PROGRAMZAŠTITE, UREĐENJA I KORIŠĆENJA POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA NA TERITORIJI GRADA NIŠA ZA 2009. GODINU("Sl. list grada Niša", br. 48/2009) |
Ovim Programom daje se pregled površina poljoprivrednog zemljišta po katastarskim opštinama, klasama i kulturama, analiza stanja zemljišta i uređenja poljoprivrednog zemljišta, utvrđuje Program radova na zaštiti i uređenju poljoprivrednog zemljišta i Plan korišćenja poljoprivrednog zemljišta u svojini Republike Srbije.
Teritorija Grada Niša nalazi se na jugoistoku Republike Srbije i zahvata površinu od 596,71 km2 od čega je 372,05 km2, odnosno 62% poljoprivredno zemljište. Na teritoriji Grada Niša nalazi se 68 prigradskih i seoskih naselja. U geografskom pogledu teritorija zauzima prostor između 43°14' i 43°19' severne geografske širine i 21°44' i 22°07' istočne geografske dužine, i nalazi se u kotlini koja je oivičena planinskim masivima Kalafata, Crnog vrha, Popove glave, Svrljiških planina, Suve planine, Seličevice i na zapadu grebenom Malog Jastrebca.
Dugo se mislilo da ovo područje raspolaže značajnim mogućnostima kada je u pitanju zemljište kao prirodni resurs. Na žalost, to ne odgovara stvarnom stanju, jer mnoga zemljišta u ravnicama i brdskom području, dobro poznata kao potencijalno plodna (aluvijalni nanosi, smonica, gajnjače) ne zauzimaju velike površine. Slobodnim i neracionalnim iskorišćavanjem zemljišta, ukupni potencijali su u mnogim delovima subregiona Niš smanjeni do te mere da to predstavlja ozbiljan problem, pa se neizostavno mora razmišljati o strogo racionalnom iskorišćavanju, zaštiti od poplava u ravnicama, zaštiti poljoprivrednog zemljišta od erozivnih procesa, zaštiti zemljišnog fonda brdskog područja i zaštitnom iskorišćavanju u brdskim područjima.
Napomena:
Pregled poljoprivrednog zemljišta po katastarskim opštinama (Tabela 1.), Pregled površina poljoprivrednog zemljišta po oblicima svojine (Tabela 2.), Površine poljoprivrednog zemljišta po klasama i kulturama (Tabela 3.) i Površine poljoprivrednog zemljišta po klasama i kulturama prema katastarskim opštinama - Prilog 1 (Tabela 3a) objavljeni su u "Sl. listu grada Niša", br. 48/2009, str. 30-44.
Na teritoriji grada Niša nalazi se 37.205 hektara poljoprivrednog zemljišta od čega je 32.105 hektara, ili 86%, obradivo. Na osnovu podobnosti za poljoprivrednu proizvodnju zemljište je razvrstano u osam bonitetnih klasa (I-1.888 ha ili 5,88% obradivog poljoprivrednog zemljišta, II-5.903 ha ili 18,38%, III-8.096,15 ha ili 25,21%, IV-6.092,53 ha ili 18,98%, V-4.274,58 ha ili 13,31%, VI-3.220,90 ha ili 10,03%, VII-1.747,92 ha ili 5,44%, VIII-882,65 ili 2,70%).
Ovo poljoprivredno zemljište poznato je kao pravi mozaik tipova zemljišta, formiranih pod uticajem specifičnih pedogenetskih činilaca, koji su stavili svoj pečat na izgled, osobine, proizvodne i potencijalne vrednosti zemljišta. Na osnovu ispitivanja utvrđeno je 8 klasa, 10 tipova, 17 podtipa, 21 varijeteta i 36 formi. Teritorija Niša je rejon ratarskih kultura, povrtarstva i vinogradarstva u ravničarskom i brdskom području. Da bi potencijal zemljišta došao do punog izražaja moraju se poznavati osobine i plodnosti zemljišta i preduzimati odgovarajuće mere među kojima se ističu vreme obrade, količina i način đubrenja, mere zaštite zemljišta i posebno, kontrola plodnosti zemljišta.
Zaštita poljoprivrednog zemljišta
U cilju očuvanja biohemijskih osobina zemljišta i povećanja prinosa u biljnoj proizvodnji na području Grada Niša uvedena je sistematska kontrola plodnosti zemljišta. Uz pravilnu primenu mineralnih i organskih đubriva mogu se bitno poboljšati uslovi za bolje iskorišćavanje potencijalne plodnosti zemljišta. Kontrolom plodnosti zemljišta uvedena je racionalizacija u upotrebi mineralnih đubriva.
Do sada je urađeno preko 2000 analiza i obrađeno je 600 hektara obradivih površina. Sadržaj humusa u analiziranim uzorcima je nizak 57% što je posledica smanjene upotrebe organskih đubriva, pa se na većim površinama preporučuje humifikacija. Krečnjaka u analiziranim uzorcima ima slabo kod 61% analiziranih uzoraka, a do srednje kod 21% analiziranih uzoraka.
Na nekim zemljištima nizak sadržaj karbonata je posledica intenzivnog zalivanja, koje je prouzrokovalo ispiranje karbonata iz oraničnog sloja.
Ukupan azot dosta varira i kreće se od niskog 57% do srednjeg sadržaja od 41%. Sadržaj fosfora je nizak 54% i uglavnom se u analizaranim uzorcima nalazi u deficitu. Kalijum na području grada Niša na poljoprivrednim parcelama je dobro obezbeđen. Analize su pokazale da je 54% uzorkovanih površina zemljišta slabo kiselo. Jako kiselo zemljište je prisutno na 11% površina.
Na osnovu urađenih analiza može se zaključiti da obradivo poljoprivredno zemljište, na teritoriji Grada Niša, nije zagađeno i da su ostaci pesticida prisutni u zemljištu u količinama koje ne ugrožavaju poljoprivrednu proizvodnju.
Na području Grada Niša, izraženi su raznovrsni vidovi erozije u zavisnosti od reljefa, stanja vegetacije, osobine zemljišta, načina korišćenja zemljišta, razvijenosti hidrografske mreže, odsustvo zaštitnih mera i dr.
Duž obe strane Južne Morave, teren obiluje brežuljcima i kupastim uzvišenjima sa velikim nagibima. Nagib terena je posebno značajan za erozione procese na njivama i pašnjacima sa proređenom travom.
Slabo razvijena vegetacija ili odsustvo vegetacije na većim nagibima doprinosi pojavi erozije na ovom području. To su obično jako proređene šume i degradirani pašnjaci.
Na teritoriji grada Niša hidrografska mreža je veoma dobro razvijena. Južna Morava i Nišava imaju veliki broj manjih pritoka, rečica i potoka koji su usečeni duboko u teren. Padine ovih potoka su uglavnom bez stalne vegetacije, na plitkim zemljištima i rastresitom supstratu, što doprinosi velikoj produkciji i pronosu nanosa do matičnih recipijenata, Nišave i Jušne Morave.
Pored prirodnih faktora značajnu ulogu u razvoju erozionih procesa igra i antropogeni faktor. Način iskorišćavanja i obrada zemljišta nije prilagođen ostalim prirodnim činiocima koji utiču na pojavu stvaranja erozije (oblik i pravac pružanja parcele i dr.).
Na osnovu Odluke o erozivnim područjima i protiverozionim merama koju je donela Skupština Grada Niša svi vidovi erozije na području Grada Niša su svrstani u osam kategorija, i to:
I KATEGORIJA - akumulacija nanosa u aluvijalnim ravnicama: obuhvata zemljište na ravnom terenu, nagiba 0 do 2° u dolini Južne Morave, oko Gornjeg i Donjeg Međurova, Popovca, Lalinca, Trupala, Vrtišta, Mezgraje, Donje Toponice i Donje Trnave, zatim u dolini Nišave od Niša do Brzog Broda, odnosno Niške Banje, i od Niša levom i desnom obalom Nišave do uliva u Južnu Moravu.
II KATEGORIJA - vrlo slaba površinska erozija: zemljište u nagibu od 2 do 5° između Kravlja i Paligraca, uzvodno od Kravlja od Gornje Toponice do Čamurlije, od Donje Vrežine do Malče i oko Malče, iznad Ravnog Dola i između Donjeg Vlasa i Gabrovca.
III KATEGORIJA - slaba površinska erozija: obuhvata površine u nagibima od 5 do 7° u Jasenoviku, veće površine između Gornjeg Matejevca i Gornje Vrežine, oko Pasi Poljane, od Čamurlije do Gornje Toponice i od Gornje Trnave i Vele Polja do Paligraca.
IV KATEGORIJA - srednja erozija: zahvata zemljišta sa nagibom od 7 do 10° između Paligraca i Vele Polja, Vele Polja i Miljkovca, oko Cerja, iznad Leskovika, oko Rujnika, Čamurlije, Huma, Kamenice, Donjeg Matejevca, između Sićeva, Malče, Gornje Vrežine i oko Gabrovca.
V KATEGORIJA - srednje jaka erozija: zahvata brdovite terene sa nagibom 10-15° oko Sečanice, Supovca, Vele Polja, Cerja, Leskovika, Kravlja, Kamenice, Pasi Poljane, između Gabrovca i Donjeg Vlasa, kod Jelašnice i Sićeva, Mramora, Mramorskog Potoka i Krušca.
VI KATEGORIJA - jaka erozija: zahvata područje na nagibima od 15 do 20° između Gabrovca, Vukmanova i Prve Kutine, kod Jelašnice, Proseka, Sićeva, Ostrovice, Ravnog Dola, Vrela, Brenice, Leskovika, Cerja i Paljine.
VII KATEGORIJA - vrlo jaka erozija: zahvata površine sa nagibom većim od 20° a pojavljuje se na padinama strmijih potoka, kod Ravnog Dola, Ostrovice, Pasjače, Vrela, Brenice i Huma.
VIII KATEGORIJA - ekscesivna erozija: zahvata manju površinu u nagibu većim od 30° između Pasjače i Jasenovika.
Uređenje poljoprivrednog zemljišta
Na osnovu statističkih podataka prosečni zemljišni posed na teritoriji grada Niša je oko 3 ha, a učešće oraničnog u prosečnom posedu je oko 2 ha po domaćinstvu.
Na teritoriji Grada Niša do sada je izvršena komasacija poljoprivrednog zemljišta u 28 katastarskih opština, datih u tabeli:
Red. |
Katastarska |
Površi. |
broj |
Broj parcela |
Prosečna |
Uvećanje |
|||
staro |
novo |
||||||||
staro |
novo |
||||||||
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
|
1 |
Pasjača |
86 |
197 |
1560 |
280 |
6,30 |
30,70 |
4,80 |
|
2 |
Oreovac |
51 |
154 |
480 |
150 |
10,60 |
32,70 |
3,00 |
|
3 |
Ostrovica |
45 |
155 |
460 |
140 |
9,70 |
32,10 |
3,30 |
|
4 |
Popovac I |
194 |
417 |
1120 |
445 |
18,00 |
46,00 |
2,60 |
|
5 |
D. Trnava |
362 |
414 |
2100 |
560 |
17,00 |
64,00 |
3,80 |
|
6 |
G. Trnava |
201 |
272 |
1120 |
400 |
23,00 |
54,00 |
2,30 |
|
7 |
Kravlje |
661 |
552 |
6990 |
2889 |
9,46 |
22,88 |
2,42 |
|
8 |
Paligrace |
378 |
325 |
2192 |
1119 |
17,24 |
33,78 |
1,96 |
|
9 |
Mezgraja |
273 |
308 |
2032 |
661 |
13,44 |
41,30 |
3,07 |
|
10 |
Vrtište |
444 |
647 |
3527 |
1105 |
12,57 |
40,18 |
3,19 |
|
11 |
D. Toponica |
124 |
252 |
796 |
316 |
15,00 |
39,00 |
2,60 |
|
12 |
V. Polje |
562 |
665 |
2576 |
1240 |
21,77 |
45,24 |
2,08 |
|
13 |
Trupale |
886 |
1297 |
6090 |
2475 |
14,00 |
35,00 |
2,40 |
|
14 |
Vrelo |
16 |
99 |
289 |
133 |
5,52 |
12,03 |
2,17 |
|
15 |
Čamurlija |
167 |
257 |
950 |
399 |
17,48 |
41,85 |
2,38 |
|
16 |
D. Komren |
135 |
380 |
1060 |
545 |
12,74 |
24,77 |
1,94 |
|
17 |
G. Komren |
167 |
342 |
1220 |
531 |
13,69 |
31,45 |
2,30 |
|
18 |
Brenica |
107 |
211 |
791 |
294 |
13,20 |
26,80 |
3,01 |
|
19 |
Hum |
217 |
449 |
2212 |
1159 |
9,80 |
18,72 |
1,61 |
|
20 |
Popovac II |
68 |
229 |
768 |
201 |
8,85 |
33,83 |
3,82 |
|
21 |
N. Selo |
100 |
216 |
560 |
301 |
14,86 |
33,22 |
1,86 |
|
22 |
Krušce II |
89 |
268 |
578 |
269 |
14,53 |
31,23 |
2,15 |
|
23 |
Čokot |
71 |
181 |
523 |
209 |
13,58 |
33,97 |
2,50 |
|
24 |
Lalinac |
985 |
920 |
7816 |
2286 |
12,60 |
43,08 |
3,42 |
|
25 |
Sečanica |
574 |
596 |
4311 |
1345 |
13,08 |
46,91 |
3,59 |
|
26 |
Mezgraja |
57 |
190 |
512 |
- |
|
|
|
|
27 |
Mramor |
278 |
370 |
616 |
559 |
45,13 |
49,73 |
1,10 |
|
28 |
Krušce I |
336 |
368 |
1375 |
559 |
24,44 |
60,11 |
2,46 |
|
|
Ukupno |
7629 |
10731 |
54624 |
20570 |
1397 |
3709 |
2,65 |
|
Iz tabele se može videti da je prosečno uvećanje parcela na komasiranom području oko 3 puta ili da je prosečna površina novodobijene parcele oko 40 ari. Međutim, prosečne površine parcela koje se koriste za ratarske kulture su znatno veće jer na iskazani prosek itekako utiču male parcele koje se nalaze pored vodotoka i koja se koriste u planinskim selima kao bašte. Pored toga, deo parcela koji je zahvaćen komasacionim područjem zadržao je svoje staro stanje (faktičko stanje) ili je izvršena manja korekcija tog stanja.
Pozitivni efekti komasacije ne ogledaju se samo u ukrupnjavanju parcela već i time što su uređeni vodotokovi, izvršena drenaža i isušeno zabareno zemljište odnosno izvršena zaštita od poplava.
U navedenim katastarskim opštinama ukupno je regulisano vodotoka u dužini od 15.000 metara, urađeno je kanala-sisavaca 4.000 metara, isušeno je oko 120 hektara zabarenog zemljišta i urađeno drenaže 9.000 metara.
Očišćene su zapuštene površine, skinuti su slogovi tako da je dobijeno 150 hektara novih obradivih površina a spajanjem usitnjenih društvenih (državnih) parcela dobijene su znatno veće i pogodnije za obradu.
Na komasiranom području formirana je putna mreža u dužini od oko 1.100 km a ako se ima u vidu da je pre komasacije na ovom području bilo svega 200 km poljskih puteva jasno se vidi šta se sve dobilo i šta znači za vlasnike zemljišta da imaju pristup na puteve i da mogu da dođu do svojih parcela a da ne prolaze kroz tuđe. Posebna prednost je i ta što novoformirane parcele u 90% slučajeva imaju po dva pristupna puta i pravilnog su oblika, sem onih koje su morale da ostanu nepravilne jer se nalaze pored reka, asfaltnog puta ili su na granicama komasacionog područja.
Programom komasacije koji je Skupština Opštine Niš usvojila 07.09.1988. godine, predviđeno je bilo da se komasacija sprovede kroz tri faze.
Do sada navedeni program komasacije realizovan je u dve faze. U trećoj fazi programa komasacije komasaciju bi trebalo sprovesti u sledećim katastarskim opštinama: Bubanj Selo, Gornja Vrežina, Gornje Međurovo, Donje Međurovo, Jasenovik, Malča, Pasjača, Pasi Poljana, Niš-Bubanj i Čokot (II deo), sa ukupnom površinom zemljišta od 1.699 ha.
Na teritoriji grada Niša ne postoje funkcionalni sistemi za odvodnjavanje, sistemi kojima su uređene komasacione površine su zapušteni.
kanalska mreža |
cevna drenaža |
ukupno |
|||
izgrađeno u ha |
u funkciji u ha |
izgrađeno u ha |
u funkciji u ha |
izgrađeno u ha |
u funkciji u ha |
/ |
/ |
/ |
/ |
/ |
/ |
Zalivnih sistema, danas na teritoriji Grada nema. Ranije u vreme postojanja uspešnih zemljoradničkih zadruga bilo je površina koje su se navodnjavale (tifoni i rasprskivači). Danas samo uspešni individualni poljoprivredni proizvođači u ravničarskom delu, dosta skromno preko bunara ili pobijenih cevi uz pomoć pumpi vrše nalivanje svojih poljoprivrednih kultura. Sistem kap po kap primenjuje se isključivo kod plasteničke proizvodnje.
Za teritoriju Grada urađena je studija "Analiza mogućnosti korišćenja površinskih i podzemnih voda pogodnih za navodnjavanje poljoprivrednih kultura". Studija je definisala površine pogodne za navodnjavanje kao i raspoložive količine vode.
Širokozahvatne |
Tifoni |
Kap po kap u ha |
Kišna krila |
Ostalo |
Ukupno |
/ |
10 |
5 |
/ |
5 |
20 |
Poboljšavanje kvaliteta poljoprivrednog zemljišta i melioracije livada i pašnjaka
Jako kiselo zemljište je prisutno na 11% uzorkovanih površina i ove površine bilo je uključeno u Program popravke zemljišta Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. Programom kalcifikacije kiselih zemljišta obuhvaćeno je 43 hektara gde je kao materijal za popravku kiselih zemljišta korišćen Nival i utrošeno je 129 tona materijala za popravku kiselih zemljišta. Na ovim površinama, uz redovne mere, značajno je poboljšan kvalitet zemljišta i lucerka je zauzela značajne površine.
Fizičke |
Hemijske |
Biološke |
Melioracija |
Ostalo |
Ukupno |
/ |
/ |
/ |
/ |
43 |
43 |
Korisnici poljoprivrednog zemljišta
Korisnici poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojini dati su u Programu za 2008. godinu na koji je Ministarstvo za poljoprivredu, šumarstvo i vodoprivredu dalo saglasnost i nisu se menjali pa ih ne prilažemo zbog obimnosti materijala.
II PROGRAM UTVRĐIVANJA RADOVA NA ZAŠTITI I UREĐENJU POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA
Red. |
IZVOR SREDSTAVA |
40% |
1. |
Promena namene poljoprivrednog zemljišta |
9.000.000 |
2. |
Planirana sredstva od davanja u zakup poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojini po Programu 2009. |
700.000 |
|
Ukupno: |
9.700.000 |
Red. Br. |
Namena ulaganja |
Površina u ha |
Predračunska |
Konstrukcija finansiranja |
||||
Sopstveno |
Drugi izvori |
|||||||
I Uređenje poljoprivrednog zemljišta |
||||||||
1. |
Čišćenje kanalske mreže na komasiranom zemljištu |
4.000 |
3.500.000 |
3.500.000 |
|
|||
2. |
Dobrovoljno grupisanje parcela i poseda poljoprivr. zemljišta |
10 |
500.000 |
500.000 |
|
|||
II Zaštita poljoprivrednog zemljišta |
||||||||
1. |
Protiverozivne mere na poljoprivrednom zemljištu: pošumljavanje crnim borom i lišćarima, zatravljivanje, izrada pletera od 75 i 100 cm, izrada rustikalnih zidića |
40 |
2.700.000 |
2.700.000 |
|
|||
2. |
Sprovođenje mera zaštite poljoprivr. zemljišta - opremanje poljočuvarske službe |
|
1.500.000 |
1.500.000 |
|
|||
III Studijsko istraživački radovi koji tretiraju problematiku zemljišta |
||||||||
1. |
Studije/elaborat izvodljivosti: |
|
1.500.000 |
1.500.000 |
|
|||
|
ukupno (I+II+III) |
|
9.700.000 |
9.700.000 |
|
|||
III PLAN KORIŠĆENJA POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA U DRŽAVNOJ SVOJINI
Napomena:
Pregled parcela koje se daju na korišćenje bez plaćanja, objavljen je u "Sl. listu grada Niša", br. 48/2009, str. 49-62.
Pregled broja nadmetanja prema veličini parcela koje se daju u zakup
GRAD NIŠ |
BROJ NADMETANJA |
Do 5 hektara |
52 |
Od 5 do 25 hektara |
40 |
Od 25 do 50 hektara |
/ |
Preko 50 hektara |
1 |
UKUPNO |
93 |
U 2009. godini za davanje u zakup planirano je 588,5599 ha poljoprivrednog zemljišta u svojini Republike Srbije, a koje su koristile zemljoradničke zadruge, PIK "Niš" i grad Niš. Prilikom definisanja površina za zakup po katastarskim opštinama vodilo se računa o veličini parcela, kvalitetu zemljišta (bonitetnoj klasi), suvlasničkim odnosima, putnoj mreži (prilazima parcela) i dr.
U skladu sa Zakonom o poljoprivrednom zemljištu definisano je i zemljište od 80,3667 ha u državnoj svojini, koje će se dati na korišćenje bez plaćanja naknade navedenim institucijama.
Prema zvaničnim podacima Službe za katastar nepokretnosti Niš poljoprivredno zemljište u državnoj svojini na teritoriji grada iznosi 6293,32 ha. Veliki deo ovih površina nalazi se u okviru četiri gradske katastarske opštine i realno predstavlja građevinsko zemljište (oko 2000 ha). Pored toga dobar deo parcela još uvek se vode kao poljoprivredno zemljište a radi se o putnoj mreži, a 1492 ha utrina i pašnjaka vraćeno je selima na korišćenje. Sve ove promene na terenu (realno stanje) nisu evidentirane u Službi za katastar nepokretnosti.
Poljoprivredno zemljište u državnoj svojini koje je u suvlasničkim odnosima kao i manje parcele bez pristupnih puteva kao i one koje nisu locirane na terenu nisu obuhvaćene ovogodišnjim predlogom za javno nadmetanje koji je dat u okviru Programa.
Grafički prilozi parcela planiranih za zakup su sastavni deo ovog Programa.
Komisija za izradu predloga Programa zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta na teritoriji Grada Niša za 2009. godinu, tabelarne preglede u predlogu Programa izradila je na osnovu podataka dobijenih od Republičkog geodetskog zavoda - Služba za katastar nepokretnosti Niš.
Ovaj Program objaviti u "Službenom listu Grada Niša".
Grafički prilozi parcela planiranih za zakup, koji su sastavni deo ovog Programa, objavljeni su u "Sl. listu grada Niša", br. 48/2009, str. 65-101.