NIVO 1

Upoznavanje sa osnovnim elementima predmeta.

Ciljevi:

Učenik bi trebao da bude upoznat sa osnovnim elementima predmeta.

Učenik bi trebao da bude u stanju da pruži jednostavan opis celog predmeta, koristeći uobičajene reči i primere.

Učenik bi trebao da bude u stanju da koristi tipične izraze.

NIVO 2 

Opšte znanje o teorijskim i praktičnim stranama predmeta.

Sposobnost primene takvog znanja.

Ciljevi:

Učenik bi trebao da bude u stanju da razume teorijske osnove predmeta.

Učenik bi trebao da bude u stanju da pruži opšti opis predmeta koristeći, na odgovarajući način, karakteristične primere.

Učenik bi trebao da bude u stanju da koristi matematičke formule koje, povezane sa fizičkim zakonima, opisuju predmet.

Učenik bi trebao da bude u stanju da čita i razume skice, crteže i šematski opis predmeta.

Učenik bi trebao da bude u stanju da primeni svoje znanje na praktični način koristeći detaljne procedure.

NIVO 3

Detaljno znanje o teorijskim i praktičnim stranama predmeta.

Sposobnost kombinovanja i primene odvojenih elemenata znanja na logički i razumljiv način.

Ciljevi:

Učenik bi trebao da poznaje teoriju predmeta i njegovu povezanost sa drugim predmetima.

Učenik bi trebao da zna da pruži detaljni opis predmeta koristeći teoretsku osnovu i posebne primere.

Učenik bi trebao da razume i zna da koristi matematičke formule koje se odnose na predmet.

Učenik bi trebao da zna da čita, razume i pripremi skice, jednostavne crteže i šematski prikaz predmeta.

Učenik bi trebao da zna da primeni svoje znanje u praksi sledeći uputstva proizvođača.

Učenik bi trebao da zna da protumači rezultate dobijene iz raznih izvora i merenja i da primeni korektivne mere gde je to potrebno.

Nivo

A

B1

B2

1.1 Aritmetika

1

2

2

• Aritmetički termini i oznake, metode množenja i deljenja, razlomci i decimalni brojevi, činioci i sadržatelji, mase, faktori merenja i konverzije, količnik i proporcija, prosek i procenti, površine i obimi, četvorouglovi, kocke, kvadratni i kubni koreni.

1.2 Algebra

1

2

2

(a)

• Izračunavanje jednostavnih algebarskih izraza, sabiranje, oduzimanje, množenje i deljenje, upotreba zagrada, jednostavni algebarski razlomci;

(b)

-

1

1

• Linearne jednačine i njihova rešenja;

• Indeksi i stepeni, negativni indeksi i indeksi razlomaka;

• Binarni i drugi primenjivi brojni sistemi;

• Simultane jednačine i drugostepene jednačine sa jednom nepoznatom

• Logaritmi;

1.3 Geometrija

a)

-

1

1

Jednostavni geometrijski oblici;

b)

2

2

2

• Grafički prikaz; vrsta i upotreba grafičkih prikaza, grafičkih prikaza jednačina/funkcija;

c)

-

2

2

• Jednostavna trigonometrija; trigonometrijski odnosi, korišćenje tablica i pravougaonih i polarnih koordinata.

Nivo

A

B1

B2

2.1 Materija

1

1

1

• Priroda materije: hemijski elementi, struktura atoma, molekuli;

• Hemijska jedinjenja.

• Stanja: čvrsto, tečno i gasovito;

• Promene agregatnih stanja.

2.2 Mehanika

2.2.1 Statika

1

2

1

• Sile, momenti i spregovi, vektorski prikaz;

• Centar gravitacije.

• Elementi teorije naprezanja, deformacije i elastičnosti: istezanje, kompresija, smicanje i uvijanje;

• Svojstva i osobine čvrstih tela, tečnosti i gasa;

• Pritisak i plovnost u tečnostima (barometri).

2.2.2 Kinetika

1

2

1

• Linijsko kretanje: ravnomerno pravolinijsko kretanje, kretanje pod stalnim ubrzanjem (kretanje pod uticajem sile gravitacije);

• Obrtno kretanje: ravnomerno kružno kretanje (centrifugalne/centripetalne sile);

• Periodično kretanje: kretanje klatna;

• Jednostavna teorija o vibraciji, harmoniji i rezonanci;

• Odnos brzine, mehaničko iskorišćenje i efikasnost.

2.2.3 Dinamika

a)

1

2

1

• Masa;

• Sila, inercija, rad, snaga, energija (potencijalna, kinetička i ukupna energija),

Toplota, efikasnost;

b)

1

2

2

• Moment sile, održanje momenta sile;

• Impuls;

• Žiroskopski principi;

• Trenje: priroda i posledice, koeficijent trenja (otpor kotrljanja).

2.2.4 Dinamika fluida

a)

2

2

2

• Specifična gravitacija i gustina;

b)

1

2

1

• Viskoznost, otpor fluida, posledice strujanja;

• Posledice stišljivosti fluida;

• Statički, dinamički i totalni pritisak: Bernoullijeva teorema, venturi.

2.3 Termodinamika

a)

2

2

2

• Temperatura: termometri i temperaturne skale: Celzijus, Farenhajt i Kelvin;

• Definicija toplote.

b)

-

2

2

• Toplotni kapacitet, specifična toplota;

• Prenos toplotne energije: konvekcija, zračenje i provođenje;

• Volumetrijsko širenje;

• Prvi i drugi zakon termodinamike;

• Gasovi: zakoni idealnih gasova; specifična toplotna energija pri konstantnoj zapremini i konstantnom pritisku, rad gasa pri ekspanziji;

• Izotermna, adijabatska ekspanzija i kompresija, ciklusi motora, Konstantna zapremina i konstantni pritisak, hladnjaci i toplotne pumpe;

• Latentna toplota fuzije i isparavanja, termalna energija, toplota sagorevanja.

2.4 Optika (Svetlost)

-

2

2

• Priroda svetlosti; brzina svetlosti;

• Zakoni odbijanja i prelamanja: odbijanje o ravne površine, odbijanje o sferna ogledala, prelamanje, sočiva;

• Optička vlakna.

2.5 Talasno kretanje i zvuk

-

2

2

• Talasno kretanje: mehanički talas, sinusoidno talasno kretanje, fenomen interferencije, stojeći talasi;

• Zvuk: brzina zvuka, nastajanje zvuka, jačina, visina i kvalitet, Doplerov efekat.

Nivo

A

B1

B2

3.1 Teorija elektrona

1

1

1

Struktura i raspodela električne energije unutar: atoma, molekula, jona, jedinjenja;
Molekularna struktura provodnika, poluprovodnika i izolatora.

3.2 Statički elektricitet i provođenje

1

2

2

Statički elektricitet i raspodela elektrostatičkog naelektrisanja;
Elektrostatički zakoni privlačenja i odbijanja;
Jedinice količine elektriciteta,
Kulonov zakon;
Provođenje elektriciteta u čvrstim telima, tečnostima, gasovima i vakuumu.

3.3 Elektro terminologija

1

2

2

Sledeći termini, njihove jedinice i faktori koji na njih utiču: razlika potencijala, elektromotorna sila, napon, struja, otpor, provodljivost, količina elektriciteta, konvencionalni protok struje, strujanje elektrona.

3.4 Stvaranje elektriciteta

1

1

1

Stvaranje elektriciteta putem sledećih metoda: svetlosti, toplote, trenja, pritiska, hemijske reakcije, magneta i kretanja.

3.5 Izvori jednosmerne struje

1

2

2

Struktura i osnovna hemijska akcija: primarnih ćelija, sekundarnih ćelija, ćelija olovne baterije, nikl-kadmijumska ćelija, druge alkalne ćelije;
Ćelije povezane redno i paralelno;
Unutrašnji otpor i njegov uticaj na bateriju;
Struktura, materijali i rad termoparova;
Rad foto-ćelija.

3.6 Kola jednosmerne struje

-

2

2

Omov zakon, Kirhofljeva pravila napona i struje;
Proračuni koji koriste gore navedena pravila da bi se izračunao otpor, napon i jačina struje;
Značaj unutrašnjeg otpora u izvoru napajanja

3.7 Otpor/otpornik

-

2

2

a)

Otpor i faktori koji utiču na njega;
Specifični otpor;
Načini identifikacije delova različitom kombinacijom boja, veličine i tolerancije, prioritetne veličine, procena potrošnje u vatima;
Otpornici u rednoj i paralelnoj vezi.
Izračunavanje ukupnog otpora koristeći kombinacije redne, redne i paralelne, i paralelne veze.
Rad i upotreba potenciometara i reostata;
Rad Vitstonovog mosta.

b)

-

1

1

• Pozitivni i negativni koeficijent provođenja temperature;

• Fiksni otpornici, stabilnost, tolerancija i ograničenja, metode konstrukcije;

• Promenljivi otpornici, termistori, otpornici koji zavise od napona;

• Konstrukcija potenciometara i reostata;

• Konstrukcija Vitstonovog mosta.

3.8 Snaga

-

2

2

Snaga, rad i energija (kinetička i potencijalna);
Rasipanje energije kod otpornika;
Formula snage;
Izračunavanje koje uključuje snagu, rad i energiju.

3.9 Kapacitet / kondenzator

-

2

2

Rad i funkcija kondenzatora
Faktori koji utiču na kapacitet, udaljenost između ploča, broj ploča, dielektrik i dielektrična konstanta, radni napon, nominalni napon;
Vrste kondenzatora, konstrukcija i funkcija;
Načini identifikacije kombinacijom boja;
Izračunavanje kapaciteta i napona u rednom i paralelnom strujnom kolu;
Eksponencijalno punjenje i pražnjenje kondenzatora, vremenske konstante;
Testiranje kondenzatora.

3.10 Magnetizam

-

2

2

a)

Teorija magnetizma;
Svojstva magneta;
Ponašanje magneta u magnetnom polju zemlje;
Magnetizacija i demagnetizacija;
Magnetna zaštita;
Razne vrste magnetnog materijala;
Konstrukcija elektro-magneta i principi rada;
Metod stisnute ruke kako bi se odredilo: magnetno polje oko provodnika struje.

b)

-

2

2

Magnetomotorna sila, jačina polja, gustina magnetskog polja, permeabilnost (sposobnost materijala da skupi linije magnetskog polja), kriva histerezisa, sposobnost materijala da zadrži osobine magneta, koercivna sila, tačka zasićenja, vihorne struje
Predostrožnost u pogledu čuvanja i smeštaja magneta.

3.11 Induktivnost / kalem

-

2

2

Faradejev zakon;
Postupak indukovanja napona u provodniku koji se kreće u magnetskome polju;
Principi indukcije;
Efekti na veličinu indukovanog napona: veličina magnetskog polja, stopa promene polja, broj navoja;
Međusobna indukcija;
Uticaj brzine promene primarne struje i međusobne indukcije na indukovani napon;
Faktori koji utiču na samoinduktivnost: broj namotaja u namotaju, fizička veličina namotaja, permeabilnost namotaja, položaj namotaja jedan prema drugom;
Lencov zakon i pravila određivanja polariteta;
Povratna elektromotorna sila, samoindukcija;
Tačka zasićenja;
Osnovna korišćenja kalemova.

3.12 Teorija motora / generatora za jednosmernu struju (DC)

-

2

2

Osnovna teorija motora i generatora;
Konstrukcija i namena komponenata u DC generatoru;
Rad i faktori koji utiču na izlaz i smer struje u DC generatorima;
Rad i faktori koji utiču na izlaznu snagu, momenat, brzinu i smer okretanja motora;
Serijski, kratkosojeni i složeni motori;
Konstrukcija starter generatora.

3.13 Teorija naizmenične struje (AC)

1

2

2

Oblik sinusoidalnog talasa: faza, period, frekvencija, ciklus;
Trenutna, prosečna, srednja kvadratna, vršna, od vrha do vrha veličina struje, i proračun tih veličina;
Trougaoni i kvadratni talasi;
Jednofazni i trofazni principi.

3.14 Otporna (R), kapacitivna (C) i induktivna (L) strujna kola

-

2

2

Fazna odnosi napona i struje u L, C i R strujnim kolima, paralelnim, serijskim i serijsko-paralelnim kolima;
Disipacija snage u L, C i R strujnim kolima;
Impedanca, fazni ugao, proračun faktora snage i struje;
Izračunavanje stvarne snage, prividne snage i reaktivne snage.

3.15 Transformatori

-

2

2

Principi konstrukcije i rada transformatora;
Gubici transformatora i načini smanjenja gubitaka.
Rad transformatora pod opterećenjem i u praznom hodu
Prenos snage, procenat iskorišćenja i označavanje polariteta
Primarna i sekundarna struja, napon, odnos broja namotaja, snaga, efikasnost;
Autotransformatori

3.16 Filteri

-

1

1

Način rada, primena i upotreba sledećih filtera: niskofrekventni, visokofrekvantni, propusnik opsega, nepropusnik opsega.

3.17 Generatori naizmenične struje

-

2

2

Obrtanje petlje u magnetnom polju i indukovani talasni oblik;
Princip rada i konstrukcija generatora sa obrtnim oklopom i obrtnim poljem
Jednofazni, dvofazni i trofazni alternatori
Veze u zvezdu i trougao, prednosti i korišćenje
Proračun linijskog i faznog napona i struje
Proračun snage u trofaznom sistemu
Generatori sa stalnim magnetom

3.18 Elektromotori na naizmeničnu struju

-

2

2

Konstrukcija, način rada i karakteristike: jednofaznih i višefaznih sinhronih
I indukcijskih naizmenčnih elektromotora
Načini regulisanja broja obrtaja i smera obrtanja
Način proizvodnje obrtnog polja: kondenzator, induktivnost, ….

Nivo

A

B1

B2

4.1 Poluprovodnici

4.1.1 Diode

a)

-

2

2

Simboli dioda
Karakteristike i osobine dioda
Diode u rednom i paralelnom spoju
Glavne karakteristike i upotreba tiristora, svetlećih dioda, foto dioda, varistora, ispravljačkih dioda.
Funkcionalna provera dioda

b)

-

-

2

Materijal, konfiguracija elektrona, električne osobine P i N tipa poluprovodnika:
Uticaj nečistoća na provodljivost, glavni i sporedni nosioci PN spoja u poluprovodniku, razvoj potencijala kroz PN spoj u neutralnoj diodi,
Parametri dioda: najveći probojni napon, najveća provodna struja, temperatura, frekvencija, struja propuštanja, izlazna snaga
Delovanje i funkcija dioda u strujnim krugovima:
Detaljan rad i karakteristike sledećih komponenti: tiristora, svetlećih dioda,
Šotkijevih dioda, foto dioda, varaktora, varistora, Zener dioda, ispravljačkih dioda.

4.1.2 Tranzistori

a)

-

1

2

Simboli tranzistora
Opis i usmerenost komponenti
Karakteristike i osobine tranzistora

b)

-

-

2

Konstrukcija i rad PNP i NPN tranzistora
Izrada baze, kolektora i emitora
Ispitivanje tranzistora
Osnovne osobine ostalih tipova tranzistora i njihova upotreba
Primena tranzistora: klase pojačala (A, B, C)
Jednostavne veze koje uključuju: prednapon, prekid, povratnu vezu i stabilizaciju
Višestupne veze: kaskade oscilatore, flip flop, multivibratori

4.1.3 Integrisana kola

a)

-

1

-

Opis i rad logičkih i linearnih veza / operaciona pojačala

b)

-

-

2

Opis i rad logičkih kola u linearnoj vezi
Uvod u rad i funkcije operacionih pojačala koji se upotrebljavaju kao: integrator, diferencijator, jedinični pojačavač, komparator
Rad i način povezivanja stepenova pojačavača: kapacitivni, induktivni (transformator), infra crveni, direktni
Dobre i loše strane pozitivne i negativne povratne veze

4.2 Štampana kola

-

1

2

Opis i upotreba štampanih kola

4.3 Servomehanizmi

a)

-

1

-

Razumevanje sledećih izraza:
Kola sa otvorenom i zatvorenom vezom, povratna veza, prateći sistemi, analogni pretvarači
Principi delovanja, karakteristike i upotreba sledećih sastavnih delova sinhronih sistema: kružni potencijal, diferencijal, kontrola i moment, transformatori, induktivni i kapacitivni predajnici

b)

-

-

2

Razumevanje sledećih izraza:
Otvorena i zatvorena petlja, prateći sistemi, servomehanizmi, analogni pretvarači, nuliranje, prigušenje, povratna veza, mrtvi pojas
Izrada, rad i upotreba sledećih sastavnih dielova sinhronih sistema:
Kružni potencijal, diferencijal, kontrola i moment, E I transformatori,
Indukcioni predajnici, kapacitivni predajnici, sinhroni predajnici
Kvarovi servomehanizama, promena sinhronog smera, oscilovanje.

Nivo

A

B1

B2

5.1 Sistemi elektronskih elemenata

1

2

3

Tipično uređenje sistema i izgled sistema elektronskih elemenata u pilotskoj kabini

5.2 Brojčani sistemi

1

2

-

Brojčani sistemi: binarni, oktalni i heksadecimalni;
Demonstracija pretvaranja između decimalnog i binarnog, oktalnog i hehadecimalnog i obrnuto.

5.3 Pretvaranje podataka

-

1

2

Analogni podaci, digitalni podaci
Rad i primena analogno digitalnih i digitalno analognih pretvarača,
Ulazni i izlazni podaci, različite vrste ograničenja

5.4 Prenos podataka

-

2

2

Prenos podataka u sistemima vazduhoplova uključujući poznavanje ARINC-a i drugih specifikacija

5.5 Logička kola

a)

-

2

2

Prepoznavanje zajedničkih simbola logičkih ulaza, tabela i identičnih kola;
Primene koje se upotrebljavaju u sistemima vazduhoplova, šematski dijagrami

b)

-

-

2

Interpretacija logičkih dijagrama

5.6 Osnovna struktura računara

a)

1

2

-

Računarska terminologija (uključujući bit, bajt, programsku opremu, mašinsku opremu, centralni procesor (CPU), integrisana kola (IC) u različitim memorijskim uređajima kao što su RAM, ROM, PROM)
Računarska tehnologija koja se upotrebljava u sistemima vazduhoplova

b)

-

-

2

Terminologija povezana s računarom
Rad, raspored i priključak glavnih komponenata u mikroračunaru uključujući njihove pripadajuće prenosne sisteme
Informacije sadržane u jedno i višenaslovnim instrukcijama;
Izrazi povezani s memorijom
Rad tipičnih memorijskih uređaja
Rad, prednosti i mane različitih sistema za čuvanje podataka

5.7 Mikroprocesori

-

-

2

Operacije koje obavljaju i rad mikroprocesora
Osnovne operacije svakog od sledećih elemenata mikroprocesora:
Upravljačka jedinica (procesor), sat, registar, aritmetički logički uređaj

5.8 Integrisani krugovi

-

-

2

Rad i upotreba kodera i dekodera
Funkcije tipova kodera
Upotreba srednje, visoke i vrlo visoke integracije

5.9 Multiplekseri

-

-

2

Rad, primena i prepoznavanje u logičkim dijagramima multipleksera i demultipleksera

5.10 Optički kablovi

-

1

2

Dobre i loše strane prenosa podataka optičkim kablovima u poređenju sa prenosom električnim provodnicima
Prenos podataka optičkim kablovima
Izrazi povezani s optičkim kablovima
Sklopke, upravljački terminali, daljinski terminali
Primena optičkih kablova u sistemima vazduhoplova

5.11 Elektronski ekrani

-

2

2

Principi rada zajedničkih tipova ekrana koji se upotrebljavaju u savremenim vazduhoplovima uključujući katodne cevi, ekrane sa svetlećim diodama i ekrane sa tečnim kristalom

5.12 Elektrostatički osetljivi uređaji

1

2

2

Posebno rukovanje komponentama osjetljivim na elektrostatičko pražnjenje
Poznavanje rizika i mogućih kvarova
Zaštita komponenata i osoba koje rukuju komponentama

5.13 Kontrola upravljanja softverom

-

2

2

Poznavanje ograničenja, zahteva plovidbenosti i mogućih katastrofalnih efekata u pogledu neovlašćene izmene softvera

5.14 Elektromagnetska okolina

-

2

2

Uticaj sledećih fenomena na postupke održavanja elektroničke opreme:
EMC Elektromagnetska kompatibilnost
EMI Elektromagnetska interferencija
HIRF Radijaciono polje visokog intenziteta
Zaštita od varničenja

5.15 Tipični elektronski / digitalni sistemi vazduhoplova

-

2

2

Generalni prikaz tipičnih elektronskih / digitalnih sistema vazduhoplova i pripadajući BITE (Built In Test Equipment) testovi kako sledi:
ACARS - ARINC (Communication and Addresing and Reporting System)
Sistem automatskog komuniciranja i izveštavanja
ECAM (Electronic Centralised Aircraft Monitoring)
Centralni monitoring svih sistema vazduhoplova
EFIS (Electronic Flight Instrument Sytem)
Elektronski sistem instrumenata za letenje
EICAS (Engine Indication And Crew Alerting System)
Sistem za prikaz parametara motora i upozorenje posadi
FBW (Fly By Wire) upravljanje vazduhoplovom pomoću računara
FMS (Fly Menagment System) sistem upravljanja vazduhoplovom u letu
GPS (Global Positioning System) satelitski navigacijski sistem
IRS (Inertial Reference System)
Inercijalni referentni sistem
TCAS (Traffic Alert Collision Avoidance System)
Sistem za sprečavanje sudara u vazduhu
Napomena: Različiti proizvođači mogu upotrebljavati različitu terminologiju za slične sisteme

Nivo

A

B1

B2

6.1 Vazduhoplovni materijali - Gvožđe

a)

1

2

1

Karakteristike, svojstva i identifikacija uobičajenih legura gvožđa upotrebljavanih u vazduhoplovu
Toplotna obrada i primena čeličnih legura

b)

-

1

1

Ispitivanje gvozdenih materijala na tvrdoću, naprezanje na istezanje, zamor i otpornost na udar.

6.2 Materijali u vazduhoplovu - materijali koji ne sadrže gvožđe

a)

1

2

1

Karakteristike, svojstva i identifikacija uobičajenih negvozdenih materijala upotrebljavanih u vazduhoplovu
Toplotna obrada i primena negvozdenih materijala;

b)

-

1

1

Ispitivanje negvozdenih materijala na tvrdoću, naprezanje na istezanje, zamor i otpornost na udar.

6.3 Materijali u vazduhoplovu - kompoziti i nemetali

a)

1

2

2

Karakteristike svojstva i identifikacija uobičajenih kompozita i nemetala, osim drveta, upotrebljavanih u vazduhoplovu;
Zaptivne smese i vezivni materijali

b)

1

2

-

Otkrivanje nedostataka u kompozitnim materijalima.
Popravka kompozitnih materijala

6.4 Korozija

a)

1

1

1

Osnove hemije;
Nastajanje, dejstvo galvanskog procesa, mikrobiološki, opterećenje

b)

2

3

2

Vrste korozije i prepoznavanje
Uzroci korozije
Vrste materijala, osetljivost na koroziju

6.5 Pričvršćivači

6.5.1 Navoji vijaka

2

2

2

Nomenklatura vijaka
Oblici navoja, dimenzije i tolerancije standardnih navoja upotrebljenih u vazduhoplovu
Merenje navoja vijaka

6.5.2 Svornjaci, usadni zavrtnji i vijci

2

2

2

Vrsta svornjaka: specifikacija, identifikacija i označavanje svornjaka upotrebljavanih u vazduhoplovima, međunarodni standardi
Matice: samokočione, sidrene, standardne
Mašinski vijci: specifikacija vazduhoplova
Usadni zavrtnji: vrste i upotreba, stavljanje i vađenje
Narezni vijci, klinovi

6.5.3 Osigurači

2

2

2

Kontrolne i opružne podloške, blokirajuće podloške, rascepke, krunaste matice, osiguranje žicom, elementi za brzo pričvršćenje, klinovi, prsteni za osiguranje, rascepke

6.5.4 Zakivci za vazduhoplove

1

2

1

Vrste punih i jednostranih zakivaka: specifikacija i identifikacija, termička obrada

6.6 Cevi i cevni nastavci

a)

2

2

2

Identifikacija krutih i elastičnih cevi i njihovih nastavaka upotrebljenih u vazduhoplovu;

b)

2

2

1

Standardni cevni nastavci za vazduhoplovnu hidrauliku, gorivo, ulje, cevi za pneumatske i vazdušne sisteme.

6.7 Opruge

-

2

1

Vrste opruga, materijali, karakteristike i primena.

6.8 Ležajevi

1

2

2

Namena ležajeva, opterećenje, materijal, konstrukcija;
Vrste ležajeva i njihova primena.

6.9 Prenos snage

1

2

2

Vrste zupčanika i njihova upotreba
Prenosni odnosi zupčanika, redukcijski i multiplikacijski sistemi zupčanika, pogonski i pogonjeni zupčanici, međuzupčanici, šema uzubljivanja;
Remeni i remenice, lanci i lančanici.

6.10 Kontrolna užad

1

2

1

Vrste užadi;
Završni čvorovi, stezači i kompenzacijske naprave;
Remenice i komponente sistema užadi;
Bonjden užad;
Fleksibilni upravljački sistemi vazduhoplova.

6.11 Električni kablovi i konektori

1

2

2

Tipovi vodova, konstrukcija i karakteristike;
Visokonapregnuti i koaksijalni kablovi;
Savijanje;
Vrste konektora, kontaktni nastavci, utikači, utikačka gnezda (štekeri), izolatori, razdelnici napona i struje, spojnice, identifikacioni kodovi

Nivo

A

B1

B2

7.1 Mere predostrožnosti - Vazduhoplov i radionica

3

3

3

Mere zaštite na radu uključujući preventivne postupke zaštite koje se moraju poštovati pri radu s električnom energijom, gasovima posebno kiseonikom, uljima i hemikalijama;
Uputstva za ponašanje u slučaju vanrednih situacija, posebno požara ili drugih nesreća sa jednim ili više rizika.

7.2 Rad u radionici

3

3

3

Briga za alat, kontrola alata, upotreba materijala radionice;
Dimenzije, tolerancija i dozvoljena odstupanja, strukovni standardi;
Kalibrisanje alata i opreme, standardi za kalibraciju

7.3 Alati

3

3

3

Obilčni ručni alat;
Električni ručni alat;
Rad i upotreba alata za precizno merenje;
Oprema za podmazivanje i vrste podmazivanja;
Rad, funkcija i upotreba električne opšte test opreme.

7.4 Oprema za testiranje avionike

-

2

3

Rad, funkcija i upotreba opreme za testiranje avionike.

7.5 Tehnički crteži, dijagrami i standardi

1

2

2

Tipovi crteža i dijagrami, simboli, dimenzije, tolerancije i projekcije;
Prepoznavanje podataka iz naslova;
Mikrofilm, mikrofiš i računarske prezentacije;
Specifikacija 100 američkog udruženja za vazdušni saobraćaj (ATA);
Letački i drugi primenljivi standardi uključujući ISO, AN, MS, NAS i MIL;
Montažna šema i šematski dijagrami.

7.6 Uklapanje i zazori

1

2

1

Veličine burgije za rupe za vijke, vrste uklapanja;
Uobičajen sistem uklapanja i zazora;
Planirano uklapanje i zazori za vazduhoplove i motore;
Standardne metode za kontrolu osovina, ležajeva i drugih delova.

7.7 Električna užad i konektori

1

2

2

Kontinuitet, izolacija, tehnika spajanja i ispitivanje;
Upotreba crimp alata za savijanje: ručnog i hidrauličnog;
Ispitivanje crimp spojeva;
Uklanjanje i umetanje konektorskih spojeva;
Koaksijalni kablovi; mere zaštite na radu pri instalaciji i testiranju;
Tehnike zaštite električnih vodova: pletenje kablova i sistem za pletenje kablova, držači kablova, tehnika zaštite čaura uključujući toplotno pakovanje, zaštita.

7.8 Zakivanje

1

2

-

Zakivni spojevi, raspored i rastojanje zakivaka;
Alat za zakivanje i bušenje rupica;
Kontrola zakivnih spojeva.

7.9 Cevi i creva

1

2

-

Savijanje i širenje cevi u vazduhoplovu;
Pregled i ispitivanje cevi i creva u vazduhoplovu;
Nameštanje i spajanje cevi.

7.10 Opruge

1

2

-

Ispitivanje i testiranje opruga.

7.11 Ležajevi

1

2

-

Testiranje, čišćenje i ispitivanje ležajeva;
Podmazivanje ležajeva;
Oštećenja ležajeva i uzroci.

7.12 Prenos snage

1

2

-

Kontrola zupčanika, zazor;
Kontrola remena i remenica, lanaca i lančanika;
Kontrola dizalica sa vretenom, polužnih sprava, sistema spojnice komande.

7.13 Kontrolna užad

1

2

-

Priprema krajeva užadi;
Pregled i ispitivanje kontrolnih užadi;
Bowden užad, fleksibilni upravljački sistemi vazduhoplova.

7.14 Limarski radovi

-

2

-

Označavanje i proračun mere pri savijanju;
Obrada lima uključujući savijanje i oblikovanje;
Kontrola limarskih radova.

7.15 Zavarivanje, tvrdo lemljenje, meko lemljenje, metalizacija

a)

-

2

2

Vrste mekog lemljenja; pregled lemova.

b)

-

2

-

Metode zavarivanja i tvrdog lemljenja;
Ispitivanje zavarenih i tvrdo lemljenih spojeva;
Metode metalizacije i kontrola spojeva.

7.16 Težina i težište vazduhoplova

a)

-

2

2

Centar gravitacije / proračun položaja, upotreba odgovarajućih dokumenata;

b)

-

2

-

Priprema vazduhoplova za merenje mase;
Merenje vazduhoplova.

7.17 Opsluživanje vazduhoplova i skladištenje

2

2

2

Vučenje vazduhoplova i taksiranje, pripadajuće mere zaštite na radu;
Dizanje vazduhoplova, postavljanje podmetača pod točkove, osiguranje vazduhoplova i potrebne mjere zaštite na radu;
Način skladištenja vazduhoplova;
Pražnjenje i dopunjavanje goriva;
Procedure odleđivanja i zaštite od zaleđivanja;
Zemaljski sistemi za električnu energiju, hidrauliku i pneumatiku;
Uticaj okoline na opsluživanje vazduhoplova.

7.18 Tehnike rastavljanja, kontrole, popravke i sastavljanja

a)

2

3

2

Tipovi grešaka i metode vizualne kontrole.
Uklanjanje korozije, procena i ponovna zaštita.

b)

-

2

-

Opšte metode popravke, priručnik za popravku strukture;
Programi za kontrolu starenja, zamora i korozije.

c)

-

2

1

Tehnike ispitivanja metodom bez razaranja uključujući penetrant, radiografiju, vrtložne struje, ultrazvuk i boroskopsku metodu.

d)

2

2

2

Tehnike rastavljanja i ponovnog sklapanja.

e)

-

2

2

Tehnike analize kvarova.

7.19 Vanredni događaji

a)

2

2

2

Pregled nakon udara groma i pregled tačaka pražnjenja.

b)

2

2

-

Pregled nakon tvrdog sletanja i leta kroz turbulenciju.

7.20 Procedure održavanja

1

2

2

Planiranje održavanja;
Procedure modifikacija;
Procedure skladištenja;
Procedure izdavanja Uverenja;
Koordinacija sa operaterom;
Inspekcija, kontrola kvaliteta, osiguranje kvaliteta;
Dodatne procedure održavanja;
Kontrola resursa komponenata.

Nivo

A

B1

B2

8.1 Fizika atmosfere

1

2

2

Međunarodna standardna atmosfera (ISA), primena u aerodinamici.

8.2 Aerodinamika

1

2

2

Strujanje vazduha oko tela;
Granični sloj, laminarno i turbulentno strujanje, slobodno strujanje, relativno vazdušno strujanje, povijanje strujnice na gore i na dole, vrtlozi, mirovanje;
Izrazi: zakrivljenost, tetiva, srednja aerodinamična tetiva, otpor profila, indukovani otpor, centar pritiska, napadni ugao, pozitivna i negativna vitoperenost krila, oblik krila i vitkost krila;
Potisak, težina aerodinamička rezultanta;
Opšte o uzgonu i otporu: napadni ugao, koeficijent uzgona, koeficijent otpora, polara, gubitak uzgona;
Narušavanje aeroprofila usled leda, snega, mraza.

8.3 Teorija leta

1

2

2

Odnos između uzgona, težine potiska i otpora;
Finesa;
Ustaljeno letenje, osobine;
Teorija zaokreta;
Uticaj faktora opterećenja: gubitak uzgona, envelopa leta i strukturalna ograničenja;
Povećanje uzgona.

8.4 Stabilnost leta i dinamika

1

2

2

Uzdužna, poprečna i stabilnost po pravcu leta (aktivna i pasivna).

Nivo

A

B1

B2

9.1 Opšte

1

2

2

Neophodnost uzimanja u obzir ljudskih faktora;
Nezgode koje se mogu pripisati ljudskim faktorima/ljudskim greškama; "Marfijev" zakon.

9.2 Ljudske karakteristike i ograničenja

1

2

2

Vid;
Sluh;
Obrada podataka;
Pažnja i zapažanje;
Pamćenje;
Klaustrofobija i fizički prilaz.

9.3 Socijalna psihologija

1

1

1

Odgovornost: pojedinačna i grupna;
Motivacija i demotivacija;
Pritisak suparništva;
Pitanja "kulture";
Timski rad;
Upravljanje, nadziranje i vođstvo.

9.4 Faktori koji utiču na izvršenje rada

2

2

2

Kondicija/zdravlje;
Stres: kod kuće i na poslu;
Vremensko ograničenje i krajnji rokovi;
Opterećenje radom: preopterećenost i nedovoljna opterećenost;
Spavanje i zamor: rad u smenama;
Alkohol, lekovi, zloupotreba lekova.

9.5 Fizičko okruženje

1

1

1

Buka i isparenja;
Osvetljenje;
Podneblje i temperatura; Kretanje i vibracija;
Radno okruženje.

9.6 Zadaci

1

1

1

Fizički rad;
Zadaci koji se ponavljaju;
Vizuelni nadzor;
Kompleksni sistemi.

9.7 Komunikacija

2

2

2

Unutar timova i među timovima;
Vođenje dnevnika (rada) i zapisa;
Postizanje ažurnosti, aktuelnosti; Prosleđivanje podataka.

9.8 Ljudska greška

1

2

2

Vrste i teorije grešaka;
Vrste grešaka u zadacima održavanja;
Kontekst grešaka (tj. nezgoda);
Izbegavanje i savladavanje grešaka.

9.9 Opasnosti na radnom mestu

1

2

2

Prepoznavanje i izbegavanje opasnosti;
Postupanje u slučajevima opasnosti.

Nivo

A

B1

B2

10.1 Okvirno

1

1

1

Uloga međunarodne organizacije civilnog vazduhoplovstva (ICAO); Uloga zajedničkih vazduhoplovnih vlasti (JAA);
Uloga Vlasti punopravnih članica JAA;
Uloga Vlasti kandidata za članstvo u JAA;
Jedinstveni uslovi plovidbenosti: povezanost JAR-OPS, JAR-145, JAR-66, JAR-147 i JAR - Održavanje;
Povezanost sa ostalim vazduhoplovnim vlastima.

10.2 JAR-66 - Ovlašćeno osoblje - Održavanje

2

2

2

Detaljno razumevanje JAR-66.

10.3 JAR-145 - Ovlašćene organizacije za održavanje vazduhoplova

2

2

2

Detaljno razumevanje JAR-145.

10.4 JAR-OPS - Javni (komercijalni) avio transport:

a) Opšte

1

1

1

Uverenje o osposobljenosti vazduhoplovnog prevozioca (AOC);
Odgovornosti operatora;
Dokumenti koji se moraju nositi;
Plakatiranje u vazduhoplovu (oznake);

b) Pododeljak M

2

2

2

• Odgovornost u održavanju;
• Vođenje održavanja;
• Tehnički program održavanja vazduhoplova;
• Tehnička knjiga vazduhoplova;
• Zapisi i knjige održavanja;
• Izveštavanje o nezgodama/slučajevima.

10.5 Uverenja vazduhoplova

a) Opšte

-

1

1

Propisi za izdavanje Uverenja: kao što su JAR-23/25/27/29;
Izdavanje Uverenja o tipu;
Dodatak Uverenju o tipu;
Uverenja organizacije za projektovanje/proizvodnju ovlašćene prema JAR-21.

b) Dokumenti

-

2

2

Uverenje o plovidbenosti;
Uverenje o registraciji;
Uverenje o buci;
Raspored težine;
Dozvola i ovlašćenje za radio stanicu.

10.6 JAR- održavanje (kada se usvoji)

2

2

2

10.7 Primenljivi državni i međunarodni zahtevi za (ako nisu zamenjeni od strane JAR zahteva)

a)

1

2

2

Programe održavanja, provere i nadzor održavanja;
Osnovnu listu minimalne opreme (MMEL), listu minimalne opreme (MEL), liste izveštaja o odstupanjima (dispatch deviation lists);
Nalozi za plovidbenost;
Servisni bilteni, servisne informacije proizvođača;
Modifikacije i popravke;
Dokumentaciju o održavanju: priručnike održavanja, priručnik za popravku strukture, ilustrovani katalog delova, itd.

b)

-

1

1

Kontinualna plovidbenost;
Probne letove;
ETOPS, uslove održavanja i otpremanja;
Letenje u svim vremenskim uslovima, letenje u kategoriji 2/3 i zahtevi minimalne opreme.

Nivo

A

B1

B2

11.1 Teorija leta

11.1.1 Aerodinamika aviona i komande leta

1

2

-

Rad i efekti:
- kontrola po nagibu: krilca (eleroni) i spojleri;
- kontrola po dubini: elevatori, stabilizatori, stabilizatori sa promenljivim napadnim uglom i kanari;
- kontrola po pravcu, graničnik kretanja komande pravca
Kontrola preko elevons, ruddervators;
Mehanizacija krila, slotovi, pretkrilca, zakrilca, krilca-zakrilca (flaperons);
Uređaji za stvaranje otpora, spojleri, uređaji za slom uzgona (liftdumpers), aerodinamičke kočnice;
Efekti aerodinamičkih pregrada (wing fences), nazubljene napadne ivice;
Kontrolisanje graničnog sloja, vortex generatori, uređaji za slom uzgona ili uređaji na napadnoj ivici krila;
Rad i efekat trimera, balansne i antibalansne površine, servo površine, površine sa oprugama (spring tabs), ravnotežna masa (mass balance), nagib komandnih površina (control surface bias), aerodinamične ravnotežne površine;

11.1.2 Let velikim brzinama

1

2

-

Brzina zvuka, dozvučni let, transsonični let, nadzvučni let Mahov broj, kritični Mahov broj, kompresijski udar, udarni talas, aerodinamičko zagrevanje, područna pravila (area rule);
Faktori koji utiču na tok vazduha u usisniku motora brzih vazduhoplova;
Uticaj pozitivne strele krila na kritični Mahov broj.

11.2 Strukture zmaja vazduhoplova - opšti pojmovi

a)

2

2

-

Zahtevi plovidbenosti za strukturalnu čvrstoću;
Strukturna klasifikacija, primarna sekundarna, i tercijarna;
Pouzdanost, sigurnost, sistem tolerancije grešaka;
Identifikacioni sistem zona i stanica;
Pritisak, napon, deformacija, kompresija, smicanje, uvijanje, zatezanje, hoop stress, zamor;
Propis o dreniranju i ventilaciji;
Propis o instaliranju sistema;
Propis o zaštiti od udara groma;

b)

1

2

-

Konstrukcijske metode za: trup vazduhoplova sa nosećom oplatom, okvire trupa vazduhoplova, stringere, ramenjače, pregrade, okvire, dablere, upornice, veze, grede, struktura poda, ojačanja, postavljanje oplate, zaštita od korozije, krila, repne površine i veze motora;
Tehnike spajanja strukture: zakivni spojevi, vijčani spojevi, veze;
Metode površinske zaštite: hromiranje, galvanska zaštita, farbanje;
Čišćenje površine;
Simetrija trupa: održavanje simetrije i kontrola.

11.3 Konstrukcije zmaja vazduhoplova - avioni

11.3.1 Trup aviona (ATA 52 / 53 / 56)

1

2

-

Konstrukcija i presurizaciono zaptivanje;
Spoj krila, stabilizatora, nosač i veze za podvesni teret;
Instalacija sedišta i sistema za utovar tereta;
Vrata: konstrukcija, mehanizmi, upotreba i sigurnosni mehanizmi;
Konstrukcija prozora i vetrobranskog stakla.

11.3.2 Krila (ATA 57)

1

2

-

Konstrukcija
Skladištenje goriva
Stajni trap, nosač, kontrolne površine i dodaci koji daju velik uzgon/otpor.

11.3.3 Stabilizatori (ATA 55)

1

2

-

Konstrukcija;
Spoj kontrolnih površina.

11.3.4 Komandne površine leta (ATA 55 / 57)

1

2

-

Konstrukcija i spojevi;
Uravnoteženje: masa i aerodinamika.

11.3.5 Gondole/nosači

1

2

-

Konstrukcija;

Protivpožarne pregrade;
Nosači motora.

11.4 Klimatizacija i presurizacija kabini (ATA 21)

11.4.1 Dovod vazduha

1

2

-

Izvori dovoda vazduha uključujući i motor, APU i zemaljski uređaj.

11.4.2 Klimatizacija

1

3

-

Sistemi klimatizacije;
Uređaji za kruženje vazduha i pare;
Sistem razvođenja;
Sistem za kontrolu protoka, temperature i vlažnosti.

11.4.3 Presurizacija

1

3

-

Sistemi za presurizaciju;
Kontrola i indikacija uključujući kontrolne i sigurnosne ventile;
Kontroleri pritiska u kabini.

11.4.4 Sigurnosne i upozoravajuće naprave

1

3

-

Zaštitni i upozoravajući uređaji.

11.5 Instrumenti/avioniks-sistemi

11.5.1 Sistemi instrumenata (ATA 31)

1

2

-

Pito-statika: visinomer, brzinomer, indikator vertikalne brzine;
Žiroskop: veštački horizont, pokazivač pravca, pokazivač smera, pokazivač horizontalnog položaja vazduhoplova, pokazivač nagiba i klizanja, korektor nagiba;
Kompas: direktno očitavanje, daljinsko očitavanje;
Indikator napadnog ugla, sistem indikacije gubitka uzgona;
Ostali sistemi indikacije.

11.5.2 Avioniks-sistemi

1

1

-

Osnove rada sistema:
Automatsko letenje (ATA 22);
Komunikacija (ATA 23);
Sistem navigacije (ATA 34)

11.6 Električna energija (ATA 24)

1

3

-

Instalacija i rad baterija;
Proizvodnja jednosmerne struje;
Proizvodnja naizmenične struje;
Proizvodnja struje u slučaju nužde;
Regulacija napona;
Raspodela energije;
Transformatori, inverteri, ispravljači;
Zaštita strujnih kola;
Spoljni/Zemaljski izvori napajanja.

11.7 Oprema i unutrašnje opremanje (ATA 25)

a)

2

2

-

Propis o opremi za slučaj opasnosti;
Sedišta i pojasevi.

b)

1

1

-

Nacrt kabine;
Raspored opreme u kabini; Instalacija unutrašnje opreme;
Oprema za zabavu;
Instalacija kuhinje;
Oprema za prihvat i čuvanje prtljaga;
Avionske stepenice.

11.8 Zaštita od požara (ATA 26)

1

3

-

Detekcija dima i požara i sistem za upozorenje;
Sistemi za gašenje požara;
Testiranje sistema.

11.9 Komande leta (ATA 27)

1

3

-

Glavne površine: eleroni, elevatori, kormilo pravca, spojler;
Kontrola uravnoteženja vazduhoplova;
Kontrola aktivnog opterećenja;
Uređaji za povećanje uzgona;
Smanjenje uzgona, aerodinamičke kočnice;
Upravljanje sistemom: ručno, hidraulično, pneumatsko, električno, "fly by wire";
Veštački osećaj opterećenja na komandama leta, ublaživač bočnih udara u letu, kontrola u odnosu na Mahov broj, graničnik kormila pravca, osigurači komandnih površina;
Uravnoteženje sistema;
Sistem zaštite od gubitka uzgona.

11.10 Gorivni sistemi (ATA 28)

1

3

-

Prikaz sistema;
Rezervoari goriva;
Sistemi dovoda;
Ispuštanje goriva u letu, ventilacija, dreniranje goriva;
Unakrsno napajanje i transfer goriva;
Indikacija i upozorenje;
Dopunjavanje goriva i pražnjenje;
Uravnoteženje količine goriva u sistemu.

11.11 Hidraulični pogon (ATA 29)

1

3

-

Prikaz sistema;
Vrste fluida;
Hidraulični rezervoari i akumulatori;
Izvor pritiska: električni, mehanički, pneumatski;
Izvor pritiska u slučaju opasnosti; Kontrola pritiska;
Distribucija snage;
Indikacija i sistem upozorenja;
Veza s drugim sistemima.

11.12 Zaštita od leda i kiše (ATA 30)

1

3

-

Formiranje leda, vrste leda i otkrivanje leda;
Sistemi protiv zaleđivanja: električni, toplovazdušni i hemijski;
Sistemi za odleđivanje: električni, pneumatski, hemijski;
Zaštita od kiše i odstranjivanje kiše;
Grejanje priključka za dopunu i dreniranje goriva.

11.13 Stajni trap (ATA 32)

2

3

-

Konstrukcija, ublažavanje udara;
Sistem za izvlačenje i uvlačenje: standardan i u slučaju nužde;
Indikacije i upozorenje;
Točkovi, kočnice, sistem protiv blokiranja i autokočenje;
Gume;
Upravljanje;

11.14 Svetla (ATA 33)

2

3

-

Spoljna: navigacija, sletanje, taksiranje, led;
Unutrašnja: kabina, kokpit, prtljažni prostor;
U slučaju nužde.

11.15 Kiseonik (ATA 35)

1

3

-

Prikaz sistema: kokpit, kabina;
Izvori, skladište, punjenje i distribucija;
Regulacija dovoda;
Indikacije i upozorenja.

11.16 Pneumatika/Vakuum (ATA 36)

1

3

-

Prikaz sistema;
Izvori: motor/APU, kompresori, rezervoari, zemaljski uređaji;
Kontrola pritiska;
Distribucija;
Indikacije i upozorenja;
Veza sa ostalim sistemima.

11.17 Voda/Otpad (ATA 38)

2

3

-

Prikaz vodovodnog sistema, dovod, distribucija, servisiranje i ispuštanje;
Prikaz sistema toaleta, ispiranje i servisiranje;
Korozija.

11.18 Ugrađeni sistem za održavanje (ATA 45)

1

2

-

Centralni kompjuteri za održavanje;
Sistem za unos podataka;
Sistem elektronske biblioteke;
Štampanje;
Nadzor strukture (nadzor tolerisanih oštećenja).

Nivo

A

B1

B2

12.1 Teorija leta - Aerodinamika rotirajućeg krila

1

2

-

Terminologija;
Efekti žiroskopske precesije;
Reakcija obrtnog momenta i kontrola pravca;
Asimetrija uzgona, gubitak uzgona na kraku rotora;
Tendencija translacije i korekcija; Koriolisov efekat i kompenzacija;
Stanje kružnih vrtloga, kontrola snage, korak kraka (prevlačenje);
Autorotacija;
Uticaj zemlje.

12.2 Sistemi komande leta

2

3

-

Ciklična kontrola;
Kolektivna kontrola;
Njihajuća ploča;
Kontrola pravca: kontrola obrtnog momenta, repni rotor, puštanje vazduha;
Glava glavnog rotora: konstrukcija i operativne karakteristike;
Stabilizatori krakova: konstrukcija i funkcija;
Krakovi rotora: konstrukcija i način veze krakova glavnog i repnog rotora;
Uravnoteženje, fiksni i fleksibilni stabilizatori;
Način upravljanja: ručni, hidraulični, električni, i "fly by wire";
Veštački osećaj opterećenja;
Balansiranje i korekcija.

12.3 Praćenje krakova i analiza vibracija

1

3

-

Poravnanje rotora;
Praćenje glavnog i repnog rotora;
Statičko i dinamičko balansiranje;
Vrste vibracija, način redukovanja vibracija;
Rezonancija tla.

12.4 Prenos snage

1

3

-

Menjačke kutije, glavni i repni rotori;
Spojnice, slobodne obrtne jedinice i kočnice rotora.

12.5 Struktura zmaja

a)

2

2

-

Zahtevi plovidbenosti za strukturalnu čvrstoću;
Strukturna klasifikacija, primarna sekundarna, i tercijarna;
Pouzdanost, sigurnost, sistem tolerancije grešaka;
Identifikacioni sistem zona i stanica;
Pritisak, napon, deformacija, kompresija, smicanje, uvijanje, zatezanje, hoop stress, zamor;
Propis o dreniranju i ventilaciji;
Propis o instaliranju sistema;
Propis o zaštiti od udara groma;

b)

1

2

1

Konstrukcijske metode za: trup vazduhoplova sa nosećom oplatom, okvire trupa vazduhoplova, stringere, ramenjače, pregrade, okvire, dablere, upornice, veze, grede, struktura poda, ojačanja, postavljanje oplate, zaštita od korozije;
Nosač, stabilizator i veze za podvesni teret;
Instalacija sedišta;
Vrata: konstrukcija, mehanizmi, upotreba i sigurnosni mehanizmi;
Skladištenje goriva;
Protivpožarne pregrade;
Nosači motora;
Tehnike spajanja strukture: zakivni spojevi, vijčani spojevi, veze;
Metode površinske zaštite: hromiranje, galvanska zaštita, farbanje;
Čišćenje površine;
Simetrija trupa: održavanje simetrije i kontrola.

12.6 Klimatizacija (ATA 21)

12.6.1 Dovod vazduha

1

2

-

Izvori dovoda vazduha uključujući motor i zemaljski uređaj.

12.6.2 Klimatizacija

1

3

-

Sistemi klimatizacije;
Sistemi razvođenja;
Sistem za kontrolu protoka i temperature;
Zaštitni i upozoravajući uređaji.

12.7 Instrumenti/avioniks-sistemi

12.7.1 Sistemi instrumenata (ATA 31)

1

2

-

Pito-statika: visinomer, brzinomer, indikator vertikalne brzine;
Žiroskop: veštački horizont, pokazivač pravca, pokazivač smera, pokazivač horizontalnog položaja vazduhoplova, pokazivač nagiba i klizanja, korektor nagiba;
Kompas: direktno očitavanje, daljinsko očitavanje;
Sistem za indikaciju vibracija - HUMS
Ostali sistemi indikacije.

12.7.2 Avioniks sistemi

1

1

-

Osnove rada sistema:
Automatsko letenje (ATA 22);
Komunikacija (ATA 23);
Sistem navigacije (ATA 34)

12.8 Električna energija (ATA 24)

1

3

-

Instalacija i rad baterija;
Proizvodnja jednosmerne struje,
Proizvodnja naizmenične struje;
Proizvodnja struje u slučaju nužde;
Regulacija napona,
Zaštita strujnih kola;
Raspodela energije;
Transformatori, inverteri, ispravljači;
Spoljni/Zemaljski izvori napajanja.

12.9 Oprema i unutrašnje opremanje (ATA 25)

a)

2

2

-

Propis o opremi za slučaj opasnosti;
Sedišta i pojasevi;
Sistemi za dizanje.

b)

1

1

-

Sistemi za sletanje na vodu u slučaju nužde;
Nacrt kabine, smeštanje tereta;
Raspored opreme u kabini;
Instalacija unutrašnje opreme;

12.10 Zaštita od požara (ATA 26)

1

3

-

Detekcija dima i požara i sistem za upozorenje;
Sistemi za gašenje požara;
Testiranje sistema.

12.11 Gorivni sistemi (ATA 28)

1

3

-

Prikaz sistema;
Rezervoari goriva;
Sistemi dovoda;
Ispuštanje goriva u letu, ventilacija, dreniranje goriva;
Unakrsno napajanje i transfer goriva; Indikacija i upozorenje;
Dopunjavanje goriva i pražnjenje.

12.12 Hidraulični pogon (ATA 29)

1

3

-

Prikaz sistema;
Vrste fluida;
Hidraulični rezervoari i akumulatori;
Izvor pritiska: električni, mehanički, pneumatski;
Izvor pritiska u slučaju opasnosti;
Kontrola pritiska;
Distribucija snage;
Indikacija i sistem upozorenja;
Veza s drugim sistemima.

12.13 Zaštita od leda i kiše (ATA 30)

1

3

-

Formiranje leda, vrste leda i otkrivanje leda;
Sistemi protiv zaleđivanja i Sistemi za odleđivanje: električni, toplovazdušni i hemijski;
Zaštita od kiše i odstranjivanje kiše;
Grejanje priključka za dopunu i dreniranje goriva.

12.14 Stajni trap (ATA 32)

2

3

-

Konstrukcija, ublažavanje udara;
Sistem za izvlačenje i uvlačenje: standardan i u slučaju nužde; Indikacije i upozorenje;
Točkovi, gume, kočnice;
Upravljanje;
Skije, plovci.

12.15 Svetla (ATA 33)

2

3

-

Spoljna: navigacija, sletanje, taksiranje, led;
Unutrašnja: kabina, kokpit, prtljažni prostor;
U slučaju nužde.

12.16 Pneumatika/Vakuum (ATA 36)

1

3

-

Prikaz sistema; Izvori: motor, kompresori, rezervoari, zemaljski uređaji;
Kontrola pritiska;
Distribucija; Indikacije i upozorenja;
Veza sa ostalim sistemima.

Nivo

A

B1

B2

13.1 Teorija leta

a) Aerodinamika aviona i komande leta

-

-

1

Rad i efekti:
- kontrola po nagibu: krilca (eleroni) i spojleri;
- kontrola po dubini: elevatori, stabilizatori, stabilizatori sa promenljivim napadnim uglom i kanari;
- kontrola po pravcu, graničnik kretanja komande pravca
Kontrola preko elevons, ruddervators;
Mehanizacija krila: slotovi, pretkrilca, zakrilca;
Uređaji za stvaranje otpora, spojleri, uređaji za slom uzgona (liftdumpers),
Aerodinamičke kočnice;
Rad i efekat trimera, servo površine, nagib komandnih površina (control surface bias)

b) Let velikim brzinama

-

-

1

Brzina zvuka, dozvučni let, transsonični let, nadzvučni let, Mahov broj, kritični Mahov broj.

c) Aerodinamika rotirajućeg krila

-

-

1

Terminologija;
Rad i efekti ciklične, kolektivne i kontrole uravnoteženja obrtnog momenta.

13.2 Struktura - Opšte

a)

-

-

1

Osnove strukturnih sistema.

b)

-

-

2

Identifikacioni sistem zona i stanica;
Električno povezivanje;
Zaštita od udara groma.

13.3 Automatsko letenje (ATA 22)

-

-

3

Osnove automatskog letenja uključujući radne principe i važeću terminologiju;
Obrada komandnih signala;
Vrste operacija: kontrola vazduhoplova po visini, nagibu i pravcu;
Ublaživači skretanja;
Sistemi za povećanje stabilnosti kod helikoptera;
Automatska kontrola ravnoteže;
Navigacijski interfejs autopilota;
Automatska kontrola potiska motora;
Sistem automatskog sletanja: principi i kategorije, vrste rada, prilaz, ravan poniranja, sletanje, prekid sletanja, sistem praćenja grešaka.

13.4 Komunikacija/Navigacija (ATA 23 / 34)

-

-

3

Osnove širenja radiotalasa, antene, prenosne linije, komunikacija, prijemnici i predajnici;
Radni principi sledećih sistema:
- Komunikacija na vrlo visokoj frekvenciji (VHF);
- Komunikacija na visokoj frekvenciji (HF);
- Audio;
- Emergency Locator predajnik (ELT);
- Uređaj za snimanje zvuka u pilotskoj kabini;
- Visokofrekventni višesmerni radiopredajnik (VOR);
- Radiokompas (ADF);
- Sistem za instrumentalno sletanje (ILS);
- Sistem za mikrotalasno sletanje (MLS);
- Sistem za usmeravanje leta (flight director system);
- Oprema za određivanje udaljenosti (DME);
- Doppler navigacija;
- Prostorna navigacija, RNAV sistemi;
- Sistem upravljanja letom;
- Sistem satelitske navigacije (GPS, GNSS);
- Inercijalni navigacioni sistem;
- Transponder, ekundarni nadzorni radar;
- Sistem upozoravanja protiv sudara (TCAS);
- Meteorološki radar;
- Radio visinomer;
- ARINC komunikacija i izveštavanje.

13.5 Električna energija (ATA 24)

-

-

3

Instalacija i rad baterija;
Proizvodnja jednosmerne struje;
Proizvodnja naizmenične struje;
Proizvodnja struje u slučaju nužde;
Regulacija napona;
Raspodela energije;
Transformatori, inverteri, ispravljači;
Zaštita strujnih kola;
Spoljni/Zemaljski izvori napajanja.

13.6 Oprema i unutrašnje opremanje (ATA 25)

-

-

3

Zahtevi za elektronsku opremu u slučaju opasnosti;
Oprema za zabavu.

13.7 Komande leta (ATA 27)

a)

-

-

1

Glavne površine: eleroni, elevatori, kormilo pravca, spojler;
Kontrola uravnoteženja vazduhoplova;
Kontrola aktivnog opterećenja;
Uređaji za povećanje uzgona;
Smanjenje uzgona, aerodinamičke kočnice;
Upravljanje sistemom: ručno, hidraulično, pneumatsko;
Veštački osećaj opterećenja na komandama leta, ublaživač bočnih udara u letu, kontrola u odnosu na Mahov broj, graničnik kormila pravca, osigurači komandnih površina;
Sistem zaštite od gubitka uzgona.

b)

-

-

2

Upravljanje sistemom: električno, "fly by wire".

13.8 Sistemi instrumenata (ATA 31)

-

-

2

Klasifikacija;
Atmosfera;
Terminologija;
Sistemi i uređaji za merenje pritiska;
Pitostatički sistemi;
Visinomeri;
Indikatori vertikalne brzine;
Brzinomeri;
Mahmetri;
Sistemi za obaveštavanje/upozoravanje o visini leta;
Računari sa vazduhoplovnim podacima;
Pneumatski sistemi instrumenata;
Uređaji za direktno očitavanje pritiska i temperature;
Sistemi indikacije temperature;
Sistemi indikacije količine goriva;
Žiroskopi;
Veštački horizonti;
Indikatori klizanja;
Žirodirekcionali;
Sistemi upozoravanja za približavanje zemlji;
Kompasni sistemi;
Sistemi snimanja parametara leta;
Elektronski sistemi instrumenata leta;
Instrumentalni sistem upozorenja uključujući glavni sistem upozorenja i centralni paneli za upozorenja;
Sistemi upozorenja gubitka uzgona i sistemi indikacije napadnog ugla;
Indikacija i merenje vibracija;

13.9 Svetla (ATA 33)

-

-

3

Spoljna: navigacija, sletanje, taksiranje, led;
Unutrašnja: kabina, kokpit, prtljažni prostor
U slučaju nužde.

13.10 Ugrađeni sistem za održavanje (ATA 45)

-

-

2

Centralni kompjuteri za održavanje;
Sistem za unos podataka;
Sistem elektronske biblioteke;
Štampanje;
Nadzor strukture (nadzor tolerisanih oštećenja).

Nivo

A

B1

B2

1.1 Turbinski motori

a)

-

-

1

Strukturni sklop i rad turbomlaznih, turboventilatorskih, turbovratilnih i turboprop motora.

b)

-

-

2

Elektronska kontrola motora i sistemi za merenje goriva (FADEC).

14.2 Sistemi parametara motora

-

-

2

Temperatura izduvnih gasova/sistemi merenja temperature između stepena turbine;
Brzina motora;
Pokazivanje potiska motora: Stepen porasta pritiska u motoru (EPR), sistemi za merenje pritiska na izlazu motora ili u mlazniku motora;
Pritisak i temperatura ulja;
Pritisak, temperatura i protok goriva;
Pritisak punjenja cilindara;
Obrtni moment motora;
Brzina elise.

Nivo

A

B1

B2

15.1 Osnove

1

2

-

Potencijalna energija, kinetička energija, Njutnovi zakoni kretanja, Brajtonov ciklus;
Veza između sile, rada, snage, energije, brzine, ubrzanja;
Strukturni sklop i rad turbomlaznih, turboventilatorskih, turbovratilnih, turboprop motora.

15.2 Performanse motora

-

2

-

Maksimalni potisak motora, efektivni potisak motora, snaga sa prigušivačem mlaznika, raspodela potiska, rezultantni potisak, potisak konjske snage, ekvivalentna konjska snaga dobijena na osovini turbine, specifična potrošnja goriva;
Efikasnost motora;
Stepen dvostrujnosti i stepen porasta pritiska u motoru (EPR);
Pritisak, temperatura i brzina protoka gasa;
Režimi motora, statički potisak, uticaj brzine, visine i tople klime, ravnomerni režim, ograničenja.

15.3 Uvodnik

2

2

-

Dovodni vod kompresora;
Efekti raznih konfiguracija uvodnika;
Zaštita od leda.

15.4 Kompresori

1

2

-

Aksijalni i centrifugalni tipovi;
Strukturna svojstva i principi rada i primene;
Balansiranje ventilatora;
Rad;
Uzroci i posledice stolinga i pumpanja kompresora;
Metodi kontrolisanja protoka vazduha: ventili za ispuštanje, promenljive sprovodne lopatice uvodnika, promenljive lopatice statora, rotirajuće lopatice statora;
Stepen kompresora.

15.5 Komora sagorevanja

1

2

-

Strukturna svojstva i principi rada.

15.6 Turbinska sekcija

2

2

-

Rad i karakteristike različitih tipova lopatica turbina;
Spajanje (ugradnja) lopatica na disk;
Sprovodne lopatice u mlazniku;
Uzroci i posledice naprezanja i puzanja turbinskih lopatica.

15.7 Izduv

1

2

-

Strukturna svojstva i principi rada;
Sužavajući, šireći i mlaznik sa promenljivim presekom;
Smanjenje buke motora;
Reverseri potiska.

15.8 Ležajevi i zaptivke

-

2

-

Strukturna svojstva i principi rada.

15.9 Maziva i goriva

1

2

-

Svojstva i specifikacije;
Dodaci gorivu;
Predostrožnost u pogledu sigurnosti.

15.10 Sistemi za podmazivanje

1

2

-

Rad sistema/prikaz i komponente.

15.11 Gorivni sistemi

1

2

-

Rad kontrole motora i sistema za merenje goriva uključujući elektronsku kontrolu motora (FADEC);
Prikaz sistema i komponente.

15.12 Vazdušni sistemi

1

2

-

Rad sistema raspodele vazduha u motoru i sistema kontrole odleđivanja, uključujući unutrašnji rashladni sistem, zaptivanje i spoljni vazdušni servis.

15.13 Sistemi za pokretanje i paljenje

1

2

-

Rad sistema motora za pokretanje i njegovih komponenata;
Sistemi i komponente za paljenje;
Sigurnosni zahtevi održavanja.

15.14 Sistemi parametara motora

1

2

-

Temperatura izduvnih gasova/sistemi merenja temperature između stepena turbine;
Pokazivanje potiska motora:
Stepen porasta pritiska u motoru (EPR), sistemi za merenje pritiska na izlazu motora ili u mlazniku motora;
Pritisak i temperatura ulja;
Pritisak i protok goriva;
Brzina motora;
Merenje i indikacija vibracija;
Obrtni moment motora;
Snaga.

15.15 Sistem za povećanje snage

-

1

-

Rad i primena;
Ubrizgavanje vode, smeša voda-metanol;
Sistemi za dopunsko sagorevanje.

15.16 Torboprop motori

1

2

-

Slobodna turbina, turbina sa gasnom vezom, turbina sa zupčastom vezom;
Reduktori;
Integrisane kontrole motora i propelera;
Zaštita od prekoračenja brzine.

15.17 Turbovratilni motori

1

2

-

Izrada, pogonski sistemi, reduktori, spojnice, kontrolni sistemi.

15.18 Pomoćni izvor snage (APU)

1

2

-

Upotreba, način rada, sistemi zaštite.

15.19 Instalacija pogonske grupe

1

2

-

Konfiguracija protivpožarnih zidova, poklopaca, akustičnih panela, okova motora, antivibracijskih okova, creva, cevi, dovoda, konektora, ožičenja, kontrolnih kablova i poluga, okova za dizanje, drenažnih otvora.

15.20 Sistemi za zaštitu od požara

1

2

-

Rad na detekciji i sistemi za gašenje.

15.21 Praćenje parametara motora i rad na zemlji

1

3

-

Postupci za startovanje i probu motora na zemlji;
Tumačenje izlazne snage i ostalih parametara motora;
Praćenje rada motora (uključujući analizu ulja, vibracije i pregled boroskopom);
Pregled motora i komponenata prema kriterijumima, tolerancijama i podacima dobijenim od proizvođača;
Čišćenje/pranje kompresora;
Šteta nastala udarom stranog tela u motor.

15.22 Skladištenje motora i zaštita

-

2

-

Konzervisanje i dekonzervisanje motora i motornih komponenata/sistema.

Nivo

A

B1

B2

16.1 Osnove

1

2

-

Mehanička, toplotna i zapreminska efikasnost;
Radni ciklusi;
Radna zapremina i stepen kompresije;
Vrsta motora i redosled paljenja.

16.2 Performanse motora

1

2

-

Proračun i merenje snage;
Faktori koji utiču na snagu motora;
Smeša goriva, pretpaljenje.

16.3 Konstrukcija motora

1

2

-

Kućište motora, radilica, bregasto vratilo, korito (karter) motora;
Reduktor;
Klipovi i cilindri;
Spojne poluge, usisavanje i izduv;
Sistem ventila;
Reduktor propelera.

16.4 Gorivni sistem motora

16.4.1 Karburatori

1

2

-

Vrste, konstrukcija i način rada;
Zaleđivanje i grejanje.

16.4.2 Direktno ubrizgavanje goriva

1

2

-

Vrste, konstrukcija i način rada.

16.5 Startovanje i sistem paljenja

1

2

-

Sistemi za startovanje;
Tipovi magneta, konstrukcija i način rada;
Snop provodnika paljenja, svećice;
Niskonaponski i visokonaponski sistemi.

16.6 Usisavanje, izduv i rashladni sistemi

1

2

-

Konstrukcija i način rada: usisnog sistema uključujući alternativni vazdušni sistem;
Izduvni i rashladni sistem motora.

16.7 Kompresorsko punjenje/Turbo punjenje

1

2

-

Principi i svrha kompresorskog punjenja i uticaj na parametre motora;
Konstrukcija i način rada kompresorskih/turbo sistema;
Terminologija;
Sistemi kontrole;
Sistemi zaštite.

16.8 Maziva i goriva

1

2

-

Svojstva i specifikacije;
Aditivi za gorivo;
Mere opreza.

16.9 Sistemi za podmazivanje

1

2

-

Način rada/prikaz i komponente.

16.10 Sistemi parametara motora

1

2

-

Broj obrtaja motora;
Temperatura glave cilindra;
Pritisak i temperatura ulja;
Temperatura izduvnih gasova;
Pritisak i protok goriva;
Pritisak punjenja motora.

16.11 Instalacija pogonske grupe

1

2

-

Konfiguracija protivpožarnih zidova, poklopaca, akustičnih panela, okova motora, antivibracijskih okova, creva, cevi, dovoda, konektora, ožičenja, kontrolnih kablova i poluga, okova za dizanje, drenažnih otvora.

16.12 Praćenje parametara motora i rad na zemlji

1

3

-

Postupci za startovanje i probu motora na zemlji;
Tumačenje izlazne snage i ostalih parametara motora;
Pregled motora i komponenata prema kriterijumima, tolerancijama i podacima dobijenim od proizvođača;

16.13 Skladištenje motora i zaštita

-

2

-

Konzervisanje i dekonzervisanje motora i motornih komponenata/sistema.

Nivo

A

B1

B2

17.1 Osnove

1

2

-

Teorija krakova;
Veliki/mali ugao kraka, suprotni ugao kraka, napadni ugao, broj obrtaja;
Klizanje elise;
Aerodinamičke, centrifugalne i potisne sile;
Obrtni moment;
Relativni protok vazduha na napadnom uglu kraka;
Vibracije i rezonancije.

17.2 Konstrukcija elise

1

2

-

Konstrukcione metode i materijali upotrebljeni kod kompozitnih i metalnih elisa;
Položaj kraka, gornja površina kraka, trup kraka, donja površina kraka, kućište;
Elise sa promenljivim i nepromenljivim korakom, elisa sa konstantnim brojem obrtaja;
Instalacija propelera/kape propelera.

17.3 Kontrola koraka elise

1

2

-

Kontrola brzine i metode promene koraka;
Postavljanje propelera na nož i negativni korak;
Zaštita od prekoračenja brzine.

17.4 Sinhronizovanje elise

-

2

-

Sinhronizovanje i oprema za sinhronizovanje elise.

17.5 Zaštita od zaleđivanja

1

2

-

Električna oprema za odleđivanje i fluidi za odleđivanje.

17.6 Održavanje elise

1

3

-

Statičko i dinamičko balansiranje;
Praćenje krakova;
Procena oštećenja krakova, erozija, korozija, šteta od udara stranih predmeta, delaminacija;
Radovi na elisi/šeme popravke;
Rad motora sa elisom.

Grb

DIREKTORAT CIVILNOG VAZDUHOPLOVSTVA
DRŽAVE SRBIJE I DRŽAVE CRNE GORE

CIVIL AVIATION DIRECTORAT
OF SERBIA AND MONTENEGRO

Grb