OSNOVNI ZAKONO INVALIDSKOM OSIGURANJU("Sl. list SFRJ", br. 10/65 - prečišćeni tekst, 14/66, 15/66 - ispr., 1/67, 23/67 i 56/69) |
ODREDBE O PRAVIMA
OSNOVNE ODREDBE
Invalidskim osiguranjem radni ljudi obezbeđuju sebi
u slučaju gubitka ili smanjenja sposobnosti za rad usled invalidnosti - osposobljavanje za rad i zapošljavanje prema preostaloj radnoj sposobnosti, a ako za to nema uslova - materijalna sredstva za izdržavanje,
u slučaju telesnog oštećenja, prouzrokovanog nesrećom na poslu ili profesionalnim oboljenjem (u daljem tekstu: telesno oštećenje) - stalno novčano primanje (bez obzira da li oštećenje ima ili nema uticaja na radnu sposobnost),
u slučaju opasnosti od nastupanja invalidnosti u vezi sa radom na određenom poslu - osposobljavanje za rad i zapošljavanje na drugom poslu.
Invalidskim osiguranjem obezbeđuju se sledeća prava:
1) pravo na osposobljavanje za rad na drugom poslu (profesionalna rehabilitacija), i pravo na materijalno obezbeđenje,
2) pravo na zapošljenje prema preostaloj radnoj sposobnosti i pravo na novčane naknade,
3) pravo na invalidsku penziju, kao i pravo na dodatak za pomoć i negu - ako je ona potrebna,
4) pravo na invalidninu.
Prava iz invalidskog osiguranja obezbeđuju se za slučaj invalidnosti prouzrokovane bolešću ili povredom van posla nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću kao i za slučaj telesnog oštećenja prouzrokovanog nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću.
(1) Prava iz invalidskog osiguranja koja se stiču na osnovu invalidnosti određuju se prema uzroku invalidnosti, stanju invalidnosti i preostale radne sposobnosti i godinama života osiguranika, a u skladu sa načelom raspodele prema radu, ulaganjem u invalidske fondove i drugim merilima u pogledu doprinosa osiguranika društvenoj zajednici.
(2) Prava na osnovu telesnog oštećenja jednaka su za sve invalide istog stepena telesnog oštećenja.
Invalidske penzije, invalidnine i dodatak za pomoć i negu usklađuju se sa kretanjem troškova života i porastom životnog standarda zapošljenih, po načelima i na način koji su utvrđeni Osnovnim zakonom o penzijskom osiguranju ("Službeni list SFRJ", br. 51/64).
(1) Invalidsko osiguranje zasniva se na načelu uzajamnosti i solidarnosti osiguranika i načelu samoupravljanja osiguranika službom i fondovima socijalnog osiguranja.
(2) Invalidsko osiguranje obavezno je za sva lica za koja je pravo na invalidsko osiguranje ustanovljeno zakonom odnosno ugovorom.
(1) Prava iz invalidskog osiguranja utvrđuju se samo zakonom o invalidskom osiguranju ili ugovorom.
(2) Prava iz invalidskog osiguranja po ovom zakonu ne mogu zastareti.
(3) Prava iz invalidskog osiguranja ne mogu se ugovorom menjati, nasleđivati niti prenositi na drugo lice. Dospela novčana primanja iz invalidskog osiguranja koja su ostala neisplaćena usled smrti uživaoca mogu se nasleđivati.
(4) Stečena prava iz invalidskog osiguranja mogu se izgubiti samo u slučajevima predviđenim ovim zakonom.
(5) Primanja po osnovu invalidskog osiguranja mogu biti predmet izvršenja i obezbeđenja samo ukoliko je to određeno ovim zakonom ili drugim saveznim zakonom.
Niko ne može smanjiti ili ograničiti prava koja osiguraniku pripadaju na osnovu zakona.
Invalidi rada uživaju naročitu zaštitu u pogledu zasnivanja i prestanka radnog odnosa i uslova rada, saglasno odredbama ovog zakona i drugih zakona.
(1) Kod republičke zajednice socijalnog osiguranja obrazuje se fond u kome se obezbeđuju sredstva za invalidsko osiguranje.
(2) Sredstva za invalidsko osiguranje obezbeđuju se doprinosima koje radne i druge organizacije i državni organi odnosno privatni poslodavci uplaćuju za radnike koji su kod njih zapošljeni, odnosno doprinosima koje uplaćuju lica koja vrše samostalne delatnosti i druga lica koja su sama obveznici uplate doprinosa. U obezbeđenju sredstava za invalidsko osiguranje učestvuju i društveno-političke zajednice.
(3) Za pokrivanje povećanih obaveza invalidskog osiguranja koje nastaju usled nesrazmerno povećanih troškova u toj grani osiguranja za osiguranike u određenim granama odnosno delatnostima uplaćuje se dodatni doprinos prema propisima o finansiranju socijalnog osiguranja.
(4) Iz sredstava koja se obezbeđuju za invalidsko osiguranje obrazuju se i namenske rezerve kojima se obezbeđuje usklađivanje invalidskih penzija i drugih novčanih davanja sa kretanjem troškova života i porastom životnog standarda zapošljenih.
(1) Republičke zajednice socijalnog osiguranja mogu uvesti dobrovoljno invalidsko osiguranje.
(2) U okviru dobrovoljnog osiguranja omogućava se uključivanje u invalidsko osiguranje i građanima koji nisu obuhvaćeni obaveznim invalidskim osiguranjem.
(3) Sredstva dobrovoljnog invalidskog osiguranja vode se odvojeno od sredstava obezbeđenih za obavezno invalidsko osiguranje.
(1) Prava iz invalidskog osiguranja obezbeđuju se sredstvima za invalidsko osiguranje, a ostvaruju se kod zavoda za socijalno osiguranje koji vrše stručne i administrativne poslove za osiguranike i fondove iz kojih se ostvaruju prava iz invalidskog osiguranja.
(2) U sprovođenju invalidskog osiguranja zajednice socijalnog osiguranja i zavodi za socijalno osiguranje staraju se o zakonitom, pravilnom i brzom ostvarivanju prava osiguranika.
(3) Zajednice socijalnog osiguranja i zavodi za socijalno osiguranje dužni su da u odnosima sa osiguranicima obezbede puno poštovanje ličnosti i zaštitu njihovih zakonitih interesa, kao i da im pruže potrebnu stručnu pomoć u ostvarivanju prava iz invalidskog osiguranja.
(4) Određene poslove za sprovođenje invalidskog osiguranja vrše i nadležni organi opštinskih odnosno sreskih skupština kao i drugi državni organi i radne i druge organizacije, saglasno odredbama ovog zakona.
(1) Ostvarivanje prava osiguranika vrši se u upravnom postupku utvrđenom ovim zakonom.
(2) Akti zavoda za socijalno osiguranje o pravima iz invalidskog osiguranja podleže oceni zakonitosti od strane sudova, u smislu Zakona o upravnim sporovima i ovog zakona.
OSIGURANICI
1. Lica osigurana za sve slučajeve invalidnosti (prouzrokovane bolešću, povredom van posla, nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću)
Za sve slučajeve invalidnosti, bez obzira na uzrok osigurani su po odredbama ovog zakona:
1) lica u radnom odnosu na teritoriji Jugoslavije zapošljena sa punim radnim vremenom propisanim za poslove na kojima rade,
2) članovi predstavničkih tela i njihovih organa na stalnim dužnostima i izabrana lica na stalnim dužnostima u društvenim organizacijama, zadružnim organizacijama, komorama i sl, ako im je to jedino ili glavno zanimanje i ako primaju stalnu mesečnu naknadu za svoj rad,
3) članovi zanatskih i članovi ribarskih zadruga kojima je privredni rad u zadruzi jedino ili glavno zanimanje.
Za sve slučajeve invalidnosti osigurana su po odredbama ovog zakona i lica u radnom odnosu koja su na osnovu posebnih propisa zapošljena sa skraćenim radnim vremenom, i to:
1) invalidi rada ratni vojni invalidi i mirnodopski vojni invalidi, koji rade sa skraćenim radnim vremenom ako su zapošljeni sa onoliko vremena koliko to prema nalazu i oceni invalidske komisije odgovara njihovoj radnoj sposobnosti,
2) lica koja u toku lečenja rade sa skraćenim radnim vremenom po Zakonu o zdravstvenom osiguranju,
3) žene koje zbog dojenja i nege deteta rade sa skraćenim radnim vremenom - prema propisima o radnim odnosima,
4) lica koja rade sa radnim vremenom kraćim od punog radnog vremena ako im je saglasno važećim propisima takav rad odobren zbog pohađanja škole ili kursa.
(1) Lica iz čl. 14. i 15. ovog zakona osigurana su po odredbama ovog zakona i kad u toku radnog odnosa budu od strane radne ili druge organizacije ili državnog organa upućena na stručno usavršavanje ili specijalizaciju u svojoj struci odnosno poslu koji vrše, u Jugoslaviji ili inostranstvu, i to najduže do dve godine, a za to vreme ostanu u radnom odnosu.
(2) Lice iz stava 1. ovog člana koje za vreme stručnog usavršavanja ili specijalizacije radi na određenom radnom mestu sa punim radnim vremenom, osigurano je bez obzira na trajanje stručnog usavršavanja odnosno specijalizacije.
(3) Lica iz čl. 14. i 15. ovog zakona osigurana su po odredbama ovog zakona i kad za vreme trajanja radnog odnosa privremeno ne rade, ako im se to vreme računa u staž osiguranja po čl. 127. i 131. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju.
(1) Lica na omladinskim radnim akcijama osigurana su za sve slučajeve invalidnosti čiji je uzrok nastao za vreme boravka na takvim akcijama.
(2) Savezni sekretar za rad doneće propise o tome na koje će se omladinske radne akcije primenjivati odredba stava 1. ovog člana.
(1) Jugoslovenski državljani u inostranstvu osigurani su po odredbama ovog zakona ako su kao lica iz člana 14. tačka 1. ili člana 15. ovog zakona u radnom odnosu:
1) kod jugoslovenskih državnih organa, radnih i drugih organizacija,
2) u domaćinstvima osiguranika zapošljenih kod Jugoslovenskih državnih organa, radnih i drugih organizacija,
3) kod međunarodnih ili drugih organizacija po osnovu međunarodnog ugovora, ako im se statutom ili drugim opštim aktom tih organizacija ne obezbeđuje invalidsko osiguranje.
(2) Jugoslovenski državljani su po ovom zakonu osigurani i kad se nalaze u inostranstvu u radnom odnosu kod inostranog poslodavca, ako su se zaposlili posredovanjem jugoslovenske organizacije koja vrši zapošljavanje i regulisali svoje osiguranje pre odlaska u inostranstvo ako za to vreme nisu obavezno osigurani za slučaj invalidnosti kod inostranog nosioca invalidskog osiguranja.
(3) Jugoslovenski državljani koji stupe u radni odnos kod inostranog poslodavca u inostranstvu bez posredovanja jugoslovenske organizacije koja vrši zapošljavanje ili bez prethodnog regulisanja svog osiguranja, dužni su da se osiguraju za sve slučajeve invalidnosti u smislu odredaba ovog zakona kod jugoslovenskog nosioca invalidskog osiguranja, ako za to vreme nisu obavezno osigurani za slučaj invalidnosti kod inostranog nosioca invalidskog osiguranja. U tom slučaju invalidsko osiguranje zasniva se od dana prijave na osiguranje, a staž osiguranja iz tako zasnovanog invalidskog osiguranja računa se za sticanje prava po ovom zakonu samo ako je to osiguranje trajalo najmanje jednu godinu pre nastupanja invalidnosti.
Strani državljani u radnom odnosu na teritoriji Jugoslavije osigurani su po odredbama ovog zakona, ako ovim zakonom ili međunarodnim ugovorima nije drukčije određeno.
Strani državljani koji su na teritoriji Jugoslavije u službi međunarodnih organizacija i ustanova, stranih diplomatskih i konzularnih predstavništava ili u ličnoj službi stranih državljana koji uživaju diplomatski imunitet osigurani su po odredbama ovog zakona samo ako je to međunarodnim ugovorima predviđeno.
2. Lica osigurana samo za slučaj invalidnosti prouzrokovane nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću
(1) Lica u radnom odnosu koja rade sa radnim vremenom kraćim od punog radnog vremena propisanog za odnosni posao osim lica navedenih u članu 15. ovog zakona, osigurana su po odredbama ovog zakona samo za slučaj invalidnosti prouzrokovane nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću.
(2) Odredba stava 1. ovog člana važi i za jugoslovenske državljane zapošljene u inostranstvu u slučajevima iz člana 18. ovog zakona, kao i za strane državljane zapošljene u Jugoslaviji u smislu čl. 19. i 20. ovog zakona.
(1) Za slučaj invalidnosti prouzrokovane nesrećom na poslu i profesionalnom bolešću osigurani su po odredbama ovog zakona i:
1) učenici u privredi i učenici stručnih škola sa praktičnom obukom,
2) učenici stručnih škola i studenti viših stručnih škola visokih škola, fakulteta i umetničkih akademija, kad vrše obavezan praktičan rad u učionicama ili radionicama, ili kad vrše praktičan rad u radnim i drugim organizacijama i državnim organima,
3) lica na dobrovoljnoj praksi (volonteri) koja ne primaju platu.
(2) Odredbe stava 1. ovog člana važe i za jugoslovenske državljane koji su saglasno važećim propisima upućeni u inostranstvo radi učenja odnosno sticanja prakse, kao i za učenike i studente iz tač. 1. i 2. stav 1. ovog člana koji borave u inostranstvu a čiji su roditelji osiguranici iz člana 18. ovog zakona.
(3) Odredbe stava 1. ovog člana važe i za strane državljane koji se nalaze na učenju odnosno praksi u Jugoslaviji, ako država čiji su oni državljani isto tako postupa sa jugoslovenskim državljanima i ako međunarodnim ugovorima nije drukčije određeno.
3. Lica osigurana samo za slučaj invalidnosti prouzrokovane nesrećom na poslu
(1) Lica koja nemaju svojstvo osiguranika u smislu čl. 14. do 22. ovog zakona, osigurana su po odredbama ovog zakona samo za slučaj invalidnosti prouzrokovane nesrećom kozu pretrpe na teritoriji Jugoslavije učestvujući:
1) na organizovanim javnim radovima od opšteg značaja ili akcijama spasavanja ili odbrane od elementarnih nepogoda ili udesa,
2) u vršenju određenih Javnih funkcija ili građanskih dužnosti po pozivu državnih organa.
(2) Slučajeve iz tač. 1. i 2. stav 1. ovog člana bliže će odrediti savezni sekretar za rad svojim propisima.
(3) Odredbe tačke 1. stav 1. ovog člana važe i za strane državljane.
(4) Lica koja nemaju svojstvo osiguranika u smislu čl 14. do 22. ovog zakona a kao ratni ili mirnodopski vojni invalidi budu upućena na profesionalnu rehabilitaciju, osigurana su po odredbama ovog zakona za slučaj invalidnosti prouzrokovane nesrećom koju pretrpe u vršenju praktičnih radova i vežbi za vreme profesionalne rehabilitacije.
4. Lica osigurana po prestanku radnog odnosa ili drugog svojstva
(1) Lica iz čl. 14. do 16. i čl. 18. do 20. ovog zakona osigurana su za slučaj invalidnosti usled bolesti i povrede van posla, osim slučajeva iz stava 2. ovog člana, i po prestanku radnog odnosa, odnosno drugog svojstva, za vreme:
1) dok primaju naknadu ličnog dohotka za vreme privremene sprečenosti za rad po Zakonu o zdravstvenom osiguranju,
2) dok primaju materijalno obezbeđenje ili privremenu naknadu po ovom zakonu,
3) dok imaju pravo na invalidsku penziju, osim u slučajevima kad im se ne isplaćuju mesečni obroci invalidske penzije po članu 173. ovog zakona,
4) dok su uredno prijavljena kod zavoda za zapošljavanje radnika, ako su se prijavila u roku od 30 dana po prestanku radnog odnosa,
5) dok se nalaze u Jugoslovenskoj narodnoj armiji na vojnoj vežbi ili na odsluženju vojnog roka, na koje su stupila u roku od 30 dana po prestanku radnog odnosa,
6) dok uživaju starosnu penziju,
7) dok osiguranici - žene koje su radni odnos prekinule zbog nege deteta imaju dete mlađe od 15 godina ili starije kome je usled potpune i trajne nesposobnosti potrebna i stalna nega i pomoć, ili dok imaju troje dece koja ispunjavaju uslove koji se po članu 87. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju traže za sticanje i uživanje porodične penzije.
(2) Lica iz stava 1. ovog člana nisu osigurana za slučajeve invalidnosti prouzrokovane povredom u vršenju samostalne profesionalne ili privredne delatnosti.
(3) Lica iz čl. 14. do 16. i čl. 18. do 20. ovog zakona osigurana su po prestanku radnog odnosa samo za slučaj invalidnosti usled bolesti i kad ne postoje okolnosti iz tač. 1. do 7. stav 1. ovog člana ako u času nastupanja invalidnosti ispunjavaju uslove za sticanje prava po članu 36. stav 1. ovog zakona, uzimajući u obzir u pogledu perioda proteklih do prestanka radnog odnosa - i odredbe člana 37. ovog zakona.
5. Lica osigurana za slučajeve invalidnosti koji su određeni posebnim propisima ili ugovorima
Za lica kojima je vršenje određene samostalne delatnosti jedino ili glavno zanimanje, a čije invalidsko osiguranje nije ustanovljeno ovim zakonom, može se invalidsko osiguranje ustanoviti zakonom ili ugovorom za sve ili za određene slučajeve invalidnosti.
OSNOVI I USLOVI STICANJA PRAVA
Osnovi za sticanje prava iz invalidskog osiguranja su:
1) invalidnost,
2) telesno oštećenje od najmanje 30%,
3) neposredna opasnost od nastupanja invalidnosti u vezi sa radom na određenom radnom mestu.
(1) U cilju izbegavanja uzroka koji dovode do invalidnosti odnosno u cilju sprečavanja raspoređivanja radnika na radno mesto odnosno posao gde za njega, prema njegovom opštem zdravstvenom stanju, može postojati opasnost od nastanka invalidnosti, radne i druge organizacije, državni organi i privatni poslodavci dužni su da za radnika koji prvi put uspostavlja radni odnos, pored utvrđivanja da ispunjava opšte zdravstvene uslove u smislu propisa o radnim odnosima, utvrde i njegovo opšte zdravstveno stanje, a naročito u pogledu činjenica koje mogu biti uzrok nastanka invalidnosti odnosno telesnog oštećenja u toku radnog odnosa. Ove činjenice se utvrđuju na osnovu zdravstvenog pregleda i po potrebi, na osnovu prethodno pribavljenih mišljenja specijalista, odnosno specijalističkih zdravstvenih ustanova.
(2) Dokaze o činjenicama utvrđenim u smislu stava 1. ovog člana organizacija, organ odnosno privatni poslodavac dostavlja nadležnom komunalnom zavodu za socijalno osiguranje zajedno sa prijavom na osiguranje.
(1) Invalidnost u smislu ovog zakona postoji kad usled bolesti, povrede van posla nesreće na poslu ili profesionalne bolesti nastupi gubitak ili smanjenje sposobnosti za rad na svom poslu, koji se ne mogu otkloniti lečenjem odnosno medicinskom rehabilitacijom.
(2) Invalidnost u smislu stava 1. ovog člana postoji i kad osiguranik, usled nastale trajne promene u njegovom zdravstvenom stanju, ne sme dalje da vrši posao za koji je posebnim propisima određeno da ga mogu vršiti samo lica koja ispunjavaju određene posebne uslove u pogledu zdravstvenog stanja.
(1) Osiguranici kod kojih je nastupila invalidnost razvrstavaju se prema preostaloj sposobnosti za vršenje svog posla i za vršenje drugog odgovarajućeg posla - u I, II ili III kategoriju invalidnosti.
(2) U I kategoriju invalidnosti razvrstavaju se osiguranici potpuno nesposobni za vršenje svog posla i drugog odgovarajućeg posla, koji se profesionalnom rehabilitacijom ne mogu osposobiti za vršenje takvog posla.
(3) U II kategoriju invalidnosti razvrstavaju se osiguranici samo delimično sposobni za vršenje bilo svog bilo drugog odgovarajućeg posla, koji se profesionalnom rehabilitacijom ne mogu osposobiti za rad sa punim radnim vremenom na drugom odgovarajućem poslu.
(4) U III kategoriju invalidnosti razvrstavaju se osiguranici potpuno nesposobni ili samo delimično sposobni za vršenje svog posla, a koji su sposobni za rad sa punim radnim vremenom na drugom odgovarajućem poslu, ili se profesionalnom rehabilitacijom mogu osposobiti za takav rad.
Telesno oštećenje u smislu ovog zakona je gubitak, bitnije oštećenje ili onesposobljenost pojedinih organa ili delova tela od najmanje 30%, koje prouzrokuje ograničenje pokretljivosti otežava normalnu aktivnost organizma i uslovljava veće napore u ostvarivanju životnih potreba, bez obzira da li ono prouzrokuje ili ne prouzrokuje invalidnost.
(1) Telesna oštećenja razvrstavaju se prema težini u osam stepena, i to:
Stepen |
Telesno oštećenje |
||
1 |
100% |
||
2 |
90% |
||
3 |
80% |
||
4 |
70% |
||
5 |
60% |
||
6 |
50% |
||
7 |
40% |
||
8 |
30% |
(2) Lista telesnih oštećenja* na osnovu kojih osiguranici stiču prava po ovom zakonu i razvrstavanja tih oštećenja u smislu stava 1. ovog člana, data je u prilogu ovog zakona i čini njegov sastavni deo. Ovlašćuje se savezni sekretar za rad da, po potrebi, dopunjava ovu listu u skladu sa odredbama ovog zakona.
Neposredna opasnost od nastupanja invalidnosti postoji kad na određenom radnom mestu uslovi rada, bez obzira na higijensko-tehničke zaštitne mere koje se primenjuju ili se mogu primeniti pri radu, utiču na zdravstveno stanje i radnu sposobnost osiguranika u takvoj meri da je neophodna promena radnog mesta u cilju otklanjanja nastupanja invalidnosti.
(1) Svoj posao u smislu ovog zakona je posao na radnom mestu na kome je osiguranik radio neposredno pre nastupanja invalidnosti. Ako je to za osiguranika povoljnije, uzeće se na njegov zahtev, posao na onom radnom mestu na kome je osiguranik radio najmanje dve godine za poslednje tri godine rada pre nastupanja invalidnosti odnosno opasnosti od invalidnosti.
(2) Preostala sposobnost za vršenje svog posla u smislu ovog zakona postoji ako je osiguranik sposoban da sa radnim naporom koji ne pogoršava stanje njegove invalidnosti i sa normalnim radnim učinkom radi najmanje polovinu punog radnog vremena na radnom mestu na kome je radio neposredno pre nastupanja invalidnosti odnosno najmanje dve za poslednje tri godine rada u smislu stava 1. ovog člana, bez prethodnog prilagođavanja za takav rad ili po završenom prilagođavanju.
(1) Drugi odgovarajući posao u smislu ovog zakona je posao odnosno radno mesto na kome je invalid rada sposoban da sa radnim naporom koji ne pogoršava stanje njegove invalidnosti i sa normalnim radnim učinkom radi određeno radno vreme prema preostaloj radnoj sposobnosti. Pri određivanju tog posla odnosno radnog mesta uzima se u obzir stručna sprema, radno iskustvo, opšte obrazovanje, kao i telesno oštećenje invalida rada i mogućnost podešavanja tehničkih i higijenskih uslova rada prema njegovim radnim mogućnostima.
(2) Preostala sposobnost za vršenje drugog odgovarajućeg posla u smislu ovog zakona postoji ako je invalid rada sposoban da bez profesionalne rehabilitacije radi na drugom poslu sa radnim naporom koji ne pogoršava stanje njegove invalidnosti i sa normalnim radnim učinkom najmanje polovinu punog radnog vremena, ili ako se profesionalnom rehabilitacijom može osposobiti da na drugom poslu radi sa punim radnim vremenom.
(1) Kad u toku korišćenja prava stečenih po ovom zakonu nastupe promene u stanju invalidnosti odnosno preostale radne sposobnosti koje uslovljavaju promenu kategorije invalidnosti, vrši se razvrstavanje u odgovarajuću kategoriju invalidnosti i prema toj kategoriji invalidnosti određuje se odgovarajuće pravo, ako za pojedine slučajeve ovim zakonom nije drukčije određeno.
(2) Kad u stanju telesnog oštećenja prema kome je stečeno pravo nastupe promene koje uslovljavaju promenu utvrđenog stepena tog oštećenja, vrši se razvrstavanje u novi stepen oštećenja i prema tom stepenu određuje se odgovarajuće pravo, ako za pojedine slučajeve ovim zakonom nije drukčije određeno.
a) Sticanje prava u slučaju invalidnosti usled bolesti ili povrede van posla
(1) Ako je invalidnost nastupila usled bolesti ili povrede van posla, sva prava po ovom zakonu stiču se posle navršenog određenog penzijskog staža, i to u zavisnosti od srazmere između penzijskog staža koji je osiguranik navršio do nastupanja invalidnosti i staža koji je on mogao navršiti s obzirom na godine života na dan nastupanja invalidnosti (u daljem tekstu: radni vek).
(2) Kao radni vek u smislu ovog zakona uzima se broj punih godina u razdoblju koje je proteklo od dana kad je osiguranik navršio 20 godina života do dana nastupanja invalidnosti.
(3) Saglasno ovom članu, odredbe čl. 36. do 44. ovog zakona određuju uslove za sticanje prava samo za slučajeve invalidnosti prouzrokovane bolešću ili povredom van posla.
(1) Osiguranik stiče prava iz invalidskog osiguranja ako ukupni penzijski staž iznosi najmanje jednu trećinu radnog veka, od čega najmanje 40 meseci mora biti staž osiguranja navršen u poslednjih 5 godina pre nastupanja invalidnosti ili 80 meseci - staž osiguranja navršen u poslednjih 10 godina pre nastupanja invalidnosti.
(2) Kad jedna trećina radnog veka iznosi manje od 3 godine, a ukupan penzijski staž osiguranika je manji od 3 godine, osiguranik stiče prava iz invalidskog osiguranja ako je navršio staž osiguranja od najmanje jedne godine i na dan nastupanja invalidnosti bio u radnom odnosu odnosno imao drugo svojstvo po osnovu koga je osiguran.
(3) Osiguranik iz stava 1. ovog člana kome je tri četvrtine ili više od radnog veka pokriveno ukupnim penzijskim stažom stiče prava iz invalidskog osiguranja bez obzira na dužinu staža u osiguranju u razdoblju od poslednjih 5 odnosno 10 godina pre nastupanja invalidnosti.
Pri utvrđivanju razdoblja od poslednjih 5 odnosno 10 godina pre nastupanja invalidnosti, u kome mora biti navršen određeni staž osiguranja u smislu člana 36. stav 1. ovog zakona, ne računaju se u to razdoblje periodi koje je osiguranik proveo van radnog odnosa a za koje je:
1) primao materijalno obezbeđenje u vezi sa profesionalnom rehabilitacijom ili privremenu naknadu u vezi sa zapošljenjem po ovom zakonu,
2) primao invalidsku penziju,
3) bio uredno prijavljen kod zavoda za zapošljavanje radnika, a prijavio se u roku od 30 dana po prestanku radnog odnosa. U ovom slučaju produžava se razdoblje unatrag najviše za 24 meseca za svaki pojedini slučaj prekida osiguranja,
4) bio na odsluženju vojnog roka ili na vojnoj vežbi u Jugoslovenskoj narodnoj armiji,
5) primao starosnu penziju,
6) osiguranik - žena prekinula radni odnos radi nege deteta do 15 godina ili starijeg kome je usled potpune i trajne nesposobnosti potrebna stalna nega i pomoć, ili radi nege troje dece koja ispunjavaju uslove za sticanje i uživanje porodične penzije po članu 87. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju.
(1) Osiguranik kod koga je invalidnost nastupila do navršenih 20 godina života, stiče pravo ako je na dan nastupanja invalidnosti bio u radnom odnosu i imao ukupno bar godinu dana staža osiguranja.
(2) Osiguranik kod koga je invalidnost nastupila do navršenih 30 godina života, a koji je školovanjem posle navršene 20 godine života stekao stručnu spremu kvalifikovanog radnika odnosno srednju stručnu spremu ili stručnu spremu višu od ove i radio na radnom mestu koje odgovara stečenoj stručnoj spremi, a ne ispunjava opšte uslove za sticanje prava po članu 36. ovog zakona, stiče prava iz invalidskog osiguranja ako je navršio staž osiguranja od najmanje 1 godine i na dan nastupanja invalidnosti bio u radnom odnosu odnosno imao drugo svojstvo po osnovu koga je osiguran.
(1) Osiguranici kod kojih je invalidnost nastupila u vezi sa boravkom na omladinskim radnim akcijama (član 17) stiču prava predviđena ovim zakonom bez obzira na penzijski staž i staž osiguranja.
(2) Izuzetno od odredbe člana 3. ovog zakona, osiguranici osigurani kao lica na omladinskim radnim akcijama (član 17) stiču prava predviđena ovim zakonom i u slučaju telesnog oštećenja prouzrokovanog bolešću ili povredom u vezi sa boravkom na takvim akcijama.
(3) Odredbe st. 1. i 2. ovog člana ne odnose se na lica koja na radilištima omladinskih radnih akcija rade određene poslove kao lica u radnom odnosu a ne kao učesnici radne akcije.
(1) Osiguranik - jugoslovenski državljanin koji se iselio pre 6. aprila 1941. godine, pa je po povratku iz inostranstva stupio u radni odnos u Jugoslaviji stiče prava ako ima potreban penzijski staž i ako je najmanje dve trećine razdoblja od poslednjih 5 godina pre nastupanja invalidnosti proveo u Jugoslaviji a to mu se vreme računa u staž osiguranja (član 36. stav 1).
(2) Osiguraniku koji u pogledu staža osiguranja ispunjava uslove iz stava 1. ovog člana računa se vreme provedeno u radnom odnosu u inostranstvu u penzijski staž za sticanje prava po ovom zakonu, izuzetno od člana 160. stav 1. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju, bez obzira na dužinu ukupnog staža osiguranja navršenog u Jugoslaviji.
(3) Vreme provedeno u radnom odnosu u inostranstvu računa se u penzijski staž po stavu 2. ovog člana samo ako osiguranik na osnovu tog vremena nije stekao pravo na penziju odnosno rentu od inostranog nosioca socijalnog osiguranja ne uzimajući u obzir rentu stečenu zbog nesreće na poslu.
(4) Jugoslovenski državljani koji koriste pogodnosti iz člana 130. stav 1. tač. 3. i 4. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju dužni su da za godine provedene u inostranstvu za koje plaćaju doprinos za penzijsko osiguranje, uplate i doprinos za invalidsko osiguranje po ovom zakonu.
(1) Kad je pre stupanja u radni odnos postojalo telesno oštećenje koje nije uticalo na radnu sposobnost osiguranika pa docnije nastupi invalidnost na koju je uticalo i ovo telesno oštećenje za takvu invalidnost osiguranik stiče prava samo ako je staž osiguranja i penzijski staž iz člana 36. stav 1. ovog zakona navršio u radnom odnosu sa punim radnim vremenom.
(2) Osiguranici - ratni vojni invalidi i mirnodopski vojni invalidi kod kojih po stupanju u radni odnos nastupi invalidnost u smislu ovog zakona na koju je uticao i ratni vojni invaliditet odnosno mirnodopski vojni invaliditet stiču prava i kad su kao invalidi navršili staž osiguranja i penzijski staž iz člana 36. stav 1. ovog zakona u radnom odnosu sa skraćenim radnim vremenom koje odgovara njihovoj preostaloj radnoj sposobnosti prema nalazu i oceni invalidske komisije (član 185).
(1) Osiguranik kod koga nastupi invalidnost pre nego što je ispunio uslove staža osiguranja i penzijskog staža propisane za sticanje prava po ovom zakonu, može docnije steći prava samo ako nastupi pogoršanje te invalidnosti ili nov slučaj invalidnosti, ukoliko je naknadno ispunio propisane uslove staža osiguranja i penzijskog staža zapošljenjem u radnom odnosu sa radnim vremenom koje odgovara njegovoj preostaloj radnoj sposobnosti, ali najmanje sa polovinom punog radnog vremena.
(2) Vreme zapošljenja sa skraćenim radnim vremenom u slučajevima iz stava 1. ovog člana računa se u staž osiguranja kao da je provedeno sa punim radnim vremenom.
(1) U penzijski staž za sticanje prava po ovom zakonu računaju se periodi koji se po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju računaju u staž osiguranja i posebni staž, i to na način određen tim zakonom, ako ovim zakonom nije drukčije određeno.
(2) Kad je sticanje prava po ovom zakonu uslovljeno navršenjem određenog staža osiguranja, u taj staž osiguranja računaju se periodi koji se po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju računaju u staž osiguranja, i to na način određen tim zakonom, ako ovim zakonom nije drukčije određeno.
(3) Staž osiguranja koji se po odredbama Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju računa sa uvećanim trajanjem priznaje se sa odgovarajućim uvećanim trajanjem i za ispunjenje uslova navršenja potrebnog staža osiguranja pre nastupanja invalidnosti.
(4) Invalidima rada sa telesnim oštećenjem od 70% ili većim koji se nalaze u radnom odnosu sa punim radnim vremenom propisanim za odnosni posao, vreme provedeno u takvom zapošljenju računa se u staž osiguranja sa uvećanim trajanjem, kao i za smanjivanje starosne granice radi sticanja prava na starosnu penziju, po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju.
Osiguraniku koji je pre stupanja u radni odnos vršio neku od samostalnih profesionalnih delatnosti ili drugo zanimanje van radnog odnosa, a to se vreme računa u posebni staž po odredbama Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju, i koji je navršio propisani staž osiguranja ali nije navršio propisani penzijski staž (član 36. stav 1), priznaće se u penzijski staž za sticanje prava po ovom zakonu od vremena ranije provedenog u vršenju samostalne profesionalne delatnosti odnosno zanimanja van radnog odnosa onoliko vremena koliko mu nedostaje za navršenje potrebnog penzijskog staža. Ovo vreme priznaće se i osiguraniku koji posle 15. maja 1945. godine, nije navršio staž osiguranja potreban ze računanje tog vremena u penzijski staž po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju.
b) Sticanje prava u slučaju invalidnosti i telesnog oštećenja usled nesreće na poslu ili profesionalne bolesti
Osiguranik kod koga je invalidnost prouzrokovana nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću stiče prava predviđena ovim zakonom bez obzira na dužinu penzijskog staža odnosno staža osiguranja navršenog pre nastupanja invalidnosti.
(1) Nesrećom na poslu smatra se svaka povreda osiguranika prouzrokovana neposrednim i kratkotrajnim mehaničkim, fizikalnim ili hemijskim dejstvom, kao i povreda prouzrokovana naglim promenama položaja tela, iznenadnim opterećenjem tela ili drugim iznenadnim promenama fiziološkog stanja organizma, ako je takva povreda uzročno vezana sa vršenjem rada na određenom radnom mestu ili poslu odnosno delatnosti na osnovu koje povređeno lice ima svojstvo osiguranika u smislu odredaba glave II ovog zakona.
(2) Nesrećom na poslu smatra se i povreda prouzrokovana na način iz stava 1. ovog člana koju osiguranik odnosno invalid rada pretrpi vršeći praktične radove ili vežbe za vreme medicinske ili profesionalne rehabilitacije.
(3) Nesrećom na poslu smatra se i oboljenje osiguranika koje je nastupilo neposredno i kao isključiva posledica nekog nesrećnog slučaja ili više sile za vreme rada odnosno vršenja delatnosti na osnovu kojih obolelo lice ima svojstvo osiguranika u smislu odredaba glave II ovog zakona.
(1) Nesrećom na poslu smatra se i povreda prouzrokovana na način predviđen članom 46. stav 1. ovog zakona koju osiguranik iz čl. 14. do 20. ovog zakona pretrpi:
1) na redovnom putu od stana do mesta rada ili obratno,
2) na putu preduzetom radi stupanja na posao koji mu je obezbeđen, odnosno na rad po osnovu koga je osiguran,
3) na putu naređenom radi izvršavanja službenih zadataka,
4) u vezi sa korišćenjem prava na zdravstvenu zaštitu, na rehabilitaciju ili na zapošljenje po ovom zakonu - u slučajevima koje svojim propisima odredi savezni sekretar za rad.
(2) Nesrećom na poslu smatra se i povreda koju pod okolnostima iz tač. 1. do 4. stav 1. ovog člana pretrpe učenici u privredi, učenici stručnih škola sa praktičnom obukom, studenti i učenici za vreme vršenja ferijalne prakse, kao i lica na dobrovoljnoj praksi koja ne primaju platu (volonteri).
(3) Nesrećom na poslu smatra se i povreda koju pod okolnostima iz tač. 1. do 4. stav 1. ovog člana pretrpe invalidi rada - uživaoci invalidske penzije koji su u radnom odnosu i rade prema preostaloj radnoj sposobnosti. U svim ostalim slučajevima, za uživaoce invalidske penzije nesrećom na poslu smatra se samo povreda koju pretrpe pod okolnostima iz tačke 4. stav 1. ovog člana.
(1) Profesionalne bolesti su određene bolesti prouzrokovane dužim neposrednim uticajem procesa rada i uslova rada na određenim radnim mestima ili poslovima, odnosno delatnostima na osnovu kojih obolelo lice ima svojstvo osiguranika u smislu odredaba glave II ovog zakona.
(2) Lista profesionalnih bolesti**` sa poslovima odnosno radovima na kojima se one pojavljuju i uslovima pod kojima se smatraju profesionalnim bolestima u smislu stava 1. ovog člana, data je u prilogu ovog zakona i čini njegov sastavni deo. Ovlašćuje se savezni sekretar za rad da, po potrebi, dopunjava ovu listu u pogledu profesionalnih bolesti i bliže određuje poslove i uslove u njoj određene.
Prava za slučaj invalidnosti usled nesreće na poslu (čl. 46. i 47) ili profesionalne bolesti (član 48) stiče osiguranik i kad takva nesreća odnosno bolest nije prouzrokovana u vezi sa radom na određenom radnom mestu odnosno poslu, već na drugom radu koji osiguranik vrši u interesu organizacije odnosno ustanove sa kojom je u radnom odnosu.
(1) Osiguranici iz čl. 14. do 20. i člana 24. stav 1. tač. 1, 2. i 5. ovog zakona stiču prava predviđena ovim zakonom kao da su pretrpeli nesreću na svom redovnom poslu i kad za vreme trajanja radnog odnosa, delatnosti odnosno okolnosti po osnovu koje imaju svojstvo osiguranika nastupi povreda prouzrokovana na način predviđen članom 46. stav 1. ovog zakona:
1) na organizovanim javnim radovima od opšteg značaja ili akcijama spasavanja ili odbrane od elementarnih nepogoda ili udesa,
2) u vršenju određenih javnih funkcija ili građanskih dužnosti po pozivu državnih organa,
3) u vršenju određenih političkih, građanskih prava i društvenih funkcija,
4) na vojnoj vežbi u Jugoslovenskoj narodnoj armiji,
5) u velikim elementarnim udesima koji pogađaju čitava naselja ili šira područja.
(2) Savezni sekretar za rad bliže određuje propisima koje donosi na osnovu člana 23. stav 2. ovog zakona i slučajeve iz tačke 3. stav 1. ovog člana.
(3) Osiguranici iz čl. 14. do 16. i člana 18. ovog zakona stiču prava predviđena ovim zakonom kao da su pretrpeli nesreću na svom redovnom poslu i kad povreda prouzrokovana na način predviđen u članu 46. stav 1. ovog zakona nastupi za vreme odsluženja vojnog roka u Jugoslovenskoj narodnoj armiji, ako su stupili na odsluženje najdocnije u roku od mesec dana po prestanku radnog odnosa ili drugog svojstva. Ovo pravo ima i lice koje po članu 24. stav 1. tačka 5. ovog zakona zadržava svojstvo osiguranika.
(4) Nesrećom na poslu smatra se u slučajevima iz st. 1. i 3. ovog člana i povreda pretrpljena pod okolnostima iz člana 47. stav 1. tačka 1. ovog zakona.
Osiguranici iz čl. 21. i 22. ovog zakona stiču prava predviđena ovim zakonom kao da su pretrpeli nesreću u vršenju rada odnosno delatnosti po osnovu kojih imaju svojstvo osiguranika i kad za vreme dok imaju to svojstvo nastupi povreda prouzrokovana na način predviđen u članu 46. stav 1. ovog zakona u vršenju radova odnosno dužnosti iz člana 50. stav 1. tač. 1. i 2. odnosno pod okolnostima iz člana 50. stav 1. tačka 5. ovog zakona.
(1) Osiguranik kod koga je pre stupanja u radni odnos postojalo telesno oštećenje u smislu ovog zakona koje prilikom stupanja u radni odnos nije uticalo na njegovu radnu sposobnost, ako nastupi invalidnost prouzrokovana nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću, stiče prava prema ukupnom stanju invalidnosti iako na to ukupno stanje utiče i ranije telesno oštećenje.
(2) Osiguranici-ratni vojni invalidi i mirnodopski vojni invalidi, kod kojih nastupi invalidnost prouzrokovana nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću stiču prava prema ukupnom stanju invalidnosti, iako je njihov vojni invaliditet uticao na radnu sposobnost prilikom stupanja u radni odnos.
(1) Osiguranik, u smislu odredaba ovog zakona, je lice iz čl. 14. do 23. i člana 25. ovog zakona za vreme dok traje svojstvo koje mu daje pravo na osiguranje po ovom zakonu, kao i po prestanku tog svojstva - dok traju okolnosti iz člana 24. ovog zakona.
(2) Invalid rada, u smislu odredaba ovog zakona, je lice koje je po osnovu invalidnosti ili telesnog oštećenja steklo neko od prava po ovom zakonu.
(3) Pod izrazom radni odnos, u smislu ovog zakona, podrazumevaju se i delatnosti iz člana 14. tač. 2. i 3. ovog zakona.
(4) Pod izrazom slučajevi invalidnosti, u smislu odredaba glave II i glave III osim člana 41. ovog zakona, podrazumevaju se i slučajevi opasnosti od nastupanja invalidnosti kao i telesnog oštećenja kad je ono prouzrokovano nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću.
ODREDBE O POJEDINIM PRAVIMA
a) Pravo na invalidsku penziju
Pravo na invalidsku penziju imaju osiguranici koji postanu:
1) invalidi rada I kategorije invalidnosti,
2) invalidi rada III kategorije invalidnosti koji su nesposobni za vršenje svog posla a bez prethodne profesionalne rehabilitacije nisu sposobni za vršenje drugog odgovarajućeg posla, kojima se po ovom zakonu ne obezbeđuje profesionalna rehabilitacija zato što su stariji od 45 godina (muškarci) odnosno stariji od 40 godina (žene),
3) invalidi rada II i III kategorije invalidnosti sposobni za rad na drugom odgovarajućem poslu bez profesionalne rehabilitacije, kojima se po ovom zakonu ne obezbeđuje odgovarajuće zapošljenje zato što su stariji od 55 godina (muškarci) odnosno stariji od 50 godina (žene),
4) invalidi rada II i III kategorije invalidnosti osposobljeni profesionalnom rehabilitacijom za rad na drugom poslu, a kod kojih posle navršene 40 godine života, odnosno kod invalida - slepih bez obzira na godine života, usled nastale promene u stanju invalidnosti nastupi gubitak sposobnosti za rad na poslu za koji su rehabilitovani, ako nisu sposobni za rad na drugom odgovarajućem poslu bez ponovne profesionalne rehabilitacije,
5) osiguranici - ratni vojni invalidi od I do VI grupe koji postanu invalidi rada II ili III kategorije invalidnosti, ako ne mogu da rade na svom poslu sa više od polovine punog radnog vremena, bez obzira da li bi mogli da rade na drugom odgovarajućem poslu,
6) invalidi rada II i III kategorije invalidnosti - učesnici narodnooslobodilačkog rata (u daljem tekstu: borci NOR) koji su stupili u narodnooslobodilačku borbu pre 9. septembra 1943. godine kao i učesnici španskog građanskog rata, ako na svom poslu ne mogu da rade više od polovine punog radnog vremena, bez obzira da li bi mogli da rade na drugom odgovarajućem poslu.
(1) Invalidi rada III kategorije invalidnosti koji su stekli pravo na profesionalnu rehabilitaciju, odnosno invalidi rada II i III kategorije invalidnosti koji su stekli pravo na zapošljenje na odgovarajućem poslu, kod kojih nastupi takvo pogoršanje već utvrđene invalidnosti koje povlači pravo na invalidsku penziju u smislu člana 54. ovog zakona, stiču pravo na invalidsku penziju:
1) ako je pogoršanje invalidnosti nastupilo pre isteka roka od godine dana od dana određivanja prava na profesionalnu rehabilitaciju odnosno na zapošljenje - bez obzira da li su započeli ili nisu započeli korišćenje tog prava,
2) ako je pogoršanje nastupilo po isteku roka od godinu dana od dana određivanja prava na profesionalnu rehabilitaciju odnosno na zapošljenje - pod uslovom da su u roku od godinu dana počeli koristiti to pravo i koristili ga do nastupanja pogoršanja invalidnosti,
3) ako je pogoršanje nastupilo po isteku roka od godinu dana od dana određivanja prava na profesionalnu rehabilitaciju odnosno na zapošljenje, a to pravo nije korišćeno u roku od godinu dana, ili je korišćenje započeto pa svojevoljno prekinuto - ako na dan nastupanja pogoršanja ispunjavaju uslove za sticanje prava na invalidsku penziju po ovom zakonu.
(2) Invalidi rada II i III kategorije invalidnosti kod kojih je invalidnost prouzrokovana nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću stiču po osnovu pogoršanja te invalidnosti u slučajevima iz stava 1. ovog člana pravo na invalidsku penziju bez obzira da li ispunjavaju uslove iz tač. 1. do 3. stav 1. ovog člana.
Invalidi rada III kategorije invalidnosti koji su stekli pravo na profesionalnu rehabilitaciju, odnosno invalidi rada II i III kategorije invalidnosti koji su stekli pravo na zapošljenje na odgovarajućem poslu, kod kojih nastupi nov slučaj invalidnosti usled bolesti ili povrede van posla koji povlači pravo na invalidsku penziju u smislu člana 54. ovog zakona, stiču pravo na invalidsku penziju ako na dan nastupanja novog slučaja invalidnosti ispunjavaju uslove za sticanje prava na invalidsku penziju po ovom zakonu.
(1) Ako kod invalida rada II i III kategorije invalidnosti koji su kao uživaoci invalidske penzije stupili u radni odnos i rade sa radnim vremenom koje odgovara preostaloj radnoj sposobnosti nastupi pogoršanje ranije utvrđene invalidnosti ili nov slučaj invalidnosti, koji prouzrokuju promenu kategorije invalidnosti, određuje se nov iznos već utvrđene invalidske penzije prema novoj kategoriji invalidnosti.
(2) Pri određivanju novog iznosa penzije u slučajevima iz stava 1. ovog člana, vreme provedeno u radnom odnosu u svojstvu uživaoca invalidske penzije računa se u staž osiguranja za povećanje procenta invalidske penzije, ali najviše do navršenih 40 (muškarci) odnosno 35 (žene) godina penzijskog staža. Radi utvrđivanja prava odnosno određivanja dodatka na invalidnost (član 76) prema godinama života uzimaju se godine života koje takav invalid rada ima u času nastupanja pogoršanja odnosno novog slučaja invalidnosti koji je prouzrokovao invalidnost I kategorije.
(3) Invalidima rada II i III kategorije invalidnosti koji su kao uživaoci invalidske penzije proveli najmanje 3 godine u radnom odnosu sa radnim vremenom koje odgovara njihovoj preostaloj radnoj sposobnosti, u slučajevima iz stava 1. ovog člana, ako to uživalac zahteva i ako je za njega povoljnije, invalidska penzija ponovo će se odrediti od penzijskog osnova utvrđenog u smislu člana 63. ovog zakona, s tim što se penzijski osnov utvrđuje samo prema ličnim dohocima ostvarenim za vreme zapošljenja u svojstvu uživaoca invalidske penzije, a visina penzije određuje se uz primenu stava 2. ovog člana.
(4) Invalidi rada II i III kategorije invalidnosti koji su stekli pravo na invalidsku penziju po članu 54. tač. 2. do 6. ovog zakona ako stupe u radni odnos i rade sa radnim vremenom koje odgovara preostaloj radnoj sposobnosti, mogu na osnovu takvog rada steći pravo na starosnu penziju po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju.
Osiguranici koji u vreme nastupanja invalidnosti ispunjavaju i uslove za invalidsku penziju i uslove za starosnu penziju po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju mogu, po sopstvenom izboru, ostvariti pravo na invalidsku penziju ili pravo na starosnu penziju.
Kad je sticanje prava na invalidsku penziju uslovljeno navršenjem određenog penzijskog staža, pri utvrđivanju ovog staža radi sticanja i određivanja prava iz invalidskog osiguranja ne računa se vreme koje se po odredbama čl. 162. do 164. uz primenu člana 166. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju ne računa u staž osiguranja odnosno penzijski staž.
Invalidi rada III kategorije invalidnosti koji su stekli pravo na profesionalnu rehabilitaciju, odnosno invalidi rada II i III kategorije invalidnosti koji su stekli pravo na zapošljenje na odgovarajućem poslu, ne mogu po osnovu tog stanja invalidnosti steći pravo na invalidsku penziju kad navrše godine života sa kojima invalidi rada II i III kategorije invalidnosti stiču to pravo u slučajevima iz člana 54. tač. 2. do 6. ovog zakona.
(1) Uživalac starosne penzije stečene na osnovu penzijskog staža od 40 godina (muškarac) odnosno 35 godina (žena), kao i uživalac starosne penzije koji je navršio 60 (muškarac) odnosno 55 (žena) godina života, može po osnovu radnog odnosa u svojstvu uživaoca starosne penzije steći pravo na invalidsku penziju samo u slučaju invalidnosti prouzrokovane nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću.
(2) Uživalac starosne penzije stečene na osnovu penzijskog staža manjeg od 40 godina (muškarac) odnosno 35 godina (žena), koji je mlađi od 60 godina (muškarac) odnosno 55 godina (žena), može po osnovu radnog odnosa steći pravo na invalidsku penziju u slučaju invalidnosti prouzrokovane bolešću ili povredom van posla, nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću.
(1) Ako uživalac starosne ili porodične penzije stekne pravo na invalidsku penziju, ili ako uživalac invalidske penzije stekne pravo na starosnu ili porodičnu penziju, može uživati samo jednu od tih penzija, po sopstvenom izboru.
(2) Ako osiguranik za isti slučaj invalidnosti stekne pravo na invalidsku penziju po ovom zakonu i pravo na invalidninu po propisima o mirnodopskim vojnim invalidima može uživati samo jedno od tih prava, po sopstvenom izboru.
b) Osnovi za određivanje invalidske penzije
(1) Kao osnov za određivanje invalidske penzije, ako ovim zakonom nije drukčije određeno, uzima se penzijski osnov koji bi služio za određivanje starosne penzije po odredbama Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju.
(2) Periodi prema kojima se po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju utvrđuje penzijski osnov računaju se unatrag od dana nastupanja invalidnosti (član 188).
(1) Osiguraniku koji stiče pravo na invalidsku penziju sa stažom osiguranja manjim od 5 godina, kao penzijski osnov uzima se prosečni mesečni iznos ličnih dohodaka koje je osiguranik ostvario za vreme koje je ukupno proveo u osiguranju do dana nastupanja invalidnosti.
(2) Ako je invalidnost prouzrokovana nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću nastupila po prestanku radnog odnosa preračunavanje ranije ostvarenih ličnih dohodaka koji ulaze u penzijski osnov primenom valorizacionih koeficijenata po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju vrši se na način predviđen za osiguranika koji je bio osiguran na dan od koga mu pripada penzija.
(1) Osiguranicima koji steknu pravo na invalidsku penziju u slučajevima iz člana 50. ovog zakona, kao osnov za određivanje invalidske penzije uzima se penzijski osnov od koga bi im se odredila ta penzija u slučaju invalidnosti prouzrokovane nesrećom na njihovom redovnom poslu odnosno pri vršenju delatnosti po osnovu koje imaju svojstvo osiguranika.
(2) U slučajevima iz stava 1. ovog člana penzijski osnov utvrđuje se prema ličnom dohotku ostvarenom u radnom odnosu, s tim da se i osiguraniku koji je u času pretrpljene nesreće bio van radnog odnosa vrši preračunavanje ranije ostvarenih ličnih dohodaka uz primenu odredbe člana 64. stav 2. ovog zakona.
(1) Osiguranicima iz člana 17. ovog zakona koji kao lica u radnom odnosu dobrovoljno učestvuju u omladinskoj radnoj akciji, kao osnov za određivanje invalidske penzije uzima se osnov određen po čl. 63. i 64. ovog zakona prema periodima rada pre stupanja na omladinsku radnu akciju, ako je to za njih povoljnije.
(2) Osiguranicima iz člana 17. ovog zakona koji su na omladinsku radnu akciju stupili kao učesnici ili studenti kao osnov za određivanje invalidske penzije uzima se odgovarajući novi penzijski osnov iz člana 216. stav 1. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju, i to penzijski osnov:
1) XII osiguraničkog razreda - za studente fakulteta umetničkih akademija i visokih škola,
2) XIV osiguraničkog razreda - za studente viših stručnih škola,
3) XVI osiguraničkog razreda - za sve učenike.
(3) Ostalim osiguranicima iz člana 17. ovog zakona koji steknu pravo na invalidsku penziju, kao osnov za određivanje te penzije uzima se odgovarajući novi penzijski osnov XX osiguraničkog razreda iz tabele iz člana 216. stav 1. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju.
(1) Osiguranicima - učenicima u privredi i učenicima stručnih škola sa praktičnom obukom, kao i učenicima ostalih stručnih škola i studentima viših stručnih škola visokih škola, umetničkih akademija i fakulteta, koja steknu pravo na invalidsku penziju, kao osnov za određivanje invalidske penzije uzima se odgovarajući novi penzijski osnov iz člana 216. stav 1. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju, i to penzijski osnov:
1) XII osiguraničkog razreda - za studente fakulteta, umetničkih akademija i visokih škola,
2) XIV osiguraničkog razreda - za studente viših stručnih škola,
3) XVI osiguraničkog razreda - za sve učenike.
(2) Osiguranicima - licima na dobrovoljnoj praksi (volonterima) koji steknu pravo na invalidsku penziju, kao osnov za određivanje te penzije uzima se penzijski osnov iz stava 1. ovog člana koji odgovara njihovoj školskoj spremi.
Osiguranicima koji steknu pravo na invalidsku penziju u slučajevima iz člana 23. ovog zakona, kao osnov za određivanje invalidske penzije uzima se odgovarajući novi penzijski osnov XX osiguraničkog razreda iz tabele iz člana 216. stav 1. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju.
v) Određivanje visine invalidske penzije u slučaju invalidnosti usled bolesti ili povrede van posla
(1) U slučaju invalidnosti prouzrokovane bolešću ili povredom van posla invalidska penzija određuje se od penzijskog osnova utvrđenog po čl. 63. do 68. ovog zakona.
(2) Visina invalidske penzije određuje se prema dužini penzijskog staža u procentu u kome se određuje i starosna penzija osiguranicima koji su ispunili opšte uslove za sticanje prava na starosnu penziju. Kad se penzija stiče sa penzijskim stažom manjim od 20 godina, penzija se određuje u visini od 45% od penzijskog osnova za muškarce odnosno 55% od penzijskog osnova za žene, ako je invalidnost nastupila do navršene 60 (muškarci) odnosno 55 (žene) godine života. Ako je invalidnost nastupila posle tih godina života, a penzija se stiče sa penzijskim stažom manjim od 20 godina, za sve godine staža do navršenih 15 godina penzija se određuje u visini od 35% od penzijskog osnova za muškarce odnosno 40% od penzijskog osnova za žene i povećava se u procentima kao i starosna penzija u takvom slučaju.
(1) Osiguraniku - nosiocu "Partizanske spomenice 1941" invalidska penzija određuje se u visini 100% od ličnog dohotka ostvarenog u poslednjoj godini pre nastupanja invalidnosti, ili prosečnog ličnog dohotka ostvarenog u poslednjih pet godina ako je to za osiguranika povoljnije. Vojnom osiguraniku - nosiocu "Partizanske spomenice 1941" odrediće se, na njegov zahtev, ako je to za njega povoljnije, penzija u visini od 100% od penzijskog osnova utvrđenog po članu 51. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju.
(2) Osiguraniku - borcu NOR od pre 9. septembra 1943. godine odnosno španskom borcu, koji nije nosilac "Partizanske spomenice 1941", visina invalidske penzije određuje se od penzijskog osnova u procentima i na način koji su predviđeni za određivanje starosne penzije ovih boraca po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju. Ako se invalidska penzija stiče sa stažom manjim od 15 godina, penzija se određuje u visini od 45% od penzijskog osnova za muškarce odnosno 47,5% od penzijskog osnova za žene. Tako određene penzije povećavaju se za 60%, s tim da ne mogu biti veće od 85% od penzijskog osnova.
(3) Osiguraniku - borcu NOR od pre 9. septembra 1943. godine odnosno španskom borcu, čiji je prosečni mesečni iznos ličnog dohotka manji od iznosa do koga je u odnosnoj godini obezbeđivan borački dodatak po posebnim propisima, a koji nije ostvario taj dodatak jer nije ispunjavao uslove potrebnog staža po tim propisima, penzijski osnov utvrdiće se tako što će se za svaku takvu godinu pored ostvarenog ličnog dohotka uzeti i iznos boračkog dodatka koji bi borcu pripadao da je ispunjavao uslove staža propisane za taj dodatak.
(1) Osiguraniku - borcu NOR koji je stupio u narodnooslobodilačku borbu odnosno započeo sa aktivnim i organizovanim radom u narodnooslobodilačkoj borbi 9. septembra 1943. godine ili docnije, kome je visina invalidske penzije određena prema stažu manjem od 40 godina (muškarac) odnosno 35 godina (žena), iznos invalidske penzije obračunate prema navršenom stažu povećava se i to:
1) borcu NOR od 9. septembra 1943. godine do kraja te godine - za 60%,
2) borcu NOR od 1944. godine - za 30%,
3) borcu NOR od 1945. godine - za 10%,
(2) Povećana penzija po stavu 1. ovog člana ne može biti veća od 85% od iznosa penzijskog osnova.
(1) Osiguraniku - jugoslovenskom državljaninu koji je posle 6. aprila 1941. godine bio zarobljen ili interniran, koji je u logorima ratnih zarobljenika ili političkih zatvorenika odnosno interniraca neprekidno aktivno i organizovano učestvovao u radu za narodnooslobodilački pokret i koji se posle izlaska iz logora stavio na raspolaganje narodnooslobodilačkom pokretu nastavljajući aktivan rad za pokret, ako mu to vreme nije priznato u dvostrukom trajanju a invalidska penzija je određena prema stažu manjem od 40 godina (muškarac) odnosno 35 godina (žena), iznos invalidske penzije obračunate prema navršenom stažu povećava se za 30%, ali ne može biti veći od 85% od iznosa penzijskog osnova.
(2) Osiguranik koji ispunjava uslove za povećanje penzije i po članu 71. ovog zakona i po stavu 1. ovog člana, može po sopstvenom izboru ostvariti povećanje samo po jednom od ta dva osnova.
(1) Osiguranicima - ratnim vojnim invalidima od I do VI grupe koji su najmanje polovinu razdoblja od 15. maja 1945. godine do dana kad postanu invalidi rada proveli u radnom odnosu priznatom u staž osiguranja, a kojima invalidska penzija određena po penzijskom stažu iznosi manje od 85% od penzijskog osnova pripada invalidska penzija u visini od 85% od penzijskog osnova, bez obzira da li je ratni invaliditet uticao ili nije uticao na invalidnost po ovom zakonu, ako postanu:
1) invalidi I kategorije invalidnosti,
2) invalidi II ili III kategorije invalidnosti, a po članu 54. tač. 2. i 3. imaju pravo na invalidsku penziju,
3) invalidi II ili III kategorije invalidnosti koji ispunjavaju uslove za profesionalnu rehabilitaciju odnosno zapošljenje, ako na svom poslu ne mogu da rade više od polovine punog radnog vremena, a nisu sposobni za rad na drugom odgovarajućem poslu bez profesionalne rehabilitacije.
(2) Pravo na invalidsku penziju u visini od 85% od penzijskog osnova u smislu stava 1. ovog člana imaju pod istim uslovima, u slučajevima iz tač. 1. i 2. stav 1. ovog člana, i osiguranici - mirnodopski vojni invalidi od I do VI grupe, kao i drugi invalidi od I do VI grupe koji su prema posebnim saveznim propisima izjednačeni sa mirnodopskim vojnim invalidima.
Osiguranicima iz člana 39. stav 1. ovog zakona invalidska penzija određuje se u visini od 85% od penzijskog osnova bez obzira na staž osiguranja odnosno na ukupni penzijski staž.
(1) Invalidska penzija u iznosu određenom po čl. 69. do 74. ovog zakona pripada:
1) invalidima rada I kategorije invalidnosti,
2) invalidima rada II i III kategorije invalidnosti koji u času nastupanja invalidnosti imaju 60 ili više godina života (muškarci) odnosno 55 ili više godina života (žene),
3) invalidima rada II i III kategorije invalidnosti iz člana 54. tač. 4. do 6. ovog zakona.
(2) Invalidima rada II i III kategorije invalidnosti koji nisu obuhvaćeni u tač. 2. i 3. stav 1. ovog člana a stekli su pravo na invalidsku penziju zato što im se s obzirom na starost ne obezbeđuje pravo na profesionalnu rehabilitaciju odnosno zapošljavanje po ovom zakonu, pripada privremena invalidska penzija, koja se određuje u procentu od invalidske penzije obračunate po čl. 69. do 74. ovog zakona, zavisno od srazmere između radnog veka i ukupno navršenog penzijskog staža, i to u visini:
1) od 90% - ako ukupan penzijski staž iznosi najmanje tri četvrtine radnog veka,
2) od 80% - ako ukupan penzijski staž iznosi manje od tri četvrtine radnog veka.
(3) Privremena invalidska penzija (stav 2) pripada sve dok uživalac penzije ne navrši 60 (muškarac) odnosno 55 (žena) godina života posle čega mu pripada invalidska penzija obračunata po čl. 69. do 74. ovog zakona.
(4) Po smrti uživaoca privremene invalidske penzije, kao osnov za određivanje porodične penzije uzima se invalidska penzija koja je uživaocu pripadala u času smrti, preračunata na iznos koji bi mu pripadao da je već navršio 60 (muškarac) odnosno 55 (žena) godina života.
(1) Uživaocu invalidske penzije - invalidu rada I kategorije invalidnosti kod koga je invalidnost nastupila pre navršene 55 (muškarci) odnosno 50 (žene) godine života a čija penzija određena na osnovu penzijskog staža odnosno uz primenu čl. 70. do 72. ovog zakona iznosi manje od 85% od penzijskog osnova, pripada uz invalidsku penziju i dodatak na invalidnost koji se određuje u procentu od iznosa penzije zavisno od srazmere između radnog veka i ukupnog navršenog penzijskog staža.
(2) Dodatak na invalidnost iznosi:
od iznosa penzije |
ako ukupan penzijski staž iznosi |
||
20% |
tri četvrtine ili više od radnog veka |
||
15% |
polovinu ili više od radnog veka |
||
10% |
manje od polovine radnog veka |
(3) Dodatak na invalidnost zajedno sa invalidskom penzijom ne može biti veći od 85% od penzijskog osnova.
(4) Dodatak na invalidnost je sastavni deo invalidske penzije i uzima se u obzir i kad invalidska penzija služi kao osnov za određivanje porodične penzije.
Osiguranicima koji su posle navršene 20 godine života bili na redovnom školovanju i takvim školovanjem stekli višu ili visoku stručnu spremu, radi primene člana 75. stav 2. i člana 76. ovog zakona vreme provedeno na školovanju uzima se u obzir tako što se osiguraniku koji je stakao višu stručnu spremu radni vek računa od navršene 23 godine života, a osiguraniku koji je stekao visoku stručnu spremu - od navršene 25 godine života, pa do nastupanja invalidnosti.
g) Određivanje visine invalidske penzije u slučaju invalidnosti usled nesreće na poslu ili profesionalne bolesti
(1) U slučaju invalidnosti prouzrokovane nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću invalidska penzija određuje se u visini od 85% od penzijskog osnova utvrđenog po čl. 63. do 68. ovog zakona, bez obzira na dužinu navršenog staža osiguranja odnosno ukupnog penzijskog staža.
(2) Osiguraniku - nosiocu "Partizanske spomenice 1941" invalidska penzija u slučaju iz stava 1. ovog člana određuje se u visini od 100% od ličnog dohotka ostvarenog u poslednjoj godini pre nastupanja invalidnosti, ili prosečnog ličnog dohotka ostvarenog u poslednjih 5 godina ako je to za osiguranika povoljnije, odnosno od penzijskog osnova utvrđenog po članu 51. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju - ako je u pitanju vojni osiguranik za koga je to povoljnije.
Iznos invalidske penzije obračunat po članu 78. ovog zakona pripada invalidima rada I kategorije invalidnosti i onim invalidima rada II i III kategorije invalidnosti koji su navedeni u članu 75. stav 1. tač. 2. i 3. ovog zakona Ostalim invalidima rada II i III kategorije invalidnosti (član 75. stav 2) pripada privremena invalidska penzija u visini određenoj po članu 75. stav 2. od invalidske penzije obračunate po članu 78. ovog zakona, dok ne navrše 60 (muškarci) odnosno 55 (žene) godina života, posle čega im pripada invalidska penzija obračunata po članu 78. ovog zakona.
d) Određivanje visine invalidske penzije u slučaju invalidnosti prouzrokovane sticajem više uzroka
(1) Ako je invalidnost po osnovu koje invalid rada I, II ili III kategorije invalidnosti stiče pravo na invalidsku penziju prouzrokovana delimično nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću, a delimično bolešću ili povredom van posla invalidska penzija koja invalidu u tom slučaju pripada određuje se kao jedna penzija koja se sastoji od srazmernog dela invalidske penzije obračunate ako za slučaj nesreće na poslu i profesionalne bolesti (član 78) i od srazmernog dela invalidske penzije obračunate kao za slučaj bolesti i povrede van posla (čl. 69. do 74).
(2) Radi određivanja invalidske penzije po stavu 1. ovog člana, srazmerni delovi invalidske penzije određuju se prema tome koliko su na ukupnu invalidnost uticale posledice prouzrokovane nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću, a koliko posledice prouzrokovane bolešću ili povredom van posla.
(3) Visina invalidske penzije koja pripada po stavu 1. ovog člana određuje se tako što se prethodno odredi iznos invalidske penzije koja bi pripadala da je ukupna invalidnost prouzrokovana nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću i iznos invalidske penzije koja bi pripadala da je ukupna invalidnost prouzrokovana bolešću ili povredom van posla. Od svakog od tako obračunatih iznosa uzme se procent koji odgovara uticaju pojedinog uzroka invalidnosti na ukupnu invalidnost u smislu stava 2. ovog člana. Zbir tako dobivenih iznosa, ali najviše do iznosa od 85% od penzijskog osnova, čini invalidsku penziju koja pripada u slučajevima iz stava 1. ovog člana.
(1) Pravo na dodatak za pomoć i negu imaju invalidi rada I kategorije invalidnosti kojima je u vreme nastupanja takve invalidnosti za osnovne životne potrebe neophodna stalna pomoć i nega drugog lica, ili kod kojih takva potreba nastupi naknadno usled pogoršanja invalidnosti ili novog slučaja invalidnosti za koji stiču prava po ovom zakonu.
(2) Pravo na dodatak za pomoć i negu imaju i osiguranici koji su stupili u radni odnos kao slepi - dok su u radnom odnosu, kao i osiguranici koji za vreme radnog odnosa usled bolesti ili povrede postanu slepi - ako ostanu u radnom odnosu ili ponovo stupe u radni odnos, i to bez obzira na kategoriju invalidnosti, ako nemaju pravo na dodatak za pomoć i negu po drugom osnovu. Po prestanku radnog odnosa ova lica zadržavaju pravo na dodatak za pomoć i negu ako su stekla pravo na invalidsku penziju ili pravo na profesionalu rehabilitaciju odnosno pravo na zapošljenje po ovom zakonu ili pravo na starosnu penziju osim prava na prevremenu penziju po članu 28. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju.
(3) Invalidi radi koji po članu 57. stav 4. ovog zakona steknu pravo na starosnu penziju, kao i osiguranici koji po članu 58. ovog zakona po sopstvenom izboru ostvare pravo na starosnu penziju, imaju i pravo na dodatak za pomoć i negu, ako ispunjavaju ili usled pogoršanja ranije utvrđene invalidnosti docnije ispune uslove za sticanje tog prava.
(4) Dodatak za pomoć i negu ne pripada korisniku tog dodatka (st. 1. i 2) za vreme dok je smešten u bolnici ili drugoj ustanovi stacionarnog tipa, i to za vreme preko 30 dana trajanja tog smeštaja Skupština republičke zajednice socijalnog osiguranja može utvrditi slučajeve i kriterijume kad se korisniku za to vreme ne prekida isplata dodatka za pomoć i negu.
Visinu dodatka za pomoć i negu određuje skupština republičke zajednice socijalnog osiguranja i to najviše do visine graničnog iznosa najnižeg penzijskog primanja utvrđenog za određivanje zaštitnog dodatka.
(1) Uživaocima invalidske penzije obezbeđuje se zaštitni dodatak na penziju ako im invalidska penzija određena po ovom zakonu iznosi manje od propisanog graničnog iznosa najnižeg penzijskog primanja i ako ni uživalac penzije ni članovi njegovog domaćinstva nemaju drugih prihoda dovoljnih za izdržavanje.
(2) U pogledu prihoda domaćinstva graničnog iznosa najnižeg penzijskog primanja i određivanja visine prihoda domaćinstva u smislu stava 1. ovog člana, način korišćenja i gubitka prava na zaštitni dodatak, shodno se primenjuju odredbe člana 37. st. 2. i 3. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju.
(1) Pravo na invalidninu imaju osiguranici kod kojih nastupi telesno oštećenje u smislu člana 29. ovog zakona profesionalne bolesti usled nesreće na poslu ili bez obzira da li to oštećenje prouzrokuje ili ne prouzrokuje invalidnost.
(2) Pravo na invalidninu stiče osiguranik nezavisno od toga da li stiče i koristi i neko drugo pravo po ovom zakonu.
(3) Osiguranik ne stiče pravo na invalidninu po osnovu telesnog oštećenja koje je postojalo pre stupanja u radni odnos niti za docnije pogoršanje tog telesnog oštećenja. Izuzetno kad je pre stupanja u radni odnos postojalo oštećenje jednog oka, uha, ruke ili noge, pa docnije nastupi usled nesreće na poslu ili profesionalne bolesti oštećenje i drugog istovetnog organa, osiguranik stiče pravo na invalidninu za oštećenje oba ta organa.
Visina invalidnine određuje se, prema stepenu telesnog oštećenja (član 30), u procentu od odgovarajućeg novog penzijskog osnova XX osiguraničkog razreda iz tabele u članu 216. stav 1. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju, i iznosi:
Ako je telesno oštećenje |
Procent invalidnine iznosi |
|||
1 |
stepena |
40 |
||
2 |
" |
36 |
||
3 |
" |
32 |
||
4 |
" |
28 |
||
5 |
" |
24 |
||
6 |
" |
20 |
||
7 |
" |
16 |
||
8 |
" |
12 |
||
(1) Invalidnina se određuje prema stepenu telesnog oštećenja u vreme nastupanja tog oštećenja.
(2) Uživaocima invalidnine koji su kao invalidi rada II ili III kategorije invalidnosti stekli pravo na profesionalnu rehabilitaciju odnosno na zapošljenje na odgovarajućem poslu, docnija pogoršanja telesnog oštećenja uzimaju se u obzir za određivanje novog stepena telesnog oštećenja i većeg iznosa invalidnine.
tač. 1) i 2) (brisane)
(1) Uživaocima invalidnine koji su kao invalidi rada I, II ili III kategorije invalidnosti stekli pravo na invalidsku penziju, docnija pogoršanja telesnog oštećenja uzimaju se u obzir za određivanje novog stepena telesnog oštećenja i većeg iznosa invalidnine.
(2) Uživaocima invalidnine koji nisu stekli i neko drugo pravo po ovom zakonu, docnija pogoršanja telesnog oštećenja uzimaju se u obzir za određivanje novog stepena telesnog oštećenja i većeg iznosa invalidnine.
tač. 1) i 2) (brisane)
(1) Ako kod osiguranika kod koga je ranije nastupilo telesno oštećenje ispod 30% dođe do pogoršanja tako da oštećenje iznosi 30% ili više, osiguranik stiče pravo na invalidninu ako ispunjava uslove staža osiguranja iz člana 36. st. 1. i 2. i člana 38. ovog zakona ili uslov penzijskog staža iz člana 36. stav 3. ovog zakona.
(2) Nov stepen telesnog oštećenja u slučajevima iz stava 1. ovog člana određuje se na osnovu novog stanja ukupnog telesnog oštećenja.
(3) Ako osiguranik za isti slučaj telesnog oštećenja stekne pravo na invalidninu po ovom zakonu i pravo na invalidninu po propisima o mirnodopskim vojnim invalidima, može uživati samo jedno od tih prava, po sopstvenom izboru.
(1) Pravo na invalidninu invalid rada zadržava i ako po odredbama člana 57. stav 4. ili člana 58. ovog zakona stekne pravo na starosnu penziju ili ako stekne pravo na porodičnu penziju po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju.
(2) Odredba člana 87. stav 1. ovog zakona važi i za uživaoce invalidnine iz stava 1. ovog člana.
3. Profesionalna rehabilitacija i materijalno obezbeđenje u vezi sa korišćenjem prava na rehabilitaciju
a) Profesionalna rehabilitacija
(1) Pravo na profesionalnu rehabilitaciju imaju osiguranici kod kojih nastupi invalidnost III kategorije pre nego što su navršili određene godine života, i to - muškarci 45, a žene 40 godina, ako prema stanju invalidnosti i preostale radne sposobnosti mogu da se osposobe za rad na drugom odgovarajućem poslu sa punim radnim vremenom propisanim za taj posao.
(2) Komunalni zavod za socijalno osiguranje može ako oceni da se osposobljavanje može postići za kraće vreme i da je celishodno s obzirom na stručnost i godine života, na zahtev osiguranika odnosno invalida rada, odobriti da se profesionalna rehabilitacija izvrši i kad se osiguranik odnosno invalid rada može osposobiti samo za rad sa skraćenim radnim vremenom. Ovo odobrenje može se dati samo ako se osposobljavanje može izvršiti za rad sa najmanje polovinom punog radnog vremena i ako invalid rada nije navršio godine života iz stava 1. ovog člana.
(3) Invalid rada iz stava 2. ovog člana kome je na njegov zahtev dozvoljena rehabilitacija stiče sva prava u vezi sa korišćenjem profesionalne rehabilitacije s tim što ne stiče odnosno gubi pravo na invalidsku penziju.
Pravo na profesionalnu rehabilitaciju imaju, pod uslovima iz člana 90. stav 1. ovog zakona, i osiguranici iz čl. 14. do 16. i 19. ovog zakona kod kojih nije nastupila invalidnost ali postoji opasnost od nastupanja invalidnosti (član 31), ako bez profesionalne rehabilitacije ne mogu da rade na drugom odgovarajućem poslu.
(1) Komunalni zavod za socijalno osiguranje može, na zahtev osiguranika koji postane invalid rada III kategorije invalidnosti, a koji zbog navršenih 45 odnosno 40 godina života ne stiče pravo na profesionalnu rehabilitaciju, odobriti profesionalu rehabilitaciju, ako prema stručnim kvalifikacijama, opštem obrazovanju, preostaloj radnoj sposobnosti, godinama života i zdravstvenom stanju postoji verovatnoća da se može za kraće vreme uspešno osposobiti za rad na drugom odgovarajućem poslu sa punim radnim vremenom.
(2) Odredba člana 90. stav 3. ovog zakona važi i kad je profesionalna rehabilitacija odobrena po stavu 1. ovog člana.
(Brisan)
Invalidi rada koji su stekli pravo na profesionalnu rehabilitaciju, pa po svojoj volji korišćenje tog prava nisu započeli u roku od godine dana od dana određivanja prava, ili su započeli u tom roku pa po svojoj volji prekinu korišćenje profesionalne rehabilitacije, ne mogu na osnovu iste invalidnosti ili docnijeg pogoršanja te invalidnosti ponovo steći pravo na profesionalnu rehabilitaciju i pravo na materijalno obezbeđenje u vezi sa korišćenjem prava na rehabilitaciju.
(1) Invalid rada koji je stekao pravo na profesionalnu rehabilitaciju i koji je na propisan način stekao stručnu spremu za svoj posao, osposobljava se za rad na odgovarajućem drugom poslu za koji je potrebna stručna sprema koja odgovara kategoriji radnog mesta na kome je on radio neposredno pre nastupanja invalidnosti.
(2) Invalid rada koji je stekao pravo na profesionalnu rehabilitaciju, a nema na propisan način stečenu stručnu spremu za svoj posao, osposobljava se za rad na drugom poslu za koji je potrebna stručna sprema koja odgovara kategoriji radnog mesta na kome je on radio bar dve godine za poslednje tri godine rada pre nastupanja invalidnosti.
(3) Invalid rada iz stava 1. ovog člana, ako je to za njega povoljnije, može zahtevati da mu se kategorija radnog mesta odredi po stavu 2. ovog člana.
(4) Invalidu rada koji u poslednje 3 godine nije radio najmanje 2 godine na radnom mestu iste kategorije određuje se kategorija radnog mesta za koju treba da se osposobi tako da se vreme provedeno u tom trogodišnjem razdoblju na radnim mestima više kategorije dodaje vremenu provedenom na radnim mestima nižih kategorija, pa se uzima ona niža kategorija radnog mesta na kojoj je, zajedno sa dodatnim periodima rada na radnim mestima viših kategorija, proveo najmanje dve godine.
Pod kategorijom radnog mesta u smislu ovog zakona podrazumeva se stručna sprema koja je potrebna za rad na radnom mestu na kome osiguranik rada odnosno za koje se invalid rada osposobljava, i to:
1) I kategorija - radno mesto za koje se traži visoka stručna sprema,
2) II kategorija - radno mesto za koje se traži stručna sprema visokokvalifikovanog radnika kao i radno mesto stručnih rukovodilaca sa odgovarajućom spremom koji rukovode poslovima na kojima rade kvalifikovani i visokokvalifikovani radnici, kao i radno mesto za koje se traži viša stručna sprema,
3) III kategorija - radno mesto za koje se traži stručna sprema kvalifikovanog radnika, kao i radno mesto za koje se traži srednja stručna sprema,
4) IV kategorija - radno mesto za koje se traži niža stručna sprema, kao i radno mesto za koje se radnik priučavanjem osposobljava za svoj posao,
5) V kategorija - radno mesto za koje se ne traži stručna sprema.
Invalidi rada - osiguranici iz člana 22. stav 1. tač. 1. i 2. ovog zakona kao i učenici i studenti koji učestvuju na dobrovoljnim omladinskim akcijama (član 17), osposobljavaju se za rad na poslovima odnosno radnim mestima za koja se traži stručna sprema koja odgovara stručnoj spremi za koju su se oni školovanjem osposobljavali.
Invalidi rada - osiguranici iz člana 14. stav 1. tačka 2. ovog zakona koji steknu pravo na profesionalnu rehabilitaciju osposobljavaju se za rad na drugom poslu koji odgovara njihovoj priznatoj stručnoj spremi. Ako je priznata stručna sprema niža od srednje ili njoj ravne stručne spreme, osposobljavanje se vrši za radno mesto III kategorije.
(1) Invalidi rada koji su neposredno pre nastupanja invalidnosti radili na radnim mestima za koja se ne traži stručna sprema (V kategorija), ako s obzirom na stanje invalidnosti i preostale radne sposobnosti ne mogu da rade na drugom radnom mestu iste kategorije, osposobljavaju se priučavanjem za rad na poslovima za koje se traži stručna sprema stečena priučavanjem (IV kategorija).
(2) Osposobljavanje za poslove za koje se traži stručna sprema niža od one koja odgovara poslovima za koje invalid rada ima pravo da se osposobi po čl. 95. do 98. ovog zakona, može se vršiti samo po pristanku invalida rada.
Odredbe čl. 95. do 99. ovog zakona primenjuju se shodno i kad su pravo na profesionalnu rehabilitaciju stekli osiguranici kod kojih postoji opasnost od nastupanja invalidnosti (član 91).
(1) Profesionalna rehabilitacija vrši se:
1) praktičnim radom na odgovarajućim radnim mestima u radnim i drugim organizacijama i državnim organima. Na ovakav način osposobljavaju se invalidi rada koji se, prema stanju invalidnosti i preostale radne sposobnosti i svom opštem zdravstvenom stanju, mogu osposobljavati za rad pod istim uslovima kao i ostali radnici. Ako je to potrebno, sredstva za rad (alati, mašine i drugi uređaji) na odnosnim radnim mestima podešavaju se prema posebnim potrebama i mogućnostima invalida rada,
2) praktičnim radom odnosno izučavanjem određenog zanimanja u posebnim organizacijama za stručno osposobljavanje i zapošljavanje invalida (u daljem tekstu: zaštitne radionice). U zaštitnim radionicama osposobljavaju se i zapošljavaju invalidi koji se prema stanju invalidnosti i preostale radne sposobnosti i svom opštem zdravstvenom stanju ne mogu osposobljavati za rad odnosno zapošljavati pod istim uslovima kao ostali radnici,
3) praktičnim radom u posebno organizovanim samostalnim organizacijama udruženog rada za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje invalida rada u radnim organizacijama. U ovim samostalnim organizacijama udruženog rada osposobljavaju se i zapošljavaju invalidi rada koji se, prema stanju invalidnosti i prestale radne sposobnosti i svom opštem zdravstvenom stanju, ne mogu osposobljavati za rad odnosno zapošljavati pod istim uslovima kao ostali radnici (tačka 1),
4) izučavanjem određenog zanimanja u posebnim ustanovama za rehabilitaciju invalida ili u organizacijama u kojima se vrši rehabilitacija invalida,
5) školovanjem u odgovarajućim školama i na kursevima,
6) sticanjem stručne spreme putem ustanova za obrazovanje odraslih - prema posebnim propisima.
(2) U okviru profesionalne rehabilitacije vrši se i prilagođavanje invalida rada za rad na poslu za koji su rehabilitacijom osposobljeni, kad je to potrebno da bi na novom poslu oni mogli da rade sa normalnim radnim naporom i radnim učinkom.
(3) Profesionalna rehabilitacija i prilagođavanje invalida rada vrši se pod stručnim nadzorom zdravstvene ustanove koja obezbeđuje zdravstvenu zaštitu lica zapošljenih u organizaciji odnosno ustanovi u kojoj se rehabilitacija vrši.
Ako je s obzirom na udaljenost stana invalida od organizacije odnosno ustanove u kojoj bi mogla da se vrši profesionalna rehabilitacija neophodno korišćenje prevoznih sredstava, a invalid rada prema stanju invalidnosti i stepenu telesnog oštećenja ne može koristiti sredstva javnog saobraćaja, ako mu nije obezbeđen poseban prevoz, obezbeđuje se invalidu rehabilitacija van mesta stalnog boravka, sa smeštajem u mestu određenom za vršenje rehabilitacije.
(1) Zaštitne radionice osnivaju radne organizacije zajednice socijalnog osiguranja zajednice za poslove zapošljavanja, društveno-političke zajednice i društvene i druge organizacije. Ove organizacije odnosno zajednice mogu se sporazumeti da zajednički osnuju zaštitnu radionicu.
(2) Zaštitne radionice osnivaju se i posluju kao ustanove saglasno odredbama Osnovnog zakona o ustanovama ("Službeni list SFRJ", br. 5/65 i 50/68). Zaštitne radionice osnivaju se sa osnovnim zadatkom da vrše profesionalnu rehabilitaciju ili zapošljavanje invalida. Delatnost zaštitnih radionica je od posebnog društvenog interesa.
(3) Od sredstava koja na osnovu oslobođenja od plaćanja društvenih obaveza odnosno ustupanja prihoda od strane društveno-političkih zajednica ostaju zaštitnim radionicama obrazuje se poseban namenski fond u zaštitnoj radionici koji služi za unapređivanje uslova za rehabilitaciju odnosno zapošljavanje invalida.
(4) Odredba stava 3. ovog člana shodno se primenjuje i na posebno organizovane samostalne organizacije udruženog rada za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje invalida rada u radnim organizacijama (član 101. stav 1. tačka 3).
U zaštitnim radionicama vrši se profesionalna rehabilitacija i zapošljavanje:
1) invalida rada koji imaju pravo na profesionalnu rehabilitaciju odnosno pravo na zapošljavanje po ovom zakonu,
2) dece osiguranika i uživalaca penzije i dece koja su uživaoci porodične penzije a koja imaju pravo na profesionalnu rehabilitaciju po ovom zakonu,
3) ratnih i mirnodopskih vojnih i s njima izjednačenih invalida i dece palih boraca koji imaju pravo na profesionalnu rehabilitaciju po propisima o ratnim vojnim invalidima,
4) invalidnih lica koja na profesionalnu rehabilitaciju upućuje nadležni opštinski organ.
(1) Kao zaštitne radionice odnosno posebno organizovane samostalne organizacije udruženog rada za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje invalida (član 101. stav 1. tač. 2. i 3) smatraju se one organizacije odnosno samostalne organizacije udruženog rada u kojima postoji republičkim propisima utvrđena srazmera između broja invalida na rehabilitaciji odnosno zapošljenih invalida i ukupnog broja zapošljenih lica u zaštitnoj radionici odnosno posebno organizovanoj samostalnoj organizaciji udruženog rada.
(2) Republičkim propisom bliže su utvrđuju uslovi za osnivanje zaštitnih radionica i posebno organizovanih samostalnih organizacija udruženog rada iz člana 101. stav 1. tač. 2. i 3. ovog zakona i bliže se određuju namene za koje se mogu koristiti sredstva fonda iz člana 103. stav 3. ovog zakona.
(1) Posebne ustanove za rehabilitaciju invalida (član 101. stav 1. tačka 4) osnivaju se sa zadatkom:
1) da vrše rehabilitaciju invalida rada odnosno osiguranika,
2) da vrše stručno osposobljavanje osoblja za rad na rehabilitaciji invalida rada,
3) da prate i proučavaju mere i metode profilakse, medicinske i profesionalne rehabilitacije i profesionalne orijentacije, rezultate njihovog sprovođenja kao i mere za usavršavanje protetičkih sredstava,
4) da proučavaju pitanja u vezi sa posebnom opremom i adaptacijom radnih mesta, kao i upotrebu posebnih sredstava i uređaja za rad pri vršenju profesionalne rehabilitacije, prilagođavanja na rad i zapošljavanja invalida rada,
5) da pružaju stručnu pomoć radnim i drugim organizacijama i ustanovama u sprovođenju rehabilitacije i zapošljavanja invalida rada.
(2) Na posebne ustanove za rehabilitaciju invalida shodno se primenjuju odredbe člana 103. st. 1. do 3. i člana 103b ovog zakona.
(1) Ako je za vršenje profesionalne rehabilitacije potrebno da se izvrše adaptacije prostorija, mašina i drugih uređaja u radnim i drugim organizacijama odnosno državnim organima materijalna i finansijska sredstva za to obezbeđuje zainteresovani zavod za socijalno osiguranje Sporazumom između zavoda i organizacije odnosno organa bliže se određuje namena i način korišćenja tih sredstava.
(2) Zavod za socijalno osiguranje mogu u cilju unapređivanja profesionalne rehabilitacije davati dotacije pojedinim osnivačima stručnih kursova na kojima će se osposobljavati i invalidi rada.
b) Profesionalna rehabilitacija dece-invalida
(1) Pravo na profesionalnu rehabilitaciju imaju i deca osiguranika i uživalaca starosne ili invalidske penzije kao i deca-uživaoci porodične penzije, ako im je rehabilitacija potrebna radi osposobljavanja za život i rad i ako postoji verovatnoća da se rehabilitacijom mogu osposobiti za život i rad (u daljem tekstu: deca-invalidi).
(2) Kao deca-invalidi u smislu ovog člana smatraju se:
1) deca osiguranika koji se nalaze u radnom odnosu i sa njima izjednačenih osiguranika (čl. 14. do 16. i 18),
2) deca osiguranika iz tačke 1. ovog stava kojima je radni odnos ili drugo svojstvo prestalo, a koji su zadržali pravo na invalidsko osiguranje u smislu člana 24. stav 1. tač. 1, 4, 5. i 7. ovog zakona,
3) deca invalida rada koji uživaju materijalno obezbeđenje određeno po osnovu prava na profesionalnu rehabilitaciju ili privremenu naknadu određeno po osnovu prava ia zapošljavanje,
4) deca uživalaca starosne ili invalidske penzije,
5) deca-uživaoci porodične penzije,
(3) Deca-invalidi iz st. 1. i 2. ovog člana su deca nesposobna za samostalan život i rad zbog:
1) invalidnosti prouzrokovane povredom ili bolešću, u smislu ovog zakona,
2) ometenosti u fizičkom ili psihičkom razvitku u smislu posebnih propisa o kategorizaciji i evidentiranju dece ometene u fizičkom i psihičkom razvitku.
(4) Lica iz st. 1. do 3. ovog člana mogu ostvariti pravo na profesionalnu rehabilitaciju do navršenih 45 godina života (muškarci) odnosno 40 godina (žene).
(5) Dete osiguranika (tač. 1. i 2. stav 2) ima pravo na profesionalnu rehabilitaciju ako osiguranik od koga ono izvodi to pravo ispunjava uslove u pogledu penzijskog staža za sticanje prava iz invalidskog osiguranja u slučaju invalidnosti usled bolesti ili povrede van posla.
(6) Dete osiguranika - zapošljenog invalida rada II ili III kategorije invalidnosti čija je invalidnost prouzrokovana nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću, a koji se zaposlio koristeći svoje pravo na zapošljavanje u smislu ovog zakona ima pravo na profesionalnu rehabilitaciju bez obzira na uslove u pogledu penzijskog staža iz stava 5. ovog člana.
(1) Pravo na profesionalnu rehabilitaciju imaju deca-invalidi koja ne mogu da se osposobe za život i rad školovanjem, izučavanjem određenog zanimanja ili praktičnim radom na odgovarajućim radnim mestima pod redovnim uslovima, ako su ispunjeni sledeći uslovi:
1) da s obzirom na prirodu uzroka nesposobnosti (član 104a stav 3) i stepen nesposobnosti postoji verovatnoća da se dete profesionalnom rehabilitacijom može osposobiti za život i rad,
2) da je dete završilo osmogodišnju školu odnosno obavezno specijalno obrazovanje i vaspitanje predviđeno republičkim propisima o specijalnom školstvu ako ovim zakonom za određene slučajeve nije drukčije određeno,
3) da s obzirom na opšte stanje zdravlja postoji verovatnoća da će dete moći da koristi rehabilitacijom stečenu sposobnost da se izdržava sopstvenim radom,
4) da s obzirom na duševnu razvijenost i druga lična svojstva, postoji mogućnost da se osposobljavanje putem rehabilitacije može postići u roku od najviše četiri godine.
(2) Deca-invalidi koja ne ispunjavaju uslov u pogledu prethodnog školovanja iz tačke 2. stava 1. ovog člana zato što nisu imala stvarne mogućnosti da završe osmogodišnju školu što su bila prestarela za takvo školovanje ili što zbog prirode uzroka njihove invalidnosti i opšteg fizičkog ili psihičkog stanja (slepa, gluva i druga deca ometena u fizičkom ili psihičkom razvitku) nisu mogla uspešno završiti takvo školovanje imaju pravo na profesionalnu rehabilitaciju ako su navršili 15 godina života i ako su ispunjeni ostali uslovi iz člana 104a ovog zakona i stava 1. ovog člana.
Pravo na profesionalnu rehabilitaciju stiče dete-invalid ako su uslovi za sticanje tog prava ispunjeni u času podnošenja zahteva za pokretanje postupka za ostvarivanje prava.
(1) Za decu-invalide koja su zbog prirode uzroka njihove invalidnosti ili zbog zdravstvenog stanja prema republičkim propisima o specijalnom školstvu obavezna na specijalno vaspitanje i obrazovanje za čije je sprovođenje neophodan smeštaj u ustanovama internatskog tipa ako su ispunjeni uslovi iz čl. 104a i 104b stav 1. tač. 1. i 4. ovog zakona deo troškova njihovog smeštaja u takvim ustanovama podmiruje se kao i ostali troškovi u vezi sa profesionalnom rehabilitacijom na teret fonda zdravstvenog osiguranja komunalne zajednice socijalnog osiguranja kod koje je zdravstveno osigurano lice od koga dete izvodi pravo na profesionalnu rehabilitaciju odnosno dete-invalid kao uživalac porodične penzije (u daljem tekstu: fond).
(2) Odredbe stava 1. ovog člana primenjuju se i kad je dete-invalid smešteno od strane nadležnog opštinskog organa u drugu porodicu u drugom mestu, ako mu je za obavezno osnovno školovanje potrebna nastava u specijalnoj školi odnosno specijalnom odeljenju škole koja se nalazi van njegovog prebivališta.
(3) Skupština republičke zajednice socijalnog osiguranja utvrđuje odlukom deo troškova iz st. 1. i 2. ovog člana koji snosi fond kao i deo troškova koji snosi lice od koga dete izvodi pravo na rehabilitaciju odnosno dete-invalid kao uživalac porodične penzije uzimajući pri tome u obzir prihode domaćinstva i broj članova domaćinstva. Ovom odlukom utvrđuje se i koji prihodi ulaze u prihode domaćinstva kao i ko se smatra članom domaćinstva.
(1) Za decu-invalide vojnih osiguranika troškovi koje po ovom zakonu snosi fond padaju na teret predračuna Državnog sekretarijata za narodnu odbranu.
(2) Nadležnost i postupak za ostvarivanje prava na profesionalnu rehabilitaciju dece-invalida iz stava 1. ovog člana propisuje državni sekretar za narodnu odbranu.
Deca-invalidi imaju pravo na naknadu putnih i prevoznih troškova u vezi sa ostvarivanjem i korišćenjem prava na profesionalnu rehabilitaciju shodno čl. 128. do 130. ovog zakona.
Ako dete-invalid koje je steklo pravo na profesionalnu rehabilitaciju pretrpi povredu u smislu člana 46. stav 1. ovog zakona prilikom vršenja praktičnih radova ili vežbi za vreme profesionalne rehabilitacije ova povreda smatra se nesrećom na poslu u smislu stava 2. tog člana zbog koje dete-invalid stiče ona prava iz invalidskog osiguranja koja pripadaju invalidima rada - osiguranicima iz člana 22. stav 1. tačka 1. ovog zakona.
Poslovi određenog radnog mesta ili poslovi određenog zanimanja odnosno stepen stručnog obrazovanja za koji će se dete-invalid profesionalnom rehabilitacijom osposobiti određuju se s obzirom na stečeno obrazovanje godine života, fizičke i psihičke sposobnosti i sklonosti deteta potrebno trajanje osposobljavanja za određene poslove i potrebu za radnicima u pojedinim vrstama zanimanja odnosno poslova o čemu se obavezno pribavlja mišljenje stručne službe za izbor zanimanja kao i mišljenje stručne komisije o kategorizaciji dece ometene u fizičkom i psihičkom razvitku.
(1) Profesionalna rehabilitacija dece-invalida vrši se izučavanjem određenog zanimanja ili osposobljavanjem za vršenje poslova na određenom radnom mestu u zaštitnim radionicama u posebnim ustanovama za rehabilitaciju, u radnim ili drugim organizacijama i ustanovama kao i na odgovarajućim kursevima i u specijalnim stručnim školama za decu ometenu u fizičkom i psihičkom razvitku.
(2) Trajanje profesionalne rehabilitacije dece-invalida određuje se s obzirom na način vršenja rehabilitacije u smislu stava 1. ovog člana, i na vrstu i stepen stručne spreme koja treba da se postigne rehabilitacijom (član 104ž).
Republičkim propisom reguliše se način sticanja odgovarajućeg stepena stručnog obrazovanja dece-invalida po uspešno završenoj profesionalnoj rehabilitaciji. Ovim propisom bliže se reguliše i trajanje profesionalne rehabilitacije dece-invalida.
(1) Pravo na profesionalnu rehabilitaciju deteta-invalida određeno po ovom zakonu, prestaje ako nastupe takve promene u fizičkom ili psihičkom stanju deteta-invalida koje onemogućavaju dalje sprovođenje profesionalne rehabilitacije.
(2) Pravo na profesionalnu rehabilitaciju deteta-invalida određeno po ovom zakonu prestaje:
1) ako dete-invalid ne započne korišćenje rehabilitacije u roku od jedne godine od dana određenog za stupanje na rehabilitaciju osim ako je bilo sprečeno uzrocima koji su van njegove volje,
2) ako dete-invalid svojevoljno prekine korišćenje rehabilitacije ili ako neizvršavanjem dužnosti u vezi sa sprovođenjem rehabilitacije onemogućava svoje osposobljavanje za rad.
(3) Dete-invalid kome je pravo na profesionalnu rehabilitaciju prestalo pod okolnostima iz stava 1. ovog člana stiče ponovo to pravo ako se na osnovu novog zahteva utvrdi da su opet nastupile promene u njegovom fizičkom ili psihičkom stanju koje ponovo omogućavaju sprovođenje profesionalne rehabilitacije po ovom zakonu.
(4) Detetu-invalidu kome je pravo na profesionalnu rehabilitaciju prestalo pod okolnostima iz stava 2. ovog člana ako je mlađe od 18 godina - uspostavlja se pravo na profesionalnu rehabilitaciju, a ako je starije od 18 godina - može se uspostaviti pravo na rehabilitaciju po ocenjivanju novog zahteva (član 196b stav 4).
Za vreme trajanja profesionalne rehabilitacije, sve do njenog uspešnog završetka deca-invalidi smatraju se kao potpuno i trajno nesposobna za rad u smislu važećih propisa o sticanju i korišćenju prava na porodičnu penziju i prava na dodatak na decu.
Po uspešno završenoj profesionalnoj rehabilitaciji dete-invalid do stupanja na rad ima ista prava i dužnosti koje po ovom zakonu ima invalid rada u razdoblju od završetka profesionalne rehabilitacije do stupanja na odgovarajući posao na koji je upućen, s tim što kao osnov za određivanje privremene naknade služi penzijski osnov iz člana 67. stav 1. tačka 3. ovog zakona.
(1) Invalidi rada koji su stekli pravo na profesionalnu rehabilitaciju imaju pravo na materijalno obezbeđenje od dana sticanja prava na rehabilitaciju do dana upućivanja na rehabilitaciju, kao i za vreme vršenja rehabilitacije na koju su upućeni. Ovo pravo imaju i osiguranici kod kojih nije nastupila invalidnost ali postoji opasnost od nastupanja invalidnosti (član 91).
(2) Invalidi rada i osiguranici iz stava 1. ovog člana imaju pravo na materijalno obezbeđenje i za vreme prilagođavanja na rad po završenoj profesionalnoj rehabilitaciji, kad im je ono određeno u smislu člana 101. stav 2. ovog zakona.
(3) Pravo na materijalno obezbeđenje za određeno vreme prilagođavanja na rad imaju i invalidi rada sposobni za rad na svom ili drugom odgovarajućem poslu bez profesionalne rehabilitacije kojima je po završenom lečenju odnosno medicinskoj rehabilitaciji potrebno prethodno prilagođavanje za rad na svom ili drugom poslu.
(4) Pravo na materijalno obezbeđenje pripada i za vreme dok je invalid odnosno osiguranik sprečen da koristi profesionalnu rehabilitaciju usled bolesti ili drugih uzroka zbog kojih se po propisima o zdravstvenom osiguranju priznaje pravo na naknadu ličnog dohotka za vreme privremene sprečenosti za rad.
(1) Osiguranicima iz čl. 14. do 16, 18. do 21. i 24. ovog zakona kod kojih je invalidnost nastupila kao posledica nesreće na poslu ili profesionalne bolesti pripada materijalno obezbeđenje u visini od 90% od osnova za utvrđivanje naknade ličnog dohotka po Zakonu o zdravstvenom osiguranju.
(2) Osiguranicima iz čl. 14. do 16, 18. do 21. i 24. ovog zakona kod kojih je invalidnost nastupila kao posledica bolesti ili povrede van posla pripada materijalno obezbeđenje čiju visinu utvrđuje republička zajednica socijalnog osiguranja. Materijalno obezbeđenje ne može biti niže od 60% ni veće od 90% od osnova iz stava 1. ovog člana. Za vreme dok koristi profesionalnu rehabilitaciju invalidu pripada materijalno obezbeđenje u visini od 90% od tog osnova.
(3) Osiguranicima iz čl. 17, 22. i 23. ovog zakona pripada materijalno obezbeđenje u visini od 90% od penzijskog osnova od koga im se određuje invalidska penzija (čl. 66. do 68).
(4) Na materijalno obezbeđenje određeno po st. 1. do 3. ovog člana primenjivaće se odredba člana 56. Osnovnog zakona o zdravstvenom osiguranju.
(1) Kad se profesionalna rehabilitacija vrši u posebnoj ustanovi u kojoj invalid ima besplatan smeštaj i ishranu, materijalno obezbeđenje za vreme rehabilitacije pripada:
1) osiguraniku koji nema porodicu na izdržavanju - u visini od 50% od materijalnog obezbeđenja određenog po članu 106. ovog zakona,
2) osiguraniku koji ima porodicu na izdržavanju u visini punog iznosa materijalnog obezbeđenja određenog po članu 106. ovog zakona.
(2) Kad se profesionalna rehabilitacija vrši van mesta stalnog boravka, a korišćenje rehabilitacije ne može se obezbediti stalnim prevozom od mesta stanovanja do mesta gde se vrši rehabilitacija, invalidu kome nije obezbeđen besplatan smeštaj i ishrana za vreme vršenja rehabilitacije u drugom mestu, isplaćuje se, pored materijalnog obezbeđenja određenog po članu 106. ovog zakona, i paušalna naknada koju određuje skupština republičke zajednice socijalnog osiguranja.
4. Zapošljavanje i naknade u vezi sa korišćenjem prava na zapošljenje
(1) Pravo na zapošljenje na odgovarajućem poslu imaju osiguranici kod kojih nastupi invalidnost II ili III kategorije pre nego što su navršili određene godine života, i to muškarci 55, a žene 50 godina.
(2) Invalidi rada osposobljeni za rad profesionalnom rehabilitacijom imaju pravo na zapošljenje na odgovarajućem poslu bez obzira na godine života.
(3) Osiguranici iz člana 22. stav 1. tač. 1. i 2. ovog zakona imaju pravo na zapošljenje samo kad su profesionalnom rehabilitacijom po ovom zakonu osposobljeni za rad na drugom odgovarajućem poslu.
Pravo na zapošljenje na odgovarajućem poslu imaju i osiguranici iz čl. 14. do 16, i 19. ovog zakona kod kojih nije nastupila invalidnost ali postoji opasnost od nastupanja invalidnosti (član 31), i to bez obzira na godine života ako nisu ispunili uslove za sticanje prava na starosnu penziju po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju.
(1) Invalidi rada kod kojih u toku korišćenja prava stečenih po ovom zakonu nastanu promene u stanju radne sposobnosti i bude utvrđeno da ne postoji invalidnost imaju ista prava i dužnosti koja po ovom zakonu imaju invalidi rada do stupanja na odgovarajući posao ako su u roku od 30 dana od dana pravnosnažnosti rešenja o gubitku prava stečenih na osnovu invalidnosti prijave radi zapošljavanja nadležnom zavodu za zapošljavanje radnika. Pravo na zapošljavanje i privremena naknada do stupanja na odgovarajući posao pripadaju bez obzira na godine života, ako nisu ispunjeni uslovi za sticanje prava na starosnu penziju po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju.
(2) U rešenje o gubitku prava stečenih na osnovu invalidnosti obavezno se unosi pouka o roku za prijavljivanje zavodu za zapošljavanje radi ostvarivanja prava predviđenih u stavu 1. ovog člana.
(3) Na lica iz stava 1. ovog člana shodno se primenjuju odredbe čl. 128. do 131. ovog zakona.
(1) Invalidi rada koji su stekli pravo na zapošljenje na odgovarajućem poslu, a po svojoj volji se nisu prijavili radi korišćenja tog prava u roku od godine dana od dana određivanja tog prava, ili su odbili da prihvate obezbeđeno zapošljenje na odgovarajućem poslu, ne mogu po osnovu iste invalidnosti ili docnijeg pogoršanja te invalidnosti ponovo steći pravo na zapošljenje na odgovarajućem poslu i pravo na naknade koje se stiču u vezi sa korišćenjem prava na zapošljenje.
(2) Invalidima rada koji su stupili na obezbeđeno zapošljenje na odgovarajućem poslu, pa su po svojoj volji prekinuli to zapošljenje, priznaće se po osnovu iste invalidnosti ili docnijeg pogoršanja te invalidnosti ponovo pravo na zapošljenje na odgovarajućem poslu i pravo na naknade u vezi sa korišćenjem prava na zapošljenja ako posle prekida obezbeđenog zapošljenja navrše staž osiguranja propisan za sticanje prava iz invalidskog osiguranja po članu 36. st. 1. i 2. ovog zakona, ukoliko nisu navršili godine života iz člana 108. stav 1. ovog zakona.
(3) Pravo na zapošljenje po ovom zakonu prestaje u svakom slučaju ispunjenjem uslova za sticanje prava na starosnu penziju po čl. 24. do 27. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju.
Invalidima rada koji su profesionalnom rehabilitacijom osposobljeni za rad na drugom odgovarajućem poslu, obezbeđuje se zapošljenje na poslovima odnosno radnim mestima za koja se traži stručna sprema koju su oni stekli profesionalnom rehabilitacijom.
(1) Invalidu rada II ili III kategorije invalidnosti sposobnom za rad na drugom odgovarajućem poslu bez profesionalne rehabilitacije koji je na propisan način stekao stručnu spremu za svoj posao, obezbeđuje se zapošljenje na poslovima odnosno radnim mestima za koja se traži stručna sprema koja odgovara kategoriji radnog mesta na kome je invalid radio neposredno pre nastupanja invalidnosti.
(2) Invalidu rada koji nema na propisan način stečenu stručnu spremu za svoj posao, obezbeđuje se zapošljenje na poslu odnosno radnom mestu za koje je potrebna stručna sprema koja odgovara kategoriji radnog mesta na kome je on radio bar dve godine za poslednje tri godine rada pre nastupanja invalidnosti.
(3) Invalid rada iz stava 1. ovog člana, ako je to za njega povoljnije, može zahtevati da mu se kategorija radnog mesta odredi po stavu 2. ovog člana.
(4) Invalidu rada koji ne ispunjava uslove po stavu 2. ovog člana, obezbeđuje se zapošljenje na radnom mestu one kategorije radnih mesta koja se utvrđuje saglasno odredbi člana 95. stav 4. ovog zakona.
Invalidu rada - osiguraniku iz člana 14. stav 1. tačka 2. ovog zakona sposobnom za rad na drugom odgovarajućem poslu bez profesionalne rehabilitacije, obezbeđuje se zapošljenje na radnom mestu za koje se traži stručna sprema koja odgovara njegovoj priznatoj stručnoj spremi. Ako je priznata stručna sprema niža od srednje ili njoj ravne stručne spreme, obezbeđuje se zapošljenje na radnom mestu III kategorije.
Zapošljavanje invalida na poslovima odnosno radnim mestima za koja se traži stručna sprema niža od one koja odgovara poslovima odnosno radnim mestima za koja se obezbeđuje zapošljenje u smislu čl. 111. do 113. ovog zakona, može se vršiti samo po pristanku invalida.
Odredbe čl. 111. do 114. ovog zakona primenjuju se shodno i kad su pravo na zapošljenje na drugom odgovarajućem poslu stekli osiguranici kod kojih postoji opasnost od nastupanja invalidnosti (član 109).
(1) Zapošljavanje invalida rada i osiguranika iz člana 109. ovog zakona, koji prema stanju invalidnosti i preostale radne sposobnosti i prema opštem zdravstvenom stanju mogu da rade pod istim uslovima kao i ostali radnici vrši se u radnim i drugim organizacijama i državnim organima. Ako je to potrebno, sredstva za rad na odnosnim radnim mestima podešavaju se prema posebnim potrebama i mogućnostima invalida rada.
(2) Zapošljavanje u javnim službama vrši se u skladu sa propisima kojima se regulišu radni odnosi javnih službenika.
(3) Zapošljavanje invalida rada koji prema stanju invalidnosti i preostale radne sposobnosti i prema opštem zdravstvenom stanju ne mogu da rade pod istim uslovima kao i ostali radnici, vrši se u zaštitnim radionicama, odnosno posebno organizovanim samostalnim organizacijama udruženog rada za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje invalida rada u radnim organizacijama (član 101. stav 1. tač. 2. i 3).
(4) Zapošljavanje invalida može se vršiti i tako da oni rade odgovarajući posao kod svoje kuće za račun radne ili druge organizacije, državnog organa zaštitne radionice ili posebno organizovane samostalne organizacije udruženog rada za rehabilitaciju i zapošljavanje invalida rada u radnoj organizaciji ako je to s obzirom na vrstu posla i organizaciju rada moguće.
(1) Radne i druge organizacije, državni organi i privatni poslodavci dužni su zadržati na radu odnosno primiti na rad invalida rada kod koga je invalidnost nastupila kao posledica nesreće na poslu ili profesionalne bolesti nastale dok je s njima bio u radnom odnosu.
(2) Ako zbog prirode delatnosti u radnoj organizaciji nema radnih mesta na koja bi se mogao rasporediti takav invalid rada, organizacija ga je dužna zaposliti kod druge organizacije neposrednim ugovaranjem s tom drugom organizacijom, udruživanjem radi osnivanja nove organizacije u kojoj će se obezbediti zapošljavanje invalida rada, i sl. uz obavezu da na svoj teret snosi troškove tog zapošljavanja uključujući i izdatke za privremenu naknadu invalidu rada do zapošljenja.
(1) Invalidi rada koji prema stanju invalidnosti i stepenu telesnog oštećenja ne mogu koristiti sredstva javnog saobraćaja neće se upućivati na rad u radne i druge organizacije i državne organe odnosno zaštitne radionice, ako je za odlazak na rad i povratak sa rada neophodna upotreba prevoznih sredstava a nije im obezbeđen poseban prevoz.
(2) Na zapošljenje u drugom mestu, van mesta njihovog stalnog boravka, invalidi rada mogu se upućivati samo ako im je u tom drugom mestu obezbeđen odgovarajući stan, a inače - samo po njihovom pristanku.
Ako je radi zapošljavanja invalida rada na odgovarajućim radnim mestima u radnim ili drugim organizacijama odnosno državnim organima potrebno da se izvrše adaptacije prostorija, mašina ili drugih uređaja i sredstava za rad, materijalna i finansijska sredstva za to obezbeđuje zainteresovani zavod za socijalno osiguranje. Ugovorom između zavoda i organizacije bliže se određuje namena i način korišćenja tih sredstava.
Invalidima rada koji koristeći pravo na zapošljenje priznato po ovom zakonu, stupe u radni odnos i rade sa radnim vremenom koje odgovara njihovoj preostaloj radnoj sposobnosti računa se vreme provedeno u takvom zapošljenju kao vreme provedeno u radnom odnosu sa punim radnim vremenom za sticanje drugih prava po ovom zakonu, za sticanje prava po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju, kao i za sticanje prava iz radnog odnosa.
b) Naknade u vezi sa korišćenjem prava na zapošljenje
(1) Invalidima rada II ili III kategorije invalidnosti i osiguranicima iz člana 109. ovog zakona, koji imaju pravo na naknade u vezi sa korišćenjem prava na zapošljenje na odgovarajućem poslu, obezbeđuju se sledeće naknade:
1) privremena naknada - do stupanja na odgovarajući posao na koji su upućeni,
2) naknada zbog zapošljenja sa skraćenim radnim vremenom,
3) naknada zbog manjeg ličnog dohotka na drugom poslu.
(2) Naknade iz tač. 2. i 3. stava 1. ovog člana pripadaju za dane provedene na radu, kao i za druge dane za koje po posebnim propisima pripada naknada ličnog dohotka.
(3) Kad zapošljenom invalidu rada zbog privremene nesposobnosti za rad ili drugih uzroka sprečenosti pripada naknada ličnog dohotka za vreme privremene sprečenosti za rad po Zakonu o zdravstvenom osiguranju u osnov za određivanje te naknade ulaze i iznosi naknada iz tač. 2. i 3. stav 1. ovog člana.
Privremena naknada
(1) Pravo na privremenu naknadu imaju invalidi rada II i III kategorije invalidnosti i osiguranici iz člana 109. ovog zakona, koji su stekli pravo na zapošljenje.
(2) Pravo na privremenu naknadu pripada od dana sticanja prava na zapošljenje na odgovarajućem poslu odnosno od dana završene profesionalne rehabilitacije, do dana stupanja na posao na koji je invalid odnosno osiguranik upućen.
(3) Invalidu rada odnosno osiguraniku iz stava 1. ovog člana kome nezavisno od njegove volje prestane zapošljenje, pripada privremena naknada i za vreme od prestanka zapošljenja do stupanja na novi posao, ako se prijavio radi zapošljenja u roku od 8 dana po prestanku ranijeg zapošljenja.
(4) Pravo na privremenu naknadu prestaje u svakom slučaju ispunjenjem uslova za sticanje prava na starosnu penziju po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju.
(1) Privremena naknada iznosi 50% od osnova od koga se po članu 106. ovog zakona određuje materijalno obezbeđenje.
(2) (Brisan)
Naknada zbog zapošljenja sa skraćenim radnim vremenom
Pravo na naknadu zbog zapošljenja sa skraćenim radnim vremenom imaju invalidi rada II kategorije invalidnosti za vreme dok rade prema preostaloj radnoj sposobnosti na poslu koji im je obezbeđen (čl. 111. do 114).
(1) Naknada zbog zapošljenja sa skraćenim radnim vremenom određuje se u visini razlike između iznosa ličnog dohotka koji zapošljeni invalid ostvaruje radeći sa skraćenim radnim vremenom i iznosa ličnog dohotka koji bi on ostvarivao radeći na istom radnom mestu sa punim radnim vremenom. Ova razlika obračunava se na osnovu ličnog dohotka koji zapošljeni invalid ostvaruje radeći sa skraćenim radnim vremenom, a utvrđuje se za svakih 6 meseci na osnovu šestomesečnog periodičnog obračuna odnosno završnog računa organizacije u kojoj je invalid zapošljen.
(2) Ako se utvrdi da invalid rada koji je zapošljen sa skraćenim radnim vremenom radi redovno duže od vremena koje mu je rešenjem određeno, njemu ne pripada naknada zbog zapošljenja sa skraćenim radnim vremenom.
Naknada zbog manjeg ličnog dohotka na drugom poslu
(1) Pravo na naknadu zbog manjeg ličnog dohotka na drugom poslu imaju osiguranici iz čl. 14. do 16. i čl. 18. do 20. ovog zakona koji su postali invalidi rada II i III kategorije invalidnosti, kao i osiguranici iz člana 109. ovog zakona, koji su po osnovu korišćenja prava na zapošljenje zapošljeni na radnom mestu na kome ostvaruju manji lični dohodak od ličnog dohotka koji su ostvarivali na radnom mestu na kome su oni radili neposredno pre nastupanja invalidnosti.
(2) Pravo na naknadu zbog manjeg ličnog dohotka pripada invalidu rada II kategorije invalidnosti pored naknade zbog zapošljenja sa skraćenim radnim vremenom.
(1) Visinu naknade zbog manjeg ličnog dohotka na drugom poslu utvrđuje republička zajednica socijalnog osiguranja na osnovu razlika između ličnog dohotka koji je radnik ostvario u godini koja prethodi godini u kojoj je nastupila invalidnost radnika i ličnog dohotka koji on ostvaruje na drugom poslu na koji je raspoređen posle nastanka invalidnosti. Iznos naknade ne može biti niži od 50% od te razlike a utvrđuje se s obzirom na dužinu penzijskog staža i godine života invalida, ili na druge kriterijume koje odredi republička zajednica socijalnog osiguranja. Invalidima rada kod kojih je invalidnost nastupila kao posledica nesreće na poslu ili profesionalne bolesti naknada zbog manjeg ličnog dohotka pripada u punom iznosu te razlike.
(2) Za utvrđivanje razlike u visini ličnog dohotka invalida rada uzima se valorizovani prosečni mesečni iznos njegovog ličnog dohotka iz kalendarske godine koja prethodi godini u kojoj je kod njega nastupila invalidnost i prosečni mesečni iznos ličnog dohotka koji je on ostvario u godini u kojoj je posle nastupanja invalidnosti raspoređen na drugo radno mesto. Valorizacija se vrši primenom valorizacionog koeficijenta određenog za usklađivanje penzija s ekonomskim kretanjima u smislu čl. 97. do 100. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju. Razlika u visini ličnog dohotka utvrđuje se jedanput godišnje, prilikom konačne raspodele sredstava za lične dohotke po završnom računu radne organizacije.
(3) Pri utvrđivanju visine naknade po st. 1. i 2. ovog člana invalidima rada kojima je naknada zbog manjeg ličnog dohotka određena za 1965. i 1966. godinu po članu 11. Zakona o izmenama i dopunama Osnovnog zakona o invalidskom osiguranju ("Službeni list SFRJ", br. 14/66) uzima se umesto ličnog dohotka koji je radnik ostvario u godini koja prethodi godini u kojoj je nastupila njegova invalidnost, prosečni iznos ličnih dohodaka koje su u 1965. godini ostvarili svi radnici koji su radili na istim radnim mestima odnosno na radnim mestima koja odgovaraju radnom mestu na kome je invalid rada radio neposredno pre nastupanja invalidnosti u istoj radnoj organizaciji, utvrđen po tom članu. Tako utvrđen prosečni mesečni iznos ranijeg ličnog dohotka valorizuje se po stavu 2. ovog člana.
(4) Isplata naknade u iznosu utvrđenom po stavu 1. ovog člana vrši se u narednoj godini kad se na osnovu ličnog dohotka invalida rada ostvarenog u toj godini utvrđuje novi iznos naknade i isplaćuje u sledećoj godini.
(5) U prvoj godini primanja naknade invalidu rada se, do konačnog utvrđivanja razlike ličnog dohotka po završnom računu za tu godinu, isplaćuje akontacija naknade utvrđena na način određen u st. 1. i 2. ovog člana, s tim što se za utvrđivanje razlike ličnog dohotka po stavu 2. ovog člana kao osnov uzima valorizovani prosečni mesečni iznos akontacije ličnog dohotka koje je invalid rada primio u kalendarskoj godini koja je prethodila nastanku invalidnosti i prosečni mesečni iznos akontacije ličnog dohotka koje je on primio u tekućoj godini od početka rada na novom radnom mestu posle nastanka invalidnosti - do vremena kad se izračunava akontacija naknade.
(6) Akontacija naknade po stavu 5. ovog člana izračunava se od prosečnog mesečnog iznosa akontacija ličnog dohotka koje je invalid rada primio od početka rada na novom radnom mestu pa do izvršenog obračuna ličnog dohotka po prvom narednom periodičnom obračunu, a kao osnov za utvrđivanje razlike uzima se valorizovani prosečni mesečni iznos akontacija obračunatih po istom periodičnom obračunu u kalendarskoj godini koja je prethodila nastanku invalidnosti.
(7) Ako invalid rada na radnom mestu na koje je raspoređen posle nastanka invalidnosti ne postiže normalan učinak predviđen za to radno mesto i ostvaruje manji lični dohodak, iznos naknade utvrđen po st. 1. i 2. ovog člana smanjuje se u srazmeri u kojoj invalid ostvaruje manji lični dohodak zbog nižeg ispunjenja norme učinka. Analogno će se postupiti i pri isplati akontacije naknade po stavu 4. ovog člana.
(8) Ako radna organizacija svojim opštim aktom ustanovi dodatne naknade i propiše kriterijume i merila za dodeljivanje i određivanje dodatne naknade uz ostvareni lični dohodak zapošljenim invalidima rada ta naknada ulazi u lični dohodak za utvrđivanje penzijskog osnova u smislu člana 8. Osnovnog zakona o ličnom dohotku koji služi za utvrđivanje penzijskog osnova i osnova za plaćanje doprinosa za socijalno osiguranje radnika ("Službeni list SFRJ", br. 29/66). Invalidima rada kod kojih je invalidnost nastupila kao posledica bolesti ili povrede van posla ova dodatna naknada uračunava se za utvrđivanje penzijskog osnova najviše do iznosa koji zajedno sa naknadom iz stava 1. ovog člana ne prelazi puni iznos razlike obračunate po st. 1. i 2. ovog člana.
(1) Naknada zbog manjeg ličnog dohotka na drugom poslu u visini određenoj po članu 126. ovog zakona pripada invalidima odnosno osiguranicima koji imaju na propisan način stečenu stručnu spremu za svoj posao, kao i onima koji nemaju takvu spremu ali su bar dve godine od poslednje tri godine rada proveli na radnim mestima one kategorije koja odgovara kategoriji radnog mesta na kome su radili neposredno pre nastupanja invalidnosti.
(2) Invalidima rada odnosno osiguranicima koji ne ispunjavaju uslove iz stava 1. ovog člana, pa im se u smislu člana 112. stav 4. ovog zakona obezbeđuje zapošljenje na radnom mestu za koje se traži stručna sprema niža od one koja se traži za radno mesto na kome su radili neposredno pre nastupanja invalidnosti, naknada zbog manjeg ličnog dohotka na drugom poslu određuje se po članu 126. ovog zakona, tako što se ostvareni lični dohodak na radnom mestu na kome su radili neposredno pre nastupanja invalidnosti prethodno umanji za 20%.
(3) Odredbe st. 1. i 2. ovog člana ne primenjuju se kad se razlika između ličnih dohodaka na ranijem i novom radnom mestu određuje po članu 126. stav 3. ovog zakona.
5. Naknada putnih i prevoznih troškova
(1) Osiguranici i invalidi rada imaju pravo na naknadu putnih troškova u vezi sa ostvarivanjem odnosno korišćenjem prava po ovom zakonu:
1) kad su od nadležnog organa službe socijalnog osiguranja upućeni u drugo mesto radi ocenjivanja invalidnosti, preostale radne sposobnosti i stepena telesnog oštećenja, kao i radi ocenjivanja postojanja opasnosti od nastupanja invalidnosti,
2) kad su od nadležnog organa službe socijalnog osiguranja upućeni u drugo mesto radi profesionalne rehabilitacije ili prilagođavanja za rad,
3) kad su od zavoda za zapošljavanje radnika upućeni u drugo mesto radi stupanja na odgovarajući posao.
(2) Pravo na naknadu putnih troškova imaju i lica određena kao pratioci osiguranika odnosno invalida u slučajevima iz tač. 1. i 2. stav 1. ovog člana.
(1) Naknada putnih troškova obuhvata:
1) naknadu za troškove prevoza,
2) naknadu za troškove ishrane i smeštaja za vreme putovanja i boravka u drugom mestu.
(2) Naknada putnih troškova u odlasku i povratku, pripada u visini određenoj za naknadu putnih troškova po propisima o zdravstvenom osiguranju.
(1) Invalidi rada, kao i osiguranici iz člana 91. odnosno člana 109. ovog zakona imaju pravo na naknadu prevoznih troškova ako im je, radi korišćenja prava na profesionalnu rehabilitaciju ili prava na zapošljenje, prema stanju invalidnosti ili telesnog oštećenja i s obzirom na udaljenost od mesta određenog za rehabilitaciju odnosno zapošljenje potreban stalan prevoz, a nije im obezbeđen besplatan prevoz.
(2) Naknada prevoznih troškova pripada u visini određenoj za naknadu troškova prevoza po propisima o zdravstvenom osiguranju radnika.
(1) Invalidi rada i osiguranici iz člana 109. ovog zakona koji su upućeni radi stalnog zapošljenja u drugo mesto (član 117. stav 2), imaju pravo na naknadu selidbenih troškova.
(2) Naknada iz stava 1. ovog člana pripada u visini stvarno učinjenih troškova ali najviše do iznosa koji određuje opštom odlukom skupština republičke zajednice socijalnog osiguranja.
POSEBNE ODREDBE O PRAVIMA IZ INVALIDSKOG OSIGURANJA
(1) Osiguranici na koje se odnose odredbe čl. 132. do 140. ove glave su vojna lica - aktivni podoficiri, oficiri i vojni službenici Jugoslovenske narodne armije (u daljem tekstu: vojni osiguranici).
(2) Odredbe ove glave ne primenjuju se na vojne osiguranike kojima je služba prestala po Zakonu o Jugoslovenskoj narodnoj armiji usled razloga koji po odredbama tog zakona prouzrokuju gubitak službe.
(1) Vojni osiguranici stiču pravo na invalidsku penziju kad nastupi nesposobnost za službu u Jugoslovenskoj narodnoj armiji, a isplata penzije počinje teći od prvog narednog dana posle dana do koga ima je isplaćena plata.
(2) Nesposobnost za službu u Jugoslovenskoj narodnoj armiji, u smislu ovog zakona, postoji kod vojnog osiguranika koji po oceni nadležne komisije prema svom zdravstvenom stanju nije sposoban da vrši odgovarajuće dužnosti u Jugoslovenskoj narodnoj armiji, bez obzira da li postoji ili ne postoji invalidnost I, II ili III kategorije u smislu ovog zakona.
Vojni osiguranik čina podoficira kod koga nastupi invalidnost do navršene 25 godina života, stiče pravo po osnovu invalidskog osiguranja ako je do nastupanja invalidnosti imao ukupno bar godinu dana staža osiguranja u svojstvu vojnog osiguranika.
(1) Pore nesreće na poslu iz čl. 46. i 47. ovog zakona i profesionalnih bolesti određenih u smislu člana 48. ovog zakona kao nesreća na poslu odnosno profesionalne bolesti vojnih osiguranika smatraju se i bolesti od kojih oni obole u vezi sa izvršavanjem službenih vojnih zadataka, određene posebnim propisima.
(2) Koje se bolesti smatraju nesrećom na poslu odnosno profesionalnim bolestima u smislu stava 1. ovog člana, određuje svojim propisima državni sekretar za narodnu odbranu u saglasnosti sa saveznim sekretarom za rad i saveznim sekretarom za zdravstvo i socijalnu politiku.
(3) Kao nesreća na poslu smatra se i bolest koju je vojni osiguranik zadobio kao učesnik u narodnooslobodilačkoj borbi u sastavu Partizanskih odreda Jugoslavije, Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije i Jugoslovenske narodne armije, ako je ta bolest prouzrokovala nesposobnost za službu u Jugoslovenskoj narodnoj armiji, a postojanje bolesti je bilo prijavljeno do 31. decembra 1951. godine.
(1) Ako je invalidnost vojnog osiguranika prouzrokovana nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću, a osiguranik, koji je primio neke posebne dodatke po propisima o platama podoficira, oficira i vojnih službenika, nije proveo pet godina u osiguranju, prosek tih dodataka obračunava se prema vremenu koje je takav osiguranik ukupno proveo u osiguranju do dana nastupanja invalidnosti. Tako dobiveni prosečni mesečni iznos dodatka sabira se sa platom od koje se određuje starosna penzija vojnih osiguranika po odredbama Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju a koja služi i kao osnov za određivanje invalidske penzije u smislu člana 63. ovog zakona.
(2) Odredba stava 1. ovog člana primenjuje se za određivanje invalidske penzije i kad je invalidnost nastupila kao posledica bolesti ili povrede van posla, ako osiguranik stiče pravo na penziju sa stažom osiguranja manjim od pet godina.
(1) Vojni osiguranik kod koga nastupi nesposobnost za službu u Jugoslovenskoj narodnoj armiji, stiče pravo na invalidsku penziju bez utvrđivanja kategorije invalidnosti u smislu člana 28. ovog zakona.
(2) Ako je invalidnost prouzrokovana bolešću ili povredom van posla, za određivanje visine invalidske penzije primenjuju se isti procenti sa kojima se vojnim osiguranicima određuje visina starosne penzije po odredbama Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju uz primenu odredaba čl. 70. do 72. ovog zakona, s tim što se kao najniži procent za sve godine penzijskog staža do navršenih 20 godina staža uzima 55% od penzijskog osnova za muškarce odnosno 57,5% od penzijskog osnova za žene. Ako je invalidnost prouzrokovana nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću invalidska penzija određuje se shodno odredbama člana 78. ovog zakona.
(3) Visina invalidske penzije koja pripada vojnom osiguraniku zavisi od godina života koje je on imao u času nastupanja nesposobnosti za službu (stav 1), i to:
1) muškarcu koji ima 45 ili više godina života a ženi koja ima 40 ili više godina života - pripada invalidska penzija određena po stavu 2. ovog člana,
2) muškarcu mlađem od 45 godina a ženi mlađoj od 40 godina - pripada privremena invalidska penzija čiji iznos se određuje od penzije obračunate po stavu 2. ovog člana u odgovarajućem procentu iz člana 75. stav 2. ovog zakona, sve dok ne navrši 60 godina života (muškarac) odnosno 55 godina (žena). Posle toga pripada invalidska penzija obračunata po stavu 2. ovog člana.
(4) Invalidska penzija po stavu 3. tačka 1. ovog člana pripada bez obzira na godine života vojnom osiguraniku:
1) borcu NOR od pre 9. septembra 1943. godine i španskom borcu,
2) ratnom vojnom invalidu od I do VI grupe - ako je proveo u radnom odnosu bar polovinu vremena od 15. maja 1945. godine do utvrđenog dana nastupanja invalidnosti. U ovom slučaju, pri određivanju invalidske penzije shodno se primenjuje i odredba člana 73. ovog zakona.
(5) Vojnom osiguraniku koji je stekao pravo na invalidsku penziju odrediće se, na njegov zahtev, umesto invalidske penzije starosna penzija, ako je u času nastupanja nesposobnosti za službu ispunjavao uslove za sticanje prava na tu penziju po članu 49. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju.
(1) Vojni osiguranik - muškarac mlađi od 55 godina, a žena mlađa od 50 godina, koji je stekao pravo na invalidsku penziju po članu 137. st. 1. do 4. ovog zakona može, radi korišćenja prava po ovom zakonu, zahtevati da se prema stanju invalidnosti i preostale radne sposobnosti razvrsta u odgovarajuću kategoriju invalidnosti (I, II ili III) u smislu člana 28. ovog zakona.
(2) Prema kategorije invalidnosti utvrđenoj po stavu 1. ovog člana osiguranik ima pravo zahtevati da mu se umesto invalidske penzije odrede odgovarajuća prava po ovom zakonu.
(3) Uživaocu penzije - vojnom osiguraniku koji u smislu ovog člana bude razvrstan u I kategoriju invalidnosti pripada invalidska penzija po članu 137. stav 3. tačka 1. i kad je mlađi od 45 godina (muškarac) odnosno 40 godina (žena). Uz invalidsku penziju (član 137. stav 3. tačka 1) vojnom osiguraniku koji je razvrstan u I kategoriju invalidnosti pripada i dodatak na invalidnost, koji se određuje pod uslovima i na način predviđenim u članu 76. ovog zakona.
(4) Vojnom osiguraniku koji je po st. 1. i 2. ovog člana, umesto invalidske penzije ostvario druga prava po ovom zakonu, pa je u toku docnijeg zapošljenja postao invalid I kategorije invalidnosti uspostaviće se, na njegov zahtev, umesto invalidske penzije po tom osnovu penzija na koju je ranije stekao pravo kao vojni osiguranik.
(1) Vojni osiguranici koji po članu 138. stav 2. steknu pravo na profesionalnu rehabilitaciju, osposobljavaju se za rad na radnim mestima odnosno poslovima u građanstvu, i to:
1) oficiri rodova i službi i vojni službenici I do III klase - za rad na radnim mestima II kategorije. Ako osiguranik ima stručnu spremu koja se traži za radna mesta I kategorije, osposobljava se za rad na radnim mestima te kategorije,
2) podoficiri (sem čina vodnika) i vojni službenici od IV do VII klase - za rad na radnim mestima III kategorije. Ako osiguranik ima stručnu spremu više od ove, osposobljava se za rad na radnim mestima one kategorije koja odgovara njegovoj stručnoj spremi,
3) podoficiri čina vodnika i vojni službenici VIII do XII klase - za rad na radnim mestima IV kategorije. Ako osiguranik ima stručnu spremu višu od ove, osposobljava se za rad na radnim mestima one kategorije koja odgovara njegovoj stručnoj spremi.
(2) Vojnim osiguranicima koji po članu 138. stav 2. ovog zakona steknu pravo na zapošljenje na odgovarajućem drugom poslu, obezbeđuje se zapošljenje na radnom mestu one kategorije koja se utvrdi saglasno odredbama tač. 1. do 3. stav 1. ovog člana.
(3) Radi određivanja naknade zbog manjeg ličnog dohotka iz člana 126. ovog zakona, kao lični dohodak radnog mesta na kome je vojni osiguranik radio neposredno pre nastupanja invalidnosti uzima se osnovna i položajna plata sa stalnim dodacima, uključujući i armijski dodatak.
(1) Vojnom osiguraniku - uživaocu invalidske penzije određeno po članu 137. ovog zakona, ako stupi u radi odnos i radi najmanje sa polovinom punog radnog vremena ili vrši delatnost po osnovu koje ima svojstvo osiguranika isplaćuje se za to vreme 50% od penzije obračunate po članu 137. stav 2. ovog zakona svim podoficirima, oficirima sa činom pukovnika zaključno i vojnim službenicima do I klase zaključno.
(2) Vojnom osiguraniku u slučajevima iz stava 1. ovog člana isplaćivaće se na njegov zahtev za vreme zapošljenja, umesto dela penzije po stavu 1. ovog člana deo penzije po članu 170. st. 2. i 3. ovog zakona i bez utvrđivanja kategorije invalidnosti.
(3) Isplata invalidske penzije po st. 1. i 2. ovog člana vrši se sve dok osiguranik - uživalac invalidske penzije ne navrši penzijski staž do 40 godina (muškarac) odnosno 35 godina (žena), ili dok ne navrši 60 (muškarac) odnosno 55 (žena) godina života, kad se za vreme zapošljenja na njega primenjuju odredbe koje važe za korišćenje starosne penzije.
(4) Vojnom osiguraniku iz st. 1. i 2. ovog člana vreme provedeno u radnom odnosu sa najmanje polovinom propisanog punog radnog vremena računa se u staž osiguranja za sticanje prava na starosnu penziju po čl. 24. do 27. i 70. st. 1. i 2. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju, kao i za povećanje procenta invalidske penzije u slučaju docnijeg određivanja invalidske penzije po članu 138. stav 1. ovog zakona. Takvo vreme rada računa se kao da je provedeno sa punim radnim vremenom.
B. ZA SLUŽBENIKE ORGANA UNUTRAŠNJIH POSLOVA
(1) Osiguranici na koje se odnose odredbe čl. 141. do 143. ovog zakona su službenici na određenim dužnostima u organima unutrašnjih poslova iz člana 58. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju, kao i drugi službenici u organima unutrašnjih poslova kad vrše te određene dužnosti.
(2) Savezni sekretar za unutrašnje poslove u saglasnosti sa saveznim sekretarom za rad odrediće, po potrebi, svojim propisima bliže uslove za primenu odredaba čl. 141. do 143. ovog zakona na druge službenike organa unutrašnjih poslova u smislu stava 1. ovog člana.
(3) Odredbe čl. 142. i 143. ovog zakona shodno će se primeniti i na službenike iz člana 66a Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju.
(1) Osiguranici iz člana 141. ovog zakona kod kojih je po oceni nadležne komisije zbog njihovog zdravstvenog stanja nastupila nesposobnost za vršenje dužnosti u onoj službi kojoj pripadaju, a za koje nema mogućnosti da budu raspoređeni na drugi posao u kom od organa unutrašnjih poslova, razvrstavaju se prema stanju invalidnosti i preostale sposobnosti za rad na drugom odgovarajućem poslu u neku od kategorija invalidnosti u smislu člana 28. ovog zakona, pa im se prema tako utvrđenoj kategoriji invalidnosti određuju odgovarajuća prava po ovom zakonu.
(2) Osiguranici iz stava 1. ovog člana koji su stekli pravo na profesionalnu rehabilitaciju osposobljavaju se za rad na odgovarajućim radnim mestima odnosno poslovima, i to:
1) milicioneri i stražari - za rad na radnim mestima za koja se traži niža stručna sprema ili njoj ravna sprema (IV kategorija radnih mesta),
2) ostali osiguranici - za rad na radnim mestima odnosno poslovima za koje se traži stručna sprema koja odgovara stručnoj spremi koju osiguranik ima. Ako je priznata stručna sprema osiguranika niža od srednje stručne spreme ili njoj ravne spreme, osposobljavanje se vrši za radno mesto III kategorije.
(3) Osiguranicima iz stava 1. ovog člana koji su stekli pravo na zapošljenje na odgovarajućem drugom poslu bez profesionalne rehabilitacije, obezbeđuje se zapošljenje na radnom mestu za koje je potrebna stručna sprema određena shodnom primenom tač. 1. i 2. stav 2. ovog člana.
(4) Osiguranicima iz stava 1. ovog člana za određivanje invalidske penzije prema dužini penzijskog staža primenjuju se procenti koji se primenjuju i za određivanje starosne penzije tih osiguranika, s tim što se kao najniži procent za sve godine penzijskog staža do navršenih 20 godina uzima 55% od penzijskog osnova za muškarce odnosno 57,5% od penzijskog osnova za žene. Ovi procenti primenjuju se i za određivanje invalidske penzije ostalih službenika u organima unutrašnjih poslova koji su u času nastupanja invalidnosti ispunili posebne uslove pod kojima po odredbama Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju ti ostali službenici stiču pravo da im se ti procenti primene za određivanje starosne penzije.
(1) Pored nesreće na poslu iz čl. 46. i 47. ovog zakona i profesionalnih bolesti određenih u smislu člana 48. ovog zakona kao nesreća na poslu odnosno profesionalne bolesti osiguranika iz člana 141. ovog zakona smatraju se i bolesti od kojih oni obole pri izvršavanju zadataka svoje službe, određene posebnim propisima.
(2) Koje se bolesti smatraju nesrećom na poslu odnosno profesionalnim bolestima u smislu stava 1. ovog člana, određuje svojim propisima savezni sekretar za unutrašnje poslove u saglasnosti sa saveznim sekretarom za rad i saveznim sekretarom za zdravstvo i socijalnu politiku.
V. ZA POSEBNE KATEGORIJE OSIGURANIKA
(1) Lica koja vrše samostalnu delatnost osiguravaju se za prava iz invalidskog osiguranja po načelima utvrđenim u čl. 145. do 153. ovog zakona.
(2) Invalidsko osiguranje lica koja vrše samostalnu delatnost ustanovljava se ovim zakonom, republičkim zakonom ili ugovorom.
(3) Ugovore o ustanovljenju i o sprovođenju invalidskog osiguranja lica koja vrše samostalnu delatnost zaključuje Jugoslovenska odnosno republička zajednica socijalnog osiguranja sa odgovarajućom profesionalnom organizacijom.
Prava iz invalidskog osiguranja lica koja vrše samostalnu delatnost, u pogledu sticanja korišćenja i gubitka prava, ne mogu se ustanoviti pod povoljnijim uslovima nego što je u ovom zakonu predviđeno za invalidsko osiguranje radnika.
Invalidsko osiguranje i obaveza plaćanja doprinosa za to osiguranje nastaje priznavanjem svojstva osiguranika.
(1) Kao osnovi za plaćanje doprinosa i određivanje prava iz invalidskog osiguranja lica koja vrše samostalnu delatnost služe osnovi koji su utvrđeni za plaćanje doprinosa i za određivanje prava iz penzijskog osiguranja tih lica.
(2) Penzijski osnov za određivanje invalidske penzije osiguranika koji vrše samostalne delatnosti određuje se na isti način kao i penzijski osnov za određivanje starosne penzije.
Osiguranicima koji vrše samostalne delatnosti u penzijski staž računaju se, na način i pod uslovima kako je predviđeno u Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju:
1) periodi staža osiguranja navršeni posle početka primenjivanja tog zakona,
2) periodi staža osiguranja navršeni pre početka primenjivanja tog zakona,
3) periodi posebnog staža i to vreme učešća u revolucionarnom radu, narodnooslobodilačkom ratu, antifašističkoj borbi u drugim zemljama i vojskama, vreme učešća u ratovima, kao i vreme prekida vršenja samostalne delatnosti koje se priznaje u penzijski staž po čl. 138, 140. do 145. i 148. do 150. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju.
(1) Vreme vršenja samostalne delatnosti pre ustanovljenja obaveznog invalidskog osiguranja za pojedine kategorije samostalnih delatnosti, može se uračunati osiguranicima tih kategorija pod uslovima da sami obezbede sredstva potrebna za korišćenje obaveza nastalih priznanjem ovog vremena u penzijski staž, i to u obimu i na način koji su određeni u odgovarajućim ugovorima o socijalnom osiguranju tih osiguranika.
(2) Odredba stava 1. ovog člana ne primenjuje se ako je vreme vršenja samostalne delatnosti pre ustanovljenja obaveznog invalidskog osiguranja priznato po zakonu, odnosno po ugovoru o invalidskom osiguranju važećem do početka primenjivanja ovog zakona.
(1) Invalidsko osiguranje lica samostalnih delatnosti može se ustanoviti za sve ili samo za pojedine slučajeve invalidnosti predviđene ovim zakonom. Tim osiguranjem mogu se obezbediti sva ili samo pojedina prava predviđena u ovom zakonu.
(2) Za uživaoce invalidske penzije koji su tu penziju stekli kao osiguranici samostalnih delatnosti ne može se ustanovljavati zaštitni dodatak.
Na osiguranike koji vrše samostalne delatnosti primenjuju se odredbe ovog zakona o usklađivanju invalidskih penzija sa ekonomskim kretanjima, o korišćenju i gubitku prava iz invalidskog osiguranja i o postupku za ostvarivanje tih prava.
Osiguranici koji vrše samostalne delatnosti mogu ostvarivati prava iz invalidskog osiguranja kad su svi dospeli doprinosi u celini uplaćeni.
(1) Osiguranici koji vrše samostalne delatnosti mogu invalidsku penziju koristiti tek po prestanku vršenja samostalne delatnosti.
(2) Osiguraniku koji vrši samostalnu delatnost koji ostvari invalidsku penziju, ako ponovo počne vršiti samostalnu delatnost, prestaje pravo na tu penziju i on postaje ponovo osiguranik.
(3) Osiguraniku kome je prestalo pravo na invalidsku penziju u smislu stava 2. ovog člana, vreme provedeno u osiguranju posle toga računa se u staž osiguranja. Po prestanku vršenja samostalne delatnosti takav osiguranik može ponovo steći i ostvariti invalidsku penziju, ako se utvrdi da ranija invalidnost još uvek postoji.
(4) Izuzetno od st. 1. i 2. ovog člana osiguranici - samostalni umetnici mogu koristiti invalidsku penziju od dana kad je nastupila nesposobnost za vršenje umetničkog poziva, a vršenje samostalne umetničke delatnosti posle ostvarivanja prava na penziju ne povlači gubitak prava odnosno obustavu isplate invalidske penzije, ali im se to vreme umetničke delatnosti ne računa u staž osiguranja za povećanje invalidske penzije odnosno za sticanje nove invalidske ili starosne penzije.
Na osnovu ovog zakona osigurani su umetnici, filmski radnici, advokati, sveštenici i verski službenici, istaknuti sportisti, artisti i koloporteri štampe, kao i sva ostala lica koja su na osnovu vršenja samostalne delatnosti do dana početka primenjivanja ovog zakona bili obuhvaćena obaveznim invalidskim osiguranjem na osnovu saveznog zakona ili saveznih odnosno republičkih ugovora o socijalnom osiguranju.
(1) Na osiguranike iz člana 154. ovog zakona primenjuju se odredbe ovog zakona o sticanju i određivanju prava iz invalidskog osiguranja o usklađivanju invalidske penzije i ostalih prava sa ekonomskim kretanjima, o korišćenju i gubitku prava i o postupku za ostvarivanje prava iz invalidskog osiguranja.
(2) Osiguranicima iz stava 1. ovog člana računaju se u penzijski staž za sticanje prava iz invalidskog osiguranja, kao i za određivanje invalidske penzije, svi oni periodi koji se po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju računaju tim osiguranicima u penzijski staž.
Ugovorima o sprovođenju invalidskog osiguranja osiguranika iz člana 154. ovog zakona bliže će se odrediti, prema potrebi, i posebni kriterijumi za utvrđivanje invalidnosti i preostale radne sposobnosti uslovljene karakterom samostalne delatnosti, kao i šta se smatra drugim odgovarajućim poslom u vezi sa pravom na profesionalnu rehabilitaciju odnosno zapošljenje.
Invalidsko osiguranje samostalnih zanatlija i samostalnih ugostitelja po odredbama ovog zakona, ustanovljava se od 1. januara 1965. godine.
Sprovođenjem invalidskog osiguranja samostalnih zanatlija i samostalnih ugostitelja reguliše se republičkim zakonom ili ugovorima koje zaključuje republička zajednica socijalnog osiguranja sa organizacijom koja ih predstavlja. Tim propisima odnosno ugovorima bliže se reguliše kad će se smatrati da je nastupila nesposobnost za vršenje samostalne delatnosti koja se smatra kao invalidnost u smislu ovog zakona, kao i u kojim slučajevima se stiče pravo na profesionalnu rehabilitaciju i pravo na zapošljenje na drugom odgovarajućem poslu u smislu ovog zakona.
(1) Prava iz invalidskog osiguranja mogu osiguranici - samostalne zanatlije i samostalni ugostitelji ostvarivati po isteku pet godina od uvođenja ovog osiguranja.
(2) Izuzetno od stava 1. ovog člana osiguranici kod kojih, pre isteka pet godina od uvođenja invalidskog osiguranja, nastupi invalidnost I kategorije prouzrokovana nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću stiču pravo na invalidsku penziju.
(3) Republičkim zakonom ili ugovorom koji se reguliše sprovođenje invalidskog osiguranja samostalnih zanatlija (član 158) može se, izuzetno od stava 1. ovog člana, predvideti da se po isteku najmanje jedne godine osiguranja omogući sticanje prava na invalidsku penziju onim samostalnim zanatlijama koji prekinu da vode zanatsku radnju zato što je kod njih nastupila invalidnost I kategorije, ako su navršili najmanje 60 godina života i imaju staž od najmanje 40 godina zanatskog rada, računajući i periode koji se po ovom zakonu priznaju kao periodi staža osiguranja. Godine provedene u vršenju samostalne zanatske delatnosti pre uvođenja obaveznog penzijskog osiguranja samostalnih zanatlija uzimaju se u obzir samo za utvrđivanje da su ispunjeni uslovi staža za sticanje prava iz invalidskog osiguranja u smislu člana 36. stav 3. ovog zakona, a za određivanje visine penzije uzimaju se samo godine penzijskog staža koje se osiguranicima - zanatlijama računaju po odredbama Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju.
KORIŠĆENJE I GUBITAK PRAVA IZ INVALIDSKOG OSIGURANJA
(1) Prava stečena na osnovu invalidskog osiguranja pripadaju, ako ovim zakonom nije drukčije određeno, od dana nastupanja invalidnosti, od dana kad je utvrđena opasnost od nastupanja invalidnosti, odnosno od dana nastupanja telesnog oštećenja.
(2) Kad se prava iz invalidskog osiguranja ostvaruju po zahtevu osiguranika posle prestanka radnog odnosa, a invalidnost odnosno telesno oštećenje je postojalo pre podnošenja zahteva, invalidska penzija odnosno invalidnina pripada od dana nastupanja invalidnosti odnosno telesnog oštećenja, ali samo za šest meseci unatrag od dana podnošenja zahteva. Ostala primanja pripadaju od prvog dana narednog meseca posle podnošenja zahteva, ako ovim zakonom nije drukčije određeno.
(3) Osiguraniku kome je posle dana od koga mu pripada invalidska penzija isplaćen lični dohodak iz radnog odnosa ili naknada ličnog dohotka po propisima o zdravstvenom osiguranju, penzija se isplaćuje od prvog narednog dana posle dana od koga mu je prestala isplata ličnog dohotka odnosno naknada ličnog dohotka po donošenju rešenja o invalidskoj penziji.
(1) Dodatak za pomoć i negu pripada od dana od koga pripada invalidska penzija, ako su u vreme nastupanja invalidnosti I kategorije ispunjeni uslovi za sticanje prava na taj dodatak. Ako uslovi za sticanje prava na taj dodatak nastupe docnije, dodatak za pomoć i negu pripada samo za šest meseci unatrag od dana podnošenja zahteva, ali najranije od dana kad je nastupila potreba za pomoć i negu.
(2) Dodatak za pomoć i negu osiguranicima koji su stupili u radni odnos kao slepi ili su za vreme trajanja radnog odnosa postali slepi, pripada od stupanja u radni odnos, odnosno od nastupanja slepoće u toku radnog odnosa, pa za sve vreme do prestanka radnog odnosa, a po prestanku radnog odnosa - dok im pripadaju druga prava po ovom zakonu koja su stekli kao invalidi rada I, II ili III kategorije invalidnosti.
(1) Materijalno obezbeđenje na koje invalid rada ima pravo do stupanja na profesionalnu rehabilitaciju pripada od dana nastupanja invalidnosti odnosno od dana kad je utvrđena opasnost od nastupanja invalidnosti pa do dana kad je invalidu rada dostavljeno rešenje o upućivanju na profesionalnu rehabilitaciju. Od tog dana pa do stupanja na rehabilitaciju, materijalno obezbeđenje pripada ako je invalid rada stupio na rehabilitaciju u roku određenom u rešenju o upućivanju na profesionalnu rehabilitaciju.
(2) Ako invalid rada ne stupi na rehabilitaciju u određenom roku, gubi pravo na materijalno obezbeđenje do stupanja na rehabilitaciju, osim kad je usled razloga koji su van njegove volje bio sprečen da stupi na rehabilitaciju.
(3) Materijalno obezbeđenje za vreme trajanja profesionalne rehabilitacije pripada invalidu rada:
1) koji je stupio na rehabilitaciju u određenom roku ili je stupio docnije zato što je usled razloga koji su van njegove volje bio sprečen da stupi na rehabilitaciju u određenom roku,
2) koji je izgubio pravo na materijalno obezbeđenje do stupanja na rehabilitaciju u smislu stava 1. ovog člana, pa se naknadno prijavio radi ponovnog upućivanja na profesionalnu rehabilitaciju u roku od godine dana od dana dostave prvog rešenja, ako stupi na profesionalnu rehabilitaciju u roku određenom novim rešenjem o upućivanju na rehabilitaciju.
(4) Pravo na materijalno obezbeđenje pripada invalidu rada i kad u toku uživanja tog prava bude upućen na naknadno lečenje (medicinsku rehabilitaciju) - za vreme trajanja takvog lečenja.
(1) Osiguranici u radnom odnosu koji su sami obveznici plaćanja doprinosa za penzijsko osiguranje, dužni su da plaćaju doprinos i za invalidsko osiguranje. Prijava na osiguranje koju su dužni da podnesu važi kao prijava na penzijsko i invalidsko osiguranje.
(2) Prava iz invalidskog osiguranja koja pripadaju na osnovu staža iz razdoblja u kome je sam osiguranik bio obveznik plaćanja doprinosa stiču se i isplaćuju, ako su doprinosi za to razdoblje u celini uplaćeni.
(3) Odredbe st. 1. i 2. ovog člana primenjuju se i kad osiguranik produženim osiguranjem u slučajevima predviđenim Osnovnim zakonom o penzijskom osiguranju samo uplatom doprinosa obezbeđuje staž osiguranja.
(1) Invalid rada koji je stekao pravo na profesionalnu rehabilitaciju gubi to pravo ako ga ne koristi u određenom roku a nije u tome sprečen razlozima koji su van njegove volje, i to:
1) ako ne stupi na profesionalnu rehabilitaciju u roku od godine dana od dana kad mu je dostavljeno rešenje o upućivanju na profesionalnu rehabilitaciju,
2) ako ne stupi na profesionalnu rehabilitaciju u roku određenom u rešenju o ponovnom upućivanju na rehabilitaciju u smislu člana 162. stav 3. tačka 2. ovog zakona.
(2) Pravo na profesionalnu rehabilitaciju gubi invalid rada ako prekine započetu profesionalnu rehabilitaciju ili, ako neizvršavanjem dužnosti vezanih za sprovođenje rehabilitacije, onemogućava svoje osposobljavanje za rad.
Odredbe čl. 162. i 164. ovog zakona važe i za invalide rada odnosno osiguranike kojima pravo na materijalno obezbeđenje pripada u vezi sa prilagođavanjem na rad.
(1) Privremena naknada pripada od dana nastupanja invalidnosti odnosno od dana kad je utvrđena opasnost od nastupanja invalidnosti (član 160. st. 1. i 2) pa do dana kad je rešenje o priznavanju prava na zapošljenje na odgovarajućem poslu postalo konačno u upravnom postupku. Od tog dana, odnosno od dana završetka profesionalne rehabilitacije, do stupanja na obezbeđeno radno mesto pripada privremena naknada ako se invalid rada prijavio radi zapošljenja nadležnom zavodu za zapošljavanje radnika u roku od 8 dana od dana kad je rešenje o priznanju prava na zapošljenje postalo konačno odnosno od dana završetka profesionalne rehabilitacije.
(2) Invalid rada koji se u roku iz stava 1. ovog člana ne prijavi radi zapošljenja, gubi pravo na privremenu naknadu, osim kad je usled razloga koji su van njegove volje bio sprečen da se u propisanom roku prijavi radi zapošljenja.
(3) Invalidu rada koji se prijavio u propisanom roku zavodu za zapošljavanje radnika, isplaćuje se privremena naknada za mesece u kojima se uredno javljao radi zapošljenja zavodu kod koga se prijavio, kao i za mesece u kojima je bio sprečen da se uredno javlja usled razloga koji su van njegove volje.
Invalid rada koji je stekao pravo na zapošljenje na odgovarajućem poslu, gubi to pravo, kao i pravo na naknade u vezi sa korišćenjem tog prava, ako ga ne koristi u određenom roku, a nije u tome sprečen razlozima koji su van njegove volje, i to:
1) ako se ne prijavi radi zapošljenja nadležnom zavodu za zapošljavanje radnika u roku od godine dana od dana kad je rešenje o priznavanju prava na zapošljenje postalo konačno odnosno od dana završetka profesionalne rehabilitacije,
2) ako ne stupi na posao koji mu je obezbeđen na odgovarajućem radnom mestu, u roku od 8 dana od dana kad mu je saopšteno da se upućuje na posao,
3) ako bez opravdanog razloga prekine radni odnos na odgovarajućem poslu koji mu je bio obezbeđen.
(1) Prava stečena po osnovu invalidnosti ili telesnog oštećenja traju dok postoji stanje invalidnosti i preostale radne sposobnosti odnosno stepen telesnog oštećenja prema kome je pravo određeno.
(2) Ako u stanju invalidnosti i preostale radne sposobnosti odnosno u stepenu telesnog oštećenja nastupe promene usled kojih se po ovom zakonu utvrđeno pravo gubi ili menja, ili usled kojih nastupaju uslovi za sticanje nekog drugog prava, pravo se gubi ili menja, odnosno stiče se novo pravo od prvog dana narednog meseca posle dana nastale promene.
(3) Ako je promena u smislu stava 2. ovog člana utvrđena povodom zahteva invalida rada, a nastupila je pre podnošenja zahteva, pravo se gubi ili menja odnosno stiče se novo pravo od prvog dana narednog meseca po podnošenju zahteva, a ako je promena utvrđena po službenoj dužnosti - od prvog dana narednog meseca po donošenju rešenja o određivanju prava u vezi sa utvrđenom promenom.
(1) Invalidska penzija, dodatak za pomoć i negu, zaštitni dodatak i invalidnina određuju se u mesečnom iznosu i dospevaju za isplatu unapred prvog dana svakog kalendarskog meseca.
(2) Materijalno obezbeđenje i privremena naknada određuju se u mesečnom iznosu i dospevaju za isplatu unatrag poslednjim danom svakog kalendarskog meseca.
(3) Naknada zbog zapošljenja sa skraćenim radnim vremenom i naknada zbog manjeg ličnog dohotka na drugom poslu određuju se u mesečnom iznosu i dospevaju za isplatu zajedno sa ličnim dohotkom.
(4) Dospela primanja iz st. 1. do 3. ovog člana koja nisu mogla biti isplaćena zbog okolnosti koje je prouzrokovao uživalac primanja mogu se naknadno isplatiti najviše za tri godine unatrag.
(1) Ako uživalac invalidske penzije - invalid rada I kategorije invalidnosti ponovo stupi u radni odnos i radi sa polovinom ili više od polovine punog radnog vremena, ili započne da vrši delatnost po osnovu koje je osiguran, njemu ne pripada za to vreme penzija. Uživaocu takve penzije koji posle penzionisanja ponovo stupi u radni odnos i radi sa manje od polovine punog radnog vremena ili vrši poslove ili zadatke koji se ne smatraju radnim odnosom, isplaćuje se za to vreme penzija.
(2) Uživaocu invalidske penzije - invalidu rada II ili III kategorije invalidnosti ako stupi u radni odnos i radi sa polovinom ili više od polovine punog radnog vremena, isplaćuje se za to vreme deo penzije u visini razlike između ličnog dohotka koji invalid ostvaruje u tom radnom odnosu i valorizovanog iznosa prosečnog mesečnog ličnog dohotka koji je ostvario u godini osiguranja neposredno pre penzionisanja. Valorizacija se vrši primenom valorizacionih koeficijenata određenih za preračunavanje ličnih dohodaka koji ulaze u penzijski osnov (član 32. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju). Razlika između ličnog dohotka na ranijem i novom radnom mestu utvrđuje se za svakih 6 meseci na osnovu šestomesečnog periodičnog obračuna odnosno završnog računa organizacije kod koje je uživalac invalidske penzije zapošljen. Deo penzije koji se isplaćuje za vreme takvog zapošljenja ne može biti veći od dve trećine od iznosa invalidske penzije koja bi se isplaćivala da uživalac nije zapošljen. Uživaoci takve penzije koji posle penzionisanja ponovo stupi u radni odnos i radi sa manje od polovine punog radnog vremena ili vrši poslove ili zadatke koji se ne smatraju radnim odnosom isplaćuje se za to vreme penzija, ali se to vreme ne računa u staž osiguranja za povećanje odnosno ponovno određivanje penzije po ovom zakonu.
(3) Uživaocu penzije - invalidu rada II ili III kategorije invalidnosti koji je invalidsku penziju stekao kao osiguranik iz čl. 14. do 24. ovog zakona, ako počne da vrši samostalnu delatnost po osnovu koje je osiguran, isplaćuje se za to vreme deo penzije u visini razlike između osnova po kome je za to vreme osiguran i prosečnog mesečnog iznosa ličnog dohotka koji je ostvario u godini osiguranja neposredno pre penzionisanja, ali najviše do dve trećine od iznosa invalidske penzije koja bi mu se isplaćivala da nije zapošljen.
(4) Isplata invalidske penzije po st. 2. i 3. ovog člana vrši se sve dok osiguranik - uživalac invalidske penzije ne navrši penzijski staž od 40 godina (muškarac) odnosno 35 godina (žena), ili dok ne navrši 60 (muškarac) odnosno 55 (žena) godina života, kad se za vreme zapošljenja na njega primenjuju odredbe koje važe za korišćenje starosne penzije.
(5) Izuzetno od st. 1. do 3. ovog člana, vršenje samostalne umetničke delatnosti posle ostvarivanja prava na penziju ne povlači obustavu isplate invalidske penzije, ali se to vreme ne računa u staž osiguranja za povećanje invalidske penzije odnosno za sticanje nove invalidske ili starosne penzije.
(6) Uživalac penzije iz stava 3. ovog člana koji se bavi samostalnom učeničkom delatnošću po osnovu koje je osiguran, može zahtevati da se na njega umesto odredbe stava 5. primeni odredba stava 3. ovog člana.
(7) Uživaocima invalidske penzije ne isplaćuje se za vreme zapošljenja zaštitni dodatak.
(1) Ako kod uživaoca povećane privremen naknade (član 122. stav 2) nastupe promene u pogledu visine prihoda domaćinstva ili druge promene koje utiču na isplatu te naknade, isplata privremene naknade u povećanom iznosu obustavlja se od prvog dana narednog meseca po nastaloj promeni.
(2) Ako usled promena koje utiču na primanja budu naknadno ispunjeni uslovi za povećanje privremene naknade, ova naknada isplaćuje se od prvog dana narednog meseca po ispunjenju uslova i podnošenju zahteva.
Invalid rada II ili III kategorije invalidnosti odnosno osiguranik kod koga je utvrđeno da postoji opasnost od nastupanja invalidnosti, koji je stekao prava na materijalno obezbeđenje ili privremenu naknadu, ako ima i pravo na porodičnu penziju, može koristiti samo jedno od tih prava, po sopstvenom izboru.
(1) Dospeli mesečni iznosi primanja stečenih po ovom zakonu ne isplaćuju se uživaocu koji se bez opravdanog razloga u određenom roku ne odazove na poziv na pregled radi ponovnog utvrđivanja stanja invalidnosti i preostale radne sposobnosti odnosno postojanja opasnosti od nastupanja invalidnosti ili stepena telesnog oštećenja - za sve vreme dok se ne odazove na poziv.
(2) Po prethodnom stavu obustavljeni mesečni iznosi primanja isplaćuju se naknadno uživaocu koji se odazove na poziv u roku od mesec dana od dana određenog za pregled.
(3) Uživaocu koji se odazove na poziv po isteku roka od mesec dana iz stava 2. ovog člana obustavljeni mesečni iznosi primanja ne isplaćuju se, a isplata primanja uspostavlja se od prvog dana narednog meseca posle odazivanja na poziv.
(4) Radi primene odredaba ovog zakona koje se odnose na sticanje i korišćenje prava u vezi sa profesionalnom rehabilitacijom i zapošljenjem na odgovarajućem poslu, vreme za koje je uživalac izgubio pravo na isplatu dospelih primanja u smislu stava 3. ovog člana smatra se kao vreme za koje invalid po svojoj volji nije koristio ta prava.
(1) Invalidu rada - inostranom državljaninu koji se iseli na stalan boravak u inostranstvo, isplaćuje se invalidska penzija, dodatak za pomoć i negu i invalidnina ako sa odnosnom državom postoji sporazum o plaćanju penzija u inostranstvu ili ako odnosna država priznaje takvo pravo jugoslovenskim državljanima.
(2) Zaštitni dodatak po ovom zakonu, ako međunarodnim ugovorom nije drukčije određeno, ne pripada:
1) uživaocima invalidske penzije kojima se isplaćivanje penzije vrši u inostranstvu,
2) uživaocima invalidske penzije kojima se ne vrši isplaćivanje penzije za vreme njihovog boravka u inostranstvu - za sve vreme boravka u inostranstvu ako taj boravak traje duže od šest meseci.
Prava iz invalidskog osiguranja prestaju smrću uživaoca.
Osiguranik ne može steći, a invalid rada gubi stečeno pravo po ovom zakonu ako je svesno prouzrokovao invalidnost u nameri korišćenja prava po ovom zakonu.
(1) Uživalac prava određenih po ovom zakonu dužan je prijaviti zavodu za socijalno osiguranje koji mu isplaćuje invalidsku penziju ili druga primanja svaku promenu nastalu u ličnosti ili u stvarnim okolnostima koje utiču na samo pravo ili na obim korišćenja tog prava u smislu odredaba ovog zakona.
(2) Prijava u smislu prethodnog stava mora se podneti u roku od 8 dana od dana nastale promene.
POSTUPAK ZA OSTVARIVANJE PRAVA IZ INVALIDSKOG OSIGURANJA
1. Rešavanje o pravu na invalidsko osiguranje
(1) Pravo na invalidsko osiguranje može ostvariti lice kome je priznato svojstvo osiguranika.
(2) Svojstvo osiguranika utvrđuje:
1) nadležni komunalni zavod za socijalno osiguranje - na osnovu prijave i osiguranju podnete prema propisima o evidenciji invalidskog osiguranja,
2) organ ovlašćen na to zakonom ili ugovorom o socijalnom osiguranju.
(3) Svojstvo osiguranika upisuje se u matičnu evidenciju, ako je to predviđeno propisima o evidenciji invalidskog osiguranja.
(1) Ako nadležni zavod za socijalno osiguranje licu za koje je podneta prijava ne prizna svojstvo osiguranika ili mu to svojstvo prizna po nekom drugom osnovu, donosi o tome pismeno rešenje.
(2) Protiv rešenja iz stava 1. ovog člana može se izjaviti žalba republičkom zavodu za socijalno osiguranje.
(3) Protiv rešenja donetog po žalbi može se voditi upravni spor.
2. Nadležnost za rešavanje o pravima iz invalidskog osiguranja
(1) O pravima osiguranika iz invalidskog osiguranja rešavaju komunalni zavodi za socijalno osiguranje, i to:
1) o pravu na profesionalnu rehabilitaciju i pravo na zapošljavanje po osnovu invalidskog osiguranja, kao i o pravu na materijalno obezbeđenje i naknade u vezi sa korišćenjem prava na rehabilitaciju i zapošljavanje - komunalni zavod kod koga osiguranici ostvaruju prava iz zdravstvenog osiguranja,
2) o pravu na invalidsku penziju i invalidninu - komunalni zavod koji odredi upravni odbor republičkog zavoda za socijalno osiguranje (u daljem tekstu: određeni komunalni zavod).
(2) O pravima osiguranika iz invalidskog osiguranja koja se ostvaruju po osnovu međunarodnih ugovora o socijalnom osiguranju rešavaju republički zavodi za socijalno osiguranje. Rešenja republičkih zavoda o ovim pravima konačna su u upravnom postupku i imaju svojstvo upravnog akta protiv koga se može voditi upravni spor.
(1) Kad se postupak pokreće za vreme trajanja radnog odnosa ili drugog svojstva koje daje pravo na osiguranje po ovom zakonu za rešavanje o pravima iz invalidskog osiguranja mesno je nadležan komunalni zavod za socijalno osiguranje kod koga je osiguranik osiguran, odnosno određeni komunalni zavod na čijem je području komunalni zavod za socijalno osiguranje kod koga je osiguranik osiguran.
(2) Ako je osiguranje prestalo pre podnošenja zahteva, mesno je nadležan komunalni zavod za socijalno osiguranje kod koga je osiguranik bio poslednji put osiguran odnosno određeni komunalni zavod na čijem je području osiguranik bio poslednji put osiguran, ako od prestanka poslednjeg osiguranja do podnošenja zahteva nije proteklo pet godina. Ako je od prestanka poslednjeg osiguranja do podnošenja zahteva proteklo pet ili više godina, mesno je nadležan komunalni zavod za socijalno osiguranje odnosno određeni komunalni zavod na čijem je području prebivalište lica koje ostvaruje pravo.
(3) Za rešavanje o pravima iz invalidskog osiguranja koja se ostvaruju po osnovu međunarodnih ugovora mesno je nadležan republički zavod za socijalno osiguranje na čijoj je teritoriji osiguranik bio poslednji put osiguran odnosno imao svoje prebivalište.
(4) Za rešavanje o pravima uživaoca invalidske penzije ili invalidnine u toku korišćenja tih prava, mesno je nadležan određeni komunalni zavod na čijem je području prebivalište uživaoca penzije.
(1) Sukob nadležnosti između komunalnih zavoda za socijalno osiguranje odnosno određenih komunalnih zavoda rešava, i to:
1) između zavoda na teritoriji jedne republike - direktor republičkog zavoda za socijalno osiguranje,
2) između zavoda na teritoriji raznih republika - direktor Saveznog zavoda za socijalno osiguranje.
(2) Sukob nadležnosti između komunalnog zavoda za socijalno osiguranje odnosno određenog komunalnog zavoda i republičkog zavoda, kao i sukob nadležnosti između republičkih zavoda za socijalno osiguranje, rešava direktor Saveznog zavoda za socijalno osiguranje.
3. Učešće invalidskih komisija i drugih stručnih organa u postupku za ostvarivanje prava
Kad je za rešavanje o pravu iz invalidskog osiguranja potrebno utvrditi invalidnost i preostalu radnu sposobnost, postojanje opasnosti od nastupanja invalidnosti, telesno oštećenje ili postojanje potrebe za pomoć i negu od strane drugog lica, zavod za socijalno osiguranje utvrđuje ove činjenice po pribavljenom nalazu, oceni i mišljenju invalidskih komisija iz čl. 184. do 186. ovog zakona.
(1) Invalidske komisije obrazuje upravni odbor republičkog zavoda za socijalno osiguranje.
(2) Invalidske komisije obrazuju se od najmanje dva lekara i odgovarajućeg broja drugih stručnjaka potrebnih radi pravilne primene propisa o osposobljavanju za rad i zapošljavanju invalida rada.
(3) Invalidska komisija može davati nalaze, ocene i mišljenja samo kad radi u punom sastavu. Komisija je dužna raditi u skladu sa odredbama ovog zakona i propisima donetim na osnovu njega.
(4) Bliže propise o sastavu i radu invalidskih komisija donosi Savezni zavod za socijalno osiguranje.
(1) Za davanje nalaza, ocena i mišljenja zavodima za socijalno osiguranje koji rešavaju u prvom stepenu o stvarima iz invalidskog osiguranja obrazuje se invalidska komisija za područje jednog ili više komunalnih zavoda za socijalno osiguranje. Rešenjem o obrazovanju ovakve komisije utvrđuje se i njeno sedište.
(2) Za davanje nalaza, ocena i mišljenja zavodima za socijalno osiguranje koji rešavaju u drugom stepenu o stvarima iz invalidskog osiguranja obrazuje se invalidska komisija u sedištu republičkog zavoda za socijalno osiguranje.
(3) Kad o stvarima iz invalidskog osiguranja u prvom stepenu rešava republički zavod za socijalno osiguranje, on pribavlja nalaz, ocenu i mišljenje od one invalidske komisije iz stava 1. ovog člana koja je obrazovana za područje na kome osiguranik odnosno invalid rada ima prebivalište.
(1) Nalaz, ocenu i mišljenje o nesposobnosti vojnih osiguranika za službu u stalnom sastavu Jugoslovenske narodne armije da je u prvostepenom postupku nadležna viša vojno-lekarska komisija, a u drugostepenom postupku - Glavna vojno-lekarska komisija.
(2) Državni sekretar za narodnu odbranu donosi bliže propise o sastavu i obrazovanju, kao i o radu vojnolekarskih komisija u vršenju poslova iz stava 1. ovog člana.
(3) Komisije iz čl. 184. i 185. ovog zakona daju nalaz, ocenu i mišljenje i za vojne osiguranike kad se ovima na njihov zahtev određuju prava na osnovu razvrstavanja u kategorije invalidnosti po članu 28. ovog zakona, kao i kad je u pitanju davanje nalaza, ocena i mišljenja o postojanju telesnog oštećenja i o potrebi stalne pomoći i nege od strane drugog lica.
(1) Nesposobnost službenika organa unutrašnjih poslova za vršenje dužnosti u službama iz člana 141. ovog zakona utvrđuju organi zdravstvene službe koji sastav i način rada određuje svojim propisima savezni sekretar za unutrašnje poslove.
(2) Postupak za ostvarivanje prava po ovom zakonu za osiguranike kojima je poslednji radni odnos bio u službama iz člana 141. ovog zakona može se pokrenuti samo na osnovu prethodno utvrđene nesposobnosti za službu u smislu stava 1. ovog člana.
(3) Kad organ zdravstvene službe iz stava 1. ovog člana utvrdi nesposobnost službenika organa unutrašnjih poslova za vršenje službe, tako utvrđena nesposobnost uzima se prilikom rešavanja o pravima iz ovog zakona kao utvrđeni gubitak sposobnosti za rad na svom poslu. Invalidnost i preostala radna sposobnost takvog službenika za vršenje drugog odgovarajućeg posla kao i postojanje telesnog oštećenja i potreba stalne pomoći i nege od strane drugog lica utvrđuje se po pribavljenom nalazu, oceni i mišljenju invalidskih komisija iz čl. 184. i 185. ovog zakona.
(1) Ocena i mišljenje koje daju invalidske komisije u smislu člana 183. ovog zakona mora sadržati:
1) ocenu o uzroku invalidnosti (bolesti ili povreda),
2) ocenu o gubitku ili smanjenju sposobnosti za rad na svom poslu odnosno o postojanju opasnosti od nastupanja invalidnosti,
3) ocenu o preostaloj radnoj sposobnosti,
4) ocenu o telesnom oštećenju i njegovom uzroku,
5) ocenu o potrebi stalne pomoći i nege od strane drugog lica,
6) mišljenje o mogućnosti osposobljavanja za rad invalida putem profesionalne rehabilitacije, i na kom poslu,
7) mišljenje o mogućnosti zapošljavanja invalida rada na odgovarajućem poslu bez profesionalne rehabilitacije,
8) mišljenje o potrebi naknadnog lečenja (medicinske rehabilitacije),
9) dan nastupanja invalidnosti, telesnog oštećenja, odnosno opasnosti od nastupanja invalidnosti,
10) mišljenje o potrebi ponovnog komisijskog pregleda,
11) obrazloženje ocena i mišljenja datih po prethodnim tačkama.
(2) Kad je invalidnost prouzrokovana sticajem više uzroka u smislu člana 80. ovog zakona, invalidska komisija daje i ocenu o tome koliko su na ukupnu invalidnost uticale posledice prouzrokovane bolešću ili povredom van posla, a koliko posledice prouzrokovane nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću.
(3) Ako je za korišćenje prava na profesionalnu rehabilitaciju ili prava na zapošljenje potrebno korišćenje prevoznih sredstava, invalidska komisija daje, prema potrebi, ocenu o tome da li invalid rada može ili ne može koristiti prevozna sredstva javnog saobraćaja s obzirom na stanje svoje invalidnosti odnosno stepen telesnog oštećenja.
(4) Kao dan nastupanja invalidnosti opasnosti od nastupanja invalidnosti, telesnog oštećenja ili potrebe za pomoć i negu od strane drugog lica, uzima se dan kad je na osnovu komisijskog pregleda data ocena u smislu stava 1. ovog člana. Izuzetno, nastupanje invalidnosti, telesnog oštećenja ili potrebe za pomoć i negu pre izvršenog komisijskog pregleda invalida rada može se utvrditi samo na osnovu medicinske dokumentacije koja potiče iz tog perioda.
(1) Invalidska komisija u prvostepenom postupku (član 185. stav 1) daje nalaz ocenu i mišljenje na osnovu neposrednog pregleda osiguranika odnosno invalida rada i na osnovu medicinske i druge dokumentacije o činjenicama koje su od uticaja na utvrđivanje invalidnosti i preostale radne sposobnosti, opasnosti od nastupanja invalidnosti, telesnog oštećenja ili potrebe za pomoć i negu od strane drugog lica.
(2) Invalidska komisija u drugostepenom postupku (član 185. stav 2) daje, po pravilu, ocene i mišljenja na osnovu dokumentacije pribavljene u prvostepenom postupku, a ako nađe za potrebno - i na osnovu neposrednog pregleda osiguranika odnosno invalida rada. Ako ova komisija nađe da su dokumentacija ili nalaz, ocena i mišljenje invalidske komisije u prvostepenom postupku nepotpuni, može potrebnu dopunu izvršiti neposredno ili preko invalidske komisije koja je dala nalaz, ocenu i mišljenje u prvostepenom postupku.
(1) Za vreme trajanja radnog odnosa ili drugog svojstva koje daje pravo na osiguranje po ovom zakonu, postupak za ostvarivanje prava iz invalidskog osiguranja pokreće nadležni zavod za socijalno osiguranje povodom mišljenja lekara koji je lečio osiguranika ili mišljenja lekarske komisije o zdravstvenom stanju i radnoj sposobnosti osiguranika u smislu propisa o zdravstvenom osiguranju. Zavod će pokrenuti postupak i povodom zahteva stranke.
(2) Po prestanku radnog odnosa, odnosno po prestanku svojstva koje daje pravo na osiguranje, postupak za ostvarivanje prava iz invalidskog osiguranja pokreće nadležni zavod za socijalno osiguranje povodom zahteva stranke. Po zahtevu stranke postupak se pokreće i kad se radi o ostvarivanju prava na profesionalnu rehabilitaciju dece iz člana 93. ovog zakona.
(3) Zahtev za pokretanje postupka u smislu st. 1. i 2. ovog člana može se podneti pismeno, ili usameno - na zapisnik kod komunalnog zavoda za socijalno osiguranje. Ako je zahtev podnet zavodu koji nije nadležan za rešavanje, ovaj je dužan podnesak odnosno zapisnik odmah ustupiti naldežnom zavodu.
(4) Odredbe st. 1. do 3. ovog člana važe i za slučajeve kad se prava iz invalidskog osiguranja imaju ponovo odrediti zbog naknadno nastalih promena u stanju ranije utvrđene invalidnosti i preostale radne sposobnosti ili telesnog oštećenja.
(5) Zavod za socijalno osiguranje koji je pokrenuo postupak dužan je pre donošenja rešenja pribaviti nalaz, ocenu i mišljenje invalidske komisije iz člana 185. stav 1. ovog zakona.
(1) Rešenje kojim se osiguraniku priznaju određena prava po ovom zakonu, mora u svom dispozitivu sadržati kategoriju invalidnosti (član 28) - osim u slučajevima kad se pravo stiče po osnovu nesposobnosti za određenu službu ili delatnost, stepen telesnog oštećenja (član 30), vrste prava koja se priznaju i uslove za korišćenje tih prava.
(2) Svako rešenje doneto u postupku o stvarima iz invalidskog osiguranja, osim rešenja donetog po članu 90. stav 2. i članu 92. stav 1. ovog zakona kojim se odbija zahtev, mora sadržati obrazloženje.
(1) Kad je u postupku kod nadležnog zavoda za socijalno osiguranje utvrđeno da postoji pravo koje povlači novčana primanja, ali se ne može odmah odrediti visina tog primanja ili se postupak ne može okončati zbog rešavanja nekog prethodnog pitanja, zavod će zaključkom odrediti da se stranci privremeno, do utvrđivanja iznosa na koji ona ima pravo isplaćuje na ime pripadajućeg primanja iznos koji se određuje prema podacima kojima zavod raspolaže (akontacija).
(2) Kad se o stvari ne može rešiti zbog toga što se ne može konačno utvrditi iznos ličnih dohodaka prema kojima se određuje penzijski osnov, zavod će privremenim rešenjem odrediti iznos primanja prema podacima kojima raspolaže.
(3) Odredbe st. 1. i 2. ovog člana važe i za slučajeve kad nadležni zavod za socijalno osiguranje posle ukidanja rešenja u vršenju revizije vodi postupak radi donošenja novog rešenja.
(4) Po donošenju rešenja vrši se obračunavanje isplata izvršenih po odredbama st. 1. do 3. ovog člana.
Rešenje doneto u postupku o stvarima iz invalidskog osiguranja dostavlja se osiguraniku odnosno invalidu rada, kao i državnom organu, radnoj odnosno drugoj organizaciji ili poslodavcu kod koga je osiguranik u radnom odnosu.
(1) Rešenje kojim se priznaju prava iz invalidskog osiguranja po osnovu utvrđene invalidnosti, izvršava se po isteku roka za žalbu, ako ovim zakonom nije drukčije određeno. Ostala rešenja, kojima se priznaju prava iz invalidskog osiguranja, ako ovim zakonom nije drukčije propisano, izvršavaju se odmah po donošenju.
(2) Revizija ne odlaže izvršenje rešenja.
(3) Žalba kojom se pobija ocena o invalidnosti i preostaloj radnoj sposobnosti odlaže izvršenje rešenja, osim kad na osnovu utvrđene kategorije invalidnosti pripada invalidska penzija.
(4) Žalba kojom se ne pobija ocena o invalidnosti i preostaloj radnoj sposobnosti ne odlaže izvršenje rešenja, ako ovim zakonom za pojedine slučajeve nije drukčije propisano.
(1) Rešenje o pravima iz invalidskog osiguranja izvršava zavod za socijalno osiguranje koji je doneo rešenje, ako ovim zakonom nije propisano da rešenje u određenom delu izvršava neki drugi organ.
(2) Ako u toku korišćenja invalidske penzije ili invalidnine uživalac promeni prebivalište, dalje izvršavanje ovih prava preuzima određeni komunalni zavod nadležan prema novom prebivalištu.
(3) Ako invalid rada promeni prebivalište u toku korišćenja prava u vezi sa profesionalnom rehabilitacijom ili zapošljenjem na drugom poslu, zavod nadležan prema novom prebivalištu invalida rada preuzima dalje izvršavanje ovih prava na teret zavoda koji je doneo rešenje - ako taj zavod dâ prethodnu saglasnost.
(1) Rešenje kojim je priznato pravo na profesionalnu rehabilitaciju izvršava se u pogledu materijalnog obezbeđenja odmah, a u pogledu upućivanja na profesionalnu rehabilitaciju - kad rešenje postane konačno u upravnom postupku.
(2) Neposredno upućivanje invalida na profesionalnu rehabilitaciju vrši se posebnim rešenjem o izvršenju rešenja iz stava 1. ovog člana. U dispozitivu ovog rešenja određuje se organizacija odnosno ustanova u kojoj će se vršiti rehabilitacija, zanimanje za koje se invalid ima osposobiti, početak i trajanje profesionalne rehabilitacije, kao i prava koja invalidu pripadaju u vezi sa korišćenjem prava na profesionalnu rehabilitaciju koja je određena ovim rešenjem. Žalba protiv ovog rešenja prekida izvršenje rešenja o pravu na profesionalnu rehabilitaciju u pogledu isplate materijalnog obezbeđenja, osim u slučaju kad invalid rada u određenom roku stupi na rehabilitaciju.
(3) Po završenoj profesionalnoj rehabilitaciji nadležni zavod za socijalno osiguranje donosi rešenje o pravu invalida rada na zapošljenje na poslu za koji se profesionalnom rehabilitacijom osposobio i o privremenoj naknadi u vezi s tim pravom.
(1) Postupak za ostvarivanje prava na profesionalnu rehabilitaciju dece-invalida pokreće nadležni zavod za socijalno osiguranje (član 196b) na zahtev roditelja ili staraoca deteta, samog deteta-invalida ako je poslovno sposobno ili nadležnog opštinskog organa.
(2) Nadležni opštinski organ (stav 1) podnosi zahtev za pokretanje postupka ako roditelj odnosno staralac i pored upozorenja na mogućnost rehabilitacije onemogućuje detetu da ostvari pravo na profesionalnu rehabilitaciju.
(1) O pravu na profesionalnu rehabilitaciju, o pravu na zapošljenje po završenoj rehabilitaciji i o pravu na privremenu naknadu (član 104l) dece-invalida rešava komunalni zavod za socijalno osiguranje nadležan za područje komunalne zajednice socijalnog osiguranja kod koje je u vreme podnošenja zahteva za ostvarivanje tog prava zdravstveno osigurano lice od koga dete izvodi pravo na profesionalnu rehabilitaciju odnosno dete-invalid kao uživalac porodične penzije (u daljem tekstu: nadležni komunalni zavod).
(2) O utvrđivanju invalidnosti njenog uzroka, vrste i stepena o postojanju mogućnosti za osposobljavanje (član 104b stav 1. tač. 1, 3. i 4) i o načinu osposobljavanja putem profesionalne rehabilitacije za određeni posao odnosno zanimanje kao i o trajanju rehabilitacije, rešava nadležni komunalni zavod po pribavljenom nalazu oceni i mišljenju invalidske komisije iz čl. 184. i 185. ovog zakona.
(3) Invalidska komisija (stav 2) daje nalaz, ocenu i mišljenje po prethodnom konsultovanju stručne službe za izbor zanimanja u svakom pojedinom slučaju a ako je u pitanju dete ometeno u fizičkom ili psihičkom razvitku - i na osnovu nalaza ocene i mišljenja nadležne prvostepene stručne komisije o tom detetu - u smislu propisa o kategorizaciji dece ometene u fizičkom i psihičkom razvitku kao i mišljenja uprave škole koju je to dete pohađalo.
(4) O uspostavljanju prava na profesionalnu rehabilitaciju koje je prestalo pod okolnostima iz člana 104j stav 2. ovog zakona rešava nadležni komunalni zavod bez prethodnog ocenjivanja - ako je zahtev podnesen za dete-invalida mlađe od 18 godina i ako je zahtev podnesen za dete-invalida starije od 18 godina - po ocenjivanju okolnosti zbog kojih je došlo do prestanka prava i postojanja uslova za uspešno nastavljanje i završavanje rehabilitacije u odgovarajućem roku.
(1) Rešenje kojim je priznato pravo na zapošljenje na odgovarajućem poslu izvršava u pogledu privremene naknade zavod za socijalno osiguranje koji je doneo rešenje odmah po donošenju rešenja, a u pogledu upućivanja na odgovarajući posao izvršava ga, kad postane konačno u upravnom postupku, zavod za zapošljavanje radnika kome se invalid rada odnosno osiguranik u propisanom roku prijavio radi zapošljavanja.
(2) Neposredno upućivanje invalida rada na odgovarajuće zapošljenje vrši zavod za zapošljavanje radnika posebnim rešenjem o izvršenju rešenja iz stava 1. ovog člana. U dispozitivu ovog rešenja određuju se državni organ, radna odnosno druga organizacija ili poslodavac kod koga je zapošljenje obezbeđeno, radno meso na kome invalid treba da radi, i radno vreme.
(3) Upućivanje invalida rada na radna mesta u javnim službama vrši se u skladu sa propisima kojima se regulišu radni odnosi javnih službenika.
O pravu na naknade za vreme zapošljenja na poslu na koji je invalid rada odnosno osiguranik upućen u smislu člana 197. ovog zakona, rešava nadležni zavod za socijalno osiguranje po dobivenom izveštaju o stupanju na posao, radnom vremenu i visini ličnog dohotka.
(1) O zaštitnom dodatku rešava se povodom zahteva.
(2) Zahtev se može podneti u toku postupka ili po okončanju postupka za ostvarivanje prava iz invalidskog osiguranja.
(1) Svako rešenje komunalnog zavoda za socijalno osiguranje odnosno određenog komunalnog zavoda kojim se priznaje ili određuje neko pravo iz invalidskog osiguranja podleži reviziji.
(2) U vršenju revizije može se ispitivati pravilnost nalaza, ocena i mišljenja koje daju invalidske komisije iz člana 185. stav 1. ovog zakona. U tom slučaju zavod je dužan pre donošenja rešenja o ukidanju prvostepenog rešenja pribaviti ocenu i mišljenje invalidske komisije iz člana 185. stav 2. ovog zakona.
(1) Reviziju vrši republički zavod za socijalno osiguranje, po službenoj dužnosti.
(2) Revizija ne odlaže izvršenje rešenja.
(3) Ako je protiv rešenja komunalnog zavoda za socijalno osiguranje odnosno određenog komunalnog zavoda izjavljena žalba, o reviziji i žalbi rešava se istim rešenjem.
(1) U vršenju revizije republički zavod za socijalno osiguranje može na prvostepeno rešenje dati saglasnost, može ga izmeniti, ili ga može poništiti odnosno ukinuti.
(2) Zavod čije je rešenje u reviziji poništeno ili ukinuto, donosi novo prvostepeno rešenje.
(3) Novo prvostepeno rešenje podleži reviziji u kojoj se ispituje samo da li je novo rešenje u skladu sa razlozima zbog kojih je ranije prvostepeno rešenje poništeno ili ukinuto.
Ako revizija rešenja koje je postalo konačno zbog toga što nije izjavljena žalba ne bude izvršena u roku od tri meseca od dana isteka roka za žalbu smatra se da je revizija izvršena i data saglasnost na rešenje.
(1) Rešenje republičkog zavoda za socijalno osiguranje kojim je u vršenju revizije prvostepeno rešenje izmenjeno, ima svojstvo upravnog akta protiv koga se može voditi upravni spor.
(2) Upravni spor ne može se voditi protiv rešenja kojim je u vršenju revizije prvostepeno rešenje poništeno ili ukinuto.
(1) Protiv rešenja komunalnog zavoda za socijalno osiguranje odnosno određenog komunalnog zavoda stranka ima pravo žalbe.
(2) Po žalbi rešava republički zavod za socijalno osiguranje.
(3) Ako se žalbom pobija ocena ili mišljenje invalidske komisije, republički zavod za socijalno osiguranje dužan je pre donošenja rešenja po žalbi pribaviti mišljenje invalidske komisije iz člana 185. stav 2. ovog zakona.
(4) Kad se žalbom pobija ocena i mišljenje o nesposobnosti vojnog osiguranika za službu u stalnom sastavu Jugoslovenske narodne armije, republički zavod za socijalno osiguranje dužan je pre donošenja rešenja po žalbi pribaviti mišljenje Glavne vojno-lekarske komisije (član 186. stav 1).
(1) Rešenje koje republički zavod za socijalno osiguranje donese po žalbi konačno je u upravnom postupku i protiv njega se može pokrenuti upravni spor.
(2) Izuzetno od stava 1. ovog člana, ne može se pokrenuti upravni spor protiv rešenja donetog po žalbi, ako je tim rešenjem ujedno ukinuto prvostepeno rešenje u vršenju revizije, pa se usled toga ima doneti novo prvostepeno rešenje.
(1) Kad o stvarima iz invalidskog osiguranja rešava republički zavod za socijalno osiguranje (član 180. stav 2), on je dužan pre donošenja rešenja dostaviti stranci na uvid nalaz ocenu i mišljenje koje je dala invalidska komisija iz člana 185. stav 1. ovog zakona.
(2) Ako stranka nije zadovoljna nalazom, ocenom i mišljenjem invalidske komisije, može izjaviti prigovor republičkom zavodu za socijalno osiguranje u roku od osam dana.
(3) Ako je podnet prigovor u smislu stava 1. ovog člana, republički zavod za socijalno osiguranje dužan je pre donošenja rešenja o stvari iz invalidskog osiguranja pribaviti mišljenje invalidske komisije iz člana 185. stav 2. ovog zakona, obrazovane u sedištu republike na čijem području osiguranik odnosno invalid rada ima boravište.
(1) Ako se, posle donošenja rešenja protiv koga nema redovnog pravnog sredstva u upravnom postupku, sazna za nove činjenice, ili se nađe ili stekne mogućnost da se upotrebe novi dokazi koji bi, sami ili u vezi sa već izvedenim i upotrebljenim dokazima mogli dovesti do drukčijeg rešenja da su te činjenice odnosno dokazi bili izneti ili upotrebljeni u ranijem postupku, može se, izuzetno od uslova koji se u tim slučajevima po Zakonu o opštem upravnom postupku traže za pokretanje obnove postupka, pokrenuti obnova postupka u stvarima iz invalidskog osiguranja i kad je propušteno da se u ranijem postupku iznese koja od tih činjenica odnosno dokaza. Obnova postupka u ovom slučaju pokrenuće se bez obzira na rokove koji su predviđeni u Zakonu o opštem upravnom postupku za traženje obnove postupka odnosno pokretanje tog postupka. Obnova postupka pokreće se na zahtev stranke ili po službenoj dužnosti.
(2) Ako je zahtev za obnovu postupka podnet odnosno postupak obnove pokrenut u roku od pet godina od dana dostavljanja rešenja stranci, u postupku obnove primenjuju se propisi koji su važili u vreme donošenja rešenja. Ako je zahtev podnet odnosno postupak obnove pokrenut po isteku tog roka, u postupku obnove primenjuju se propisi koji važe u vreme podnošenja zahteva za obnovu postupka odnosno u vreme pokretanja tog postupka po službenoj dužnosti.
(3) Prava utvrđena rešenjem donetim u postupku obnovljenom u smislu stava 1. ovog člana pripadaju od prvog dana narednog meseca od dana podnošenja zahteva za obnovu postupka, odnosno od dana donošenja rešenja u obnovljenom postupku pokrenutom po službenoj dužnosti.
(1) Pravnosnažno rešenje može se izmeniti novim rešenjem ako je prvim rešenjem povređen zakon na štetu stranke ili ako je po nekom pravnom pitanju docnije zauzeto stanovište povoljnije po stranku.
(2) Novo rešenje će se doneti i ako se sazna za činjenice koje su od uticaja na pravo stranke a koje su nastupile posle donošenja rešenja.
(3) Pravo koje pripada stranci po rešenju donetom u smislu st. 1. i 2. ovog člana, teče od prvog dana narednog meseca od dana kad je stranka podnela zahtev za pokretanje postupka, a ako je postupak pokrenut po službenoj dužnosti - od prvog dana narednog meseca od dana donošenja novog rešenja.
(4) Ako se posle donošenja konačnog rešenja ponovo rešava o pravu stranke na osnovu činjenica iz stava 2. ovog člana, primeniće se radi donošenja novog rešenja propisi koji važe u vreme pokretanja postupka.
(1) U postupku za obnovu i u slučajevima poništavanja ukidanja ili menjanja rešenja (odredbe Zakona o opštem upravnom postupku koje se odnose na obnovu postupka odnosno na naročite slučajeve poništavanja ukidanja i menjanja rešenja) mesno je nadležan određeni komunalni zavod za socijalno osiguranje na području republičke zajednice socijalnog osiguranja na teret čijeg se fonda doneto rešenje izvršava.
(2) Zahtev za obnovu postupka ili donošenje novog rešenja može se podneti i preko republičkog zavoda.
(1) Odredbe ovog zakona koje se odnose na sprovođenje postupka, reviziju i žalbu važe i za rešenja koja se donose u obnovi postupka.
(2) Kad usled naknadnog saznanja ili docnijeg nastupanja činjenica dolazi do primene člana 163. odnosno člana 164. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju, utvrđivanje penzijskog staža vrši se u obnovi postupka samo kad je u pitanju pravo na invalidsku penziju stečenu zbog invalidnosti usled bolesti ili povrede van posla. U ovom slučaju, pri utvrđivanju prava na invalidsku penziju, razdoblje u kome mora biti ispunjen određeni staž osiguranja iz čl. 36. i 38. ovog zakona računa se unatrag od dana nastupanja invalidnosti.
(3) Izuzetno od odredaba o izvršenju rešenja po čl. 194, 196. i 197. ovog zakona, rešenje doneto u obnovi postupka kojima se ukida ili smanjuje pravo određeno ranijim rešenjem izvršava se tek od dana kad postane konačno u upravnom postupku.
(1) Novo određivanje prava na osnovu promena u stanju invalidnosti i preostale radne sposobnosti odnosno u stepenu telesnog oštećenja koje su od uticaja na pravo određeno u rešenju, koje je postalo konačno u upravnom postupku ili pravnosnažno, vrši se u postupku pokrenutom po zahtevu osiguranika.
(2) Radi utvrđivanja promena iz stava 1. ovog člana nadležni zavod za socijalno osiguranje ima pravo da odredi ponovni komisijski pregled uživalaca prava određenih po ovom zakonu, kao i dužnost da takav pregled odredi povodom zahteva stranke.
9. Primena opštih propisa o postupku
Na postupak rešavanja o pravima iz invalidskog osiguranja shodno će se primenjivati odredbe Zakona o opštem upravnom postupku, ako ovim zakonom nije drukčije određeno.
ORGANIZACIJA SPROVOĐENJA INVALIDSKOG OSIGURANJA
(1) Invalidsko osiguranje sprovode zavodi za socijalno osiguranje, koji za tu svrhu organizuju svoju posebnu službu.
(2) Određene poslove u sprovođenju invalidskog osiguranja vrše organi uprave i saveti opštinskih skupština nadležni za rad, kao i državni organi, radne i druge organizacije koji po ovom zakonu sarađuju ili samostalno učestvuju u sprovođenju invalidskog osiguranja.
(3) Državni organi, radne i druge organizacije kod kojih postoje mogućnosti za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje invalida rada učestvuju u sprovođenju invalidskog osiguranja neposrednim izvršavanjem rehabilitacije i zapošljavanja invalida na zakonom određeni način, u granicama svojim stvarnih mogućnosti i u okviru sporazuma sa nadležnim zavodom za socijalno osiguranje.
(1) Komunalni zavodi za socijalno osiguranje odnosno određeni komunalni zavodi obezbeđuju ostvarivanje prava iz invalidskog osiguranja, ako ovim zakonom ili drugim propisima pojedini poslovi nisu stavljeni u nadležnost državnih organa, radnih i drugih organizacija, staraju se o ostvarivanju saradnje državnih organa, radnih i drugih organizacija koji po ovom zakonu imaju određene zadatke u sprovođenju invalidskog osiguranja na svom području, učestvuje u utvrđivanju nesreće na poslu koju pretrpe osiguranici u državnim organima radnim i drugim organizacijama kao i kod poslodavca, i vode u tom cilju o tome propisane evidencije.
(2) Republički zavodi za socijalno osiguranje staraju se o funkcionisanju i unapređivanju službe zavoda u sprovođenju invalidskog osiguranja, obezbeđuju sredstva za sprovođenje invalidskog osiguranja iz republičkih fondova namenjenih za obezbeđivanje prava i za unapređivanje službe, obezbeđuju jedinstveno sprovođenje invalidskog osiguranja na svom području, staraju se o ostvarivanju saradnje organa, ustanova i organizacija koji po ovom zakonu imaju određene zadatke u sprovođenju invalidskog osiguranja i vode u tom cilju o tome propisane zbirne evidencije.
(3) Savezni zavod za socijalno osiguranje stara se o pravilnom funkcionisanju i unapređivanju službe invalidskog osiguranja na celoj teritoriji Jugoslavije, proučava i obrađuje pitanja iz oblasti invalidskog osiguranja i sprovodi odnosno predlaže nadležnim državnim organima mere za sprečavanje invalidnosti i za unapređivanje zaštite invalida rada, održava veze i obezbeđuje razmenu iskustva sa inostranim službama invalidskog osiguranja.
(1) Zavodi za zapošljavanje radnika za teritoriju opštine, propisima o organizaciji te službe, vrše zapošljavanje invalida rada odnosno osiguranika kojima je rešenjem nadležnog zavoda za socijalno osiguranje priznato pravo na zapošljenje u smislu ovog zakona i vode u tom cilju propisane evidencije o invalidima i osiguranicima koji koriste pravo na zapošljenje, kao i o radnim mestima na kojima se mogu zapošljavati invalidi rada.
(2) Zavod za zapošljavanje radnika za teritoriju republike stara se o funkcionisanju i unapređivanju te službe u vezi sa zapošljavanjem invalida rada na svojoj teritoriji i vodi u tom cilju o tome propisane zbirne evidencije.
Propise o vođenju evidencija iz čl. 215. i 216. ovog zakona donosi savezni sekretar za rad po pribavljenom mišljenju Saveznog zavoda za socijalno osiguranje.
(1) Radne i druge organizacije utvrdiće opštim aktom kojim se uređuje organizacija poslovanja, radna mesta na kojima invalidi rada, prema svojoj preostaloj radnoj sposobnosti, mogu s uspehom raditi uz normalan napor, bez pogoršanja stanja invalidnosti. O tim radnim mestima radna organizacija dužna je dostaviti izveštaj teritorijalno nadležnom zavodu za zapošljavanje i nadležnom komunalnom zavodu za socijalno osiguranje.
(2) Radna mesta utvrđena po stavu 1. ovog člana služe i za sprovođenje profesionalne rehabilitacije radnika.
(3) Na radna mesta utvrđena za invalide rada može se rasporediti drugi radnik samo ako nema invalida sposobnog za vršenje poslova na tim mestima. Takav raspored može biti samo privremen, dok ne nastupi mogućnost da se zaposli invalid rada odgovarajućih sposobnosti.
(4) Organ skupštine opštine nadležan za poslove rada obrazovaće u spornim slučajevima, na predlog invalida rada, zavoda za zapošljavanje ili komunalnog zavoda za socijalno osiguranje, komisiju koja će utvrditi da li u radnoj organizaciji ima radnih mesta na kojima mogu raditi invalidi rada i da li su ona pravilno određena. Komisija se obrazuje od predstavnika radne organizacije, zavoda za zapošljavanje komunalnog zavoda za socijalno osiguranje i opštinske skupštine. Komisija, po potrebi, pribavlja stručno mišljenje ustanova koje se bave organizacijom rada i tehnologijom proizvodnje i poslovanja, zaštitom na radu, higijenom rada, profesionalnom rehabilitacijom i sl. Odluka komisije obavezna je za radnu organizaciju. Troškove u vezi sa radom ovih komisija snosi komunalni zavod za socijalno osiguranje.
(5) Propisom republike mogu se radna mesta određene vrste u pojedinim delatnostima odrediti kao mesta na kojima se imaju zapošljavati invalidi rada.
(1) Način vršenja profesionalne rehabilitacije i zapošljavanja invalida rada na radnim mestima utvrđenim u smislu člana 218. ovog zakona, rokovi za stupanje na rehabilitaciju i zapošljenje, trajanje rehabilitacije, kao i bliži uslovi za vršenje rehabilitacije i zapošljavanje na pojedinim radnim mestima, određuju se ugovorima koje zaključuju komunalni zavodi za socijalno osiguranje sa pojedinim državnim organima, radnim i drugim organizacijama ili privatnim poslodavcima. Ovim ugovorima utvrđuju se i međusobna prava i obaveze ugovornih strana u vezi sa korišćenjem radnih mesta određenih za rehabilitaciju i zapošljavanje invalida rada, u vezi sa nagrađivanjem invalida rada za rad koji oni vrše za vreme rehabilitacije, i u vezi sa obezbeđivanjem posebnih uslova za mogućnost rehabilitacije i zapošljavanja onih invalida rada koji s obzirom na stanje invalidnosti i opšte zdravstveno stanje ne mogu da se osposobljavaju odnosno da rade pod istim uslovima kao ostali radnici.
(2) Ugovore u smislu stava 1. ovog člana zaključuju komunalni zavodi za socijalno osiguranje, prema potrebi, i sa zaštitnim radionicama i posebnim ustanovama iz člana 101. ovog zakona.
(3) Organi upravljanja radnih i drugih organizacija odnosno državnih organa, kao i sindikalne organizacije odnosnih radnih zajednica, staraju se o pravilnom iskorišćavanju mogućnosti za rehabilitaciju i zapošljavanje invalida rada, kao i o pravilnom vršenju njihove rehabilitacije i zapošljavanja u skladu sa odredbama ovog zakona i zaključenih ugovora, prate rezultate sprovođenja rehabilitacije i zapošljavanja invalida rada i daju nadležnim organima predloge u cilju usavršavanja tih mera i poboljšavanja njihovih rezultata.
(4) Komunalni zavodi za socijalno osiguranje imaju pravo i dužnost da kod državnih organa, radnih i drugih organizacija i privatnih poslodavaca proveravaju da li se profesionalna rehabilitacija i zapošljavanje invalida rada sprovode saglasno odredbama ovog zakona i zaključenih ugovora, kao i da u tom cilju traže potrebna obaveštenja i podatke.
Ako komunalni zavod za socijalno osiguranje ne može postići sporazum o zaključivanju ugovora u smislu člana 219. ovog zakona s pojedinim državnim organom, radnom i drugom organizacijom ili poslodavcem, iako stvarna mogućnost za primanje na rehabilitaciju odnosno zapošljenje invalida rada postoji s obzirom na potrebu radne snage i stručnih kadrova i na organizaciju proizvodnje odnosno rada međusobni odnosi određuju se rešenjem koje donosi savet opštinske skupštine nadležan za poslove rada.
(1) Komunalni zavodi za socijalno osiguranje na području istog republičkog zavoda za socijalno osiguranje mogu međusobnim ugovorima odrediti da se za invalide rada sa područja jednog komunalnog zavoda vrši profesionalna rehabilitacija i zapošljavanje na području drugog komunalnog zavoda, kao i da zavodi na čijem je području obezbeđeno vršenje rehabilitacije i zapošljavanja izvršavaju i druge određene poslove u vezi sa korišćenjem tih prava za račun zavoda sa kojim su zaključili ugovor. Ovim ugovorom utvrđuju se i međusobne obaveze, način naknađivanja i međusobnog obračunavanja troškova u vezi sa izvršavanjem poverenih poslova.
(2) Republički zavod za socijalno osiguranje može se sporazumeti sa drugim republičkim zavodima, kao i sa zavodom za zapošljavanje radnika za teritoriju republike na teritoriji druge republike da se profesionalna rehabilitacija odnosno zapošljavanje određenog broja invalida rada sa njegovog područja vrši na teritoriji druge republike. Ovim sporazumima republički zavodi određuju komunalne zavode za socijalno osiguranje sa čijih će se područja invalidi rada uputiti na profesionalnu rehabilitaciju odnosno zapošljenje, kao i komunalne zavode na čijim će se područjima vršiti rehabilitacija odnosno zapošljavanje ovih invalida. U okviru ovih sporazuma određeni komunalni zavodi zaključuju ugovore u smislu stava 1. ovog člana.
(3) Zavodi za socijalno osiguranje mogu se sporazumeti sa zavodima za zapošljavanje radnika na svom području da ti organi preuzmu izvršavanje određenih poslova u vezi sa vršenjem profesionalne rehabilitacije za račun nadležnih zavoda uz odgovarajuću naknadu.
(1) Državni organi, radne i druge organizacije i privatni poslodavci dužni su u izvršenju ugovora odnosno rešenja iz čl. 219. i 220. ovog zakona:
1) primiti na profesionalnu rehabilitaciju invalida rada odnosno osiguranika upućenog na mesto određeno za vršenje rehabilitacije u smislu odredaba ovog zakona i zaključenog ugovora,
2) zaposliti invalida rada upućenog na rad na radnom mestu određenom za zapošljavanje invalida rada u smislu odredaba ovog zakona i zaključenog ugovora,
3) u vršenju profesionalne rehabilitacije i zapošljavanja invalida rada uredno izvršavati obaveze koje proizilaze iz ovog zakona i zaključenog ugovora,
4) uredno voditi propisane evidencije i podnositi propisane prijave o invalidima rada koji su kod njih na profesionalnoj rehabilitaciji ili u radnom odnosu.
(2) Odredbe stava 1. ovog člana važe i za zaštitne radionice, posebne ustanove za rehabilitaciju invalida, škole i kursove u kojima se stručno osposobljavaju i invalidi rada.
(3) Propise o vođenju evidencija i o načinu podnošenja prijava iz stava 1. tačka 4. ovog člana donosi savezni sekretar za rad po pribavljenom mišljenju Saveznog zavoda za socijalno osiguranje.
(1) Državni organi, radne i druge organizacije i privatni poslodavci iz člana 222. ovog zakona dužni su komunalnom zavodu za socijalno osiguranje podneti u roku od osam dana prijavu.
1) o stupanju invalida rada na profesionalnu rehabilitaciju, o izostancima i prekidima za vreme rehabilitacije, sa razlozima prekida, kao i o danu završetka rehabilitacije,
2) o stupanju na posao invalida rada, o visini ličnog dohotka za radno mesto na kome je invalid zapošljen, o radnom vremenu sa kojim invalid radi i punom radnom vremenu propisanom za posao na kome invalid radi, o promenama u ličnom dohotku i radnom vremenu, o premeštaju na drugo radno mesto, kao i o izostancima sa rada i prekidu radnog odnosa,
3) o činjenicama koje se odnose na opšte zdravstveno stanje radnika u smislu odredaba člana 26a ovog zakona, kao i sa drugim podacima čije je podnošenje po posebnim propisima obavezno i za ostala zapošljena lica.
(2) Državni organi, radne i druge organizacije i privatni poslodavci kojima zavod za zapošljavanje radnika uputi invalida rada radi zapošljavanja dužni su dostaviti tom organu u roku od osam dana izveštaj o stupanju invalida na posao odnosno o tome da invalid nije stupio na posao u određenom roku, kao i izveštaj o premeštaju invalida na drugo radno mesto ili o prestanku radnog odnosa invalida rada.
(3) Državni organi, radne i druge organizacije i privatni poslodavci dužni su komunalnom zavodu za socijalno osiguranje prijaviti u roku od osam dana i stupanje u radni odnos invalida rada koji nije bio upućen radi zapošljenja od zavoda za zapošljavanje radnika, već se sam zaposlio, bez obzira da li radi sa punim ili sa skraćenim radnim vremenom.
(4) Propise o načinu podnošenja prijava i izveštaja po odredbama st. 1. do 3. ovog člana donosi savezni sekretar za rad po pribavljenom mišljenju Saveznog zavoda za socijalno osiguranje.
(1) Državni organi, radne i druge organizacije i privatni poslodavci dužni su komunalnom zavodu za socijalno osiguranje odmah prijaviti svaki slučaj nesreće na poslu.
(2) Propise o načinu podnošenja prijava iz stava 1. ovog člana donosi savezni sekretar za rad po pribavljenom mišljenju Saveznog zavoda za socijalno osiguranje.
NAKNADA ŠTETE, KAZNENE I ZAŠTITNE MERE
Državni organi, radne i druge organizacije i privatni poslodavci, kao i invalidi rada i druga lica, dužni su naknaditi štetu pričinjenu fondovima u kojima se obezbeđuju sredstva za invalidsko osiguranje, u slučajevima i po postupku predviđenim u odredbama glave VI Zakona o organizaciji i finansiranju socijalnog osiguranja.
(1) Zavod za socijalno osiguranje odgovara po propisima o radnim odnosima za štetu koju osiguraniku odnosno invalidu rada nanesu radnici zavoda u vezi sa vršenjem službe.
(2) Radnici zavoda za socijalno osiguranje i članovi komisije iz čl. 183. do 185. ovog zakona koji u vezi s vršenjem službe nanesu štetu zavodu, odgovaraju po propisima o radnim odnosima.
(1) Novčanom kaznom do 5.000 dinara kazniće se za prekršaj radna organizacija ili drugo pravno lice:
1) ako ne zadrži na radu invalida rada kod koga je invalidnost nastupila kao posledica nesreće na poslu ili profesionalne bolesti zadobijene dok je s njima bio u radnom odnosu odnosno ako ga ponovo ne primi na rad posle osposobljavanja za rad (član 116a stav 1),
2) ako opštim aktom ne utvrdi radna mesta na kojima će se zapošljavati invalidi rada, kad s obzirom na vrstu delatnosti postoje mogućnosti utvrđivanja takvih radnih mesta (član 218. stav 1),
3) ako na radnom mestu koje je utvrđeno opštim aktom kao radno mesto za zapošljavanje invalida rada zapošljava drugog radnika kad postoji mogućnost da se zaposli invalid rada odgovarajuće radne sposobnosti (član 218. stav 3),
4) ako prilikom prvog prijema radnika na rad ne utvrdi njegovo opšte zdravstveno stanje u smislu člana 26a stav 1. ovog zakona,
5) ako premesti invalida rada na drugi posao ili mu odredi drugo radno vreme, protivno odredbama ovog zakona i propisa o radnim odnosima,
6) ako ne vodi ili vodi neuredno propisane evidencije o invalidima rada,
7) ako ne podnese ili podnese po isteku propisanog roka prijave iz člana 223. st. 1. i 3. i člana 224. ovog zakona,
8) ako organima službe socijalnog osiguranja uskrati davanje podataka potrebnih za sprovođenje invalidskog osiguranja ili za utvrđivanje prava iz invalidskog osiguranja, ili ako sprečava uviđaj na licu mesta ili pregled poslovnih knjiga i evidencija koji se odnose na podatke u vezi sa invalidskim osiguranjem.
(2) Za radnju iz stava 1. ovog člana kazniće se za prekršaj novčanom kaznom do 1.000 dinara i odgovorno lice u organizaciji odnosno organu.
Novčanom kaznom do 100.000 dinara kazniće se za prekršaj privatni poslodavac koji učini koju od radnji iz člana 227. ovog zakona.
Po prekršajima iz čl. 227. i 228. ovog zakona administrativno-kazneni postupak vodi nadležni sudija za prekršaje po odredbama Osnovnog zakona o prekršajima.
PREVOĐENJE INVALIDSKIH PENZIJA I INVALIDNINA
1. Prevođenje invalidskih penzija
Invalidske penzije određene ili prevedene po Zakonu o invalidskom osiguranju ("Službeni list FNRJ", br. 49/58, 27/59 i 53/62 - u daljem tekstu: Zakon iz 1958. godine), prevede se po službenoj dužnosti na invalidske penzije po ovom zakonu svim uživaocima penzije koji to pravo imaju na dan 1. januara 1965. godine.
(1) Prevođenje invalidskih penzija po službenoj dužnosti vrši se na osnovu utvrđene invalidnosti, uzroka i kategorije invalidnosti, priznatog ukupnog penzijskog staža i ostalih činjenica utvrđenih u rešenju o određivanju odnosno prevođenju penzije po Zakonu iz 1958. godine.
(2) Za obračunavanje novog iznosa invalidske penzije stečene na osnovu invalidnosti prouzrokovane bolešću ili povredom van posla uzimaju se u obzir sve godine priznatog penzijskog staža do 40 godina staža (muškarci) odnosno do 35 godina staža (žene).
(3) Uživaocu invalidske penzije kome je po osnovu zapošljenja posle penzionisanja ponovo određena invalidska penzija po Zakonu iz 1958. godine, izvršiće se, ako je to za njega povoljnije, prevođenje njegove invalidske penzije koja mu je ranije određena ili prevedena po Zakonu iz 1958. godine. Ovo pravo ima i uživalac starosne penzije kome je, na njegov zahtev, po osnovu zapošljenja posle ostvarivanja invalidske penzije određena lična penzija po Zakonu o penzijskom osiguranju iz 1957. godine umesto ranije stečene invalidske penzije. U tom slučaju godine provedene u zapošljenju posle penzionisanja uračunaće se, u smislu stava 2. ovog člana, u penzijski staž za povećanje penzijskog procenta invalidske penzije prevedene po ovom zakonu.
(4) Uživaocu invalidske penzije koji je kao vojni osiguranik, koristeći odredbu člana 141. ili člana 257. stav 2. ili člana 258. stav 2. Zakona iz 1958. godine, stekao pravo na zapošljenje, pa je u takvom zapošljenju postao invalid rada I kategorije invalidnosti i ostvario invalidsku penziju po tom zakonu izvršiće se na njegov zahtev, ako je to za njega povoljnije, prevođenje njegove invalidske penzije koja mu je ranije kao vojnom osiguraniku određena ili prevedena po članu 140. ili po članu 257. stav 1. ili po članu 258. stav 1. Zakona iz 1958. godine.
(5) Uživaocu invalidske penzije - vojnom osiguraniku kome je invalidska penzija određena ili prevedena po Zakonu iz 1958. godine, prevešće se na njegov zahtev podnet u toku postupka prevođenja penzije po ovom zakonu, ili po izvršenom prevođenju ali najdocnije do 31. decembra 1965. godine, ranija invalidska penzija na starosnu penziju po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju, ako je na dan sticanja prava na invalidsku penziju ispunjavao uslove staža za sticanje prava na starosnu penziju po članu 49. tog zakona.
Ako bi iznos provedene invalidske penzije, računajući i dodatak na invalidnost, bio manji od iznosa koji je uživaocu invalidske penzije pripadao na ime te penzije po Zakonu iz 1958. godine zajedno sa svim stalnim dodatnim penzijskim primanjima, ne računajući zaštitni dodatak, isplaćivaće se i dalje taj veći iznos. Ovaj iznos se usklađuje sa ekonomskim kretanjima na način predviđen za usklađivanje penzije po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju.
(1) Radi prevođenja invalidskih penzija na invalidske penzije po ovom zakonu, za svaku invalidsku penziju utvrđuje se novi penzijski osnov, na način predviđen u Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju, za utvrđivanje novog penzijskog osnova za prevođenje penzija po tom zakonu, i to:
1) za invalidske penzije obračunate od prosečnih penzijskih osnova po Zakonu o penzijskom osiguranju, kao i za invalidske penzije određene po tom zakonu prema ličnim dohocima ostvarenim do 31. decembra 1960. godine - uz primenu člana 216. odnosno i člana 217. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju,
2) za invalidske penzije određene po Zakonu o penzijskom osiguranju prema ličnom dohotku ostvarenom posle 31. decembra 1960. godine ili prema ličnom dohotku ostvarenom pre i posle tog dana - primenom člana 218. odnosno i 217. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju,
3) za invalidske penzije vojnih osiguranika - primenom člana 220. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju,
4) za invalidske penzije osiguranika iz određenih službi organa unutrašnjih poslova - primenom člana 220a Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju.
(2) Na zahtev uživalaca invalidske penzije kojima je ta penzija određena po Zakonu iz 1958. godine prema ostvarenim ličnim dohocima uz primenu ili bez primene prosečnih penzijskih osnova iz čl. 238. i 239. Zakona o penzijskom osiguranju iz 1957. godine, radi utvrđivanja novog penzijskog osnova, ako je to za njih povoljnije shodno će se primeniti odredba člana 216. stav 3. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju. U ovom slučaju primeniće se i odredbe člana 233. st. 2. do 4. Zakona iz 1958. godine koje su primenjivane prilikom prevođenja invalidskih penzija ostvarenih po propisima koji su važili do dana početka primenjivanja tog zakona.
(1) Od novog penzijskog osnova utvrđenog po članu 233. ovog zakona obračunava se visina invalidske penzije, i to:
1) ako je invalidnost prouzrokovana nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću - po članu 78. ovog zakona,
2) ako je invalidnost prouzrokovana bolešću ili povredom van posla - u odgovarajućem procentu zavisno od dužine penzijskog staža i to u procentu iz člana 69. odnosno iz člana 137. stav 2. ovog zakona - za uživaoce invalidske penzije vojne osiguranike ili u procentu iz člana 142. stav 4. ovog zakona - za uživaoce invalidske penzije - službenike organa unutrašnjih poslova na koje je primenjena Odluka o ustanovljenju penzijskog dodatka osiguranicima iz određenih službi organa unutrašnjih poslova ("Službeni list FNRJ", br. 22/62).
(2) Kada se visina invalidske penzije obračunava po tački 2. stav 1. ovog člana za uživaoce invalidske penzije borce NOR i španske borce primenjuju se i odredbe čl. 70. i 71. ovog zakona, a za uživaoce invalidske penzije kojima je penzija povećana kao ratnim zarobljenicima koji su aktivno radili na narodnooslobodilački pokret primenjuju se i odredbe člana 72. ovog zakona.
Invalidska penzija obračunaće se bez obzira na dužinu navršenog penzijskog staža u visini od 85% od novog penzijskog osnova utvrđenog po članu 233. ovog zakona, odnosno u visini od 100% od tog osnova kad se radi o nosiocu "Partizanske spomenice 1941" - uživaocu invalidske penzije:
1) kome je invalidska penzija prilikom prevođenja po zakonu iz 1958. godine određena u visini od 100% od iznosa prosečnog penzijskog osnova, kad je to pravo stekao po ranije važećim propisima koji su regulisali penzijske prinadležnosti ratnih vojnih odnosno mirnodopskih vojnih invalida (član 234. stav 3. Zakona iz 1958. godine),
2) kome je invalidska penzija određena po Zakonu iz 1958. godine u visini od 100% od penzijskog osnova kao ratnom vojnom invalidu od I do VI grupe odnosno kao mirnodopskom vojnom ili sa njim izjednačenom invalidu od I do VI grupe (član 77. Zakona iz 1958. godine),
3) kome je invalidska penzija prilikom prevođenja po Zakonu iz 1958. godine određena prema navršenom penzijskom stažu, ako je u času nastupanja invalidnosti na osnovu koje je ranije stekao pravo na tu penziju bio ratni vojni invalid od I do VI grupe i ako je pre sticanja prava na invalidsku penziju proveo najmanje 5 godina efektivno u radnom odnosu, a bez obzira da li je ratni invaliditet uticao na invalidnost po kojoj je stekao pravo na invalidsku penziju.
(1) Iznos prevedene invalidske penzije u visini obračunatoj od novog penzijskog osnova po čl. 234. i 235. ovog zakona, pripada:
1) svim uživaocima invalidske penzije koji su po Zakonu iz 1958. godine imali invalidsku penziju u punom iznosu,
2) uživaocima invalidske penzije koji su po Zakonu iz 1958. godine imali invalidsku penziju u smanjenom iznosu od 75% od invalidske penzije obračunate u punom iznosu, ako su navršili ili će u toku 1965. godine navršiti 60 godina života (muškarci) odnosno 55 godina života (žene).
(2) Ostalim uživaocima invalidske penzije koji su po Zakonu iz 1958. godine imali invalidsku penziju u smanjenom iznosu, osim onih iz tačke 2. stava 1. ovog člana pripada prevedena privremena invalidska penzija po ovom zakonu u visini obračunatoj u procentu iz člana 75. stav 2. ovog zakona od penzije obračunate od novog penzijskog osnova po čl. 234. i 235. ovog zakona.
Uživaocima invalidske penzije kojima je kao borcima NOR pre 9. septembra 1943. godine i španskim borcima invalidska penzija obračunata po Zakonu iz 1958. godine od prosečnog penzijskog osnova VI osiguraničkog razreda kao najnižeg garantovanog osiguraničkog razreda, kao nov najniži penzijski osnov za određivanje prevedene penzije uzima se iznos do koga se putem boračkog dodatka garantuju primanja zapošljenim borcima NOR, utvrđen za 1965. godinu. Od tog iznosa obračunava se visina invalidske penzije i utvrđuje iznos prevedene invalidske penzije po čl. 234, 235. i 236. ovog zakona.
Uživaocu invalidske penzije - invalidu rada I kategorije invalidnosti kod koga je ta invalidnost nastupila pre navršene 55 (muškarci) odnosno 50 (žene) godine života a čija prevedena penzija na osnovu penzijskog staža iznosi manje od 85% od novog penzijskog osnova, pripada uz navedenu invalidsku penziju i dodatak na invalidnost. Visina ovog dodatka određuje se u procentu od iznosa prevedene invalidske penzije na način predviđen u članu 76. ovog zakona.
2. Ispravke zatečenih invalidskih penzija i dopuna penzijskog staža
(1) Uživaoci invalidske penzije koji su kao lica u radnom odnosu ostvarili tu penziju po propisima važećim do dana početka primenjivanja Zakona iz 1958. godine, a koji su razvrstani u osiguraničke razrede po II kategoriji radnog mesta, kao i po III kategoriji radnog mesta za koje se traži srednja stručna sprema, prethodno će se razvrstati u neposredno viši osiguranički razred po tom zakonu. Prema tom višem osiguraničkom razredu određuje se novi penzijski osnov po članu 233. ovog zakona.
(2) Uživaoci penzije iz stava 1. ovog člana koji su razvrstani u osiguraničke razrede po I kategoriji radnog mesta, kao i po III kategoriji radnog mesta za koje se traži stručna sprema kvalifikovanog radnika prethodno će se razvrstati u drugi po redu viši osiguranički razred.
(3) Uživaoci invalidske penzije koji su tu penziju ostvarili po propisima važećim do dana početka primenjivanja Zakona iz 1958. godine, a kojima je u posebni staž priznato vreme učešća u ratovima od 1912. do 1918. godine prethodno će se razvrstati u neposredno viši osiguranički razred od onog u koji su po Zakonu iz 1958. godine razvrstani. Prema tom višem osiguraničkom razredu određuje se novi penzijski osnov po članu 233. ovog zakona. Ako se na ove uživaoce invalidske penzije primenjuju i odredbe st. 1. i 2. ovog člana, razvrstavanje u neposredno viši osiguranički razred po ovom stavu vrši se od osiguraničkog razreda koji im pripada po st. 1. i 2. ovog člana. Ovo ne važi za uživaoce invalidske penzije koji su prilikom prevođenja po Zakonu iz 1958. godine, bez obzira na priznati penzijski staž, razvrstani u osiguranički razred prema najvišem penzijskom razredu koji je po ranijim propisima bio predviđen za odgovarajuću stručnu spremu.
(4) Prethodno razvrstavanje u viši osiguranički razred izvršiće se po službenoj dužnosti prilikom prevođenja invalidskih penzija.
(5) Uživaoci invalidske penzije koji su tu penziju ostvarili po Zakonu iz 1958. godine, a kojima je u posebni staž priznato vreme učešća u ratovima od 1912. do 1918. godine, radi primene stava 3. ovog člana prethodno će se razvrstati, na njihov zahtev, ako je to za njih povoljnije, u osiguranički razred u koji bi prema kategoriji radnog mesta prilikom prevođenja penzija po tom zakonu uz primenu člana 216. stav 3. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju i penzijskom stažu navršenom do penzionisanja bili razvrstani da su penzionisani pre 1. januara 1959. godine uz primenu člana 236a Zakona o penzijskom osiguranju (iz 1957. godine), kao i ostalih odredaba tog zakona i propisa donesenih na osnovu njega, koje se odnose na utvrđivanje kategorije radnog mesta. Prema tako utvrđenom osiguraničkom razredu odrediće im se kao osnov za prevođenje penzije neposredno viši osiguranički razred i prema tom razredu odrediće se novi penzijski osnov po tabeli iz člana 216. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju, i od tog osnova obračunaće se prevedena penzija.
(6) Odredbe st. 3. i 5. ovog člana važe i za uživaoce invalidske penzije kojima je vreme provedeno u sastavu tzv. Majstorovih boraca priznato u posebni staž kao vreme učešća u ratu, ako im razvrstavanje u viši osiguranički razred već ne pripada kao učesnicima u ratovima do 1918. godine. Novo razvrstavanje izvršiće se na zahtev uživaoca penzije.
(7) Odredbe st. 1. i 2. ovog člana primenjuju se i na uživaoce invalidske penzije koji po članu 233. stav 2. ovog zakona podnesu zahtev za primenu člana 216. stav 3. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju odnosno za primenu stava 5. ovog člana.
(1) Periodi posebnog staža koji se po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju računaju u penzijski staž, a koji se po Zakonu o penzijskom osiguranju (iz 1957. godine) nisu računali u penzijski staž, uračunaće se na zahtev uživaoca invalidske penzije, u penzijski staž za povećanje penzijskog procenta za obračunavanje visine invalidske penzije od novog penzijskog osnova po ovom zakonu (član 234). Ovo važi shodno i za slučajeve iz člana 72. ovog zakona za koje po Zakonu iz 1958. godine nije bilo predviđeno povećanje penzije.
(2) U smislu stava 1. ovog člana uračunaće se u penzijski staž sa uvećanim trajanjem i periodi staža osiguranja koji se po odredbama Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju računaju sa uvećanim trajanjem.
(1) Invalidnine određene po Zakonu iz 1958. godine prevode se po službenoj dužnosti na invalidnine po ovom zakonu svim uživaocima invalidnine koji to pravo imaju na dan 1. januara 1965. godine.
(2) Prevođenje invalidnine vrši se na osnovu telesnog oštećenja i stepena tog oštećenja utvrđenog u rešenju o određivanju invalidnine po Zakonu iz 1958. godine.
(3) Visina prevedene invalidnine određuje se prema utvrđenom stepenu telesnog oštećenja u procentu od iznosa utvrđenog u članu 85. ovog zakona.
Dodatak za pomoć i negu određen po Zakonu iz 1958. godine prevešće se po službenoj dužnosti na dodatak za pomoć i negu po članu 82. ovog zakona svim uživaocima invalidske penzije odnosno osiguranicima - slepim, koji to pravo imaju na dan 1. januara 1965. godine, a prema iznosima utvrđenim propisom skupštine republičke zajednice socijalnog osiguranja.
5. Početak korišćenja prevedene penzije, invalidnine i dodatka za pomoć i negu i postupak za prevođenje tih prava
Invalidske penzije, invalidnine i dodatak za pomoć i negu, prevedeni po službenoj dužnosti, pripadaju uživaocima tih prava od 1. januara 1965. godine.
Svim uživaocima invalidske penzije koji u smislu člana 83. ovog zakona ispunjavaju uslove za primanje zaštitnog dodatka, pripada taj dodatak od dana od koga im pripada i prevedena invalidska penzija, ako im je do dana početka primenjivanja ovog zakona isplaćivan zaštitni dodatak po Zakonu iz 1958. godine.
Iznos prevedene invalidske penzije obračunat na osnovu uračunavanja novih perioda penzijskog staža (član 240), invalidske penzije određene na zahtev uživalaca penzije - vojnih osiguranika uz primenu člana 220. stav 3. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju ili na zahtev iz člana 231. st. 4. i 5. ovog zakona, pripadaju od prvog dana narednog meseca posle podnošenja zahteva.
(1) Za donošenje rešenja o prevođenju invalidskih penzija, invalidnina i dodatka za pomoć i negu po ovom zakonu, nadležan je određeni komunalni zavod za socijalno osiguranje koji izvršava rešenja o penziji odnosno rešenja o invalidnini.
(2) Za donošenje rešenja o prevođenju invalidskih penzija, invalidnina i dodatka za pomoć i negu u slučajevima iz člana 181. stav 3. ovog zakona, nadležan je republički zavod za socijalno osiguranje.
(3) Odredbe o postupku za ostvarivanje prava po ovom zakonu važe i za prevođenje invalidskih penzija i ostalih prava.
(4) Do donošenja rešenja o prevođenju po st. 1. i 2. ovog člana, uživaocima tih prava isplaćivaće se kao akontacija iznos mesečnih primanja koje im pripada na dan 31. decembra 1964. godine na ime invalidske penzije, invalidnine i dodatka za pomoć i negu. Uz akontaciju isplaćivaće se i iznos od 1.500 dinara predviđen u tački 3a Odluke o dopuni Odluke o isplati dodatka na penziju u 1964. godini ("Službeni list SFRJ", br. 42/64). Iznosi isplaćeni kao akontacija prebiće se sa iznosima koji za isto vreme pripadaju po rešenju o prevođenju samo ako su iznosi prevedenih invalidskih penzija, invalidnine i dodatka za pomoć i negu veći od ukupno isplaćene akontacije. Uživaocima zaštitnog dodatka isplaćivaće se taj dodatak do donošenja rešenja o pravu na zaštitni dodatak po propisima predviđenim u članu 83. stav 2. ovog zakona.
PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE
(1) Lica kod kojih je invalidnost nastupila pre 1. januara 1965. godine i koja su ispunila uslove za sticanje prava iz invalidskog osiguranja po Zakonu iz 1958. godine ali ta prava nisu ostvarila, mogu prava po tom zakonu ostvariti ako podnesu zahtev do 31. decembra 1965. godine.
(2) Pravo iz stava 1. ovog člana imaju i lica kod kojih je pre 1. januara 1965. godine nastupilo pogoršanje ranije utvrđene invalidnosti ili nov slučaj invalidnosti i koja su ispunila uslove za ponovno određivanje tog prava po Zakonu iz 1958. godine, kao i uživaoci invalidske penzije - invalidi rada II i III kategorije koji su do 31. decembra 1964. godine po tom zakonu ispunili uslove za ponovno određivanje invalidske penzije na osnovu zapošljenja posle penzionisanja ili za ponovno određivanje invalidske penzije po odredbi tačke 8. Odluke o izmenama i dopunama Odluke o uvođenju posebnog dodatka na penzije u 1962. godini ("Službeni list FNRJ", br. 53/62) odnosno po odredbi tačke 6. Odluke o određivanju ličnih dohodaka odnosno plata koje se uzimaju za utvrđivanje penzijskog osnova ("Službeni list FNRJ", br. 51/62).
(3) Odredbe st. 1. i 2. ovog člana primenjuju se shodno i kad je telesno oštećenje nastupilo pre 1. januara 1965. godine.
(4) Invalidske penzije, invalidnine i dodatak za pomoć i negu, ostvareni prema ovom članu odrediće se po Zakonu iz 1958. godine i prevesti po odredbama ovog zakona.
(1) O svim zahtevima za priznavanje prava iz invalidskog osiguranja podnetim do 31. decembra 1964. godine rešava se po propisima koji su važili do dana određenog za početak primenjivanja ovog zakona. Po tim propisima okončaće se i sva određivanja, preračunavanja i prevođenja penzija odnosno drugih prava iz invalidskog osiguranja koja se prema tim propisima vrše po službenoj dužnosti.
(2) Invalidske penzije invalidnine i dodatak za pomoć i negu, određeni odnosno prevedeni prema odredbama stava 1. ovog člana, prevešće se po odredbama ovog zakona.
(1) Na zapošljene uživaoce invalidske penzije koji ostanu zapošljeni i posle dana određenog za početak primenjivanja ovog zakona, primenjuju se odredbe ovog zakona u pogledu korišćenja penzije, kao i odredbe o povećanju odnosno ponovnom određivanju invalidske penzije, s tim da im se vreme provedeno u zapošljenju posle penzionisanja pa do 31. decembra 1964. godine koje se po Zakonu iz 1958. godine računalo u radni staž, uračunava u staž osiguranja za povećanje odnosno za ponovno određivanje penzije po ovom zakonu, ili za određivanje starosne penzije po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju.
(2) Uživaocu invalidske penzije kome je posle penzionisanja, na osnovu zapošljenja sa skraćenim radnim vremenom koje odgovara njegovoj preostaloj radnoj sposobnosti ponovo određena invalidska penzija po članu 56. stav 3. Zakona iz 1958. godine, ili mu je u smislu stava 4. tog člana određena lična penzija po Zakonu o penzijskom osiguranju, odrediće se na njegov zahtev, po tim propisima ponovo invalidska odnosno lična penzija od penzijskog osnova prema prosečnom mesečnom iznosu ličnog dohotka koji bi on ostvario da je radio puno radno vreme, a koji se izračunava na osnovu ličnog dohotka koji je on ostvario radeći sa skraćenim radnim vremenom. Ovako određena penzija prevešće se po odredbama ovog zakona odnosno po odredbama Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju. Prevedena penzija pripada od prvog dana narednog meseca po podnošenju zahteva.
(1) Lica koja posle početka primenjivanja ovog zakona nisu imala svojstvo osiguranika, a kod kojih je invalidnost nastupila posle 1. januara 1965. godine, stiču prava po ovom zakonu ako ispunjavaju ovim zakonom propisane uslove.
(2) Pravo iz stava 1. ovog člana imaju i lica kod kojih je invalidnost nastupila pre 1. januara 1965. godine, a koja posle početka primenjivanja ovog zakona nisu imala svojstvo osiguranika ali su bila osiguranici posle 1. januara 1959. godine. Ovo pravo pripada licima koja nisu iskoristila pravo iz člana 247. stav 1. ovog zakona ili koja po Zakonu iz 1958. godine nisu mogla steći pravo iz invalidskog osiguranja zato što nisu navršila propisani staž osiguranja ili propisani ukupni penzijski staž, ako još uvek postoji invalidnost koja prouzrokuje gubitak ili smanjenje radne sposobnosti u smislu ovog zakona. Tim licima uračunaće se u staž osiguranja za sticanje prava po ovom zakonu i vreme provedeno u radnom odnosu sa punim radnim vremenom posle nastupanja invalidnosti, a ako je došlo do pogoršanja ranije utvrđene invalidnosti u staž osiguranja uračunaće se i vreme provedeno u radnom odnosu sa najmanje polovinom punog radnog vremena (član 42).
(3) Odredbe st. 1. i 2. ovog člana primenjuju se shodno i u slučaju nastupanja telesnog oštećenja.
(4) Prava stečena po ovom članu pripadaju od prvog dana narednog meseca po podnošenju zahteva.
Licima koja posle početka primenjivanja ovog zakona nisu osiguranici a ostvaruju invalidsku penziju po ovom zakonu i to od penzijskog osnova koji se utvrđuje od ličnog dohotka prema odredbama Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju uzima se penzijski osnov koji bi služio u tim slučajevima za utvrđivanje starosne penzije po odredbama člana 236. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju. Ako se u ovom slučaju radi o invalidskoj penziji stečenoj na osnovu invalidnosti prouzrokovane nesrećom na poslu ili profesionalnom bolešću, a ne postoji ostvareni lični dohodak za najmanje tri godine, kao penzijski osnov uzima se penzijski osnov iz tabele iz člana 243. stav 4. tog zakona.
(1) Osiguranicima kojima se penzijski osnov utvrđuje prema ličnom dohotku u prvih pet odnosno deset godina od početka primenjivanja ovog zakona, penzijski osnov za određivanje invalidske penzije određuje se po odredbama člana 238. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju.
(2) Invalidsko osiguranje lica koja vrše samostalne delatnosti a osigurana su po ovom zakonu (član 154) sprovodi se u prelaznom periodu po odredbi člana 240. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju.
(1) Radnicima za koje posle dužeg zapošljenja na teškim i po zdravlje štetnim radovima lekarska komisija utvrdi da je zbog slabljenja njihove radne sposobnosti potrebno da budu premešteni na drugi posao, radna organizacija dužna je da obezbedi zapošljenje na drugom poslu i da im, na teret sredstava svog čistog prihoda, isplaćuje naknadu za smanjenje ličnog dohotka do visine razlike između prosečnog mesečnog iznosa valorizovanog ličnog dohotka (član 126. stav 1) ostvarenog po završenom računu u poslednjoj kalendarskoj godini u kojoj je radio na ranijem poslu i prosečnog mesečnog iznosa ličnog dohotka ostvarenog po završnom računu u godinama rada na novom poslu.
(2) Radna mesta odnosno poslove na kojima se obezbeđuje naknada, visinu naknade, kao i bliže uslove za obezbeđivanja zapošljenja na drugom poslu i dodeljivanje naknade u smislu stava 1. ovog člana, utvrđuje radna organizacija svojim pravilnikom.
(3) Radi primene odredaba ovog člana, kao teški i po zdravlje štetni radovi smatraju se zapošljenja određena u čl. 40. do 44. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju.
(4) Naknada iz stava 1. ovog člana uzima se u prosečan mesečni iznos ličnog dohotka koji služi za utvrđivanje penzijskog osnova po Osnovnom zakonu o penzijskom osiguranju.
(1) Licima kod kojih je invalidnost u smislu ovog zakona nastupila usled povreda zadobivenih pre 6. aprila 1941. godine u borbi sa protivnarodnim režimima odnosno u sukobima sa njihovim organima zbog naprednog držanja priznaće se, na njihov zahtev, prava predviđena ovim zakonom ako invalidnost još uvek postoji i ako su ona u vreme nastupanja događaja koji su prouzrokovali invalidnost bila u radnom odnosu i imala najmanje godinu dana radnog staža, ili ako su pre stupanja invalidnosti imala ili su posle 15. maja 1945. godine navršila staž osiguranja od najmanje tri godine, ili, ako im se priznaje revolucionarni rad po članu 138. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju - bez obzira da li imaju ili nemaju radni staž.
(2) Licima kod kojih je invalidnost u smislu ovog zakona nastupila kao posledica bolesti dobivenih usled lišavanja slobode, zlostavljanja i proganjanja zbog učešća u borbi sa protivnarodnim režimima, a to vreme im je priznato kao revolucionarni rad u smislu člana 138. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju priznaće se, na njihov zahtev, prava predviđena ovim zakonom ako invalidnost još uvek postoji.
(3) Licima kod kojih je pod okolnostima iz st. 1. i 2. ovog člana prouzrokovano telesno oštećenje koje nije imalo za posledicu gubitak ili smanjenje radne sposobnosti, priznaće se, na njihov zahtev, pravo na invalidninu po odredbama ovog zakona ako još uvek postoji telesno oštećenje koje u smislu ovog zakona daje pravo na invalidninu, ako u vreme podnošenja zahteva imaju svojstvo osiguranika.
(4) Licima koja po odredbama st. 1. i 2. ovog člana steknu pravo na invalidsku penziju, a koja nisu bila u radnom odnosu, kao osnov za određivanje invalidske penzije uzima se odgovarajući novi penzijski osnov iz tabele iz člana 216. stav 1. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju, i to penzijski osnov XVI osiguraničkog razreda - ako imaju priznatu stručnu spremu koja se traži za radna mesta III ili niže kategorije, XIV osiguraničkog razreda - ako imaju priznatu stručnu spremu koja se traži za radna mesta II kategorije, XII osiguraničkog razreda - ako imaju priznatu stručnu spremu koja se traži za radna mesta I kategorije. Ako su bili učenici ili studenti - osnov za određivanje invalidske penzije utvrđuje se po članu 67. ovog zakona. Licima koja su bila u radnom odnosu osnov za određivanje invalidske penzije utvrđuje se prema kategoriji radnog mesta njihovog poslednjeg zapošljenja uz primenu člana 251. ovog zakona, ako za njih nije povoljnije da im se osnov utvrdi kao licima koja nisu bila u radnom odnosu.
(5) Prava stečena po odredbama ovog člana pripadaju od prvog dana narednog meseca po podnošenju zahteva.
(6) Rešenje o slučajevima iz ovog člana donosi određeni komunalni zavod za socijalno osiguranje, po pribavljenom mišljenju posebne republičke komisije iz člana 195. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju.
(1) Pravo na penziju po ovom zakonu ne uspostavlja se licu koje je po propisima važećim do dana početka primenjivanja ovog zakona izgubilo pravo na invalidsku penziju ili invalidninu ili kome je zahtev za priznavanje tih prava odbijen, zbog postojanja činjenica koje imaju obeležje saradnje s okupatorom ili njegovim pomagačima, bez obzira da li je zbog toga osuđivano ili nije, ili zbog osude za krivično delo protiv naroda i države ili za krivično delo ratnog zločina, izvršeno u ratnom periodu od 1941. do 1945. godine. Takvo lice može steći pravo na invalidsku penziju i invalidninu ako u pogledu staža osiguranja i ukupnog penzijskog staža, kao i u pogledu invalidnosti odnosno telesnog oštećenja, ispunjava uslove za sticanje tih prava po ovom zakonu.
(2) Licu iz stava 1. ovog člana koje ispunjava uslove za sticanje prava a nije bilo osiguranik posle početka primenjivanja ovog zakona, penzija odnosno invalidnina (stav 1) pripada od prvog dana narednog meseca od dana podnošenja zahteva.
(1) Do donošenja posebnih propisa o obezbeđenju lica na izdržavanju kazne zatvora ili strogog zatvora za slučaj invalidnosti koji nastupi za vreme izdržavanja kazne, ova lica, bez obzira na državljanstvo, osigurana su za slučaj invalidnosti prouzrokovane nesrećom ili profesionalnom bolešću na redovnom radu koji vrše na određenim radnim mestima.
(2) Lica iz stava 1. ovog člana imaju, u slučaju invalidnosti i telesnog oštećenja koji nastupe pod okolnostima iz tog stava, po otpuštanju sa izdržavanja kazne, odgovarajuća prava po ovom zakonu, s tim što nemaju pravo na naknade u vezi sa zapošljenjem na odgovarajućem poslu, osim privremene naknade kad su profesionalnom rehabilitacijom osposobljeni za rad.
(3) Osnov za određivanje invalidske penzije i drugih novčanih primanja utvrđuje se:
1) licima koja su bila na izdržavanju kazne zatvora - prema plati ostvarenoj za rad za vreme izdržavanja kazne,
2) licima koja su bila na izdržavanju kazne strogog zatvora - prema novom penzijskom osnovu XX osiguraničkog razreda iz tabele iz člana 216. stav 1. Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju.
(4) Bliže propise o postupku za utvrđivanje i evidentiranje slučajeva nesreće ili profesionalne bolesti pod okolnostima iz stava 1. ovog člana donosi, po potrebi, savezni sekretar za unutrašnje poslove, u saglasnosti sa saveznim sekretarom za rad.
(1) Do donošenja zakonskih propisa o izvršenju i obezbeđenju, invalidska penzija, privremena naknada i materijalno obezbeđenje do stupanja na profesionalnu rehabilitaciju mogu biti predmet izvršenja ili obezbeđenja do jedne trećine, a za potraživanja izdržavanja utvrđenog sudskom odlukom ili poravnanjem - do polovine, s tim da najmanje 6.000 dinara mesečno mora da ostane uživaocu.
(2) Materijalno obezbeđenje koje pripada za vreme profesionalne rehabilitacije može biti predmet izvršenja ili obezbeđenja samo za potraživanje izdržavanja utvrđeno sudskom odlukom ili poravnanjem, i to do jedne trećine, s tim da najmanje 6.000 dinara mesečno mora da ostane uživaocu.
(3) Invalidnina i dodatak za pomoć i negu ne mogu biti predmet izvršenja ili obezbeđenja.
(4) Naknada zbog zapošljenja sa skraćenim radnim vremenom i naknada zbog manje plate na drugom poslu smatraju se u pogledu izvršenja i obezbeđenja kao sastavni deo plate.
(1) Do donošenja posebnih propisa o sprovođenju profesionalne rehabilitacije radnih vojnih invalida, odredbe ovog zakona koje se odnose na utvrđivanje potrebe i mogućnosti rehabilitacije, određivanje rehabilitacije s obzirom na godine života i druga lična svojstva, mesto i način sprovođenja rehabilitacije kao i na zapošljavanje rehabilitovanih invalida, primenjivaće se shodno i na ratne vojne invalide, mirnodopske vojne i sa njima izjednačene invalide i decu poginulih, umrlih i nestalih, koji imaju prava na rehabilitaciju po odredbama Zakona o ratnim vojnim invalidima.
(2) Do donošenja propisa o zaštiti defektnih lica, odredbe ovog zakona primenjivaće se u smislu stava 1. ovog člana i pri sprovođenju rehabilitacije defektnih lica koje organi nadležni za poslove socijalne zaštite upućuju na rehabilitaciju.
(3) Radna mesta utvrđena za sprovođenje rehabilitacije i zapošljavanje invalida rada (član 218) služe i za sprovođenje rehabilitacije i zapošljavanje lica iz st. 1. i 2. ovog člana, ako nema invalida rada koje treba rasporediti na ta radna mesta.
(4) Organizovanje upućivanja na rehabilitaciju i zapošljavanje lica iz st. 1. i 2. ovog člana vrše i troškove u vezi sa njihovom rehabilitacijom i zapošljavanjem snose organi koji ta lica upućuju.
Ovlašćuje se savezni sekretar za rad da svojim propisima odredi rokove i druge uslove za sticanje stručne spreme putem profesionalne rehabilitacije koja se vrši praktičnim radom u državnim organima, radnim i drugim organizacijama ili izučavanjem zanimanja u posebnim ustanovama ili organizacijama za rehabilitaciju invalida.
Do donošenja novih propisa o dodatku na decu, odredbe Uredbe o dodatku na decu koje se odnose na uživaoce prava priznatih po osnovu invalidnosti po propisima o socijalnom osiguranju primenjivaće se od 1. januara 1959. godine tako da pravo na dodatak na decu imaju invalidi rada kojima su priznata određena prava po ovom zakonu, i to uživaoci invalidske penzije, uživaoci materijalnog obezbeđenja određenog po osnovu prava na profesionalnu rehabilitaciju i uživaoci privremene naknade određene po osnovu prava na zapošljenje koji ispunjavaju uslove za primanje naknade po propisima o materijalnom obezbeđenju za vreme privremene nezapošljenosti.
Rok za donošenje rešenja po zahtevima za određivanje prava na invalidsku penziju, invalidninu i dodatak za pomoć i negu, po ovom zakonu počinje teći od 1. maja 1965. godine. Izuzetno, na uživaoce invalidske penzije koji su se na dan 1. januara 1965. godine zatekli u zapošljenju odredbe ovog zakona o korišćenju penzije za vreme zapošljenja primenjivaće se od 1. marta 1965. godine, do kog dana će se primenjivati odgovarajuće odredbe Zakona iz 1958. godine.
Samostalni članovi Zakona o izmenama i dopunama
Osnovnog zakona o invalidskom osiguranju
("Sl. list SFRJ", br. 14/66)
Član 11
Naknada zbog manjeg ličnog dohotka invalidima rada zapošljenim na drugom poslu za 1965. godinu ponovo će se odrediti, izuzetno od odredaba člana 126. Osnovnog zakona o invalidskom osiguranju, po odredbama ovog člana.
Naknada u smislu stava 1. ovog člana određuje se na osnovu razlike između ličnog dohotka koji zapošljeni invalid rada ostvaruje na novom radnom mestu i valorizovanog iznosa ličnog dohotka koji je on ostvario u poslednjoj godini rada na radnom mestu na kome je radio neposredno pre nastupanja invalidnosti. Ova razlika između ličnog dohotka na ranijem i novom radnom mestu utvrđuje se tako što se kao valorizovani iznos ranijeg ličnog dohotka zapošljenog invalida uzima prosečni iznos ličnih dohodaka koje su u 1965. godini ostvarili svi radnici koji su radili na istim radnim mestima odnosno na radnim mestima koja odgovaraju radnom mestu na kome je on radio neposredno pre nastupanja invalidnosti, u istoj radnoj organizaciji.
Razlika između valorizovanog ranijeg ličnog dohotka i ličnog dohotka koji je invalid rada ostvario na novom radnom mestu u 1965. godini utvrđena na način određen u stavu 2. ovog člana predstavlja osnov za obračunavanje naknade zbog manjeg ličnog dohotka koja invalidu pripada za 1965. godinu.
Naknada u visini punog iznosa utvrđene razlike ličnog dohotka (stav 2) pripada ako je zapošljeni invalid na novom radnom mestu ostvario lični dohodak koji dostiže ili premaša prosečni iznos ličnih dohodaka ostalih radnika zapošljenih na istim radnim mestima u istoj radnoj organizaciji odnosno na radnim mestima koja odgovaraju radnom mestu na kome radi zapošljeni invalid. Ako je ostvareni lični dohodak zapošljenog invalida na novom radnom mestu niži od tog prosečnog iznosa ličnih dohodaka ostalih radnika na takvim radnim mestima, na ime naknade zbog manjeg ličnog dohotka pripada mu srazmerni deo utvrđene razlike (stav 2).
Naknada određena po st. 2. do 4. ovog člana isplaćivaće se i u 1966. godini do novog zakonskog regulisanja prava zapošljenih invalida rada.
Rešenja o naknadi po odredbama ovog člana doneće nadležni komunalni zavodi za socijalno osiguranje po službenoj dužnosti. Ovim novim rešenjima staviće se van snage ranije doneta rešenja o naknadi za 1965. godinu bez obzira da li su postala konačna odnosno pravnosnažna, osim ako je ranije rešenje povoljnije za korisnika naknade.
Član 12
Izuzetno od odredaba člana 239. stav 4. Osnovnog zakona o invalidskom osiguranju ispravke razvrstanja predviđene u članu 9. st. 1. i 2. ovog zakona vršiće se po zahtevu uživalaca penzije.
Član 13
Prava koja se, na zahtev uživalaca penzije, ostvaruju primenom odredaba ovog zakona odnosno shodnom primenom odredaba Zakona o izmenama i dopunama Osnovnog zakona o penzijskom osiguranju, ako tim zakonom nije drukčije određeno, pripadaju od 1. januara 1966. godine - ako zahtev bude podnet do 30. juna 1966. godine a od prvog dana narednog meseca posle podnošenja zahteva - ako zahtev bude podnet posle 30. juna 1966. godine.
Član 14
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".
Samostalni članovi Zakona o izmenama i dopunama
Osnovnog zakona o invalidskom osiguranju
("Sl. list SFRJ", br. 1/97)
Član 20
Do donošenja odluka skupštine republičke zajednice o visini naknade iz čl. 106. i 126. Osnovnog zakona o invalidskom osiguranju, a najdalje do 1. marta 1967. godine, visina tih naknada će se utvrđivati na dosadašnji način po odredbama važećim do dana stupanja na snagu ovog zakona.
Član 21
Uživaoci invalidnine koji su pravo na invalidninu stekli po osnovu telesnog oštećenja prouzrokovanog bolešću ili povredom van posla do dana stupanja na snagu ovog zakona zadržavaju to pravo, s tim što se na iznose tih invalidnina ne primenjuju propisi o usklađivanju penzija i drugih primanja sa ekonomskim kretanjima.
Član 22
Uživaoci privremene naknade kojima je ta naknada po članu 122. stav 2. Osnovnog zakona o invalidskom osiguranju određena u visini od 75% pre dana stupanja na snagu ovog zakona, zadržavaju pravo na tu naknadu u nesmanjenom iznosu i po stupanju na snagu ovog zakona.
Član 23
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".
Samostalni članovi Zakona o izmenama i dopunama
Osnovnog zakona o invalidskom osiguranju
("Sl. list SFRJ", br. 23/67)
Član 16
Naknada zbog manjeg ličnog dohotka određena po članu 11. Zakona o izmenama i dopunama Osnovnog zakona o invalidskom osiguranju ("Službeni list SFRJ", br. 14/66) isplaćivaće se uživaocima te naknade do kraja meseca u kome stupa na snagu ovaj zakon, a od prvog dana narednog meseca pripada im naknada utvrđena u smislu člana 126. Osnovnog zakona o invalidskom osiguranju.
Naknade zbog manjeg ličnog dohotka određene po odredbama člana 126. Osnovnog zakona o invalidskom osiguranju koje su važile do 13. januara 1967. godine odnosno naknade čija je visina utvrđena po tim odredbama do 1. marta 1967. godine ponovo će se utvrditi u smislu člana 126. Osnovnog zakona o invalidskom osiguranju.
Član 17
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".
Samostalni članovi Zakona o izmenama i dopunama
Osnovnog zakona o invalidskom osiguranju
("Sl. list SFRJ", br. 56/69)
Član 11
Odredbe člana 104l odnosno člana 109a Osnovnog zakona o invalidskom osiguranju primenjuju se i ako je uspešno završena profesionalna rehabilitacija deteta-invalida nastupila odnosno ako je nepostojanje invalidnosti kod invalida rada utvrđeno pre dana stupanja na snagu ovog zakona, s tim da prava iz tih odredaba njima pripadaju od prvog dana narednog meseca po stupanju na snagu ovog zakona ako je dete-invalid odnosno osposobljeni invalid rada prijavljen kod nadležnog zavoda za zapošljavanje radnika odnosno ako se tom zavodu prijavi u roku od 30 dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Član 12
Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaje da važi Uredba o profesionalnoj rehabilitaciji dece osiguranika ("Službeni list FNRJ", br. 51/60).
Danom određenim za početak primenjivanja republičkih propisa donesenih u smislu člana 103b Osnovnog zakona o invalidskom osiguranju, prestaje da važi Pravilnik o zaštitnim radionicama za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje invalida ("Službeni list FNRJ", br. 3/61).
Član 13
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".
Na osnovu člana 143. Zakona o izmenama i dopunama Zakona o invalidskom osiguranju ("Službeni list SFRJ", br. 5/65), Zakonodavno-pravna komisija Savezne skupštine na svojoj sednici od 18. februara 1965. godine utvrdila je prečišćen tekst Osnovnog zakona o invalidskom osiguranju.
Prečišćeni tekst Osnovnog zakona o invalidskom osiguranju obuhvata Zakon o invalidskom osiguranju ("Službeni list FNRJ", br. 49/58) i njegove izmene i dopune objavljene u "Službenom listu FNRJ", br. 27/59 i 53/62 i "Službenom listu SFRJ", br. 5/65 u kojima je označeno vreme stupanja na snagu tog zakona i njegovih izmena i dopuna.
* Lista telesnih oštećenja koja čini sastavni deo ovog zakona objavljena je u "Službenom listu FNRJ", br. 49/58, 44/61 i 22/62.
** Lista profesionalnih bolesti koja čini sastavni deo ovog zakona objavljena je u "Službenom listu FNRJ", br. 49/58.