ODLUKAO KLASIFIKACIJI BILANSNE AKTIVE I VANBILANSNIH STAVKI BANKE("Sl. glasnik RS", br. 129/2007, 63/2008 i 104/2009) |
1. Ovom odlukom se, radi adekvatnog i efikasnog upravljanja kreditnim rizikom kojem je banka izložena u svom poslovanju, utvrđuju uslovi pod kojima banka klasifikuje bilansnu aktivu i vanbilansne stavke (u daljem tekstu: kriterijumi), kao i način obračuna i evidentiranja rezervi za procenjene gubitke koji mogu nastati po osnovu bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke.
Pod potraživanjima banke koja se klasifikuju na način utvrđen ovom odlukom podrazumevaju se bilansna aktiva iz tačke 4. stav 1. i vanbilansne stavke iz tačke 5. stav 1. te odluke.
Pod rezervom za procenjene gubitke koji mogu nastati po osnovu bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke, u smislu ove odluke, podrazumeva se posebna rezerva za procenjene gubitke i rezerva za opšte bankarske rizike.
2. Banka je dužna da, u okviru sistema upravljanja rizicima, svojim unutrašnjim aktima utvrdi pravila i procedure za identifikovanje, merenje i procenu kreditnog rizika i upravljanje tim rizikom, a naročito:
- delokrug organa i organizacionih jedinica banke, kao i ovlašćenja zaposlenih u banci u postupku odlučivanja o odobravanju kredita i nastanku drugih potraživanja banke i o izmenama uslova tih kredita i potraživanja, limite odlučivanja, kao i uslove za članstvo u organima u čijem su delokrugu navedeni poslovi;
- postupak odlučivanja iz alineje prve ovog stava, a pre svega ko je predlagač odluke, kvorum koji je potreban i kojom se većinom odluka donosi;
- postupak odlučivanja o odobravanju velikih izloženosti banke prema jednom licu ili grupi povezanih lica i izloženosti banke prema licu povezanom s bankom;
- postupke za praćenje kvaliteta bilansne aktive i vanbilansnih stavki na nivou banke i pojedinačnog dužnika, pre svega obezbeđivanjem ažurnih podataka o finansijskom stanju dužnika i tržišnoj vrednosti sredstava obezbeđenja, kao i drugih podataka važnih za procenu rizičnosti kreditnog portfolija banke;
- postupke za praćenje i ograničavanje koncentracije potraživanja u odnosu na pojedine dužnike, grupe povezanih dužnika, privredne grane, zemlje, odnosno geografska područja i vrste kreditnih usluga;
- postupke stalnog evidentiranja, praćenja i stavljanja pod dodatni nadzor svih potraživanja od dužnika sa statusom neizmirivanja obaveza (default).
3. Status neizmirivanja obaveza određenog dužnika, u smislu ove odluke, postoji kada je ispunjen bilo koji od sledećih uslova:
1) banka smatra malo verovatnim da će dužnik u potpunosti izmiriti svoju obavezu prema njoj, bez obzira na mogućnost naplate po osnovu aktiviranja sredstava obezbeđenja, a posebno ceneći sledeće elemente:
- prestanak obračunavanja kamate u skladu sa unutrašnjim aktima banke,
- delimičan ili potpuni otpis potraživanja,
- restrukturiranje potraživanja usled pogoršanja finansijskog stanja dužnika, uz umanjenje ili produženje roka vraćanja glavnice, kamate ili naknade,
- likvidaciju ili stečaj dužnika;
2) dužnik je u docnji više od 90 dana u materijalno značajnom iznosu.
Pod materijalno značajnim iznosom, u smislu ove odluke, podrazumeva se iznos veći od:
- 1% pojedinačnog potraživanja banke od dužnika koji je fizičko lice, preduzetnik ili poljoprivrednik, ali ne manji od 1.000 dinara, odnosno
- 2,5% pojedinačnog potraživanja banke od dužnika koji je pravno lice, ali ne manji od 10.000 dinara.
Status neizmirivanja obaveza dužnika koji su preduzetnici, poljoprivrednici i fizička lica banka je dužna da utvrdi i iskaže na nivou pojedinačnog potraživanja ili na nivou svih potraživanja prema jednom dužniku.
Status neizmirivanja obaveza dužnika - pravnih lica banka je dužna da utvrdi i iskaže na nivou dužnika, odnosno za sva potraživanja od istog dužnika.
Bilansna aktiva i vanbilansne stavke koje se klasifikuju
4. Bilansnu aktivu banke koja se klasifikuje u smislu ove odluke čine:
- dospeli i nedospeli kratkoročni i dugoročni krediti;
- depoziti kod banaka;
- kamate i naknade;
- dugoročne i kratkoročne hartije od vrednosti koje se drže do dospeća, kao i hartije od vrednosti koje su raspoložive za prodaju a ne uključuju se u knjigu trgovanja;
- učešća banke u kapitalu drugih pravnih lica;
- sredstva stečena naplatom potraživanja;
- plasmani po osnovu kupovine derivata koji služe kao zaštita od rizika (hedging) za stavke koje ulaze u bankarsku knjigu;
- druga bilansna aktiva, osim bilansne aktive iz stava 2. ove tačke.
Ne klasifikuje se sledeća bilansna aktiva banke:
- gotovina u blagajni, sredstva na žiro-računu, zlato i drugi plemeniti metali;
- hartije od vrednosti koje se mogu refinansirati kod Narodne banke Srbije;
- potraživanja od Narodne banke Srbije ili Republike Srbije i potraživanja banke obezbeđena njihovim bezuslovnim garancijama plativim na prvi poziv;
- potraživanja od vlada i centralnih banaka zemalja članica Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (u daljem tekstu: OECD) i potraživanja banke obezbeđena njihovim bezuslovnim garancijama plativim na prvi poziv;
- sredstva po viđenju i sredstva oročena do sedam dana na računima banaka koje su, prema poslednjem rangiranju koje su izvršili Standard&Poor’s ili Fitch-IBCA, rangirane s najmanje BBB ili koje je izvršio Moody’s - s najmanje Baa3;
- osnovna sredstva i nematerijalna ulaganja;
- sredstva stečena naplatom potraživanja u toku godinu dana od dana sticanja;
- upisani a neuplaćeni akcijski kapital;
- sopstvene akcije;
- zalihe;
- potraživanja za više uplaćene poreske obaveze;
- bilansna aktiva po osnovu koje je banka pretežno izložena tržišnom riziku i ostalim vrstama rizika različitim od kreditnog rizika (stavke koje ulaze u knjigu trgovanja u smislu odluke kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke).
5. Vanbilansne stavke banke koje se klasifikuju u smislu ove odluke čine:
- izdate plative i činidbene garancije,
- avali i akcepti menica,
- drugi oblici jemstva,
- nepokriveni akreditivi,
- neiskorišćene preuzete obaveze,
- druge vanbilansne stavke po kojima može doći do plaćanja banke.
Ne klasifikuju se sledeće vanbilansne stavke banke:
- obveznice emitovane u skladu sa Zakonom o regulisanju javnog duga SR Jugoslavije po osnovu devizne štednje građana ("Službeni list SRJ", broj 36/2002);
- vanbilansne stavke po osnovu kojih je banka pretežno izložena tržišnom riziku i ostalim vrstama rizika različitim od kreditnog rizika (stavke koje ulaze u knjigu trgovanja u smislu odluke kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke);
- ostale vanbilansne stavke po kojima ne može doći do plaćanja.
Kriterijumi za klasifikaciju bilansne aktive i vanbilansnih stavki
6. Banka je dužna da sva potraživanja od pravnih lica, od jedinica teritorijalne autonomije, jedinica lokalne samouprave i organizacija obaveznog socijalnog osiguranja, od preduzetnika i poljoprivrednika i od fizičkih lica, osim potraživanja iz tačke 4. stav 2. i tačke 5. stav 2. ove odluke, klasifikuje u kategorije A, B, V, G i D - na osnovu ocene finansijskog stanja i kreditne sposobnosti dužnika, njegove blagovremenosti u izmirivanju obaveza prema banci i kvaliteta sredstava obezbeđenja, u skladu s tač. od 7. do 16. te odluke.
7. Potraživanja od pravnih lica klasifikuju se:
1) u kategoriju A:
- potraživanja od dužnika kod koga se, na osnovu procene finansijskog stanja i kreditne sposobnosti, ne očekuju problemi u naplati i koji svoje obaveze izmiruje blagovremeno, a, izuzetno, s docnjom ne dužom od 30 dana,
- potraživanja obezbeđena prvoklasnim sredstvima obezbeđenja u visini obezbeđenog iznosa,
- potraživanja od međunarodnih razvojnih finansijskih institucija (IBRD, EBRD, EIB, IFC i sl.),
- potraživanja od banaka koje su, prema poslednjem rangiranju koje su izvršili Standard&Poor’s ili Fitch-IBCA, rangirane s najmanje BBB, ili koje je izvršio Moody’s - s najmanje Baa3;
2) u kategoriju B:
- potraživanja od dužnika čije finansijsko stanje nije u potpunosti zadovoljavajuće usled određenih problema u poslovanju ali ne ukazuje na znatnije pogoršanje u budućnosti,
- potraživanja od dužnika koji svoje obaveze izmiruje s docnjom od 31 dana do 60 dana;
3) u kategoriju V:
- potraživanja od dužnika čije finansijsko stanje nije zadovoljavajuće a, pre svega, čiji tokovi gotovine nisu adekvatni što se tiče izmirivanja obaveza i kod koga ne postoji ročna usklađenost određenih elemenata aktive i pasive,
- potraživanja od dužnika koji svoje obaveze izmiruje s docnjom od 61 dana do 90 dana;
4) u kategoriju G:
- potraživanja od dužnika čije finansijsko stanje ukazuje na znatne probleme u poslovanju a, pre svega, potraživanja od dužnika koji posluje s gubitkom ili potraživanja od nelikvidnog ili nesolventnog dužnika,
- potraživanja od dužnika koji svoje obaveze izmiruje s docnjom od 91 dana do 180 dana;
5) u kategoriju D:
- potraživanja sa sumnjivim ili spornim pravnim osnovom,
- potraživanja od dužnika u likvidaciji ili stečaju,
- potraživanja od dužnika koji svoje obaveze izmiruje s docnjom od 181 dana i više dana,
- sredstva stečena naplatom potraživanja koja banka nije otuđila niti stavila u funkciju svog poslovanja u roku od godinu dana od dana sticanja,
- potraživanja koja ne ispunjavaju uslove za klasifikaciju u ostale kategorije.
Izuzetno od stava 1. odredba pod 4, alineja prva, ove tačke, poslovanje dužnika s gubitkom nije uslov za klasifikaciju njegovih potraživanja u kategoriju G:
- ako svoje obaveze prema banci izmiruje blagovremeno ili s docnjom ne dužom od 90 dana a pri tom je privatizovan metodom tenderske privatizacije u poslednje tri godine od dana kad se vrši klasifikacija, s tim da potraživanje od tog dužnika ne može biti klasifikovano u kategoriju A;
- ako svoje obaveze izmiruje u roku ili s docnjom ne dužom od 30 dana, s tim da potraživanje od tog dužnika ne može biti klasifikovano u kategoriju A.
Izuzetno od stava 1. ove tačke - potraživanja od dužnika koji je osnovan u poslednje dve godine od dana kada se vrši klasifikacija klasifikuju se na osnovu kriterijuma blagovremenosti i procene mogućnosti tog dužnika da ostvari adekvatne tokove gotovine koji obezbeđuju uredno izmirivanje obaveza po ugovorenoj dinamici otplate kredita, pri čemu banka ovu procenu vrši u skladu s metodologijom utvrđenom njenim unutrašnjim aktom, na osnovu analize banke o rentabilnosti ulaganja za koje su odobrena sredstva, a naročito procene budućih tokova gotovine tog ulaganja (poslovni plan, finansijske projekcije, ocena perioda vraćanja ulaganja, analiza osetljivosti projekta na rizike i sl.), s tim da potraživanja od ovog dužnika ne mogu biti klasifikovana u kategoriju A.
Izuzetno od stava 1. ove tačke - potraživanja od dužnika koji je osnovan s posebnom namenom, odnosno za realizaciju unapred utvrđenog projekta klasifikuju se na osnovu kriterijuma blagovremenosti i procene mogućnosti ovog dužnika da na osnovu tog projekta ostvari adekvatne tokove gotovine koji obezbeđuju blagovremeno izmirivanje obaveza po ugovorenoj dinamici otplate kredita, pri čemu banka ovu procenu vrši u skladu s metodologijom utvrđenom njenim unutrašnjim aktom, na osnovu svoje analize rentabilnosti ovog projekta, odnosno ulaganja za koje su odobrena sredstva, a naročito procene budućih tokova gotovine tog ulaganja (poslovni plan, finansijske projekcije, ocena perioda vraćanja ulaganja, analiza osetljivosti projekta na rizike i sl.), kao i kontinuiranog praćenja realizacije tog projekta, s tim da potraživanja od ovog dužnika:
- ne mogu biti klasifikovana u kategoriju A, i
- ne mogu biti klasifikovana u kategoriju povoljniju od kategorije V - ako su procenjeni budući novčani tokovi ulaganja dužnika u toku bilo kog perioda izmirivanja njegovih obaveza prema banci neadekvatni i ako se tokom otplate znatno odstupi od inicijalno planirane realizacije projekta.
Ako su procenjeni budući novčani tokovi ulaganja dužnika u toku bilo kog perioda izmirivanja njegovih obaveza prema banci neadekvatni - potraživanje od tog dužnika ne može biti klasifikovano u kategoriju povoljniju od kategorije V.
Pod tokovima gotovine sa aspekta izmirivanja obaveza, u smislu ove tačke, podrazumeva se razlika između neto gotovinskog toka iz poslovnih aktivnosti dužnika i kratkoročnih finansijskih obaveza, pri čemu se neto gotovinskim tokom iz poslovnih aktivnosti dužnika smatra razlika između neto priliva gotovine iz njegovih poslovnih aktivnosti i neto odliva gotovine iz tih aktivnosti. Ako dužnik nije zakonom obavezan da sačinjava izveštaj o tokovima gotovine - neto gotovinski tok iz poslovnih aktivnosti dužnika obračunava se, i to korišćenjem indirektne metode, na osnovu podataka iz njegovih osnovnih finansijskih izveštaja u poslednja dva obračunska perioda.
Tokovi gotovine dužnika smatraju se adekvatnim sa stanovišta izmirivanja obaveza ako je dužnik iskazao pozitivnu razliku u smislu stava 6. ove tačke.
Ročna usklađenost određenih elemenata aktive i pasive, u smislu ove tačke, postoji ako je dužnik iskazao pozitivnu razliku između obrtne imovine i kratkoročnih obaveza uvećanih za odložene poreske obaveze.
8. Potraživanja od jedinica teritorijalne autonomije, jedinica lokalne samouprave i organizacija obaveznog socijalnog osiguranja klasifikuju se na osnovu kriterijuma blagovremenosti, odnosno docnje iz tačke 7. ove odluke u izmirivanju obaveza prema banci u toku poslednjih dvanaest meseci, sredstava obezbeđenja iz tačke 11. te odluke i ocene mogućnosti dužnika da uredno izmiruje svoje obaveze prema banci izvršene na osnovu dokumentacije iz tačke 15. ove odluke - osim potraživanja sa sumnjivim i spornim pravnim osnovom, koja se klasifikuju u kategoriju D.
9. Potraživanja od preduzetnika i poljoprivrednika klasifikuju se na osnovu kriterijuma blagovremenosti, odnosno docnje iz tačke 7. ove odluke u izmirivanju obaveza prema banci u toku poslednjih dvanaest meseci, sredstava obezbeđenja iz tačke 11. te odluke, na osnovu likvidnosti dužnika, kao i na osnovu njegove urednosti u izmirivanju poreskih obaveza - osim potraživanja sa sumnjivim i spornim pravnim osnovom, koja se klasifikuju u kategoriju D.
U smislu ove tačke, preduzetnicima se smatraju fizička lica koja se registruju u skladu sa zakonom kojim se uređuje registracija privrednih subjekata, a poljoprivrednicima - nosioci poljoprivrednih gazdinstava koja se registruju u skladu sa uredbom kojom se uređuje registar poljoprivrednih gazdinstava.
10. Potraživanja od fizičkih lica, koja čine pozajmice i krediti odobreni tim licima, klasifikuju se na osnovu kriterijuma blagovremenosti, odnosno docnje iz tačke 7. ove odluke u izmirivanju obaveza prema banci u poslednjih dvanaest meseci, sredstava obezbeđenja iz tačke 11. te odluke i ocene mogućnosti dužnika da uredno izmiruje svoje obaveze prema banci izvršene na osnovu dokumentacije iz tačke 15. ove odluke.
Izuzetno od stava 1. ove tačke, potraživanja od fizičkih lica klasifikuju se:
1) u kategoriju D:
- ako su sa sumnjivim ili spornim pravnim osnovom,
- ako je lice kome je odobren kredit položilo učešće ili depozit manji od 30% iznosa kredita - izuzev odobrenog stambenog kredita, kredita odobrenog u dinarima koji nije indeksiran deviznom klauzulom i obaveza po kreditnim karticama;
2) u kategoriju G ili D:
- ako ukupne mesečne kreditne obaveze fizičkog lica, izuzev obaveza po stambenim kreditima, prelaze 30% njegovih redovnih neto mesečnih prihoda,
- ako ukupne mesečne kreditne obaveze fizičkog lica, uključujući i obaveze po stambenim kreditima, prelaze 50% njegovih redovnih neto mesečnih prihoda.
Banka je dužna da svojim aktima utvrdi koje će kriterijume primeniti za klasifikaciju potraživanja iz ove tačke u kategorije iz stava 2, odredba pod 2, te tačke, a naročito one koji se odnose na stepen u kome su ukupne mesečne kreditne obaveze fizičkog lica iznad 30%, odnosno 50% njegovih redovnih neto mesečnih prihoda.
Ukupnim mesečnim kreditnim obavezama fizičkog lica iz stava 2, odredba pod 2, ove tačke smatra se zbir mesečnih obaveza po kreditima i kreditnim karticama (mesečna obaveza od ukupno odobrenog kredita po kartici), 5% ukupno odobrenih prekoračenja po tekućem računu, po aktiviranim jemstvima po kreditima i po osnovu obaveza iz ugovora o finansijskom lizingu, kao i 50% iznosa datih jemstava po kreditima.
Stambenim kreditom, u smislu ove odluke, smatraju se sredstva odobrena klijentu banke za:
- kupovinu ili izgradnju stana ili kuće;
- rekonstrukciju, tj. adaptaciju ili popravku stana ili kuće;
- kupovinu građevinskog zemljišta bez izgrađenog objekta ili s delimično izgrađenim objektom;
- otplatu stambenog kredita u korišćenju koji je uzet kod banke čije je sedište na teritoriji Republike Srbije i utrošen za namene iz alineja prve, druge i treće ovog stava.
11. Sredstva obezbeđenja potraživanja banke, u smislu ove odluke, prema njihovom kvalitetu, mogu biti prvoklasna i adekvatna sredstva obezbeđenja.
Prvoklasnim sredstvom obezbeđenja, u smislu stava 1. ove tačke, smatraju se sredstva obezbeđenja po potraživanjima koja dužnik izmiruje s docnjom ne dužom od 90 dana, i to:
- gotovinski depozit kod banke - pod uslovom da je ugovoreno da služi kao obezbeđenje za određena potraživanja banke, da rok njegovog dospeća odgovara roku dospeća potraživanja i da jedino banka može njime raspolagati u visini dospelog nenaplaćenog potraživanja;
- bezuslovna garancija pravnog lica koje je osnovala Republika Srbija, plativa na prvi poziv, ako je zakonom utvrđeno da Republika Srbija odgovara (jemči) za obaveze tog pravnog lica;
- osiguranje potraživanja kod pravnog lica koje je osnovala Republika Srbija, u visini osiguranog iznosa, ako je zakonom utvrđeno da Republika Srbija odgovara (jemči) za obaveze tog pravnog lica;
- bezuslovna garancija, plativa na prvi poziv, međunarodnih razvojnih finansijskih institucija (IBRD, EBRD, EIB, IFC i sl.), kao i zaloga hartija od vrednosti koje su izdale ove institucije;
- bezuslovna garancija banaka koje su, prema poslednjem rangiranju koje su izvršili Standard&Poor’s ili Fitch-IBCA, rangirane s najmanje BBB, ili koje je izvršio Moody’s - s najmanje Baa3, koje su plative na prvi poziv, ali ne i bezuslovne garancije koje je izdala banka koja je većinski akcionar banke, odnosno banka iz iste bankarske grupe, izuzev ako postoji prethodna pismena saglasnost Narodne banke Srbije iz tačke 17. stav 1, alineja sedma, Odluke o upravljanju rizicima banke ("Službeni glasnik RS", broj 129/2007);
- zaloga na zlatu i ostalim plemenitim metalima, kratkoročnim hartijama od vrednosti koje se mogu refinansirati kod Narodne banke Srbije, obveznice Republike Srbije ili hartije od vrednosti koje su izdale vlade ili centralne banke zemalja članica OECD-a - do visine njihove tržišne vrednosti.
Adekvatnim sredstvom obezbeđenja, u smislu stava 1. ove tačke, smatra se:
1) jemstvo, ako postoji finansijska sposobnost i spremnost jemca da garantuje izmirenje potraživanja dužnika, kao i:
- neopoziva i bezuslovna korporativna garancija jemca plativa na prvi poziv, ako je jemac prema poslednjem rangiranju koje su izvršili Standard&Poor’s ili Fitch-IBCA rangiran s najmanje BBB ili koje je izvršio Moody’s - s najmanje Baa3, ili
- instrument kojim jemac vrši neopozivo i bezuslovno garantovanje potraživanja i koji je plativ na prvi poziv (menica koju je avalirala banka ili bankarska garancija kojom se garantuje da će jemac izmiriti potraživanje dužnika), ako jemac ispunjava uslove iz tačke 7. ove odluke za klasifikaciju u najmanje kategoriju B;
2) hipoteka na nepokretnosti pod uslovom:
- da su potraživanja banke od pravnih lica, preduzetnika i poljoprivrednika obezbeđena hipotekom na nepokretnosti čija vrednost, prema proceni ovlašćenog procenjivača iz stava 4. ove tačke, nije manja od ukupne visine potraživanja banke i drugih potraživanja obezbeđenih založnim pravom višeg reda prvenstva na istoj nepokretnosti i da dužnik potraživanje izmiruje s docnjom ne dužom od 360 dana,
- da su potraživanja banke od fizičkih lica obezbeđena hipotekom nad stambenim objektima koje je vlasnik nastanio ili dao u zakup (ili će nastaniti ili dati u zakup), čija vrednost, prema proceni ovlašćenog procenjivača iz stava 4. ove tačke, nije manja od ukupne visine potraživanja banke i drugih potraživanja obezbeđenih založnim pravom višeg reda prvenstva na istoj nepokretnosti i da dužnik potraživanje izmiruje s docnjom ne dužom od 360 dana.
Ovlašćenim procenjivačem, u smislu stava 3, odredba pod 2, ove tačke, smatra se sudski veštak odgovarajuće struke, pravno lice koje je osnovano za obavljanje delatnosti veštačenja u skladu sa zakonom kojim se utvrđuju uslovi za obavljanje poslova veštačenja ili organ koji je, u skladu sa zakonom kojim se uređuju poreski postupak i poreska administracija, nadležan za vođenje poreskog postupka.
Banka je dužna da procenu vrednosti nepokretnosti iz stava 3. ove tačke vrši redovno, pri svakoj promeni te vrednosti, i to usled značajnih promena cena na tržištu ili promene fizičkog stanja nepokretnosti, a najmanje jednom u periodu od tri godine od prethodne procene.
Potraživanja banke obezbeđena adekvatnim sredstvima obezbeđenja mogu se klasifikovati samo u jednu kategoriju povoljniju od one u koju bi bila klasifikovana.
12. Sva potraživanja od istog dužnika klasifikuju se u jednu kategoriju, koja se određuje na osnovu potraživanja koje je najnepovoljnije klasifikovano, izuzev potraživanja koja su obezbeđena na način utvrđen u tački 11. ove odluke.
Izuzetno od stava 1. ove tačke, potraživanja sa sumnjivim i spornim pravnim osnovom ne određuju klasifikaciju ostalih potraživanja.
13. Docnja u naplati potraživanja računa se prema prvobitnom datumu dospeća, i to za iznos potraživanja koji je materijalno značajan u smislu tačke 3. stav 2. ove odluke.
Za potraživanje kojim su dužniku posredno ili neposredno obezbeđena sredstva za izmirivanje prethodno odobrenog potraživanja banke, docnja u naplati računa se prema provobitnom datumu dospeća izmirenog potraživanja.
Izuzetno od st. 1. i 2. ove tačke, docnja u naplati potraživanja računa se prema naknadno ugovorenom datumu dospeća ako su ispunjeni sledeći uslovi:
- da produženje roka naplate potraživanja nije prouzrokovano pogoršanjem finansijskog stanja, odnosno kreditne sposobnosti dužnika, već tekućim potrebama finansiranja njegove poslovne aktivnosti, pri čemu se pod tim pogoršanjem naročito podrazumeva pogoršanje finansijskih pokazatelja propisanih ovom odlukom i kriterijuma utvrđenih internim modelom banke za procenu kreditnog rizika, na osnovu završnog finansijskog izveštaja i periodičnih finansijskih izveštaja dužnika za poslednjih godinu dana od dana vršenja procene, odnosno za dužnika koji je fizičko lice na osnovu ažurirane dokumentacije iz tačke 15. te odluke;
- da su pri produženju roka naplate potraživanja ugovoreni najmanje mesečni obračun i naplata kamate;
- da dužnik, nakon produženja roka naplate, blagovremeno izmiruje svoje obaveze prema banci, odnosno s docnjom ne dužom od 60 dana.
Odredbe st. 1. i 2. ove tačke ne primenjuju se na restrukturirana potraživanja pri prvom restrukturiranju pod uslovom da je dužnik u periodu od najmanje šest meseci, odnosno najmanje šest uzastopnih plaćanja prema ugovorenom planu otplate nakon izvršenog restrukturiranja, svoje obaveze izmirivao s docnjom ne dužom od 60 dana, pri čemu se restrukturiranim potraživanjem smatra novo potraživanje uređeno ugovorom ako su njime zamenjena sva bilansna potraživanja od dužnika, odnosno njihov veći deo i ako su, zbog pogoršanja njegovog finansijskog stanja, bitno promenjeni uslovi pod kojima je to potraživanje odobreno (pod čim se naročito podrazumeva produženje roka vraćanja glavnice ili kamate, smanjenje kamatne stope ili visine potraživanja, zamena ispunjenja, kao i druge promene uslova kojima se olakšava položaj dužnika) i istovremeno usvojen adekvatan program finansijske konsolidacije dužnika.
14. Banka je dužna da svojim aktima utvrdi metodologiju za identifikovanje i merenje kreditnog rizika koji proističe iz uticaja promene kursa dinara na finansijsko stanje dužnika, kao i način upravljanja tim rizikom.
Metodologija iz stava 1. ove tačke treba da sadrži procenu uticaja promene kursa dinara na finansijski položaj dužnika, procenu sposobnosti dužnika da otplaćuje obaveze prema banci, a pre svega analizu adekvatnosti novčanih tokova dužnika u odnosu na promenjeni nivo kreditnih obaveza i procenu klasifikacije dužnika - ako se pretpostavi da će doći do određenih promena kursa dinara na godišnjem nivou.
Banka je dužna da metodologiju iz ove tačke primenjuje kod dužnika čije su obaveze prema banci ugovorene u stranoj valuti ili u dinarima s valutnom klauzulom, kao i da dodatno prati potraživanja od dužnika za koja metodologijom proceni da bi promena kursa dinara pogoršala finansijsko stanje dužnika, odnosno ugrozila njegovu sposobnost da otplaćuje obaveze prema banci.
15. Banka je dužna da svojim aktima uredi postupke formiranja i kontinuiranog ažuriranja kreditnog dosijea za svakog dužnika, koji treba da sadrži potpune i tačne podatke za procenu mogućnosti naplate potraživanja, a naročito:
- dokumentaciju o statusu dužnika (za pravno lice - izvod iz Registra privrednih subjekata, za fizičko lice - fotokopiju lične karte, odnosno pasoša, za preduzetnika - izvod iz Registra privrednih subjekata ili rešenje o osnivanju radnje, za poljoprivrednika - izvod iz Registra poljoprivrednih gazdinstava);
- ocenu finansijskog stanja i kreditne sposobnosti dužnika, uključujući i analizu njegove izloženosti riziku od promene kursa dinara;
- finansijske izveštaje dužnika za poslednja dva obračunska perioda pre nastanka potraživanja i za sve obračunske periode do potpunog izmirivanja potraživanja, uključujući i izveštaj revizora za one dužnike za koje je to propisano zakonom, osim za dužnike koji počinju da se bave delatnošću;
- dokumentaciju o izmirivanju obaveza dužnika prema banci u toku poslednjih dvanaest meseci, osim za nove dužnike banke;
- izveštaj Kreditnog biroa (s kojim Narodna banka Srbije ima zaključen sporazum o saradnji) o obavezama i urednosti izvršavanja obaveza dužnika;
- odluke banke o odobravanju kredita i nastanku drugih potraživanja, kao i o eventualnim izmenama uslova pod kojima su krediti odobreni, odnosno potraživanja nastala;
- ugovornu dokumentaciju koja se odnosi na dužnika;
- podatke o klasifikaciji potraživanja dužnika prema stepenu naplativosti - u trenutku nastanka potraživanja i posle toga;
- prepisku i drugu dokumentaciju o kontaktima banke i dužnika u vezi s potraživanjem;
- dokumentaciju u vezi sa sredstvima obezbeđenja potraživanja;
- dokumentaciju u vezi s naplatom potraživanja dužnika i merama koje je banka preduzela radi naplate.
Dosije dužnika koji je jedinica teritorijalne autonomije, jedinica lokalne samouprave ili organizacija obaveznog socijalnog osiguranja sadrži podatke iz stava 1. ove tačke, odluke o zaduživanju iz čl. 33. i 39. Zakona o javnom dugu ("Službeni glasnik RS", broj 61/2005), kao i analizu banke o ekonomičnosti ulaganja za koje su odobrena sredstva (poslovni plan, finansijske projekcije, ocenu perioda vraćanja ulaganja i analizu osetljivosti projekta na rizike).
Finansijski izveštaji dužnika iz stava 2. ove tačke sastavni su deo pravilnika kojim je utvrđen način pripreme, sastavljanja i podnošenja završnih računa korisnika budžetskih sredstava, organizacija obaveznog socijalnog osiguranja i budžetskih fondova Republike i lokalnih vlasti.
Dosije dužnika koji je preduzetnik i poljoprivrednik sadrži podatke iz stava 1. ove tačke, izuzev podataka iz alineje treće tog stava, rešenje o poreskom zaduženju i plaćenim porezima u poslednjih dvanaest meseci, kao i podatke o ostvarenom prometu u poslednjih dvanaest meseci, a dosije preduzetnika koji poslovne knjige vodi prema sistemu prostog, odnosno dvojnog knjigovodstva sadrži i bilans uspeha, odnosno bilans stanja, bilans uspeha i statistički aneks za poslednjih dvanaest meseci.
Dosije dužnika koji je fizičko lice sadrži podatke iz stava 1. ove tačke, izuzev podataka iz alineje treće tog stava, kao i dokaze o zaposlenju i zaradi ili penziji tog dužnika u poslednja tri meseca koje je izdao i overio poslodavac (isplatni listić) sa izjavom tog dužnika da se mogu koristiti za proveru plaćenih poreza i doprinosa, a ako je dužnik poreski obveznik u smislu zakona kojim je uređen porez na dohodak građana - dosije sadrži i podatke koje je dužnik dostavio Poreskoj upravi na propisanom obrascu (Obrazac PPDG - 5), koji sadrži informacije o ostvarenom godišnjem prihodu koji je zaposleni ostvario i propisanim porezima i doprinosima koji se plaćaju iz tog prihoda.
16. Potraživanja od dužnika za koga banka ne raspolaže potpunim i ažurnim podacima iz tačke 15. ove odluke klasifikuju se u kategoriju D, osim ako delimično nedostaju ili su neažurni samo manje značajni podaci, u kom se slučaju potraživanja od tog dužnika klasifikuju u jednu kategoriju nepovoljniju od one u koju bi bila klasifikovana.
Metodologija za obračun ispravke vrednosti bilansne aktive i rezervisanja za gubitke po vanbilansnim stavkama
17. Banka je dužna da svojim unutrašnjim aktima utvrdi interni model za procenu kreditnog rizika i usvoji metodologiju za obračun ispravke vrednosti bilansne aktive i rezervisanja za gubitke po vanbilansnim stavkama (u daljem tekstu: metodologija).
Interni model za procenu kreditnog rizika treba da:
- jasno utvrdi različite nivoe rangiranja potraživanja na osnovu finansijskog stanja, urednosti u izmirivanju obaveza, kao i drugih podataka važnih za procenu rizičnosti plasmana (kvalitet sredstava obezbeđenja i sl.);
- obezbedi da se potraživanja rangiraju na osnovu tačnih i ažurnih podataka;
- omogući analizu potraživanja banke, a naročito po grupama potraživanja sa sličnim karakteristikama;
- omogući procenu verovatnoće nastanka statusa neizmirivanja obaveze dužnika u smislu tačke 3. ove odluke;
- omogući utvrđivanje adekvatnog iznosa ispravke vrednosti bilansne aktive i rezervisanja za gubitke po vanbilansnim stavkama koji odgovara nivou preuzetog kreditnog rizika banke.
Metodologijom je potrebno:
- identifikovati potraživanja za koja će se obračun ispravke vrednosti bilansne aktive i rezervisanja za gubitke po vanbilansnim stavkama vršiti na pojedinačnoj osnovi (individualna procena) i utvrditi kriterijume razvrstavanja preostalih potraživanja u grupe potraživanja sa sličnim karakteristikama (vrsta proizvoda, sektor, geografska lokacija, vrsta sredstva obezbeđenja, urednost u izmirivanju obaveza i sl.) za potrebe obračuna na grupnoj osnovi (grupna procena);
- utvrditi metode i tehnike koje će banka koristiti za individualnu i grupnu procenu, uključujući i način procene očekivanog vremena naplate i procenta vrednosti sredstva obezbeđenja koji će biti naplaćen (uzimajući u obzir troškove aktiviranja i naplate), faktore uzete u obzir pri utvrđivanju vremenskih intervala za procenu gubitaka na osnovu podataka iz ranijih perioda i dr.;
- obezbediti da se potraživanja koja su predmet individualne procene a za koja nije utvrđena ispravka vrednosti bilansne aktive i rezervisanja za gubitke po vanbilansnim stavkama uključe u grupe potraživanja sa sličnim karakteristikama za potrebe grupne procene, odnosno obračuna ispravke vrednosti bilansne aktive i rezervisanja za gubitke po vanbilansnim stavkama tih potraživanja na grupnoj osnovi;
- obezbediti da sve analize, procene i ostali postupci u procesu obračuna ispravke vrednosti bilansne aktive i rezervisanja za gubitke po vanbilansnim stavkama budu precizno objašnjeni i pismeno dokumentovani;
- obezbediti da ispravka vrednosti bilansne aktive i rezervisanja za gubitke po vanbilansnim stavkama bude zasnovana na tačnim i ažurnim podacima i da uzme u obzir sve značajne unutrašnje i spoljne faktore koji mogu uticati na naplativost potraživanja.
Ako banka pri obračunu ispravke vrednosti bilansne aktive i rezervisanja za gubitke po vanbilansnim stavkama koristi procenu kreditnog rizika zasnovanu na svom iskustvu - svojim unutrašnjim aktima mora jasno odrediti:
- organe i organizacione jedinice u čijem će delokrugu biti procena kreditnog rizika zasnovana na iskustvu;
- uslove pod kojima se može vršiti procena kreditnog rizika zasnovana na iskustvu.
Procena kreditnog rizika zasnovana na iskustvu mora biti jasno dokumentovana i na odgovarajući način obrazložena.
18. Banka je dužna da, u skladu sa usvojenom metodologijom, izvrši obračun ispravke vrednosti bilansne aktive i rezervisanja za gubitke po vanbilansnim stavkama, i to:
1) na pojedinačnoj osnovi za potraživanja koja ne pripadaju grupi malih potraživanja ako proceni da je došlo do znatnog porasta kreditnog rizika;
2) na grupnoj osnovi za potraživanja:
- koja pripadaju grupi malih potraživanja,
- koja ne pripadaju grupi malih potraživanja ako proceni da nije došlo do porasta kreditnog rizika,
- kod kojih obračunom na pojedinačnoj osnovi nije utvrđen iznos ispravke vrednosti bilansne aktive ili rezervisanja za gubitke po vanbilansnim stavkama.
Grupu malih potraživanja, u smislu ove tačke, čine potraživanja od onih dužnika čiji iznos ukupnih potraživanja (pre umanjenja za iznos ispravke vrednosti bilansne aktive i rezervisanja za gubitke po vanbilansnim stavkama) na dan obračuna nije veći od:
- 6 miliona dinara - za banke čija je bilansna suma veća od 80 milijardi dinara prema finansijskim izveštajima iz prethodne godine;
- 4 miliona dinara - za banke čija je bilansna suma veća od 40 a manja od 80 milijardi dinara prema finansijskim izveštajima iz prethodne godine;
- 2,5 miliona dinara - za banke čija je bilansna suma veća od 12 a manja od 40 milijardi dinara prema finansijskim izveštajima iz prethodne godine;
- 1,5 miliona dinara - za banke čija je bilansna suma manja od 12 milijardi dinara prema finansijskim izveštajima iz prethodne godine.
Banka je dužna da u grupi malih potraživanja vrši razvrstavanja na podgrupe potraživanja sa sličnim karakteristikama.
19. Banka je dužna da najmanje jednom godišnje testira kvalitet primenjenog internog modela za procenu kreditnog rizika, kao i da:
- utvrdi osnovne elemente metoda koje će koristiti za ocenu kvaliteta tog modela;
- uspostavi interne limite dozvoljenih nivoa odstupanja očekivanih rezultata modela za rangiranje potraživanja u odnosu na ostvarene vrednosti;
- dokumentuje rezultate ocene kvaliteta tog modela;
- obezbedi da nadležni organ banke bude obavešten o dobijenim rezultatima ocene kvaliteta tog modela, kao i da u slučaju prekoračenja internih limita iz alineje druge ovog stava unapredi taj model;
- obezbedi da rezultate ocene kvaliteta tog modela periodično razmatra unutrašnja revizija banke.
Obračun i evidentiranje posebne rezerve za procenjene gubitke i ispravke vrednosti za bilansnu aktivu i rezervisanja za gubitke po vanbilansnim stavkama
20. Banka je dužna da redovno obračunava posebnu rezervu za procenjene gubitke koji mogu nastati po osnovu bilansne aktive i vanbilansnih stavki i da je iskazuje u ukupnom iznosu, na način utvrđen u tač. 21. i 22. ove odluke, u skladu s promenama kvaliteta i iznosa svojih potraživanja, a najmanje tromesečno.
21. Osnovicu za obračun posebne rezerve za procenjene gubitke predstavlja bruto knjigovodstvena vrednost potraživanja umanjena za:
- neiskorišćeni iznos okvirnih kredita koje banka može otkazati bezuslovno i bez najave;
- 80% neiskorišćenog iznosa okvirnih kredita s rokom dospeća do godinu dana koje banka ne može otkazati bezuslovno ili bez najave;
- 50% neiskorišćenog iznosa okvirnih kredita s rokom dospeća preko godinu dana koje banka ne može otkazati bezuslovno ili bez najave;
- 50% vrednosti činidbenih garancija.
22. Posebna rezerva za procenjene gubitke obračunava se na osnovicu za obračun posebne rezerve utvrđene na način iz tačke 21. ove odluke, i to kao zbir:
- 0% potraživanja klasifikovanih u kategoriju A,
- 5 - 10% potraživanja klasifikovanih u kategoriju B,
- 20 - 35% potraživanja klasifikovanih u kategoriju V,
- 40 - 75% potraživanja klasifikovanih u kategoriju G,
- 100% potraživanja klasifikovanih u kategoriju D.
Banka je dužna da svojim aktima bliže odredi kriterijume za obračun posebne rezerve za procenjene gubitke u okviru raspona iz stava 1. ove tačke, pri čemu kao kriterijume može koristiti i docnju, polisu životnog osiguranja vinkuliranu u korist banke, zalogu na pokretnim stvarima i dr.
23. Ako je iznos posebne rezerve za procenjene gubitke obračunate u skladu sa ovom odlukom veći od utvrđenog iznosa ispravke vrednosti bilansne aktive i rezervisanja za gubitke po vanbilansnim stavkama na nivou dužnika, za zbir utvrđenih pozitivnih razlika - banka je obavezna da formira rezervu iz dobiti za procenjene gubitke, u skladu sa odlukom skupštine banke.
U slučaju da dobit banke za godinu za koju je potrebno formirati rezervu iz dobiti za procenjene gubitke nije dovoljna za formiranje obračunate visine ove rezerve - razlika se iskazuje kao iznos te rezerve koji nedostaje u skladu s tačkom 3. stav 2. odredba pod 4) Odluke o adekvatnosti kapitala banke ("Službeni glasnik RS", broj 129/2007).
Ispravke vrednosti bilansne aktive i rezervisanja za gubitke po vanbilansnim stavkama, obračunate po metodologiji, knjiže se na teret rashoda.
Ako je iznos ispravke vrednosti iz stava 3. ove tačke veći od obračunatog iznosa posebne rezerve za procenjene gubitke na nivou dužnika, banka nema obavezu da formira rezervu iz dobiti za procenjene gubitke.
Obračun i evidentiranje rezerve za opšte bankarske rizike
24. Banka je obavezna da formira i održava rezervu za opšte bankarske rizike koji mogu nastati kao posledica naglog rasta bilansne aktive i vanbilansnih stavki koje se klasifikuju i pojačane izloženosti banke različitim vrstama rizika.
Obavezu iz stava 1. ove tačke ima banka koja u tekućoj godini ostvari rast bilansne aktive i vanbilansnih stavki iz tačke 4. stav 1. i tačke 5. stav 1. ove odluke veći od 15% u odnosu na stanje te aktive, odnosno tih stavki u prethodnoj godini.
Rezervu za opšte bankarske rizike banka formira iz dobiti godine u kojoj je ostvaren rast bilansne aktive i vanbilansnih stavki koje se klasifikuju zbog kog je potrebno formirati ovu rezervu. U slučaju da ova dobit nije dovoljna za formiranje propisane visine rezerve za opšte bankarske rizike, razlika se pokriva iz dobiti naredne godine, odnosno narednih godina.
Obaveza izdvajanja dobiti u rezerve za opšte bankarske rizike utvrđuje se za svaku poslovnu godinu u kojoj je došlo do rasta pozicija bilansne aktive i vanbilasnih stavki koje se klasifikuju koji je veći od 15% u odnosu na stanje prethodne godine.
25. Zavisno od ostvarenog rasta bilansne aktive i vanbilansnih stavki iz tačke 4. stav 1. i tačke 5. stav 1. ove odluke u tekućoj godini u odnosu na stanje krajem prethodne godine - banka je dužna da rezervu za opšte bankarske rizike formira primenom odgovarajuće stope na stanje ovih pozicija na kraju godine za koju se formira ova rezerva, i to:
Godišnji rast bilansne aktive |
Stopa rezerve |
|
Više od |
Do |
|
|
15,00% |
0,00% |
15,00% |
20,00% |
0,25% |
20,00% |
25,00% |
0,50% |
25,00% |
|
0,75% |
Izuzetno od stava 1. ove tačke, banka koja je prvi put dobila dozvolu za rad, u prve tri kalendarske godine od dana upisa u Registar privrednih subjekata nije obavezna da formira rezervu za opšte bankarske rizike.
Banka koja se osniva spajanjem dve ili više banaka, kao i banka kojoj se pripojila druga banka, dužne su da rast bilansne aktive i vanbilansnih stavki iz stava 1. ove tačke utvrde prema odnosu:
- zbira bilansne aktive i vanbilansnih stavki banaka koje su se spojile, odnosno banke kojoj se pripojila druga banka i pripojene banke na dan 31. decembra godine koja je prethodila godini u kojoj je izvršeno spajanje, odnosno pripajanje, i
- bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke osnovane spajanjem, odnosno banke kojoj se pripojila druga banka - sa stanjem na dan 31. decembra tekuće godine.
26. Sve dok ne ostvari propisanu visinu rezervi za procenjene gubitke - banka ne može vršiti isplatu dividendi po osnovu akcija (iz dobiti tekuće godine, iz dobiti ranijih godina i iz rezervi), ni bilo koje isplate iz dobiti kao što su naknade članovima upravnog i izvršnog odbora, isplate rukovodstvu po osnovu ugovora o delu i/ili po drugim osnovama.
27. Banka je dužna da Narodnoj banci Srbije tromesečno dostavlja izveštaje o iznosu i klasifikaciji svoje bilansne aktive i svojih vanbilansnih stavki, kao i o iznosu svoje rezerve za procenjene gubitke.
Izveštaji iz stava 1. ove tačke izrađuju se na obrascima koje Narodna banka Srbije propisuje posebnim uputstvom i dostavljaju u rokovima i na način utvrđenim tim uputstvom.
28. Banka je dužna da akte iz tačke 17. ove odluke dostavi Narodnoj banci Srbije najkasnije u roku od 15 dana od dana stupanja na snagu te odluke, a izmene i dopune tih akata - u roku od 15 dana od dana njihovog donošenja.
29. Danom stupanja na snagu ove odluke prestaje da važi Odluka o klasifikaciji bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke ("Službeni glasnik RS", br. 57/2006 i 116/2006).
30. Ova odluka objavljuje se u "Službenom glasniku RS" i stupa na snagu 1. jula 2008. godine.
Samostalna odredba Odluke o izmenama i dopuni
Odluke o klasifikaciji bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke
("Sl. glasnik RS", br. 104/2009)
7. Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku RS".