ORGANIZACIJA PRODUŽENOG BORAVKA CELODNEVNE NASTAVE I ŠKOLE U PRIRODI U OSNOVNOJ ŠKOLI ("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 2/91)

1. Osnovna škola organizuje produženi boravak i celodnevnu nastavu, kao oblike obrazovno-vaspitnog rada (član 12. Zakona o osnovnom obrazovanju i vaspitanju - od 26. januara 1990. godine), radi ostvarivanja određenih socijalno-pedagoških ciljeva i zadataka, kao što su:

- doprinos istinskoj demokratizaciji osnovnog obrazovanja i vaspitanja, naročito ublažavanje posledica stvorenih delovanjem naglašenih socijalnih razlika u društvu;

- humanije reagovanje na potrebe preangažovanih roditelja ili staratelja koje omogućuje uspešnije obavljanje poslova i radnih zadataka na radnim mestima u preduzećima i ustanovama;

- potpunije obezbeđivanje uslova za intelektualni, emocionalni, moralni, estetski, radni, socijalni i ukupni psihofizički razvoj ličnosti, prvenstveno deci koja potiču iz porodica koje iz objektivnih ili subjektivnih razloga nisu u mogućnosti da celovitije ostvaruju svoju životnu i socijalnu funkciju;

- stvaranje preduslova za organizovano praćenje odmerenosti i primerenosti zahteva utvrđenih zajedničkim planom i programom, udžbenicima, priručnicima i drugim izvorima znanja;

- sticanje povratnih informacija o ukupnoj valjanosti primenjenih metoda, oblika i sredstava u procesu obrazovno-vaspitnog rada, posebno na časovima samostalnog rada učenika, u aktivnostima u slobodnom vremenu učenika i u vrednovanjima pismenih i praktičnih radova učenika;

- humanizacija interpersonalnih odnosa u školi i u saradnji sa roditeljima učenika.

2. Produženim boravkom i celodnevnom nastavom obuhvataju se prvenstveno učenici sa teškoćama u intelektualnom, emocionalnom i socijalnom razvoju; učenici koji žive u nepotpunim porodicama; učenici čije su porodične prilike nesređene; učenici koji žive i rade u veoma slabim stambenim uslovima; učenici čiji roditelji borave u inostranstvu, ili su povratnici, pa im je nužna organizovanija dopunska pomoć zbog razlika u programima; učenici-putnici; učenici s kojima se izvodi dvojezična nastava; učenici čiji su roditelji sezonski radnici; učenici čija su oba roditelja zaposlena.

3. Utvrđivanje potrebe za organizovanjem produženog boravka i celodnevne nastave pokreće savet roditelja škole u saradnji sa nastavničkim većem, a odluku o otvaranju grupa i odeljenja donosi savet škole uz prethodno mišljenje prosvetno-pedagoške službe, prosvetne inspekcije, odgovarajuće službe skupštine opštine i saglasnosti fonda za osnovno obrazovanje i vaspitanje opštine, odnosno grada.

4. Prilikom procenjivanja da li postoje uslovi za otvaranje grupa ili odeljenja produženog boravka ili celodnevne nastave sagledava se, pored ostalog, i sledeće: prostorni uslovi za obavezne nastavne i druge obrazovno-vaspitne aktivnosti; mogućnosti za organizovanje sportske i muzičke aktivnosti, za kulturno-prosvetne, sportske i druge vrste slobodnih i stvaralačkih aktivnosti, za jutarnje prihvatanje učenika i celovitu ishranu učenika u školi; opremljenost škole nameštajem, nastavnim sredstvima, bibliotečkim fondom i drugom neophodnom opremom. Uslovi za održavanje lične higijene i bavljenje na čistom vazduhu; nivo u kvalitetu pedagoške organizacije života i rada; kadrovski uslovi za rad u planiranim grupama i odeljenjima koja će raditi produženo ili celodnevno.

Procenu vrši, u skladu sa ovim uputstvima i odgovarajućim propisima i normativima, komisija koju čine: delegat fonda za osnovno obrazovanje i vaspitanje, prosvetni savetnik, prosvetni inspektor, socijalni radnik, lekar i učitelj koji ima iskustva u radu sa učenicima u produženom boravku ili celodnevnoj nastavi.

5. Svi oblici i vidovi obrazovno-vaspitnog rada sa učenicima obuhvaćenim produženim boravkom i celodnevnom nastavom proističu iz Zajedničkog plana i programa obrazovno-vaspitnog rada u osnovnoj školi, s tim što se domaći zadaci učenika organizuju i izvršavaju u školi, i to kao posebni, rasporedom predviđeni časovi samostalnog rada ili integralno sa ostalim, nastavnim i drugim časovima rada u školi.

Svi propisani fondovi časova za sve oblike i vidove rada udvostručavaju se izuzev onih utvrđenih za redovnu nastavu, zatim samostalni rad koji svakodnevno traje po jedan školski čas i za aktivnosti u slobodnom vremenu koje se svakodnevno organizuju u trajanju od najmanje 150 minuta, ne računajući vreme jutarnjeg prihvatanja učenika.

6. Samostalnim radom učenici u produženom boravku i celodnevnoj nastavi organizovano i planski, uz stručno-pedagošku pomoć i saradnju sa nastavnikom, utvrđuju, produbljuju, primenjuju i konačno usvajaju nova znanja, umenja i navike. On se svakodnevno organizuje iz srpskohrvatskog, odnosno maternjeg jezika i matematike, a povremeno u toku godine iz poznavanja društva i poznavanja prirode. Zadatak nastavnika je da uvodi učenike u metode i tehnike učenja i da doprinosi didaktičko-metodičkoj i programskoj korelaciji sa ostvarivanjima programskih zadataka u ostalim predmetima i vidovima rada.

Zadaci urađeni na časovima samostalnog rada se analiziraju, ispravljaju i vrednuju, ali se ne ocenjuju.

7. Učeniku u produženom boravku i celodnevnoj nastavi mogu se planski i pedagoški organizovano zadavati sledeći pripremni domaći zadaci, kao što su:

- čitanje obavezne školske i domaće lektire,

- čitanje listova i časopisa za decu,

- korišćenje pravopisa, leksikona, enciklopedija i raznovrsnih kaseta sa zvučnim i zvučno-vizuelnim sadržajima,

- memorisanje kraćih poetskih i proznih tekstova,

- vođenje dnevnika i kalendara prirode i društva,

- izvođenje posmatranja i praktičnih radova sa zapisivanjem i ilustrovanjem, odnosno snimanjem,

- gledanje i slušanje određenih pozorišnih i filmskih predstava, kao i televizijskih i radio-emisija,

- posećivanje kulturno-prosvetnih ustanova, istorijskih i drugih značajnih ili znamenitih objekata,

- praćenje izložbi i učestvovanje u manifestacijama,

- učestvovanje u humanitarnim i drugim društveno-korisnim akcijama, naročito onim ekološkog karaktera,

- izrada manje složenih didaktičkih materijala.

O planiranju i ostvarivanju ovih aktivnosti učenika redovno se upoznaju roditelji na roditeljskim sastancima ili u okviru "dana otvorenih vrata", i to na osnovu dobro vođene evidencije.

8. Aktivnosti u slobodnom vremenu učenika imaju prvenstveno rekreativno-zabavni i stvaralački karakter, i one mogu biti: radno-tehničke, proizvodne i humanitarne, zatim kulturno-umetničke, sportske i zabavne.

Organizuju se na principu potpune slobode izbora, dobrovoljnosti, samoorganizovanosti učenika u okviru različitih grupa i kolektiva, kako bi omogućile da u njima učenici stvaraju, otkrivaju, predstavljaju, uvežbavaju, odmeravaju, izražavaju rečima, zvucima, pokretima, bojama i drugim raznovrsnim oblicima i sredstvima. U njima učenici učestvuju bez obzira na uzrast a u zavisnosti od interesovanja za sadržaje koji se organizovano i planski nude. Ove aktivnosti se planiraju i programiraju godišnjim programom rada škole, a u njihovoj realizaciji mogu učestvovati i saradnici (stariji učenici, roditelji, studenti, budući učitelji i vaspitači i drugi), ali samo u onim aktivnostima koje nisu programirane Zajedničkim planom i programom u okviru redovnih i fakultativnih aktivnosti.

9. Učenicima u produženom boravku i celodnevnoj nastavi organizuje se ishrana u školi sa najmanje tri obroka (doručak, užina i ručak). O kvalitetu jelovnika ishrane učenika brinu odgovarajuće organizacije zadužene za brigu o ishrani mladih u školama i u sastavljanju jelovnika, na određeni način, učestvuju učenici i nastavnici koji rade sa njima.

Sa učenicima se hrane i učitelji.

Školski lekar brine o praćenju fizičkog razvoja učenika u vezi s tim sarađuje sa organizatorima ishrane učenika i roditeljima učenika.

10. U grupe produženog boravka uključuju se učenici iz različitih razreda (heterogene grupe) ili učenici iz odeljenja istog razreda (homogene grupe), a odeljenja celodnevne nastave čine učenici istog razreda i odeljenja. Potrebe i uslovi određuju da li će se Škola opredeliti za grupe produženog boravka ili odeljenja celodnevne nastave, odnosno da li će imati oba oblika organizovanja.

11. U dnevnoj i nedeljnoj organizaciji i izvođenju obrazovno-vaspitnog rada u grupama produženog boravka i odeljenjima celodnevne nastave Škola obezbeđuje:

- jutarnje prihvatanje učenika, dece iz porodica kojima je to potrebno, a koje počinje oko 6.00 sati;

- jutarnja fiskulturna rekreacija u trajanju od 5 do 10 minuta;

- doručak učenika i učitelja između 7.00 i 7.30 sati;

- pripreme za obavezne prepodnevne aktivnosti koje teku od 7.30 do 7.50 sati;

- prepodnevne obavezne aktivnosti čije je trajanje, po pravilu, četiri školska časa;

- prepodnevna užina koja se uzima posle drugog časa;

- rekreativna pauza posle trećeg časa, u trajanju od 10 minuta, i to na otvorenom prostoru, terenu uz muziku i sportske aktivnosti;

- ručak za učenike i učitelje koji počinje posle četvrtog časa;

- podnevne aktivnosti u slobodnom vremenu koje traju najmanje 150 minuta;

- poslepodnevne aktivnosti u trajanju od tri školska časa, od kojih je jedan neobavezan za sve učenike (u produženom boravku to su časovi samostalnog rada i nenastavne aktivnosti);

- popodnevna užina koja se daje posle prvog ili drugog popodnevnog časa;

- završetak poslepodnevnog rada koji, po pravilu, traje do 16.00, a izuzetno do 17.00 sati.

13. Radi sprečavanja fizičkog, intelektualnog i emocionalnog preopterećivanja učenika i nastavnika i zaštite njihovog zdravlja škola treba da omogući:

- pravilnu i pravednu podelu poslova na oba nastavnika koji rade u odeljenju celodnevne nastave, što podrazumeva podjednak broj časova u svim vidovima rada sa učenicima;

- naizmeničan rad nastavnika pre ili posle podne u toku nedelje;

- pedagoški i psihološki ritmički raspored časova kojim se uvažava složenost sadržaja programa i potreba za smenjivanjem mirovanja i kretanja;

- oslobađanje popodneva sredom od obaveznih aktivnosti radi bavljenja rekreativno-zabavnim sadržajima;

- istovremeno organizovanje slobodnih aktivnosti sa grupama učenika za vreme svih podneva i poslepodneva sredom;

- prožimanje svih časova obaveznih aktivnosti elementima samostalnog rada;

- obezbeđivanje korelacije u svim oblastima rada, naročito na časovima samostalnog rada;

- svakodnevno organizovanje pauze u trajanju po dva-tri minuta, i to na svim časovima kada se oseti zamor učenika uz muziku i sportske aktivnosti;

- redovno provetravanje radnih prostorija;

- da u grupi produženog boravka ne bude više od 25 učenika, odnosno više od 30 učenika u odeljenjima celodnevne nastave;

- održavanje svakodnevne lične higijene u školi;

- podsticanje učenika na samoorganizovanje, samoposluživanje i samoproveravanje;

- posećivanje učenika muzičke i baletske škole ili škole stranih jezika i slično, i to u vreme nenastavnih aktivnosti, a što se uređuje pri sastavljanju dnevnog i nedeljnog rasporeda časova;

- angažovanje roditelja i starijih učenika i drugih saradnika u ostvarivanju određenih programskih i drugih slobodno odabranih zadataka u životu i radu škole;

- stalno nastojanje da više od polovine vremena provedenog u školi bude ispunjeno aktivnostima i načinima rada koji obezbeđuju dinamične situacije, kretanje;

- oslobađanje nastavnika od evidencija koje se vode u vezi sa ishranom učenika u školi ili drugim vrstama uplata;

- posebne radne prostorije za nastavna sredstva i priručnu biblioteku za učenike i nastavnike;

- smeštaj grupa i odeljenja u "mirnije delove školske zgrade";

- opremanje dvorišnih površina klupama, letnjim učionicama i sličnim uređajima;

- svakodnevno korišćenje pisaćih mašina, mašina za umnožavanje, video-rikordera, televizora i drugih odgovarajućih sredstava;

- osiguravanje učenika kod osiguravajućih zavoda, posebno od krađe stvari;

- pretplaćivanje učenika na listove i časopise;

- nabavljanje udžbenika i priručnika, kao i odgovarajućih didaktičkih materijala za samostalni rad učenika, koji se koriste i u drugim sredinama van republike.

14. Nastavnici koji rade u produženom boravku i u odeljenjima celodnevne nastave organizuju se i u stručne aktive na nivou opštine, odnosno grada, radi stručno-pedagoškog usavršavanja, razmene iskustava i zajedničkih nastojanja da se uslovi rada, organizacija obrazovno-vaspitnog rada i ukupni rezultati unapređuju.

15. Dodatnu pedagošku dokumentaciju u grupama produženog boravka i odeljenjima celodnevne nastave čine: dnevnik rada jutarnjeg prihvatanja učenika, operativni plan aktivnosti u slobodnom vremenu, operativni plan za samostalni rad učenika i pripremne domaće zadatke i evidenciju o fizičkom razvoju i zdravstvenom stanju učenika.

16. Stručni i samoupravni organi, direktor škole i stručni saradnici odgovorni su za organizaciju rada i rezultate u radu u grupama produženog boravka i odeljenjima celodnevne nastave. Oni, u okviru ukupne brige o ovim oblicima rada, posebno treba da u skladu sa ovim uputstvima, obavljaju i sledeće:

- organizovano prilaze praćenju sadržaja ovih uputstava, upoznajući sa njihovom dužinom i roditelje učenika;

- brinu o planiranju i programiranju svih specifičnih vidova rada i stvaranju uslova za njihovu što potpuniju realizaciju;

- organizuju sticanje povratnih informacija o nivou i kvalitetu rada, i to anketiranjem roditelja i učenika, najmanje jednom godišnje;

- saradnju sa vanškolskim činiocima koji brinu o zdravlju učenika o njihovim socijalnim problemima;

- blagovremeno izveštavaju o problemima i potrebama za pružanje pomoći, i to sve zainteresovane činioce.

17. Osnovna škola organizuje celodnevnu nastavu i sve vidove vannastavnog rada sa učenicima, uključujući i kompletnu ishranu i spavanje, i u školi u prirodi, a koja ima posebne zdravstveno-rekreativne mogućnosti i socijalno-pedagoške ciljeve i zadatke. Ona svojim ukupnim prirodnim i društvenim uslovima i specifičnom pedagoškom organizacijom omogućuje učenicima fizičku, zdravstvenu emocionalnu, estetsku, socijalnu i intelektualnu i stvaralačku kreaciju i rekreaciju doprinoseći istovremeno obogaćivanju stečenih znanja, umenja i navika, naročito njihovoj primeni u promenjenim, prirodnijim i pedagoško-psihološki povoljnijim uslovima. Njena pedagoška organizacija, kao i organizacija života i rada učenika i nastavnika, zasniva se na zahtevima Zajedničkog plana i programa obrazovno-vaspitnog rada u osnovnoj školi u SR Srbiji i načelima od kojih se u ovim uputstvima polazi u organizaciji celodnevne nastave.

18. Očekuje se da svaka osnovna škola obezbedi uslove da svaki njen učenik mlađih razreda, uključujući i predškolska odeljenja, provede u toku svog četvorogodišnjeg školovanja najmanje dva puta po najmanje 14 dana u školi u prirodi, i to po mogućnosti u dva različita mesta.

19. Ustanova u kojoj se, odnosno pri kojoj se, organizuje škola u prirodi treba da obezbedi sledeće:

- ukupne prostorne i sanitarno-zdravstvene uslove, u skladu sa normativima za izgradnju školskih zgrada, a koji omogućuju prihvatanje od 150 do 300 učenika;

- odgovarajući broj četvorokrevetnih soba za spavanje sa neophodnom opremom (ormanom, ogledalom, vodom, priborom i drugim sredstvima);

- potreban nameštaj i oprema u svim radnim prostorijama;

- normativom utvrđeni fond nastavnih sredstava;

- određene kadrovske uslove prema normativima fonda za osnovno obrazovanje i vaspitanje,

- programsko i didaktičko-metodičko uputstvo za organizaciju i izvođenje obrazovno-vaspitnog rada, i to u vidu orijentacionog dnevnog i nedeljnog rasporeda sadržaja za pojedine aktivnosti, a u saradnji sa prosvetno-pedagoškom službom;

- opremljenost dvorišnih površina odgovarajućim napravama koje obezbeđuju organizovanu i slobodnu sportsku rekreaciju i druge slobodne aktivnosti učenika;

- "ličnu i zavičajnu kartu škole" u kojoj su sažeto dati ciljevi, zadaci i organizaciona šema života i rada škole, geografsko-istorijski podaci o mestu škole, podsetnik za nastavnike, učenike i roditelje i drugo što može delovati motivaciono i organizaciono prilikom pripremanja za dolazak u školu u prirodi;

- potrebnu lekarsku zaštitu;

- prevoz učenika u skladu sa Uputstvom o programiranju, načinu izvođenja i trajanju ekskurzija za učenike u osnovnom obrazovanju i vaspitanju.

20. Procenu ispunjenosti uslova za rad škole u prirodi vrši komisija koju čine: delegat Republičkog fonda za osnovno obrazovanje i vaspitanje, predstavnik Republičkog zavoda za unapređivanje vaspitanja i obrazovanja SR Srbije, republički prosvetni inspektor, lekar i socijalni radnik.

21. U planiranju boravka učenika u školi u prirodi učestvuju i roditelji učenika. Izostati mogu samo učenici kojima to predlože lekar i psiholog škole Plaćanje troškova boravka učenika ne može biti razlog niti opravdanje za izostajanje, jer problem treba da reši škola u saradnji sa činiocima van škole.

22. Nastavnici koji idu sa učenicima ne mogu voditi i svoju decu, kao ni decu rođaka, prijatelja ili drugu decu roditelja učenika.

Troškove smeštaja i ishrane nastavnika snosi ustanova koja organizuje školu u prirodi, a škola koja ih upućuje sa učenicima isplaćuje im pune dnevnice, bez troškova prevoza.

23. Kada se razboli učenik u školi u prirodi, kući ga odvodi ili smešta u zdravstvenu ustanovu nastavnik ili medicinska sestra. Roditelje angažovati samo u izuzetnim prilikama.

24. Direktor škole ili lice koje odredi posećuje učenike i nastavnike za vreme njihovog boravka u školi u prirodi.

25. Nastavničko veće ocenjuje, na osnovu izveštaja nastavnika koji su vodili učenike na nastavu u prirodi, ukupne rezultate provedenog boravka i ocenu sa predlozima dostavlja prosvetno-pedagoškoj službi i ustanovi u kojoj je organizovan i ostvaren boravak u školi u prirodi.