ZAKONO PENZIJSKOM I INVALIDSKOM OSIGURANJU RADNIH LJUDI KOJI SAMOSTALNO OBAVLJAJU DELATNOST LIČNIM RADOM("Sl. glasnik SRS", br. 13/83, 21/86 i 20/90) |
Ovim zakonom uređuju se prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja radnih ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom, osnivača preduzeća, radnji, odnosno vlasnika poljoprivrednih gazdinstava, koji obavljaju određenu delatnost i poslovođa ugovornih preduzeća, ako nisu obavezno osigurani po osnovu radnog odnosa.
Radni ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom obezbeđuju svoju materijalnu i socijalnu sigurnost obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem u slučaju smanjenja ili gubitka radne sposobnosti, starosti i telesnog oštećenja, i materijalnu i socijalnu sigurnost članova svojih porodica, za slučaj svoje smrti.
Materijalnu i socijalnu sigurnost iz stava 1. ovog člana radni ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom obezbeđuju na samoupravnim osnovama i na načelima uzajamnosti i solidarnosti i minulog rada.
Penzijskim i invalidskim osiguranjem radni ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom obezbeđuju materijalnu i socijalnu sigurnost, na osnovu svog radnog doprinosa tekućim i minulim radom pri sticanju svog i ukupnog društvenog dohotka.
Radi obezbeđivanja materijalne i socijalne sigurnosti i samoupravnih prava radnih ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom, osniva se samoupravna interesna zajednica penzijskog i invalidskog osiguranja za teritoriju Socijalističke Republike Srbije van teritorija socijalističkih autonomnih pokrajina - Republička samoupravna interesna zajednica penzijskog i invalidskog osiguranja radnih ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom (u daljem tekstu: Zajednica).
U Zajednici radni ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom udružuju sredstva i zajedno sa radnim ljudima koji su ostvarili prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja (u daljem tekstu: korisnici prava) u ostvarivanju svojih samoupravnih prava, obaveza i odgovornosti u penzijskom i invalidskom osiguranju utvrđuju na načelima uzajamnosti i solidarnosti i minulog rada svoje zajedničke i pojedinačne obaveze prema Zajednici. Oni utvrđuju politiku razvoja, unapređivanja i sprovođenja penzijskog i invalidskog osiguranja i zajednička i pojedinačna prava koja u Zajednici ostvaruju.
Radni ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom i korisnici prava samoupravna prava, obaveze i odgovornosti u Zajednici ostvaruju odlučivanjem na zborovima, referendumom i drugim oblicima izjašnjavanja, putem delegacija i delegata, samoupravnim sporazumevanjem i društvenim dogovaranjem i kontrolom rada organa i radne zajednice koja obavlja stručne i administrativne poslove za Zajednicu.
Delatnost Zajednice je od posebnog društvenog interesa.
Radni ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom i korisnici prava imaju po osnovu minulog rada pravo na:
- utvrđivanje penzije prema proseku sopstvenih valorizovanih ličnih dohodaka, odnosno osnovica osiguranja ostvarenih u određenom periodu;
- usklađivanje penzije sa kretanjem ličnih dohodaka i osnovica osiguranja svih radnih ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom na području Zajednice; i
- druga prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja utvrđena zakonom i samoupravnim opštim aktom Zajednice.
Korisnici prava mogu ostvariti i druga lična materijalna prava (pravo na korišćenje objekata za odmor i rekreaciju, pravo na stan i dr.), prema osnovama i merilima utvrđenim samoupravnim opštim aktom Zajednice, u skladu sa zakonom.
Sredstva za penzijsko i invalidsko osiguranje obezbeđuju radni ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom doprinosom iz ličnog dohotka, u skladu sa utvrđenim ciljevima, zadacima i zajedničkim potrebama penzijskog i invalidskog osiguranja.
U obezbeđivanju sredstava za penzijsko i invalidsko osiguranje učestvuju društveno-političke zajednice, u skladu sa zakonom, a mogu učestvovati i samoupravne interesne zajednice, organizacije udruženog rada i druge organizacije i zajednice, kao i samoupravne interesne zajednice, organizacije i zajednice), u skladu sa zakonom, odnosno samoupravnim sporazumom.
Radni ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom i korisnici prava planiraju razvoj penzijskog i invalidskog osiguranja, u skladu sa zakonom.
Ciljevi, zadaci, zajedničke potrebe i interesi, kao i udruživanje potrebnih sredstava radi ostvarivanja prava, obaveza i odgovornosti u penzijskom i invalidskom osiguranju, utvrđuje se u skladu sa materijalnim mogućnostima radnih ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom i sa porastom ukupnog društvenog dohotka.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja su neotuđiva, lična materijalna prava.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ne mogu zastareti osim dospelih a neisplaćenih iznosa penzija i drugih novčanih davanja u slučajevima utvrđenim zakonom.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ne mogu se prenositi niti nasleđivati, osim neisplaćenih dospelih novčanih primanja.
Korišćenje prava, na osnovu ovog zakona, može se ograničiti samo u slučajevima i pod uslovima predviđenim ovim zakonom.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, po ovom zakonu, obezbeđuju i ostvaruju obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem radni ljudi koji samostalno obavljaju privredne i društvene delatnosti i druge poslove ličnim radom, odnosno ličnim radom i sredstvima u svojini građana, radni ljudi koji ličnim radom samostalno obavljaju profesionalnu delatnost, osnivači preduzeća, radnji, vlasnici poljoprivrednih gazdinstava, poslovođe ugovornih preduzeća, sveštenici i verski službenici kojima je obavljanje takve delatnosti jedino ili glavno zanimanje i vrhunski sportisti, koji nisu osigurani po osnovu radnog odnosa (u daljem tekstu: osiguranici).
Osiguranici obavezno obezbeđuju i ostvaruju prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja za slučaj invalidnosti i nastanka telesnog oštećenja prouzrokovanih bolešću i povredom van rada i po prestanku obavljanja delatnosti prema osnovu koje su osigurani:
1) dok primaju naknadu ličnog dohotka za vreme privremene sprečenosti za rad po propisima o zdravstvenoj zaštiti;
2) dok primaju novčanu naknadu u vezi sa korišćenjem prava na odgovarajuće zaposlenje, prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju;
3) dok su uredno prijavljeni zajednici zapošljavanja, ako su se prijavili u roku od 42 dana po prestanku obavljanja delatnosti prema osnovu koje su osigurani;
4) dok osiguranici - žene ne obavljaju delatnost, ako su prestale da obavljaju delatnost prema osnovu koje su osigurani, zbog nege deteta kome je zbog potpune i trajne nesposobnosti potrebna stalna nega;
5) dok se nalaze na vojnoj vežbi ili na odsluženju vojnog roka u Jugoslovenskoj narodnoj armiji, na koje su stupili u roku od 42 dana po prestanku obavljanja delatnosti prema osnovu koje su osigurani.
Korisnici invalidske i starosne penzije ostvaruju pravo iz stava 1. ovog člana samo u slučaju nastanka telesnog oštećenja.
Svojstvo osiguranika stiče se danom početka, a prestaje danom prestanka samostalnog obavljanja delatnosti ličnim radom (u daljem tekstu: obavljanje delatnosti), u skladu sa posebnim propisima, odnosno opštim aktima udruženja osiguranika.
Bračni drug umrlog osiguranika stiče svojstvo osiguranika danom nastavljanja obavljanja delatnosti preko stručnog poslovođe, u skladu sa posebnim propisima.
III PRAVA IZ PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGURANJA
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja u smislu ovog zakona jesu:
1) pravo na starosnu penziju;
2) pravo na invalidsku penziju;
3) pravo na odgovarajuće zaposlenje, pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, kao i pravo na odgovarajuće novčane naknade u vezi sa korišćenjem tih prava;
4) pravo na porodičnu penziju;
5) pravo na novčanu naknadu za telesno oštećenje;
6) pravo na pomoć i negu; i
7) pravo na profesionalnu rehabilitaciju invalidne dece.
Samoupravnim opštim aktom Zajednice mogu se utvrditi i druga prava osiguranika iz penzijskog i invalidskog osiguranja.
IV STICANJE I UTVRĐIVANJE PRAVA
Pravo na starosnu penziju stiče osiguranik kad navrši 60 godina (muškarac), odnosno 55 godina života (žena) i najmanje 20 godina penzijskog staža.
Osiguranik koji nije navršio 20 godina penzijskog staža stiče pravo na starosnu penziju kad navrši 65 godina (muškarac), odnosno 60 godina života (žena) i najmanje 15 godina staža osiguranja.
Osiguranik stiče pravo na starosnu penziju kad navrši 40 godina (muškarac), odnosno 35 godina penzijskog staža (žena), bez obzira na godine života.
Osiguranik može ostvariti pravo na prevremenu penziju kad navrši najmanje 55 godina života i najmanje 35 godina penzijskog staža (muškarac), odnosno najmanje 50 godina života i najmanje 30 godina penzijskog staža (žena).
Osiguraniku iz stava 1. ovog člana umanjuje se iznos penzije određen prema dužini penzijskog staža za 1% za svaku godinu ranijeg odlaska u penziju pre navršenih 60 godina (muškarac), odnosno 55 (žena) godina života.
Kada korisnik prevremene penzije navrši 60 godina (muškarac), odnosno 55 godina života (žena) penzija iz stava 2. ovog člana se ne umanjuje.
Osiguraniku kome se u smislu ovog zakona staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem starosne granica za sticanje prava na prevremenu penziju snižava se srazmerno stepenu uvećanja staža.
Starosna penzija utvrđuje se od mesečnog proseka ličnog dohotka koji je, u skladu sa posebnim propisima, osiguranik ostvario obavljanjem delatnosti, ili od proseka osnovica osiguranja na koje je uplaćen doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje, u bilo kojih uzastopnih 10 godina osiguranja koje su za njega najpovoljnije (u daljem tekstu: penzijski osnov).
Ako je osiguranik u razdoblju za koje mu se utvrđuje penzijski osnov bio osiguran u drugim zajednicama penzijskog i invalidskog osiguranja, u penzijski osnov uračunava se i lični dohodak, odnosno osnovice osiguranja koje bi mu se računale u penzijski osnov u tim zajednicama.
Za vreme privremene sprečenosti za obavljanje delatnosti zbog bolesti, prekvalifikacije ili dokvalifikacije, vojne vežbe i sl., za utvrđivanje penzijskog osnova uzima se osnov od koga je određena naknada ličnog dohotka pod propisima o zdravstvenoj zaštiti, odnosno od koga se obračunava novčana naknada invalidu rada za vreme korišćenja prava na odgovarajuće zaposlenje, prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, odnosno naknade ličnog dohotka za vreme vojne vežbe i sl., s tim da ne može preći najviši iznos osnovice osiguranja utvrđen u skladu sa ovim zakonom.
Kao godina osiguranja iz koje se uzima lični dohodak i naknada ličnog dohotka, odnosno osnovica osiguranja za utvrđivanje penzijskog osnova, uzima se kalendarska godina u kojoj je osiguranik bio osiguran najmanje 6 meseci.
Lični dohoci, odnosno osnovice osiguranja iz ranijih godina valorizuju se prema proseku ličnih dohodaka i osnovica osiguranja osiguranika Zajednice.
Lični dohoci, odnosno osnovice osiguranja iz ranijih godina prema kojima se, u smislu člana 15. ovog zakona, utvrđuje penzija valorizuju se prema proseku ličnih dohodaka, odnosno osnovica osiguranja u poslednjoj godini obavljanja delatnosti, odnosno u poslednjoj godini rada. Kao poslednja godina obavljanja delatnosti, odnosno poslednja godina rada uzima se poslednja kalendarska godina u kojoj je osiguranik obavljao delatnost, odnosno radio i ostvario lični dohodak, ili naknadu ličnog dohotka, odnosno uplatio doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje za najmanje 6 meseci.
g) Utvrđivanje visine starosne penzije
Starosna penzija se obračunava od penzijskog osnova, u procentima određenim samoupravnim opštim aktom Zajednice, zavisno od dužine penzijskog staža.
Visina starosne penzije za 15 godina staža osiguranja ne može da iznosi manje od 35% (muškarac) odnosno 40% (žena) od penzijskog osnova.
Pri utvrđivanju procenta kojim se određuje starosna penzija uzima se u obzir i penzijski staž kraći od godine dana, a ne kraće od 6 meseci.
d) Najniži iznos starosne penzije
Osiguranik koji ispuni uslove za starosnu penziju stiče pravo na najniži iznos starosne penzije u visini koju utvrdi Zajednica samoupravnim opštim aktom u zavisnosti od dužine penzijskog staža.
Odredba stava 1. ovog člana ne odnosi se na osiguranika koji ostvari pravo na prevremenu penziju dok mu se ta penzija umanjuje prema članu 14. stav 2. ovog zakona.
2. Prava prema osnovu invalidnosti
Invalidnost, u smislu ovog zakona, postoji kad kod osiguranika nastane smanjenje ili gubitak radne sposobnosti za obavljanje delatnosti prema osnovu koje je osiguran zbog trajnih promena u zdravstvenom stanju, prouzrokovanih povredom na radu, profesionalnom bolešću, povredom van rada ili bolešću, koje se ne mogu otkloniti lečenjem ili merama medicinske rehabilitacije.
Invalidnost postoji, pored slučajeva iz stava 1. ovog člana, i kad osiguranik usled nastalih trajnih promena u zdravstvenom stanju ne može dalje da obavlja delatnost za koju je posebnim propisima određeno da je može obavljati samo lice koje ispunjava određene posebne uslove u pogledu zdravstvenog stanja.
Smanjenje radne sposobnosti postoji kada osiguranik s normalnim radnim naporom koji ne ugrožava njegovo zdravstveno stanje više ne može puno radno vreme da obavlja delatnost prema osnovu koje je osiguran.
Preostala radna sposobnost postoji kada osiguranik kod koga je utvrđeno smanjenje radne sposobnosti, može da sa ili bez prekvalifikacije ili dokvalifikacije radi puno radno vreme na drugom odgovarajućem poslu.
Drugim odgovarajućim poslom smatra se posao koga je osiguranik prema stručnoj spremi i preostaloj radnoj sposobnosti sposoban da radi određeno radno vreme, sa radnim naporom koji ne pogoršava njegovo zdravstveno stanje, odnosno stanje invalidnosti.
Gubitak radne sposobnosti postoji kad kod osiguranika ne postoji preostala radna sposobnost.
Invalid rada, u smislu ovog zakona, jeste osiguranik koji prema osnovu invalidnosti ostvaruje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja.
Osiguranik kod koga nastupi invalidnost razvrstava se prema preostaloj radnoj sposobnosti u I, II ili III kategoriju invalidnosti, i to:
- u I kategoriju invalidnosti razvrstava se osiguranik potpuno nesposoban za obavljanje delatnosti prema osnovu koje je osiguran i za obavljanje druge odgovarajuće delatnosti, odnosno drugog odgovarajućeg posla, a koji se prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom ne može osposobiti za obavljanje te delatnosti, odnosno posla;
- u II kategoriju invalidnosti razvrstava se osiguranik delimično sposoban za obavljanje drugog odgovarajućeg posla, a koji se prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom ne može osposobiti za obavljanje drugog odgovarajućeg posla sa punim radnim vremenom;
- u III kategoriju invalidnosti razvrstava se osiguranik potpuno nesposoban ili samo delimično sposoban za obavljanje delatnosti prema osnovu koje je osiguran, a koji je potpuno sposoban za obavljanje druge odgovarajuće delatnosti, odnosno drugog odgovarajućeg posla sa punim radnim vremenom ili se prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom može osposobiti za obavljanje te delatnosti, odnosno plana.
Povredom na radu, u smislu ovog zakona, smatra se povreda osiguranika prouzrokovana neposrednim i kratkotrajnim mehaničkim, fizikalnim ili hemijskim dejstvom, kao i povreda prouzrokovana naglim promenama položaja tela, iznenadnim opterećenjem tela, ili drugim promenama fiziološkog stanja organizma, ako je takva povreda uzročno vezana za obavljanje delatnosti prema osnovu koje je osiguran.
Povredom na radu smatra se povreda prouzrokovana na način iz stava 1. ovog člana koju osiguranik pretrpi:
- na redovnom putu od stana do mesta rada ili obratno i na putu preduzetom radi obavljanja delatnosti prema osnovu koje je osiguran;
- obavljajući praktične radove ili vežbe za vreme medicinske rehabilitacije;
- u vezi sa korišćenjem prava na zdravstvenu zaštitu;
- u vezi sa korišćenjem prava na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju ili odgovarajuće zaposlenje prema ovom zakonu.
Kao povreda na radu smatra se i povreda koju osiguranik pretrpi učestvujući:
- u obavljanju poslova i zadataka u vezi sa akcijama spasavanja ili odbrane od elementarnih nepogoda ili nesreća;
- u obavljanju samoupravnih, javnih i drugih društvenih funkcija ili građanskih dužnosti na poziv državnih i drugih ovlašćenih organa;
- u obaveznoj vojnoj službi ili u izvršavanju poslova i zadataka opštenarodne odbrane i društvene samozaštite;
- na omladinskim radnim akcijama; i
- na drugim poslovima i zadacima za koje je zakonom utvrđeno da su od opšteg društvenog interesa.
Povredom na radu smatra se i oboljenje osiguranika koje je nastalo neposredno i kao isključiva posledica nekog nesrećnog slučaja ili više sile za vreme obavljanja delatnosti prema osnovu koje je osiguran, ili u vezi sa njom.
Slučajeve iz st. 2. i 3. ovog člana bliže određuje Zajednica samoupravnim opštim aktom.
Profesionalne bolesti, u smislu ovog zakona, jesu određene bolesti prouzrokovane dužim neposrednim uticajem procesa i uslova rada u vezi sa obavljanjem delatnosti prema osnovu koje je osiguranik osiguran.
Profesionalne bolesti i delatnosti kod kojih se te bolesti pojavljuju i uslove pod kojim se smatraju profesionalnim bolestima utvrđuje Zajednica samoupravnim opštim aktom po prethodno pribavljenom mišljenju odgovarajućih stručnih i naučnih organizacija.
Zajednica može samoupravnim sporazumom sa drugim zajednicama utvrditi jedinstvenu listu profesionalnih bolesti.
g) Pravo na odgovarajuće zaposlenje, prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju
Osiguranik kod koga postoji preostala radna sposobnost ima pravo na zaposlenje na drugom odgovarajućem poslu sa punim, odnosno sa skraćenim radnim vremenom, pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, kao i pravo na odgovarajuće novčane naknade u vezi sa korišćenjem tih prava.
Troškove obezbeđivanja uslova za odgovarajuće zaposlenje, prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, podešavanje sredstava za rad posebnim potrebama i mogućnostima invalida rada i troškove novčanih naknada koje invalidu rada pripadaju po osnovu ovih prava, snosi Zajednica.
Uslove za sticanje prava iz stava 1. ovog člana bliže uređuje Zajednica samoupravnim opštim aktom, u skladu sa ovim zakonom.
U stvaranju uslova za obezbeđivanje prava iz stava 1. ovog člana učestvuju i samoupravne interesne zajednice zapošljavanja i drugi organi, organizacije i zajednice, u skladu sa samoupravnim sporazumom i društvenim dogovorom.
Osiguraniku koji prava iz člana 24. ostvaruje za vreme obavljanja delatnosti prema osnovu koje je osiguran, ta prava ne mogu se uslovljavati stažom osiguranja, odnosno penzijskim stažom.
Invalid rada koji u vreme ostvarivanja prava ne obavlja delatnost prema osnovu koje je osiguran stiče prava iz člana 24. ovog zakona, bez obzira na staž osiguranja i penzijski staž ako je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom bolešću. Ako je invalidnost prouzrokovana bolešću ili povredom van rada, invalid rada stiče prava iz člana 24. ovog zakona pod uslovima povoljnijim od uslova pod kojim se stiče pravo na invalidsku penziju.
Invalid rada može se zaposliti na poslovima za koje se traži stručna sprema niža od one koja odgovara poslovima, odnosno delatnostima koje je obavljao do nastanka invalidnosti, samo po njegovom pristanku.
Zapošljavanje i prekvalifikacija ili dokvalifikacija obavlja se u zavisnosti od stanja invalidnosti, preostale radne sposobnosti i opšteg zdravstvenog stanja invalida rada.
Zapošljavanje i prekvalifikacija ili dokvalifikacija mogu se obavljati i u organizacijama udruženog rada, obrazovanim za ove namene po posebnim propisima.
Pravo na invalidsku penziju stiče osiguranik:
1) invalid rada I kategorije invalidnosti;
2) invalid rada II i III kategorije invalidnosti kome se zbog navršenih određenih godina života ne obezbeđuje pravo na odgovarajuće zaposlenje, prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju;
3) vojni invalid od I do VI grupe i borac narodnooslobodilačkog rata pre 9. septembra 1943. godine, kod kojih se utvrdi II ili III kategorija invalidnosti, zato što ne mogu da obavljaju drugi odgovarajući posao sa više od polovine punog radnog vremena, stiču pravo na invalidsku penziju ako ispunjavaju uslove u pogledu staža za sticanje prava na tu penziju, bez obzira na to da li se prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom mogu osposobiti za obavljanje drugog odgovarajućeg posla.
Ako je invalidnost prouzrokovana bolešću ili povredom van rada osiguranik stiče pravo na invalidsku penziju pod uslovom da je pre nastanka invalidnosti imao navršen penzijski staž koji mu pokriva najmanje jednu trećinu razdoblja od navršenih najmanje 20 godina života do dana nastanka invalidnosti (radni vek), računajući radni vek na pune godine.
Osiguraniku kod koga invalidnost nastane pre navršene 30. godine života obezbeđuje se sticanje prava na invalidsku penziju pod uslovima povoljnijim od uslova propisanih u stavu 1. ovog člana.
Ako je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom bolešću, pravo na invalidsku penziju stiče bez obzira na dužinu penzijskog staža.
Invalidska penzija određuje se od penzijskog osnova koji se utvrđuje na isti način na koji se utvrđuje penzijski osnov za starosnu penziju (čl. 15. i 16).
Ako se invalidska penzija stiče sa stažom osiguranja kraćim od perioda iz koga se uzimaju lični dohoci za utvrđivanje penzijskog osnova (član 15. stav 1), penzijski osnov utvrđuje se prema ličnom dohotku, odnosno osnovicama osiguranja ostvarenim za vreme ukupnog trajanja osiguranja.
Invalidska penzija u slučaju invalidnosti prouzrokovane bolešću ili povredom van rada obračunava se u procentima od penzijskog osnova, utvrđenim samoupravnim opštim aktom Zajednice.
Visina invalidske penzije iz stava 1. ovog člana ne može biti manji od 45% od penzijskog osnova za muškarca kod koga je invalidnost nastala pre navršenih 60 godina života, odnosno 55% od penzijskog osnova za ženu kod koje je invalidnost nastala pre navršenih 55 godina života. Ako je invalidnost nastala posle 60. odnosno 55. godine života, visina invalidske penzije ne može biti manja od 35% (muškarac), odnosno 40% (žena) od penzijskog osnova.
Visina invalidske penzije ne može biti manja od visine starosne penzije za jednaki penzijski staž.
Visina invalidske penzije može iznositi najviše 85% od penzijskog osnova.
Pri utvrđivanju procenta kojim se određuju invalidska penzija primenjuje se član 17. stav 3. ovog zakona.
Invalidska penzija za slučaj invalidnosti prouzrokovane povredom na radu ili profesionalnom bolešću određuje se od penzijskog osnova u istoj visini u kojoj se određuje starosna penzija za penzijski staž od 40 (muškarci), odnosno 35 (žene) godina.
Osiguranicima - vojnim invalidima od I do VI grupe, kao i drugim invalidima koji su izjednačeni s mirnodopskim vojnim invalidima od I do VI grupe, koji steknu pravo na invalidsku penziju, obezbeđuje se ta penzija u visini od 85% od penzijskog osnova, ako su u razdoblju od 15. maja 1945. godine do dana sticanja prava na invalidsku penziju najmanje 20 (muškarac), odnosno 17 godina i šest meseci (žena) obavljali delatnost, odnosno proveli na radu koji se računa u staž osiguranja.
Osiguranik koji je ispunio uslove za invalidsku penziju stiče pravo na najniži iznos invalidske penzije u visini koju utvrdi Zajednica samoupravnim opštim aktom u zavisnosti od dužine penzijskog staža i uzroka invalidnosti.
Pravo na porodičnu penziju mogu ostvariti članovi porodice osiguranika, odnosno korisnika prava:
1) bračni drug;
2) deca (rođena u braku ili van braka ili usvojena), pastorčad koju je osiguranik izdržavao, unučad i druga deca bez roditelja, odnosno koja imaju jednog ili oba roditelja koji su potpuno nesposobni za rad, koju je osiguranik izdržavao;
3) roditelji (otac i majka, očuh i maćeha) i usvojilac, koje je osiguranik izdržavao.
Porodičnu penziju može ostvariti i bračni drug iz razvedenog braka, ako mu je sudskom odlukom utvrđeno pravo na izdržavanje.
Članovi porodica stiču pravo na porodičnu penziju ako je umrli osiguranik:
1) navršio najmanje pet godina staža osiguranja, ili najmanje 10 godina penzijskog staža; ili
2) ispunio uslove za starosnu ili invalidsku penziju; ili
3) bio korisnik starosne ili invalidske penzije; ili
4) bio korisnik prava prema osnovu preostale radne sposobnosti.
Ako je smrt osiguranika nastala kao posledica povrede na radu ili profesionalne bolesti, članovi porodice stiču pravo na porodičnu penziju bez obzira na dužinu penzijskog staža osiguranika.
Udova stiče pravo na porodičnu penziju:
1) ako je do smrti bračnog druga navršila 45 godina života; ili
2) ako je do smrti bračnog druga ili u roku od jedne godine od dana smrti bračnog druga postala potpuno nesposobna za rad; ili
3) ako je posle smrti bračnog druga ostalo jedno ili više dece koja imaju pravo na porodičnu penziju po tom bračnom drugu, a udova obavlja roditeljske dužnosti prema toj deci. Udova koja u toku trajanja prava po tom osnovu postane potpuno nesposobna za rad, zadržava pravo na porodičnu penziju dok postoji takva nesposobnost.
Udova koja do smrti bračnog druga nije navršila 45 ali je imala navršenih 40 godina života, stiče pravo na porodičnu penziju kada navrši 45 godina života.
Udova koja u toku trajanja prava na porodičnu penziju, stečenog prema stavu 1. tač. 2. i 3. ovog člana, navrši 45 godina života zadržava pravo na porodičnu penziju trajno. Ako udovi to pravo prestane pre navršene 45. godine, ali posle navršene 40. godine života, može ponovo ostvariti pravo kad navrši 45 godinu života.
Udovac stiče pravo na porodičnu penziju:
1) ako je do smrti bračnog druga, po kome mu to pravo pripada, navršio 60 godina života, ili
2) ako je do smrti bračnog druga ili u roku od jedne godine od dana smrti bračnog druga postao potpuno nesposoban za rad; ili
3) ako je posle smrti bračnog druga ostalo jedno ili više dece koja imaju pravo na porodičnu penziju po tom bračnom drugu, a udovac obavlja roditeljsku dužnost prema toj deci. Udovac koji u toku trajanja prava po tom osnovu postane potpuno nesposoban za rad zadržava pravo na porodičnu penziju dok postoji takva nesposobnost.
Udovac koji u toku trajanja prava na porodičnu penziju stečenog prema stavu 1. tač. 2. i 3. ovog člana navršio 60 godina života zadržava to pravo trajno.
Dete stiče pravo na porodičnu penziju i može to pravo koristiti do navršene 15. godine života.
Posle navršene 15. godine života dete stiče pravo na porodičnu penziju ako je na redovnom školovanju i za vreme trajanja tog školovanja ili najdocnije do navršene 26. godine života.
Dete koje je neposredno posle upisa na fakultet, odnosno višu školu upućeno na služenje vojnog roka po posebnim propisima, ima pravo na porodičnu penziju dok je na redovnom školovanju, ali najdocnije do 27. godine života.
Kao vreme provedeno na redovnom školovanju prema stavu 3. ovog člana smatra se i vreme provedeno na odsluženju vojnog roka.
Pravo na porodičnu penziju u smislu st. 2 do 4. ovog člana ima i dete - nezaposleni vanredni student.
Školovanjem u smislu ovog zakona ne smatra se ako dete nastavi školovanje u školi nižeg ranga od one koju je već završilo, osim ako ga je nadležna zajednica zapošljavanja uputila na prekvalifikaciju, odnosno doškolovanje.
Dete koje postane potpuno nesposobno za samostalan život i rad do uzrasta do koga se deci obezbeđuje pravo na porodičnu penziju ima pravo na porodičnu penziju sve vreme dok ta nesposobnost traje.
Dete koje postane potpuno nesposobno za samostalan život i rad posle uzrasta do koga se deci obezbeđuje pravo na porodičnu penziju, a pre smrti osiguranika, odnosno korisnika prava, stiče pravo na porodičnu penziju ako ga je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao do svoje smrti.
Zaposleno invalidno dete može, po prestanku radnog odnosa, ostvariti pravo na porodičnu penziju.
Roditelj koga je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao do svoje smrti, stiče pravo na porodičnu penziju:
1) ako je do smrti osiguranika, odnosno korisnika prava navršio, i to: majka 45, otac 60 godina života;
2) ako je mlađi od 45, odnosno 60 godina, ali je do smrti osiguranika, odnosno korisnika prava bio potpuno nesposoban za rad.
Porodična penzija određuje se od starosne ili invalidske penzije koja bi osiguraniku pripadala u času smrti, odnosno penzije koja je korisniku penzije pripadala u času smrti.
Visina porodične penzije određuje se u procentu od iznosa penzije iz stava 1. ovog člana, zavisno od broja članova porodice koji imaju pravo na tu penziju. Procenat za određivanje porodične penzije ne može iznositi manje od 70% od osnova za jednog člana porodice, ako je taj član bračni drug ili dete bez oba roditelja.
Porodična penzija može iznositi najviše 100% od osnova za određivanje porodične penzije.
Izuzetno od stava 3. ovog člana, porodična penzija može iznositi više od 100% od osnova za određivanje porodične penzije:
1) ako porodičnu penziju koristi tri ili više članova porodice, a osnov od koga je određena porodična penzija iznosi manje od 40% od penzijskog osnova umrlog osiguranika;
2) ako porodičnu penziju koriste deca bez oba roditelja (član 104. stav 2).
Članu porodice osiguranika, odnosno korisnika prava, koji je ispunjavao uslove za određivanje najnižeg iznosa starosne (član 18), odnosno najnižeg iznosa invalidske penzije (član 35), porodična penzija određuje se od toga najnižeg iznosa.
4. Penzije koje se ostvaruju prema posebnom osnovu
Licima koja imaju naročite zasluge na polju revolucionarne, političke, naučne, kulturne, privredne i društvene delatnosti, a čiji materijalni položaj nije na zadovoljavajući način rešen i članovima njihovih porodica, može se priznati izuzetna starosna, odnosno porodična penzija. Ova penzija može se priznati i licima koja ne ispunjavaju uslove za sticanje prava na starosnu, odnosno porodičnu penziju po opštim propisima. Licima koja ispunjavaju uslove za sticanje prava na starosnu, odnosno porodičnu penziju po opštim propisima, izuzetna penzija može se odrediti u iznosu većem od iznosa koji bi im pripadao po opštim propisima.
O priznavanju i određivanju izuzetne starosne, odnosno porodične penzije, kao i o njihovom usklađivanju, odlučuje Skupština Socijalističke Republike Srbije ili organ koji ona odredi.
Korisniku izuzetne penzije koji se bavi samostalnom umetničkom ili drugom profesionalnom delatnošću i od te delatnosti ostvaruje znatnije prihode, može se obustaviti korišćenje izuzetne penzije, odnosno isplaćivati samo penzija koja mu pripada po opštim propisima. O ovoj obustavi odlučuje organ iz stava 2. ovog člana.
Protiv akta iz st. 2. i 3. ovog člana ne može se uložiti žalba niti pokrenuti upravni spor.
Porodičnu penziju za slučaj smrti korisnika izuzetne starosne penzije, kao i za slučaj promene u broju korisnika izuzetne porodične penzije, određuje Zajednica u skladu sa opštim propisima, od iznosa penzije koja je korisniku izuzetne starosne penzije do smrti pripadala.
Bliže uslove za sticanje, ostvarivanje i obustavu izuzetne penzije utvrđuje Skupština Socijalističke Republike Srbije.
Redovnim članovima Srpske akademije nauka i umetnosti koji steknu pravo na penziju po odredbama ovog zakona starosna penzija određuje se u visini penzijskog osnova utvrđenog prema čl. 15. i 16. ovog zakona, s tim da ne može iznositi manje od prosečnog mesečnog ličnog dohotka radnika ostvarenog na teritoriji Socijalističke Republike Srbije van teritorija socijalističkih autonomnih pokrajina u prethodnoj godini, uvećanog za 3,4 puta.
Penzija određena prema stavu 1. ovog člana ne može biti veća od prosečnog mesečnog ličnog dohotka ostvarenog u prethodnoj godini na teritoriji Socijalističke Republike Srbije van teritorija socijalističkih autonomnih pokrajina, uvećanog za 3,8 puta.
Članovi porodice osiguranika iz st. 1. i 2. ovog člana imaju pravo na porodičnu penziju, čija se visina određuje od iznosa penzije utvrđene u smislu st. 1. i 2. ovog člana i ostvaruje se prema odredbama ovog zakona.
5. Novčana naknada za telesno oštećenje
Osiguranik kod koga nastane telesno oštećenje za vreme trajanja osiguranja stiče pravo na novčanu naknadu za to oštećenje pod istim uslovima, u pogledu penzijskog staža, pod kojim se stiče pravo na invalidsku penziju.
Visinu novčane naknade za telesno oštećenje utvrđuje Zajednica samoupravnim opštim aktom.
Telesno oštećenje postoji kad kod osiguranika nastane gubitak, bitnije oštećenje ili znatnija onesposobljenost pojedinih organa ili delova tela koja otežava normalnu aktivnost organizma i iziskuje veće napore u ostvarivanju životnih potreba, bez obzira da li to oštećenje prouzrokuje ili ne prouzrokuje invalidnost.
Vrste telesnih oštećenja na osnovu kojih se stiče pravo na novčanu naknadu i procente tih oštećenja utvrđuje Zajednica samoupravnim opštim aktom, po prethodno pribavljenom mišljenju naučnih i stručnih organizacija.
Zajednica može samoupravnim sporazumom sa drugim zajednicama utvrditi jedinstvenu listu telesnih oštećenja.
6. Ostala prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja
Pravo na pomoć i negu i pravo na profesionalnu rehabilitaciju invalidne dece bliže uređuje Zajednica samoupravnim opštim aktom.
V USKLAĐIVANJE PENZIJA I NOVČANIH NAKNADA ZA TELESNO OŠTEĆENJE
Penzija se u toku godine usklađuje prema porastu nominalnih ličnih dohodaka, odnosno osnovica osiguranja svih osiguranika Zajednice. Visinu, način i rokove usklađivanja penzije utvrđuje Zajednica samoupravnim opštim aktom.
Penzija se u smislu stava 1. ovog člana obavezno usklađuje sredinom godine.
Konačno usklađivanje penzije obavlja se početkom sledeće godine prema porastu nominalnih ličnih dohodaka, odnosno osnovica osiguranja svih osiguranika Zajednice u prethodnoj godini.
Razlika između penzije isplaćene u protekloj godini i penzije usklađene po stavu 3. ovog člana isplaćuje se za celu proteklu godinu.
Na osnovu razlika koje nastaju između nivoa penzija ostvarenih u pojedinim razdobljima, usklađivanje između ranije i kasnije određenih penzija vrši se u slučajevima, na način i u rokovima koje utvrdi samoupravnim opštim aktom Zajednica.
Novčane naknade za telesno oštećenje obavezno se usklađuje početkom godine na način i pod uslovima utvrđenim samoupravnim opštim aktom Zajednice.
VI STICANJE I OSTVARIVANJE PRAVA BORACA NARODNOOSLOBODILAČKOG RATA I UČESNIKA RANIJIH RATOVA
Osiguranicima - borcima narodnooslobodilačkog rata i članovima njihovih porodica obezbeđuju se prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja u obimu, na način i pod uslovima koji su za borce narodnooslobodilačkog rata utvrđeni Zakonom o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja ("Službeni list SFRJ", br. 23/82 i 77/82) i Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju radnika ("Službeni glasnik SR Srbije", broj 13/83).
Osiguranicima - učesnicima ratova od 1912. do 1920. godine i članovima njihovih porodica obezbeđuju se prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja u obimu, na način i pod uslovima koji su za učesnike ovih ratova utvrđeni Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju radnika.
Penzijski staž u smislu ovog zakona, na osnovu koga se stiču i ostvaruju prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, obuhvata:
1) vreme provedeno u osiguranju prema odredbama čl. 54. do 58. ovog zakona;
2) vreme navršeno do 31. decembra 1972. godine, koje se prema odredbama člana 62. tačka 2. i člana 97. Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja računa kao periodi staža osiguranja i periodi posebnog staža, na način i pod uslovima utvrđenim tim zakonom, i propisima republike, odnosno pokrajine na čijoj je teritoriji taj staž navršen, odnosno utvrđen;
3) vreme provedeno u osiguranju prema odredbama Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju radnih ljudi koji samostalno ličnim radom obavljaju delatnost sredstvima rada u svojini građana ("Službeni glasnik SR Srbije", br. 5/77, 20/79 i 63/81), i
4) vreme provedeno u osiguranju prema ugovorima o sprovođenju penzijskog i invalidskog osiguranja.
1. Staž osiguranja koji se računa sa efektivnim trajanjem
U staž osiguranja računa se:
1) vreme provedeno u osiguranju prema odredbama ovog zakona;
2) vreme za koje je osiguranik u penzijskom i invalidskom osiguranju u svojstvu radnika u udruženom radu i sa njima izjednačenih radnika, vojnog osiguranika, udruženog zemljoradnika, individualnog zemljoradnika i proizvođača predmeta domaće radinosti;
3) vreme koje je osiguranik - žena provela pre početka obavljanja delatnosti prema osnovu koje je osigurana za vreme trudnoće i porođaja, u trajanju koje se prema propisima o radnim odnosima priznaje kao porodiljsko odsustvo. Trajanje porodiljskog odsustva računa se prema propisima koji su se primenjivali u vreme porođaja; i
4) vreme od 15. maja 1945. godine do 31. decembra 1959. godine koje je osiguranik proveo na radu u članstvu seljačke radne zadruge na teritoriji Socijalističke Republike Srbije van teritorija socijalističkih autonomnih pokrajina, ako mu je to bilo jedino ili glavno zanimanje.
U staž osiguranja računa se i vreme koje je osiguranik proveo:
1) na bolovanju po prestanku obavljanja delatnosti prema osnovu koje je osiguran, ako je za to vreme primao naknadu ličnog dohotka;
2) u osiguranju posle utvrđene invalidnosti do prestanka obavljanja delatnosti;
3) na prekvalifikaciji ili dokvalifikaciji na koju je bio upućen kao invalid rada ili kao vojni invalid, kao slep, kao lice obolelo od distrofije i srodnih mišićnih i neuromišićnih oboljenja, od paraplegije, cerebralne i dečje paralize ili kao civilni invalid rata, bez obzira na to da li je pre toga bio osiguran;
4) kao invalid rada do stupanja na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, kao i vreme koje je posle obavljene prekvalifikacije ili dokvalifikacije proveo do stupanja na odgovarajuće zaposlenje.
U staž osiguranja ne računa se vreme koje je u toku obavljanja delatnosti osiguranik proveo:
1) u istražnom zatvoru koji je trajao duže od 30 dana, osim ako je krivični postupak bio pravosnažnom odlukom obustavljen ili ako je osiguranik bio oslobođen optužbe ili je optužba bila odbijena, ali ne zbog nenadležnosti;
2) na izdržavanju kazne zatvora duže od 30 dana.
Osiguraniku se računa u penzijski staž vreme za koje je privremeno obustavio obavljanje delatnosti, u skladu sa zakonom, izuzev vremena provedenog na odsluženju vojnog roka u Jugoslovenskoj narodnoj armiji.
Osiguraniku se računa u penzijski staž vreme za koje je privremeno obustavio obavljanje delatnosti zbog gubitka poslovne prostorije bez krivice osiguranika i za vreme većih opravki poslovne prostorije i opreme, ako je za to vreme uplatio doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje.
U staž osiguranja računa se i vreme provedeno po prestanku obaveznog osiguranja za koje je plaćen doprinos (produženo osiguranje), kao i vreme provedeno u dobrovoljnom osiguranju po ovom zakonu, u slučajevima, pod uslovima i na način utvrđen samoupravnim opštim aktom Zajednice.
2. Staž osiguranja koji se računa sa uvećanim trajanjem
Osiguranicima koji rade u određenim delatnostima, na naročito teškim poslovima i na poslovima štetnim po zdravlje, odnosno poslovima na kojima posle navršenja određenih godina života ne mogu uspešno da obavljaju svoju profesionalnu delatnost, staž osiguranja računa se sa uvećanim trajanjem.
Poslove na kojima se staž osiguranja računa s uvećanim trajanjem, postupak za njihovo utvrđivanje, stepen uvećanja staža na tim poslovima, kao i obim odgovarajućeg snižavanja starosne granice, utvrđuje Zajednica samoupravnim opštim aktom.
Osiguranicima s telesnim oštećenjem od najmanje 70% (član 47. st. 3. i 4), vojnim invalidima od I do VI grupe, civilnim invalidima rata od I do V grupe, slepim licima, licima obolelim od distrofije i srodnih mišićnih i neuromišićnih oboljenja i od paraplegije, cerebralne i dečje paralize, svakih 12 meseci efektivno provedenih u obavljanju delatnosti prema osnovu koje su osigurani računa se kao 15 meseci staža osiguranja, a starosna granica propisana za sticanje starosne penzije (član 13. st. 1. i 2. i član 14. stav 1) snižava se za po jednu godinu za svakih pet godina efektivno provedenih na takvom radu.
U Zajednici se vodi matična evidencija o osiguranicima i korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja na način utvrđen saveznim propisima.
Republički organ uprave nadležan za poslove penzijskog i invalidskog osiguranja propisuje obrasce prijave za vođenje matične evidencije o osiguranicima.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruju se u postupku predviđenom Zakonom o opštem upravnom postupku, u skladu sa ovim zakonom.
U sprovođenju postupka za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja Zajednica je dužna da obezbedi efikasno ostvarivanje prava i da osiguranicima i korisnicima prava pruža stručnu pomoć.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja može da ostvari lice koje ima svojstvo osiguranika po ovom zakonu i statutu Zajednice.
Svojstvo osiguranika utvrđuje se na osnovu prijave na osiguranje podnete po propisima o vođenju matične evidencije, ukoliko ovim zakonom i statutom Zajednice nije drukčije određeno.
Svojstvo osiguranika za lice koje je podnelo prijavu na osiguranje utvrđuje se uvođenjem u matičnu evidenciju o osiguranicima i izdavanjem potvrde o prijemu prijave na osiguranje, bez izdavanja pismenog rešenja.
Kad se na osnovu podnete prijave na osiguranje utvrdi da nisu ispunjeni uslovi za priznavanje prava na osiguranje i za uvođenje u matičnu evidenciju, o tome će se izdati pismeno rešenje.
Prilikom prijema prijave na osiguranje mogu da se proveravaju podaci sadržani u prijavi i zahtevaju dokazi na kojima se ti podaci zasnivaju.
Za lice kome svojstvo osiguranika nije utvrđeno prilikom stupanja u osiguranje u rokovima određenim za podnošenje prijave na osiguranje, može to svojstvo, na način određen ovim zakonom, da se utvrđuje najranije od 1. januara 1965. godine.
Svojstvo osiguranika može da se utvrđuje i u postupku za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, ako nije utvrđeno do pokretanja tog postupka, samo za period od 1. januara 1965. godine.
Kada se svojstvo osiguranika utvrđuje po isteku rokova određenih za podnošenje prijava na osiguranje, organ nadležan za rešavanje o utvrđivanju svojstva osiguranika dužan je da pokrene postupak za naplatu doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje za periode za koje se utvrđuje svojstvo osiguranika, odnosno postupak za naknadu štete pričinjene Zajednici zbog nepodnošenja ili neblagovremenog podnošenja prijave na osiguranje.
U postupku ostvarivanja prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja u Zajednici obezbeđuje se dvostepenost.
Postupak za ostvarivanje prava na starosnu penziju pokreće se na zahtev osiguranika.
Postupak za ostvarivanje prava na porodičnu penziju pokreće se na zahtev člana porodice umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava.
Postupak za utvrđivanje penzijskog staža pokreće se na zahtev osiguranika, odnosno člana porodice.
Postupak za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja može da pokrene i lice koje smatra da ispunjava uslove za priznavanje prava iz ovog osiguranja.
Postupak za ostvarivanje prava prema osnovu invalidnosti, pokreće se na zahtev osiguranika, na osnovu predloga za utvrđivanje invalidnosti izdatog u skladu sa opštim aktom Zajednice o postupku veštačenja o invalidnosti.
Postupak se može pokrenuti na zahtev osiguranika i bez predloga za utvrđivanje invalidnosti, uz medicinsku dokumentaciju s tim da, ukoliko se ne utvrdi invalidnost, osiguranik sam snosi troškove veštačenja.
Postupak za ostvarivanje prava prema osnovu telesnog oštećenja i potrebe za pomoć i negu pokreće se na zahtev osiguranika, na osnovu medicinske dokumentacije.
Postojanje telesnog oštećenja utvrđuje se po službenoj dužnosti prilikom veštačenja o invalidnosti u skladu sa samoupravnim opštim aktom Zajednice.
Promene u stanju invalidnosti i telesnog oštećenja, koje su od uticaja na pravo priznato pravosnažnim rešenjem, mogu da se utvrđuju samo u postupku pokrenutom na zahtev osiguranika.
Nadležni organ za rešavanje o pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja može na inicijativu lekara osnovne zdravstvene delatnosti ili invalidske komisije da odredi ponovni pregled invalidima rada II i III kategorije koji su prema tom osnovu stekli odgovarajuća prava radi utvrđivanja promene u stanju invalidnosti, odnosno radi utvrđivanja potrebe i mogućnosti za celishodnije korišćenje preostale radne sposobnosti.
Rešenje o pravima koja se ostvaruju prema osnovu invalidnosti, telesnog oštećenja, potrebe za pomoć i negu i nesposobnosti za samostalan život i rad donosi se po prethodno pribavljenom nalazu, oceni i mišljenju nadležnog stručnog organa.
Zajednica određuje stručne organe iz stava 1. ovog člana i utvrđuje postupak za njihov rad.
Kao dan nastanka invalidnosti, telesnog oštećenja ili potrebe za pomoć i negu uzima se dan kada je dat nalaz, ocena i mišljenje stručnog organa u prvostepenom postupku, a pre toga dana može se utvrditi samo na osnovu odgovarajuće medicinske dokumentacije.
Postupak za ostvarivanje prava na profesionalnu rehabilitaciju invalidne dece pokreće se na zahtev roditelja ili staratelja deteta, samog invalidnog deteta ako je poslovno sposobno ili nadležnog opštinskog organa.
Nadležni opštinski organ (stav 1) podnosi zahtev za pokretanje postupka ako roditelj, odnosno staratelj, i pored upozorenja na mogućnost profesionalne rehabilitacije, onemogućava detetu ostvarivanje prava na profesionalnu rehabilitaciju.
U postupku za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koriste se podaci registrovani u matičnoj evidenciji.
Činjenice koje se po propisima o matičnoj evidenciji ne utvrđuju i ne registruju u matičnoj evidenciji, a koje su od značaja za rešavanje o pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja, utvrđuju se u postupku rešavanja o tim pravima po Zakonu o opštem upravnom postupku ako ovim zakonom nije drukčije uređeno.
Rešenje o pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja u prvom stepenu donosi sekretar skupštine Zajednice.
Protiv rešenja iz stava 1. ovog člana može se izjaviti žalba u roku od 15 dana od dana prijema rešenja.
Žalba ne odlaže izvršenje rešenja.
Žalba kojom se pobija utvrđena invalidnost odlaže izvršenje rešenja.
O žalbi rešava organ kojeg odredi Zajednica.
Prvostepeno rešenje Zajednice podleže reviziji.
Revizijom se može ispitati i pravilnost nalaza, ocene i mišljenja koje daju stručni organi.
Reviziju vrši drugostepeni organ Zajednice.
Revizija ne odlaže izvršenje rešenja.
Ako je protiv prvostepenog rešenja izjavljena žalba, o reviziji i žalbi rešava se istim rešenjem.
Ako revizija rešenja koje je postalo konačno zbog toga što nije podneta žalba ne bude izvršena u roku od tri meseca od dana isteka roka za žalbu, smatra se da je revizija izvršena i data saglasnost.
U vršenju revizije može se na prvostepeno rešenje dati saglasnost, može se izmeniti, poništiti ili ukinuti.
Ako je prvostepeno rešenje poništeno ili ukinuto revizijom se ispituje samo da li je novo rešenje u skladu sa razlozima zbog kojih je ranije prvostepeno rešenje poništeno ili ukinuto.
Protiv rešenja Zajednice donetog po žalbi, odnosno prilikom revizije o pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja, kao i protiv konačnog akta donetog po propisima o matičnoj evidenciji o osiguranicima i korisnicima prava može se pokrenuti upravni spor kod okružnog suda na čijem području osiguranik, odnosno korisnik prava ima prebivalište.
Protiv konačnog rešenja Zajednice može se, izuzetno od uslova predviđenih za obnovu postupka Zakonom o opštem upravnom postupku, pokrenuti obnova postupka:
1) ako se sazna za nove činjenice, odnosno nađe ili stekne mogućnost da se upotrebe novi dokazi koji bi, sami ili u vezi sa već upotrebljenim dokazima, mogli dovesti do drugačijeg rešenja;
2) kada je propušteno da se u ranijem postupku iznese neka činjenica, odnosno dokaz koji može dovesti do drugačijeg rešenja.
Obnova postupka pokreće se na zahtev osiguranika ili po službenoj dužnosti.
Ako je zahtev za obnovu postupka podnet, odnosno postupak obnove pokrenut u roku od pet godina od dana dostavljanja rešenja osiguraniku, u postupku obnove primenjuju se propisi koji važe u vreme donošenja rešenja po kome se postupak obnavlja. Ako je zahtev podnet, odnosno postupak obnove pokrenut po isteku tog roka, u postupku obnove primenjuju se propisi koji važe u vreme podnošenja zahteva za obnovu postupka, odnosno u vreme pokretanja tog postupka po službenoj dužnosti.
Prava utvrđena rešenjem donetim u postupku obnove prema st. 1. do 3. ovog člana pripadaju od prvog dana narednog meseca od dana podnošenja zahteva za obnovu postupka, odnosno od dana donošenja rešenja u postupku obnove pokrenutom po službenoj dužnosti.
Odredbe st. 1. do 3. ovog člana ne primenjuju se u postupku rešavanja zahteva za obnovu postupka za utvrđivanje posebnog staža iz narodnooslobodilačkog rata, podnetih posle 1. januara 1983. godine.
Pravosnažno rešenje Zajednice može se izmeniti novim rešenjem ako je njima povređen zakon na štetu osiguranika ili ako je o nekom pravnom pitanju docnije zauzeto stanovište povoljnije za osiguranika.
Novo rešenje će se doneti i ako se sazna za činjenice koje su od uticaja na pravo osiguranika, a koje su nastale posle donošenja rešenja.
Prava utvrđena rešenjem donetim u postupku izmene pripadaju od prvog dana narednog meseca od dana podnošenja zahteva za izmenu rešenja, odnosno od dana donošenja rešenja u postupku za izmenu pokrenutom po službenoj dužnosti.
Kod ponovnog rešavanja o pravu osiguranika po stavu 1. ovog člana primenjuju se propisi koji su važili u momentu donošenja konačnog rešenja, a ako se rešava o pravu osiguranika prema stavu 2. ovog člana primenjivaće se propisi koji važe u vreme pokretanja postupka.
Sukob nadležnosti između samoupravne interesne zajednice penzijskog i invalidskog osiguranja drugih kategorija osiguranika sa teritorije Socijalističke Republike Srbije van teritorija socijalističkih autonomnih pokrajina i Zajednice rešava Vrhovni sud Srbije.
X KORIŠĆENJE I PRESTANAK PRAVA
Starosna i porodična penzija isplaćuje se od dana ispunjenja uslova propisanih za sticanje tih prava, ako je zahtev podnet u roku od šest meseci od ispunjenja uslova, a ako je zahtev podnet po isteku tog roka, od dana podnošenja zahteva i za šest meseci unazad.
Osiguraniku koji u vreme podnošenja zahteva za starosnu ili porodičnu penziju obavlja delatnost ili se nalazi u radnom odnosu, penzija se isplaćuje od prvog narednog dana po prestanku obavljanja delatnosti, odnosno po prestanku radnog odnosa.
Osiguraniku koji zahtev za starosnu ili porodičnu penziju podnese po prestanku obavljanja delatnosti, odnosno po prestanku radnog odnosa, penzija koja mu pripada za šest meseci unazad prema članu 85. ovog zakona ne isplaćuje se za onaj period u kome je u tom razdoblju obavljao delatnost, odnosno bio u radnom odnosu.
Osiguraniku - samostalnom umetniku, svešteniku i verskom službeniku isplaćuje se starosna penzija od dana utvrđenog prema članu 85. ovog zakona.
Osiguraniku koji prava prema osnovu invalidnosti ostvaruje u postupku pokrenutom u toku obavljanja delatnosti, isplaćuje se invalidska penzija od dana pravosnažnosti rešenja o invalidnosti, odnosno od dana nastanka invalidnosti ako je to za osiguranika povoljnije, a najranije od dana prestanka obavljanja delatnosti.
Kad se prava prema osnovu invalidnosti ostvaruju posle prestanka obavljanja delatnosti, a invalidnost je postojala pre podnošenja zahteva, invalidska penzija pripada od dana nastanka invalidnosti, najviše za šest meseci unazad od dana podnošenja zahteva, a najranije od dana prestanka obavljanja delatnosti.
Novčana naknada za telesno oštećenje pripada od dana nastanka telesnog oštećenja ali najviše za šest meseci unazad od dana pokretanja postupka, odnosno od dana podnošenja zahteva.
Osiguraniku koji prava prema osnovu invalidnosti ostvaruje u postupku pokrenutom u toku obavljanja delatnosti novčane naknade po osnovu korišćenja prava na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, kao i prava na odgovarajuće zaposlenje, isplaćuju se od dana pravosnažnosti rešenja o invalidnosti, odnosno od dana nastanka invalidnosti ako je to za osiguranika povoljnije, a najranije od dana prestanka obavljanja delatnosti.
Kad se prava prema osnovu invalidnosti ostvaruju posle prestanka obavljanja delatnosti, a invalidnost je postojala pre podnošenja zahteva, novčane naknade u vezi sa korišćenjem prava na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, kao i prava na odgovarajuće zaposlenje pripadaju od prvog dana narednog meseca posle podnošenja zahteva, a najranije od dana prestanka obavljanja delatnosti.
Prava prema osnovu invalidnosti, pravo na novčanu naknadu za telesno oštećenje i pravo na pomoć i negu traju dok postoji invalidnost, telesno oštećenje i potreba za pomoć i negu na osnovu kojih su ta prava određena.
Ako u stanju invalidnosti, stepenu telesnog oštećenja, odnosno potrebi za pomoć i negu nastanu promene koje su od uticaja na priznata prava, prava prestaju, menjaju se ili se stiču nova prava, i to:
- ako je promena utvrđena povodom zahteva osiguranika - od prvog dana narednog meseca po podnošenju zahteva;
- ako je promena koja je utvrđena povodom zahteva nastala posle podnetog zahteva - od prvog dana narednog meseca posle nastale promene;
- ako je promena utvrđena po službenoj dužnosti od prvog dana narednog meseca po donošenju prvostepenog rešenja o određivanju prava na osnovu utvrđene promene.
Invalidu rada upućenom na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju konačnim rešenjem pripada prema tom osnovu novčana naknada ako je stupio na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u roku određenom tim rešenjem.
Invalidu rada koji ne stupi na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u određenom roku obustavlja se isplata novčane naknade do dana stupanja na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, ako iz razloga koji su mimo njegove volje nije bio sprečen da stupi na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju.
Novčana naknada za vreme trajanja prekvalifikacije ili dokvalifikacije pripada invalidu rada:
1) koji je stupio na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u određenom roku ili je stupio docnije zato što je zbog razloga koji su mimo njegove volje bio sprečen da stupi na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u određenom roku;
2) kome je obustavljena isplata novčane naknade do stupanja na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u smislu člana 19. ovog zakona, pa se naknadno prijavio radi ponovnog upućivanja na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u roku od godine dana od dana dostave prvog rešenja, ako stupi na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u roku određenom novim rešenjem.
Pravo na novčanu naknadu pripada invalidu rada kad u toku uživanja tog prava bude upućen na naknadno lečenje (medicinsku rehabilitaciju).
Invalid rada koji je stekao pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, gubi to pravo ako ga ne koristi u određenom roku, a nije u tome sprečen razlozima koji su mimo njegove volje, i to:
1) ako ne stupi na prekvalifikaciju, odnosno dokvalifikaciju u roku od godine dana od dana kada mu je dostavljeno rešenje o upućivanju na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju;
2) ako ne stupi na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u roku određenom u rešenju o ponovnom upućivanju na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju u smislu člana 92. stav 1. tačka 2. ovog zakona;
3) ako u toku trajanja prekvalifikacije ili dokvalifikacije odbije dalju prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, a nije u tome sprečen razlozima koji su mimo njegove volje.
Invalidu rada kome je priznato pravo na odgovarajuće zaposlenje pripadaju prema tom osnovu novčane naknade ako se prijavi nadležnoj zajednici zapošljavanja u roku od 42 dana od dana kada je rešenje o priznavanju prava na odgovarajuće zaposlenje postalo konačno, odnosno od dana završetka prekvalifikacije ili dokvalifikacije.
Invalidu rada koji se u roku iz stava 1. ovog člana ne prijavi radi odgovarajućeg zaposlenja nadležnoj zajednici zapošljavanja prestaje pravo na novčanu naknadu, osim kada je iz razloga koji su mimo njegove volje bio sprečen da se u propisanom roku prijavi radi odgovarajućeg zaposlenja.
Invalidu rada koji se prijavi u propisanom roku nadležnoj zajednici zapošljavanja isplaćuje se novčana naknada za mesece u kojima se uredno javljao radi odgovarajućeg zaposlenja, kao i za mesece u kojima je bio sprečen da se uredno javlja zbog razloga koji su mimo njegove volje.
Invalidu rada koji je stekao pravo na odgovarajuće zaposlenje prestaje to pravo, kao i pravo na odgovarajuće novčane naknade, ako to pravo ne koristi u određenom roku a nije sprečen u tome razlozima koji su mimo njegove volje, i to:
1) ako se ne prijavi radi odgovarajućeg zaposlenja nadležnoj zajednici zapošljavanja u roku od godine dana od dana kada je rešenje o priznavanju prava na odgovarajuće zaposlenje postalo konačno, odnosno od dana završetka prekvalifikacije ili dokvalifikacije;
2) ako ne stupi na posao koji mu je obezbeđen u roku od osam dana od dana kada mu je saopšteno da se upućuje na posao;
3) ako bez opravdanog razloga prekine radni odnos na poslu koji mu je obezbeđen.
Porodična penzija koristi se kao jedna penzija i kada je određena za više sauživalaca, ako sauživaoci ne zahtevaju da im se penzija isplaćuje odvojeno.
Ako porodična penzija pripada samo članovima uže porodice ili samo članovima šire porodice, a neki od njih žive odvojeno, ukupna porodična penzija deli se na jednake delove.
Ako porodična penzija pripada i članovima uže porodice i članovima šire porodice, a neki od njih žive odvojeno, ta penzija se prethodno podeli na deo koji pripada članovima uže porodice i deo koji pripada članovima šire porodice, pa se svaki deo dalje raspoređuje na jednake delove.
Porodična penzija se deli i kad se nekom od sauživalaca privremeno obustavi isplata penzije, kao i za vreme mirovanja prava koje pripada pojedinom članu porodice.
Ako porodičnu penziju koriste dva ili više članova porodice, pa nekom od njih prestane pravo na penziju, ostalim članovima koji imaju pravo na porodičnu penziju ponovo se određuje visina penzije. Tako određena penzija pripada od dana kada sauživaocu pretane pravo na penziju.
Ako se isplata porodične penzije obustavi, ili ako pravo koje pripada pojedinom članu porodice miruje, porodična penzija se ponovo ne određuje.
Ako se udovi zbog zaposlenja ili korišćenja starosne ili invalidske penzije ne isplaćuje porodična penzija koja joj pripada, ostalim članovima uže porodice isplaćuje se za to vreme porodična penzija u visini koja se određuje kao da udova nema pravo na porodičnu penziju.
Pravo na porodičnu penziju prestaje članu porodice kod koga, zbog nastale promene, više ne postoje posebni uslovi od kojih zavisi sticanje i korišćenje tog prava.
Korisniku penzije koji stupi u radni odnos ili obavlja delatnost obustavlja se isplata penzije za vreme trajanja radnog odnosa, odnosno obavljanja delatnosti, na teritoriji Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.
Izuzetno od stava 1. ovog člana, korisniku penzije - samostalnom umetniku, svešteniku i verskom službeniku koji obavlja ove delatnosti neće se obustaviti isplata penzije, s tim što nema pravo na ponovno određivanje penzije prema stažu osiguranja i ličnom dohotku ostvarenom posle penzionisanja.
Korisnik prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ne može koristiti priznata prava za vreme izdržavanja kazne zatvora na koju je osuđen pravosnažnom presudom za krivična dela protiv osnova socijalističkog samoupravnog društvenog uređenja i bezbednosti Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, kao i za krivična dela protiv privrede i jedinstva jugoslovenskog tržišta.
Članovima porodice korisnika starosne ili invalidske penzije, koji se nalazi na izdržavanju kazne zatvora (stav 1) isplaćuje se za to vreme njegova penzija do visine iznosa porodične penzije na koju bi imali pravo po ovom zakonu, ako ispunjavaju uslove za sticanje prava na porodičnu penziju.
Dospeli mesečni iznosi novčanih davanja na osnovu utvrđenih prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ne isplaćuju se korisniku koji se bez opravdanog razloga u određenom roku ne odazove pozivu na pregled radi ponovnog utvrđivanja stanja invalidnosti i stepena telesnog oštećenja, za sve vreme dok se ne odazove na poziv.
Mesečni iznosi obustavljeni prema stavu 1. ovog člana isplaćuju se naknadno korisniku koji se odazove na poziv u roku od 30 dana od dana određenog za pregled.
Korisniku koji se odazove na poziv po isteku roka od 30 dana od dana određenog za pregled obustavljeni mesečni iznosi primanja ne isplaćuju se, a isplata primanja uspostavlja se od prvog dana narednog meseca posle odazivanja na poziv.
Osiguranik, odnosno član njegove porodice ne može koristiti prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ako nisu uplaćeni svi dospeli doprinosi u skladu sa ovim zakonom.
Zajednica je dužna da osiguraniku koji je ostvario pravo na penziju ili novčanu naknadu isplaćuje iznose koji mu pripadaju bez obzira na mesto boravka u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji.
Korisniku penzije i novčane naknade za telesno oštećenje - stranom državljaninu isplaćuju se određeni iznosi u inostranstvu ako sa odnosnom državom postoji sporazum o isplati u inostranstvu ili ako odnosna država priznaje takvo pravo jugoslovenskim državljanima.
Korisniku penzije i novčane naknade za telesno oštećenje - državljaninu Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i licu bez državljanstva, isplaćuju se određeni iznosi za vreme boravka u inostranstvu ako takva obaveza postoji po međunarodnom sporazumu.
Ako obaveza iz stava 3. ovog člana ne postoji, Zajednica može odobriti isplatu u inostranstvu ako oceni da su razlozi odlaska na stalni ili duži boravak u inostranstvo opravdani s obzirom na porodične i materijalne prilike korisnika.
Ako osiguranik, odnosno korisnik penzije, stekne pravo na dve ili više penzija, može uživati samo jednu od tih penzija - po sopstvenom izboru.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, deca čija su oba roditelja umrla mogu koristiti pravo na porodičnu penziju po osnovu oba roditelja do visine koju utvrđuje Zajednica.
Ako osiguranik, odnosno korisnik prava na novčanu naknadu za telesno oštećenje stekne pravo na novčanu naknadu prema osnovu istog telesnog oštećenja po posebnim propisima može, po sopstvenom izboru, koristiti samo jedno od tih prava, ako posebnim propisima nije drukčije predviđeno.
Korisnik prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja dužan je da prijavi svaku promenu koja je od uticaja na pravo ili na obim korišćenja toga prava.
Prijava u smislu stava 1. ovog člana podnosi se u roku od 15 dana od dana nastale promene.
Penzija i novčane naknade, određuju se u mesečnom iznosu i isplaćuju svakog meseca unazad.
Dospeli mesečni iznosi iz stava 1. ovog člana koji nisu mogli biti isplaćeni zbog okolnosti koje je prouzrokovao korisnik naknadno će se isplatiti najviše za tri godine unazad računajući od dana kada po prestanku delovanja tih okolnosti korisnik podnese zahtev za isplatu.
Penzija i novčana naknada može biti predmet izvršenja i obezbeđenja do trećine, a za potraživanja izdržavanja utvrđenog sudskom odlukom ili poravnanjem do polovine.
Novčana naknada za telesno oštećenje ne može biti predmet izvršenja i obezbeđenja.
XI OBEZBEĐIVANJE SREDSTAVA ZA PENZIJSKO I INVALIDSKO OSIGURANJE
Stopu doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje utvrđuje Zajednica.
Odluka o stopi doprinosa mora biti doneta i objavljena pre početka kalendarske godine u kojoj počinje njena primena. Ako do toga roka odluka nije doneta, primenjivaće se stopa koja je važila u prethodnom razdoblju.
Sredstva za penzijsko i invalidsko osiguranje obezbeđuju se iz:
1) doprinosa iz ličnog dohotka osiguranika;
2) kamata na uložena sredstva; i
3) ostalih prihoda.
Zajednica može utvrditi najniže i najviše osnovice osiguranja, kao i osnovice osiguranja za pojedine kategorije osiguranika, bez obzira na ostvareni lični dohodak.
Doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje plaća osiguranik.
Doprinos za osiguranika može u celini ili delimično plaćati društveno-politička zajednica ili organizacija i zajednica u skladu sa zakonom, odnosno samoupravnim sporazumom.
Doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje određuju se tako da se sredstvima koja se ostvaruju doprinosima, zajedno sa ostalim prihodima, obezbeđuje izvršenje obaveza Zajednice, obrazuje rezerva i potrebna visina obrtnih sredstava.
Sredstva iz stava 1. ovog člana obrazuju se i koriste na način utvrđen statutom i drugim samoupravnim opštim aktom Zajednice.
Razrez i naplatu doprinosa od osiguranika obavlja opštinska služba društvenih prihoda prema odredbama ovog zakona i propisa o utvrđivanju i naplati poreza građana.
Opštinska služba društvenih prihoda svake godine za prethodnu godinu dostavlja Zajednici spisak obveznika doprinosa sa podacima o obvezniku, osnovici osiguranja i iznosu naplaćenog doprinosa, a osiguraniku unosi u knjižicu penzijskog osiguranja podatke o plaćenom doprinosu u prethodnoj godini.
Republički organ uprave nadležan za poslove finansija donosi, po potrebi, bliže uputstvo o načinu izrade i dostavljanja spiskova iz stava 2. ovog člana.
Kada doprinos za osiguranika u celini ili delimično plaća društveno-politička zajednica ili organizacija i zajednica, doprinos se uplaćuje Zajednici koja osiguraniku unosi u knjižicu penzijskog osiguranja podatke o plaćenom doprinosu u smislu člana 114. stav 2. ovog zakona.
Osnivači preduzeća, poslovođe ugovornih preduzeća i osnivači radnje koja ima status pravnog lica, doprinos plaćaju neposredno Zajednici.
Kontrolu obračuna i plaćanja doprinosa iz stava 2. ovog člana vrši Služba društvenog knjigovodstva.
U pogledu razreza i naplate doprinosa, zastarelosti i kaznene kamate primenjuju se odgovarajuće odredbe propisa o utvrđivanju i naplati poreza građana.
Republika obezbeđuje sredstva za penzijsko i invalidsko osiguranje radi pokrivanja obaveza penzijskog i invalidskog osiguranja koje nastaju priznavanjem i određivanjem prava pod posebnim uslovima, i to:
- određivanjem penzija prema posebnom osnovu (čl. 45. i 46. ovog zakona);
- određivanjem posebnog dodatka nosiocima "Partizanske spomenice 1941", povoljnijeg penzijskog osnova borcima narodnooslobodilačkog rata na odgovornim dužnostima, porodičnih penzija tih boraca, kao i procentualnog povećanja garantovanih iznosa (čl. 64. do 66. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju radnika);
- izjednačavanjem učesnika u ranijim ratovima, u pravima na penziju sa borcima narodnooslobodilačkog rata pre 9. septembra 1943. godine i računanjem vremena provedenog u ranijim ratovima u dvostrukom trajanju (čl. 68, 69. i 84. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju radnika).
Obaveze iz stava 1. ovog člana obračunavaju se godišnje, a uplata se vrši u jednakim mesečnim ratama prema planiranim obavezama za tekuću godinu.
Zajednica donosi bliže propise o utvrđivanju osnovice i načinu obračunavanja i plaćanja doprinosa.
Sredstva Zajednice koriste se za:
1) isplatu penzije, novčanih naknada i drugih obaveza prema osiguranicima prema osnovu penzijskog i invalidskog osiguranja;
2) prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju i odgovarajuće zaposlenje invalida rada i invalidne dece;
3) unapređivanje invalidske zaštite i prevenciju invalidnosti;
4) doprinos za zdravstvenu zaštitu korisnika penzije i druge doprinose;
5) rešavanje stambenih potreba korisnika penzije;
6) pomaganje oporavka korisnika penzije;
7) naučnoistraživački rad radi unapređivanja penzijskog i invalidskog osiguranja;
8) obavljanje poslova sprovođenja penzijskog i invalidskog osiguranja;
9) druge obaveze Zajednice utvrđene u skladu sa zakonom, društvenim dogovorom i samoupravnim sporazumom.
Sredstva Zajednice koriste se u skladu sa planovima i programima i drugim samoupravnim opštim aktima Zajednice i zakonom.
XII DOBROVOLJNO PENZIJSKO I INVALIDSKO OSIGURANJE
Dobrovoljno penzijsko i invalidsko osiguranje mogu ostvariti radni ljudi koji samostalnu delatnost privremeno obavljaju u inostranstvu, kao i lica koja obavljaju delatnost prema osnovu koje ne postoji obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje.
Dobrovoljno osiguranje uvodi Zajednica samoupravnim opštim aktom.
Osiguranici i korisnici prava u okviru Zajednice:
- bliže uređuju prava utvrđena ovim zakonom i utvrđuju druga prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja;
- obezbeđuju sredstva i druge uslove za korišćenje i sprovođenje penzijskog i invalidskog osiguranja, za unapređivanje invalidske zaštite i za sprečavanje nastanka invalidnosti, i
- obavljaju druge poslove od zajedničkog interesa u oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja.
Radi unapređivanja penzijskog i invalidskog osiguranja i razvijanja samoupravnih odnosa Zajednica sarađuje sa organima društveno-političkih zajednica, samoupravnim interesnim zajednicama, društveno-političkim i društvenim organizacijama, organizacijama udruženog rada i drugim samoupravnim organizacijama i zajednicama.
Zajednica ima skupštinu koja upravlja poslovima Zajednice.
Skupštinu Zajednice čine delegati iz reda članova delegacija osiguranika i korisnika prava.
Statutom Zajednice određuju se delegacije, broj delegata u skupštini Zajednice i način njihovog izbora i opoziva.
Mandat delegata u skupštini Zajednice traje četiri godine, odnosno onoliko koliko traje mandat članova delegacije.
Delegati se biraju u skupštinu Zajednice u skladu sa pravilima koja donose Socijalistički savez radnog naroda Srbije i Savez sindikata Srbije.
Zajednicu predstavlja predsednik skupštine Zajednice.
Zajednicu zastupa sekretar skupštine Zajednice ako statutom Zajednice nije drukčije određeno.
Skupština Zajednice bira izvršni organ iz reda delegata u skupštini i poverava mu određene izvršne funkcije.
Izvršni organ odgovara skupštini Zajednice za obavljanje izvršnih funkcija, u skladu sa opštim aktima Zajednice.
Skupština Zajednice ima sekretara koga imenuje i razrešava u skladu sa samoupravnim opštim aktom Zajednice.
Ako sekretar skupštine Zajednice bude imenovan iz reda delegata u skupštini Zajednice, prestaje mu mandat delegata u toj skupštini.
Sekretar skupštine Zajednice imenuje se na vreme od četiri godine.
Isto lice može se imenovati za sekretara skupštine Zajednice dva puta uzastopno.
Sekretar skupštine Zajednice obavlja poslove koji su određeni samoupravnim opštim aktima Zajednice, stara se o izvršenju opštih i drugih akata skupštine i njenog izvršnog organa i obavlja druge poslove koje mu poveri skupština i izvršni organ.
Način obavljanja stručnih i administrativnih poslova u Zajednici uređuje se Statutom.
Kada se za obavljanje poslova iz stava 1. ovog člana obrazuje radna zajednica, međusobna prava, obaveze i odgovornosti između radnika radne zajednice i Zajednice, uređuju se samoupravnim sporazumom.
Rukovodilac radne zajednice odgovoran je za svoj rad skupštini Zajednice.
Skupština Zajednice može odlučiti da sekretar skupštine Zajednice rukovodi radom radne zajednice.
Skupština Zajednice donosi statut Zajednice kojim uređuje prava i obaveze osiguranika i korisnika penzija, unutrašnju organizaciju Zajednice, delokrug organa upravljanja i njihove međusobne odnose i druga pitanja od interesa za rad i poslovanje Zajednice.
Zajednica ima organ samoupravne kontrole čiji se članovi biraju na način na koji se biraju delegati u skupštinu Zajednice.
Statutom i drugim samoupravnim opštim aktima Zajednice uređuju se zadaci, sastav i način rada samoupravne kontrole.
Rad Zajednice je javan.
Statutom Zajednice uređuje se način obezbeđivanja javnosti rada.
XIV ODNOSI ORGANA DRUŠTVENO-POLITIČKE ZAJEDNICE I ZAJEDNICE
Ako se u Zajednici ne donese samoupravni opšti akt ili drugi akt o pitanjima od kojih bitno zavisi rad Zajednice i ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, Skupština Socijalističke Republike Srbije upozoriće Zajednicu da do određenog roka donese odgovarajući akt.
Ako se u Zajednici ne donese akt iz stava 1. ovog člana u određenom roku, Skupština Socijalističke Republike Srbije doneće odluku kojom se privremeno rešava to pitanje.
Republički organ uprave nadležan za poslove penzijskog i invalidskog osiguranja vrši nadzor nad zakonitošću rada Zajednice i radne zajednice koja obavlja stručne i administrativne poslove i predlaže ovlašćenim organima da obustave izvršenje opštih akata koja nisu u saglasnosti sa ustavom ili zakonom.
Izvršno veće Skupštine SR Srbije ima pravo da do odluke Ustavnog suda Srbije obustavi izvršenje samoupravnog opšteg akta Zajednice koji nije u saglasnosti sa ustavom ili zakonom.
Skupština Zajednice podnosi Skupštini Socijalističke Republike Srbije godišnji izveštaj o radu, politici sprovođenja penzijskog i invalidskog osiguranja i ostvarivanju samoupravnih prava i prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja.
Statut Zajednice potvrđuje Skupština Socijalističke Republike Srbije.
Naknada štete pričinjena Zajednici, odnosno povraćaj nezakonito i nepravilno izvršenih isplata penzija i drugih davanja prema osnovu prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, vrši se po odredbama Zakona o obligacionim odnosima, ako ovim zakonom nije drukčije predviđeno.
Zajednica ima pravo da zahteva naknadu učinjene štete od lica koje je prouzrokovalo invalidnost, telesno oštećenje ili smrt osiguranika ako je prema tom osnovu ostvareno pravo iz penzijskog i invalidskog osiguranja. Pri utvrđivanju visine štete ne uzimaju se u obzir iznos uplaćenog doprinosa za to osiguranje niti dužina navršenog penzijskog staža.
Zahtevom za naknadu štete može se obuhvatiti ukupan iznos štete ili iznos dela štete koji se odnosi na određeni protekli vremenski period (kalendarska godina ili kraće vremensko razdoblje).
Zajednica može zahtevati da se šteta koja se sastoji u plaćanju invalidske i porodične penzije kao i drugog trajnog novčanog davanja nadoknadi u jednom ukupnom iznosu. Ovaj iznos obračunava se prema visini priznate penzije kao i drugog trajnog novčanog davanja i prema verovatnom prosečnom korišćenju ovih prava.
Zajednica ima pravo da zahteva naknadu štete i neposredno od zajednice osiguranja imovine i lica, nastale upotrebom motornih vozila.
Novčanom kaznom do 50.000 dinara kazniće se za prekršaj organizacija i zajednica koja preuzme obavezu uplate doprinosa za osiguranika prema članu 112. stav 2. ovog zakona - ako ne uplati dospeli doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje u propisanom roku ili ga ne uplati u punom iznosu.
Novčanom kaznom do 20.000 dinara kazniće se za prekršaj:
1) osiguranik - obveznik uplate doprinosa iz člana 112. stav 1. ovog zakona - ako ne uplati doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje u propisanom roku ili ga ne uplati u punom iznosu; i
2) korisnik prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koji ne prijavi promenu koja je od uticaja na pravo, odnosno na obim korišćenja tog prava prema članu 106. ovog zakona.
XVII PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE
Osiguraniku koji do dana početka primene ovog zakona nije bio osiguran, zbog toga što za delatnost koju je obavljao nije bilo ustanovljeno obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje, može se priznati u penzijski staž vreme obavljanja delatnosti do tog dana, pod uslovima i na način utvrđenim samoupravnim opštim aktom Zajednice, a najviše do 10 godina.
Staž osiguranja iz stava 1. ovog člana utvrđuje se na osnovu dokaza o obavljanju delatnosti u skladu sa posebnim propisima.
Za utvrđivanje penzijskog osnova uzimaju se lični dohoci, odnosno osnovica osiguranja ostvareni od 1. januara 1966. godine, a za samostalne zanatlije i ugostitelje od 1. januara 1965. godine.
Penzijski staž iz člana 97. Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja utvrđuje Zajednica.
Radnim ljudima koji su bili osigurani prema ugovorima o sprovođenju penzijskog i invalidskog osiguranja zaključenim do 30. juna 1983. godine, kojim nije bilo uređeno računanje staža osiguranja u razdoblju od 1. januara do 31. decembra 1973. godine, može se to vreme priznati u staž osiguranja, pod uslovom da se uplate odgovarajući doprinosi.
Visinu i način uplate doprinosa iz stava 1. ovog člana utvrđuje Zajednica samoupravnim opštim aktom.
Korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja koji su do dana početka primene ovog zakona ta prava ostvarili po Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju radnih ljudi koji samostalno ličnim radom obavljaju delatnost sredstvima rada u svojini građana ("Službeni glasnik SR Srbije", br. 5/77, 20/79 i 63/81), ta se prava obezbeđuju i posle toga dana, ako su ovim zakonom utvrđena u obimu koji ne može biti manji od obima utvrđenog ovim zakonom i na način utvrđen ovim zakonom i samoupravnim opštim aktom Zajednice.
Korisnicima prava iz stava 1. ovog člana isplata penzija (bez zaštitnog dodatka) i novčanih naknada za telesno oštećenje obezbeđuje se najmanje u iznosu koji im je pripadao do dana početka primene ovog zakona.
član 145
Odredba člana 107. stav 1. ovog zakona primenjivaće se na penzije i novčane naknade ostvarene posle 1. jula 1983. godine.
Dan početka primene odredbe člana 16. stav 2. ovog zakona utvrdiće skupština Zajednice prilikom donošenja plana Zajednice za period od 1986. do 1990. godine.
Do roka iz stava 1. ovog člana valorizacija ličnih dohodaka, odnosno osnovica osiguranja iz ranijih godina prema kojima se u smislu člana 15. ovog zakona utvrđuje penzija, vrši se prema proseku ličnih dohodaka, odnosno osnovica osiguranja u godini koja prethodi poslednjoj godini obavljanja delatnosti, odnosno poslednjoj godini rada.
Primenu odredbe člana 49. stav 4. ovog zakona Zajednica će obezbediti najdocnije do 31. decembra 1986. godine.
Prva skupština Zajednice ima 80 delegata, a organ samoupravne kontrole 9 članova.
U skupštinu Zajednice osiguranici biraju 71 delegata, a korisnici prava 9 delegata.
Izvršno veće Skupštine Socijalističke Republike Srbije utvrdiće izborne jedinice za izbor delegata u prvu skupštinu Zajednice i broj delegata koji će se birati u skupštinu u jedinicama, odnosno u organ samoupravne kontrole, dan održavanja izbora za skupštinu, organ koji će se starati o sprovođenju izbora i koji će davati uverenja o izboru delegata u Skupštinu.
Prva skupština Zajednice konstituisaće se najdocnije do 31. maja 1983. godine.
Zajednica će doneti statut do 30. juna 1983. godine, a druga samoupravna opšta akta do 31. decembra 1983. godine.
Osiguranici koji su do dana početka primene ovog zakona bili osigurani po ugovorima o sprovođenju penzijskog i invalidskog osiguranja zaključenim na osnovu Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju ("Službeni glasnik SR Srbije", br. 51/72, 54/72, 9/74, 42/75, 53/75, 51/76, 27/77, 54/77, 53/78, 42/80, 41/81 i 68/81), do 31. decembra 1983. godine plaćaće doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje na preračunate osnovice osiguranja i po stopi koja se primenjivala do dana početka primene ovog zakona.
Republička samoupravna interesna zajednica penzijskog i invalidskog osiguranja radnih ljudi koji samostalno ličnim radom obavljaju delatnost sredstvima rada u svojini građana zaključiće poslovanje prema stanju na dan 30. juna 1983. godine, kojim danom prestaje sa radom.
Sredstva, prava, obaveze i odgovornosti Republičke samoupravne interesne zajednice penzijskog i invalidskog osiguranja radnih ljudi koji samostalno ličnim radom obavljaju delatnost sredstvima rada u svojini građana, danom prestanka rada te zajednice prenose se na Zajednicu.
Zajednica će doneti završni račun o poslovanju Republičke samoupravne interesne zajednice penzijskog i invalidskog osiguranja radnih ljudi koji samostalno ličnim radom obavljaju delatnost sredstvima rada u svojini građana za vreme od 1. januara do 30. juna 1983. godine, najdocnije do 31. jula 1983. godine.
Poslove oko izbora delegata i konstituisanja prve skupštine Zajednice obaviće Republička samoupravna interesna zajednica penzijskog i invalidskog osiguranja radnih ljudi koji samostalno ličnim radom obavljaju delatnost sredstvima rada u svojini građana.
Međusobni odnosi između Republičke samoupravne interesne zajednice penzijskog i invalidskog osiguranja radnika - Beograd i Zajednice koji nastanu u vezi sa primenom ovog zakona, urediće se samoupravnim sporazumom.
Do zaključenja samoupravnog sporazuma iz stava 1. ovog člana primenjivaće se odgovarajuće odredbe Zakona o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja kojima su regulisani međusobni odnosi i nadležnost zajednica, penzijski staž i lični dohodak, kao i druge činjenice od uticaja na sticanje i utvrđivanje prava.
Staž osiguranja utvrđuje zajednica kod koje je navršen.
Nadležnost za rešavanje o pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja po zahtevima podnetim pre početka primene ovog zakona utvrđivaće se po propisima važećim na dan podnošenja zahteva.
Osiguranici koji su ostvarili prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja prema osnovu ugovora o sprovođenju penzijskog i invalidskog osiguranja do dana početka primene ovog zakona, ta prava koriste u zajednici u kojoj su ih ostvarili.
Danom početka primene ovog zakona prestaje da važi Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju radnih ljudi koji samostalno ličnim radom obavljaju delatnost sredstvima rada u svojini građana ("Službeni glasnik SR Srbije", br. 5/77, 20/79 i 63/81), i propisi doneti na osnovu tog zakona.
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Socijalističke Republike Srbije", a primenjivaće se od 1. jula 1983. godine.
Samostalni član Zakona o izmeni
Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju radnih ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom
("Sl. glasnik SRS", br. 21/86)
Član 2
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Socijalističke Republike Srbije".
Samostalni članovi Zakona o izmenama i dopunama
Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju radnih ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom
("Sl. glasnik SRS", br. 20/90)
Član 6
Odredbe čl. 3. i 4. ovog zakona odnose se i na korisnike penzija koji su pravo na penziju ostvarili pre stupanja na snagu ovog zakona.
Član 7
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Socijalističke Republike Srbije".