GODIŠNJI PROGRAM ZAŠTITE, UREĐENJA I KORIŠĆENJA POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA GRADA ZAJEČARA ZA 2009. GODINU ("Sl. list grada Zaječara", br. 12/2009)

Godišnji program zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta sadrži: Opšti deo, Program utvrđivanja radova na zaštiti i uređenju poljoprivrednog zemljišta grada Zaječara i Plan korišćenja poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojini.

I OPŠTI DEO

Opšti deo Godišnjeg programa zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta grada Zaječara obuhvata osnovne podatke o položaju, teritoriji i stanovništvu grada, podatke o zemljištu i načinu njegovog korišćenja po katastarskim opštinama, oblicima svojine, klasama, korisnicima državne zemlje. Pored toga, opšti deo sadrži i podatke o stanju zaštite i uređenja poljoprivrednog zemljišta grada Zaječara.

1.1. Opšti podaci o gradu Zaječaru

Područje Zaječara nalazi se između 44°08’50" i 44°06’55" severne geografske širine i 22°09’15" i 22°23’45" istočne geografske dužine. Ukupna površina teritorije grada Zaječara je 1.069 km2.

Teritorija grada Zaječara ispresecana je brojnim tokovima reka i potoka, među kojima su Crni i Beli Timok, odnosno, od njihovog spajanja reka Timok. Doline ovih reka različite su širine, od nekoliko stotina metara pa do više kilometara.

Sa severa i severoistoka teritorija grada Zaječara omeđena je obroncima Deli Jovana, sa istoka obroncima Miroča, sa juga Stare planine i sa zapada obroncima planine Tupižnice.

Na području grada Zaječara živi 65.969 stanovnika nastanjenih u 42 naselja, odnosno u 41 katastarskoj opštini.

Posle grada Zaječara, u kome živi 39.491 stanovnik, sledeće naselje po broju stanovnika je Grljan sa 2.839 stanovnika, Veliki Izvor sa 2.684 stanovnika, Rgotina sa 1.721 stanovnikom itd.

Najveći broj poljoprivrednih gazdinstava je u Zaječaru 2.609, zatim u Velikom Izvoru 612, Grljanu 560, Rgotini 482.

1.2. Poljoprivredno zemljište

Zemljište, kao uslov ostvarenja i funkcionisanja poljoprivredne proizvodnje, predstavlja prirodno dobro od opšteg interesa, zbog čega je neophodno da se racionalno koristi. Iz tog razloga je način njegovog korišćenja, zaštita, poboljšanje i očuvanje njegove plodnosti uređeno Zakonom o poljoprivrednom zemljištu ("Službeni glasnik RS", br. 62/06).

Od ukupno 106.911 ha bruto površine teritorije grada Zaječara, 68.964 ha je poljoprivredno zemljište ili 64,5%, a ostalo su šume koje zauzimaju 30.886 ha ili 28,9% ukupne teritorije i neplodna zemljišta na površini od 7.061 ha ili 6,6% ukupne teritorije.

Poljoprivredno zemljište se sastoji od 59.244 ha obradivog zemljišta, koje čini 85,9% poljoprivrednog zemljišta i 9.720 ha pašnjaka, koji čine 14,1% poljoprivrednog zemljišta.

U strukturi obradivog zemljišta dominiraju njive i vrtovi na površini od 48.301 ha (81,5% obradivog zemljišta), voćnjaci na površini od 1.553 ha (2,6% obradivog zemljišta), vinogradi na površini od 2.148 ha (3,6% obradivog zemljišta) i livade na površini od 7.242 ha (12,3% obradivog zemljišta).

Struktura poljoprivrednog zemljišta po katastarskim opštinama na području grada Zaječara data je u Tabeli broj 1.

Iz ove tabele je vidljivo da na području grada Zaječara nema zemljišta pod ribnjacima, trsticima i barama. U koloni "ostalo zemljište" nisu prikazane površine, jer se radi o zemljištu, koje po svojim karakteristikama nije pogodno za poljoprivrednu proizvodnju, pa samim tim ne može biti izdavano u zakup.

U Tabeli broj 2. dat je pregled poljoprivrednih površina po oblicima svojine. Sa gledišta svojinske strukture, najveće površine poljoprivrednog zemljišta nalaze se u privatnoj svojini (61.318 ha ili 88,9%), zatim u državnoj (6.005 ha ili 8,7%), u zadružnoj i drugim oblicima svojine 1.641 ha ili 2,4%.

U ovoj tabeli data je struktura državnog zemljišta i način njegovog korišćenja po katastarskim opštinama. Obradivo poljoprivredno zemljište u državnoj svojini iznosi 3.903ha , dok pašnjaci iznose 2.102 ha. U okviru obradivog poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojini najviše je njiva - 3.456 ha i livada - 406 ha.

Napomena: Pri izradi tabela korišćeni su podaci Republičkog geodetskog zavoda - Službe za katastar nepokretnosti u Zaječaru.

_________
Napomena:
Tabele 1, 2, 3. i 4, i to: Pregled površina poljoprivrednog zemljišta po katastarskim opštinama, Pregled površina poljoprivrednog zemljišta po oblicima svojine i katastarskim opštinama, Pregled poljoprivrednog zemljišta po kulturama i klasama i Pregled korisnika državnog poljoprivrednog zemljišta po katastarskim opštinama, objavljene su u "Sl. listu grada Zaječara", br. 12/2009, str. 29-35.

1.3. Zaštita poljoprivrednog zemljišta

Iskorišćavanje poljoprivrednog zemljišta je od opšteg interesa i treba da se vrši u skladu sa odredbama zakonskih propisa i u skladu sa prirodnim i ekonomskim uslovima proizvodnje.

Od svih privrednih grana poljoprivreda je u najvećoj meri povezana sa prirodnim faktorima (zemljište, klima, voda). U cilju racionalnog iskorišćavanja poljoprivrednog zemljišta i sprovođenja njegove zaštite, poznavanje navedenih faktora je neophodno.

1.3.1. Osnovne karakteristike zemljišta

Na području Zaječara, na osnovu pedološke karte i studije zemljišta Timočke krajine, definisano je preko 50 tipova zemljišta, ali osnovu čine najvećim delom smonice, smeđe kiselo zemljište i aluvijalna zemljišta u dolinama reka.

Osnovne karakteristike zemljišta:

- Smonica je plodno zemljište, teškog mehaničkog sastava, reakcije zemljišta 5-6 Ph, siromašno fosforom, srednje obezbeđeno kalijumom i dobro obezbeđeno humusom.

- Smeđe kiselo zemljište je lako zemljište, plitko, siromašno NPK, kisele reakcije zemljišta.

- Aluvijalna zemljišta su laka za obradu, dobro obezbeđena hranljivim sastojcima i pogodna za proizvodnju intenzivnih kultura.

1.3.2. Klimatski uslovi

Za klimu se može reći da je za ostvarenje prinosa poljoprivrednih kultura u principu važnija od zemljišta. To se najbolje ogleda u ostvarivanju prinosa gajenih kultura na istom zemljištu i sa istom agrotehnikom, ali u različitim klimatskim uslovima, kako je to čest slučaj na području grada Zaječara.

Pored uticaja na izbor biljnih vrsta, klima ima odlučujući uticaj i kod izbora sistema biljne proizvodnje, naročito kod izbora njenog dela plodoreda, ali i kod izbora tehnologije proizvodnje i agrotehnike.

Sa poljoprivredne tačke gledišta važni su podaci o srednjim mesečnim i godišnjim temperaturama vazduha i padavine, ali i njihovo kolebanje tokom godine.

Prema istraživanjima u periodu od 40 godina, na području grada Zaječara godišnje sume padavina variraju od 426 mm - 926 mm padavina, a u vegetativnom periodu od 170 mm - 683 mm padavina. Ovi podaci govore o prisustvu velike varijabilnosti količina padavina, kako između godina, tako i između meseca u okviru godine. Analiza podataka u periodu od 40 godina pokazuje da na području Zaječara 50% godina su sušne, a 50% godina su sa dovoljnim količinama padavina. Prema istim istraživanjima, u periodu vegetacije od aprila do septembra poljoprivredne kulture su veliki potrošači vode, dok se u periodu van vegetacije (od oktobra do marta) stvaraju rezerve vode u zemljištu, koje su neophodne za vegetacioni period. Pojava sušnih godina u aprilu može se očekivati u 45% slučajeva, u maju 30%, junu 28%, julu 70%, avgustu 38% i u septembru u 65% slučajeva.

U vanvegetacijskom periodu, kada se stvara rezerva vode u zemljištu, u proseku se može očekivati pojava sušnih godina u oktobru u 70% slučajeva, novembru 65%, decembru 55%, januaru 78%, februaru 70% i martu u 60% slučajeva.

Pored padavina, temperatura vazduha je, takođe, važan faktor u proizvodnji svih proizvodnih kultura. Za ukupnu dužinu vegetacije i za pojedine faze razvoja biljaka potrebna je određena suma toplotnih jedinica.

Naravno, kad je u pitanju temperatura vazduha, kod mnogih biljaka postoje ograničenja u pogledu niskih, ali i visokih temperatura. Temperaturni prag aktivne vegetacije je oko 10°C, a u uslovima Zaječara, to je period od 16. marta do 17. novembra. Samim tim je prosečno trajanje vegetacionog perioda 246 dana, što je veoma bitno za programiranje poljoprivredne proizvodnje.

1.3.3. Vodna svojstva teritorije

U vodna svojstva, sa aspekta pogodnosti za poljoprivrednu proizvodnju, od značaja su i površinske i podzemne vode. Površinske vode su važne zbog mogućnosti navodnjavanja, a podzemne vode, u zavisnosti od visine, na količinu vode za navodnjavanje i period potrebe biljaka za vodom.

Na teritoriji grada Zaječara nalaze se značajni vodni resursi. Sam grad Zaječar leži na dve reke - Crnom i Belom Timoku, koji na izlazu iz Zaječara formiraju Veliki Timok ili samo Timok. Po ovoj reci je čitav ovaj deo Istočne Srbije dobio naziv "Timočka Krajina". Timok sa svojim pritokama pokriva celokupnu teritoriju nekadašnje opštine, a sada grada Zaječara. Pored Timoka, izgrađeni sistemi za vodosnabdevanje "Grlište" i jezera: Sovinac, Glogovičko i Rgotsko, imaju izuzetan značaj za vodosnabdevanje i izgradnju malih zalivnih sistema za potrebe poljoprivredne proizvodnje.

1.3.4. Ugroženost zemljišta opasnim i štetnim materijama

Poljoprivredno zemljište se sporo stvara, a nažalost veoma brzo degradira pod uticajem raznih faktora.

Na teritoriji grada Zaječara postoji više stotina hektara degradiranog zemljišta. Ovde, u prvom redu, treba spomenuti površine poljoprivrednog zemljišta prekrivene nanosima pirita i drugog otpadnog materijala iz borskog rudnika, koje su trajno uništene i onesposobljene za poljoprivrednu proizvodnju.

Najveći deo toksičnih i opasnih materija leži u nestručnoj primeni pesticida, koji se koriste bez stručnog nadzora i kontrole, a što dovodi do zagađivanja zemljišta teškim metalima i drugim štetnim materijama.

Pored toga zemljište ugrožavaju: komunalni otpad, izduvni gasovi, nerešen sistem otpadnih voda, koje se ulivaju u vodotokove reka itd.

1.4. Uređenje poljoprivrednog zemljišta

Teritorija grada Zaječara ima relativno usitnjene posede, posmatrano, u odnosu na teritoriju cele Republike.

Tabela br. 5. Pregled prosečne površine poljoprivrednog zemljišta po KO - u ha

R. br.	Katastarska opština	Površina poljoprivr. zemljišta	Ukupan broj parcela	Prosečna površina parcele
1.	Borovac	769	8.291	0,09
2.	Brusnik	1.656	8.648	0,19
3.	V. Izvor	4.599	14.653	0,31
4.	V. Jasenovac	954	4.324	0,22
5.	V. Jasikova	2.395	7.933	0,30
6.	Vražogrnac	2.029	11.152	0,18
7.	Vratarnica	1.773	7.664	0,23
8.	Vrbica	938	9.595	0,10
9.	Gamzigrad	1.549	4.681	0,33
10.	Glogovica	2.282	6.058	0,38
11.	G. B. Reka	1.504	7.989	0,19
12.	Gradskovo	1.376	4.879	0,28
13.	Grlište	2.066	10.512	0,20
14.	Grljan	2.263	8.353	0,27
15.	Dubočane	1.954	4.786	0,41
16.	Zagrađe	1.286	5.872	0,22
17.	Zaječar	3.406	12.261	0,28
18.	Zvezdan	2.099	8.544	0,25
19.	Jelašnica	490	1.786	0,27
20.	Klenovac	817	3.602	0,23
21.	Koprivnica	2.149	8.442	0,25
22.	Lasovo	2.907	11.016	0,26
23.	Lenovac	2.018	8.956	0,22
24.	Leskovac	699	4.008	0,17
25.	Lubnica	2.256	7.305	0,31
26.	M. Izvor	1.797	14.257	0,13
27.	M. Jasenovac	912	3.120	0,29
28.	M. Jasikova	891	2.996	0,30
29.	Marinovac	1.375	11.102	0,12
30.	Metriš	1.993	7.131	0,28
31.	Nikoličevo	1.889	5.481	0,34
32.	Planinica	2.043	6.123	0,33
33.	Prlita	798	2.796	0,28
34.	Rgotina	3.105	12.737	0,24
35.	Salaš	1.968	7.474	0,26
36.	Selačka	959	7.344	0,13
37.	Tabakovac	435	1.601	0,27
38.	Trnavac	936	4.205	0,22
39.	Halovo	1.526	6.190	0,25
40.	Šipikovo	1.260	4.130	0,30
41.	Šljivar	843	2.992	0,28
Ukupno:		68.964	290.989	0,24

1.4.1. Komasacija

Komasacija zemljišta u gradu Zaječaru sprovedena je u 13 katastarskih opština. Ukupna komasirana površina je 7.141,34.44 ha na 12.057 katastarskih parcela, pri čemu je prosečna veličina parcele 0,59.28 ha.

Tabela br. 6. Pregled izvršene komasacije

R. br.	Katastarska opština	Komasirana površina u ha	Broj parcela	Prosečna veličina parcele
1.	Vrbica	132,13.03	249	0,53.07
2.	Borovac	124,87.98	249	0,5016
3.	Selačka	489,69.12	1.027	0,4769
4.	M. Izvor	508,71.38	824	0,6174
5.	Vratarnica	508,48.40	822	0,6186
6.	Grlište	1.037,61.85	2.184	0,4751
7.	Grljan	1.161,56.07	2.022	0,5745
8.	Prlita	264,62.45	299	0,8851
9.	V. Izvor	1.488,68.40	2.616	0,5691
10.	Halovo	378,04.92	534	0,7080
11.	M. Jasenovac	237,04.84	153	1,5494
12.	V. Jasenovac	302,78.80	385	0,7865
13.	Šipikovo	507,07.20	693	0,7317
Svega:		7.141,34.44	12.057	0,59.28

1.4.2. Odvodnjavanje i navodnjavanje

Odvodnjavanje je meliorativna mera izgradnje, korišćenja i održavanja objekata i uređaja kojima se vrši odvođenje suvišnih površinskih i visokih podzemnih voda.

Područje Zaječara, s obzirom na konfiguraciju terena, nema problema s odvodnjavanjem, osim u priobalju reka. Međutim, do sada izgrađena mreža kanala, ne održava se kako je predviđeno, pa postoji opasnost za prestanak njenog funkcionisanja.

Prema prikupljenim podacima odvodnjavanje se vrši na komasiranim površinama u KO Grlište. Centar za poljoprivredna i tehnološka istraživanja vrši odvodnjavanje na površini od 20 ha, a Preduzeće za poljoprivrednu proizvodnju "Salaš" DOO na površini od 100 ha.

Tabela broj 7. Odvodnjavanje

Naziv preduzeća	Kanalska mreža		Cevna mreža		Ukupno
	Izgrađeno u ha	U funkciji u ha	Izgrađeno u ha	U funkciji u ha	Izgrađeno u ha	U funkciji u ha
PPP "Salaš" DOO	60	60	40	40	100	100
Centar Zaječar	20	20	-	-	20	20

Navodnjavanje je meliorativna mera izgradnje, korišćenja i održavanja objekata i uređaja za dovođenje vode do parcela.

Sistemi za navodnjavanje tifonima izgrađeni su na ukupno 860 ha i to:

- Preduzeće za poljoprivrednu proizvodnju "Salaš" DOO - 600 ha

- Delta agrar DOO - 200 ha

- Centar za poljoprivredna i tehnološka istraživanja - 60 ha.

Tabela broj 8. Navodnjavanje

Naziv preduzeća	Širokozahvatne mašine	Tifoni	Kap po kap	Kišna krila	Ostalo	Ukupno
PPP "Salaš" DOO	-	600	-	-	-	600
Centar Zaječar	-	60	-	-	-	60
Delta agrar DOO	-	200	-	-	-	200

1.4.3. Kontrola plodnosti zemljišta

Dosad je dosta urađeno na kontroli plodnosti zemljišta, ali je treba planirati i na dalje, radi utvrđivanja snabdevenosti korisnim elementima neophodnim u biljnoj proizvodnji.

1.4.4. Popravka zemljišta hemijskim i biološkim metodama

Napred smo napomenuli da je zemljište na području grada Zaječara kisele reakcije, siromašno fosforom i malo humusno. Zbog toga je neophodna mera kalcizacije zemljišta dodavanjem kreča. Na osnovu analize treba obezbediti da se pH zemljišnog rastvora podigne i u tom slučaju omogući veće prisustvo fosfora.

Pored kreča - neophodno je predvideti i meru obogaćivanja zemljišta organskim materijama, u cilju aktiviranja njegove mikroflore nakon dodavanja kreča.

S obzirom na mali stočni fond, kao zelenišno đubrivo može da se koristi grahorica, stočni grašak i neke druge leguminozne kulture.

1.4.5. Uređenje atara

Atarski putevi su u izuzetno lošem stanju. Radi se o putevima izloženim gaženju pa je neophodno njihovo ravnanje, geodetsko merenje i, ako finansijski uslovi dozvole, i neki drugi radovi, kao na primer nasipanje čvrste podloge, radi lakše komunikacije.

II PROGRAM UTVRĐIVANJA RADOVA NA ZAŠTITI I UREĐENJU POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA GRADA ZAJEČARA ZA 2009. GODINU

Tabela broj 9. Plan prihoda

Izvori sredstava	Iznos (dinara)
Naknada za davanje u zakup poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojini	1.100.000
Naknada za promenu namene obradivog poljoprivrednog zemljišta	105.000
UKUPNO:	1.205.000

Tabela broj 10. Pregled radova na zaštiti i uređenju poljoprivrednog zemljišta

Red. br.	NAMENA ULAGANJA	Površina u ha, broj uzoraka	Predračunska vrednost ulaganja (din)	Konstrukcija finansiranja
				Sopstveno učešće	Drugi izvori
I Uređenje poljoprivrednog zemljišta
1.	Uređenje i održavanje poljskih puteva	8 km	1.000.000	1.000.000
II Zaštita poljoprivrednog zemljišta
2.	Kontrola plodnosti polj. zemljišta u drž. svojini na komasiranom području	80	105.000	105.000
III Studijsko-istraživački radovi od značaja za jednu lok. samoupravu koji tretiraju problematiku zemljišta
3.	Sređivanje zemljišnog poseda u državnoj svojini		100.000	100.000
	Ukupno (I+II+III)		1.205.000	1.205.000

 

III PLAN KORIŠĆENJA POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA U DRŽAVNOJ SVOJINI

_________
Napomena:
Tabela broj 11. Pregled državnog zemljišta koje se može dati na korišćenje Centru za poljoprivredna i tehnološka istraživanja "Zaječar" DOO, objavljena je u "Sl. listu grada Zaječara", br. 12/2009, str. 40-67.

Od ukupne površine poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojini, koja za područje grada Zaječara iznosi 6.005 ha, za davanje na korišćenje bez plaćanja naknade po članu 61. Zakona o poljoprivrednom zemljištu planira se 93,88.87 ha, za davanje u zakup planira se 623,33.49 ha, a za preostalu površinu trenutno nema adekvatnih podataka, jer postoji velika neusklađenost između podataka Službe za katastar nepokretnosti i stanja na terenu, nisu sve parcele uknjižene i sl.

IV

Grafički prikaz parcela, planiranih za davanje u zakup, je sastavni deo Programa.

V

Ovaj Program objaviti u "Službenom listu grada Zaječara".