SMERNICEZA PRIMENU ZAKONA O SPREČAVANJU PRANJA NOVCA I FINANSIRANJA TERORIZMA ZA OBVEZNIKE U NADLEŽNOSTI KOMISIJE ZA HARTIJE OD VREDNOSTI("Sl. glasnik RS", br. 44/2010) |
Komisija za hartije od vrednosti (u daljem tekstu: Komisija) je ovlašćena odredbom člana 87. Zakona o sprečavanju pranja novca i finansiranju terorizma (u daljem tekstu: Zakon) da samostalno donese smernice za primenu određenih odredbi Zakona. Smernice za sprečavanje pranja novca i finansiranje terorizma (u daljem tekstu: Smernice) su namenjene jedinstvenom primenjivanju odredaba Zakona kod:
1) društava za upravljanje investicionih fondova, koja su ovlašćena za obavljanje poslova upravljanja investicionim fondovima predviđena Zakonom o investicionim fondovima,
2) brokersko-dilerskih društava i ovlašćenih banaka, koja su ovlašćena za obavljanje poslova u vezi sa posredovanjem u kupovini i prodaji hartija od vrednosti i drugih finansijskih instrumenata (brokerski poslovi, poslovi market mejkera, portfolio menadžera, agenta emisije, pokrovitelja emisije, investicionog savetnika i drugi poslovi predviđeni Zakonom o tržištu hartija od vrednosti i drugih finansijskih instrumenata),
3) kastodi banaka, koje su ovlašćene da obavljaju poslove vođenja računa hartija za račun klijenta i postupanja po nalogu klijenata i druge poslove predviđene Zakonom o tržištu hartija od vrednosti i drugih finansijskih instrumenata.
(u daljem tekstu: obveznici).
Zakon definiše sumnjivu transakciju kao transakciju za koju obveznik i/ili nadležno telo procene da, vezano s njom ili s osobom koja obavlja transakciju, postoje razlozi za sumnju na pranje novca ili finansiranje terorizma, odnosno da transakcija uključuje sredstva proizašla iz nezakonitih aktivnosti. Iz odredbi Zakona kao sumnjive transakcije mogu se tretirati sve transakcije koje su po svojoj prirodi, obimu, složenosti, vrednosti ili povezanosti neuobičajene, odnosno nemaju jasno vidljiv ekonomski ili pravni osnov, ili su u nesrazmeru sa uobičajenim, odnosno očekivanim poslovanjem stranke, i druge okolnosti, koje su povezane sa statusom ili drugim karakteristikama stranke. Kao sumnjive, možemo tretirati određene transakcije stranke, ali i poslovne odnose. Ocena sumnjivosti određene stranke, transakcije ili poslovnog odnosa zasniva se na kriterijima sumnjivosti, određenim u Listi indikatora za prepoznavanje stranke i transakcija za koje postoje razlozi za sumnju na pranje novca, odnosno Listi indikatora za prepoznavanja stranke i transakcija, kod kojih postoje razlozi za sumnju na finansiranje terorizma. Popisi indikatora su polazište zaposlenima/ovlašćenim licima pri prepoznavanju sumnjivih okolnosti, povezanih sa određenom strankom, transakcijom koju stranka izvodi, ili poslovnim odnosom koji zaključuje, te stoga zaposleni kod obveznika moraju biti upoznati sa indikatorima kako bi ih u svom radu koristili. Kod procene sumnjive transakcije, ovlašćeno lice je dužno pružiti svu stručnu pomoć zaposlenima.
OSNOVNA NAČELA BORBE PROTIV PRANJA NOVCA I FINANSIRANJA TERORIZMA
Sprovođenje Zakona i standarda
Pri obavljanju svoje registrovane delatnosti, obveznici moraju postupati saglasno Zakonom propisanim obavezama, koji uređuju oblast otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma i obavezni su da osiguraju poštovanje propisanih mera i aktivnosti obveznika na svim nivoima, tako da se celokupno poslovanje obveznika obavlja u skladu sa Zakonom.
Utvrđivanje i provera identiteta stranke
Obveznici su dužni pre uspostavljanja poslovnog odnosa ili izvršenja transakcije iznad Zakonom utvrđenog iznosa ili u drugim slučajevima koji su utvrđeni Zakonom, uzeti potrebne podatke o stranci, kako bi utvrdili i potvrdili njen identitet. Identitet stranke je moguće verodostojno utvrditi i proveriti isključivo iz važećih, nezavisnih i objektivnih izvora, kao što su službeni identifikacioni dokument, odnosno druge javne isprave, koja dokazuju istinitost identiteta stranke (lični dokumenti, službene isprave, original ili overeni dokumenti iz registra, pribavljanje podataka neposredno od stranke, utvrđivanje i provera identiteta zastupnika, prokuriste, punomoćnika pravnog lica, utvrđivanje i provera identiteta fizičkog lica putem kvalifikovanog elektronskog sertifikata, na osnovu izjave o istinitosti prikupljenih podataka.
U slučaju kada identitet stranke nije moguće utvrditi ili proveriti, kao kada nije moguće utvrditi stvarnog vlasnika stranke i kada nije moguće pribaviti informacije o svrsi i nameni poslovnog odnosa ili transakcije i druge podatke u skladu sa Zakonom, obveznik je dužan odbiti uspostavljanje poslovnog odnosa, odnosno odbiće učešće u zaključivanju transakcije i ima obavezu da prekine sve postojeće poslovne odnose sa tom strankom (član 8. stav 2. Zakona).
Saradnja sa Upravom za sprečavanje pranja novca i Komisijom
U okviru zakonskih ovlašćenja, obveznici moraju osigurati punu saradnju sa nadzornim organima - Komisijom i Upravom za sprečavanje pranja novca (u nastavku teksta: Uprava). Saradnje između obveznika i nadzornih organa, obavezna je posebno u slučaju dostavljanja dokumentacije i traženih podataka, informacija, a koji se odnose na stranke ili transakcije, kod kojih postoje razlozi za sumnju u pranje novca ili finansiranje terorizma. Saradnja je potrebna i u slučaju obaveštavanja o bilo kakvoj aktivnosti ili okolnostima, koje su ili bi mogle biti povezane sa pranjem novca ili finansiranjem terorizma.
Usvajanje unutrašnjih politika, postupaka i unutrašnje kontrole
Obveznici moraju izraditi analizu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma u skladu sa ovim Smernicama. Analiza rizika treba da sadrži procenu rizika za svaku grupu ili vrstu stranke, poslovnog odnosa, usluge koju obveznik pruža u okviru svoje delatnosti ili transakcije.
Obveznici moraju utvrditi interne postupke - analizu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma za svaku grupu ili vrstu stranke, poslovnog odnosa, usluge koje obveznik pruža u okviru svoje delatnosti ili transakcije, posebno u delu:
- utvrđivanja identiteta stranke, provere identiteta stranke na osnovu dokumenata, podataka ili informacija pribavljenih iz pouzdanih i verodostojnih izvora;
- utvrđivanja identiteta stvarnog vlasnika stranke i provera njegovog identiteta u slučajevima propisanim Zakonom;
- pribavljanja informacije o svrsi i nameni poslovnog odnosa ili transakcije i druge podatke u skladu sa Zakonom,
- redovnog praćenja poslovanja i proveravanja usklađenosti aktivnosti stranke sa prirodom poslovnog odnosa i uobičajenim obimom i vrstom poslovanja stranke.
Posebno je važno da svi zaposleni budu upoznati sa tim postupcima, da saglasno sa istim postupaju, te da ih koriste prilikom obavljanja poslova. Interni postupak obveznika obuhvata: redovno stručno obrazovanje, osposobljavanje i usavršavanje zaposlenih, mehanizme unutrašnje kontrole, postupke prepoznavanja i obaveštavanjima o sumnjivim transakcijama, odgovornost zaposlenih za sprovođenje mera otkrivanja i sprečavanja pranja novca ili finansiranja terorizma.
Redovno stručno osposobljavanje i edukacija zaposlenih
Obveznik je dužan da za vršenje pojedinih radnji i mera za sprečavanje i otkrivanje pranja novca i finansiranja terorizma, u skladu sa Zakonom, imenuje ovlašćeno lice i njegovog zamenika, osim u slučaju kada obveznik ima manje od četiri zaposlena.
Obveznik koji ima manje od četiri zaposlena nije dužan da odredi ovlašćeno lice i da vrši unutrašnju kontrolu u skladu sa Zakonom (član 39. stav 2. Zakona).
Ovlašćeno lice i njegov zamenik za vršenje pojedinih radnji i mera za sprečavanje i otkrivanje pranja novca i finansiranje terorizma moraju da ispunjavaju uslove propisane člana 40. Zakona, te da vrše poslove iz člana 41. Zakona.
Obveznik je dužan da obezbedi ovlašćenom licu uslove propisane članom 42. Zakona.
Obveznik upravi dostavlja podatke o ličnom imenu i nazivu radnog mesta ovlašćenog lica i njegovog zamenika, kao i svaku promenu tih podataka najkasnije u roku od 8 dana od imenovanja.
Obveznici moraju osigurati redovno stručno obrazovanje, osposobljavanje i usavršavanja svih zaposlenih koji posredno ili neposredno obavljaju poslove sprečavanja ili otkrivanja pranja novca i finansiranja terorizma i koji obavljaju poslove, koji su u pogledu pranja novca ili finansiranja terorizma više rizični, kao i svojih ovlašćenih lica, koje je obveznik ovlastio za obavljanje poslova na osnovu ugovora, odnosno odluka.
Ministar, na predlog Uprave, bliže propisuje način vršenja unutrašnje kontrole, čuvanja i zaštite podataka, vođenja evidencija i stručnog obrazovanja, osposobljavanja i usavršavanja zaposlenih kod obveznika po Zakonu.
Saglasno Zakonu, rizik pranja novca ili finansiranja terorizma predstavlja rizik da će stranka zloupotrebiti tržište hartija od vrednosti Republike Srbije za pranje novca ili finansiranje terorizma, odnosno da će neki poslovni odnos, usluga koju obveznik pruža u okviru svoje delatnosti ili transakcija biti posredno ili neposredno upotrebljeni za pranje novca ili finansiranje terorizma.
U cilju sprečavanja izloženosti negativnim posledicama pranja novca i finansiranja terorizma, obveznik mora saglasno Zakonu, izraditi analizu rizika koja će sadržavati procenu rizika za svaku grupu ili vrstu stranke, poslovnog odnosa, usluge koju obveznik pruža u okviru svoje delatnosti ili transakcije (član 7. stav 1. Zakona).
Analizom rizika određuje se prag izloženosti, odnosno procena rizika za pranje novca ili finansiranje terorizma određene stranke, poslovnog odnosa, usluge koju obveznik pruža u okviru svoje delatnosti ili transakcije.
Priprema analize rizika je preduslov za sprovođenje propisanih mera analize stranke. Saglasno svrstavanju stranke, poslovnog odnosa, usluge ili transakcije u jednu od kategorija rizičnosti, zavisi i vrsta analize stranke koju obveznik mora obaviti u skladu sa Zakonom (obična analiza stranke, pojačana analiza stranke, pojednostavljena analiza stranke - nisko rizična grupa).
Ministar nadležan za poslove finansija (u daljem tekstu: ministar) propisuje kriterijume na osnovu kojih obveznik svrstava stranku, poslovni odnos, uslugu ili transakciju u nisko rizičnu grupu za pranje novca ili finansiranje terorizma, osim slučajeva navedenih u ovom zakonu, a u skladu sa tehničkim kriterijumima propisanim priznatim međunarodnim standardima.
2. Politika upravljanja rizicima i analiza rizika
Obveznik, odnosno njegova uprava, može, ukoliko je to potrebno za sprovođenje odredbi Zakona, Pravilnika Uprave za sprečavanje pranja novca i Smernica, pre pripreme analize rizika prihvatiti adekvatnu politiku upravljanja rizicima za pranje novca i finansiranja terorizma. Cilj prihvatanja takve politike je prvenstveno, da se na nivou obveznika odrede ona područja poslovanje koja su, s obzirom na mogućnost zloupotrebe pranja novca ili finansiranja terorizma, više ili manje kritična, odnosno da obveznik sam utvrdi i određuje glavne rizike na tim područjima i mere za njihovo rešavanje.
Analiza rizika je postupak u kojem obveznik definiše:
- ocenu verovatnosti da se njegovo poslovanje može zloupotrebiti za pranje novca ili finansiranje terorizma;
- kriterijume, na osnovu kojih će određenu stranku, poslovni odnos, usluge u okviru svoje delatnosti ili transakciju svrstati kao više ili manje rizičnu iz područja pranja novca ili finansiranja terorizma;
- utvrđivanje posledica i mera za efikasno upravljanje takvim rizicima.
Pri pripremi analize rizika obveznik uzima u obzir sledeće kriterijume:
1. obveznik kategorije rizičnosti obavezno izvodi iz kriterijuma rizičnosti, određenih u Smernicama na osnovu kojih pri sprovođenju mera analize stranke, određenu stranku, poslovni odnos, uslugu koju pruža u okviru svoje delatnosti ili transakciju svrstava u jednu od kategorija rizičnosti, saglasno Smernicama,
2. obveznici pri određivanju kategorije rizičnosti mogu, s obzirom na kriterije rizičnosti određene u Smernicama, saglasno svojoj politici upravljanja rizicima, određenu stranku, poslovni odnos, uslugu ili transakciju sami klasifikovati kao visoko rizičnu za pranje novca ili finansiranje terorizma i napraviti pojačanu analizu stranke,
3. obveznik pri određivanju kategorije rizičnosti stranaka, poslovnih odnosa, usluga ili transakcija, koje su na osnovu Zakona i Smernica određene kao visoko rizične, nikako ne sme klasifikovati kao srednje (obične) ili niskog rizika. Isto tako, ne sme, u suprotnosti sa odredbama Zakona i podzakonskih akata ili Smernica, sam proširiti krug stranaka, poslovnih odnosa, proizvoda ili transakcija, koje će tretirati kao nisko rizične.
Procena rizika, u smislu ovih Smernica, treba da obuhvati najmanje sledeće četiri osnovne vrste rizika: geografski rizik, rizik stranke, rizik transakcije i rizik usluga. U slučaju identifikovanja drugih vrsta rizika, a zavisno od specifičnosti poslovanja - obveznik procenom treba da obuhvati i te vrste rizika.
Pod geografskim rizikom podrazumeva se procena izloženosti riziku od pranja novca i finansiranja terorizma koja zavisi od područja na kome se nalazi teritorija države porekla stranke, države porekla većinskog osnivača, odnosno vlasnika stranke ili lica koje na drugi način vrši kontrolni uticaj nad upravljanjem poslovima stranke i nad vođenjem tih poslova, kao i države porekla lica koje sa strankom obavlja transakcije.
Faktori na osnovu kojih se određuje da li pojedina zemlja ili geografska lokacija nosi viši rizik od pranja novca i finansiranja terorizma uključuju:
1) države prema kojima su Ujedinjene nacije, Savet Evrope ili druge međunarodne organizacije primenile sankcije, embargo ili slične mere,
2) države koje su kredibilne institucije (Financial Action Task Force-FATF, Savet Evrope i dr.) označile kao one koje ne primenjuju adekvatne mere za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma,
3) državi koja je na osnovu procene nadležnih međunarodnih organizacija (npr. Svetska banka, MMF) označena kao ona koja ne primenjuje adekvatne mere za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma,
4) države koje su na osnovu procene nadležnih međunarodnih organizacija označene kao države sa visokim stepenom organizovanog kriminala zbog: korupcije, trgovine oružjem, trgovine belim robljem ili kršenja ljudskih prava,
5) države koje su kredibilne institucije označile kao one koje podržavaju ili finansiraju terorističke aktivnosti ili organizacije,
6) državi koja je po proceni međunarodne organizacije (FATF, Saveta Evrope i dr.) svrstana među nekooperativne države ili teritorije (radi se o državama, odnosno teritorijima koje, po oceni FATF, nemaju odgovarajuće zakonodavstvo iz oblasti sprečavanja ili otkrivanja pranja novca ili finansiranja terorizma, nadzor države nad finansijskim institucijama ne postoji ili je neprimeren, osnivanje ili delovanje finansijskih institucija je moguće bez odobrenja ili registracije kod nadležnih državnih tela, država podstiče otvaranje anonimnih računa, odnosno drugih anonimnih finansijskih instrumenata, manjkav je sastav prepoznavanja i obaveštavanja o sumnjivim transakcijama, zakonodavstvo ne poznaje obavezu utvrđivanja stvarnog vlasnika, međunarodna saradnja je neefikasna ili uopšte ne postoji).
Ministar finansija, na osnovu ovlašćenja iz Zakona kojim se uređuje sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma utvrđuje listu država koje primenjuju međunarodne standarde u oblasti sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma najmanje na nivou standarda Evropske unije (tzv. bela lista), kao i listu država koje uopšte ne primenjuju standarde u ovoj oblasti (tzv. crna lista). Ove liste obveznici koriste radi procene rizika kojima ih može izložiti stranka koja se nalazi na tim listama.
Procena i ocena rizika zavisi i od lokacije obveznika, odnosno njegovih organizacionih jedinica, što znači da će biti različita kod obveznika lociranih u oblasti koju posećuje mnogo turista od onih koji su locirani u ruralnom području, gde se sve stranke i lično poznaju. Povećani rizici mogući su na mestima gde je velika koncentracija stranaca ili se vrše brojne transakcije sa strancima.
Povećan rizik od pranja novca i finansiranja terorizma nose i transakcije koje se vrše na of-šor destinacijama.
Stranke iz regiona mogu biti manje rizične od stranaka van regiona, odnosno iz država s kojima nemamo nikakve poslovne odnose.
Obveznik samostalno utvrđuje pristup riziku stranke, na osnovu opšteprihvaćenih principa i sopstvenih iskustava. Na veći rizik mogu ukazati aktivnosti koje obavljaju sledeće stranke:
1) stranke koje poslovnu aktivnost ili transakcije obavljaju pod neuobičajenim okolnostima, pod čim se podrazumeva:
- znatna i neočekivana geografska udaljenost između lokacije stranke i organizacione jedinice obveznika u kojoj stranka uspostavlja poslovni odnos ili vrši transakciju,
- često i neočekivano uspostavljanje, bez ekonomskog opravdanja, poslovnih odnosa slične vrste sa više obveznika, kao što je otvaranje računa kod više obveznika, zaključivanje više ugovora o članstvu u kraćem periodu i sl.,
- česti transferi sredstava iz jednog fonda u drugi,
- otkazivanje članstva odmah nakon zaključenja ugovora o članstvu u fondu,
- zahtev da se sredstva akumulirana na individualnom računu člana fonda isplate na tekući račun trećeg lica, ili na račun lica na teritoriji države u kojoj se ne primenjuju strogi standardi u oblasti sprečavanja pranja novca,
- insistiranje na tajnosti transakcije i sl.;
2) stranke kod kojih je, zbog strukture, pravne forme ili složenih i nejasnih odnosa, teško utvrditi identitet njihovih stvarnih vlasnika ili lica koja njima upravljaju, kao što su npr. of-šor pravna lica s nejasnom vlasničkom strukturom i koja nije osnovala kompanija iz zemlje koja primenjuje standarde u oblasti sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma koji su na nivou standarda propisanih Zakonom;
3) stranke koje obavljaju delatnosti za koje je karakterističan veliki obrt i uplate gotovine (kao što su prevoznici robe i putnika);
4) strani trgovci oružjem i proizvođači oružja;
5) nerezidenti i stranci;
6) strane finansijske institucije zemalja koje ne primenjuju standarde u oblasti sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma, osim onih koje su osnovale grupacije iz zemalja s bele liste;
7) stranke koje zastupaju lica kojima je to delatnost (advokati, računovođe ili drugi profesionalni zastupnici), posebno kad je obveznik u kontaktu samo sa zastupnicima;
8) sportska društva;
9) građevinske firme;
10) firme s nesrazmerno malim brojem zaposlenih u odnosu na obim poslova koje obavljaju, koje nemaju svoju infrastrukturu, poslovne prostorije i dr.;
11) privatni investicioni fondovi;
12) lica čiju je ponudu za uspostavljanje poslovnog odnosa odbio drugi obveznik bez obzira na koji se način saznalo za tu činjenicu, odnosno lica koja imaju lošu reputaciju;
13) stranke čiji je izvor sredstava nepoznat ili nejasan, odnosno koji stranka ne može dokazati;
14) stranke za koje postoji sumnja da ne postupaju za svoj račun, odnosno da sprovode instrukcije trećeg lica;
15) stranke koje su radnje i mere poznavanja i praćenja poslovanja klijenata poverile trećem licu;
16) stranke (fizička ili pravna lica) koji se nalaze na popisu lica protiv kojih su na snazi mere Ujedinjenih nacija ili Saveta Evrope;
17) stranke sa prebivalištem ili sedištem u entitetima koji nisu subjekt međunarodnog prava, odnosno nisu međunarodno priznati kao države (takvi entiteti daju mogućnost fiktivne registracije pravnog lica, omogućavaju izdavanje fiktivnih identifikacionih dokumenata i sl.).
18) stranka koja je strani funkcioner, odnosno lice koja obavlja ili je obavljalo javnu funkciju u stranoj državi ili međunarodnoj organizaciji i to funkciju:
- šefa države i/ili vlade i njegovog zamenika, odnosno pomoćnika,
- izabranog predstavnika zakonodavnog tela,
- sudije vrhovnog i ustavnog suda ili drugog sudskog organa na visokom nivou, protiv čije presude, osim u izuzetnim slučajevima, nije moguće koristiti redovni ili vanredni pravne lek,
- članove računskog suda, odnosno vrhovne revizorske institucije i saveta centralne banke,
- ambasadora, otpravnika poslova i visokog oficira oružanih snaga,
- član upravnog i nadzornog odbora pravnog lica koje je u većinskom vlasništvu države,
- stranka koja je član uže porodice stranog funkcionera: bračni ili vanbračni partner, roditelji, braća, sestre, deca i njihovi bračni ili vanbračni partner,
- stranka koja je uži saradnik stranog funkcionera, odnosno svako fizičko lice, koje ima zajedničku dobit iz imovine ili uspostavljenog poslovnog odnosa, ili ima bilo koje druge bliske poslovne odnose sa stranim funkcionerom,
19) stranka koja je strano pravno lice koja ne obavlja ili kojoj je zabranjeno obavljanje trgovinske, proizvodne ili druge delatnosti u državi u kojoj je registrirovana (tu se radi o pravnom licu sa sedištem u državi koja je poznata kao oš-šor finansijski centar, i za koju vrede određena ograničenja kod neposrednog obavljanja registrovane delatnosti u toj državi),
20) stranka koja je fiducijarno ili drugo slično društvo stranog prava sa nepoznatim ili prikrivenim vlasnicima ili upravom (tu se radi o društvu stranog prava koje nudi obavljanje zastupničkih poslova za treće lice, tj. društva, osnovana zaključenim ugovorom između osnivača i upravljača, koji upravlja imovinom osnivača, u korist određenih lica korisnika ili beneficijara, ili za druge određene namene),
21) stranka koja ima složenu statusnu strukturu ili složen lanac vlasništva (složena vlasnička struktura ili složen lanac vlasništva koji otežava ili ne omogućava utvrđivanje stvarnog vlasnika stranke, odnosno lica koja posredno obezbeđuje imovinska sredstva, na osnovu kojih ima mogućnost nadzora, i koje može usmeriti ili na drugi način značajno uticati na odluke uprave ili poslovodstva stranke pri odlučivanju o finansiranju i poslovanju),
22) stranka koja je finansijska organizacija koja za obavljanje svojih delatnosti ne treba, odnosno nije obavezna dobiti licencu odgovarajućeg nadzornog tela, odnosno, saglasno sa matičnim zakonodavstvom, nije subjekt mera na području otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma,
23) stranka koja je neprofitna organizacija (ustanova, društvo ili drugo pravno lice, odnosno subjekt osnovan koji ne obavlja privrednu delatnost) i ispunjava jedan od sledećih uslova:
- ima sedište u državi koja je poznata kao of-šor finansijski centar,
- ima sedište u državi koja je poznata kao finansijski, odnosno poreski raj,
- ima sedište u državi koja nije potpisnica Sporazuma o osnivanju EU,
- među njenim članovima ili osnivačima je fizičko ili pravno lice koja je rezident bilo koje od država navedenih u prethodnoj tački,
24) stranka je strano pravno lice, osnovano izdavanjem akcija na donosioca.
Pod rizikom transakcije podrazumevaju se sledeće transakcije:
1) transakcije koje znatno odudaraju od standardnog ponašanja stranke,
2) transakcije koje nemaju ekonomsku opravdanost (npr. učestalo trgovanje hartijama od vrednosti kada se kupovina obavlja polaganjem gotovine na namenske račune, a ubrzo zatim prodaje ispod cene - tzv. trgovanje hartijama od vrednosti s planiranim gubitkom,
3) transakcije koje se sprovode na način kojim se izbegavaju standardni i uobičajeni metodi kontrole,
4) transakcije koje obuhvataju više učesnika bez jasne ekonomske određenosti, više međusobno povezanih transakcija koje se obavljaju u kraćem periodu ili u više intervala uzastopno u iznosu koji je ispod limita za prijavljivanje Upravi za sprečavanje pranja novca,
5) pozajmice pravnim licima i, posebno, pozajmice osnivača iz inostranstva pravnom licu u zemlji,
6) transakcije kod kojih stranka očigledno prikriva pravi osnov i razlog sprovođenja transakcije,
7) plaćanje za usluge za koje na tržištu ne postoji odrediva vrednost ili cena,
8) transakcije kod kojih stranka odbija da dostavi dokumentaciju,
9) transakcije kod kojih dokumentacija ne odgovara načinu sprovođenja same transakcije,
10) transakcije kod kojih izvor sredstava nije jasan ili se ne može utvrditi njihova veza s poslovanjem stranke,
11) najavljene blok trgovine akcijama, a naročito kada se kao kupci pojavljuju novonastale kompanije ili kompanije registrovane na of-šor destinacijama,
12) trgovanje akcijama na organizovanom tržištu koje su bile predmet zaloge po osnovu pozajmica odobrenih vlasnicima akcija - tzv. provlačenje akcija kroz berzu,
13) transakcije plaćanja usluga partnerima stranke koji potiču sa of-šor destinacija, a iz dokumentacije se jasno vidi da roba potiče iz zemalja iz okruženja,
14) transakcija koje su bile namenjene licima, odnosno subjektima protiv kojih su na snazi mere Ujedinjenih nacija ili Saveta Evrope,
15) transakcije koje bi stranka izvršila u ime i za račun lica ili subjekta protiv kojeg su na snazi mere Ujedinjenih nacija ili Saveta Evrope,
16) poslovni odnosi koji bi bili sklopljeni u korist lica ili subjekta koji se nalazi na popisu lica ili subjekata protiv kojih su na snazi mere OUN ili EU,
17) poslovni odnosi koji uključuju stalne ili velike uplate novčanih sredstava sa ili/i na račun stranke koji je otvoren u kreditnoj ili finansijskoj instituciji zemlje koja nije članica EU, odnosno poslovni odnosi, koje u svoje ime i za račun stranke, kao punomoćnik sklopi, odnosno obavi strana kreditna finansijska ili druga fiduciarna institucija sa sedištem u državi koja nije članica EU,
18) poslovni odnosi sklopljeni bez lične prisutnosti stranke kod obveznika, a u vezi sa kojom nisu ispunjeni uslovi za sprovođenje pojednostavljene analize stranke.
Kao transakcije, koje predstavljaju visoki rizik za pranje novca i finansiranje terorizma, ubrajaju se i:
- uplata novčanih sredstava s računa stranke, odnosno isplata novčanih sredstava na račun stranke, koji je različit od računa koji je stranka navela pri utvrđivanju identifikacije, odnosno, preko kojeg uobičajeno posluje ili je poslovala (posebno ako se radi o plaćanju u inostranstvu - transakciji),
- transakcije namenjene licima sa prebivalištem ili sedištem u državi koja je poznata kao finansijski, odnosno poreski raj,
- transakcije namenjene licima s prebivalištem ili sedištem u državi koja je poznata kao of-šor finansijski centar,
- transakcije namenjene neprofitnim organizacijama koje imaju sedište u: državi, poznatoj kao of-šor finansijski centar, državi poznatoj kao finansijski, odnosno poreski raj.
Rizik usluga odnosi se na sledeće rizične usluge:
1) usluge koje su nove na tržištu, tj. nisu ranije nuđene u finansijskom sektoru i moraju se posebno pratiti radi utvrđivanja stvarnog stepena rizika,
2) elektronsko ispostavljanje naloga za trgovinu hartijama od vrednosti u slučajevima koje obveznik predvidi svojom procedurom,
3) pružanje usluge licima sa kojima nije prethodno uspostavljen poslovni odnos u smislu Zakona onih vrsta usluga za koje je zaposleni u obvezniku na osnovu svog iskustva procenio da nose visok stepen rizika,
4) pružanje usluga otvaranjem tzv. zajedničkih računa koji mobilišu sredstva iz različitih izvora i od različitih klijenata, a koja se deponuju na jedan račun otvoren na jedno ime,
5) avansno plaćanje usluga kod kojih nije izvesno da će usluga biti izvršena.
6) kao usluge koje predstavljaju visoki rizik za pranje novca i finansiranje terorizma mogu se smatrati i svi prenosivi instrumenti koji glase na donosioca, ali isto tako prenosivi instrumenti, izdati na donosioca ili u korist fiktivnog primaoca, indosirani bez ograničenja ili u drugim oblicima koji dopuštaju prenos naslova po predaji, i svi drugi nepotpuni instrumenti koji su potpisani, ali bez navedenog imena primaoca.
Obveznik, osim prethodno navedenih kriterijuma, pri određivanju stepena rizičnosti pojedine stranke, poslovnog odnosa, usluga ili transakcije, zavisno od specifičnosti poslovanja obuhvata i druge vrste rizika odnosno druge kriterijume, kao što su:
- veličina, struktura i delatnost obveznika, uključivši i obim, strukturu i složenost poslova koje obveznik obavlja na tržištu,
- statusna i vlasnička struktura stranke,
- prisutnost stranke, odnosno ako stranka nije fizički prisutna pri zaključenju poslovnog odnosa ili sprovođenju transakcije,
- izvor sredstava koja su predmet poslovnog odnosa ili transakcije u slučaju stranke koja po kriterijumu iz Zakona, spada pod politički izloženo lice,
- namena sklapanja poslovnog odnosa, usluge ili izvršenja transakcije,
- poznavanje usluga i njeno iskustvo, odnosno znanje iz tog područja,
- druge informacije koje pokazuju da stranka, poslovni odnos, usluga ili transakcija mogu biti više rizični.
RADNJE I MERE POZNAVANJA I PRAĆENJA STRANKE
Međunarodni standardi i Zakon omogućavaju obvezniku da, zavisno od stepena rizika od pranja novca i finansiranja terorizma, sprovodi tri vrste radnji i mera poznavanja i praćenja stranke - opšte, pojednostavljene i pojačane.
Stranke, koje s obzirom na iskustvo obveznika, predstavljaju visoki rizik za pranje novca ili finansiranje terorizma su:
1. lica za koje je Uprava obvezniku izdala nalog da prati sve transakcije i lica za koje postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma i da dostavi podatke saglasno odredbama člana 57. Zakona,
2. lica za koje je Uprava obvezniku izdala nalog o privremenom obustavljanju izvršenja transakcije (član 56. Zakona),
3. lica za koje je Uprava obvezniku produžila izdati nalog za praćenje transakcija ili lica,
4. lica za koje je obveznik dostavljao podatke Upravi, jer su, u vezi sa tim licem ili transakcijom koju je to lice obavljalo, postojali razlozi za sumnju na pranje novca ili finansiranje terorizma.
1. Opšte radnje i mere poznavanja i praćenja stranke
Radnje i mere poznavanja i praćenja stranke je ključni preventivni element u okviru otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma. Svrha sprovođenja mera poznavanja i praćenja stranke je da se na verodostojan način utvrdi i potvrdi stvarni identitet stranke i obuhvata sledeće: utvrđivanje i proveru identiteta stranke, utvrđivanje stvarnog vlasnika stranke ako je stanka pravno lice, pribavljanje podataka o nameni i predviđenoj prirodi poslovnog odnosa, usluge ili transakcije i drugih podataka, saglasno odredbama člana 8. Zakona.
Radnje i mere iz člana 8. Zakona obveznik vrši: pri uspostavljanju poslovnog odnosa, pri vršenju transakcije u iznosu od 15.000 evra ili više u dinarskoj protivvrednosti, po zvaničnom srednjem kursu NBS, na dan izvršenja transakcije (u daljem tekstu: u dinarskoj protivvrednosti) bez obzira da li se radi o jednoj ili više međusobno povezanih transakcija, kada u vezi sa strankom ili transakcijom postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma i kada postoji sumnja u istinitost ili verodostojnost pribavljenih podataka o stranci i stvarnom vlasniku (član 9. stav 1. tač. 1) i 2) Zakona.
Obaveznik utvrđuje i proverava identitet stranke na osnovu verodostojnih, nezavisnih i objektivnih izvora, uvidom u odgovarajući identifikacioni dokument koji je službeni lični dokument, original ili overeno rešenje registra privrednih društava, neposredno, u prisustvu stranke ili njegovog zakonskog zastupnika, odnosno drugog punomoćnika (samo ako se radi o stranci pravnom licu) kod obveznika ili posredno preko trećeg lica.
Zakon polazi od osnovne pretpostavke da određene stranke, poslovni odnosi, proizvodi ili transakcije predstavljaju veće, a drugi manje rizike od zloupotrebe pranja novca ili finansiranja terorizma. Zato Zakon za određene slučajeve zahteva posebno stroge postupke za poznavanje i proveru stranaka ili omogućava pojednostavljene mere za proveravanje stranaka. Zakon uvodi, osim redovne analize stranke, još dva različita načina analize stranke, i to: pojačanu analizu za stranke za koje postoji veliki rizik za pranje novca i finansiranje terorizma i pojednostavljenu analizu stranke, koja je dopuštena u slučaju kada postoji neznatni rizik za pranje novca i finansiranje terorizma.
Zabranjeno je uspostavljanje poslovnog odnosa ili izvršenja transakcije u slučajevima propisanim članom 26. Zakona.
Zabranjeno je uspostavljanje poslovnog odnosa ili izvršenje transakcije u slučaju kada identitet stranke nije moguće utvrditi, ili kada obveznik osnovano posumnja u istinitost ili verodostojnost podataka, odnosno dokumentacije, kojima stranka potvrđuje svoj identitet, te u situaciji kada stranka nije spremna ili ne pokazuje spremnost za saradnju sa obveznikom pri utvrđivanju istinitih i potpunih podataka koje obveznik zahteva u okviru analize stranke. Obveznik u takvom slučaju poslovni odnos ne sme sklopiti, a već postojeći poslovni odnos ili transakciju mora prekinuti i o tome obavestiti Upravu.
2. Pojednostavljene radnje i mere poznavanja i praćenja stranke
Zakon daje mogućnost da obveznik preduzme pojednostavljenu analizu stranke u slučajevima iz člana 9. st. 1. i 2. Zakona, kao i u slučajevima: kada je rizik za pranje novca ili finansiranje terorizma neznatan, kada su podaci o stranci koja je pravno lice ili njen stvarni vlasnik transparentni, odnosno javno dostupni, ili kada postoji, na državnom nivou odgovarajući nadzor nad poslovanjem stranke. To znači da obveznik u određenom slučaju utvrđuje i proverava identitet stranke, ali postupak je manji nego kod opštih radnji i mera ili pojačanih radnji i mera poznavanja i praćenja stranke.
Kada Zakon dopušta da obveznik napravi pojednostavljenu analizu stranke u slučaju kada je stranka obveznik na osnovu primljenih podataka o stranci i ocene rizičnosti stranke za pranje novca i finansiranje terorizma, tada obveznik mora utvrditi da li je stranka stvarno ispunila uslove, te da, saglasno Smernicama, predstavlja neznatni rizik za pranje novca ili finansiranje terorizma.
Obveznik ne sme sklopiti poslovni odnos ili izvršiti transakciju pre nego što utvrdi sve činjenice potrebne za ocenjivanje da li se radi o pojednostavljenoj analizi stranke. Pojednostavljena analiza stranke nije dopuštena kada je u vezi sa strankom ili transakcijom, došlo do sumnje na pranje novca ili finansiranje terorizma, odnosno ako je stranka, saglasno oceni rizičnosti, uvrštena u kategoriju visoko rizičnih stranaka (član 9. stav 1. tač. 3) i 4) Zakona).
Obveznik može pojednostaviti radnje i mere analize stranke samo izuzetno, u slučajevima i pod uslovima iz čl. 32. i 33. Zakona. Obveznici moraju poštovati izuzetke iz člana 32. Zakona, ako u određenom slučaju u vezi sa strankom ili transakcijom, postoje razlozi za sumnju na pranje novca ili finansiranje terorizma.
3. Radnje i mere poznavanja i praćenja stranke
Obveznik obavlja radnje i mere poznavanja i praćenja stranke:
1) Prilikom uspostavljanja poslovnog odnosa sa strankom (poslovni odnos je svaki poslovni ili drugi ugovorni odnos koji stranka uspostavi ili sklopi kod obveznika i povezan je s obavljanjem delatnosti obveznika, npr. ugovor o obavljanju investicijskih poslova, ugovor o otvaranju i vođenju hartija od vrednosti, ugovor o posredovanju, ugovor o upravljanju finansijskim instrumentima). Izuzetak je da se pristup drugom fondu istog društva za upravljanje investicionim fondovima ne tretira kao sklapanje novog poslovnog odnosa.
2) Pri svakoj transakciji u iznosu od 15.000 evra ili više u dinarskoj protivvrednosti, bez obzira da li se radi o jednoj transakciji ili više transakcija koje su između sebe očigledno povezane. Kao transakcije koje su među sobom logično povezane podrazumevaju se: dve ili više uzastopne, između sebe razdvojene transakcije, koje zajedno iznose od 15.000 evra ili više u dinarskoj protivvrednosti i koje određena stranka izvršava u korist iste treće osobe za istu namenu, dve ili više transakcija, koje zajedno iznose 15.000 evra ili više u dinarskoj protivvrednosti i koje izvršava više lica koje su povezana rodbinski ili kapitalno, u korist iste treće osobe za istu namenu.
3) Kod sumnje na verodostojnost i istinitost prethodno dobijenih podataka o stranci ili stvarnom vlasniku stranke.
4) Uvek kada kod transakcije ili stranke postoje razlozi za sumnju na pranje novca ili finansiranje terorizma, bez obzira na vrednost transakcije.
4. Pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja stranke
Obveznici moraju u slučaju kada su određena stranka, poslovni odnos, usluga ili transakcija kategorisani kao visoko rizični za pranje novca ili finansiranje terorizma, obaviti pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja stranke. Zakon posebno definiše da je kao visoko rizično za pranje novca ili finansiranje terorizma potrebno tretirati: poslovne odnose sklopljene s politički izloženom ličnošću i slučajeve kada stranka nije bila lično prisutna pri utvrđivanju i proveri identiteta stranke ili ako je stranke identitet utvrdilo i proverilo treće lice. Za navedene slučajeve, Zakon je posebno odredio obim praćenja poslovanja stranke sa posebnom pažnjom i primenom dodatnih mera koje obveznik mora preduzeti.
5. Pojačana analiza strane politički izložene ličnosti - strani funkcioner
Saglasno odredbama Zakona, strani funkcioner kao politički izložena ličnost predstavlja, visoko rizičnu stranku, te stoga obveznik mora sprovesti analizu u svim slučajevima kada takva ličnost istupa kao stranka, koja je saglasno kriterijumima Zakona i Smernica, definisana kao strana politički izložena ličnost, pre sklapanja poslovnog odnosa ili izvršenja transakcije.
Pojačana analiza stranke, osim mera redovne analize stranke iz člana 8. stav 1. Zakona, podrazumeva sprovođenje dodatnih mera iz člana 30. Zakona i to:
1. prikupljanje podataka o poreklu sredstava i imovine koji jesu ili će biti predmet poslovnog odnosa, odnosno transakcije i to iz isprava i druge dokumentacije, koju podnosi stranka - ako te podatke nije moguće pribaviti na opisani način, obveznik će o njihovom poreklu uzeti izjavu neposredno od stranke,
2. obavezno dobijanje pismenog odobrenja nadređenog odgovornog lica i to pre sklapanja poslovnog odnosa s takvom strankom,
3. posebno pažljivo praćenje transakcija i drugih poslovnih aktivnosti koje kod obveznika sprovodi strana politički izložena ličnost, i to nakon sklapanja poslovnog odnosa.
Podatak o tome da li je konkretno lice strana politički izložena ličnost ili ne, obveznik dobije iz posebne svojeručne potpisane pismene izjave koju stranka ispuni pre sklapanja poslovnog odnosa ili izvršenja transakcije. Pisana izjava mora biti sastavljena na srpskom i engleskom jeziku, te obveznik predlaže na potpisivanje svakoj stranci (stranka fizičko lice sa stalnim prebivalištem u drugoj državi). Pismena izjava mora uključivati najmanje sledeće podatke:
1. ime i prezime, stalno prebivalište, datum i mesto rođenja stranke koja sklapa poslovni odnos ili nalaže transakciju, te takođe broj, vrstu i naziv izdavaoca važećeg ličnog dokumenta,
2. izjavu da li je stranka prema kriterijumima iz Zakona, funkcioner - politički izloženo lice ili ne,
3. podatke o tome o kojoj vrsti politički izloženoj ličnosti se radi (da li se radi o ličnosti koja deluje ili je u poslednjoj godini (ili duže) delovala na istaknutoj javnoj dužnosti, ili o članu porodice politički izložene ličnosti, ili o bliskom saradniku politički izložene ličnosti),
4. podatke o vremenu obavljanja te funkcije, ako je stranka lice koja deluje ili je delovala u zadnjoj godini (ili duže) na istaknutoj javnoj dužnosti u stranoj državi,
5. podatke o vrsti javne funkcije koju lice obavlja ili je u zadnjih godinu dana (ili duže) obavljalo (predsednik države, predsednik vlade, ambasador itd.),
6. podatke o porodičnom odnosu, ako je stranka član porodice politički izložene ličnosti, koja deluje ili je delovala u poslednjoj godini dana (ili duže) na istaknutoj javnoj dužnosti u stranoj državi,
7. podatke o obliku i načinu poslovne saradnje, ako je stranka bliski saradnik lica koja deluje ili je delovalo u zadnjih godinu dana (ili duže) na istaknutoj javnoj funkciji u stranoj državi,
8. odredbu prema kojoj stranka dozvoljava obvezniku, da u svrhu provere istinitosti podataka dobijenih izjavom, samostalno proveri podatke o stranci na osnovu uvida u javne ili druge dostupne evidencije podataka, odnosno da ih proveri neposredno kod nadležnih organa druge države, pri konzularnom predstavništvu ili ambasadi te države u Republici Srbiji, odnosno Ministarstvu spoljnih poslova Republike Srbije,
9. svojeručni potpis stranke.
U slučaju sumnje u istinitost podataka dobijenih izjavom, obveznik može podatke dodatno proveriti uvidom u javne i druge, njemu dostupne podatke (obveznik sam prosuđuje u kolikoj meri i u kojem obimu će kao verodostojne i za analizu stranke relevantnim smatrati javno dostupne informacije (podataka politički izloženih lica), te podatke može proveriti i kod: nadležnih državnih organa drugih država, konzularnih predstavništava ili ambasada stranih država u Republici Srbiji, odnosno pri Ministarstvu spoljnih poslova Republike Srbije.
Za razliku od sklapanja poslovnog odnosa sa strankama koje imaju prebivalište u inostranstvu, kod sklapanja poslovnog odnosa sa strankama koje imaju prebivalište u Republici Srbiji, obveznik ne treba dobiti posebnu izjavu o tome je li stranka politički izloženo lice, već obveznik, na osnovu dobijenih podataka o stranci i javno dostupnih informacija, sam prosuđuje je li stranka politički izložena ličnost.
6. Utvrđivanje i provera identiteta bez fizičkog prisustva stranke
Obveznik je dužan obaviti pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja stranke u slučaju da stranka ili njen zakonski zastupnik, pri utvrđivanju ili proveri identiteta kod sklapanja poslovnog odnosa, nije lično prisutan kod obveznika ili ako je identitet stranke utvrdilo i proverilo treće lice.
Detaljna analiza stranke, osim uslova iz člana 8. stav 1. Zakona, obuhvata sprovođenje najmanje jedne od mera iz člana 31. Zakona, kao i mere:
1. pribavljanje dokumenata, podataka ili informacija na osnovu kojih obveznik može dodatno proveriti i potvrditi verodostojnost identifikacionih dokumenata i podataka, na osnovu kojih je bio utvrđen i potvrđen identitet stranke (kopija kartice: tekućeg, žiro, deviznog računa),
2. dodatne provere dobijenih podataka o stranci u javnim i drugim dostupnim evidencijama podataka,
3. pribavljanje odgovarajućih referenci od strane finansijske institucija s kojom stranka ima sklopljeni poslovni odnos;
4. dodatna provera podataka i informacija o stranci, u državi, u kojoj stranka ima svoje prebivalište ili sedište,
5. uspostavljanje neposrednog kontakta sa strankom telefonski, ili posetom ovlašćenog lica obveznika u kući ili sedištu stranke.
Kod sklapanja poslovnog odnosa bez prisustva stranke, kada je identitet stranke utvrdilo i proverilo treće lice, obveznik mora koristiti mere kojima utvrđuje da je treće lice kojoj je obveznik poverio analizu stranke sa posebnom pažnjom, utvrdilo i proverilo identitet stranke u njenoj prisutnosti.
Kod sklapanja poslovnog odnosa bez prisustva stranke obveznik mora, saglasno odredbama Zakona, sprovesti mere kojima utvrđuje da je stranka, pre sprovođenja transakcije, prvu uplatu izvršila na račun koji je stranka na svoje ime ili njen zakonski zastupnik u ime stranke, otvorio ili ga ima otvorenog kod banke sa sedištem u Republici Srbiji, koja ima dozvolu NBS za obavljanje bankarskih poslova.
Obveznik je dužan obratiti posebnu pažnju na svaki rizik od pranja novca i/ili finansiranja terorizma koji bi mogao proisteći iz novih tehnologija koje omogućavaju anonimnost (npr. internet bankarstvo) te uspostaviti politike i preduzeti mere za sprečavanje upotrebe novih tehnologija u svrhu pranja novca i finansiranja terorizma. Politike i procedure obveznika za rizik koji prati poslovni odnos ili transakciju sa strankama koje nisu fizički prisutne, primenjuju se i u poslovanju sa strankama putem novih tehnologija, uz uvažavanje odredbi člana 31. Zakona.
7. Druge visoko rizične stranke
Zakon u odredbama člana 28. stav 2. navodi da se pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja stranke iz čl. 29 - 31. Zakona, smisleno mogu upotrebiti i u drugim slučajevima visoko rizičnih stranaka, poslovnih odnosa, usluga ili transakcija, kada obveznik proceni da bi mogao postojati visok stepen rizika za pranje novca ili finansiranja terorizma. Kao upotreba propisanih zakonskih mera, a saglasno Smernicama, ubraja se sprovođenje sledećih mera:
1. obavezno prethodno pisano odobrenje sklapanja takvog poslovnog odnosa ili izvršenja transakcije od strane nadređene osobe kod obveznika,
2. obavezno korišćenje jedne od sledećih mera:
a) dobijanje dokumenta, podataka ili informacija na osnovu kojih obveznik dodatno proverava i potvrđuje verodostojnost identifikacionih dokumenata i podataka, uz čiju pomoć bi bio utvrđen i potvrđen identitet stranke,
b) dodatno proveravanje dobijenih podataka o stranci u javnim i drugim dostupnim evidencijama podataka,
v) dobijanje referenci od strane odgovarajuće institucije sa kojom stranka ima sklopljeni poslovni odnos,
g) dodatna provera podataka i informacija o stranci kod nadležnih državnih tela ili drugih nadležnih nadzornih institucija u državi, u kojoj stranka ima svoje prebivalište ili sedište,
d) uspostavljanje neposrednog kontakta sa strankom telefonski, ili posetom ovlašćenog lica obveznika u sedištu odnosno mestu prebivališta stranke,
3. obavezno praćenje transakcija i drugih poslovnih aktivnosti koje stranka obavlja kod obveznika.
8. Pribavljanje podataka i dokumentacije od trećeg
Kod uspostavljanja poslovnog odnosa obveznik može, pod uslovima utvrđenim ovim zakonom, poveriti vršenje radnji i mera iz člana 8. st. 1. Zakona trećim licima, pri čemu mora prethodno proveriti ispunjava li treće lice kojoj poverava analizu stranke sve uslove (član 25. Zakona).
Treće lice dužno je da obvezniku na njegov zahtev, bez odlaganja dostavi kopije isprava i druge dokumentacije na osnovu kojih je izvršilo radnje i mere poznavanja i praćenja stranke i pribavilo tražene podatke o stranci. Pribavljanje kopije isprava i dokumentacije obveznik čuva u skladu sa Zakonom.
Ukoliko je treće lice umesto obveznika sprovelo analizu stranke, ono je odgovorno za ispunjavanje obaveza iz Zakona, uključujući obavezu prijavljivanja sumnjivih transakcija, te obavezu čuvanja podataka i dokumentacije.
Ukoliko obveznik posumnja u verodostojnost izvršenih radnji i mera poznavanja i praćenja stranke odnosno identifikacione dokumentacije, ili u istinitost pribavljenih podataka o stranci, zahtevaće od trećeg lica da dostavi pismenu izjavu o verodostojnosti izvršene radnje ili mere poznavanja i praćenja stranke i istinitosti pribavljenih podataka o stranci.
Iako je treće lice umesto obveznika sprovelo pribavljanje podataka i dokumentacije (analizu stranke), obveznik i dalje snosi odgovornost za izvršene radnje i mere poznavanja i praćenja stranke
9. Sprovođenje mera otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma u poslovnim jedinicama
Obveznik mora uspostaviti sistem vođenja jedinstvene politike otkrivanja i sprečavanja pranja novca i u svojim poslovnim jedinicama. U tu svrhu obveznik je dužan da obezbedi da se Zakonom propisane mere otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma u vezi sa radnjama i merama poznavanja i praćenja stranke (analizom stranke), obaveštavanja o sumnjivim transakcijama, vođenje evidencija, unutrašnje kontrole, čuvanje podataka i drugih bitnih okolnosti povezanih sa otkrivanjem i sprečavanjem pranja novca ili finansiranja terorizma u istom obimu sprovode i u poslovnim jedinicama (član 38. Zakona).
Uprava obveznika mora:
- da osigura da se sa politikom otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma upoznaju sve poslovne jedinice,
- da se preko rukovodioca poslovnih jedinica interni postupci otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma, prihvaćeni na osnovu Zakona, Pravilnika Uprave za sprečavanje i pranje novca i Smernica ugrade u njihove poslovne procese,
- da sprovodi stalan nadzor i obezbedi efikasnost sprovođenja mera otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma, u poslovnim jedinicama.
PRAĆENJE POSLOVNIH AKTIVNOSTI STRANKE
1. Svrha praćenja poslovnih aktivnosti stranke
Redovno praćenje poslovnih aktivnosti stranke je ključno za utvrđivanje efikasnosti sprovođenja propisanih mera u okviru otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma. Svrha praćenja poslovnih aktivnosti stranke je utvrđivanje zakonitosti poslovanja stranke i provera usklađenosti poslovanja stranke s predviđenom prirodom i namenom poslovnog odnosa, koje je stranka sklopila kod obveznika, odnosno sa njenim uobičajenim obimom poslovanja. Praćenje poslovnih aktivnosti stranke deli se na 4 segmenta poslovanja stranke kod obveznika, i to:
- praćenje i proveravanje usklađenosti poslovanja stranke sa predviđenom prirodom i namenom poslovnog odnosa,
- praćenje i proveravanje usklađenosti izvora sredstava stranke sa predviđenim izvorom sredstava koji je stranka navela pri uspostavljanju poslovnog odnosa kod obveznika,
- praćenje i proveravanje usklađenosti poslovanja stranke sa njenim uobičajenim obimom poslovanja,
- praćenje i ažuriranje prikupljenih dokumenata i podataka o stranci.
2. Mere praćenja poslovne aktivnosti stranke, ažuriranje prethodne i priprema nove ocene rizičnosti stranke
Za praćenje i proveravanje usklađenosti poslovanja stranke sa predviđenom prirodom i svrhom poslovnog odnosa, koje je stranka zaključila kod obveznika, koriste se sledeće mere:
- analiza podataka o kupovini i/ili prodaji hartija od vrednosti i drugih finansijskih instrumenta odnosno drugih transakcija za određeno razdoblje sa namerom utvrđivanja da li su, u vezi s određenom kupovinom ili prodajom hartija od vrednosti/finansijskih instrumenata ili drugom transakcijom, prisutne pojedine moguće okolnosti za sumnju na pranje novca ili finansiranje terorizma. Odluka o sumnjivosti zasniva se na kriterijumima sumnjivosti, određenih u Listi indikatora za prepoznavanje stranke i transakcija kod kojih postoje razlozi za sumnju na pranje novca, odnosno listom indikatora za prepoznavanje stranke i transakcija kod kojih postoje razlozi za sumnju na finansiranje terorizma,
- ažuriranje prethodne ocene rizičnosti stranke odnosno priprema nove ocene rizičnosti stranke.
Za praćenje i proveru saglasnosti poslovanja stranke sa njenim uobičajenim obimom poslovanja, u obzir se uzimaju sledeće mere:
- praćenje vrednosti kupovine ili prodaje hartija od vrednosti/finansijskih instrumenata, odnosno drugih transakcija iznad određenog iznosa - obveznik će sam odlučiti koji je to iznos iznad kojeg će pratiti poslovanje stranke, i to za svaku stranku posebno s obzirom na kategoriju rizičnosti u kojoj se ona nalazi (za sprovođenje ove mere obveznik može uspostaviti odgovarajuću podršku informacionog sistema),
- analiza određene kupovine ili prodaje hartija od vrednosti/finansijskog instrumenta, odnosno druge transakcije sa stanovišta sumnjivosti na pranje novca ili finansiranja terorizma, kada zbir prodaja ili kupovina prelazi određenu vrednost. Analiza sumnjivosti kupovine ili prodaje hartija od vrednosti/finansijskih instrumenata, odnosno drugih transakcija zasniva se na kriterijumima sumnjivosti, određenih u popisu indikatora za prepoznavanje stranaka i transakcija kod kojih postoje razlozi za sumnju na pranje novca, odnosno popisu indikatora za prepoznavanje stranaka i transakcija kod kojih postoje razlozi za sumnju na finansiranje terorizma.
Za praćenje i ažuriranje prikupljenih dokumenata i podataka o stranci, obveznik preduzima sledeće radnje:
- ponovna godišnja analiza stranke, saglasno tome i preduzima se jedan od oblika mera poznavanja i praćenja stranke saglasno članu 27. Zakona,
- ponovna analiza stranke, kada postoji sumnja o verodostojnosti prethodno dobijenih podataka o stranci ili stvarnom vlasniku stranke (ako je stranka pravno lice),
- provera podatka o stranci ili njenom zakonskom zastupniku u javnom registru,
- proveru dobijenih podataka neposredno kod stranke ili njenog zakonskog zastupnika ili punomoćnika,
- provere popisa lica, država i drugih subjekata, za koje su na snazi mere Ujedinjenih nacija ili Evropske unije.
3. Obim praćenja poslovnih aktivnosti stranke
Obim i intenzitet praćenja poslovnih aktivnost stranke zavise od ocene rizičnosti određene stranke, odnosno njenog svrstavanja u određenu kategoriju rizičnosti. Primeren obim praćenja poslovnih aktivnosti određene stranke podrazumeva propisane mere praćenja poslovnih aktivnosti stranke, kontinuirano u okviru usluga i transakcija, koje obveznik vrši za klijenta.
Sprovođenje mera praćenja poslovne aktivnosti stranke nije potrebna, ako stranka nije izvršavala poslovne aktivnosti (kupovina i prodaja hartija od vrednosti, finansijskih instrumenta ili druge transakcije) pri sklapanju poslovnog odnosa. Mere praćenja poslovnih aktivnosti stranke, kategorisane saglasno Smernicama, u tom slučaju će obveznik sprovesti pri prvoj sledećoj kupovini ili prodaji hartija od vrednosti/ finansijskog instrumenta, odnosno drugoj transakciji.
U svojim internim aktima, obveznik se može, u skladu sa svojom politikom upravljanja rizicima pranja novca i finansiranja terorizma, odlučiti za češće praćenje poslovnih aktivnost određene vrste stranaka i doneti dodatan obim mera uz čiju pomoć će pratiti poslovne aktivnosti stranke i utvrđivati zakonitost njenog poslovanja.
1. Dostavljanje informacija, podataka i dokumentacije Upravi
U slučaju da određena stranka kod obveznika izvrši gotovinsku transakciju, koja iznosi 15.000 evra ili više u dinarskoj protivvrednosti, obveznik mora, saglasno odredbama Zakona, odmah po obavljenoj transakciji, odnosno najkasnije u roku od tri dana od dana izvršenja transakcije, podatke o takvoj transakciji dostaviti Upravi (član 37. stav 1. Zakona).
Saglasno Zakonu, za određene stranke obveznici su dužni da Upravi dostave podatke u slučajevima predviđenim članom 37. Zakona i to:
- da Upravi dostavi podatke iz člana 81. stav 1. Zakona uvek kada u vezi sa transakcijom ili strankom postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma, i to pre izvršenja transakcije, i da u izveštaju navede rok u kome ta transakcija treba da se izvrši. U slučaju hitnosti to obaveštenje može se dati i telefonskim putem, ali se naknadno mora dostaviti obaveštenje Upravi u pismenom obliku najkasnije sledećeg radnog dana - obaveza obaveštavanja o transakcijama odnosi se i na planiranu transakciju, bez obzira na to da li izvršena,
- ako obveznik zbog prirode transakcije, zbog toga što transakcija nije izvršena ili iz drugih opravdanih razloga ne može da Upravi dostavi podatke iz člana 81. stav 1. Zakona, dužan je da Upravi dostavi podatke čim to bude moguće, a najkasnije odmah po saznanju za osnove sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma, te da pismeno obrazloži razloge zbog kojih nije postupio na propisani način.
Dužnost obaveštavanja nastupa u slučaju kada obveznik, pri zaključenju poslovnog odnosa ili izvršenja transakcije, ne može da utvrdi ili proveri identitet stranke na način koji je utvrđen Zakonom, odnosno ne može da utvrdi stvarnog vlasnika stranke ili da dobije podatke o nameni i predviđenoj prirodi poslovnog odnosa ili transakcije, i druge podatke koje propisuje Zakon i Pravilnik Uprave za sprečavanje pranja novca.
Obaveštenje o sumnjivoj transakciji mora biti dostavljeno Upravi na način, u formi i u rokovima kako je to predviđeno Pravilnikom Uprave za sprečavanje pranja novca.
Ministar propisuje uslove pod kojima obveznik za određene stranke nije dužan da Upravi prijavi gotovinsku transakciju koja iznosi 15.000 evra ili više u dinarskoj protivvrednosti.
2. Obaveštavanje o sumnjivim transakcijama
Zaposleni kod obveznika koji utvrdi da postoje razlozi za sumnju na pranje novca ili finansiranje terorizma, mora o tome odmah obavestiti ovlašćeno lice za sprečavanje pranja novca ili njegovog zamenika. Obveznik mora organizovati postupak prijave sumnjivih transakcija između svih organizacionih jedinica i ovlašćenih lica, saglasno sledećim uputstvima da:
- detaljno odredi način javljanja podataka (telefonskim putem, telefaksom, sigurnim elektronskim putem i sl.),
- odredi vrstu podataka koji se dostavljaju (podaci o stranci, razlozima za sumnju na pranje novca itd.),
- odredi način saradnje organizacionih jedinica s ovlašćenim licem,
- odredi postupanja sa strankom u slučaju privremenog obustavljanja izvršenja transakcije od strane Uprave,
- odredi ulogu odgovornog lica obveznika kod prijave sumnjive transakcije,
- zabrani otkrivanje podataka o tome da će podatak, informacija ili dokumentacija biti dostavljeni Upravi,
- odrediti mere u pogledu nastavka poslovanja sa strankom (privremen prestanak poslovanja, raskid poslovnog odnosa, obavljanje mere pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja stranke i praćenje budućih poslovnih aktivnosti stranke i sl.).
INDIKATORI ZA PREPOZNAVANJE OSNOVA SUMNJE
Obaveza sastavljanja i primena liste indikatora
U skladu sa Zakonom, obveznik mora da izradi listu indikatora za prepoznavanje lica i transakcija za koje postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma (član 50. Zakona).
Kod izrade liste indikatora za prepoznavanje lica i transakcija uzima se u obzir složenost i obim izvršenja transakcija, neuobičajeni način izvršenja, vrednost ili povezanost transakcija koje nemaju ekonomski ili pravno osnovanu namenu, odnosno nisu usaglašene ili su u nesrazmeri sa uobičajenim odnosno očekivanim poslovanjem stranke, kao i druge okolnosti koje su povezane sa statusom ili drugim karakteristikama stranke.
Obveznik duža je da prilikom utvrđivanja osnova sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma i drugih okolnosti u vezi sa tim primenjuju listu indikatora.
Ministar može propisati obavezno unošenje pojedinih indikatora u listi indikatora za prepoznavanje lica i transakcija za koje postoje osnovi sumnji da se radi o pranju nova ili finansiranja terorizma.
EDUKACIJA I STRUČNO OSPOSOBLJAVANJE
Saglasno odredbama člana 43. Zakona, obveznik mora da osigura redovno stručno obrazovanje, osposobljavanje i usavršavanje svih zaposlenih koji obavljaju poslove sprečavanja i otkrivanja pranja novca i finansiranja terorizma, odnosno svih koji obavljaju određene poslove na radnim mestima, koja su ili bi mogla biti posredno ili neposredno izložena riziku za pranje novca i finansiranje terorizma, kao i svih spoljnih saradnika i zastupnika, kojima je, na osnovu ugovora poverila obavljanje poslova, osim ako ne spadaju u samostalne obveznike za sprovođenje mera otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranje terorizma, saglasno članu 4. Zakona.
Služba obveznika, nadležna za kadrovske poslove, u saradnji s ovlašćenim licem, svake kalendarske godine, a najkasnije do kraja marta za tekuću godine, mora napraviti program godišnjeg stručnog obrazovanja, osposobljavanja i usavršavanja zaposlenih za sprečavanje i otkrivanja pranja novca i finansiranja terorizma. U programu se navodi:
1. sadržaj i obim obrazovnog programa,
2. cilj obrazovnog programa,
3. način sprovođenja obrazovnog programa (predavanja, radionice, vežbe itd.),
4. krug zaposlenih kojima je obrazovni program namenjen,
5. trajanje obrazovnog programa.
U postupak stručnog obrazovanja, osposobljavanja i usavršavanja zaposlenih, obveznik je dužan da uključi i sve nove zaposlene. U tu svrhu obveznik organizuje poseban program stručnog obrazovanja, osposobljavanja i usavršavanja za sprečavanje i otkrivanja pranja novca i finansiranja terorizma. Program mora obuhvatati najmanje odredbe o obavezi analize stranke, procene rizika za pranje novca i finansiranje terorizma, obavezu dostave propisanih podataka Upravi za sprečavanje pranja novca, indikatore za prepoznavanje stranaka i transakcija za koje postoje razlozi za sumnju za pranje novca ili finansiranje terorizma, zahteve u pogledu sigurnosti i čuvanja podataka, te postupke koje, u svrhu sprovođenja Zakona, Pravilnika Uprave za sprečavanje pranja novca i Smernica, sprovodi obveznik sam (interni pravilnici i uputstva).
Redovno stručno obrazovanja, osposobljavanja i usavršavanja u okviru određenog obveznika može da sprovodi ovlašćeno lice, njegov zamenik, odnosno drugo stručno osposobljeno lice, koje na predlog ovlašćenog lica, odredi uprava obveznika.
Obaveza redovne unutrašnje kontrole
Shodno članu 44. Zakona obveznik mora da uspostavi redovnu, sistematičnu unutrašnju kontrolu pravilnosti i efikasnosti sprovođenja propisanih mera otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma. Namena unutrašnje kontrole je utvrđivanje i eliminisanje manjkavosti pri sprovođenju propisanih mera otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma i poboljšavanje sistema otkrivanja transakcija ili stranaka za koje postoje razlozi za sumnju na pranje novca ili finansiranje terorizma.
Kontrolu pravilnosti i delotvornosti sprovođenja propisanih mera otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma, obveznici trebaju da sprovode putem redovnih ili vanrednih nadzora, u postupku sprovođenja unutrašnje kontrole saglasno Pravilniku Uprave za sprečavanje pranja novca.
Ministar bliže propisuje način vršenja unutrašnje kontrole, čuvanja i zaštite podataka, vođenja evidencija i stručnog obrazovanja, osposobljavanja i usavršavanja zaposlenih kod obveznika.
Zaštita podataka, tajnost podataka i isključenje od odgovornosti
Podatke koje dobije i postupa sa njima saglasno odredbama Zakona, obveznik je dužan tretirati kao poslovnu tajnu, odnosno u skladu sa Zakonom, zakonom kojim se uređuje tajnost podataka, kako je to određeno Pravilnikom Uprave za sprečavanje pranja novca. Svi zaposleni pa i druga lica, kojima su ti podaci dostupni na bilo koji drugi način, dužni su da osiguraju tajnost podataka.
Bez obzira na navedeno, kao poslovna tajna ili kao tajni podatak prema zakonu (obveznici ih ne smeju otkriti stranci ili trećem licu) se ubraja:
- podatak o tome da su u vezi sa strankom ili transakcijom utvrđeni razlozi za sumnju na pranje novca ili finansiranje terorizma, te da su ti podaci dostavljeni Upravi,
- podatak o privremenom obustavljanju izvršenja transakcije, odnosno svi detalji u vezi sa tim,
- podatak o nalogu Uprave za stalno praćenje finansijskog poslovanja stranke,
- podatke o tome da je u vezi sa strankom ili trećim licem uvedena ili bi mogla biti uvedena istraga u vezi sa pranjem novca ili finansiranja terorizma.
Dužnost čuvanja tajnosti navedenih podatka ne važi u slučajevima: ako su podaci potrebni za utvrđivanje dokaza u postupku pred sudom, ako dostavu tih podataka pismeno zatraži, odnosno naloži nadležni sud ili ako te podatke od obveznika zahteva Uprava ili Komisija, radi nadzora nad primenom Zakona.
Izuzetak od načela čuvanja tajnosti podataka važi, takođe, u slučaju kad je obveznik, prema Zakonu dužan podatke dostaviti Upravi za sprečavanje pranja novca, pri čemu zaposleni kod obveznika, strankama ili trećim licima ne odgovaraju za štetu, ukoliko su se ponašali saglasno zahtevu Uprave, odnosno u slučajevima navedenim u članu 75. Zakona.
Pristup podacima, koji su klasifikovani kao poslovna tajna ili kao tajni, mora biti ograničen. Obveznik u svom internom aktu mora detaljno navesti uslove i način pristupa tim podacima, pri čemu mora uzeti u obzir sledeća uputstva:
1. podatke i dokumentaciju treba arhivirati na način i u obliku koji neovlašćenim osobama onemogućava pristup i saznanje o njihovom sadržaju (u primerenim tehničkim ili fizički sigurnim prostorijama za arhivu, u zaključanim ormarima i sl.).
2. pravo na uvid u podatke o strankama i transakcijama, kod kojih postoje razlozi za sumnju na pranje novca i finansiranje terorizma, odnosno saznanje o njihovom sadržaju, imaju članovi uprave i nadzornog odbora obveznika, ovlašćeno lice za sprečavanje pranja novca i finansiranje terorizma i njegovi zamenici, rukovodioci poslovnih jedinica obveznika i druga lica koje odredi uprava obveznika,
3. dokumentaciju u kojoj se nalaze navedeni podaci, zabranjeno je fotokopirati, prepisivati, prerađivati, objavljivati ili na bilo koji drugi način reprodukovati, pre prethodnog pisanog odobrenja odgovornog lica,
4. u slučaju kopiranja dokumentacije obveznik mora osigurati da iz kopije bude vidljivo iz koje dokumentacije ili dela dokumentacije je napravljena kopija, na vidljivom se mestu mora posebno označiti da se radi o fotokopiji, broju napravljenih fotokopija, datum izrade fotokopija i potpis osobe koja je radila fotokopije,
5. zaposleni kod obveznika su dužni sprovoditi postupak prijave i odjave svojih ličnih lozinki na početku, odnosno na kraju obrade podataka, te upotrebom lozinke sprečiti neovlašćenim licima pristup dokumentima,
6. mora biti uspostavljen sistem praćenja pristupa podacima i dokumentaciji, odnosno njihove obrade,
7. bilo kakvo prenošenje podataka dozvoljeno je isključivo u obliku koji neovlašćenim licima onemogućava saznanje o podacima ili preko sopstvene kurirske službe ili u zapečaćenoj koverti preporučeno sa povratnicom i slično, a u slučaju dostavljanja elektronskim putem, upotrebom sistema za sigurno elektronsko poslovanje (kriptovanje ili šifriranje poruka i sl.),
8. zaposleni kod obveznika su dužni dosledno poštovati zakone koji uređuju sigurnost ličnih podataka i zakona koji uređuju tajnost podataka.
Rok čuvanja podataka kod obveznika
Kada je u pitanju čuvanje podataka obveznici su dužni da postupaju shodno članu 77. Zakona i da:
- podatke i dokumentaciju u vezi sa strankom, uspostavljenim poslovnim odnosom sa strankom i izvršenom transakcijom, koje su pribavljene u skladu sa Zakonom, Pravilnikom Uprave za sprečavanje pranja novca i ovim Smernicama čuvaju se najmanje 10 godina od dana okončanja poslovnog odnosa, izvršene transakcije.
- podatke i dokumentaciju o ovlašćenom licu, zameniku ovlašćenog lica, stručnom osposobljavanju zaposlenih i izvršenim unutrašnjim kontrolama čuvaju najmanje pet godina od dana prestanka dužnosti ovlašćenog lica, izvršenog stručnog osposobljavanja ili izvršenja unutrašnje kontrole.
Obveznik vodi evidenciju podataka o strankama, kao i poslovnim odnosima i transakcijama iz člana 9. Zakona.
Sadržaj evidencija podataka o strankama, poslovnim odnosima i transakcijama propisan je članom 81. Zakona
OVLAŠĆENA LICA ZA SPREČAVANJE PRANJA NOVCA I FINANSIRANJA TERORIZMA
Za obavljanje poslova otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma, navedenih u Zakonu, obveznik mora imenovati ovlašćeno lice i jednog ili više njegovih zamenika. Obveznik mora osigurati da ovlašćeno lice pri obavljanju poslova iz Zakona poštuju sledeće:
1. daje stručnu pomoć zaposlenima pri operativnom sprovođenju mera na području otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma,
2. savetuje upravu obveznika pri formiranju politike upravljanja rizicima za pranje novca i finansiranja terorizma,
3. kontinuirano obaveštava upravu obveznika sa aktivnostima u vezi sa otkrivanjem i sprečavanjem pranja novca i finansiranja terorizma,
4. učestvuje sa drugim obveznicima pri formiranju jedinstvene politike otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma.
PRAVNA PRIRODA I VAŽENJE SMERNICA
Smernice se donose na osnovu člana 87. Zakona i obavezujuće su za sve obveznike navedene u članu 84. stav 2. Zakona.
Komisija na osnovu člana 84. Zakona kod obveznika vrši nadzor nad primenom Zakona, Pravilnika Uprave za sprečavanje pranja novca i ovih Smernica od strane obveznika.
Obveznici moraju najkasnije do 31. decembra 2009. godine uskladiti svoje poslovanje sa sadržajem Smernica i izraditi interne akte, saglasno odredbama Zakona.
Smernice su stupile na snagu 5. decembra 2009. godine, primenjuju se od 31. decembra 2009. godine, i objaviće se u "Službenom glasniku RS".