ODLUKAO UPRAVLJANJU RIZICIMA("Sl. glasnik RS", br. 57/2006 i 86/2007) |
1. Ovom odlukom utvrđuju se kriterijumi za identifikovanje, merenje i procenu rizika kojima je banka izložena u svom poslovanju, kao i za upravljanje tim rizicima, uključujući i način izračunavanja pojedinačnih pokazatelja poslovanja banke u vezi sa upravljanjem rizicima i ograničenjima koja se odnose na te rizike.
2. Banka je dužna da identifikuje, meri i procenjuje rizike kojima je izložena u svom poslovanju i da upravlja tim rizicima u skladu sa Zakonom o bankama, drugim propisima i svojim aktima.
3. Rizici kojima je banka naročito izložena u svom poslovanju su sledeći:
1) rizik likvidnosti,
2) kreditni rizik,
3) tržišni rizici (kamatni i devizni rizik),
4) rizici izloženosti banke,
5) rizici ulaganja banke,
6) rizici koji se odnose na zemlju porekla lica prema kome je banka izložena,
7) operativni rizik.
4. Rizik likvidnosti je rizik mogućnosti nastanka negativnih efekata na finansijski rezultat i kapital banke usled nesposobnosti banke da ispunjava svoje dospele obaveze.
Nivo likvidnosti banke iskazuje se pokazateljem likvidnosti, koji predstavlja odnos zbira likvidnih potraživanja prvog reda i likvidnih potraživanja drugog reda, s jedne strane, i zbira obaveza po viđenju bez ugovorenog roka dospeća i obaveza sa ugovorenim rokom dospeća u narednih mesec dana od dana vršenja obračuna pokazatelja likvidnosti, s druge strane.
Banka je dužna da nivo likvidnosti održava tako da pokazatelj likvidnosti:
- iznosi najmanje 1,0 - kada je obračunat kao prosek pokazatelja likvidnosti za sve radne dane u mesecu;
- ne bude manji od 0,9 duže od tri uzastopna radna dana;
- iznosi najmanje 0,8 - kada je obračunat za jedan radni dan.
Kritično nizak nivo likvidnosti, u smislu ove odluke, predstavlja nivo likvidnosti čiji je pokazatelj niži od pokazatelja iz stava 3. ove tačke.
Ako banka utvrdi kritično nizak nivo likvidnosti, dužna je da o tome obavesti Narodnu banku Srbije - najkasnije narednog radnog dana. Ovo obaveštenje sadrži podatke o iznosu likvidnih sredstava koja nedostaju, o razlozima nelikvidnosti i o planiranim aktivnostima za otklanjanje uzroka nelikvidnosti.
5. Likvidna potraživanja banke prvog reda, u smislu ove odluke, čine gotovina i potraživanja banke kod kojih je ugovoreno da dospevaju u narednih mesec dana od dana vršenja obračuna pokazatelja likvidnosti, i to:
- gotovina u blagajni, sredstva na žiro računu, zlato i drugi plemeniti metali;
- sredstva na računima kod banaka koje su, prema poslednjem rangiranju koje su izvršili Standard&Poor’s ili Fitch/IBCA, rangirane s najmanje BBB ili koje je izvršio Moody’s - s najmanje Baa3;
- depoziti kod Narodne banke Srbije;
- čekovi i druga novčana potraživanja u postupku realizacije;
- neopozive kreditne linije odobrene banci;
- akcije i obveznice kotirane na berzi.
Ostala potraživanja banke koja dospevaju u narednih mesec dana od dana vršenja obračuna pokazatelja likvidnosti predstavljaju, u smislu ove odluke, likvidna potraživanja banke drugog reda.
6. Obaveze banke po viđenju i bez ugovorenog roka dospeća, u smislu ove odluke, čine deo njenih obaveza, i to:
- 40% depozita po viđenju banaka,
- 20% depozita po viđenju ostalih deponenata,
- 10% štednih uloga,
- 5% garancija i drugih vrsta jemstava,
- 20% neiskorišćenih odobrenih neopozivih kreditnih linija.
Ostale obaveze banke koje dospevaju u narednih mesec dana od dana vršenja obračuna pokazatelja likvidnosti predstavljaju, u smislu ove odluke, obaveze banke sa ugovorenim rokom dospeća.
7. Likvidna potraživanja banke obračunavaju se po tržišnoj vrednosti, a ako tu vrednost nije moguće utvrditi - po knjigovodstvenoj vrednosti.
Dinarska protivvrednost likvidnih potraživanja i obaveza banke koji glase na stranu valutu utvrđuje se po zvaničnom srednjem kursu dinara na dan obračuna.
Ako potraživanje ili obaveza banke iz tač. 5. i 6. ove odluke dospevaju u anuitetima, u obračun pokazatelja likvidnosti uključuju se anuiteti tog potraživanja ili obaveze koji dospevaju u roku od mesec dana od dana vršenja obračuna.
Za potrebe izračunavanja pokazatelja likvidnosti, depoziti banke po viđenju i depoziti s dnevnom avizom smatraju se depozitima oročenim na jedan dan.
8. U obračun pokazatelja likvidnosti banke ne uključuju se njena potraživanja koja se klasifikuju u kategorije V, G i D u skladu sa odlukom kojom se uređuje klasifikacija bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke.
9. Banka je dužna da uspostavi takav informacioni sistem koji će obezbediti podatke za blagovremeno i kontinuirano upravljanje rizikom likvidnosti, a naročito za:
1) planiranje priliva i odliva novčanih sredstava;
2) utvrđivanje i praćenje pokazatelja likvidnosti na dnevnoj osnovi;
3) merenje i praćenje likvidnosti banke na dnevnoj osnovi;
4) merenje i praćenje likvidnosti za svaku valutu značajnu za ukupnu likvidnost banke;
5) praćenje usklađenosti poslovanja sa uspostavljenim limitima banke za upravljanje rizikom likvidnosti;
6) analizu kretanja i procenu stabilnosti depozita;
7) izradu izveštaja za potrebe organa banke.
10. Banka je dužna da utvrdi procedure kojima se obezbeđuje postupanje u okolnostima, odnosno situacijama koji mogu dovesti do kritično niskog nivoa njene likvidnosti.
Procedurama iz stava 1. ove tačke potrebno je naročito utvrditi šta se smatra okolnostima, odnosno situacijama iz tog stava, zatim utvrditi nadležnosti i odgovornosti u banci za primenu ovih procedura, mogućnosti za promene strukture i izvora sredstava, planirane vidove komunikacije s regulatornim telima, najznačajnijim klijentima banke i javnošću, kao i način pribavljanja likvidnih sredstava koja nedostaju.
11. Kreditni rizik je rizik mogućnosti nastanka negativnih efekata na finansijski rezultat i kapital banke usled neizvršavanja obaveza dužnika prema banci.
Banka je dužna da kreditni rizik identifikuje, meri i procenjuje na osnovu kreditne sposobnosti dužnika, na osnovu njegove urednosti u izvršavanju obaveza prema banci i na osnovu kvaliteta instrumenata obezbeđivanja potraživanja banke, a u skladu sa odlukama kojima se uređuje klasifikacija bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke, odnosno adekvatnost njenog kapitala.
12. Tržišni rizici, u smislu ove odluke, obuhvataju kamatni i devizni rizik.
13. Kamatni rizik je rizik mogućnosti nastanka negativnih efekata na finansijski rezultat i kapital banke usled promene kamatnih stopa.
Banka priprema izveštaje za merenje kamatnog rizika za sve pozicije aktive, pasive i vanbilansnih stavki, kao i za ostale naknade ili rashode koji su izloženi ovom riziku.
Banka je dužna da kamatni rizik meri najmanje jednom tromesečno, odnosno dužna je da ga meri i u kraćim intervalima ako utvrdi da postoje znatnije promene kamatnih stopa, odnosno obima ili vrste njene aktive, pasive ili vanbilansnih stavki.
Banka utvrđuje uticaj promene kamatnih stopa na prihod banke, raspon kamatnih stopa, trošak sredstava izražen kamatnom stopom i neto kamatnu maržu banke.
Banka je dužna da svojom aktima uredi kamatnu politiku (utvrđivanje visine kamatnih stopa i sl.).
14. Devizni rizik je rizik mogućnosti nastanka negativnih efekata na finansijski rezultat i kapital banke usled promene deviznog kursa.
Pokazatelj deviznog rizika je odnos između ukupne otvorene devizne pozicije banke i kapitala banke, obračunat u skladu sa odlukom kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke.
Banka je dužna da odnose između aktive i pasive održava tako da njena ukupna otvorena devizna pozicija na kraju svakog radnog dana ne bude veća od 30% njenog kapitala.
Banka čiji je pokazatelj deviznog rizika u toku dva uzastopna radna dana veći od procenta iz stava 3. ove tačke - dužna je da o tome obavesti Narodnu banku Srbije narednog radnog dana.
15. Rizici izloženosti banke, u smislu ove odluke, obuhvataju rizike izloženosti banke prema jednom licu ili prema grupi povezanih lica, kao i rizike izloženosti banke prema licu povezanom s bankom.
16. Ukupna izloženost banke prema jednom licu ili prema grupi povezanih lica predstavlja zbir svih bilansnih potraživanja i vanbilansnih stavki koji se odnose na to lice ili grupu povezanih lica, osim:
- sredstava po viđenju i sredstava oročenih do sedam dana na računima kod banaka koje su, prema poslednjem rangiranju koje su izvršili Standard&Poor’s ili Fitch/IBCA rangirane s najmanje BBB ili koje je izvršio Moody’s - s najmanje Baa3, umanjenih za deo koji služi za obezbeđenje izmirenja preuzetih obaveza;
- potraživanja od Narodne banke Srbije ili Republike Srbije i potraživanja obezbeđenih njihovim bezuslovnim garancijama plativim na prvi poziv;
- potraživanja od vlada i centralnih banaka zemalja članica Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj i potraživanja obezbeđenih njihovim bezuslovnim garancijama plativim na prvi poziv;
- potraživanja obezbeđenih hartijama od vrednosti Narodne banke Srbije ili Republike Srbije;
- pokrivenih akreditiva za koje je pokriće obezbeđeno na posebnom računu kratkoročnih depozita na ime pokrića po akreditivima - do visine pokrivenosti;
- potraživanja obezbeđenih gotovinskim depozitom kod banke, u visini depozita, pod uslovom da je ugovoreno da depozit služi kao obezbeđenje za ta potraživanja, da rok dospeća depozita odgovara roku dospeća potraživanja i da jedino banka može raspolagati tim depozitom - u visini dospelog nenaplaćenog potraživanja;
- potraživanja obezbeđenih bezuslovnim garancijama plativim na prvi poziv banaka koje su, prema poslednjem rangiranju koje su izvršili Standard&Poor’s ili Fitch/IBCA rangirane s najmanje BBB ili koje je izvršio Moody’s - s najmanje Baa3, ali ne i bezuslovnim garancijama koje je izdala banka koja je većinski akcionar banke, odnosno banka iz iste bankarske grupe, izuzev ako postoji prethodna pismena saglasnost Narodne banke Srbije koju ona daje ako banka dostavi spisak važećih garancija i odluku kojom se upravni odbor banke obavezuje da će banka aktivirati pomenute garancije i ako iznos važećih garancija ne prelazi četvorostruki iznos kapitala banke u momentu izdavanja garancija;
- odbitnih stavki od kapitala banke iz tačke 2. stav 2, odredbe pod 1, 2 i 3, Odluke o adekvatnosti kapitala banke ("Službeni glasnik RS", broj 57/2006).
17. Velika izloženost banke prema jednom licu ili prema grupi povezanih lica je izloženost koja iznosi najmanje 10% kapitala banke.
Zbir svih velikih izloženosti banke ne može biti veći od 400% kapitala banke.
Zbir svih velikih izloženosti banke, u smislu ove odluke, uključuje i izloženost banke prema licima povezanim s bankom.
18. Izloženost banke prema jednom licu ili prema grupi povezanih lica ne sme preći 25% kapitala banke.
Izloženost banke prema licu povezanom s bankom, ne sme preći 5% kapitala banke, s tim da se pod licem povezanim s bankom u smislu ograničenja iz ovog stava ne smatra članica bankarske grupe koja se u konsolidovane finansijske izveštaje uključuje primenom metoda pune konsolidacije.
19. Na obračun ukupne izloženosti banke prema licu povezanom s bankom primenjuju se odredbe tačke 16. ove odluke.
Ukupna izloženost banke prema licima povezanim s bankom ne sme preći 20% kapitala banke.
20. Rizici ulaganja banke, u smislu ove odluke, obuhvataju rizike njenih ulaganja u druga pravna lica i u osnovna sredstva.
Ulaganje banke u jedno lice koje nije lice u finansijskom sektoru ne sme preći 10% njenog kapitala, pri čemu se pod ovim ulaganjem podrazumeva ulaganje kojim banka stiče udeo ili stiče akcije lica koje nije lice u finansijskom sektoru.
Ukupna ulaganja banke u lica koja nisu lica u finansijskom sektoru i u osnovna sredstva banke ne smeju preći 60% kapitala banke.
Ulaganja iz stava 3. ove tačke ne odnose se na sticanje akcija radi njihove dalje prodaje u roku od šest meseci od dana sticanja tih akcija.
21. Pod rizicima koji se odnose na zemlju porekla lica prema kome je banka izložena (u daljem tekstu: rizik zemlje) podrazumevaju se negativni efekti koji bi mogli nastati na finansijski rezultat i kapital banke zbog nemogućnosti banke da naplati potraživanja od ovog lica iz razloga koji su posledica političkih, ekonomskih ili socijalnih prilika u zemlji porekla tog lica.
Rizik zemlje obuhvata:
- političko-ekonomski rizik, pod kojim se podrazumeva verovatnoća ostvarivanja gubitka zbog nemogućnosti naplate potraživanja banke zbog ograničenja utvrđenih aktima državnih i drugih organa zemlje porekla dužnika, kao i opštih i sistemskih prilika u toj zemlji;
- rizik transfera, pod kojim se podrazumeva verovatnoća ostvarivanja gubitka zbog nemogućnosti naplate potraživanja iskazanih u valuti koja nije zvanična valuta zemlje porekla dužnika, i to zbog ograničenja plaćanja obaveza prema poveriocima iz drugih zemalja u određenoj valuti, utvrđenih aktima državnih i drugih organa zemlje dužnika.
22. Banka mora uspostaviti adekvatan sistem za upravljanje rizikom zemlje, koji obuhvata politike i procedure kojima se uređuje:
- identifikacija postojećeg rizika zemlje;
- merenje rizika zemlje utvrđivanjem procedura i metoda za tačnu i blagovremenu procenu tog rizika;
- praćenje rizika zemlje analiziranjem stanja u toj zemlji;
- kontrolisanje rizika zemlje njegovim održavanjem na nivou prihvatljivom za rizični profil banke;
- utvrđivanje ovlašćenja i odgovornosti u procesu preuzimanja i upravljanja rizikom zemlje;
- sistem za redovno informisanje nadležnih organa banke o upravljanju rizikom zemlje;
- periodično preispitivanje funkcionisanja i unapređenja sistema upravljanja rizikom zemlje.
Banka limite izloženosti riziku zemlje utvrđuje pojedinačno po zemljama porekla dužnika, po koncentraciji izloženosti ovom riziku na regionalnoj osnovi, a, po potrebi, utvrđuje ih i prema pojedinim geografskim regionima.
23. Operativni rizik je rizik mogućnosti nastanka negativnih efekata na finansijski rezultat i kapital banke usled propusta u radu zaposlenih, neodgovarajućih unutrašnjih procedura i procesa, neadekvatnog upravljanja informacionim i drugim sistemima u banci, kao i usled nepredvidivih eksternih događaja.
24. Banka je dužna da identifikuje postojeće izvore operativnog rizika, kao i potencijalne izvore tog rizika koji mogu nastati uvođenjem novih poslovnih proizvoda, sistema ili aktivnosti.
Pod identifikacijom izvora rizika u smislu stava 1. ove tačke podrazumevaju se:
1) interne greške i zloupotrebe, i to:
- neovlašćeno postupanje zaposlenih,
- zloupotreba službenog položaja;
2) eksterno kršenje propisa, i to:
- nezakonito postupanje lica koja nisu zaposlena u banci,
- propusti u sistemu obezbeđenja;
3) propusti u sistemu zapošljavanja i zaštite na radu, i to:
- odnosi između zaposlenih u banci,
- sigurnost na radu,
- diskriminacija na radnom mestu;
4) problemi u funkcionisanju sistema odnosa s klijentima, u plasmanu proizvoda i u poslovnim procedurama - ako su neadekvatni, i to:
- standardizacija proizvoda, zaštita podataka i poslovne tajne,
- poslovne procedure,
- poslovni tokovi (tokovi odlučivanja i tokovi informacija),
- izbor klijenata i izloženost prema njima,
- savetodavna funkcija;
5) štete na imovini banke usled prirodnih katastrofa i drugih događaja;
6) poremećaji u organizaciji banke i greške u funkcionisanju uspostavljenih sistema;
7) sprovođenje poslovnih procedura i odluka, i to:
- obavljanje i provera finansijskih transakcija,
- nadzor i izveštavanje,
- prijem klijenata i dokumentacije,
- upravljanje potraživanjima i obavezama prema klijentima,
- odnos s drugim poslovnim partnerima,
- odnos s dobavljačima.
Izvore operativnih rizika navedene u stavu 2. ove tačke banka je dužna da prati po poslovima utvrđenim u skladu sa organizacijom i delatnošću banke, a pre svega po sledećim poslovima:
- poslovi s privredom,
- poslovi s licima u finansijskom sektoru u smislu Zakona o bankama,
- poslovi sa stanovništvom,
- komercijalni poslovi,
- poslovi platnog prometa,
- agencijski poslovi,
- poslovi upravljanja imovinom,
- brokersko-dilerski poslovi.
25. Banka je dužna da formira bazu podataka o svim nastalim gubicima po osnovu operativnog rizika i utvrdi metodologiju za interno evidentiranje tih gubitaka - po kategorijama utvrđenim prema izvorima gubitaka.
26. Banka je obavezna da Narodnu banku Srbije obavesti o gubicima nastalim kao posledica operativnog rizika, kao i o onima koji mogu tako nastati, a koji prelaze 1% kapitala banke, kao i o merama koje preduzima radi adekvatnog upravljanja povećanim operativnim rizikom - najkasnije u roku od pet radnih dana od dana nastanka gubitka.
27. Upravni odbor banke dužan je da po potrebi, a najmanje jednom godišnje, razmotri već utvrđene procedure za identifikovanje, merenje i procenu rizika, kao i za upravljanje rizicima - za svaku vrstu rizika koju je banka identifikovala i preuzela.
Izvršni odbor banke je dužan da, najmanje jednom u toku poslovnog tromesečja, analizira efikasnost u primeni utvrđenih procedura za upravljanje identifikovanim rizicima kojima je banka izložena i o tome podnese izveštaj upravnom odboru banke.
Odbor za praćenje poslovanja banke (odbor za reviziju) dužan je da najmanje jednom mesečno izvesti upravni odbor banke o svojim aktivnostima i o utvrđenim nepravilnostima, kao i da predloži način na koji će se te nepravilnosti otkloniti, odnosno na koji će se unaprediti politike i procedure za upravljanje rizicima i sprovođenje sistema unutrašnjih kontrola.
Odbor za upravljanje aktivom i pasivom banke prati i najmanje jednom u toku meseca analizira izloženost banke rizicima koji proizlaze iz strukture njenih bilansnih obaveza i potraživanja, kao i vanbilansnih stavki, i predlaže mere za upravljanje kamatnim rizikom i rizikom likvidnosti, a obavlja i druge poslove utvrđene aktima banke.
28. Banka je dužna da uspostavi takav informacioni sistem koji će obezbediti podatke za blagovremeno i kontinuirano upravljanje rizicima u njenom poslovanju, usklađenost s limitima opreznog bankarskog poslovanja propisanim Zakonom o bankama i ovom odlukom, kao i odstupanja u odnosu na politike i procedure koje je utvrdio upravni odbor banke.
Sistem za upravljanje rizicima koji je banka primenila u svom poslovanju treba da bude predmet kontinuirane unutrašnje kontrole i unutrašnje revizije.
29. Banke iz tačke 3. Odluke o izmenama Odluke o bližim uslovima primene čl. 26. i 27. Zakona o bankama i drugim finansijskim organizacijama ("Službeni glasnik RS", broj 16/2006) dužne su da do 31. decembra 2006. godine imaju propisani pokazatelj deviznog rizika iz tačke 14. stav 3. ove odluke.
30. Za sprovođenje ove odluke Narodna banka Srbije donosi uputstvo.
31. Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku RS", a primenjivaće se od 1. oktobra 2006. godine.
Samostalna odredba Odluke o izmeni
Odluke o upravljanju rizicima
("Sl. glasnik RS", br. 86/2007)
2. Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku RS", a primenjuje se od 1. oktobra 2007. godine.