ne vodi ili neuredno vodi propisane evidencije o osiguranicima, uključujući posebne evidencije o invalidima rada;
7) ako ne uplati dospeli doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje u propisanom roku ili ga ne uplati u punom iznosu;
8) ako ne izvrši obavezu raspoređivanja osiguranika kod kojih je nastala izmenjena radna sposobnost.
Za radnje iz stava 1. ovog člana kazniće se za prekršaj i odgovorno lice u organizaciji ili drugom pravnom licu novčanom kaznom do 10.000 dinara.
Radni čovek koji samostalno obavlja delatnost ličnim radom sredstvima rada u svojini građana, odnosno drugo lice koje kao dopunski koristi rad radnika, koji učini radnje iz člana 174. ovog zakona kazniće se za prekršaj novčanom kaznom do 20.000 dinara.
XVI PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE
Članovi porodice lica koja su imala svojstvo osiguranika posle 1. januara 1965. godine (član 99. st. 1. i 2. Zakona o osnovnim pravima) i korisnika prava, koji po propisima važećim do 30. juna 1983. godine nisu mogli steći pravo na porodičnu penziju, stiču pravo na porodičnu penziju ako ispunjavaju uslove utvrđene Zakonom o osnovnim pravima i ovim zakonom.
Udova kojoj je pre stupanja na snagu ovog zakona prestalo pravo na porodičnu penziju stupanjem u novi brak, može ponovo steći pravo na porodičnu penziju ako ispunjava posebne uslove predviđene ovim zakonom.
Lica koja posle 1. januara 1965. godine nisu imala svojstvo osiguranika ali su to svojstvo imala po ranijim propisima, kao i članovi njihovih porodica i članovi porodica korisnika prava po ranijim propisima, mogu ostvariti pravo iz penzijskog i invalidskog osiguranja pod uslovima utvrđenim Zakonom o osnovnim pravima i ovim zakonom.
Čl. 178-182
(Brisani)
Na korisnike prevremene penzije koji su pravo na tu penziju ostvarili do stupanja na snagu ovog zakona, primenjuju se odredbe člana 13. st. 2. i 3. ovog zakona.
Nov iznos prevremene penzije odrediće se od dana početka primene ovog zakona, a po zahtevu korisnika prevremene penzije.
Odredba člana 41. ovog zakona primenjivaće se od 1. januara 1986. godine i na korisnike novčane naknade koji su to pravo ostvarili prema propisima koji su se primenjivali do 30. juna 1983. godine.
Odredbe člana 64. ovog zakona odnose se i na osiguranike - nosioce "Partizanske spomenice 1941" čija je penzija određena po propisima koji su važili pre početka primene ovog zakona.
Zahtev za utvrđivanje svojstva borca NOR na odgovornim dužnostima iz člana 65. stav 1. ovog zakona na osnovu izjava svedoka može se podneti do 31. decembra 1984. godine.
Primenu odredbe člana 72. stav 4. ovog zakona Zajednica će obezbediti najdocnije do 31. decembra 1986. godine.
Zajednica će, u skladu sa mogućnostima, obezbediti postepeni prelazak na isplatu razlike između konačno usklađene penzije i penzije isplaćene u protekloj godini (član 72. stav 4).
Penzijski staž navršen do 30. juna 1983. godine računa se na način kako je bilo predviđeno propisima koji su važili do tog dana.
Vreme ranijeg vršenja samostalne delatnosti u svojstvu kulturnog radnika, koje se računa u posebni staž, utvrđuje Zajednica uz prethodno pribavljeno mišljenje nadležnog udruženja samostalnih umetnika.
Odredba st. 1. i 2. ovog člana primenjuje se i na rokove za dokazivanje staža na osnovu izjava svedoka.
Licima koja su bila osigurana prema ugovoru o sprovođenju penzijskog i invalidskog osiguranja umetnika, vreme provedeno u obavljanju samostalne umetničke delatnosti u razdoblju od 1. januara 1973. godine do dana sticanja svojstva samostalnog umetnika, ali najdocnije do 30. juna 1983. godine, može se utvrditi u staž osiguranja, pod uslovom da se uplate odgovarajući doprinosi.
Korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koji su do 30. juna 1983. godine ta prava ostvarili po Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju ("Službeni glasnik SR Srbije", br. 51/72, 54/72, 9/74, 42/75, 53/75, 51/76, 27/77, 54/77, 53/78, 42/80, 41/81 i 68/81) obezbeđuje se ta prava i posle tog dana u obimu koji ne može biti manji od obima utvrđenog ovim zakonom i na način koji je utvrđen propisima koji će se primenjivati od 1. jula 1983. godine.
Korisnicima prava iz stava 1. ovog člana isplata penzija (bez zaštitnog dodatka) i novčanih naknada za telesno oštećenje obezbeđuje se najmanje u iznosu koji im je pripadao do 30. juna 1983. godine.
Prava utvrđena prema članu 91. stav 1. Zakona o osnovnim pravima i članu 188. stav 1. ovog zakona ostvaruju se po zahtevu i pripadaju korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja od 1. jula 1983. godine, ako zahtev podnesu do 31. decembra 1985. godine. Ako zahtev podnesu posle tog roka, ta prava pripadaju od dana podnošenja zahteva i za šest meseci unazad.
Postupak za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, odnosno za utvrđivanje staža pokrenut do 30. juna 1983. godine okončaće se pod uslovima i na način kako je bilo predviđeno propisima koji su bili na snazi u vreme pokretanja postupka.
Lica koja su do 30. juna 1983. godine ispunila uslove za sticanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja po Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju, a nisu do toga dana podnela zahtev, mogu ostvariti ta prava pod uslovima, na način i u postupku koji su bili predviđeni tim Zakonom, ako zahtev podnesu do 30. juna 1984. godine.
Za utvrđivanje penzijskog osnova, lični dohodak ostvaren od 1. januara 1970. godine uzima se prema podacima matične evidencije o osiguranicima i korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja.
Osiguranicima koji od 1. januara 1966. godine nisu ostvarili lični dohodak, odnosno naknadu ličnog dohotka za najmanje šest meseci staža osiguranja u jednoj kalendarskoj godini, penzija će se odrediti od penzijskog osnova koji utvrdi Zajednica samoupravnim opštim aktom.
Odredba člana 136. stav 1. ovog zakona primenjivaće se na penzije i novčane naknade ostvarene od 1. jula 1983. godine.
Odredba člana 136. stav 1. ovog zakona primenjivaće se i na penzije i novčane naknade ostvarene do 30. juna 1983. godine, postepenim pomeranjem isplate penzija i novčanih naknada u roku od šest meseci od dana stupanja na snagu Zakona o dopunama Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja ("Službeni list SFRJ", broj 65/87).
Način prelaska na isplatu unazad penzija i novčanih naknada, urediće Zajednica samoupravnim opštim aktom.
Republička samoupravna interesna zajednica penzijskog i invalidskog osiguranja radnika nastavlja rad u skladu sa odredbama ovog zakona. Zajednica će usaglasiti svoja samoupravna opšta akta sa odredbama ovog zakona do dana određenog za početak njegove primene.
Do donošenja samoupravnih opštih akata organizacije kojima se uređuju prava prema osnovu izmenjene radne sposobnosti, invalidnost i opasnost od nastanka invalidnosti (čl. 35. i 45) primenjivaće se samoupravni opšti akti Zajednice doneti u skladu sa članom 46. stav 3. ovog zakona.
Izuzetno od odredaba člana 153. stav 1. i člana 154. stav 1. ovog zakona, doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje iz ličnog dohotka radnika u 1989. godini, organizacije i zajednice u oblasti obrazovanja, nauke, kulture, fizičke kulture, zdravstvene, dečje i socijalne zaštite koje preko 50% prihoda ostvaruju u okviru samoupravne interesne zajednice odnosne delatnosti, zaposleni u društvenim organizacijama u Republici koje preko 50% prihoda ostvaruju u budžetu društveno-političke zajednice i zaposleni u državnim organima u Republici, pod uslovom da su u organizacijama, zajednicama, društvenim organizacijama i državnim organima u Republici, lični dohoci po radniku mereni koeficijentima složenosti, odgovornosti i uslova rada, u odnosu na prethodni period niži od odgovarajućih ličnih dohodaka radnika u privredi, obračunavaju i plaćaju na lični dohodak koji je utvrđen u članu 153. stav 1. i članu 154. stav 1. ovog zakona umanjen za 90%.
Izuzetno od odredbe člana 155. ovog zakona, doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje iz dohotka, organizacije i zajednice u oblasti obrazovanja, nauke, kulture, fizičke kulture, zdravstvene, dečje i socijalne zaštite koje preko 50% prihoda ostvaruju u okviru samoupravne interesne zajednice odnosne delatnosti i u kojima su lični dohoci po radniku mereni koeficijentima složenosti, odgovornosti i uslova rada u tim organizacijama i zajednicama u odnosu na prethodni period niži od odgovarajućih ličnih dohodaka radnika u privredi u 1989. godini, obračunavaju i plaćaju na osnovicu utvrđenu u članu 155. ovog zakona umanjenog za 90%.
Danom početka primene ovog zakona prestaje da važi Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju ("Službeni glasnik SR Srbije", br. 51/72, 54/72, 9/74, 42/75, 53/75, 51/76, 27/77, 54/77, 53/78, 42/80, 41/81 i 68/81), i propisi doneti na osnovu tog zakona, osim Pravilnika o obrascima prijave podataka za vođenje matične evidencije o osiguranicima ("Službeni glasnik SR Srbije", broj 56/80).
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Socijalističke Republike Srbije", a primenjivaće se od 1. jula 1983. godine.
Samostalni član Zakona o izmenama i dopunama
Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju radnika
("Sl. glasnik SRS", br. 27/85)
Član 23
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Socijalističke Republike Srbije", a odredba člana 7. stav 2. ovog zakona primenjivaće se od 1. jula 1983. godine.
Samostalni član Zakona o izmeni
Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju radnika
("Sl. glasnik SRS", br. 21/86)
Član 2
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Socijalističke Republike Srbije".
Samostalni članovi Zakona o izmenama i dopunama
Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju radnika
("Sl. glasnik SRS", br. 28/87)
Član 18
Odredbe čl. 5, 6. i 7. ovog zakona primenjivaće se i na zahteve podnete do dana stupanja na snagu ovog zakona.
Član 19
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Socijalističke Republike Srbije".
Samostalni član Zakona o dopuni
Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju radnika
("Sl. glasnik SRS", br. 41/87)
Član 2
Ovaj zakon stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Socijalističke Republike Srbije".
Samostalni član Zakona o izmenama i dopunama
Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju radnika
("Sl. glasnik SRS", br. 16/88)
Član 5
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Socijalističke Republike Srbije".
Samostalni članovi Zakona o izmenama i dopunama
Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju radnika
("Sl. glasnik SRS", br. 25/88)
Član 4
Izuzetno od odredbe člana 154. stav 1. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju radnika doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje iz ličnog dohotka radnika u 1988. godini, organizacije i zajednice u oblasti obrazovanja, kulture, fizičke kulture, zdravstvene, dečje i socijalne zaštite koje preko 50% prihoda ostvaruju u okviru samoupravne interesne zajednice odnosne delatnosti i zaposleni u državnim organima u Republici pod uslovom da su u organizacijama, zajednicama i državnim organima u Republici, lični dohoci po radniku mereni koeficijentima složenosti, odgovornosti i uslova rada u odnosu na prethodni period niži od odgovarajućih ličnih dohodaka radnika u privredi, obračunavaju i plaćaju na lični dohodak koji je utvrđen u članu 154. stav 1. Zakona umanjen za 90%.
Član 5
Izuzetno od odredbe člana 155. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju radnika doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje iz dohotka, organizacije i zajednice u oblasti obrazovanja, kulture, fizičke kulture, zdravstvene, dečje i socijalne zaštite koje preko 50% prihoda ostvaruju u okviru samoupravne interesne zajednice odnosne delatnosti i u kojima su lični dohoci po radniku mereni koeficijentima složenosti, odgovornosti i uslova rada u tim organizacijama i zajednicama u odnosu na prethodni period niži od odgovarajućih ličnih dohodaka radnika u privredi u 1988. godini, obračunavaju i plaćaju na osnovicu utvrđenu u članu 155. Zakona umanjenu za 90%.
Član 6
Srazmerno smanjenje osnovice za utvrđivanje doprinosa iz ličnih dohodaka i dohotka za penzijsko i invalidsko osiguranje po čl. 4. i 5. ovog zakona ne vrši se:
1. ako cene na malo u 1988. godini u odnosu na 1987. godinu ne dostignu porast do 150%, i
2. ako materijalni troškovi u 1988. godini ne dostignu:
1) u organizacijama obrazovanja 140%,
2) u organizacijama zdravstvene zaštite 160%, i
3) u organizacijama ostalih društvenih delatnosti 133%.
Član 7
Visinu doprinosa iz dohotka i iz ličnih dohodaka kojima se obezbeđuju sredstva za penzijsko i invalidsko osiguranje za 1988. godinu utvrđuje Skupština Zajednice tako da se iz dohotka obezbede dve trećine, a iz ličnih dohodaka jedna trećina sredstava, s tim što stope doprinosa ne mogu biti veće:
1. iz dohotka osnovnih organizacija udruženog rada, radnih organizacija u kojima nisu obrazovane osnovne organizacije udruženog rada, zemljoradničkih zadruga, odnosno zadružnih organizacija, osnovnih organizacija kooperanata, zanatskih i drugih zadruga, ugovornih organizacija udruženog rada, radnih zajednica i drugih samoupravnih organizacija i zajednica koje utvrđuju i raspoređuju dohodak, kao i radnih zajednica koje obavljaju poslove za društvene organizacije koje neposredno obavljaju privrednu ili drugu društvenu delatnost - od 12,2%;
2. iz dohotka organizacija udruženog rada iz oblasti obrazovanja, kulture, zdravstvene, dečje i socijalne zaštite koje su bile oslobođene plaćanja tog doprinosa u 1984. godini, kao i izdavačkih organizacija u oblasti kulture, zavoda za unapređivanje obrazovanja i vaspitanja, organizacija udruženog rada kinematografije i Republičkog zavoda za zaštitu prirode - od 1,6%;
3. iz ličnog dohotka radnika u organizacijama i zajednicama iz tač. 1. i 2. ovog člana - od 5%;
4. iz ličnog dohotka radnika u radnim zajednicama koje obavljaju poslove za samoupravne interesne zajednice ili druge samoupravne organizacije i zajednice, odnosno za njihova udruženja i komore, za društveno-političke organizacije ili druge društvene organizacije, odnosno za udruženje građana, za organe društveno-političkih zajednica, za Narodnu banku, Poštansku štedionicu i druge finansijske organizacije - od 17,6%, a za zaposlene u državnim organima u Republici od 8,8%;
5. iz ličnog dohotka radnika u radnom odnosu kod radnih ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom sredstvima u svojini građana i drugih fizičkih i pravnih lica - od 13,0%.
Član 8
Povraćaj doprinosa za zdravstvenu i dečju zaštitu Zajednici vrši se sa računa samoupravnih interesnih zajednica zdravstvene i dečje zaštite na koje je Zajednica uplatila sredstva u 1988. godini do dana stupanja na snagu ovog zakona i to u visini namenskih sredstava koja Republička zajednica zdravstvene zaštite i Republička zajednica dečje zaštite obezbede međuopštinskim i Gradskoj samoupravnoj interesnoj zajednici zdravstvene zaštite, odnosno Gradskoj i opštinskim zajednicama dečje zaštite.
Na namenskim sredstvima iz stava 1. ovog člana ne može se sprovoditi prinudno izvršenje.
Član 9
Odredbe čl. 1, 3, 4, 5, 6. i 7. ovog zakona primenjivaće se od 1. januara 1988. godine.
Član 10
Zajednica je dužna da do 15. jula 1988. godine uskladi svoja akta sa odredbama ovog zakona.
Član 11
Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaju da važe odredbe člana 66. stav 2. i člana 68. Zakona o zdravstvenoj zaštiti ("Službeni glasnik SRS", broj 42/87 - prečišćeni tekst i broj 8/88) u delu koji se odnosi na obavezu radnika da udružuju sredstva za zdravstvenu zaštitu uživalaca penzija i korisnika prava na profesionalnu rehabilitaciju preko Zajednice i člana 94. Zakona o društvenoj brizi o deci ("Službeni glasnik SRS", broj 43/87) u delu koji se odnosi na obezbeđivanje sredstava za društvenu brigu o deci penzionera preko Zajednice.
Član 12
Ovaj zakon stupa na snagu danom objavljivanja u "Službenom glasniku Socijalističke Republike Srbije".
Samostalni članovi Zakona o dopunama
Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju radnika
("Sl. glasnik SRS", br. 50/88)
Član 2
Zajednica je dužna da do 31. decembra 1988. godine uskladi svoja akta sa odredbama ovog zakona.
Član 3
Ovaj zakon stupa na snagu danom objavljivanja u "Službenom glasniku Socijalističke Republike Srbije".
Samostalni članovi Zakona o izmenama i dopunama
Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju radnika
("Sl. glasnik SRS", br. 25/89)
Član 7
Odredbe člana 2. ovog zakona primenjivaće se od 1. januara 1989. godine.
Član 8
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Socijalističke Republike Srbije".
Samostalni članovi Zakona o izmenama i dopunama
Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju radnika
("Sl. glasnik SRS", br. 20/90)
Član 8
Odredbe čl. 1. i 3. ovog zakona odnose se i na korisnike penzija koji su pravo na penziju ostvarili pre stupanja na snagu ovog zakona.
Osiguranik - žena koja je pravo na invalidsku penziju ostvarila do dana stupanja na snagu ovog zakona, može to pravo ostvariti po odredbama ovog zakona, ako je to za nju povoljnije, u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Član 9
Radnik Republičkog sekretarijata unutrašnjih poslova Socijalističke Republike Srbije koji je, u periodu od 1. januara 1966. do 31. decembra 1969. godine, prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvario na teritoriji socijalističke autonomne pokrajine, može ta prava ostvariti u Zajednici, ako zahtev podnese najkasnije do 31. decembra 1990. godine.
Prava utvrđena rešenjem donetim u smislu stava 1. ovog člana pripadaju od prvog dana narednog meseca od dana podnošenja zahteva.
Odredbe ovog člana odnose se na korisnika porodične penzije, koji je pravo na porodičnu penziju ostvario posle smrti korisnika penzije iz stava 1. ovog člana.
Republika obezbeđuje sredstva za penzijsko i invalidsko osiguranje radi pokrivanja obaveza koje nastaju priznavanjem i određivanjem prava u smislu ovog člana.
Član 10
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Socijalističke Republike Srbije".