PRAVILNIKO DIGITALNOM ORTOFOTOU("Sl. glasnik RS", br. 27/2010) |
Ovim pravilnikom propisuju se parametri digitalnog ortofotoa (u daljem tekstu: DOF), tehnički normativi kod izrade i kontrole kvaliteta DOF-a, sadržaj tehničke dokumentacije za izradu DOF-a, stručni nadzor nad radovima u postupku izrade DOF-a, metapodaci, overa, arhiviranje i distribucija DOF-a, u postupku topografskog premera, u skladu sa Zakonom o državnom premeru i katastru, ("Službeni glasnik RS", br. 72/09 i 18/10 - u daljem tekstu: Zakon).
Pojedini izrazi i skraćenice upotrebljeni u ovom pravilniku imaju sledeće značenje:
1) "digitalni ortofoto - DOF" jeste georeferencirana, digitalna slika dela površi Zemlje, određenih dimenzija koja ima karakteristike ortogonalne projekcije, dobijena postupkom ortorektifikacije digitalnih aerofotogrametrijskih snimaka, digitalnih satelitskih snimaka ili snimaka dobijenih ostalim metodama daljinske detekcije;
2) "ortorektifikacija" jeste postupak diferencijalne rektifikacije kojim se perspektivna projekcija prevodi u ortogonalnu, otklanjaju efekti nagiba ose snimanja kamere i uticaj reljefa terena na sadržaj snimka;
3) "digitalni snimak" jeste snimak u digitalnom rasterskom obliku dobijen u postupku aerofotogrametrijskog snimanja, satelitskog snimanja ili ostalim metodama daljinske detekcije;
4) "digitalna slika" jeste slika koja je definisana u binarnoj formi i sastoji se od matrice piksela, gde se svaki piksel slike sastoji od jednog ili više bitova informacija kojima se definišu njegove digitalne karakteristike (veličina, boja i osvetljenost - spektralni intenzitet);
5) "daljinska detekcija" jeste postupak prikupljanja podataka, odnosno informacija o nekoj pojavi, objektu ili materiji bez direktnog kontakta;
6) "georeferenciranje" jeste postupak kojim se obezbeđuje dovoljan broj podataka za jednoznačno pozicioniranje digitalnog ortofotoa u geografskom prostoru;
7) "metapodaci" jesu struktuirani podaci koji opisuju podatke od interesa (izvor, sadržaj, kvalitet, status i druge karakteristike);
8) "nedegradirajuća rasterska kompresija" (lossless compression) jeste kompresija koja ne utiče na kvalitet slike u smislu boja i oštrine, odnosno daje sliku koja je identična slici u nekomprimovanom formatu;
9) "ortofoto mozaik" jeste slika nastala spajanjem dva ili više međusobno preklapajućih ili graničnih ortorektifikovanih snimaka, gde su ivice njihovog sastava sadržajno i radiometrijski uklopljene tako da čine kontinualnu sliku;
10) "ortorektifikovani snimak" jeste snimak kod koga je primenjen postupak ortorektifikacije;
11) "digitalni broj - DN" (digital number) jeste diskretna vrednost piksela kojom se definiše njegov spektralni intenzitet i izražava se vrednošću od 0 do 255;
12) "piksel" jeste najmanji diskretni element digitalne slike za koji se vodi digitalna karakteristika;
13) "crno bela slika" jeste slika koju reprezentuju pikseli čiji DN predstavlja spektralni intenzitet sive boje i ima vrednosti u intervalu od 0 do 255;
14) "RGB slika" jeste slika u boji nastala kombinacijom slika tri primarna kanala boja: crvenog (R - red), zelenog (G - green) i plavog (B - blue). Svaki piksel slike u okviru kanala ima svoj DN čije su vrednosti u intervalu od 0 do 255;
15) "format rasterskog fajla" jeste način zapisa digitalne slike;
16) "radiometrijska korekcija" jeste korekcija digitalnog broja (DN);
17) "digitalni visinski model - DVM" jeste matematički definisana kontinualna površ u digitalnom obliku koja u dovoljnoj meri predstavlja visinsku strukturu entiteta od interesa;
18) "digitalni model terena - DMT" jeste matematički definisana kontinualna površ u digitalnom obliku uspostavljena na osnovu sistema visina u pravilnoj ili TIN (Triangulated Irregular Network) mreži tačaka i strukturnih linija, koja u dovoljnoj meri predstavlja teren;
19) "teren" predstavlja graničnu površ između zemlje i vazduha, odnosno zemlje i vode;
20) "digitalni model površi - DMP" jeste matematički definisana kontinualna površ terena i prirodnih i veštačkih objekata koji se nalaze iznad terena;
21) "radijalno pomeranje slike objekta - Δr" jeste odstupanje stvarne gornje površi objekta od njegove ortogonalne projekcije na referentnu površ i računa se po formuli:
gde su:
r - radijalno odstupanje tačke od nadira slike
Ccam - konstanta kamere
ms- imenilac razmere snimanja
ΔZ - rastojanje izabranih tačaka gornje površi objekta od referentne ravni;
22) "radijalna poziciona greška na DOF-u - ΔR0" jeste položajno odstupanje tačke od njene ortogonalne projekcije na referentnu površ i računa se po formuli:
gde je Δh - odstupanje visine izabrane tačke od njene visine na referentnoj površi;
23) "r" jeste radijalno odstupanje tačke od nadira slike i računa se po formuli:
gde su:
p - podužni preklop snimaka
q - poprečni preklop snimaka
S1, S2 - dimenzije snimka u pravcu podužnog, odnosno poprečnog preklopa;
24) "D" (density) jeste tzv. "gustina" skenera, odnosno faktor kojim se definiše sposobnost skenera da prepozna i prikupi informacije sa originalne podloge i izražava se formulom:
D=log O=log 1/t.
gde su:
O - opacitet, tj. neprovidnost materijala
t - transmisija, odnosno prenos svetlosti prilikom prolaska kroz materijal
Vrednosti faktora D mogu biti u rasponu od 0 do 5;
25) "geometrijska rezolucija DOF-a" jeste dimenzija piksela DOF-a na terenu - GSD (Ground Sample Distance);
26) "radiometrijska rezolucija" (dubina slike) jeste broj mogućih vrednosti u svakom opsegu boja označenih brojem bita, u koje se može podeliti snimljena energija (npr. na 8-bitnom snimku, vrednosti snimljene energije mogu biti u intervalu od 0 do 255, a na 16-bitnom snimku u intervalu od 0 do 65 535);
27) "srednja kvadratna greška položajnih koordinata DOF-a - mx, my" jeste mera razlike između vrednosti koordinata tačaka merenih na DOF-u i njihovih vrednosti određenih na osnovu merenja na terenu ili na neki drugi način sa tačnošću većom ili jednakom zadatoj tačnosti DOF-a i računa se po formuli:
za X koordinatu:
za Y koordinatu:
gde su:
n - broj tačaka koje učestvuju u kontroli DOF-a
Xim, Yim - koordinate kontrolne tačke merene na DOF-u
Xit, Yit - koordinate kontrolne tačke određene merenjem na terenu ili na neki drugi način sa tačnošću većom ili jednakom zadatoj tačnosti DOF-a;
28) "srednja kvadratna greška odstupanja visina DVM-a - mz", (u daljem tekstu: srednja kvadratna greška DVM-a) jeste mera razlike između vrednosti visina na kontrolnim tačkama definisanih prilikom uspostavljanja DVM-a i njihovih vrednosti određenih merenjem na terenu ili određenih na osnovu ostalih izvora visina sa većom ili jednakom tačnošću od projektom utvrđene tačnosti DVM-a i računa se po formuli:
gde su:
n - broj tačaka koje učestvuju u kontroli DVM-a
Zim - visina kontrolne tačke u okviru DVM-a
Zio - visina kontrolne tačke određena merenjem na terenu ili na osnovu ostalih izvora visina veće ili jednake tačnosti od projektom utvrđene tačnosti DVM-a;
29) "mrtvi uglovi" jesu područja na snimku na kojima nije moguće videti detalj referentne površi usled preslikavanja visokih objekata kod centralne projekcije;
30) "true ortofoto" jeste ortofoto kod koga su otklonjeni uticaji radijalnog pomeranja slike objekata, odnosno kod koga su objekti prevedeni u ortogonalnu projekciju;
31) "TIFF" (Tagged Image File Format) jeste format rasterskog fajla za skladištenje digitalne slike;
32) "Hot Spots" jesu lokalne oblasti na slici koje su značajno svetlije od ostalog sadržaja;
33) "vinjetiranje" jeste pad osvetljenosti od sredine ka ivici snimka;
34) "A/D transformacija" jeste postupak konverzije analognog snimka u digitalni format;
35) "m0x, m0" jesu projektnim zadatkom zadate srednje kvadratne greške položajnih koordinata DOF-a;
36) "TFW" (TIFF World File) jeste format zapisa parametara georeferenciranja DOF-a.
Osnovni kvalitativni parametri koji definišu DOF jesu: geometrijska rezolucija (GSD), srednja kvadratna greška položajnih koordinata i radiometrijska rezolucija DOF-a.
Geometrijska rezolucija DOF-a određuje se u zavisnosti od namene DOF-a i treba da bude manja ili jednaka vrednosti 0.5 x d0, gde je d0 dimenzija najmanjeg objekta koji će biti identifikovan na DOF-u.
Srednja kvadratna greška položajnih koordinata DOF-a (mx, my) određuje se u zavisnosti od namene DOF-a i može biti u intervalu 0.5 x GSD - 3.0 x GSD.
Kod DOF-a višeg kvaliteta, srednja kvadratna greška položajnih koordinata DOF-a (mx, my) mora biti manja ili jednaka GSD.
Radiometrijska rezolucija na crno-belom DOF-u mora biti najmanje 8-bitna, a na DOF-u u boji najmanje 8-bitna po kanalu boje.
Pored parametara iz člana 3. ovog pravilnika, DOF definišu i radijalno pomeranje slike objekata i dimenzije DOF-a.
Radijalno pomeranje slike objekata se odnosi na prosečnu visinu objekata na području za koji se izrađuje DOF.
III TEHNIČKI NORMATIVI KOD IZRADE DOF-a
Izrada DOF-a obuhvata sledeće faze:
1) aviosnimanje, odnosno prikupljanje satelitskih snimaka;
2) obezbeđivanje digitalnih snimaka;
3) određivanje orijentacionih i kontrolnih tačaka (broj i raspored, tačnost, metode premera i računanja koordinata);
4) određivanje parametara orijentacije snimaka;
5) obezbeđivanje digitalnog visinskog modela;
6) izrada digitalnog ortofoto mozaika (ortorektifikacija, mozaikovanje, radiometrijska korekcija);
7) formiranje pojedinačnog DOF-a (isecanje, označavanje i georeferenciranje).
U cilju realizacije aviosnimanja izrađuje se plan leta. Elementi plana leta određuju se projektom, u skladu sa propisima koji uređuju oblast premera fotogrametrijskom metodom.
Ako je projektnim zadatkom definisana vrednost maksimalnog radijalnog pomeranja slike objekta, projektom se određuju vrednosti podužnog i poprečnog preklopa snimaka i kamera odgovarajuće konstante, u cilju ispunjenja zadatog zahteva.
U zavisnosti od namene DOF-a vrši se izbor doba godine za aviosnimanje. Minimalna vrednost ugla sunca prilikom aviosnimanja mora da iznosi 30°, a optimalna je 40° - 60°.
Uslovi leta pri aviosnimanju treba da budu takvi da sunčevi uglovi u odnosu na pravac i vreme leta budu prihvatljivi u smislu izbegavanja preteranih odsjaja, odnosno senki i da se na snimcima obezbedi optimalan kontrast na elementima od interesa.
Kod standardnog snimanja (p=60% i q=30%) prelet bi trebalo vršiti u pravcu sever - jug kako bi se izbegle potencijalno velike razlike u osvetljenosti između susednih nizova snimaka.
Za izradu true ortofotoa neophodno je obezbediti veći stepen preklopa snimaka od standardnog i kameru odgovarajuće konstante, koji se utvrđuju glavnim projektom.
Kamera kojom se realizuje aviosnimanje mora da ima protokol o kalibraciji ne stariji od dve godine.
2. Obezbeđivanje digitalnih snimaka
Ukoliko se za izradu DOF-a koriste analogni snimci, konverzija snimaka iz analognog u digitalni oblik, odnosno skeniranje snimaka, obavlja se na skenerima čiji faktor D mora da bude najmanje tri.
Skeniranje snimaka mora se izvršiti sa tačnošću manjom ili jednakom 1/3 srednje kvadratne greške položajnih koordinata DOF-a.
Prilikom skeniranja snimaka, svi snimci se postavljaju u skener uz jedinstveni način usmeravanja, tako da se pravac leta, odnosno x-osa koordinatnog sistema slike, nalazi sa desne strane.
Dokaz o geometrijskom kvalitetu izvršene A/D transformacije potvrđuje se izveštajem o kalibraciji skenera pre i posle skeniranja snimaka.
Ukoliko se digitalni snimci obezbeđuju A/D transformacijom, rezolucija takvih snimaka mora da bude minimalno za 20% manja od geometrijske rezolucije DOF-a definisane projektnim zadatkom.
Izuzetno od stava 5. ovog stava, dozvoljava se da usled konfiguracije terena i visine leta 15% od ukupnog broja snimaka na projektu odstupa od projektovane rezolucije digitalnih snimaka, s tim da rezolucija takvih snimaka ne može da bude veća od zadate geometrijske rezolucije DOF-a.
Ukoliko se digitalni snimci obezbeđuju digitalnim senzorima, rezolucija takvih snimaka mora da bude manja ili jednaka zadatoj geometrijskoj rezoluciji DOF-a.
Radiometrijska rezolucija snimaka mora da bude veća ili jednaka najmanjoj veličini radiometrijske rezolucije DOF-a propisanoj ovim pravilnikom.
Standardna oznaka fajla digitalnog snimka sastoji se od broja reda iz plana leta i broja snimka razdvojenih donjom crtom, npr. 25_1042.tif, gde 25 predstavlja broj reda, a 1042 broj snimka.
Metapodaci o pojedinačnom digitalnom snimku upisuju se u metafajlove koji dobijaju istu oznaku kao i fajlovi digitalnih snimaka i ekstenziju "dis". Standardni format metafajla digitalnih snimaka je ASCII.
Ključne reči metapodataka i opis metapodataka koji se koriste za digitalne snimke dati su u Prilogu 1, koji je sastavni deo ovog pravilnika.
Za trajno arhiviranje digitalnih snimaka koristi se rasterski format digitalne slike koji nije podvrgnut rasterskoj kompresiji.
Arhiviranje digitalnih snimaka vrši se u TIFF formatu bez deljenja na grupe (tiles), zajedno sa metafajlom.
3. Određivanje orijentacionih i kontrolnih tačaka
Broj i raspored orijentacionih i kontrolnih tačaka, tačnost određivanja njihovih koordinata, način fotosignalisanja, izbor metode merenja i načina računanja koordinata, određuju se glavnim projektom, u skladu sa propisima koji uređuju oblast državnog premera, uzimajući u obzir odabrani preklop, geometriju bloka, zahtevanu tačnost položajnih koordinata DOF-a i da li je obezbeđena GPS/IMU podrška prilikom aviosnimanja.
Položajne koordinate orijentacionih i kontrolnih tačaka moraju da budu određene sa trostruko većom tačnošću od zadate tačnosti položajnih koordinata DOF-a, a njihove visine moraju biti određene sa trostruko većom tačnošću od zadate tačnosti DVM-a.
Za izbor orijentacionih i kontrolnih tačaka mogu da se koriste i tačke detalja koje je moguće nedvosmisleno identifikovati i pozicionirati na snimcima, u okviru zahtevane tačnosti.
4. Određivanje parametara orijentacije snimaka
Kod unutrašnje orijentacije snimaka dobijenih analognom kamerom, maksimalna vrednost popravke slikovnih koordinata rubnih markica ne sme da bude veća od trostruke vrednosti standarda pojedinačnog merenja.
Kod spoljašnje orijentacije snimaka potrebno je, da nakon izravnanja, srednja kvadratna greška položajnih koordinata orijentacionih tačaka ne bude veća od 1/3 zadate tačnosti položajnih koordinata DOF-a, kao i da srednja kvadratna greška visine orijentacionih tačaka ne bude veća od 1/3 zadate tačnosti DVM-a.
5. Obezbeđivanje digitalnog visinskog modela
Za izradu DOF-a koriste se digitalni model terena, odnosno digitalni model površi ili kombinacija ova dva tipa digitalnog visinskog modela.
Tip i tačnost digitalnog visinskog modela iz stava 1. ovog člana moraju da budu u skladu sa namenom DOF-a i srednjom kvadratnom greškom položajnih koordinata DOF-a.
Dozvoljeno odstupanje visina, odnosno tačnost DVM-a (Δh) određuje se u odnosu na dozvoljenu vrednost radijalne pozicione greške DOF-a (ΔR0).
Približna vrednost dozvoljenog odstupanja visina DVM-a računa se po formuli:
gde su:
r - radijalno odstupanje tačke od nadira slike
ccam - konstanta kamere
Radijalna poziciona greška DOF-a (ΔR0) mora da bude manja ili jednaka srednjoj kvadratnoj grešci položajnog odstupanja DOF-a (m0XY) koja se računa po formuli:
gde je m0=m0x=m0y projektnim zadatkom zadata srednja kvadratna greška položajnih koordinata DOF-a.
6. Izrada digitalnog ortofoto mozaika
Postupak ortorektifikacije snimaka realizuje se na osnovu parametara orijentacije snimaka i DVM-a odgovarajućeg tipa i tačnosti.
Ortorektifikacija snimaka za potrebe izrade true ortofotoa vrši se na osnovu digitalnog modela površi.
U postupku ortorektifikacije aktivno područje svakog snimka treba da predstavlja oblast snimka umanjenu za 5% - 15% od njegovih ivica u zavisnosti od veličine podužnog i poprečnog preklopa, tako da se ne ugrozi preklop neophodan za uklapanje snimaka u mozaik.
Visine središta piksela na ortorektifikovanim snimcima proračunavaju se na osnovu DVM-a u odgovarajućem interpolacionom postupku.
Metod interpolacije radiometrijske vrednosti piksela ortorektifikovanog snimka definiše se glavnim projektom.
Pre izrade ortofoto mozaika, kod značajnijih radiometrijskih razlika između grupa snimaka, potrebno je izvršiti radiometrijsko ujednačavanje slikovnog materijala.
Mozaikovanje ortorektifikovanih snimaka vrši se tako da linija spajanja ne bude vidljiva na ortofoto mozaiku, odnosno da se ne uočavaju značajnije radiometrijske razlike između snimaka od kojih je sastavljen mozaik i geometrijske greške u sadržaju mozaika.
U postupku izrade true ortofotoa mrtvi uglovi se ispunjavaju slikovnim informacijama iz nadređenih ortorektifikovanih snimaka, koje se pri tom radiometrijski ujednačavaju sa okolnim sadržajem.
Automatski generisane i pravolinijski definisane linije spajanja mogu da se koriste samo u neizgrađenim područjima, sa smanjenim zahtevima u pogledu radiometrijske ujednačenosti i geometrijske tačnosti.
U ostalim slučajevima linija spajanja se definiše u zavisnosti od karakteristika područja sadržanog na ortorektifikovanim snimcima.
Prilikom definisanja linija spajanja ortorektifikovanih snimaka potrebno je pridržavati se sledećih pravila:
1) linija spajanja ortorektifikovanih snimaka ne sme da bude definisana duž buduće linije isecanja DOF-a;
2) zgrade i drugi objekti koji nisu sadržani u DMT-u ne smeju se presecati;
3) duple prikaze sadržaja treba izbegavati;
4) liniju spajanja treba definisati duž linijskih objekata (putevi, reke i sl.), kada uslovi preklopa ortorektifikovanih snimaka to dozvoljavaju;
5) površine homogene teksture (njive, šume i sl.) ne treba presecati ukoliko uslovi preklopa ortorektifikovanih snimaka to dozvoljavaju.
U cilju postizanja optimalnog radiometrijskog ortofoto mozaika, potrebno je u toku izrade mozaika izvršiti i ublažavanje efekata pojave refleksije, hot spots-a, vinjetiranja i dr.
Posle definisanja linije spajanja potrebno je izvršiti radiometrijsko ujednačavanje spojenih ortorektifikovanih snimaka.
Geometrijsko odstupanje identičnih objekata na liniji spajanja susednih ortorektifikovanih snimaka ne sme da bude veće od trostrukog iznosa srednje kvadratne greške položajnog odstupanja DOF-a (m0XY) zadate projektnim zadatkom.
Posle radiometrijskog ujednačavanja spojenih ortorektifikovanih snimaka, radiometrijska razlika identičnih detalja na liniji spajanja ne sme da bude veća od pet jedinica DN-a po svakom kanalu boje.
Izuzetno od stava 10. ovog člana, u slučajevima kada se linija spajanja nalazi na veoma izraženim reflektujućim površinama (npr. vodene površine), dozvoljava se da radiometrijska razlika između identičnih detalja na liniji spajanja bude do deset jedinica DN-a po svakom kanalu boje.
7. Formiranje pojedinačnog DOF-a
Standardni format rasterskog fajla za DOF u boji je 24-bitni nekomprimovani TIFF format, a za crno-beli DOF je 8-bitni nekomprimovani TIFF format.
Standardni format za čuvanje parametara georeferenciranja pojedinačnog DOF-a jeste TFW fajl, koji sadrži podatke o geometrijskoj rezoluciji, stepenu rotacije ili asimetrije i koordinate centra gornjeg levog piksela DOF-a.
Parametri georeferenciranja DOF-a definisani su parametrima državnog referentnog sistema, u skladu sa Zakonom.
Metapodaci o pojedinačnom DOF-u upisuju se u metafajlove koji dobijaju ekstenziju "dof". Standardni format metafajla DOF-a je ASCII.
Ključne reči metapodataka i opis metapodataka koji se koriste za DOF dati su u Prilogu 2, koji je sastavni deo ovog pravilnika.
Do prelaska na ETRS 89 i UTM projekciju, parametri georeferenciranja DOF-a se izražavaju u postojećoj Gaus-Krigerovoj projekciji.
Standardne dimenzije pojedinačnog DOF-a u Gaus-Krigerovoj projekciji jesu:
- za GSD do 0.1m - 900m x 600m, odnosno 750m x 500m;
- za GSD od 0.11m do 0,25m - 2250m x 1500m;
- za GSD od 0.26m do 0,50m - 2250m x 3000m;
- za GSD od 0.51m do 1.00m - 4500m x 6000m.
Projektnim zadatkom mogu se definisati dimenzije pojedinačnog DOF-a različite od standardnih dimenzija.
Formiranje pojedinačnog DOF-a obuhvata kreiranje tri fajla, i to:
1) fajla koji sadrži digitalnu sliku DOF-a;
2) fajla koji sadrži podatke o georeferenciranju DOF-a, i
3) fajla koji sadrži metapodatke o DOF-u.
Za DOF-ove standardnih dimenzija, fajlovi iz stava 9. ovog člana označavaju se shodno opštoj oznaci iz nomenklature lista plana, odnosno karte odgovarajuće razmere.
Za DOF-ove dimenzija različitih od standardnih, oznake fajlova iz stava 9. ovog člana utvrđuju se projektom.
Za područje projekta izrađuje se pregledna skica podele na DOF-ove koja sadrži granicu zadatka, podelu na DOF-ove i njihove oznake.
DOF-ovi standardnih dimenzija se izrađuju za područje celog ili dela lista plana, odnosno karte odgovarajuće razmere.
Pojedinačni DOF se izrađuje za područje dela lista plana, odnosno karte u slučajevima kada se granica područja za koji se izrađuje DOF ne poklapa sa granicom lista plana, odnosno karte odgovarajuće razmere.
Sadržaj pojedinačnog DOF-a izrađen za područje dela lista plana, odnosno karte odgovarajuće razmere mora da bude pravougaonog ili kvadratnog oblika.
Površine pojedinačnog DOF-a koje nisu pokrivene sadržajem reprezentuju se DN vrednošću nula.
DOF se izrađuje na osnovu glavnog projekta, u skladu sa Zakonom.
Projektni zadatak za izradu glavnog projekta iz člana 15. ovog pravilnika sadrži naročito:
1) predmet zadatka (granica zadatka sa ukupnom površinom, opis lokacije sa podacima o konfiguraciji i prosečnoj visini terena i prosečnoj visini objekata - zgrada);
2) namenu DOF-a;
3) opis izvora podataka za izradu DOF-a;
4) vrstu DOF-a (crno-beli, kolor);
5) radiometrijsku rezoluciju;
6) geometrijsku rezoluciju DOF-a (GSD);
7) tačnost položajnih koordinata DOF-a;
8) maksimalnu veličinu radijalnog pomeranja slike objekata;
9) dimenzije DOF-a.
Glavni projekat za izradu DOF-a sadrži naročito:
1) detaljne podatke o načinu obezbeđivanja digitalnih snimaka (opis izvora podataka za izradu DOF-a);
2) plan leta (ukoliko se vrši aerofotogrametrijsko snimanje), odnosno skica rasporeda snimaka (ukoliko se koriste druge metode daljinske detekcije);
3) projekat skeniranja snimaka (rezolucija, osetljivost, tačnost i kontrola skeniranja), ako se koriste analogni snimci;
4) projekat orijentacionih i kontrolnih tačaka za potrebe orijentacije snimaka (vrsta, broj, raspored, prethodna ocena tačnosti);
5) proračun parametara orijentacije snimaka sa prethodnom ocenom tačnosti blok aerotriangulacije;
6) način formiranja i tačnost digitalnog visinskog modela;
7) detaljnu razradu postupka izrade orotfoto mozaika (ortorektifikacija, mozaikovanje, radiometrijska korekcija);
8) vrste kontrola, način njihovog sprovođenja i kriterijume prihvatljivosti za svaku vrstu kontrole, po fazama izrade DOF-a;
9) broj, raspored i prethodnu ocenu tačnosti kontrolnih tačaka za utvrđivanje tačnosti položajnih koordinata DOF-a;
10) preglednu skicu podele na DOF-ove;
11) način vršenja stručnog nadzora u procesu izrade i stručnog nadzora finalnog DOF-a;
12) način organizacije podataka i označavanja fajlova u procesu izrade DOF-a i isporuke finalnih proizvoda.
Tehnički izveštaj o realizaciji radova iz glavnog projekta sadrži naročito:
1) detaljne opise podataka, primenjenih metoda i postupaka u izradi DOF-a prema fazama predviđenim glavnim projektom;
2) podatke o softverima koji su korišćeni za izradu DOF-a (naziv, verzija, proizvođač, broj licence i dr.);
3) dokumentaciju o izvršenim radovima i kontrolama kvaliteta u pojedinim fazama izrade DOF-a, propisanu odredbama čl. 19. do 26. ovog pravilnika, a u skladu sa glavnim projektom;
4) spisak DOF-ova koji sadrži: redni broj, oznaku DOF-a, imena fajlova (*.tif, *.tfw, *.dof), vrstu i oznaku medija u okviru isporuke na kome se nalaze fajlovi DOF-a;
5) preglednu skicu podele na DOF-ove.
Kontrola kvaliteta DOF-a obavlja se u svim fazama izrade DOF-a.
O izvršenoj kontroli iz stava 1. ovog člana sačinjavaju se izveštaji koji se dokumentuju odgovarajućim prilozima i isti su sastavni deo tehničkog izveštaja o realizaciji radova iz glavnog projekta.
Svaki izveštaj sadrži naročito:
1) predmet kontrole (element, operacija, proizvod i sl.);
2) obim kontrole (veličina uzorka ili kompletno);
3) način sprovođenja kontrole;
4) činjenice utvrđene prilikom kontrole;
5) ispunjenost kriterijuma prihvatljivosti;
6) predložene mere za otklanjanje eventualno uočenih nedostataka;
7) lokacija gde se nalazi izveštaj sa prilozima i imena fajlova;
8) datum kontrole;
9) ime, prezime, stručno zvanje i potpis lica koje je izvršilo kontrolu.
Kontrola kvaliteta izrade DOF-a u fazi aviosnimanja obuhvata naročito:
1) kontrolu parametara realizovanog leta: ugao sunca, doba godine, podatke iz protokola leta, realizovani pravci redova, pokrivenost područja, kompletnost snimaka, pozicije projekcionih centara, uzdužni preklop, poprečni preklop, veličina GSD, odnosno razmera snimka, ugao zanosa aviona;
2) kontrolu podataka o kameri: datum kalibracije, serijski broj, tip, institucija koja je izvršila kalibraciju, geometrijske i radiometrijske karakteristike, elementi unutrašnje orijentacije.
Dokumentacija o izvršenoj kontroli kvaliteta iz stava 1. ovog člana, sadrži naročito:
1) realizovani plan leta (grafički i tabelarni prilog);
2) protokol o kalibraciji kamere;
3) izveštaj o izvršenoj kontroli.
Kontrola kvaliteta izrade DOF-a u fazi obezbeđenja digitalnih snimaka, obuhvata naročito:
1) vizuelnu kontrolu snimaka: postajanje oblaka, izmaglice, senki oblaka, snega, oštećenja digitalne slike;
2) radiometrijsku kontrolu snimaka: osvetljenost, kanali boja, radiometrijska rezolucija, histogramska analiza;
3) kontrolu podataka o kalibraciji skenera i kontrolu vidljivosti rubnih markica snimka (u slučaju A/D transformacije);
4) format rasterskog fajla i broj kolona i redova digitalne slike.
Dokumentacija o izvršenoj kontroli kvaliteta iz stava 1. ovog člana, sadrži naročito:
1) protokol o kalibraciji skenera (u slučaju A/D transformacije);
2) izveštaj o izvršenoj kontroli digitalnih snimaka.
Kontrola kvaliteta izrade DOF-a u fazi premera orijentacionih i kontrolnih tačaka i određivanja njihovih koordinata obuhvata naročito:
1) kontrolu broja i rasporeda tačaka u bloku;
2) kontrolu primenjene metode premera i tehničkih normativa;
3) kontrolu postupka računanja koordinata sa ocenom tačnosti;
4) kontrolu transformacije koordinata (ukoliko se određivanje koordinata vrši u drugom koordinatnom sistemu u odnosu na koordinatni sistem DOF-a).
Dokumentacija o izvršenoj kontroli kvaliteta iz stava 1. ovog člana, sadrži naročito:
1) preglednu skicu rasporeda realizovanih orijentacionih i kontrolnih tačaka u bloku;
2) originalne zapisnike merenja, odnosno originalne fajlove sa podacima merenja;
3) elaborat računanja koordinata sa ocenom tačnosti;
4) elaborat o transformaciji koordinata (broj i raspored identičnih tačaka, transformacioni parametri sa opisom načina određivanja i ocenom tačnosti);
5) spisak koordinata realizovanih orijentacionih i kontrolnih tačaka sa opisom položaja i fotografijom lokacije;
6) izveštaj o kontroli premera orijentacionih i kontrolnih tačaka i određivanja njihovih koordinata.
Kontrola kvaliteta izrade DOF-a u fazi određivanja parametara orijentacije snimaka obuhvata naročito:
1) kontrolu GPS podataka projekcionih centara: kompletnost i tačnost koordinata, fajl sa originalnim GPS podacima, podatke o ekscentricitetu GPS antene, konstelaciju satelita, vrstu GPS opreme, stanice referentne GPS mreže;
2) kontrolu IMU podataka projekcionih centara: kompletnost i tačnost IMU podataka, uglovne jedinice i primarnu osu rotacije, odnosno redosled uglova ω,φ,κ;
3) kontrolu aerotriangulacije: broj i raspored orijentacionih tačaka uključenih u blok aerotriangulaciju, broj i raspored veznih tačaka (posebno na vezi između redova), analizu protokola o blok izravnanju (upoređenje a priori i a posteriori standarda merenja, srednju kvadratnu grešku orijentacionih i kontrolnih tačaka nakon izravnanja;
4) kontrolu orijentacionih i kontrolnih tačaka u stereomodelu.
Dokumentacija o izvršenoj kontroli kvaliteta iz stava 1. ovog člana, sadrži naročito:
1) originalne izveštaje (listinge) o izvršenom izravnanju u svim fazama blok aerotriangulacije;
2) preglednu skicu rasporeda veznih tačaka u bloku sa statističkim podacima o broju veznih tačaka (posebno na vezi između redova) i broju perspektivnih zrakova na njima;
3) izveštaj o kontroli orijentacionih i kontrolnih tačaka u stereomodelu sa tabelarnim prikazom analize rezultata merenja;
4) spisak snimaka sa parametrima orijentacije;
5) izveštaj o kontroli određivanja parametara orijentacije snimaka.
Kontrola kvaliteta izrade DOF-a u fazi obezbeđivanja digitalnog visinskog modela obuhvata naročito:
1) kontrolu formata podataka DVM-a;
2) kontrolu kompletnosti i potpunosti DVM-a;
3) kontrolu veličine grida, odnosno rastojanja između tačaka DVM-a;
4) kontrolu usaglašenosti sadržaja DVM-a u područjima spajanja delova DVM-a;
5) kontrolu grubih grešaka u prikupljanju DVM-a;
6) kontrolu porekla i tačnosti visina kontrolnih tačaka korišćenih u postupku ocene tačnosti DVM-a;
7) kontrolu tačnosti DVM-a.
Dokumentacija o izvršenoj kontroli kvaliteta iz stava 1. ovog člana, sadrži naročito:
1) preglednu skicu delova DVM-a (ukoliko se formiranje DVM-a u okviru projekta vrši po delovima);
2) izveštaj o kontroli kvaliteta DVM-a sa tabelarnim prikazom analize kontrolnih merenja.
Srednja kvadratna greška odstupanja visina DVM-a (mz), utvrđena u postupku kontrole tačnosti DVM-a, ne sme da bude veća od dozvoljenog odstupanja visina DVM-a, odnosno tačnosti DVM-a (Δh) koja je određena glavnim projektom.
Kontrola kvaliteta pojedinačnog DOF-a obuhvata naročito:
1) kontrolu formata rasterskog fajla;
2) kontrolu memorijske veličine fajlova i dimenzija DOF-a;
3) kontrolu ispravnosti informacija o georeferenciranju DOF-a;
4) vizuelnu kontrolu: kompletnost područja, grube greške u geometriji i radiometriji, odstupanje detalja unutar pojedinačnog DOF-a ili između susednih DOF-ova;
5) radiometrijsku kontrolu;
6) kontrolu položajnih koordinata DOF-a;
Dokumentacija o izvršenoj kontroli iz stava 1. ovog člana sadrži naročito:
1) spisak DOF-ova koji sadrži: redni broj, oznaku DOF-a i imena fajlova (*.tif, *.tfw, *.dof);
2) preglednu skicu i spisak kontrolnih tačaka;
3) izveštaj o kontroli kvaliteta DOF-a sa tabelarnim prikazom analize tačnosti položajnih koordinata DOF-a.
Ako se u postupku vizuelne kontrole kvaliteta DOF-a uoče grube greške u geometriji prikazanog sadržaja, nastale kao posledica neadekvatno definisanog DVM-a, iste se moraju otkloniti ponovnim formiranjem DVM-a.
Ako se u postupku vizuelne kontrole kvaliteta DOF-a uoče gruba odstupanja detalja unutar DOF-a ili između susednih DOF-ova, nastale kao posledica neadekvatno definisanih linija spajanja ortorektifikovanih snimaka, iste se moraju otkloniti ponovnim formiranjem linija spajanja.
Kontrola radiometrije DOF-a obuhvata vizuelnu i numeričku proveru radiometrijske ujednačenosti sadržaja svakog pojedinačnog DOF-a kao i međusobnu radiometrijsku ujednačenost DOF-ova u okviru projekta.
Ako se vizuelnom i/ili numeričkom proverom svakog pojedinačnog DOF-a utvrdi da sadržaj nije radiometrijski ujednačen, vrši se upoređenje sa originalnim snimcima i provera da li je tokom obrade došlo do značajnijeg gubitka u radiometrijskom kvalitetu slike. Ako se ovim upoređenjem utvrdi da je došlo do gubitka u radiometrijskom kvalitetu slike, vrši se ponovno ujednačavanje sadržaja.
Ako se pri vizuelnoj kontroli kvaliteta pojedinačnog DOF-a uoče nepravilnosti u definisanju linija spajanja, potrebno je izvršiti ponovno radiometrijsko ujednačavanje ortorektifikovanih snimaka tako da ponovo izrađen DOF značajno radiometrijski ne odstupa od susednih DOF-ova.
Radiometrijska razlika između susednih DOF-ova, duž linije isecanja pojedinačnog DOF-a, ne sme da bude veća od pet jedinica DN-a po kanalu boje.
Izuzetno od stava 4. ovog člana, u slučajevima kada se linija isecanja pojedinačnog DOF-a nalazi na veoma izraženim reflektujućim površinama (npr. vodene površine), dozvoljava se da radiometrijska razlika između susednih DOF-ova bude do deset jedinica DN-a po kanalu boje.
Kontrola tačnosti položajnih koordinata DOF-a vrši se:
1) upoređivanjem koordinata tačaka DOF-a sa koordinatama istih tačaka preuzetih sa topografskih i/ili kartografskih podloga u rasterskom ili vektorskom obliku sa tačnošću većom ili jednakom od tačnosti DOF-a, i/ili
2) upoređivanjem koordinata tačaka DOF-a sa koordinatama istih tačaka određenih merenjem na terenu ili preuzetih iz postojećih podataka premera sa tačnošću većom ili jednakom od tačnosti DOF-a.
Kontrolne tačke se biraju tako da budu ravnomerno raspoređene po ortofoto mozaiku i da omoguće nedvosmislenu identifikaciju i pozicioniranje u okviru zahtevane tačnosti.
Minimalan broj kontrolnih tačaka za područje projekta računa se po formuli 4√n, gde n predstavlja broj korišćenih snimaka.
Pojedinačna odstupanja prilikom upoređivanja koordinata tačaka DOF-a i koordinata istih tačaka određenih iz nekih drugih izvora sa tačnošću većom ili jednakom od tačnosti DOF-a, ne mogu da budu veća od trostruke vrednosti srednje kvadratne greške položajnih koordinata DOF-a.
Srednja kvadratna greška položajnih koordinata kontrolnih tačaka DOF-a mora da bude u granicama tačnosti položajnih koordinata DOF-a zadatih projektnim zadatkom.
Tačnost položajnih koordinata DOF-a zadatih projektnim zadatkom se ne odnosi na tačke u zonama radijalnih pomeranja slike objekata i mrtvih uglova.
VI STRUČNI NADZOR, PRIJEM I OVERA DOF-a
Stručni nadzor nad izvođenjem radova u svim fazama izrade DOF-a, prijem i overa DOF-a vrši se u skladu sa Zakonom i podzakonskim opštim aktima koji uređuju stručni nadzor nad izvođenjem geodetskih radova, na način predviđen glavnim projektom.
Ako se u postupku stručnog nadzora utvrdi da je DOF za područje projekta izrađen u skladu sa propisima i tehničkom dokumentacijom, Republički geodetski zavod (u daljem tekstu: Zavod) vrši prijem radova i overu DOF-a.
Prijem radova i overa DOF-a vrši se tako što ovlašćeno lice u Zavodu potpisuje i overava tehnički izveštaj o izvršenim radovima na izradi DOF-a i odgovarajućim aktom potvrđuje da je DOF izrađen u skladu sa propisima i tehničkom dokumentacijom.
Akt iz stava 2. ovog člana naročito sadrži: naziv projekta i područja za koje je izrađen DOF, spisak pojedinačnih DOF-ova sa serijskim brojevima digitalnih medija na kome se isti nalaze.
Na osnovu akta iz stava 2. ovog člana u metafajl svakog pojedinačnog DOF-a unose se sledeći podaci:
{OVERA}
{ORGANIZACIJA}
naziv i sedište organizacije koja je izvršila overu DOF-a
{NAZIV_I_BROJ_AKTA}
naziv i broj akta kojim je DOF overen
{DATUM_OVERE}
datum overe DOF-a
Medij na kome se nalaze overeni DOF-ovi, metafajlovi posle izvršenog upisa podataka iz člana 31. ovog pravilnika i fajlovi sa podacima o georeferenciranju svakog pojedinačnog DOF-a smatra se originalnim.
VII ARHIVIRANJE, DISTRIBUCIJA I UPOTREBA DOF-a
DOF se obavezno arhivira i distribuira kao skup fajlova iz člana 13. stav 9. ovog pravilnika.
Standardni format fajla za arhiviranje digitalne slike DOF-a je nekomprimovani TIFF format bez deljenja na grupe (tiles).
Fajlovi overenog DOF-a arhiviraju se u dva primerka i čuvaju na različitim lokacijama.
Prilikom upotrebe DOF-a koriste se rasterski formati sa nedegradirajućom rasterskom kompresijom.
Ako se DOF koristi samo u svrhu prezentacije, izuzetno od stava 1. ovog člana, dozvoljava se rasterski format sa degradirajućom rasterskom kompresijom.
Distribucija DOF-a može da se vrši i u analognom obliku.
Distribucija DOF-a u analognom obliku vrši se, po pravilu, u razmeri odgovarajućeg lista plana, odnosno karte za DOF-ove standardnih dimenzija ili u skladu sa zahtevima naručioca.
U okvirnom prostoru lista DOF-a prikazuje se koordinatna mreža i slika DOF-a.
U vanokvirnom prostoru lista DOF-a prikazuju se podaci u skladu sa Digitalnim topografskim ključem.
Zavod na osnovu podataka iz metafajlova vodi evidenciju o DOF-ovima koje je overio i osnovne podatke iz evidencije objavljuje na svojoj internet stranici, kao i u okviru geoportala Nacionalne infrastrukture geoprostornih podataka - NIGP-a.
Metapodaci koji se koriste u okviru geoportala NIGP-a, a koji opisuju skupove podataka DOF-a na nacionalnom nivou, definišu se i prikupljaju u skladu sa odgovarajućim standardima metapodataka NIGP-a.
Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".
KLJUČNE REČI I OPIS METAPODATAKA KOJI SE KORISTE ZA DIGITALNE SNIMKE
{METASNIMAK_ POCETAK}
ključna reč kojom počinje metafajl
{IDENTIFIKACIJA}
{SNIMAK_IME}
ime fajla digitalnog snimka (npr."25_1042.tif")
{PROJEKAT}
naziv projekta (npr. "Projekat izrade digitalnog ortofotoa u Republici Srbiji 2012. godine")
{BROJ_PROJEKTA}
broj projekta (npr. "01 broj: 95-125/2012")
{BLOK_BROJ}
broj, odnosno oznaka bloka u okviru projekta (npr. "Blok 6550")
{SNIMAK_BROJ}
broj snimka (npr. "1042")
{RED_BROJ}
broj reda (npr. "25 red")
{SADRZAJ}
{VRSTA_SNIMKA}
vrsta digitalne slike (npr. "CRNO-BELI" ili "COLOR RGB")
{BITA_PO_PIKSELU}
broj bita po pikselu (npr. "8 bita/piksel" ili "24 bita/piksel")
{SNIMAK_MEMORIJA}
memorijski kapacitet digitalne slike (npr. "389 MB")
{BROJ_KOLONA_I_REDOVA}
broj kolona i redova digitalne slike (npr. "9420 x 14430")
{FORMAT_RASTERSKOG_FAJLA}
format rasterskog fajla u kome se čuva sadržaj digitalne slike (npr. "TIFF4")
{KOMPRESIJA}
upisuje se: "NEKOMPRIMOVAN"
{JEDINICA_MERE_ZA_DUZINE}
jedinica mere u kojoj se iskazuju dužine; upisuje se: "metar (m)"
{GEOMETRIJSKA_REZOLUCIJA_SNIMKA}
geometrijska rezolucija digitalnog snimka u državnom koordinatnom sistemu izražena jedinicama mere za dužine (npr. "0.40 m")
{OSTALE_INFORMACIJE}
{DATUM_SNIMANJA}
datum snimanja (npr. "15. jun 2007.")
{RAZMERA_SNIMANJA}
razmera snimanja (npr. "1 : 55000")
{KAMERA}
vrsta i oznaka kamere (npr. "Digitalna kamera: UltraCam X")
{SERTIFIKAT_KAMERE}
naziv i broj dokumenta o kalibraciji kamere (npr. "Calibration Report, May-25-2007, Vexcel Imaging GmbH")
{SNIMAK_IZVOR}
način nastanka digitalnog snimka (npr. "A/D transformacija" ili "Digitalna kamera" ili "Satelitski snimak")
{DATUM_META_PODATAKA}
datum pisanja ovog metafajla
{METASNIMAK_KRAJ}
ključna reč kojom se završava metafajl
KLJUČNE REČI I OPIS METAPODATAKA KOJI SE KORISTE ZA DOF
{METADOF_ POCETAK}
ključna reč kojom počinje metafajl
{IDENTIFIKACIJA}
{DOF_IME}
ime fajla DOF-a (npr. "7E31-4.tif")
{BROJ_U_OKVIRU_PROJEKTA}
oznaka pojedinačnog DOF-a za DOF-ove nestandardnih dimenzija (npr. "DOF-12")
{DOF_DIMENZIJE}
dimenzije nestandardnih DOF-ova izražene u jedinicama mere za dužine (npr. "1000x1000 m")
{Y_DOLE_LEVO}
Y koordinata donjeg levog temena DOF-a (npr. "7461750")
{X_DOLE_LEVO}
X koordinata donjeg levog temena DOF-a (npr. "4962000")
{Y_GORE_DESNO}
Y koordinata gornjeg desnog temena DOF-a (npr. "7464000")
{X_GORE_DESNO}
X koordinata gornjeg desnog temena DOF-a (npr. "4965000")
{DATUM_SNIMANJA}
datum snimanja (epoha snimaka) (npr. "15. jun 2007.")
{DATUM_IZRADE_DOF}
datum kada je DOF izrađen (npr. "22. oktobar 2007.")
{SADRZAJ}
{VRSTA_DOF}
vrsta digitalne slike (npr. "CRNO-BELI" ili "COLOR RGB")
{BITA_PO_PIKSELU}
broj bita po pikselu (npr. "8 bita/piksel" ili "24 bita/piksel")
{DOF_MEMORIJA}
memorijski kapacitet digitalne slike (npr. "120 MB")
{BROJ_KOLONA_I_REDOVA}
broj kolona i redova digitalne slike (npr. "5625 x 7500")
{FORMAT_RASTERSKOG_FAJLA}
format rasterskog fajla u kome se čuva sadržaj digitalne slike (npr. "TIFF4")
{KOMPRESIJA}
upisuje se: "NEKOMPRIMOVAN"
{JEDINICA_MERE_ZA_DUZINE}
jedinica mere u kojoj se iskazuju dužine; upisuje se: "metar (m)"
{GEOMETRIJSKA_REZOLUCIJA_DOF}
geometrijska rezolucija DOF-a u državnom koordinatnom sistemu izražena u jedinici mere za dužinu (npr. "0.40 m")
{PODACI_O_GEOREFERENCIRANJU}
gde se čuvaju podaci o georeferenciranju (upisuje se: "TFW fajl")
{DOF_MX}
srednja kvadratna greška H koordinate DOF-a (npr. "0.42 m")
{DOF_MY}
srednja kvadratna greška Y koordinate DOF-a (npr. "0.35 m")
{REGISTRACIJA}
{PROPIS_I_VERZIJA}
naziv opšteg akta po kojem je DOF izrađen sa brojem "Službenog glasnika RS" u kojem je objavljen (npr. "Pravilnik o digitalnom ortofotou, Službeni glasnik RS, broj 125/10")
{GEODETSKI_DATUM}
geodetski datum (npr. "Hermannskogel")
{ELIPSOID}
naziv elipsoida (npr. "Bessel")
{PROJEKCIJA}
projekcija u kojoj se prikazuju koordinate (npr. "Gauss-Krueger")
{KOORDINATNA_ZONA}
koordinatna zona u kojoj se prikazuju koordinate (npr. "7 (sedma)")
{OSTALE_INFORMACIJE}
{TIP_IZVORNOG_MATERIJALA}
izvor podataka za izradu DOF-a (npr. "Aerofotogrametrijski snimak" ili "Satelitski snimak")
{INVESTITOR}
ime investitora za izradu DOF-a (pun naziv) (npr. "Republika Srbija")
{PROJEKAT}
naziv projekta (npr. "Projekat izrade digitalnog ortofotoa u Republici Srbiji 2012. godine")
{BROJ PROJEKTA}
broj projekta (npr. "01 broj: 95-125/2012")
{IZVODJAC}
ime organizacije koja je izradila DOF (pun naziv) (npr. "Republički geodetski zavod")
{DATUM_META_PODATAKA}
datum pisanja ovog metafajla (npr. "15. oktobar 2007.")
{OVERA}
{ORGANIZACIJA}
naziv i sedište organizacije koja je izvršila overu DOF-a (npr. "Republički geodetski zavod")
{NAZIV_I_BROJ_AKTA}
naziv i broj akta kojim je DOF overen (npr. "Rešenje o potvrđivanju digitalnog ortofotoa; 01 broj: 95-105/2007")
{DATUM_OVERE}
datum overe DOF-a (npr. "23. decembar 2007.")
{METADOF_KRAJ}
ključna reč kojom se završava metafajl