ODLUKAO UTVRĐIVANJU DVORSKOG KOMPLEKSA NA DEDINJU U BEOGRADU ZA SPOMENIK KULTURE("Sl. glasnik RS", br. 11/2010) |
1. Dvorski kompleks na Dedinju u Beogradu, sa pokretnim stvarima u njemu koje su od posebnog kulturnog i istorijskog značaja, utvrđuje se za spomenik kulture.
2. Dvorski kompleks na Dedinju u Beogradu, sa pokretnim stvarima u njemu koje su od posebnog kulturnog i istorijskog značaja (u daljem tekstu: spomenik kulture), nalazi se na teritoriji opštine Savski venac, u Beogradu, Bulevar kneza Aleksandra Karađorđevića broj 96, u državnoj svojini, na katastarskim parcelama br. 20665/2, 20666/2, 20671, 20673, 20674, 20675/2, 20679, 20680, 21471 i delu katastarske parcele broj 21472/1, KO Savski venac.
Spomenik kulture nalazi se u okviru prostorne kulturno-istorijske celine "Topčider", koja je odlukom Skupštine Socijalističke Republike Srbije broj 150 od 26. novembra 1987. godine utvrđena za kulturno dobro od izuzetnog značaja ("Službeni glasnik SRS", broj 47/87).
Spomenik kulture čine: 1) arhitektonski objekti dvorskog kompleksa - Slamnata kuća, Kraljev dvor sa objektom dvorske kuhinje, Kapela Sv. Andreja, Zgrada dvorskog ekonomata, Zgrada dvorske straže, Zgrada dvorske žandarmerije i Beli dvor sa objektima kuhinje i garaže; 2) dvorski park sa pratećim objektima i mobilijarom - Beli paviljon, Koncertna terasa i Bazen-vodeno ogledalo i 3) dvorski mobilijar i zbirke umetničkih dela - Zbirka dela evropskog slikarstva, Zbirka dela jugoslovenskih umetnika, Zbirka jugoslovenske skulpture, Kolekcija tepiha i tapiserija, Kolekcija predmeta od srebra, Kolekcija porcelana i stakla, Kolekcija nameštaja i Biblioteka.
Spomenik kulture sagrađen je u periodu od 1924. do 1936. godine. Smešten je na izuzetnom i najistaknutijem položaju Dedinjskog brega, čineći harmoničnu celinu sa neposrednim prirodnim okruženjem pošumljene padine prema Topčideru. Podignut je na imanju kralja Aleksandra I Karađorđevića, kao privatna porodična rezidencija vladara. Najveći deo kompleksa realizovan je prema zamisli arhitekte Živojina Nikolića kao glavnog projektanta, dok je zdanje Belog dvora realizovano po konkursnom rešenju arhitekte Aleksandra Đorđevića. U izgradnji i uređivanju objekata koji čine kompleks učestvovali su neki od najznačajnijih umetnika, dekoratera, zanatskih radionica i arhitekata, među kojima posebno mesto pripada arhitektima Viktoru Lukomskom, Sergeju Smirnovu i Nikolaju Krasnovu.
Izgradnjom spomenika kulture uobličena je ideja o formiranju rezidencijalno-državnog središta u Topčideru, čija je realizacija započela još podizanjem Miloševog konaka u Topčiderskom parku jedan vek ranije. Posmatrano u širem kontekstu, dvorski kompleks na Dedinju i dvor kneza Miloša u Topčideru predstavljaju svedočanstvo razvoja srpske državnosti, od uspostavljanja prve autonomije - Kneževine Srbije do stvaranja zajedničke države Južnih Slovena.
Činjenica da je najznačajniji deo kompleksa realizovan prema arhitektonskoj zamisli Živojina Nikolića, projektanta zaposlenog u Ministarstvu građevina Kraljevine Jugoslavije, kao i da je sâm kralj Aleksandar odabrao rešenje arhitekte Aleksandra Đorđevića prema kojem je realizovana zgrada Belog dvora, ukazuje na značajno lično angažovanje i uticaj vladara na konačan izgled i koncepciju rezidencije. Opredeljenje da se izgledu kompleksa dâ jasan pečat nacionalne arhitekture, uz primenu materijala i dekorativnih elemenata koji se oslanjaju na tradicije srpskog srednjovekovnog graditeljstva, ukazuje na dominaciju srpsko-vizantijske arhitekture, kao zvanično prihvaćenog stila, naročito kada je reč o objektima reprezentativnog i javnog karaktera. Izborom materijala, među kojima su oni najkvalitetniji koji su se mogli pronaći na tlu Kraljevine Jugoslavije - brački mermer, pećki oniks, bihaćki peščar, rogaško staklo i drugo - na simboličnoj ravni iskazana je ideja o panslavizmu i jedinstvu svih konstitutivnih naroda Kraljevine. Na materijalizaciji ove ideje bili su angažovani najpoznatiji autori, majstorske radionice i fabrike iz svih delova novoformirane države.
Najstariji objekat dvorskog kompleksa je Slamnata kuća, podignuta 1923/24. godine prema projektu inženjera Ive Valanda. Prvobitno ju je koristio kralj Aleksandar Karađorđević prilikom povremenih obilazaka radova na izgradnji glavnog dvorskog objekta, dok je kasnije služila kao škola za kraljeve sinove, a potom i kao vajarski atelje kraljice Marije Karađorđević.
Kraljev dvor podignut je 1925. godine prema projektu arhitekte Živojina Nikolića, na kojem je kao saradnik potpisan i ruski arhitekta Viktor Lukomski. Autori projekta uređenja enterijera objekta bili su arhitekti Nikolaj Krasnov i Sergej Smirnov. Koncipiran je kao reprezentativno spratno zdanje oblikovano u duhu srpsko-vizantijske tradicije i čini jedinstvenu celinu sa pridvornom Kapelom Sv. Andreja. Fasade su obložene bračkim mermerom od kojeg su izrađeni i stubovi kolonade koji vode prema kapeli. Dekorativnošću se posebno izdvajaju prostorije suterena, čiji je projekat uređenja izradio arhitekta Krasnov 1929. godine, u duhu ruskog srednjovekovnog nasleđa, a po uzoru na najstariji objekat moskovskog Kremlja. Uz Kraljev dvor podignut je i objekat dvorske kuhinje, takođe prema projektu arhitekte Živojina Nikolića.
Kapela Sv. Andreja podignuta je istovremeno sa Kraljevim dvorom sa kojim je povezana kolonadom stubova sa južne strane. Realizovana je prema projektu Živojina Nikolića i Viktora Lukomskog, a po ugledu na Kraljevu crkvu u srednjovekovnom manastiru Studenica. Posvećena je Svetom Andreju Prvozvanom, zaštitniku porodice Karađorđevića. Zidovi kapele prekriveni su živopisom koji prikazuje scene iz žitija Svetog Andreja, a izradili su ga ruski slikari Boris Obraskov, Viktor Ševcov, Nikola Mejendorf i Varun Sekret. Iznad portala nalazi se ktitorski natpis kralja Aleksandra. Oltarska pregrada sastavljena je od delova starijeg poznovizantijskog ikonostasa sa dopunama koje su izvedene prema nacrtu arhitekte Krasnova.
Zgrada dvorskog ekonomata, Zgrada dvorske straže i Zgrada dvorske žandarmerije podignute su prema projektu arhitekte Živojina Nikolića i čine jedinstvenu stilsku i arhitektonsku celinu sa ostalim objektima dvorskog kompleksa. Ove građevine predstavljaju prateće objekte Dvora i realizovane su u razdoblju od 1925. do 1929. godine.
Beli dvor izgrađen je 1936. godine na osnovu prvonagrađenog konkursnog rešenja arhitekte Aleksandra Đorđevića iz 1934. godine. Podignut je na inicijativu kralja Aleksandra kao nova rezidencijalna zgrada za kraljeviće Petra, Tomislava i Andreja. Objekat je nakon završetka, pa sve do 1941. godine koristio kao svoju rezidenciju knez-namesnik Pavle Karađorđević. Nakon 1945. godine Beli dvor postao je rezidencija šefa države Josipa Broza Tita, a služio je i za druge protokolarne potrebe. Realizovan je kao dvospratno zdanje stroge simetrije sa naglašenom horizontalnom podelom. Oblikovan je po uzoru na francuske i engleske reprezentativne kuće u duhu akademizma i neoklasicizma, čime se izdvaja od ostalih objekata koji čine Dvorski kompleks. Svojom reprezentativnošću posebno se izdvaja enterijer. Prema idejama i standardima po kojima je realizovan, Beli dvor predstavlja najviši domet estetskih i funkcionalnih rešenja vremena u kojem je nastao. Uz njega su istovremeno podignute zgrade dvorske kuhinje i garaže, takođe prema projektu arhitekte Aleksandra Đorđevića.
Dvorski park, ukupne površine od oko 15 ha, uređen je u periodu od 1928. do 1934. godine pod nadzorom francuskog arhitekte i urbaniste Eduarda Andrea i arhitekte Nikolaja Krasnova. Sastoji se od tri terase na severnoj strani i dve terase na zapadnoj strani, kojima se spušta prema dolini Topčiderske reke i Košutnjaku. Terase su obrađene po ugledu na park oko dvorca u Versaju, dok su ostale površine rađene po uzoru na engleske parkove. Sa preko 180 vrsta raznog drveća i šiblja park ima poseban botanički značaj.
Beli paviljon podignut je 1932. godine prema projektu arhitekte Nikolaja Krasnova u okviru parkovskog uređenja ispred Kraljevog dvora. U centralnom delu paviljona postavljena je skulptura "Povjest Hrvata", rad vajara Ivana Meštrovića. U neposrednoj blizini ovog paviljona nalaze se dve pergole sa po osam kamenih stubova sa dekorativnim kapitelima, realizovane, takođe, prema nacrtu arhitekte Krasnova i uz saradnju inženjera Đorđa Mijovića.
Koncertna terasa u dvorskom parku podignuta je za potrebe održavanja muzičkih svečanosti pod otvorenim nebom. Realizovana je kao prostor oivičen kolonadom kamenih stubova u čijem središtu je skulptura "Violinista", rad vajara Tome Rosandića.
Bazen-vodeno ogledalo izgrađen je 1932. godine kao deo celine dvorskog parka. Obložen je plavim keramičkim pločama, dok su obodne površine od belog poliranog bračkog mermera.
Dvorski mobilijar i zbirke umetničkih dela u Kraljevom i Belom dvoru čine jednu od najdragocenijih istorijsko-umetničkih celina na našem tlu koja se sastoji od osam zbirki i kolekcija: Zbirka dela evropskog slikarstva, Zbirka dela jugoslovenskih umetnika, Zbirka jugoslovenske skulpture, Kolekcija tepiha i tapiserija, Kolekcija predmeta od srebra, Kolekcija porcelana i stakla, Kolekcija nameštaja i Biblioteka.
Zbirka dela evropskog slikarstva predstavlja jednu od najdragocenijih kolekcija te vrste u Srbiji i širem okruženju i sadrži ostvarenja čuvenih italijanskih, francuskih, holandskih, nemačkih i drugih majstora koja vremenski pokrivaju razdoblje od rane i zrele renesanse, preko baroka i klasicizma, do umetnosti XIX veka. Ranijim umetničkim epohama pripada nekoliko svetski čuvenih remek dela Pusena, Veronezea, Vuea, Palme Starijeg, Bekafumija i drugih.
Zbirku dela jugoslovenskih umetnika, koja se sastoji od slika, crteža i grafika umetnika sa ovih prostora, uglavnom čine dela nastala nakon Drugog svetskog rata. Sva dela, osim dela Ivana Meštrovića iz predratnog perioda, poput slika Vlaha Bukovca, Riharda Jakopiča, Matije Jame, Petra Dobrovića, Marka Čelebonovića i Peđe Milosavljevića, ušla su u zbirku nakon 1945. godine. Najznačajniji deo ove zbirke čine radovi Petra Lubarde, Gabrijela Stupice, Nedeljka Gvozdenovića, Mila Milunovića, Francea Slane, Ljubice Sokić, Miće Popovića i Aleksandra Kumrića, sa kraja pete decenije XX veka.
Među brojnim ostvarenjima koja čine Zbirku jugoslovenske skulpture nalaze se i dela od izuzetnog značaja. Autori ovih dela su najznačajniji jugoslovenski vajari prve polovine XX veka: Ivan Meštrović, Frano Kršinić, Toma Rosandić, Sreten Stojanović, Mihailo Tomić, Vanja Radauš i Anton Augustinčić.
Bogatu dvorsku Kolekciju tepiha čini preko 250 primeraka, od kojih je samo nekoliko ćilima (pirotski, bosanski, turski i persijski), dok većinu predstavljaju ručno tkani tepisi maloazijske, kavkaske, persijske i centralnoazijske grupe. Ovoj zbirci pripada i nekoliko tapiserija iz XVII i XVIII veka koje imaju posebnu vrednost.
Kolekcija predmeta od srebra predstavlja zbirku utilitarnih i dekorativnih predmeta nabavljenih protokolarnim putem ili razmenom poklona. Neki od delova ove kolekcije predstavljaju reprezentativne primerke zlatarstva i zanatstva. Zbirku čine kompleti za čaj i kafu, svećnjaci, pribor za jelo, posude, tanjiri, poslužavnici, kutije, bokali i drugi predmeti, koji svojom visokokvalitetnom izradom ukazuju na dominantne stilske i umetničke pravce XIX i XX veka. U ovoj zbirci posebno se izdvaja grupa srebrnih kaserola iz XVIII veka, dva engleska ibrika i pozlaćeni ruski kovš - posuda za vino. Među predmetima iz XIX veka posebno se izdvajaju oni čije poreklo vodi do najpoznatijih ruskih, bečkih, engleskih i francuskih radionica - Sazikov, Faberže, Klinkoš i Kristof.
Najvredniji deo Kolekcije porcelana i stakla čine utilitarni i dekorativni predmeti, među kojima se izdvajaju primerci od posebnog istorijsko-umetničkog značaja: klasicističke urne (1806), vaze iz Majsena (1763-1774), apotekarski sudovi iz Italije (1716. i 1767), ćupovi iz Italije (1589-1890), vaza i tanjir iz Pariza (rad Fransoa Dekorpmona, oko 1904. i oko 1920), vaza sa poklopcem iz Majsena (rad Johana Joakima Kendlera, 1766-1775), šolja u obliku labuda (bečka manufaktura porcelana, oko 1810) i deo servisa za ručavanje iz Sevra (1778-1779).
Kolekciju nameštaja čine primerci različitih stilova - renesansnog, baroknog, ampira, bidermajera, čipendejla, kao i francuskih stilova Luj XIV, Luj XV, Luj XVI i Napoleon III. U ovoj zbirci posebno se izdvajaju: par drvenih i pozlaćenih škrinja koje su, kao ranorenesansne svadbene škrinje, izrađene u prvoj polovini XV veka u nekoj od firentinskih radionica iz kruga Paola Učela; barokna komoda rađena u Veneciji u prvoj polovini XVIII veka i barokni zvezdani globus izrađen u Veneciji 1683. godine.
Dvorsku biblioteku čini 35.000 naslova od kojih najstarije knjige potiču iz XVI veka. Biblioteku Belog dvora većim delom čine knjige kneza Pavla, koje se uglavnom odnose na oblasti slikarstva i umetnosti, a od kojih pojedine nose i posvetu knezu. U Kraljevom dvoru uglavnom je sačuvana biblioteka kralja Aleksandra Karađorđevića, koju čine knjige posvećene ekonomiji, istoriji, geografiji, stručne knjige iz fizike, hemije, heraldike, putopisne knjige i beletristika na engleskom i francuskom jeziku.
Kao jedina izvorno sačuvana vladarska rezidencija u Srbiji, spomenik kulture poseduje posebne kulturne i istorijske vrednosti i predstavlja važno svedočanstvo razvoja srpske državnosti u trajanju dužem od jednog veka. Izborom lokacije na kojoj je podignut, uspostavljanjem skladnog odnosa između arhitektonskog rešenja i neposrednog prirodnog okruženja, kao i uređenjem jedne od najprostranijih i najlepših parkovskih površina, kompleks poseduje i posebne prirodne i horitikulturne vrednosti. Svojim posebnim arhitektonskim i stilskim vrednostima predstavlja pokazatelj estetskih, društvenih i stilskih normi koje su vladale u graditeljstvu Kraljevine Jugoslavije. Kao kompleks koji čuva izuzetno bogatu riznicu dela likovne i primenjene umetnosti, poseduje visoke umetničke, zanatske i estetske vrednosti. Kao rezidencija i mesto protokolarnih i zvaničnih dešavanja, kroz koju su prošle mnoge značajne svetske ličnosti i državnici, objekat svedoči i o važnim događajima i ličnostima za nacionalnu i svetsku istoriju.
3. Zaštićena okolina spomenika kulture obuhvata zemljište i objekte na katastarskim parcelama br. 20665/1, 20666/1, 20667, 20668, 20669, 20670, 20675/1 i 21678, KO Savski venac, u državnoj svojini.
4. Utvrđuju se sledeće mere zaštite spomenika kulture:
Arhitektonski objekti kompleksa
A) Opšte mere zaštite
1) očuvanje izvornog izgleda spoljašnje arhitekture, horizontalne i vertikalne regulacije, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, originalnih materijala i funkcionalnih karakteristika;
2) ažurno praćenje stanja i održavanje konstruktivnog sistema, krovnog pokrivača i svih fasada;
3) pregled i zamena dotrajale infrastrukture;
4) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku stabilnost objekata;
5) uvođenje instalacija i opreme u skladu sa propisanim standardima (gromobranskog uređaja, uređaja za zaštitu od požara, alarmnih i signalnih instalacija i dr.);
6) redovno tekuće održavanje.
B) Posebne mere zaštite
Slamnata kuća
1) adaptacija i revitalizacija objekta u funkciji muzeja-galerije.
Kraljev dvor sa objektom dvorske kuhinje
1) restauracija i rekonstrukcija elemenata ornamentalne plastike stubova kolonada koji povezuju Kraljev dvor sa Kapelom Sv. Andreja;
2) revitalizacija objekta u funkciji muzeja, pored zadržavanja primarne namene rezidencijalnog karaktera;
3) očuvanje izvornog izgleda, dekorativnih elemenata i originalnih materijala enterijera;
4) ažurno praćenje stanja i održavanje enterijera.
Kapela Sv. Andreja
1) restauracija i rekonstrukcija elemenata ornamentalne plastike i čišćenje fasada obloženih hvarskim mermerom;
2) očuvanje izvornog izgleda, dekorativnih elemenata i originalnih materijala enterijera;
3) restauracija živopisa i rekonstrukcija ikonostasa;
4) ažurno praćenje stanja i održavanje enterijera.
Zgrada dvorskog ekonomata
1) sanacija objekta od vlage;
2) statička sanacija objekta.
Zgrada dvorske straže
1) sanacija objekta od vlage;
2) statička sanacija objekta;
3) revitalizacija objekta u funkciji muzeja-galerije.
Zgrada dvorske žandarmerije
1) sanacija objekta od vlage;
2) statička sanacija objekta;
Beli dvor sa objektima kuhinje i garaže
1) sanacija objekta od vlage;
2) popločavanje prilaznog platoa prema vrtu;
3) očuvanje izvornog izgleda, dekorativnih elemenata i originalnih materijala enterijera;
4) ažurno praćenje stanja i održavanje enterijera;
5) očuvanje izvornog stanja karakterističnih instalacija i mobilijara u objektu kuhinje Belog dvora;
6) rekonstrukcija i revitalizacija bazena prema vrtu Belog dvora.
Dvorski park sa pratećim objektima i mobilijarom
Dvorski park
1) valorizacija postojećeg biljnog materijala;
2) vraćanje izvornog izgleda i pejzažnog uređenja parka i formiranje arboretuma;
3) očuvanje i redovno održavanje svih sadnica, drvoreda i pešačkih površina;
4) zabrana neplanske sadnje biljnih vrsta koje ne odgovaraju stanišnim uslovima i parkovskoj nameni prostora;
5) uklanjanje zgrade zatvorenog bazena.
Beli paviljon
1) očuvanje izvornog spoljašnjeg izgleda, horizontalne i vertikalne regulacije, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, originalnih materijala i funkcionalnih karakteristika;
2) sanacija objekta od vlage;
3) očuvanje izvornog izgleda kolonada kamenih stubova pergola.
Koncertna terasa
1) očuvanje izvornog izgleda kamenih stubova;
2) uklanjanje drvenih greda postavljenih preko kapitela stubova.
Bazen-vodeno ogledalo
1) stavljanje bazena u izvornu funkciju, bazen-ogledalo;
2) ažurno praćenje stanja i redovno održavanje.
Dvorski mobilijar i zbirke umetničkih dela
1) katalogizacija Kolekcije tepiha i tapiserija, Kolekcije predmeta od srebra, Kolekcije porcelana i stakla, Kolekcije nameštaja i Biblioteke;
2) popis i katalogizacija pokretnosti u Kapeli Sv. Andreja;
3) obavljanje svih potrebnih prethodnih istraživanja radi utvrđivanja stanja pokretnih dobara od posebnog kulturnog i istorijskog značaja;
4) ažurno praćenje stanja i uslova čuvanja i izlaganja pokretnih dobara u spomeniku kulture.
5. Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline spomenika kulture:
1) zabrana promene namene i prostornog obuhvata površina pod šumom;
2) zabrana gradnje ili postavljanja objekata trajnog ili privremenog karaktera koji svojom namenom, gabaritom, volumenom ili oblikom mogu ugroziti zaštićenu okolinu;
3) obavljanje detaljnog istraživanja prirodnih vrednosti i valorizacije šume u zaštićenoj okolini i sačinjavanje Posebne osnove gazdovanja šumom oko Dvorskog kompleksa;
4) zabrana eksploatacije ili krčenja šume radi izgradnje objekata ili elemenata infrastrukture;
5) zabrana neplanske sadnje biljnih vrsta koje ne odgovaraju stanišnim uslovima i nameni prostora;
6) dozvoljava se sprovođenje aktivnosti koje budu predviđene Posebnom osnovom gazdovanja šumom oko Dvorskog kompleksa.
6. Spisak pokretnih dobara od posebnog kulturnog i istorijskog značaja koja se nalaze u spomeniku kulture čini sastavni deo ove odluke i čuva se u Dvorskom kompleksu na Dedinju u Beogradu, kao i u nadležnim ustanovama zaštite.
7. Ovu odluku objaviti u "Službenom glasniku Republike Srbije".