PRAVILNIKO UTVRĐIVANJU PROGRAMA MERA ZDRAVSTVENE ZAŠTITE ŽIVOTINJA ZA 2008. GODINU("Sl. glasnik RS", br. 15/2008) |
Ovim pravilnikom utvrđuje se Program mera zdravstvene zaštite životinja za 2008. godinu, koji je odštampan uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo.
Konkretne mere zdravstvene zaštite životinja, rokovi, način sprovođenja tih mera, subjekti koji će ih sprovoditi, izvori i način obezbeđivanja i korišćenja sredstava, kao i način kontrole sprovođenja mera utvrđeni su programom iz člana 1. ovog pravilnika.
Ovaj pravilnik stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".
PROGRAM MERA
ZDRAVSTVENE ZAŠTITE ŽIVOTINJA ZA 2008. GODINU
Radi sprečavanja pojave ranog otkrivanja, širenja, praćenja, suzbijanja ili iskorenjivanja zaraznih bolesti životinja sprovodiće se:
1) obeležavanje i evidentiranje životinja, registracija i evidentiranje gazdinstava i unošenje podataka o obeleženim i evidentiranim životinjama i registrovanim gazdinstvima u Centralnu bazu podataka o obeležavanju životinja (u daljem tekstu: Centralna baza);
2) zoosanitarne i biosigurnosne mere;
3) aktivni nadzor zdravstvenog stanja životinja na gazdinstvima;
4) imunoprofilaktičke mere;
5) dijagnostička ispitivanja na naročito opasne zarazne bolesti i zoonoze;
6) dijagnostička ispitivanja goveda na brucelozu, tuberkulozu, enzootsku leukozu goveda i bolest plavog jezika, dijagnostička ispitivanja ovaca i koza na brucelozu i bolest plavog jezika;
7) dijagnostičko ispitivanje na trihinelozu, salmonelozu i tifus živine, influencu ptica, hlamidiozu ptica, infektivnu anemiju konja, leptospirozu, kju-groznicu, bolesti riba, bolesti pčela i infekciju goveda i ovaca izazvane aerobnim i anaerobnim uzročnicima;
8) dijagnostička ispitivanja kod pobačaja;
9) dijagnostičko ispitivanje u centrima za veštačko osemenjivanje goveda i svinja i dijagnostičko ispitivanje priplodnih bikova i nerastova koji se koriste za prirodno parenje.
1. OBELEŽAVANJE I EVIDENTIRANJE ŽIVOTINJA, REGISTRACIJA I EVIDENCIJA GAZDINSTAVA I UNOŠENJE PODATAKA O OBELEŽENIM I EVIDENTIRANIM ŽIVOTINJAMA I REGISTROVANIM GAZDINSTVIMA U CENTRALNU BAZU
U cilju sprečavanja pojave, širenja, suzbijanja i iskorenjivanja zaraznih bolesti životinja i zoonoza i obezbeđivanja kontinuiranog praćenja kretanja životinja, sva goveda, svinje, ovce, koze, konji i psi moraju biti obeleženi i evidentirani u Centralnoj bazi, a gazdinstva na kojima se nalaze ili uzgajaju goveda, svinje, ovce, koze, konji, živina, pčele i ribe registrovana i evidentirana u Centralnoj bazi.
Sredstva za unos podataka u Centralnu bazu obezbeđena su u budžetu Republike Srbije.
2. ZOOSANITARNE I BIOSIGURNOSNE MERE
U cilju sprečavanja pojave širenja, suzbijanja i iskorenjivanja zaraznih bolesti životinja i zoonoza i zaštite životne sredine sprovodiće se deratizacija gazdinstava i objekata u kojima se obavlja veterinarska delatnost, dva puta godišnje, a na poziv pravnih i fizičkih lica i češće.
Vlasnici i držaoci životinja dužni su da se staraju o zdravlju i dobrobiti životinja i da preduzimaju zoosanitarne i biosigurnosne mere na gazdinstvu.
Zabranjena je ishrana svinja pomijama.
3. AKTIVNI NADZOR ZDRAVSTVENOG STANJA ŽIVOTINJA NA GAZDINSTVIMA
Na svim gazdinstvima gde se drže i uzgajaju životinje vršiće se aktivni nadzor zdravstvenog stanja od strane veterinarskih organizacija kojima su po javnom konkursu i zaključenom ugovoru sa ministarstvom nadležnim za poslove veterinarstva (u daljem tekstu: Ministarstvo), ustupljeni navedeni poslovi iz Programa mera zdravstvene zaštite životinja za 2008. godinu (u daljem tekstu: Program mera).
Na gazdinstvima na kojima se drže i uzgajaju goveda, ovce, koze, svinje, konji, pčele i ribe, veterinarske organizacije/službe najmanje jedanput godišnje moraju da izvrše aktivni nadzor, a na gazdinstvima na kojima se uzgajaju svinje i živina najmanje tri puta godišnje.
Imunoprofilaktičke mere sprovode se vakcinacijom svinja protiv klasične kuge svinja, živine protiv atipične kuge živine, pasa i mačaka protiv besnila.
Klasična kuga svinja sprečavaće se i suzbijati stalnim održavanjem imuniteta protiv klasične kuge svinja na svim gazdinstvima na kojima se drže i uzgajaju svinje tokom cele godine, vakcinacijom svih svinja vakcinom od atenuiranog K-soja virusa, prema uputstvu proizvođača vakcine i to uz obavezu:
- prve vakcinacije prasadi u starosti od 45 do 60 dana i njihove revakcinacije;
- vakcinacije nazimica i krmača najkasnije 15 dana pre svakog pripusta;
- vakcinacije nerastova dva puta godišnje u razmaku od šest meseci.
Svinje koje se izvode na zajedničku ispašu, kao i divlje svinje u ograđenim odgajalištima moraju biti vakcinisane jedanput godišnje, i to najkasnije 15 dana pre puštanja na ispašu, odnosno naseljavanja u lovište.
Vlasnici svinja, kao i korisnici lovišta dužni su da obezbede uslove za hvatanje i vakcinaciju svinja kako na gazdinstvu, tako i divljih svinja u ograđenim lovištima.
U skladu sa epizootiološkom situacijom, a na osnovu posebnih programa Ministarstvo može sprovoditi vakcinaciju divljih svinja van ograđenih lovišta.
Obavezno je obeležavanje svih svinja prilikom prve vakcinacije protiv klasične kuge svinja, odnosno pre stavljanja u promet, na propisan način.
Ukoliko se prasad stavljaju u promet pri starosti manjoj od 45 dana, moraju biti obeležena na propisan način i poticati sa gazdinstava koja su slobodna od klasične kuge svinja i na kojima su vakcinisane sve životinje, uključujući i krmače i nazimice.
Veterinarska organizacija/služba koja obavlja poslove obeležavanja i vakcinacije svinja o tome vodi propisanu evidenciju i podatke unosi u Centralnu bazu.
Vršiće se kontrola imunološkog statusa svinja serološkim pregledom krvnih seruma primenom AtELISA metode, i to najranije 35 dana posle vakcinacije. Kontrolu imunološkog statusa vrše veterinarski instituti na svom epizootiološkom području, prema prethodno sačinjenom planu i programu, a uz odobrenje Ministarstva.
Pravna lica koja se bave lovstvom, odnosno korisnici lovišta dužna su da izvrše evidentiranje lovišta sa mestima za veterinarsko-sanitarni pregled odstreljene divljači. U slučaju uginuća i pre izlova divljih svinja obaveštavaju nadležnog veterinarskog inspektora koji će radi pregleda na klasičnu kugu svinja obezbediti uzorkovanje, odnosno nadzirati slanje materijala (slezina, tonzile i limfni čvorovi) na laboratorijska ispitivanja u Naučni institut za veterinarstvo Srbije u Beogradu ili Naučni institut za veterinarstvo "Novi Sad" u Novom Sadu.
Za svaku pojavu klasične kuge svinja obavezno se obavlja epizootiološki uviđaj.
Sredstva za dijagnostička ispitivanja kod pojave sumnje na klasičnu kugu svinja (metodama baziranim na imunofluoroscenciji, AgELISA i PCR), nabavku vakcina i sprovođenje vakcinacije, dijagnostičko ispitivanje imunološkog statusa, naknadu štete za ubijene životinje, eutanaziju sa neškodljivim uklanjanjem leševa, dezinfekciju i deratizaciju zaraženog objekta i dvorišta, obezbeđena su u budžetu Republike Srbije.
2) Atipična kuga živine (Njukastl bolest)
U cilju sprečavanja pojave, širenja i suzbijanja atipične kuge živine, sva gazdinstva na kojima se nalazi živina i pernata divljač moraju biti registrovana i evidentirana u Centralnoj bazi.
Živina, pernata divljač i golubovi u svim oblicima držanja i uzgoja mora da se vakciniše protiv atipične kuge vakcinama proizvedenim od lentogenih sojeva, tako da stalno budu imune. Kontrola imunološkog statusa nakon izvršene vakcinacije vršiće se serološkim pregledom krvnih seruma.
U slučaju nepovoljne epizootiološke situacije, a na osnovu posebnih programa izrađenih primenom analize rizika, Ministarstvo može da naloži sprovođenje vakcinacije živine i pernate divljači, koja se drži u ekstenzivnim uslovima uzgoja, protiv atipične kuge živine vakcinama proizvedenim od mezogenog soja virusa.
Sprovođenje vakcinacije vrši ovlašćena veterinarska organizacija/služba pod nadzorom veterinarske inspekcije.
Naučni ili specijalistički veterinarski instituti sačiniće za vlasnike živine i pernate divljači u intenzivnom uzgoju program vakcinacije i kontrole imunološkog statusa (20 uzoraka krvi po objektu 10-14. dana posle izvršene vakcinacije u periodu tova ili odgoja, a u periodu eksploatacije nosilja priplodnih i konzumnih jaja svaka dva meseca). U slučajevima nepovoljne epizootiološke situacije sačiniće za živinu i pernatu divljač u intenzivnom uzgoju poseban program imunoprofilakse koje su dužni da obavezno dostave nadležnoj veterinarskoj inspekciji.
Kod živine namenjene za tov u ekstenzivnim uslovima uzgoja, vakcinacija će se obaviti dvokratno u starosti od jednog dana u inkubatoru raspršivanjem, kao i od 14. do 18. dana kroz vodu za piće, raspršivanjem ili okulonazalno prema uputstvu proizvođača.
Kod živine namenjene za proizvodnju priplodnih i konzumnih jaja u ekstenzivnim uslovima uzgoja, vakcinacija će se obaviti četvorokratno: prva vakcinacija će se obaviti u inkubatoru u starosti od jednog dana raspršivanjem, a ostale u starosti od 3, 6 i 12 nedelja prema uputstvu proizvođača vakcine uključujući i mogućnost upotrebe inaktivisane vakcine.
Pernata divljač i golubovi koji se drže u ekstenzivnim uslovima uzgoja, vakcinisaće se prema posebnom programu veterinarskih i specijalističkih instituta, uključujući mogućnost upotrebe inaktivisane vakcine.
Pod ekstenzivnim uslovima gajenja živine podrazumevaju se gazdinstva u kojima se drži ili uzgaja manje od 350 jedinki živine i pernate divljači.
Za svaku pojavu atipične kuge živine obavezno se obavlja epizootiološki uviđaj.
Sredstva za dijagnostička ispitivanja kod pojave sumnje na atipičnu kugu živine, sprovođenje vakcinacije živine koja se uzgaja u ekstenzivnim uslovima, kontrola imunološkog statusa živine gajene u ekstenzivnim uslovima, naknada štete za ubijene životinje, eutanazija sa neškodljivim uklanjanjem leševa, dezinfekcija i deratizacija zaraženog objekta i dvorišta, obezbeđena su u budžetu Republike Srbije.
Obavezna je vakcinacija svih pasa i mačaka starijih od tri meseca jedanput godišnje.
Lovački psi moraju biti vakcinisani dva puta godišnje, sa razmakom od šest meseci, a mogu ići u lov ako su vakcinisani najranije 15 dana, a najkasnije šest meseci pre izvođenja u lov. Korisnici lovišta dužni su da po lovištima vode evidenciju o psima koji se koriste u lovne svrhe.
Obavezno je obeležavanje svih pasa koji nisu obeleženi na propisan način prilikom njihovog vakcinisanja protiv besnila.
Vakcinacija pasa i mačaka obaviće se inaktivisanom vakcinom.
Sve odstreljene lisice moraju se dijagnostički pregledati na besnilo.
Pravna lica koja se bave lovstvom, odnosno korisnici lovišta obavezni su da u slučaju uginuća ili izlova lisica obaveste nadležnog veterinarskog inspektora koji će radi pregleda na besnilo organizovati uzimanje i slanje uzoraka materijala na laboratorijska ispitivanja u Naučni institut za veterinarstvo Srbije u Beogradu ili Zavod za antirabičnu zaštitu "Luj Paster" u Novom Sadu.
U skladu sa epizootiloškom situacijom, a na osnovu posebnih programa Ministarstva može se sprovoditi vakcinacija i drugih životinja na propisan način, kao i vakcinacija prijemčive divljači oralnom vakcinom.
Vlasnici životinja koje se drže na ispaši treba da spreče kontakt divljih i domaćih životinja.
Ministarstvo može na osnovu analize rizika izvršiti kontrolu imunološkog statusa pasa i mačaka serološkim pregledom krvnih seruma u ovlašćenoj laboratoriji.
Sredstva za dijagnostička ispitivanja kod pojave sumnje na besnilo, eutanaziju sa neškodljivim uklanjanjem leševa, dezinfekciju objekata i dvorišta i naknadu štete za ubijene životinje obezbeđena su u budžetu Republike Srbije.
Za pse i mačke poznatih vlasnika, sredstva za nabavku vakcine protiv besnila i mikročipova za obeležavanje pasa obezbeđena su u budžetu Republike Srbije.
Dehelmintizacija pasa i mačaka starijih od tri meseca protiv pseće pantljičare Echinococcus granulosus obaviće se sredstvom koje pouzdano ubija zrele i nezrele oblike pantljičare kontinuirano tokom cele godine.
Radi sprečavanja širenja jaja pantljičare u okolinu, obavezno je najmanje 48 časova posle tretiranja pasa njihov izmet učiniti neškodljivim.
Pravna lica koja se bave klanjem životinja za javnu potrošnju, kao i vlasnici koji kolju životinje za sopstvene potrebe, moraju promenjene organe učiniti neškodljivim prokuvavanjem, spaljivanjem ili preradom u kafilerijama. Neškodljivo uklanjanje mora biti pod nadzorom veterinarske inspekcije.
Veterinarski inspektor u klanici vodi evidenciju o svakom utvrđenom slučaju ehinokokoze i o tome obaveštava veterinarskog inspektora u mestu porekla životinje.
5. DIJAGNOSTIČKO ISPITIVANJE NAROČITO OPASNE ZARAZNE BOLESTI I ZOONOZE
Kod sumnje na pojavu naročito opasnih zaraznih bolesti i zoonoza, izvršiće se hitno uzorkovanje materijala pod nadzorom veterinarskog inspektora radi slanja na dijagnostička ispitivanja, sprovođenje epizootiološkog uviđaja i dijagnostička ispitivanja u ovlašćenom naučnom ili specijalističkom institutu.
Sredstva za dijagnostička ispitivanja kod pojave sumnje na naročito opasne zarazne bolesti i zoonoze, kontrola imunološkog statusa, naknadu štete za ubijene životinje, eutanaziju sa neškodljivim uklanjanjem leševa, dezinfekciju, dezinsekciju i deratizaciju zaraženog objekta i dvorišta, obezbeđena su u budžetu Republike Srbije.
6. DIJAGNOSTIČKA ISPITIVANJA GOVEDA, OVACA I KOZA NA BRUCELOZU I BOLEST PLAVOG JEZIKA, DIJAGNOSTIČKA ISPITIVANJA GOVEDA NA TUBERKULOZU I ENZOOTSKU LEUKOZU
Dijagnostička ispitivanja goveda na brucelozu, tuberkulozu, enzootsku leukozu goveda i bolest plavog jezika obaviće se u periodu januar-decembar. Dijagnostička ispitivanja ovaca i koza na brucelozu i bolest plavog jezika obaviće se u periodu januar-decembar.
Životinje, čije je mleko i proizvodi od mleka namenjeni za ljudsku ishranu, moraju prethodno biti dijagnostički pregledane na brucelozu, tuberkulozu, enzootsku leukozu goveda i infektivno zapaljenje vimena.
Za svaki pozitivan nalaz na brucelozu, tuberkulozu, enzootsku leukozu goveda i bolest plavog jezika obavezno se obavlja epizootiološki uviđaj.
Za dijagnostička ispitivanja na brucelozu i bolest plavog jezika goveda, ovaca i koza, tuberkulozu i enzootsku leukozu goveda, koja su predviđena ovim programom, nabavka dijagnostikuma za navedena ispitivanja, naknada štete za ubijene, odnosno zaklane životinje, za ubijanje na human način i neškodljivo uklanjanje leševa i dezinfekciju, dezinsekciju, deratizaciju zaraženog objekta i dvorišta, sredstva su obezbeđena u budžetu Republike Srbije.
Dijagnostičko ispitivanje goveda, osim mužjaka namenjenih za tov, vršiće se kod svih životinja starijih od 12 meseci, a dijagnostičko ispitivanje ovaca i koza vršiće se kod svih životinja starijih od 6 meseci u cilju ranog otkrivanja bruceloze i utvrđivanja i održavanja statusa gazdinstva goveda, ovaca i koza slobodnog od bruceloze.
Nadležni naučni i specijalistički veterinarski instituti vrše dijagnostička ispitivanja pouzdano obeleženih uzoraka krvnih seruma goveda, ovaca i koza primenom brze metode (brza serumska aglutinacija), a u slučaju pozitivnog rezultata primenom i potvrdne serološke metode (indirektna ELISA).
U slučaju dobijanja pozitivnog rezultata, vrši se ponovno uzorkovanje krvi kod svih prijemčivih životinja na gazdinstvu uz prisustvo veterinarskog inspektora i epizootiologa iz nadležnog veterinarskog instituta. Ispitivanje uzorka primenom potvrdne serološke metode (kompetitivna ELISA) na prisustvo specifičnih antitela protiv brucela vrste vrši se na nadležnom veterinarskom institutu.
Nadležni instituti su dužni da odmah po dobijanju pozitivnog nalaza dostave rezultate ispitivanja veterinarskom inspektoru i Ministarstvu.
Naučni i specijalistički veterinarski instituti dužni su da reprezentativan broj uzoraka seruma, određen od strane Ministarstva, čuvaju u banci seruma najmanje jednu godinu.
Metode i tehnike koje se koriste u laboratorijskoj dijagnostici bruceloze goveda, ovaca, koza i svinja, njihova standardizacija i tumačenje rezultata moraju biti usaglašene sa poslednjim izdanjem OIE Manual of Standards for Diagnostic Tests and Vaccines.
Svi antigeni koji se koriste za dijagnostiku bruceloze primenom metoda - brza serumska aglutinacija, spora serumska aglutinacija i reakcija vezivanja komplementa moraju biti pripremljeni od soja Brucella abortus biotip 1, Weybridge, soj 99 ili USDA SOJ 1119-3.
Standardni referentni serum za brzu serumsku aglutinaciju (RBT), sporu serumsku aglutinaciju i reakciju vezivanja komplementa je OIE međunarodni referentni standardni serum (OIEISS, ISAbS).
Ovce, koze i goveda kod kojih je dijagnostičkim ispitivanjem potvrđena bruceloza, najkasnije u roku od sedam dana, uz prisustvo veterinarskog inspektora ubijaju se na human način, a leševi neškodljivo uklanjaju na propisan način.
Goveda, ovce i koze koje potiču iz zaraženog stada, a kod kojih nije potvrđeno prisustvo antitela protiv brucela vrste, upućuju se na klanje.
U slučaju da serološki negativne životinje iz zaraženog dvorišta nije moguće uputiti na klanje Ministarstvo može odobriti njihovo ubijanje na human način.
Svi rasplodni ovnovi i jarčevi se, pre puštanja u promet, obavezno moraju ispitati na infekciju sa B.ovis (Epididimitis ovaca).
Radi ranog otkrivanja tuberkuloze i utvrđivanja statusa gazdinstva goveda slobodnog od tuberkuloze, vršiće se dijagnostičko ispitivanje na tuberkulozu kod svih goveda starijih od šest nedelja primenom intradermalnih tuberkulniskih testova, i to:
1) pojedinačni intradermalni test (tuberkulinizacija) koji se izvodi jednokratnom aplikacijom goveđeg (Mycobacterium bovis) tuberkulina PPD (purifikovani proteinski derivat);
2) intradermalni komparativni test (retuberkulinizacija) koji se izvodi aplikacijom goveđeg tuberkulina i aplikacijom avijarnog tuberkulina koje se vrše simultano.
Doza tuberkulina koja se aplikuje životinji ne sme biti manja od 2.000 internacionalnih jedinica (I.J.) goveđeg (Mycobacterium bovis) tuberkulina ni manja od 2.000 I.J. avijarnog (Mycobacterium avium) tuberkulina.
Zapremina tuberkulina koji se aplikuje intradermalno iznosi najviše 0,2 ml.
Tuberkulinizacija se izvodi intradermalnom aplikacijom goveđeg tuberkulina u kožu vrata sa leve strane životinje na prelazu iz prednje u srednju trećinu vrata. Ukoliko se aplikuju i goveđi i avijarni tuberkulin najbolje je da se svaki od njih aplikuje sa različite strane tela životinje, goveđi sa leve, a avijarni sa desne strane.
Tehnika tuberkulinskog testiranja i tumačenje rezultata:
1) Tehnika: Mesto na kome će se izvršiti aplikacija mora se ošišati i očistiti. Nabor kože na mestu aplikacije uzima se između kažiprsta i palca, meri kutimetrom, a izmerena vrednost se upisuje u evidenciju. Odmah posle toga aplikuje se tuberkulin na način koji obezbeđuje njegovu intradermalnu distribuciju.
2) Tumačenje rezultata:
Tumačenje rezultata vrši se kliničkim pregledom životinje i merenjem zadebljanja na koži na mestu gde je izvršena aplikacija tuberkulina, 72 sata nakon aplikacije, i to:
- negativna reakcija - ukoliko postoji samo ograničeni otok sa zadebljanjem kožnog nabora koji nije veći od 2 mm, a životinja ne ispoljava kliničke znake, kao što su difuzni otok, eksudacija, nekroza, bol ili zapaljenje limfnih kanala u području aplikacije ili limfnog čvora;
- sumnjiva reakcija - ukoliko se ne uoče klinički znaci navedeni u alineji 1. ove tačke i ako je povećanje zadebljanja kožnog nabora veće od 2 mm, a manje od 4 mm;
- pozitivna reakcija - ukoliko se uoče klinički znaci navedeni u alineji 1. ove tačke i ako je povećanje zadebljanja kožnog nabora na mestu aplikacije 4 mm ili veće.
Životinje koje nisu imale negativan rezultat na pojedinačnom intradermalnom testu (reagovale su sumnjivo ili pozitivno) biće podvrgnute intradermalnom komparativnom testu posle najmanje 42 dana, pod nadzorom veterinarskog inspektora i epizootiologa iz nadležnog instituta koji će vršiti i očitavanje reakcije.
3) Tumačenje intradermalnog komparativnog testa (retuberkulinizacija) za uspostavljanje i održavanje statusa stada službeno slobodnog od tuberkuloze goveda:
- pozitivan: kod kojeg je zadebljanje na koži gde je aplikovan goveđi tuberkulin veće za 4 mm od mesta gde se aplikuje avijarni tuberkulin ili gde se uočava prisustvo kliničkih simptoma;
- sumnjiv: gde je zadebljanje na mestu aplikacije goveđeg tuberkulina veće za 1 mm do 4 mm od mesta gde je aplikovan avijarni tuberkulin uz odsustvo kliničkih simptoma;
- negativan: ukoliko je utvrđena negativna reakcija na goveđi tuberkulin ili pozitivna ili sumnjiva reakcija na goveđi tuberkulin, ali koja je jednaka ili manja od pozitivne ili sumnjive reakcija na avijarni tuberkulin uz odsustvo kliničkih simptoma u oba slučaja.
Životinje koje nisu reagovale negativno (reagovale su sumnjivo ili pozitivno) na ponovljenom testu smatraju se pozitivnim na tuberkulinizaciju.
U promet se ne sme staviti nijedna životinja koja pokaže na intradermalnom testu povećanje debljine kožnog nabora veće od 2 mm ili koja ima kliničke simptome tuberkuloze goveda.
Životinje kod kojih je dijagnostičkim ispitivanjem utvrđena tuberkuloza nadležni veterinarski inspektor u najkraćem roku upućuje na klanje. U slučaju da životinju nije moguće uputiti na klanje, Ministarstvo može odobriti njihovo ubijanje na human način. Šest meseci posle uklanjanja životinja koje su reagovale pozitivno izvršiće se ponovno ispitivanje svih goveda na tuberkulozu.
Sva zaklana goveda moraju da se pregledaju na prisustvo patoanatomskih lezija karakterističnih za tuberkulozu. Ukoliko se posle klanja ustanovi prisustvo takvih promena, one moraju da se pošalju u ovlašćenu laboratoriju radi bakterioloških ispitivanja na prisustvo uzročnika tuberkuloze.
Veterinarski inspektor u klanici mora da vodi posebnu evidenciju o svakom utvrđenom slučaju tuberkuloze goveda, svinja i živine i da o nalazu obavesti nadležnog veterinarskog inspektora u mestu porekla tuberkulozne životinje.
Radi utvrđivanja što većeg broja obolelih ili inficiranih životinja u zapatu, epizootiološkoj jedinici ili području, Ministarstvo može, pored tuberkulinskog testa, primeniti korišćenje gama-interferon testa na način koji je propisan u poslednjem izdanju OIE Manual of Standards for Diagnostic Tests and Vaccines.
Tuberkulinski prečišćeni proteinski derivat (tubererkulinski PPD, goveđi ili avijarni) koji se koristi za izvođenje testa intrakutane tuberkulinizacije je preparat pripremljen od toplotom tretirane i lizirane kulture Mycobacterium bovis, odnosno Mycobacterium avium. Preparat može otkriti kasnu preosetljivost kod životinje senzibilisane na mikroorganizme iste vrste.
Radi ranog otkrivanja enzootske leukoze goveda i uspostavljanja statusa gazdinstva slobodnog na ovu bolest izvršiće se dijagnostičko ispitivanje svih goveda starijih od 24 meseca na celoj teritoriji Republike Srbije.
Dijagnostička ispitivanja izvršiće se metodom ELISA testa na grupnim uzorcima od pet životinja. Ako se u grupnom uzorku ustanovi pozitivna reakcija, izvršiće se i pojedinačno ispitivanje uzoraka krvnih seruma.
Ako se utvrdi prisustvo pozitivnih životinja, izvršiće se dijagnostička ispitivanja u gazdinstvu svih goveda starijih od šest meseci uz obavezno sprovođenje epozootiološkog uviđaja.
Životinje kod kojih je dijagnostičkim ispitivanjem utvrđena enzootska leukoza, najkasnije u roku od 30. dana, nadležni veterinarski inspektor upućuje na klanje. U slučaju da životinje nije moguće uputiti na klanje Ministarstvo može odobriti njihovo ubijanje na human način.
Kod životinja kod kojih je dijagnostičkim ispitivanjem utvrđena enzootska leukoza zabranjen je prirodni pripust i veštačko osemenjavanje životinja.
Sva zaklana goveda moraju biti pregledna na liniji klanja od strane veterinarskog inspektora koji će sve tumore sumnjive na lympho-sarcoma poslati Naučnom institutu za veterinarstvo Srbije u Beogradu, radi daljih dijagnostičkih ispitivanja.
Veterinarski inspektor u klanici mora da vodi posebnu evidenciju o svakom utvrđenom slučaju tumora i da o pozitivnom nalazu obavesti nadležnog veterinarskog inspektora u mestu porekla leukozne životinje.
Nadležni veterinarski inspektor u mestu porekla leukozne životinje mora izvršiti nadzor nad dijagnostički ispitivanjima na leukozu u gazdinstvu iz kojeg potiču obolele životinje.
Radi otkrivanja, praćenja i suzbijanja bolesti plavog jezika sprovodiće se dijagnostičko ispitivanje uzoraka krvnih seruma ELISA testom od prijemčivih životinja, kao i kontinuirano hvatanje i identifikacija vektora virusa plavog jezika (insekata iz roda Culicoides), u skladu sa programom i planom Ministarstva.
5) Infektivno zapaljenje vimena
Proizvođači mleka i proizvoda od mleka namenjenih za ljudsku ishranu dužni su da podvrgnu svaku muznu kravu, ovcu i kozu pregledu na poremećaj sekrecije vimena dva puta godišnje u razmaku od šest meseci primenom brze metode (Kalifornija mastitis test). U slučaju pozitivne reakcije, nadležna veterinarska organizacija će uzorak mleka dostaviti nadležnom institutu na bakteriološko ispitivanje.
7. DIJAGNOSTIČKO ISPITIVANJE NA TRIHINELOZU, SALMONELOZU I TIFUS ŽIVINE, INFLUENCU PTICA, HLAMIDIOZU PTICA, INFEKTIVNU ANEMIJU KONJA, LEPTOSPIROZU, KJU-GROZNICU, BOLESTI RIBA I BOLESTI PČELA
Dijagnostičko ispitivanje na trihinelozu, salmonelozu i tifus živine, influencu ptica, hlamidiozu ptica, infektivnu anemiju konja, leptospirozu, kju-groznicu, bolesti riba i bolesti pčela obavljaće se u kontinuitetu.
Dijagnostički pregled na prisustvo larve Trichinella vršiće se metodom kompresije ili veštačke digestije u uzorcima mesa svih zaklanih svinja, zaklanih konja, svih odstreljenih divljih svinja, kao i kod svinja zaklanih u domaćinstvu za sopstvene potrebe.
Prilikom klanja svinja za sopstvene potrebe vlasnik ili držalac životinje mora, uz propisani uzorak mesa za pregled na trihinelozu dostaviti veterinarskoj organizaciji koja vrši pregled i ušnu markicu radi identifikacije uzorka zaklane životinje.
Obavezna je sistemska deratizacija zaraženog područja i neškodljivo uklanjanje leševa glodara, kao i planska deratizacija svih objekata u kojima se drže i uzgajaju životinje.
Plan deratizacije donosi nadležni naučni ili veterinarski specijalistički institut na osnovu analize epizootiološke situacije za svoje područje, uz saglasnost Ministarstva.
Sistemsku deratizaciju zaraženog područja vrše veterinarske organizacije kojima su po javnom konkursu i zaključenom ugovoru sa Ministarstvom, ustupljeni navedeni poslovi iz Programa mera i ispunjavaju propisane uslove za vršenje dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije.
Veterinarski inspektor u klanici vodi evidenciju o svakom utvrđenom slučaju trihineloze i o tome obaveštava veterinarskog inspektora u mestu porekla životinje.
2) Salmoneloza-pularoza živine (Salmonella pullorum), tifus živine (S.gallinarum) i infekcije živine sa S.enteritidis, S. typhimurium i S.arizonae
U cilju sprečavanja pojave, širenja i suzbijanja salmoneloze živine, sva gazdinstva na kojima se drži i uzgaja živina i pernata divljač, moraju biti registrovani i evidentirani u Centralnoj bazi.
Konzumna i priplodna jaja mogu se staviti u promet ili u inkubator samo ukoliko su slobodna od salmoneloze. Uzorke za laboratorijska ispitivanja može dostaviti samo nadležni veterinarski inspektor, a laboratorijski nalaz ne sme biti stariji od 30 dana.
Obavezno je laboratorijsko ispitivanje (bakteriološko, odnosno serološko) svih jata živine i pernate divljači čiji se proizvodi koriste za javnu potrošnju. Slanje uzoraka iz ovih objekata mora biti pod nadzorom veterinarskog inspektora. Veličina uzoraka data je tabelama, i to:
Tabela broj 1 Živina u uzgoju i za proizvodnju priplodnih jaja;
Tabela broj 2 Proizvodnja u inkubatorima;
Tabela broj 3 Živina u uzgoju za proizvodnju konzumnih jaja;
Tabela broj 4 Živina za tov.
Jato živine i pernate divljači koja je namenjena za klanje (koje podrazumevaju isključivo životinje iste vrste i starosti koje potiču iz istog objekta) mora biti slobodno od Salmonella spp., a što će biti potvrđeno laboratorijskim nalazom ovlašćenog naučnog, odnosno specijalističkog veterinarskog instituta, koji ne sme biti stariji od 15 dana.
Fabrika i mešaone stočne hrane dužne su da dostavljaju na bakteriološki pregled jednom mesečno u nadležni veterinarski institut uzorke svih hraniva (komponenti) životinjskog porekla pre pripremanja krmnih smeša, kao i uzorke svih gotovih smeša.
Vršiće se aktivni i pasivni nadzor nad živinom, pernatom divljači i divljim pticama, i to:
- u okviru pasivnog nadzora veterinarske ambulante, veterinarske stanice i veterinarske službe će svaki slučaj sumnje na influencu kod živine, pernate divljači i divljih ptica, poslati na laboratorijsko ispitivanje;
- u okviru aktivnog nadzora dijagnostičko ispitivanje obuhvatiće živinu, pernatu divljač i divlje ptice po posebnom programu ispitivanja koje će doneti Ministarstvo;
- u slučaju nepovoljne epizootiološke situacije u okolnim zemljama i regionu, Ministarstvo može doneti poseban program ispitivanja koji je finansiran iz budžeta Republike Srbije.
Sva matična jata i gazdinstva na kojima se drže i uzgajaju i na kojima se obavlja promet egzotičnih, ukrasnih i sobnih ptica i golubova moraju biti registrovana u Ministarstvu, a ptice koje potiču iz ovih objekta, a namenjene su za rasplod, prodaju, izložbe i slično moraju biti slobodne od hlamidioze.
Laboratorijska ispitivanja na hlamidiozu ptica vršiće se u nadležnom veterinarskom institutu. Laboratorijski nalaz za ptice u prometu ne sme biti stariji od 60 dana.
Radi otkrivanja, praćenja i suzbijanja infektivne anemije konja sprovodiće se obeležavanje svih konja mikročipovima i njihovo dijagnostičko ispitivanje primenom Coggins testa (agar gel imunodifuzionim test), kao i evidentiranje gazdinstva na kojima se uzgajaju konji.
Kada držalac konja prodaje ili na drugi način otuđuje konje potvrda o izvršenom pregledu na infektivnu anemiju konja ne sme biti starija od 30 dana.
Sredstva za nadoknadu štete vlasnicima za ubijene, odnosno zaklane životinje obezbeđena su u budžetu Republike Srbije.
Radi otkrivanja, praćenja i suzbijanja leptospiroze vršiće se dijagnostička ispitivanja primenom metode mikroskopska aglutinacija (MAT) kod bikova, nerastova, ovnova, jarčeva i pastuva koji služe za prirodni pripust i proizvodnju semena za veštačko osemenjavanje dva puta godišnje.
U slučaju nepovoljne epizootiološke situacije na osnovu posebnog programa Ministarstva, a na predlog nadležnog veterinarskog instituta može se vršiti ispitivanje i drugih vrsta i kategorija životinja.
Ispitivanja na kju-groznicu vršiće se kod otkrivanja epizootiološke pozadine (rezervoara infekcije) nakon epidemija kod ljudi i osoba profesionalno izloženih infekciji, kao i kod svakog pobačaja kod goveda, ovaca i koza.
Izvršiće se evidencija i registracija svih objekata za uzgoj i držanje riba, uključujući i ona za sportski ribolov, na kojima se mora obezbediti stalni veterinarski nadzor sa redovnim kliničkim pregledom ribe i laboratorijskim analizama.
U odgajilištima (ribnjacima) šarana sprovodi se laboratorijska kontrola zdravstvenog stanja riba (eritrodermatitisa, prolećne viremije i zapaljenja ribljeg mehura šarana).
Radi otkrivanja, praćenja i suzbijanja bolesti pčela, obavezna je evidencija svih gazdinstava na kojima se uzgajaju pčele.
U promet mogu da se stave samo zdrave pčelinje zajednice, odnosno one koje potiču sa registrovanih gazdinstava i kod kojih su sprovedene predviđene mere.
a) Američka kuga pčelinjeg legla
Na gazdinstvima u kojima je u 2007. godini utvrđena američka kuga moraju se klinički pregledati sve pčelinje zajednice, kao i one koje se nalaze u krugu prečnika tri kilometara od zaraženog pčelinjaka.
Na gazdinstvima za uzgoj i prodaju matica, koja moraju biti registrovana u Ministarstvu, vršiće se klinički pregled svih pčelinjih zajednica. Iz pčelinjih društava koja su sumnjiva na bolest, veterinarski inspektor će naložiti dostavljanje uzoraka u laboratoriju na pregled na američku kugu pčelinjeg legla. Svaka sumnja se mora potvrditi laboratorijskim analizama sa procenom starosti procesa.
Na pregled se dostavlja komad saća sa poklopljenim leglom veličine 10x10 cm na kome su znaci bolesti dobro vidljivi i u odgovarajućoj ambalaži.
Sredstva za naknadu štete koja je nastala uništavanjem košnica posle dijagnostikovanja kuge pčela, dezinfekcija zaraženog pčelinjaka i uništavanje zaraženog roja pčela obezbeđena su u budžetu Republike Srbije, ako patološki proces nije stariji od dva meseca.
Prilikom otvaranja pčelinjih zajednica u proleće zimske gubitke uginulih pčela dostaviti na laboratorijski pregled nadležnom naučnom ili specijalističkom veterinarskom institutu. Materijal za pregled dostavlja nadležna veterinarska služba pod nadzorom veterinarske inspekcije.
U toku sezone uzgoja i prometa matica iz svih pčelinjih zajednica, nadležni veterinarski inspektor naložiće uzorkovanje pčela i njihovo slanje na laboratorijska ispitivanja.
Dijagnostički pregled na svim pčelinjacima vršiće se na varoozu, a po potrebi i preventivno tretiranje pčelinjih zajednica i to pet pčelinjih zajednica na pčelinjacima koji imaju do 50 zajednica, odnosno tretiranje 10% pčelinjih zajednica na gazdinstvima koja imaju više od 50 zajednica.
Dijagnostičko ispitivanje obavljaće se u naučnim i specijalističkim veterinarskim institutima na materijalima dostavljenim isključivo preko nadležne veterinarske službe pod nadzorom veterinarske inspekcije.
Na svim pčelinjacima će se izvršiti pregled podloške na uzročnika tropileloze (Tropilaelaps spp.) i to u vremenu dijagnostičkog pregleda na varoozu.
Na svim pčelinjacima će se izvršiti pregled pčelinjih društava na etinozu (Aethina tumida) i to u vreme dijagnostičkog pregleda na varoozu.
10) Infekcije goveda, ovaca i koza izazvane anaerobnim i aerobnim uzročnicima
U područjima u kojima postoji rizik od pojave ili se utvrde ove infekcije, vršiće se vakcinacija i serumizacija prijemčivih životinja po rešenju veterinarskog inspektora, a na osnovu mišljenja nadležnog naučnog ili specijalističkog instituta.
11) Zdravstveni nadzor kod divljači i divljih životinja
U cilju praćenja zdravstvenog stanja i utvrđivanja epizootiološke situacije (zaraznih i parazitskih bolesti) kod divljači i divljih životinja sprovodiće se imunoprofilaktičke mere i dijagnostička ispitivanja u zavisnosti od životinjske vrste na osnovu programa nadležnog naučnog ili specijalističkog instituta uz saglasnost Ministarstva.
8. DIJAGNOSTIČKA ISPITIVANJA KOD POBAČAJA
Vlasnik, odnosno držalac životinje dužan je da prijavi svaki slučaj pobačaja kod krava, junica, ovaca, koza, krmača, nazimica i kobila, veterinarskoj organizaciji.
Organizovanje, uzimanje i slanje patološkog materijala i krvi u nadležni naučni ili specijalistički institut vrši veterinarska organizacija, uz prisustvo veterinarskog inspektora, radi utvrđivanja uzorka pobačaja (leptospiroza, listerioza, Q groznica, itd.).
Sredstva za dijagnostička ispitivanja kod utvrđivanja uzorka pobačaja obezbeđena su u budžetu Republike Srbije.
9. DIJAGNOSTIČKO ISPITIVANJE U CENTRIMA ZA VEŠTAČKO OSEMENJAVANJE GOVEDA I SVINJA I DIJAGNOSTIČKO ISPITIVANJE PRIPLODNIH BIKOVA I NERASTOVA KOJI SE KORISTE ZA PRIRODNO PARENJE
Dijagnostičkom ispitivanju u centrima za veštačko osemenjavanje goveda i dijagnostičkom ispitivanju priplodnih bikova koji se koriste za prirodno parenje podležu sve priplodne životinje dva puta godišnje na brucelozu, tuberkulozu, enzootsku leukozu goveda, kampilobakteriju, trihomonijazu, infektivni bovini rinotraheitis i infektivni pustulozni vulvovaginitis i leptospirozu.
Pored ispitivanja na prisustvo specifičnih antitela u uzorcima krvnih seruma priplodnih životinja na brucelozu, leukozu, infektivni bovini rinotraheitis i infektivni pustulozni vulvovaginitis i leptospirozu moraju se izvršiti virusološka ispitivanja semena i to na svakih šest meseci na goveđu virusnu dijareju i na svaka tri meseca na infektivni bovini rinotraheitis i infektivni pustulozni vulvovaginitis i mikrobiološka ispitivanja ispirka prepucijuma bikova na Campylobacter fetus bsp.venerealis i Trichomonas fetus na svakih šest meseci.
Dijagnostičkom ispitivanju priplodnih nerastova u centrima za veštačko osemenjivanje svinja podležu sve priplodne životinje dva puta godišnje, i to na:
- brucelozu (B. abortus, B suis) primenom brze serumske aglutacije, a u slučaju pozitivnog nalaza će se izvršiti ispitivanja primenom metoda spora serumska aglutinacija i kompetitivna ELISA;
- tuberkulozu (bovinim tuberkulinom);
- aujeckijevu bolest (metodama baziranim na serum neutralizaciji ili ELISA testu);
- leptospirozu (MAT metoda).
Priplodne životinje moraju biti klinički zdrave, a rezultati laboratorijskih ispitivanja na navedene bolesti moraju biti negativni.
Sredstava za dijagnostička ispitivanja na brucelozu priplodnih bikova, nerastova, tuberkulozu priplodnih bikova i nerastova, enzootsku leukozu priplodnih bikova obezbeđena su u budžetu Republike Srbije.
10. PLAN SPROVOĐENJA IMUNOPROFILAKTIČKIH MERA I DIJAGNOSTIČKIH ISPITIVANJA
Sprovođenje aktivnosti po Programu mera vrše veterinarske organizacije kojima su po javnom konkursu i zaključenom ugovoru sa Ministarstvom, ustupljeni navedeni poslovi iz Programa mera, izuzev poslova vakcinacije pasa i mačaka koje mogu obavljati sve veterinarske organizacije u skladu sa zakonom.
Veterinarske službe sprovode Program mera za potrebe sopstvenog stočarstva.
Pre početka sprovođenja imunoprofilaktičkih mera i dijagnostičkih ispitivanja veterinarske organizacije, odnosno veterinarske službe prave plan koji se obavezno dostavlja nadležnom veterinarskom inspektoru. Jedan primerak plana overen od strane ovlašćenog lica iz veterinarske organizacije i veterinarskog inspektora dostavlja se nadležnom institutu. Institut objedinjuje sve izveštaje i izveštaj overen potpisom i pečatom od strane ovlašćenog lica u institutu i šefa veterinarske inspekcije dostavlja se Ministarstvu.
Dijagnostička ispitivanja obavljaće naučni i specijalistički veterinarski instituti, Zavod za antirabičnu zaštitu "Luj Paster" u Novom Sadu i Fakultet veterinarske medicine u Beogradu. U slučaju da nadležni veterinarski institut nije akreditovan za sprovođenje propisanih metoda, ispitivanje će sprovoditi naučni ili specijalistički institut koji je akreditovan za ta ispitivanja.
Ispitivanja za vrste i kategorije životinja koja nisu propisana ovim programom mera sprovodiće se u skladu sa važećim podzakonskim aktima za navedenu bolest.
Naučni, odnosno veterinarski instituti vršiće distribuciju veterinarskih lekova i medicinskih sredstava za sprovođenje Programa mera, a po raspodeli Ministarstva.
Veterinarske organizacije i nadležni naučni, odnosno specijalistički veterinarski instituti dužni su da vode evidenciju o poslovima po Programu mera, a izveštaje o sprovedenim merama dostave Ministarstvu najkasnije do 15. u tekućem mesecu za prethodni mesec.
Promet živih životinja dozvoljen je samo ukoliko su obeležene i evidentirane na propisan način, ukoliko potiču iz gazdinstava registrovanih i evidentiranih u Centralnoj bazi, ukoliko su sprovedeni poslovi po Programu mera za datu životinjsku vrstu i starosnu kategoriju, na registrovanim stočnim pijacama, dogonima i drugim otkupnim mestima koja su pod stalnom veterinarskom kontrolom.
Životinje, hrana i proizvodi životinjskog porekla mogu da se stave u promet samo ako su izvršene sve mere utvrđene Programom mera.
ŽIVINA U UZGOJU I ZA PROIZVODNJU PRIPLODNIH JAJA
Kategorija/Uzrast |
Mesto uzimanja |
Uzorak |
Broj uzoraka |
Učestalost |
|
jednodnevni pilići (do 72 sata starosti) |
iz objekta za uzgoj |
transportni podlošci |
10 transportnih |
odmah po isporuci |
|
1-3. nedelja starosti |
iz objekta za uzgoj |
uginuli pilići |
najmanje 10 uginulih pilića |
1x |
|
8. nedelja starosti |
iz objekta za uzgoj |
zbirni uzorak fecesa |
5 uzoraka* |
1x |
|
12. nedelja starosti |
iz objekta za uzgoj |
zbirni uzorak fecesa |
5 uzoraka* |
1x |
|
16. nedelja starosti |
iz objekta za uzgoj |
zbirni uzorak fecesa |
5 uzoraka* |
1x |
|
21. nedelja starosti |
iz objekta za uzgoj |
zbirni uzorak fecesa |
5 uzoraka* |
1x |
|
posle pronošenja |
iz objekta za uzgoj |
krv |
Veličina jata |
broj |
1. put pri proizvodnji |
do 120 |
Jednak broju |
2. put u starosti |
|||
preko 120 |
120 |
|
|||
zbirni uzorak fecesa |
5 uzoraka* |
1x mesečno |
|||
uginula živina |
najmanje 3 |
1x mesečno |
|||
*(1 uzorak predstavlja 12 svežih pojedinačnih fecesa) |
|||||
Kategorija/Uzrast |
Mesto uzimanja |
Uzorak |
Broj uzoraka |
Učestalost |
inkubatori kapaciteta manjeg |
inkubator |
neizleženo pile u ljusci |
1 uzorak |
po 1 x od svakog jata čija su jaja |
inkubatori kapaciteta većeg od |
inkubator |
neizleženo pile u ljusci |
2 uzorka |
po 1 x od svakog jata čija su jaja |
*(1 uzorak predstavlja 30 neizleženih ili jednodnevnih pilića) |
||||
ŽIVINA U UZGOJU I ZA PROIZVODNJU KONZUMNIH JAJA
Kategorija/Uzrast |
Mesto uzimanja |
Uzorak |
Broj uzoraka |
Učestalost |
|
jednodnevni pilići |
iz objekta za uzgoj |
transportni podlošci |
10 transportnih podložaka |
odmah po isporuci |
|
3. nedelja starosti |
iz objekta za uzgoj |
zbirni uzorak fecesa |
5 uzoraka |
1x |
|
8. nedelja starosti |
iz objekta za uzgoj |
zbirni uzorak fecesa |
5 uzoraka* |
1x |
|
14. nedelja starosti |
iz objekta za uzgoj |
zbirni uzorak fecesa |
5 uzoraka* |
1x |
|
od 25. nedelja starosti |
iz objekta za uzgoj |
jaja (1 uzorak čini 10 |
Veličina jata |
Broj uzoraka |
1 x mesečno |
|
Do 500 |
3 |
|||
501-5000 |
6 |
||||
5001-10000 |
9 |
||||
Preko 10000 |
12 |
||||
zbirni uzorak fecesa |
5 uzoraka* |
1x mesečno |
|||
uginula živina |
Najmanje 3 |
1x mesečno |
|||
*(1 uzorak predstavlja 12 svežih pojedinačnih fecesa) |
|||||
Kategorija/Uzrast |
Mesto uzimanja |
Uzorak |
Veličina jata |
Broj uzoraka |
Učestalost |
jednodnevni pilići |
iz objekta za uzgoj |
transportni podlošci |
do 500 |
10 podložaka, |
odmah po isporuci |
501-5000 |
10 podložaka, |
||||
5001-12000 |
10 podložaka, |
||||
preko 12000 |
10 podložaka, |
||||
živina u tovu |
iz objekta za uzgoj |
zbirni uzorak fecesa |
do 500 |
1 |
do 14 dana pre klanja |
501-5000 |
3 |
||||
5001-12000 |
4 |
||||
preko 12000 |
5 |
||||
*(1 uzorak predstavlja 12 svežih pojedinačnih fecesa) |
|||||