PRAVILNIKO UTVRĐIVANJU PROGRAMA MERA ZDRAVSTVENE ZAŠTITE ŽIVOTINJA ZA 2009. GODINU("Sl. glasnik RS", br. 18/2009 i 47/2009) |
Ovim pravilnikom utvrđuje se Program mera zdravstvene zaštite životinja za 2009. godinu, koji je odštampan uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo.
Konkretne mere zdravstvene zaštite životinja, rokovi, način sprovođenja tih mera, subjekti koji će ih sprovoditi, izvori i način obezbeđivanja i korišćenja sredstava, kao i način kontrole sprovođenja mera utvrđeni su programom iz člana 1. ovog pravilnika.
Ovaj pravilnik stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".
PROGRAM MERA ZDRAVSTVENE ZAŠTITE ŽIVOTINJA ZA 2009. GODINU
Radi sprečavanja pojave ranog otkrivanja, širenja, praćenja, suzbijanja ili iskorenjivanja zaraznih bolesti životinja sprovodiće se:
1) obeležavanje i evidentiranje životinja, registracija i evidentiranje gazdinstava i unošenje podataka o obeleženim i evidentiranim životinjama i registrovanim gazdinstvima u Centralnu bazu podataka o obeležavanju životinja (u daljem tekstu: Centralna baza);
2) zoosanitarne i biosigurnosne mere i dobrobit životinja;
3) aktivni nadzor zdravstvenog stanja životinja na gazdinstvima;
4) imunoprofilaktičke mere;
5) dijagnostička ispitivanja na naročito opasne zarazne bolesti;
6) dijagnostička ispitivanja goveda na brucelozu, tuberkulozu, enzootsku leukozu goveda i bolest plavog jezika, dijagnostička ispitivanja ovaca i koza na brucelozu i bolest plavog jezika;
7) dijagnostičko ispitivanje na trihinelozu, salmonelozu i tifus živine, influencu ptica, hlamidiozu ptica, infektivnu anemiju konja, leptospirozu, kju-groznicu, bolesti riba, bolesti pčela i infekciju goveda i ovaca izazvane aerobnim i anaerobnim uzročnicima;
8) dijagnostička ispitivanja kod pobačaja;
9) dijagnostičko ispitivanje u centrima za veštačko osemenjivanje goveda i svinja i dijagnositičko ispitivanje priplodnih bikova i nerastova koji se koriste za prirodno parenje.
I OBELEŽAVANJE I EVIDENTIRANJE ŽIVOTINJA, REGISTRACIJA I EVIDENCIJA GAZDINSTAVA I UNOŠENJE PODATAKA O OBELEŽENIM I EVIDENTIRANIM ŽIVOTINJAMA I REGISTROVANIM GAZDINSTVIMA U CENTRALNU BAZU
U cilju sprečavanja pojave, širenja, suzbijanja i iskorenjivanja zaraznih bolesti životinja i zoonoza i obezbeđivanja kontinuiranog praćenja kretanja životinja, sva goveda, svinje, ovce, koze, konji i psi moraju biti obeleženi i evidentirani u Centralnoj bazi, a gazdinstva na kojima se nalaze ili uzgajaju goveda, svinje, ovce, koze, konji, živina, pčele i ribe registrovana i evidentirana u Centralnoj bazi.
Sredstva za unos podataka u Centralnu bazu obezbeđena su u budžetu Republike Srbije.
II ZOOSANITARNE I BIOSIGURNOSNE MERE I DOBROBIT ŽIVOTINJA
U cilju sprečavanja pojave širenja, suzbijanja i iskorenjivanja zaraznih bolesti životinja i zoonoza i zaštite životne sredine sprovodiće se deratizacija gazdinstava i objekata u kojima se obavlja veterinarska delatnost, najmanje dva puta godišnje.
Vlasnici i držaoci životinja dužni su da se staraju o zdravlju i dobrobiti životinja i da preduzimaju zoosanitarne i biosigurnosne mere na gazdinstvu.
Zabranjena je ishrana svinja pomijama.
U slučaju postojanja sumnje da je životinja mučena, odnosno ubijena protivno propisima, proceniće se stepen ugroženosti dobrobiti životinja, odnosno utvrditi uzrok uginuća.
III AKTIVNI NADZOR ZDRAVSTVENOG STANJA ŽIVOTINJA NA GAZDINSTVIMA
Na svim gazdinstvima gde se drže i uzgajaju životinje vršiće se aktivni nadzor zdravstvenog stanja od strane veterinarskih organizacija kojima su po javnom konkursu i zaključenom ugovoru sa Ministarstvom poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede (u daljem tekstu: Ministarstvo), ustupljeni navedeni poslovi iz Programa mera zdravstvene zaštite životinja za 2009. godinu (u daljem tekstu: Program mera).
Na gazdinstvima na kojima se drže i uzgajaju goveda, ovce, koze, konji, pčele i ribe, veterinarske organizacije/službe najmanje jedanput godišnje moraju da izvrše aktivni nadzor, a na gazdinstvima na kojima se uzgajaju svinje i živina najmanje tri puta godišnje.
Imunoprofilaktičke mere sprovode se vakcinacijom svinja protiv klasične kuge svinja, živine protiv atipične kuge živine, pasa i mačaka protiv besnila.
Klasična kuga svinja sprečavaće se i suzbijati stalnim održavanjem imuniteta protiv klasične kuge svinja na svim gazdinstvima na kojima se drže i uzgajaju svinje tokom cele godine, vakcinacijom svih svinja vakcinom od atenuiranog K-soja virusa, prema uputstvu proizvođača vakcine i to uz obavezu:
- prve vakcinacije prasadi u starosti od 45 do 60 dana i njihove revakcinacije;
- vakcinacije nazimica i krmača najkasnije 15 dana pre svakog pripusta;
- vakcinacije nerastova dva puta godišnje u razmaku od šest meseci.
Obavezno je obeležavanje svih svinja prilikom prve vakcinacije protiv klasične kuge svinja, odnosno pre stavljanja u promet, na propisan način.
Ukoliko se prasad stavljaju u promet pri starosti manjoj od 45 dana, moraju biti obeležena na propisan način i poticati sa gazdinstava koja su slobodna od klasične kuge svinja i na kojima su vakcinisane sve životinje, uključujući i krmače i nazimice.
Veterinarska organizacija/služba koja obavlja poslove obeležavanja i vakcinacije svinja o tome vodi propisanu evidenciju i podatke unosi u Centralnu bazu.
Izvršiće se kategorizacija populacije svih svinja u Republici Srbiji na:
1) divlje svinje;
2) domaće svinje koje žive ili borave na otvorenom prostoru;
3) domaće svinje koje žive na gazdinstvima na kojima se uzgaja do 10 svinja;
4) domaće svinje koje žive na gazdinstvima na kojima se uzgaja od 11 do 100 svinja;
5) domaće svinje koje žive na farmama na kojima se uzgaja više od 100 svinja.
Svinje koje se izvode na zajedničku ispašu, kao i divlje svinje u ograđenim odgajalištima moraju biti vakcinisane jedanput godišnje, i to najkasnije 15 dana pre puštanja na ispašu, odnosno naseljavanja u lovište.
Vlasnici svinja kao i korisnici lovišta dužni su da obezbede uslove za hvatanje i vakcinaciju svinja kako na gazdinstvu, tako i divljih svinja u ograđenim lovištima.
Izvršiće se popis lovišta i drugih staništa divljih svinja sa procenom populacije divljih svinja i gustine naseljenosti.
U skladu sa epizootiološkom situacijom, a na osnovu posebnih programa Ministarstvo može sprovoditi vakcinaciju divljih svinja van ograđenih lovišta.
Ministarstvo može na osnovu analize rizika izvršiti kontrolu imunološkog statusa svinja i divljih svinja serološkim pregledom krvnih seruma u ovlašćenoj laboratoriji.
Obavezno je vršenje virusološkog pregleda na virus klasične kuge svinja svih uginulih divljih svinja.
Pravna lica koja se bave lovstvom, odnosno korisnici lovišta dužna su da obezbede mesto, odnosno objekat za veterinarsko-sanitarni pregled odstreljene divljači. U slučaju uginuća i pre izlova divljih svinja obaveštavaju nadležnog veterinarskog inspektora koji će radi pregleda na klasičnu kugu svinja, od uginule i odstreljene divlje svinje obezbediti uzorkovanje, odnosno nadzirati slanje materijala (slezina, tonzile i limfni čvorovi) na laboratorijska ispitivanja u Naučni institut za veterinarstvo Srbije u Beogradu ili Naučni institut za veterinarstvo "Novi Sad" u Novom Sadu.
Za svaku pojavu klasične kuge svinja obavezno se obavlja epizootiološki uviđaj.
Sredstva za uzorkovanje uginulih divljih svinja, dijagnostička ispitivanja kod pojave sumnje na klasičnu kugu svinja, nabavku vakcina, dijagnostičko ispitivanje imunološkog statusa domaćih svinja i virusoloških ispitivanja divljih svinja, naknadu štete za ubijene životinje, eutanaziju sa neškodljivim uklanjanjem leševa, dezinfekciju i deratizaciju zaraženog objekta i dvorišta, obezbeđena su u budžetu Republike Srbije.
Za sprovođenje vakcinacije svinja protiv klasične kuge svinja obezbeđena su sredstva iz budžeta Republike Srbije u iznosu od 50 dinara po vakcinisanoj životinji, dok vlasnik/držalac plaća iznos od 60 dinara po vakcinisanoj životinji.
Za sprovođenje imunoprofilaktičke mere vakcinacije svinja protiv klasične kuge svinja iz stava 15. ovog programa obezbeđena su sredstva veterinarskim organizacijama.
2. Atipična kuga živine (Njukastl bolest)
U cilju sprečavanja pojave, širenja i suzbijanja atipične kuge živine, sva gazdinstva na kojima se nalazi živina i pernata divljač moraju biti registrovana i evidentirana u Centralnoj bazi.
Živina, pernata divljač i golubovi u svim oblicima držanja i uzgoja mora da se vakciniše protiv atipične kuge vakcinama proizvedenim od lentogenih sojeva, tako da stalno budu imune. Kontrola imunološkog statusa nakon izvršene vakcinacije vršiće se serološkim pregledom krvnih seruma.
U slučaju nepovoljne epizootiološke situacije, a na osnovu posebnih programa izrađenih primenom analize rizika, Ministarstvo može da naloži sprovođenje vakcinacije živine i pernate divljači, koja se drži u ekstenzivnim uslovima uzgoja protiv atipične kuge živine, vakcinama proizvedenim od mezogenog soja virusa.
Sprovođenje vakcinacije vrši ovlašćena veterinarska organizacija/služba pod nadzorom veterinarske inspekcije.
Naučni ili specijalistički veterinarski instituti sačiniće za vlasnike živine i pernate divljači u intenzivnom uzgoju program vakcinacije i kontrole imunološkog statusa (20 uzoraka krvi po objektu 10-14. dana posle izvršene vakcinacije u periodu tova ili odgoja, a u periodu eksploatacije nosilja priplodnih i konzumnih jaja svaka dva meseca). U slučajevima nepovoljne epizootiološke situacije sačiniće za živinu i pernatu divljač u intenzivnom uzgoju poseban program imunoprofilakse koje su dužni da obavezno dostave nadležnoj veterinarskoj inspekciji.
Kod živine namenjene za tov u ekstenzivnim uslovima uzgoja, vakcinacija će se obaviti dvokratno u starosti od jednog dana u inkubatoru raspršivanjem, kao i od 14. do 18. dana kroz vodu za piće, raspršivanjem ili okulonazalno prema uputstvu proizvođača.
Kod živine namenjene za proizvodnju priplodnih i konzumnih jaja u ekstenzivnim uslovima uzgoja, vakcinacija će se obaviti četvorokratno: prva vakcinacija će se obaviti u inkubatoru u starosti od jednog dana raspršivanjem, a ostale u starosti od 3, 6 i 12 nedelja prema uputstvu proizvođača vakcine uključujući i mogućnost upotrebe inaktivisane vakcine.
Pernata divljač i golubovi koji se drže u ektenzivnim uslovima uzgoja vakcinisaće se prema posebnom programu veterinarskih i specijalističkih instituta uključujući mogućnost upotrebe inaktivisane vakcine.
Pod ekstenzivnim uslovima gajenja živine podrazumevaju se gazdinstva u kojima se drži ili uzgaja manje od 350 jedinki živine i pernate divljači.
Za svaku pojavu atipične kuge živine obavezno se obavlja epizootiološki uviđaj.
Sredstva za dijagnostička ispitivanja kod pojave sumnje na atipičnu kugu živine, naknadu štete za ubijene životinje, eutanaziju sa neškodljivim uklanjanjem leševa, dezinfekciju i deratizaciju zaraženog objekta i dvorišta obezbeđena su u budžetu Republike Srbije.
Obavezna je vakcinacija svih pasa i mačaka starijih od tri meseca jedanput godišnje.
Korisnici lovišta dužni su da po lovištima, vode evidenciju o psima koji se koriste u lovne svrhe.
Obavezno je obeležavanje svih pasa koji nisu obeleženi na propisan način prilikom njihovog vakcinisanja protiv besnila.
Vakcinacija pasa i mačaka obaviće se inaktivisanom vakcinom.
Sve odstreljene lisice moraju se dijagnostički pregledati na besnilo.
Pravna lica koja se bave lovstvom, odnosno korisnici lovišta, obavezni su da u slučaju uginuća ili izlova lisica obaveste nadležnog veterinarskog inspektora koji će radi pregleda na besnilo organizovati uzimanje i slanje uzoraka materijala na laboratorijska ispitivanja u Naučni institut za veterinarstvo Srbije u Beogradu ili Zavod za antirabičnu zaštitu "Luj Paster" u Novom Sadu.
U skladu sa epizootiloškom situacijom, a na osnovu posebnih programa Ministarstva može se sprovoditi vakcinacija i drugih životinja na propisan način, kao i vakcinacija prijemčive divljači oralnom vakcinom.
Vlasnici životinja koje se drže na ispaši treba da spreče kontakt divljih i domaćih životinja.
Ministarstvo može na osnovu analize rizika izvršiti kontrolu imunološkog statusa pasa i mačaka serološkim pregledom krvnih seruma u ovlašćenoj laboratoriji.
Sredstva za dijagnostička ispitivanja kod pojave sumnje na besnilo, eutanaziju sa neškodljivim uklanjanjem leševa, dezinfekciju objekata i dvorišta i naknadu štete za ubijene životinje obezbeđena su u budžetu Republike Srbije.
Za pse i mačke poznatih vlasnika, sredstva za nabavku vakcine protiv besnila i mikročipova za obeležavanje pasa obezbeđena su u budžetu Republike Srbije.
Dehelmintizacija pasa i mačaka starijih od tri meseca protiv pseće pantljičare Echinococcus granulosus obaviće se sredstvom koje pouzdano ubija zrele i nezrele oblike pantljičare kontinuirano tokom cele godine.
Radi sprečavanja širenja jaja pantljičare u okolinu, obavezno je najmanje 48 časova posle tretiranja pasa, njihov izmet učiniti neškodljivim.
Pravna lica koja se bave klanjem životinja za javnu potrošnju, kao i vlasnici koji kolju životinje za sopstvene potrebe, moraju promenjene organe učiniti neškodljivim prokuvavanjem, spaljivanjem ili preradom u kafilerijama. Neškodljivo uklanjanje mora biti pod nadzorom veterinarske inspekcije.
Veterinarski inspektor u klanici vodi evidenciju o svakom utvrđenom slučaju ehinokokoze i o tome obaveštava veterinarskog inspektora u mestu porekla životinje.
V DIJAGNOSTIČKO ISPITIVANJE NAROČITO OPASNE ZARAZNE BOLESTI
Kod sumnje na pojavu naročito opasnih zaraznih bolesti, izvršiće se hitno uzorkovanje materijala pod nadzorom veterinarskog inspektora radi slanja na dijagnostička ispitivanja, sprovođenje epizootiološkog uviđaja i dijagnostička ispitivanja u ovlašćenom naučnom ili specijalističkom institutu.
Sredstva za dijagnostička ispitivanja kod pojave sumnje na naročito opasne zarazne bolesti, naknadu štete za ubijene životinje, eutanaziju sa neškodljivim uklanjanjem leševa, dezinfekciju, dezinsekciju i deratizaciju zaraženog objekta i dvorišta, obezbeđena su u budžetu Republike Srbije.
VI DIJAGNOSTIČKA ISPITIVANJA GOVEDA, OVACA I KOZA NA BRUCELOZU I BOLEST PLAVOG JEZIKA, DIJAGNOSTIČKA ISPITIVANJA GOVEDA NA TUBERKULOZU I ENZOOTSKU LEUKOZU
Obavezno je da goveda, ovce i koze jednom godišnje budu dijagnostički pregledane na brucelozu, tuberkulozu i enzootsku leukozu goveda.
Dijagnostička ispitivanja goveda na brucelozu, tuberkulozu i enzootsku leukozu goveda u 2009. godini obaviće se u periodu januar-februar, odnosno jul-decembar. Dijagnostička ispitivanja ovaca i koza na brucelozu obaviće se u periodu januar-februar, odnosno jul-decembar.
Za svaki pozitivan nalaz na brucelozu, tuberkulozu, enzootsku leukozu goveda i bolest plavog jezika obavezno se obavlja epizootiološki uviđaj.
Za dijagnostička ispitivanja na brucelozu i bolest plavog jezika goveda, ovaca i koza, tuberkulozu i enzootsku leukozu goveda, koja su predviđena ovim programom, naknada štete za ubijene, odnosno zaklane životinje, za ubijanje na human način i neškodljivo uklanjanje leševa i dezinfekciju, dezinsekciju, deratizaciju zaraženog objekta i dvorišta, sredstva su obezbeđena u budžetu Republike Srbije.
Za dijagnostička ispitivanja na brucelozu, tuberkulozu i enootsku leukozu goveda, ovaca i koza izvršena u periodu mart-maj i to samo za grla stavljena u promet, odnosno čije je mleko stavljeno u promet, sredstva su obezbeđena u budžetu Republike Srbije.
Za sprovođenje tuberkulinizacije kod goveda obezbeđena su sredstva iz budžeta Republike Srbije u iznosu od 300 dinara po životinji, dok vlasnik/držalac plaća iznos od 160 dinara po životinji. Za vađenje krvi kod goveda, ovaca i koza obezbeđena su sredstva iz budžeta Republike Srbije u iznosu od 100 dinara po životinji, dok vlasnik/držalac plaća iznos od 60 dinara po životinji.
Za sprovođenje tuberkulinizacije kod goveda i vađenje krvi kod goveda, ovaca i koza iz stava 5. ovog programa obezbeđena su sredstva veterinarskim organizacijama.
1. Bruceloza goveda (Brucella abortus), ovaca i koza (B. Melitensis i B. Ovis)
Dijagnostičko ispitivanje goveda, osim mužjaka namenjenih za tov, vršiće se kod svih životinja starijih od 12 meseci, a dijagnostičko ispitivanje ovaca i koza vrši će se kod svih životinja starijih od šest meseci u cilju ranog otkrivanja bruceloze i utvrđivanja i održavanja statusa gazdinstva goveda, ovaca i koza slobodnog od bruceloze.
Nadležni naučni i specijalistički veterinarski instituti vrše dijagnostička ispitivanja pouzdano obeleženih uzoraka krvnih seruma goveda, ovaca i koza primenom brzih metoda (brza serumska aglutinacija, odnosno Roze Bengal ili fluoroscentna polarizacija), a u slučaju pozitivnog rezultata primenom i potvrdne serološke metode (indirektna ELISA).
U slučaju dobijanja pozitivnog rezultata, vrši se ponovno uzorkovanje krvi kod životinja koje su reagovale pozitivno uz prisustvo veterinarskog inspektora i epizootiologa iz nadležnog veterinarskog instituta. Ispitivanje uzorka primenom potvrdne serološke metode (kompetitivna ELISA ili RVK) na prisustvo specifičnih antitela protiv brucela vrste vrši se u nadležnom veterinarskom institutu.
Nadležni instituti su dužni da odmah po dobijanju pozitivnog nalaza dostave rezultate ispitivanja veterinarskom inspektoru i Ministarstvu.
Naučni i specijalistički veterinarski instituti dužni su da reprezentativan broj uzoraka seruma, određen od strane Ministarstva, čuvaju u banci seruma najmanje jednu godinu.
Goveda, ovce i koze kod kojih je dijagnostičkim ispitivanjem potvrđena bruceloza, odmah a najkasnije u roku od sedam dana, uz prisustvo veterinarskog inspektora ubijaju se na human način, a leševi neškodljivo uklanjaju na propisan način.
Životinje iste vrste koje potiču iz zaraženog stada, a kod kojih nije potvrđeno prisustvo antitela protiv brucela vrste, upućuju se na klanje odmah a najkasnije u roku od 30 dana.
U slučaju da životinje iz zaraženog dvorišta kod kojih nije potvrđeno prisustvo antitela protiv brucela vrste nije moguće uputiti na klanje Ministarstvo može odobriti njihovo ubijanje na human način.
Svi rasplodni ovnovi i jarčevi se pre puštanja u promet obavezno moraju ispitati na infekciju sa B.ovis (Epididimitis ovaca).
1.1. Dijagnostička ispitivanja na brucelozu
1.1.1. Identifikacija uzročnika
Identifikacija uzročnika bruceloze, koja se vrši pomoću modifikovanog kiselog (acid-fast) ili imunospecifičnog bojenja organizama Brucella morfologije u pobačenom materijalu, vaginalnom sekretu ili mleku, predstavlja verodostojnu potvrdu bruceloze, naročito uz pozitivan nalaz u imunološkim testovima. Metode lančane reakcije polimeraze (PCR) mogu se koristiti kao dodatno dijagnostičko sredstvo za utvrđivanja uzročnika.
Kada je to moguće, izvršiće se izolacija Brucella spp. primenom jednostavnih ili selektivnih podloga i to kultivacijom iz sekreta koji potiče iz materice, pobačenih fetusa, sekreta iz vimena ili tkiva kao što su limfni čvorovi i reproduktivni organi mužjaka i ženke.
Nakon izolacije uzročnika, vrsta i biovarijet se identifikuju primenom fagolize, odnosno testovima oksidativnog metabolizma, kulturama, biohemijskim i serološkim kriterijumima. Lančana reakcija polimeraze (PCR) može da posluži i kao dodatni metod i kao biotipski metod baziran na nizu sekvenci genoma.
Tehnike i podloge koji se koriste, njihova standardizacija istih i tumačenje rezultata moraju biti u skladu sa odredbama Priručnika za standarde dijagnostičkih testova i vakcina za kopnene životinje koji je izdala Međunarodna organizacija za zaštitu zdravlja životinja (OIE), šesto izdanje, 2008. godina, Poglavlje 2.4.3 (bruceloza goveda), Poglavlje 2.7.2 (bruceloza koza i ovaca) i Poglavlje 2.8.5 (bruceloza svinja).
1.1.2. Imunološki testovi
1.1.2.1. Standardi
Kod pripreme svih antigena koji se koriste kod brze serumske aglutinacije (BAB), odnosno Roze Bengal testa (RBT), spore serumske aglutinacije (SAT), reakcije vezivanja komplementa (RVK) i mlečno-prstenaste proba (MPP) mora se koristiti Brucella abortus biovar 1 soj iz Vejbridža (Weybridge) broj 99 ili soj USDA 1119-3.
Standardni referentni serum za BAB, odnosno RBT, SAT, RVK i MPP je referentni standard Međunarodne organizacije za zaštitu zdravlja životinja (OIE), međunarodni referentni standardni serum (OIEISS), ranije poznat kao drugi međunarodni anti-Brucella abortus serum Svetske zdravstvene organizacije (ISAbS).
Standardni referentni serumi za imunoenzimsku probu (ELISA testovi) su:
- OIEISS,
- slabo pozitivni standardni ELISA serum OIE-a (OIEELISAWPSS)
- jako pozitivni standardni ELISA serum OIE-a (OIEELISASPSS),
- negativni standardni ELISA serum OIE-a (OIEELISANSS).
Standardni referentni serumi za test fluorescentne polarizacije (FPA) su sledeći:
- slabo pozitivni standardni ELISA serum OIE-a (OIEELISAWPSS),
- jako pozitivni standardni ELISA serum OIE-a (OIEELISASPSS),
- negativni standardni ELISA serum OIE-a (OIEELISANSS).
Standardni referentni serumi za imunoenzimsku probu (ELISA testovi) i standardni referentni serumi za test fluorescentne polarizacije mogu se dobiti u Referentnoj laboratoriji Evropske unije za bruceozu (Veterinary Laboratories Agency, VLA), Vejbridž (Weybridge), Velika Britanija.
OIEISS, OIEELISAWPSS, OIEELISASPSS i OIEELISANSS su međunarodni primarni standardi od kojih se sekundarni referentni nacionalni standardi za serume (radni standardi) moraju uspostaviti za svaki test kod brze serumske aglutinacije (BAB), odnosno Roze Bengal testa (RBT), spore serumske aglutinacije (SAT), reakcije vezivanja komplementa (RVK) i mlečno prstenaste probe (MPP) u svakoj državi članici.
1.1.2.2. ELISA testovi ili druga obavezna ispitivanja za utvrđivanje bruceloze goveda u serumu ili mleku
a) Materijal i reagensi
Korišćenje laboratorijskih i dijagnostičkih tehnika i tumačenje dobijenih rezultata mora da bude izvršena u skladu sa definicijama iz Poglavlja 1.1.4 Priručnika Međunarodne organizacije za zaštitu zdravlja životinja (OIE) za dijagnostička ispitivanja i vakcine za kopnene životinje, šesto izdanje iz 2008.
b) Standardizacija ispitivanja
Standardizacija procedure ispitivanja za pojedinačne uzorke seruma:
- rastvor 1/150 (1 u 150 rastvora) OIEISS ili 1/2 rastvora OIEELISAWPSS ili 1/16 rastvora OIEELISASPSS napravljenog u negativnom serumu (ili zbirnom negativnom serumu) mora da dà pozitivnu reakciju;
- 1/600 rastvor OIEISS ili 1/8 rastvora OIEELISAWPSS ili 1/64 rastvor OIEELISASPSS napravljenog u negativnom serumu (ili zbirnom negativnom serumu) mora da dà pozitivnu reakciju;
- OIEELISANSS standard mora uvek da dà negativnu reakciju.
Standardizacija procesa ispitivanja za zbirne uzorke seruma:
- 1/150 rastvor OIEISS ili 1/2 rastvor OIEELISAWPSS ili 1/16 rastvor OIEELISASPSS napravljenog u negativnom serumu (ili zbirnom negativnom serumu) i ponovo razređen u negativnom serumu prema broju uzoraka koji čine taj zbirni uzorak mora da dà pozitivnu reakciju;
- OIEELISANSS mora uvek da dà negativnu reakciju;
- test mora biti u mogućnosti da utvrdi infekciju kod jedne životinje u grupi životinja od čijih je seruma i dobijen zbirni uzorak.
Standardizacija procedure ispitivanja zbirnog uzorka mleka ili surutke:
- 1/1 000 rastvora OIEISS ili 1/16 rastvora OIEELISAWPSS ili 1/125 rastvora OIEELISASPSS napravljen u negativnom serumu (ili u zbirnom uzorku negativnih seruma), a zatim ponovo razređen u odnosu 1/10 u mleku sa negativnim nalazom mora da dà pozitivnu reakciju;
- OIEELISANSS razređen u odnosu 1/10 u mleku sa negativnim nalazom mora uvek da dà negativnu reakciju;
- test mora biti u mogućnosti da utvrdi infekciju kod jedne životinje u grupi životinja od čijeg je mleka ili surutke i dobijen zbirni uzorak.
Uslovi za korišćenje ELISA testa kod dijagnostikovanja bruceloze goveda:
U skladu sa uslovima etaloniranja za ELISA test za standardizaciju procedure ispitivanja za pojedinačne uzorke seruma i standardizaciju procesa ispitivanja za zbirne uzorke seruma, dijagnostička osetljivost ELISA testa treba da bude ista ili veća od BAB, odnosno RBT ili RVK pri čemu se mora uzeti u obzir epizootiološka situacija na mestu odakle potiču uzorci.
U skladu sa uslovima etaloniranja za ELISA test za standardizaciju procedure ispitivanja zbirnog uzorka mleka ili surutke, dijagnostička osetljivost ELISA testa treba da bude ista ili veća od MPP, pri čemu se uzima u obzir ne samo epizootiološka situacija na mestu odakle potiču uzorci, već i prosečni i očekivani ekstremni uslovi uzgoja životinja.
Kada se ELISA test koristi za potrebe sertifikacije ili za utvrđivanje i održavanje statusa stada, uzimanje zbirnog uzorka seruma se mora vršiti na takav način da rezultati ispitivanja bez sumnje ukažu na konkretnu životinju od koje je uzet uzorak da bi postao deo zbirnog uzorka. Svako ispitivanje u cilju potvrđivanja nalaza se mora vršiti na uzorcima seruma uzetim od svake životinje pojedinačno.
ELISA test se može koristiti na uzorku mleka uzetog sa farme koja ima najmanje 30 % muznih krava u fazi laktacije. Ukoliko se koristi taj metod, moraju se preduzeti mere kojima se obezbeđuje da se uzorci, koji se uzimaju u cilju vršenja ispitivanja, mogu, bez sumnje, povezati sa konkretnom životinjom od koje mleko potiče. Svako ispitivanje, kojim se potvrđuje nalaz, moraju se vršiti na uzorcima seruma uzetim od svake životinje pojedinačno.
1.1.2.3. Reakcija vezivanja komplemenata (RVK)
Antigen predstavlja suspenziju bakterija u fenol fiziološkom rastvoru (NaCl 0,85 % (m/v) i fenolu na 0,5 % (v/v)) ili u veronal puferu. Antigeni mogu biti u koncentrovanom obliku pod uslovom da deklaracija na bici sadrži i faktor razređenja. Ovaj antigen se mora čuvati na temperaturi od 4oC i ne sme se zamrzavati.
Inaktivacija seruma se vrši na sledeći način:
- serum goveda: 56 do 60oC u trajanju od 30 do 50 minuta,
- serum svinja: 60oC u trajanju od 30 do 50 minuta.
Da bi se dobila reakcija najvišeg kvaliteta u toku ispitivanja, koristi se viša doza komplementa od minimalne za razvijanje potpune hemolize.
Tokom reakcije vezivanja komplemenata svaki put se moraju sprovoditi sledeće kontrole:
- kontrola antikomplementarnog efekta seruma;
- kontrola antigena;
- kontrola senzitivnih crvenih krvnih zrnaca;
- kontrola komplementa;
- kontrola osetljivosti seruma na početku reakcije;
- kontrola specifičnosti reakcije primenom negativnog seruma.
Izračunavanje rezultata obavlja se na sledeći način:
- OIEISS sadrži 1 000 međunarodnih RVK jedinica (ICFTU) po ml. Ukoliko se testira OIEISS određenom metodom, rezultat se prikazuje kao titar (tj. kao najveći direktni rastvor OIEISS koji daje 50% hemolize, TOIEISS). Rezultati testa za serum, korišćen tokom testa, dat je u obliku titra (TTESTSERUM) i mora se izraziti u ICFTU po ml. Da bi se rezultat titra mogao izraziti u ICFTU, faktor (F), koji je neophodan za izražavanje rezultata za jedan nepoznati serum test (TTESTSERUM) koji se testira primenom te metode u ICFTU, se može dobiti primenom sledeće formule:
F= 1 000 x 1/TOIEISS
a sadržaj međunarodnih RVK jedinica po mililitru seruma, koji se ispituje (ICFTUTESTSERUM), se može izračunati primenom sledeće formule:
ICFTUTESTSERUM = F x TTESTSERUM
Serum, koji sadrži 20 ili više ICFTU po ml, se smatra pozitivnim.
1.1.2.4. Mlečno prstenasta proba (MPP)
Antigen predstavlja rastvor u fenol fiziološkom rastvoru (NaCl 0,85 % (m/v) i fenolu na 0,5 % (v/v)) bojenim hematoksilinom. Antigen se mora čuvati na temperaturi od 4°C i ne sme se zamrzavati.
Osetljivost antigena mora biti stndardizovana u odnosu na OIEISS i to tako da antigen dovodi do pozitivne reakcije u 1/500 razređenom OIEISS u mleku sa negativnim nalazom, dok rastvor od 1/1 000 mora biti negativan.
Prstenasta proba se mora vršiti na uzorcima, koji su uzeti iz svake kante sa mlekom, ili sadržaju svake cisterne sa mlekom koja dolazi sa farme.
Uzorci mleka ne smeju se zamrzavati, zagrejavati ili snažno bućkati.
Reakcija se mora dobiti upotrebom jedne od sledećih metoda:
- na stubu mleka od najmanje 25 mm visine i na zapremini mleka od 1 ml kojem je dodato ili 0,03 ml ili 0,05 ml jednog od standardizovanih antigena koji su obojeni,
- na stubu mleka od najmanje 25 mm visine, a zapremina mleka od 2 ml kojem je dodato 0,05 ml jednog od standardizovanih antigena koji su obojeni,
- na zapreminu od 8 ml mleka se dodaje 0,08 ml jednog od standardizovanih obojenih antigena.
Ova mešavina mleka i antigena se mora inkubirati na temperaturi od 37oC u toku 60 minuta zajedno sa pozitivnim i negativnim radnim standardima. Naknadnom inkubacijom, u trajanju od 16 do 24 časa, na temperaturi od 4°C povećava se senzitivnost testa.
Rezultati se tumače tako što se negativnom reakcijom smatra ako je mleko obojeno a izdvojena mast bez boje, a pozitivnom reakcijom se smatra ako su mleko i izdvojena mast na identičan način obojeni ili je mleko bez boje, a izdvojena mast obojena.
1.1.2.5. Brza serumska aglutinacija (BAB), odnosno Rose Bengal test (RBT)
Antigen predstavlja bakterijsku suspenziju u puferovanom Brucella antigen rastvaraču pri pH vrednosti od 3,65 ± 0,05 koji se boji primenom "Bengal" nijanse roza boje. Ovaj antigen se isporučuje spreman za upotrebu i mora se čuvati na 4°C, a ne sme se zamrzavati.
Za pripremu antigena nije od značaja koncentracija bakterijskih ćelija, ali njegova senzitivnost mora standardizovati u odnosu na OIEISS i to tako da antigen dovodi do pozitivne reakcije sa rastvorom seruma od 1/45, odnosno do negativne reakcije sa rastvorom seruma od 1/55.
Reakcija se vrši na sledeći način:
- serum (20-30 µl) se pomeša sa istom zapreminom antigena na beloj pločici ili ploči od emajla kako bi se dobila površina od oko 2 cm u prečniku. Ova mešavina se lagano meša tokom četiri minuta na sobnoj temperaturi, a onda se posmatra proces aglutinacije pod dobrim osvetljenjem;
- može se koristiti automatizovan metod, ali mora da bude isto toliko osetljiv i precizan kao i ručni metod.
Tumačenje rezultata:
Svaka vidljiva reakcija se smatra pozitivnom, osim ako ne dođe do preteranog sušenja oko ivica.
Pozitivni i negativni radni standardi treba da budu deo svake serije testova.
1.1.2.6. Spora serumska aglutinacija (SAT)
Ovaj antigen je bakterijska suspenzija u fenol fiziološkom rastvoru (NaCl 0,85% (m/v) i fenola od 0,5% (v/v)).
Formaldehid se ne sme koristiti.
Antigeni mogu biti u koncentrovanom stanju pod uslovom da razređenje koji se koristi, bude naznačeno na deklaraciji na bočici.
EDTA se može dodati suspenziji antigena na 5 mM krajnjeg rastvora, koji se koristi za test, kako bi se smanjio stepen lažno pozitivnih u testu serumske aglutinacije. Nakon toga se pH od 7,2 mora prilagoditi u suspenziji antigena.
OIEISS sadrži 1 000 međunarodnih jedinica aglutinacije.
Za pripremu antigena nije od značaja koncentracija bakterijskih ćelija, ali njegova osetljivost mora biti standardizovana u odnosu na OIEISS i to tako da antigen dovede bilo do 50 % aglutinacije sa finalnim razređenjem seruma od 1/600 do 1/1 000 bilo do 75 % aglutinacije sa finalnim razređenjem seruma od 1/500 do 1/750.
Takođe se preporučuje poređenje reaktivnosti novih i prethodno standardizovanih serija antigena korišćenjem grupe, odnosno panela definisanih seruma.
Ovaj test se vrši bilo korišćenjem epruveta bilo mikrotitar ploča. Mešavina antigena i rastvora seruma se inkubira u trajanju od 16 do 24 časa na temperaturi od 37°C.
Potrebno je pripremiti najmanje tri rastvora za svaki serum. Rastvori sumnjivog seruma se moraju tako pripremiti da se može videti reakcija kada je reč o graničnoj pozitivnoj vrednosti u srednjoj epruveti (ili kod metoda mikrotitar ploče).
Tumačenje rezultata:
- stepen aglutinacije Brucelle u serumu se mora izraziti u internacionalnim jedinicama (IJ) po ml;
- serum, koji sadrži 30 ili više IJ po ml, se smatra pozitivnim.
1.1.2.7. Ispitivanje fluorescentnom polarizacijom (FPA)
FPA se vrši u staklenim epruvetama ili na mikrotitar ploči sa 96 bazenčića. Tehnika, koja se koristi, standardizacija iste i tumačenje rezultata moraju biti u skladu sa Poglavljem 2.4.3 (bruceloza goveda) Priručnika Međunarodne organizacije za zaštitu zdravlja životinja za dijagnostičke testove i vakcine za kopnene životinje, šesto izdanje, 2008.
FPA se standardizuje kako bi:
- rezultati OIEELISASPSS i OIEELISAWPSS bili stalno pozitivni.
- 1/8 rastvor OIEELISAWPSS ili 1/64 rastvor OIEELISASPSS, koji čine negativni serum (ili zbirni negativni serum), uvek dovodili do negativne reakcije;
- OIEELISANSS uvek dovodio do negativne reakcije.
Sledeći elementi moraju biti uključeni u svaku seriju testova: jak pozitivan, slab pozitivan, negativan radni standard seruma (etalonirani prema standardnom serumu ELISA Međunarodne organizacije za zaštitu zdravlja životinja).
1.1.3. Dopunski testovi
1.1.3.1. Kožni test na brucelozu (BST)
Uslovi za upotrebu BST su sledeći:
- kožni test na brucelozu se ne koristi kod sertifikacije životinja za promet sa zemljama članicama EU;
- kožni test na brucelozu je jedan od najspecifičnijih testova za utvrđivanje bruceloze kod nevakcinisanih životinja, međutim, dijagnoza se ne može postaviti samo na osnovu pozitivnih intradermalnih reakcija;
- goveda, koja su tokom ispitivanja negativno reagovala na neki od seroloških testova, prema ovom pravilniku, i pozitivno reagovala na BST smatraju se inficiranim ili postoji sumnja da su inficirani;
- goveda, koja su tokom ispitivanja pozitivno reagovala na neki od seroloških testova, prema ovom pravilniku, mogu se podvrgnuti na BST kako bi se potvrdilo tumačenje rezultata seroloških testova, posebno kada u stadima, koja su zvanično proglašena slobodnim od bruceloze, ili stadima goveda slobodnim od bruceloze ne može isključiti unakrsna reakcija sa antitelima u odnosu na ostale bakterije.
Ovaj test se mora vršiti primenom standardizovanih i definisanih preparata brucela alergena, koji ne sadrže glatke antigene lipopolisaharida (LPS), budući da to može da izazove nespecifične zapaljenske reakcije ili ometati kasnije serološke testove.
Zahtevi za proizvodnju brucelina moraju biti u skladu sa Odeljkom C1 Poglavlja 2.4.3 Priručnika Međunarodne organizacije za zaštitu zdravlja životinja za dijagnostičke testove i vakcine za kopnene životinje, šesto izdanje, 2008.
Procedura testiranja obavlja se na sledeći način:
- zapremina od 0.1 ml brucela alergena se ubrizgava intradermalno u kaudalni nabor, kožu boka, ili bočnu stranu vrata;
- rezultati testa se očitavaju u periodu između 48 i 72 časa;
- debljina kože na mestu uboda se meri kutinometrom pre ubrizgavanja i prilikom ponovnog pregleda.
Prilikom tumačenja rezultata jake reakcije se lako prepoznaju po otoku i zadebljanjem tkiva na mestu aplikacije alergena, a zadebljanje kože od 1 do 2 mm se smatra pozitivnom reakcijom na BST.
1.1.3.2. Kompetitivna ELISA (k-ELISA)
Uslovi za upotrebu k-ELISA testa su sledeći:
- k-ELISA test se ne koristi za potrebe sertifikacije životinja za promet sa zemljama članicama EU;
- goveda, koja su tokom ispitivanja pozitivno reagovala na neki od seroloških testova prema ovom pravilniku, mogu biti testirana k-ELISA testom što je dodatna potvrda rezultata ostalih seroloških testova; posebno kada se kod stada, zvanično slobodnih od bruceloze ili kod stada goveda slobodnih od bruceloze, ne može isključiti unakrsna reakcija sa antitelima u odnosu na ostale bakterije ili eliminisati reakcija zbog rezidualnih antitela koji nastanu kao reakcija na vakcinaciju primenom C19.
Procedura testiranja obavlja se u skladu sa uputstvom datom u Odeljku B(2) Poglavlja 2.4.3 Priručnika Međunarodne organizacije za zaštitu zdravlja životinja (OIE) za dijagnostičke testove i vakcine za kopnene životinje, šesto izdanje, 2008.
Radi ranog otkrivanja tuberkuloze i utvrđivanja statusa gazdinstva goveda slobodnog od tuberkuloze, vršiće se dijagnostičko ispitivanje na tuberkulozu kod svih goveda starijih od šest nedelja primenom intradermalnih tuberkulniskih testova, i to:
1) pojedinačnog intradermalnog testa (tuberkulinizacija) koji se izvodi jednokratnom aplikacijom goveđeg (Mycobacterium bovis) tuberkulina PPD (purifikovani proteinski derivat);
2) intradermalnog komparativnog testa (retuberkulinizacija) koji se izvodi aplikacijom goveđeg tuberkulina i aplikacijom avijarnog tuberkulina koje se vrše simultano.
Doza tuberkulina koja se aplikuje životinji ne sme biti manja od 2.000 internacionalnih jedinica (I.J.) goveđeg (Mycobacterium bovis) tuberkulina ni manja od 2.000 I.J. avijarnog (Mycobacterium avium) tuberkulina.
Zapremina tuberkulina koji se aplikuje intradermalno iznosi najviše 0,2 ml.
Tuberkulinizacija se izvodi intradermalnom aplikacijom goveđeg tuberkulina u kožu vrata sa leve strane životinje na prelazu iz prednje u srednju trećinu vrata. Ukoliko se aplikuju i goveđi i avijarni tuberkulin najbolje je da se svaki od njih aplikuje sa različite strane tela životinje, goveđi sa leve, a avijarni sa desne strane.
Tehnika tuberkulinskog testiranja i tumačenje rezultata:
1) Tehnika: Mesto na kome će se izvršiti aplikacija mora se ošišati i očistiti. Nabor kože na mestu aplikacije uzima se između kažiprsta i palca, meri kutimetrom, a izmerena vrednost se upisuje u evidenciju. Odmah posle toga aplikuje se tuberkulin na način koji obezbeđuje njegovu intradermalnu distribuciju.
2) Tumačenje rezultata:
Tumačenje rezultata vrši se kliničkim pregledom životinje i merenjem zadebljanja na koži na mestu gde je izvršena aplikacija tuberkulina, 72 sata nakon aplikacije.
- negativna reakcija - ukoliko postoji samo ograničeni otok sa zadebljanjem kožnog nabora koje nije veći od 2 mm, a životinja ne ispoljava kliničke znake, kao što su difuzni otok, eksudacija, nekroza, bol ili zapaljenje limfnih kanala u području aplikacije ili limfnog čvora;
- sumnjiva reakcija - ukoliko se ne uoče klinički znaci kao što su difuzni otok, eksudacija, nekroza, bol ili zapaljenje limfnih kanala u području aplikacije ili limfnog čvora i ako je povećanje zadebljanja kožnog nabora veće od 2 mm, a manje od 4 mm;
- pozitivna reakcija - ukoliko se uoče klinički znaci kao što su difuzni otok, eksudacija, nekroza, bol ili zapaljenje limfnih kanala u području aplikacije ili limfnog čvora i ako je povećanje zadebljanja kožnog nabora na mestu aplikacije 4 mm ili veće.
Životinje koje nisu imale negativan rezultat na pojedinačnom intradermalnom testu (reagovale su sumnjivo ili pozitivno) biće podvrgnute intradermalnom komparativnom testu posle najmanje 42 dana, pod nadzorom veterinarskog inspektora i epizootiologa iz nadležnog instituta koji će vršiti i očitavanje reakcije.
3) Tumačenje intradermalnog komparativnog testa (retuberkulinizacija) za uspostavljanje i održavanje statusa stada službeno slobodnog od tuberkuloze goveda:
- pozitivan: kod kojeg je zadebljanje na koži gde je aplikovan goveđi tuberkulin veće za 4 mm od mesta gde se aplikuje avijarni tuberkulin ili gde se uočava prisustvo kliničkih simptoma;
- sumnjiv: gde je zadebljanje na mestu aplikacije goveđeg tuberkulina veće za 1 mm do 4 mm od mesta gde je aplikovan avijarni tuberkulin uz odsustvo kliničkih simptoma;
- negativan: ukoliko je utvrđena negativna reakcija na goveđi tuberkulin ili pozitivna ili sumnjiva reakcija na goveđi tuberkulin, ali koja je jednaka ili manja od pozitivne ili sumnjive reakcija na avijarni tuberkulin uz odsustvo kliničkih simptoma u oba slučaja.
Životinje koje nisu reagovale negativno (reagovale su sumnjivo ili pozitivno) na ponovljenom testu smatraju se pozitivnim na tuberkulinizaciju.
U promet se ne sme staviti nijedna životinja koja pokaže na intradermalnom testu povećanje debljine kožnog nabora veće od 2 mm ili koja ima kliničke simptome tuberkuloze goveda.
Životinje kod kojih je dijagnostičkim ispitivanjem utvrđena tuberkuloza nadležni veterinarski inspektor u najkraćem roku, a najkasnije u roku od 30 dana upućuje na klanje. U slučaju da životinju nije moguće uputiti na klanje, Ministarstvo može odobriti njihovo ubijanje na human način. Šest meseci posle uklanjanja životinja koje su reagovale pozitivno izvršiće se ponovno ispitivanje svih goveda na tuberkulozu.
Sva zaklana goveda moraju da se pregledaju na prisustvo patoanatomskih lezija karakterističnih za tuberkulozu. Ukoliko se posle klanja ustanovi prisustvo takvih promena, one moraju da se pošalju u ovlašćenu laboratoriju radi bakterioloških ispitivanja na prisustvo uzročnika tuberkuloze.
Veterinarski inspektor u klanici mora da vodi posebnu evidenciju o svakom utvrđenom slučaju tuberkuloze goveda, svinja i da o nalazu obavesti nadležnog veterinarskog inspektora u mestu porekla tuberkulozne životinje.
Radi utvrđivanja što većeg broja obolelih ili inficiranih životinja u zapatu, epizootiološkoj jedinici ili području, Ministarstvo može pored tuberkulinskog testa primeniti korišćenje gama-interferon testa na način koji je propisan u poslednjem izdanju OIE Manual of Standards for Diagnostic Tests and Vaccines.
Tuberkulinski prečišćeni proteinski derivat (tubererkulinski PPD, goveđi ili avijarni) koji se koristi za izvođenje testa intrakutane tuberkulinizacije je preparat pripremljen od toplotom tretirane i lizirane kulture Mycobacterium bovis, odnosno Mycobacterium avium. Preparat može otkriti kasnu preosetljivost kod životinje senzibilisane na mikroorganizme iste vrste.
Radi ranog otkrivanja enzootske leukoze goveda i uspostavljanja statusa gazdinstva slobodnog na ovu bolest izvršiće se dijagnostičko ispitivanje svih goveda starijih od 24 meseca na celoj teritoriji Republike Srbije.
Dijagnostička ispitivanja izvršiće se metodom ELISA testa na grupnim uzorcima od pet životinja. Ako se u grupnom uzorku ustanovi pozitivna reakcija, izvršiće se i pojedinačno ispitivanje uzoraka krvnih seruma.
Ako se utvrdi prisustvo pozitivnih životinja, izvršiće se dijagnostička ispitivanja u gazdinstvu svih goveda starijih od šest meseci uz obavezno sprovođenje epozootiološkog uviđaja.
Životinje kod kojih je dijagnostičkim ispitivanjem utvrđena enzootska leukoza, najkasnije u roku od 30 dana, nadležni veterinarski inspektor upućuje na klanje. U slučaju da životinje nije moguće uputiti na klanje Ministarstvo može odobriti njihovo ubijanje na human način.
Kod životinja kod kojih je dijagnostičkim ispitivanjem utvrđena enzootska leukoza zabranjen je prirodni pripust i veštačko osemenjavanje životinja.
Sva zaklana goveda moraju biti pregledna na liniji klanja od strane veterinarskog inspektora koji će sve tumore sumnjive na lympho-sarcoma poslati Naučnom institutu za veterinarstvo Srbije u Beogradu, radi daljih dijagnostičkih ispitivanja.
Veterinarski inspektor u klanici mora da vodi posebnu evidenciju o svakom utvrđenom slučaju tumora i da o pozitivnom nalazu obavesti nadležnog veterinarskog inspektora u mestu porekla leukozne životinje.
Nadležni veterinarski inspektor u mestu porekla leukozne životinje mora izvršiti nadzor nad dijagnostičkim ispitivanjima na leukozu u gazdinstvu iz kojeg potiču obolele životinje.
Radi otkrivanja, praćenja i suzbijanja bolesti plavog jezika sprovodiće se monitoring na bolest plavog jezika u restriktivnim zonama (program monitoringa na bolest plavog jezika) kao i nadzor na bolest plavog jezika van restriktivnih zona (program nadzora na bolest plavog jezika).
Pored dijagnostičkog ispitivanja uzoraka krvnih seruma ELISA testom kod prijemčivih životinja, vršiće se i kontinuirano hvatanje i identifikacija vektora bolesti plavog jezika (insekata iz roda Culicoides), u skladu sa programom i planom Ministarstva.
5. Infektivno zapaljenje vimena
Proizvođači mleka i proizvoda od mleka namenjenih za ljudsku ishranu dužni su da podvrgnu svaku muznu kravu, ovcu i kozu pregledu na poremećaj sekrecije vimena dva puta godišnje u razmaku od šest meseci primenom brze metode (Kalifornija mastitis test). U slučaju pozitivne reakcije, nadležna veterinarska organizacija će uzorak mleka dostaviti nadležnom institutu na bakteriološko ispitivanje i na osnovu rezultata bakteriološkog ispitivanja sprovesti lečenje.
Mleko se može staviti u promet po sprovedenom lečenju i po dobijanju negativnog rezultata bakteriološkog ispitivanja.
VII DIJAGNOSTIČKO ISPITIVANJE NA TRIHINELOZU, SALMONELOZU I TIFUS ŽIVINE, INFLUENCU PTICA, INFLUENCU SVINJA, HLAMIDIOZU PTICA, INFEKTIVNU ANEMIJU KONJA, LEPTOSPIROZU, KJU-GROZNICU, BOLESTI RIBA, BOLESTI PČELA I TRANSMISIVNE SPONGIOFORMNE ENCEFALOPATIJE
Dijagnostičko ispitivanje na trihinelozu, salmonelozu i tifus živine, influencu ptica, influencu svinja, hlamidiozu ptica, infektivnu anemiju konja, leptospirozu, kju-groznicu, bolesti riba, bolesti pčela i transmisivne spongioformne encefalopatije obavljaće se u kontinuitetu.
Dijagnostički pregled na prisustvo larve Trichinella vršiće se metodom kompresije ili veštačke digestije u uzorcima mesa svih zaklanih svinja, zaklanih konja, svih odstreljenih divljih svinja, kao i kod svinja zaklanih u domaćinstvu za sopstvene potrebe.
Prilikom klanja svinja za sopstvene potrebe vlasnik ili držalac životinje mora, uz propisani uzorak mesa za pregled na trihinelozu dostaviti veterinarskoj organizaciji koja vrši pregled i ušnu markicu radi identifikacije i evidentiranja uzorka zaklane životinje.
Obavezna je sistemska deratizacija zaraženog područja i neškodljivo uklanjanje leševa glodara, kao i planska deratizacija svih objekata u kojima se drže i uzgajaju životinje.
Plan deratizacije donosi nadležni naučni ili veterinarski specijalistički institut na osnovu analize epizootiološke situacije za svoje područje.
Sistemsku deratizaciju zaraženog područja vrše veterinarske organizacije kojima su po javnom konkursu i zaključenom ugovoru sa Ministarstvom, ustupljeni navedeni poslovi iz Programa mera, i ispunjavaju propisane uslove za vršenje dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije.
Veterinarski inspektor u klanici vodi evidenciju o svakom utvrđenom slučaju trihineloze i o tome obaveštava veterinarskog inspektora u mestu porekla životinje radi preduzimanja mera i prijave bolesti.
2. Salmoneloza-pularoza živine (Salmonella pullorum), tifus živine (S. gallinarum) i infekcije živine sa S. enteritidis, S. typhimurium i S. arizonae
U cilju sprečavanja pojave, širenja i suzbijanja salmoneloze živine, sva gazdinstva na kojima se drži i uzgaja živina i pernata divljač, moraju biti registrovani i evidentirani u Centralnoj bazi.
Konzumna i priplodna jaja mogu se staviti u promet ili u inkubator samo ukoliko su slobodna od salmoneloze. Uzorke za laboratorijska ispitivanja može dostaviti samo nadležni veterinarski inspektor, a laboratorijski nalaz ne sme biti stariji od 30 dana.
Obavezno je laboratorijsko ispitivanje (bakteriološko, odnosno serološko) svih jata živine i pernate divljači čiji se proizvodi koriste za javnu potrošnju. Slanje uzoraka iz ovih objekata mora biti pod nadzorom veterinarskog inspektora. Veličina uzoraka data je tabelama, i to:
Tabela broj 1 Živina u uzgoju i za proizvodnju priplodnih jaja
Tabela broj 2 Proizvodnja u inkubatorima
Tabela broj 3 Živina u uzgoju za proizvodnju konzumnih jaja
Tabela broj 4 Živina za tov
Jato živine i pernate divljači koja je namenjeno za klanje (koje podrazumevaju isključivo životinje iste vrste i starosti koje potiču iz istog objekta) mora biti slobodno od Salmonella spp., a što će biti potvrđeno laboratorijskim nalazom ovlašćenog naučnog, odnosno specijalističkog veterinarskog instituta koji ne sme biti stariji od 15 dana.
Fabrika i mešaone stočne hrane dužne su da dostavljaju na bakteriološki pregled jednom mesečno u nadležni veterinarski institut uzorke svih hraniva (komponenti) životinjskog porekla pre pripremanja hrane za živinu, kao i uzorke svih gotovih smeša.
Vršiće se aktivni i pasivni nadzor nad živinom, pernatom divljači i divljim pticama, i to:
- u okviru pasivnog nadzora veterinarske ambulante, veterinarske stanice i veterinarske službe će svaki slučaj sumnje na influencu kod živine, pernate divljači i divljih ptica, poslati na laboratorijsko ispitivanje;
- u okviru aktivnog nadzora dijagnostičko ispitivanje obuhvatiće živinu, pernatu divljač i divlje ptice po posebnom programu ispitivanja koje će doneti Ministarstvo;
- u slučaju nepovoljne epizootiološke situacije u okolnim zemljama i regionu, Ministarstvo može doneti poseban program ispitivanja koji je finansiran iz budžeta Republike Srbije.
U okviru aktivnog nadzora izvršiće se dijagnostičko ispitivanje svinja po posebnom programu zdravstvene zaštite koji donosi ministar poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.
Sva matična jata i gazdinstva na kojima se drže i uzgajaju i na kojima se obavlja promet egzotičnih, ukrasnih i sobnih ptica i golubova moraju biti registrovana u Ministarstvu, a ptice koje potiču iz ovih objekta, a namenjeni su za rasplod, prodaju, izložbe i slično moraju biti slobodne od hlamidioze.
Laboratorijska ispitivanja na hlamidiozu ptica vršiće se u nadležnom veterinarskom institutu. Laboratorijski nalaz za ptice u prometu ne sme biti stariji od 60 dana.
Radi otkrivanja, praćenja i suzbijanja infektivne anemije konja sprovodiće se obeležavanje svih konja mikročipovima i njihovo dijagnostičko ispitivanje primenom Coggins testa (agar gel imunodifuzionim test - AGID) kao i evidentiranje gazdinstva na kojima se uzgajaju konji. Dijagnostičko ispitivanje može se izvršiti i primenom ELISA testa ali se u tom slučaju svaki pozitivni rezultat mora potvrditi primenom AGID testa.
Kada držalac konja prodaje ili na drugi način otuđuje konje potvrda o izvršenom pregledu na infektivnu anemiju konja ne sme biti starija od 30 dana.
Sredstva za nadoknadu štete vlasnicima za ubijene, odnosno zaklane životinje obezbeđena su u budžetu Republike Srbije.
Radi otkrivanja, praćenja i suzbijanja leptospiroze vršiće se dijagnostička ispitivanja primenom metode mikroskopska aglutinacija (MAT) kod bikova, nerastova, ovnova, jarčeva i pastuva koji služe za prirodni pripust i proizvodnju semena za veštačko osemenjavanje dva puta godišnje.
U slučaju nepovoljne epizootiološke situacije na osnovu posebnog programa Ministarstva, a na predlog nadležnog veterinarskog instituta može se vršiti ispitivanje i drugih vrsta i kategorija životinja.
Ispitivanja na kju-groznicu vršiće se kod otkrivanja epizootiološke pozadine (rezervoara infekcije) nakon epidemija kod ljudi i osoba profesionalno izloženih infekciji, kao i kod svakog pobačaja kod goveda, ovaca i koza.
Na osnovu analize rizika kod pojave bolesti Ministarstvo može odobriti ubijanje bolesnih životinja na stručan i human način.
Sredstva za naknadu štete za ubijene životinje i izvršene mere na gazdinstvu kod suzbijanja bolesti obezbeđena su u budžetu Republike Srbije.
Izvršiće se evidencija i registracija svih objekata za uzgoj i držanje riba, uključujući i ona za sportski ribolov, na kojima se mora obezbediti stalni veterinarski nadzor sa redovnim kliničkim pregledom ribe i laboratorijskim analizama.
U odgajilištima (ribnjacima) šarana sprovodi se laboratorijska kontrola zdravstvenog stanja riba (eritrodermatitisa, prolećne viremije i zapaljenja ribljeg mehura šarana).
Radi otkrivanja, praćenja i suzbijanja bolesti pčela, obavezna je evidencija svih gazdinstava na kojima se uzgajaju pčele.
U promet mogu da se stave samo zdrave pčelinje zajednice, odnosno one koje potiču sa registrovanih gazdinstava i kod kojih su sprovedene predviđene mere.
a) Američka kuga pčelinjeg legla
Na gazdinstvima u kojima je u 2008. godini utvrđena američka kuga moraju se klinički pregledati sve pčelinje zajednice, kao i one koje se nalaze u krugu prečnika tri kilometara od zaraženog pčelinjaka.
Na gazdinstvima za uzgoj i prodaju matica, koja moraju biti registrovana u Ministarstvu, vršiće se klinički pregled svih pčelinjih zajednica. Iz pčelinjih društava koja su sumnjiva na bolest, veterinarski inspektor će naložiti dostavljanje uzoraka u laboratoriju na pregled na američku kugu pčelinjeg legla. Svaka sumnja se mora potvrditi laboratorijskim analizama sa procenom starosti procesa.
Na pregled se dostavlja komad saća sa poklopljenim leglom veličine 10 x 10 na kome su znaci bolesti dobro vidljivi i u odgovarajućoj ambalaži.
Sredstva za naknadu štete koja je nastala uništavanjem košnica posle dijagnostikovanja kuge pčela, dezinfekcija zaraženog pčelinjaka i uništavanje zaraženog roja pčela, obezbeđena su u budžetu Republike Srbije, ako patološki proces nije stariji od dva meseca.
b) Nozemoza pčela
Prilikom otvaranja pčelinjih zajednica u proleće zimske gubitke uginulih pčela dostaviti na laboratorijski pregled nadležnom naučnom ili specijalističkom veterinarskom institutu. Materijal za pregled dostavlja nadležna veterinarska služba pod nadzorom veterinarske inspekcije.
U toku sezone uzgoja i prometa matica iz svih pčelinjih zajednica, nadležni veterinarski inspektor naložiće uzorkovanje pčela i njihovo slanje na laboratorijska ispitivanja.
v) Varooza
Dijagnostički pregled na svim pčelinjacima vršiće se na varoozu, a po potrebi i preventivno tretiranje pčelinjih zajednica i to pet pčelinjih zajednica na pčelinjacima koji imaju do 50 zajednica, odnosno tretiranje 10% pčelinjih zajednica na gazdinstvima koja imaju više od 50 zajednica.
Dijagnostičko ispitivanje obavljaće se u naučnim i specijalističkim veterinarskim institutima na materijalima dostavljenim isključivo preko nadležne veterinarske službe pod nadzorom veterinarske inspekcije.
g) Tropileloza
Na svim pčelinjacima će se izvršiti pregled podloške na uzročnika tropileloze (Tropilaelaps spp.) i to u vremenu dijagnostičkog pregleda na varoozu.
d) Etinioza
Na svim pčelinjacima će se izvršiti pregled pčelinjih društava na etinozu (Aethina tumida) i to u vreme dijagnostičkog pregleda na varoozu.
10. Transmisivne spongioformne encefalopatije
U okviru posebnog programa Ministarstva za laboratorijsko ispitivanje uzoraka hrane za preživare, svinje i živinu na prisustvo mesnog, mesno koštanog i koštanog brašna, dijagnostičko ispitivanje uzoraka na prisustvo transmisivnih spongioformnih encefalopatija, nabavku dijagnostikuma, transport uzoraka i naknadu štete za klanje ili ubijanje zaraženih životinja ili životinja za koje se sumnja da su zaražene, obezbeđena su sredstva u budžetu Republike Srbije.
11. Zdravstveni nadzor kod divljači i divljih životinja
U cilju praćenja i kontrole zdravstvenog stanja i utvrđivanja epizootiološke situacije (zaraznih i parazitskih bolesti) kod divljači i divljih životinja sprovodiće se imunoprofilaktičke mere i dijagnostička ispitivanja u zavisnosti od životinjske vrste na osnovu programa nadležnog naučnog ili specijalističkog instituta uz saglasnost Ministarstva.
Pravna lica koja se bave lovstvo, odnosno korisnici lovišta dužni su da obezbede uslove za imunoprofilaktičke mere i dijagnostička ispitivanja divljači.
Preseljenje i transport divljači i divljih životinja ne može se izvršiti bez prethodno sprovedenih mera po programu nadležnog naučnog ili specijalističkog instituta.
VIII DIJAGNOSTIČKA ISPITIVANJA KOD POBAČAJA
Vlasnik, odnosno držalac životinje dužan je da prijavi svaki slučaj pobačaja kod krava, junica, ovaca, koza, krmača, nazimica i kobila, veterinarskoj organizaciji.
Organizovanje, uzimanje i slanje patološkog materijala i krvi u nadležni naučni ili specijalistički institut vrši veterinarska organizacija, uz prisustvo veterinarskog inspektora, radi utvrđivanja uzorka pobačaja (leptospiroza, listerioza, Q groznica, itd.).
Sredstva za dijagnostička ispitivanja kod utvrđivanja uzorka pobačaja obezbeđena su u budžetu Republike Srbije.
IX DIJAGNOSTIČKO ISPITIVANJE U CENTRIMA ZA VEŠTAČKO OSEMENJAVANJE GOVEDA I SVINJA I DIJAGNOSTIČKO ISPITIVANJE PRIPLODNIH BIKOVA I NERASTOVA KOJI SE KORISTE ZA PRIRODNO PARENJE
Dijagnostičkom ispitivanju u centrima za veštačko osemenjavanje goveda i dijagnostičkom ispitivanju priplodnih bikova koji se koriste za prirodno parenje podležu sve priplodne životinje dva puta godišnje na brucelozu, tuberkulozu, enzootsku leukozu goveda, kampilobakteriju, trihomonijazu, infektivni bovini rinotraheitis i infektivni pustulozni vulvovaginitis i leptospirozu.
Pored ispitivanja na prisustvo specifičnih antitela u uzorcima krvnih seruma priplodnih životinja na brucelozu, leukozu, infektivni bovini rinotraheitis i infektivni pustulozni vulvovaginitis i leptospirozu moraju se izvršiti virusološka ispitivanja semena i to na svakih šest meseci na goveđu virusnu dijareju i na svaka tri meseca na infektivni bovini rinotraheitis i infektivni pustulozni vulvovaginitis i mikrobiološka ispitivanja ispirka prepucijuma bikova na Campylobacter fetus bsp.venerealis i Trichomonas fetus na svakih šest meseci.
Dijagnostičkom ispitivanju priplodnih nerastova u centima za veštačko osemenjivanje svinja podležu sve priplodne životinje dva puta godišnje i to na:
- brucelozu (B. abortus, B suis);
- tuberkulozu (bovinim tuberkulinom);
- aujeckijevu bolest (metodama baziranim na serum neutralizaciji ili ELISA testu);
- leptospirozu (MAT metoda).
Priplodne životinje moraju biti klinički zdrave, a rezultati laboratorijskih ispitivanja na navedene bolesti moraju biti negativni.
Sredstava za dijagnostička ispitivanja na brucelozu priplodnih bikova, nerastova, tuberkulozu priplodnih bikova i nerastova, enzootsku leukozu priplodnih bikova obezbeđena su u budžetu Republike Srbije.
X PLAN SPROVOĐENJA IMUNOPROFILAKTIČKIH MERA I DIJAGNOSTIČKIH ISPITIVANJA I SLUŽBENA KONTROLA
Sprovođenje aktivnosti po Programu mera vrše veterinarske organizacije kojima su po javnom konkursu i zaključenom ugovoru sa Ministarstvom, ustupljeni navedeni poslovi iz Programa mera, izuzev poslova vakcinacije pasa i mačaka koje mogu obavljati sve veterinarske organizacije u skladu sa Zakonom o veterinarstvu ("Službeni glasnik RS", broj 91/05).
Veterinarske službe sprovode Program mera za potrebe sopstvenog stočarstva.
Pre početka sprovođenja imunoprofilaktičkih mera i dijagnostičkih ispitivanja veterinarske organizacije, odnosno veterinarske službe prave plan koji se obavezno dostavlja nadležnom veterinarskom inspektoru. Jedan primerak plana overen od strane ovlašćenog lica iz veterinarske organizacije i veterinarskog inspektora dostavlja se nadležnom institutu. Institut objedinjuje sve izveštaje, i izveštaj overen potpisom i pečatom od strane ovlašćenog lica u institutu i šefa veterinarske inspekcije dostavlja se Ministarstvu.
Dijagnostička ispitivanja obavljaće naučni i specijalistički veterinarski instituti, Zavod za antirabičnu zaštitu "Luj Paster" u Novom Sadu i Fakultet veterinarske medicine u Beogradu. U slučaju da nadležni veterinarski institut nije akreditovan za sprovođenje propisanih metoda, ispitivanje će sprovoditi naučni ili specijalistički institut koji je akreditovan za ta ispitivanja.
Ispitivanje za vrste i kategorije životinja koja nisu propisana ovim programom mera sprovodiće se u skladu sa važećim podzakonskim aktima za navedenu bolest.
Naučni, odnosno specijalistički veterinarski instituti vršiće distribuciju vakcina protiv klasične kuge svinja, atipične kuge živine (osim inaktivisanih vakcina za živinu koje u sebi sadrže i virus atipične kuge živine) i besnila, a po raspodeli Ministarstva.
Veterinarske organizacije i nadležni naučni, odnosno specijalistički veterinarski instituti dužni su da vode evidenciju o poslovima po Programu mera, a izveštaje o sprovedenim merama dostave Ministarstvu i nadležnom inspektoru najkasnije do 15. u tekućem mesecu za prethodni mesec.
Promet živih životinja dozvoljen je samo ukoliko su obeležene i evidentirane na propisan način, ukoliko potiču iz gazdinstava registrovanih i evidentiranih u Centralnoj bazi, ukoliko su sprovedeni poslovi po Programu mera za datu životinjsku vrstu i starosnu kategoriju, na registrovanim stočnim pijacama, dogonima i drugim otkupnim mestima koja su pod stalnom veterinarskom kontrolom.
Životinje, hrana i proizvodi životinjskog porekla mogu da se stave u promet samo ako su izvršene sve mere utvrđene Programom mera.
Službena kontrola sprovođenja Programa mera od strane veterinarske inspekcije obuhvata mere, radnje i aktivnosti koje se preduzimaju radi direktne ili indirektne zaštite zdravlja i dobrobiti životinja i zdravlja ljudi i čine je različite metode i tehnike, kao što su: nadzor, inspekcija, monitoring, uzorkovanje, provere i revizije.
Veterinarska inspekcija će vršiti službenu kontrolu sprovođenja Programa mera na osnovu godišnjeg plana odobrenog od strane Ministarstva. O rezultatima kontrole, kao i o naloženim merama, veterinarska inspekcija će obaveštavati Ministarstvo do 15. u mesecu za prethodni mesec, odnosno odmah nakon utvrđivanja nedostataka.
Do kraja januara 2010. godine sačiniće se godišnji izveštaj izvršenih službenih kontrola u 2009. godini, koji će veterinarska inspekcija dostaviti Ministarstvu.
ŽIVINA U UZGOJU I ZA PROIZVODNJU PRIPLODNIH JAJA
kategorija/uzrast živine |
mesto uzimanja uzorka |
uzorak |
broj uzoraka |
učestalost |
|
jednodnevni pilići |
iz objekta za uzgoj |
transportni podlošci i uginuli pilići u transportu i tokom prva 3 dana |
10 transportnih podložaka, transportna uginuća i svi uginuli pilići |
odmah po isporuci |
|
1.-3. nedelja starosti |
iz objekta za uzgoj |
uginuli pilići |
najmanje 10 uginulih pilića |
1x |
|
8. nedelja starosti |
iz objekta za uzgoj |
zbirni uzorak fecesa |
5 uzoraka* |
1x |
|
12. nedelja starosti |
iz objekta za uzgoj |
zbirni uzorak fecesa |
5 uzoraka* |
1x |
|
16. nedelja starosti |
iz objekta za uzgoj |
zbirni uzorak fecesa |
5 uzoraka* |
1x |
|
21. nedelja starosti |
iz objekta za uzgoj |
zbirni uzorak fecesa |
5 uzoraka* |
1x |
|
posle pronošenja i za vreme nosivosti |
iz objekta za uzgoj |
krv |
veličina |
broj |
1. put pri 2. put u starosti |
do 120 |
|
||||
preko 120 |
120 |
||||
zbirni uzorak fecesa |
5 uzoraka* |
1x mesečno |
|||
uginula živina |
najmanje 3 |
1x mesečno |
|||
*(1 uzorak predstava 12 svežih pojedinačnih fecesa)
PROIZVODNJA U INKUBATORIMA
kategorija/ |
mesto |
uzorak |
broj uzoraka |
učestalost |
inkubatori |
inkubator |
neizleženo |
1 uzorak |
po 1x od |
inkubatori |
inkubator |
neizleženo |
2 uzorka |
po 1x od |
*(1 uzorak predstava 30 neizleženih ili jednodnevnih pilića)
ŽIVINA U UZGOJU I ZA PROIZVODNJU KONZUMNIH JAJA
kategorija/uzrast |
mesto uzimanja |
uzorak |
broj uzoraka |
učestalost |
|
jednodnevni pilići |
iz objekta za uzgoj |
transportni |
10 transportnih podložaka i svi uginuli pilići |
odmah po |
|
3. nedelja starosti |
iz objekta za uzgoj |
zbirni uzorak fecesa |
5 uzoraka* |
1x |
|
8. nedelja starosti |
iz objekta za uzgoj |
zbirni uzorak fecesa |
5 uzoraka* |
1x |
|
14. nedelja starosti |
iz objekta za uzgoj |
zbirni uzorak fecesa |
5 uzoraka* |
1x |
|
od 25 nedelja |
iz objekta za |
jaja (1 uzorak čini 10 konzumnih jaja u ljusci) |
veličina jata (kom.) |
broj uzoraka |
1x mesečno |
do 1000 |
1 |
||||
1001-3000 |
3 |
||||
3001-5000 |
4 |
||||
Preko 5001-10000 |
6 |
||||
|
Preko 10000 |
6 na svakih 10000 |
|
||
zbirni uzorak |
5 uzoraka* |
1x mesečno |
|||
uginula živina |
Najmanje 3 |
1x mesečno |
|||
*(1 uzorak predstava 12 svežih pojedinačnih fecesa)
ŽIVINA ZA TOV
kategorija/uzrast živine |
mesto uzimanja uzorka |
uzorak |
veličina |
broj uzoraka |
učestalost |
jednodnevni pilići |
iz objekta ča uzgoj |
transportni podlošci i uginuli pilići u transportu i tokom prva 3 dana |
do 500 |
10 podložaka, transportna uginuća i svi uginuli pilići |
odmah po isporuci |
501-5000 |
10 podložaka, transportna uginuća i svi uginuli pilići |
||||
5001-12000 |
10 podložaka, transportna uginuća i 30% uginulih pilića |
||||
preko 12000 (zatvoren sistem tova) |
10 podložaka, transportna uginuća i 30% uginulih pilića |
||||
živina u tovu |
iz objekta za uzgoj |
zbirni uzorak fecesa |
do 500 |
1 |
do 14 dana pre klanja |
501-5000 |
3 |
||||
5001-12000 |
4 |
||||
Preko |
5 |
*(1 uzorak predstava 12 svežih pojedinačnih fecesa)