PRAVILNIKO UTVRĐIVANJU MERA RANOG OTKRIVANJA I DIJAGNOSTIKE ZARAZNE BOLESTI TRANSMISIVNIH SPONGIOFORMNIH ENCEFALOPATIJA, NAČINU NJIHOVOG SPROVOĐENJA, KAO I MERAMA ZA SPREČAVANJE ŠIRENJA, SUZBIJANJE I ISKORENJIVANJE OVE ZARAZNE BOLESTI("Sl. glasnik RS", br. 96/2010) |
Ovim pravilnikom utvrđuju se mere ranog otkrivanja i dijagnostike zarazne bolesti transmisivnih spongioformnih encefalopatija, način njihovog sprovođenja, kao i i mere za sprečavanje širenja, suzbijanje i iskorenjivanje ove zarazne bolesti.
Odredbe ovog pravilnika primenjuju se na životinje, hranu životinjskog porekla, hranu za životinje, kao i na ishranu životinja iz uzgoja, osim na:
1) kozmetičke i medicinske proizvode i materijal životinjskog porekla od kojih se ti proizvodi dobijaju, kao i njihove međuproizvode;
2) proizvode koji se ne koriste u proizvodnji hrane, hrane za životinje, organskih đubriva i oplemenjivača zemljišta, materijal od kojih se oni proizvode, kao i njihove međuproizvode;
3) proizvode životinjskog porekla namenjene za izložbe, nastavu, naučno-istraživačke aktivnosti, posebna istraživanja ili analize, pod uslovom da se ti proizvodi na kraju ne koriste u ishrani ljudi ili životinja, osim životinja koje se drže u svrhu istraživačkih projekata;
4) ogledne životinje ili životinje koje se drže za tu namenu.
Kako bi se sprečilo unakrsno zagađenje ili zamena, životinje, hrana i proizvodi iz člana 2. ovog pravilnika drže se odvojeno, osim ako su te životinje uzgajane, odnosno ta hrana dobijena u skladu sa uslovima koji su ovim pravilnikom propisani.
Pojedini izrazi upotrebljeni u ovom pravilniku imaju sledeće značenje:
1) aktivna kontrola jeste dijagnostičko ispitivanje životinja koje nisu prijavljene kao sumnjive na TSE, kao što su životinje zaklane u postupku hitnog klanja, životinje nad kojima je izvršen ante mortem pregled, uginule životinje, zdrave zaklane životinje, kao i životinje koje su uklonjene iz zaraženog gazdinstva u okviru mera koje se primenjuju kada postoji slučaj TSE, a u svrhu utvrđivanja razvoja i prevalence TSE u zemlji ili regionu;
2) atipična ovčija svrabež jeste slučaj koji se razlikuje od klasične ovčije svrabeži u skladu sa kriterijumima u tehničkom priručniku o karakterizaciji TSE sojeva kod manjih preživara Referentne laboratorije Evropske unije za TSE;
3) autohtoni slučaj BSE jeste slučaj bovine spongioformne encefalopatije za koji epizootiološkim uviđajem nije utvrđeno da je bolest nastala pre uvoza životinje;
4) brzi testovi jesu metode provere uzorka uzetog za dijagnostičko ispitivanje, čiji se rezultati dobijaju u okviru 24 sata;
5) goveda sumnjiva na bovinu spongioformnu encefalopatiju (BSE) jesu goveda kod kojih je pozitivan rezultat brzog testa specifičnog za BSE;
6) životinje sumnjive na TSE jesu žive, zaklane ili uginule životinje koje pokazuju ili su pokazivale neurološke poremećaje ili poremećaje u ponašanju ili progresivno pogoršanje opšteg stanja koje je povezano sa oštećenjem centralnog nervnog sistema i za koje podaci koji su dobijeni na osnovu kliničkog ispitivanja, reakcije na lečenje, post mortem pregleda ili post mortem laboratorijske analize isključuju diferencijalnu dijagnozu;
7) indeksni slučaj jeste prva životinja u objektu ili u epizootiološkoj jedinici kod koje je potvrđeno prisustvo TSE;
8) klasična ovčija svrabež jeste slučaj koji je klasifikovan kao klasičan u skladu sa kriterijumima u tehničkom priručniku o karakterizaciji TSE sojeva kod manjih preživara Referentne laboratorije Evropske unije za TSE;
9) kohort jesu goveda koja su rođena u istom stadu sa životinjom kod koje je potvrđen slučaj BSE, kao i životinje koje su rođene godinu dana pre i godinu dana posle rođenja obolele životinje i životinje koje su tokom prve godine svog života uzgajane i držane zajedno sa obolelom životinjom tokom prve godine njenog života;
10) mehanički separisano meso (u daljem tekstu: MSM) jeste proizvod dobijen mehaničkim odvajanjem mesa sa kostiju posle otkoštavanja, uz gubitak ili promenu strukture mišićnog vlakna;
11) nadležni organ jeste ministarstvo nadležno za poslove veterinarstva;
12) neznatna količina delova kosti u hrani za životinje jeste prisustvo delova kosti u tragovima, za koje se klasičnom mikroskopijom može zaključiti da nisu namerno dodati hrani za životinje, uz uslov da se to i dokaže;
13) ovčija svrabež jeste slučaj TSE kod ovaca ili koza kada je BSE isključen, u skladu sa kriterijumima u tehničkom priručniku Referentne laboratorije Evropske unije za TSE o karakterizaciji TSE sojeva kod manjih preživara;
14) odobren objekat jeste objekat za koji je utvrđeno da ispunjava propisane veterinarsko-sanitarne uslove, odnosno opšte i posebne uslove za higijenu hrane i hrane za životinje i koji je upisan u Registar odobrenih objekata;
15) odobrena procedura jeste procedura koja je odobrena od strane nadležnog organa, kojom se:
(1) utvrđuju radnje koje je potrebno preduzeti kako bi se sprečilo unakrsno zagađenje hrane za životinje, ili
(2) utvrđuju postupci kojim se obezbeđuje da se određena vrsta, odnosno kategorija životinja hrani hranom koja je namenjena za tu vrstu, odnosno kategoriju životinja;
16) organsko đubrivo i oplemenjivač zemljišta jesu materijali životinjskog porekla koji se koriste pojedinačno ili zajedno, a koji se dodaju zemljištu u cilju ishrane biljaka i popravke plodnosti zemljišta, odnosno za poboljšanje fizičkih, hemijskih i bioloških osobina zemljišta, a mogu sadržati i stajnjak, sadržaj digestivnog trakta odvojenog od digestivnog trakta, kompost i ostatke fermentacije;
17) pasivna kontrola jeste prijava sumnje na TSE i dijagnostičko ispitivanje životinja kod kojih je kliničkim pregledom nemoguće isključiti TSE;
18) posebno hitno klanje jeste klanje životinje kojoj je usled fiziološkog ili funkcionalnog problema ugrožen život, koje može biti i izvan odobrenog objekta za klanje ako je nemoguće transportovati životinju ili ako bi životinja usled transporta nepotrebno patila;
19) službena potvrda bolesti jeste potvrda TSE od strane nadležnog organa, a na osnovu pozitivnog rezultata dijagnostičkog ispitivanja ovlašćene laboratorije;
20) specifični rizični materijal (u daljem tekstu: SRM) jesu tkiva koja predstavljaju rizik za zdravlje životinja i ljudi, na koja se primenjuju mere koje su određene ovim pravilnikom, osim proizvoda koji sadrže ili potiču od tih tkiva;
21) transmisivne spongioformne encefalopatije (u daljem tekstu: TSE) jesu sve prenosive bolesti iz grupe spongiformnih encefalopatija, osim onih koje se javljaju kod ljudi;
22) TSE kod malih preživara jeste potvrđeno prisustvo TSE kod ovaca ili koza posle potvrdnog testa za abnormalni PrP protein.
II MERE RANOG OTKRIVANJA I DIJAGNOSTIKE ZARAZNE BOLESTI TSE I NAČIN NJIHOVOG SPROVOĐENJA
U cilju ranog otkrivanja i dijagnostike TSE sprovodi se monitoring TSE (u daljem tekstu: monitoring).
Monitoring se sprovodi na govedima, ovcama i kozama, a po potrebi i drugim kategorijama i vrstama životinja (u daljem tekstu: druge životinje), u skladu sa ovim pravilnikom i programom mera zdravstvene zaštite životinja.
Monitoring obuhvata aktivnu kontrolu i zasniva se na dijagnostičkom ispitivanju uzorkovanog dela mozga (u daljem tekstu: dijagnostičko ispitivanje).
Monitoring goveda zasniva se na dijagnostičkom ispitivanju autohtonih goveda, goveda iz uvoza i potomstva majke iz uvoza, i to goveda koja su zaklana za ishranu ljudi i goveda koja nisu namenjena za ishranu ljudi.
Dijagnostičko ispitivanje goveda koja su zaklana za ishranu ljudi odnosi se na goveda:
1) starija od 24 meseca, i to:
(1) koja su podvrgnuta posebnom hitnom klanju,
(2) kod kojih je potvrđena zarazna bolest i koja su zaklana u cilju suzbijanja i iskorenjivanja te bolesti, osim životinja koje ne pokazuju kliničke simptome,
(3) kod kojih nije potvrđena zarazna bolest ali pokazuju kliničke simptome ili je njihovo opšte stanje takvo da postoji sumnja na zaraznu bolest;
2) starija od 30 meseci, i to:
(1) kod kojih je potvrđena zarazna bolest i koja su zaklana u cilju suzbijanja i iskorenjivanja te bolesti, a ne pokazuju kliničke simptome,
(2) koja su zdrava, pri čemu se broj goveda na kojima se vrši ispitivanje određuje programom mera zdravstvene zaštite životinja (u daljem tekstu: program mera).
Dijagnostičko ispitivanje goveda koja nisu namenjena za ishranu ljudi odnosi se na sve uginule ili ubijene životinje starije od 24 meseca, osim životinja:
1) koje su uginule ili ubijene u okviru mera za sprečavanje širenja zaraznih bolesti koje imaju karakter epidemije (npr. slinavka i šap);
2) iz člana 7. ovog pravilnika.
U postupku dijagnostičkog ispitivanja goveda koja su zaklana za ishranu ljudi, trup životinje od koje je uzet uzorak za dijagnostičko ispitivanje na BSE obeležava se, u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje obeležavanje hrane životinjskog porekla, po dobijanju negativnog rezultata dijagnostičkog ispitivanja koji se vrši metodom brzog testa.
Metode brzog testa iz stava 1. ovog člana date su u Prilogu 1 - Brzi testovi, koji je odštampan uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo (u daljem tekstu: Prilog 1).
Ostali delovi tela životinja iz stava 1. ovog člana, uključujući kožu, zadržavaju se pod nadzorom do dobijanja negativnog rezultata brzog testa, osim ako se, u skladu sa propisom kojim se uređuju sporedni proizvodi životinjskog porekla, ne unište kao materijal Kategorije 1.
Trup i ostali delovi tela životinje za koje je rezultat brzog testa pozitivan ili se ne može izvesti zaključak, kao i najmanje jedan trup neposredno pre i dva trupa neposredno posle trupa te životinje na istoj liniji klanja uništavaju se kao materijal Kategorije 1, u skladu sa propisom kojim se uređuju sporedni proizvodi životinjskog porekla, osim materijala koji se u vezi sa dijagnostičkim postupcima čuva u laboratorijama, u skladu sa ovim pravilnikom.
Izuzetno od stava 4. ovog člana, ako je u klanici uspostavljen i funkcioniše sistem kojim se sprečava kontaminacija između trupova na istoj liniji klanja, trup neposredno pre, odnosno dva trupa neposredno posle trupa životinje za koje je rezultat brzog testa pozitivan ili se ne može izvesti zaključak, ne uništavaju se.
Monitoring ovaca i koza zasniva se na dijagnostičkom ispitivanju:
1) autohtonih životinja i životinja iz uvoza koje:
(1) su zaklane za ishranu ljudi, pri čemu se broj ovaca i koza na kojima se vrši ispitivanje određuje programom mera,
(2) nisu namenjene za ishranu ljudi, a uginule su ili su ubijene, osim životinja koje su uginule ili su ubijene u okviru mera za suzbijanje i iskorenjivanje zaraznih bolesti i životinja iz podtačke (1) ove tačke;
2) ovaca i koza u stadima u kojima je dijagnostikovana TSE;
3) koje se sprovodi radi genotipizacije.
Dijagnostičko ispitivanje ovaca i koza koje su zaklana za ishranu ljudi, kao i ovaca i koza koje nisu namenjene za ishranu, odnosi se na životinje starije od 18 meseci ili životinje koje imaju više od dva stalna sekutića koja su izbila kroz desni.
Uzrast životinja iz stava 1. ovog člana procenjuje se pregledom zuba, očiglednih znaka zrelosti ili bilo kakvog pouzdanog podatka.
Uzorkovanje radi dijagnostičkog ispitivanja treba da bude reprezentativno, za svako epizotiološko područje i sezonu, pri čemu se, ako je to moguće, izbegava višestruko uzorkovanje iz istog stada.
Monitoring tokom uzastopnih godina uzorkovanja, ako je to moguće, obuhvata uzorkovanje sa svih registrovanih gazdinstava koja imaju više od 100 životinja, kao i gazdinstava u kojima nikada nije potvrđen slučaj TSE.
Dijagnostičko ispitivanje u stadu u kome je potvrđen slučaj TSE zasniva se na uzorkovanju životinja koje su uginule u tom stadu ili su ubijene u okviru mera za sprečavanje širenja i suzbijanje i iskorenjivanje zarazne bolesti TSE, a koje su starije od 18 meseci ili imaju više od dva stalna sekutića koji su izbili kroz desni.
Životinje iz stava 1. ovog člana odabiraju se za uzorkovanje po principu slučajnog uzorka.
U postupku dijagnostičkog ispitivanja ovaca i koza koje su zaklane za ishranu ljudi, trup životinje od koje je uzet uzorak za dijagnostičko ispitivanje na TSE obeležava se u skladu sa propisom kojim se uređuje obeležavanje hrane životinjskog porekla, po dobijanju negativnog rezultata dijagnostičkog ispitivanja metodom brzog testa.
Ostali delovi tela životinja iz stava 1. ovog člana, uključujući kožu, zadržavaju se pod nadzorom do dobijanja negativnog rezultata brzog testa, osim ako se, u skladu sa propisom kojim se uređuju sporedni proizvodi životinjskog porekla, ne unište kao materijal Kategorije 1.
Trup životinje i ostali delovi tela životinje za koje je rezultat brzog testa pozitivan ili se ne može izvesti zaključak, uništavaju se kao materijal Kategorije 1, u skladu sa propisom kojim se uređuju sporedni proizvodi životinjskog porekla, osim materijala koji se u vezi sa dijagnostičkim postupcima čuva u laboratorijama, u skladu sa ovim pravilnikom.
U slučaju pojave TSE kod ovaca, određuje se prionsko proteinski genotip za kodone 136, 154 i 171. Potvrđeni slučajevi TSE kod ovaca sa genotipima koji kodiraju alanin na oba alela na kodonu 136, arginin na oba alela na kodonu 154 i arginin na oba alela na kodonu 171 odmah se prijavljuju Evropskoj komisiji, a u slučaju pojave TSE koji je atipična ovčija svrabež, određuje se prionsko proteinski genotip za kodon 141.
Pored genotipizacije iz stava 1. ovog člana, određuje se i prionsko proteinski genotip za kodone 136, 141, 154 i 171 na uzorcima ovaca, pri čemu uzorak treba da reprezentuje celokupnu populaciju ovaca.
Uzimanje uzoraka iz stava 2. ovog člana vrši se sa životinja koje su zaklane za ishranu ljudi, uginulih životinja na gazdinstvu ili živih životinja.
3. Monitoring drugih životinja
Monitoring drugih životinja zasniva se na dijagnostičkom ispitivanju:
1) goveda bez obzira na starost:
(1) koja su rođena ili potiču iz stada u kome je potvrđen slučaj BSE,
(2) u čijoj ishrani je korišćena hrana za životinje suprotno odredbama ovog pravilnika;
2) ovaca i koza:
(1) koje se koriste za proizvodnju mleka,
(2) bez obzira na starost:
- koje su rođene ili potiču iz stada u kome je potvrđen slučaj TSE,
- u čijoj ishrani je korišćena hrana za životinje suprotno odredbama ovog pravilnika;
3) drugih vrsta životinja.
III MERE ZA SPREČAVANJE POJAVE, ŠIRENJA, SUZBIJANJE I ISKORENJIVANJE TSE
1. Mere koje se primenjuju u ishrani životinja
a) Opšte mere u ishrani životinja i kontrola hrane za životinje
Radi sprečavanja pojave i širenja, kao i radi suzbijanja i iskorenjivanja TSE:
1) u ishrani životinja koristi se hrana za životinje koja ne predstavlja rizik;
2) prilikom proizvodnje, prevoza i skladištenja hrane za životinje, kao i prilikom ishrane pojedinih vrsta i kategorija životinja hranom za životinje koja može da predstavlja rizik preduzimaju se mere kojima se taj rizik svodi na najmanju meru.
U ishrani životinja iz uzgoja ne koriste se proteini životinjskog porekla, kao i hrana za životinje koja sadrži te proteine.
Pored proteina životinjskog porekla iz stava 1. ovog člana, u ishrani životinja iz uzgoja, osim mesojeda koji se uzgajaju za proizvodnju krzna, ne koristi se naročito:
1) prerađen protein životinjskog porekla;
2) želatin poreklom od preživara;
3) proizvodi od krvi;
4) hidrolizovan protein;
5) dikalcijum fosfat i trikalcijum fosfat životinjskog porekla.
Izuzetno od člana 17. ovog pravilnika:
1) u ishrani životinja iz uzgoja koriste se sledeći proteini životinjskog porekla, kao i hrana za životinje koja sadrži te proteine, i to:
(1) mleko, proizvodi od mleka i kolostrum,
(2) jaja i proizvodi od jaja,
(3) želatin poreklom od nepreživara,
(4) hidrolizovan protein koji je dobijen od delova tela nepreživara i koža preživara;
2) u ishrani nepreživara iz uzgoja koriste se sledeći proteini životinjskog porekla, kao i proizvodi dobijeni od tih proteina, i to:
(1) riblje brašno,
(2) dikalcijum fosfat i trikalcijum fosfat životinjskog porekla,
(3) proizvodi od krvi dobijeni od nepreživara;
3) u ishrani riba koristi se krvno brašno dobijeno od nepreživara;
4) u ishrani životinja iz uzgoja koristi se hrana za životinje biljnog porekla koja sadrži neznatnu količinu delova kosti i hrana za životinje koja sadrži takvu hranu za životinje;
5) u ishrani neodlučenih preživara koristi se riblje brašno.
Kontrola hrane za životinje u pogledu korišćenja proteina životinjskog porekla i ribljeg brašna u ishrani životinja vrši se primenom metode klasične mikroskopije koja je data u Prilogu 2 - Metoda klasične mikroskopije za dijagnostičko ispitivanje hrane za životinje, koji je odštampan uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo, a broj uzoraka za dijagnostičko ispitivanje utvrđen je programom mera.
b) Mere koje se primenjuju za riblje brašno
U ishrani životinja iz člana 18. stav 1. tačka 2) ovog pravilnika koristi se riblje brašno koje je:
1) proizvedeno u objektima za preradu u kojima se isključivo proizvode proizvodi od ribe;
2) pre stavljanja u promet laboratorijski ispitano metodom mikroskopije.
Hrana za životinje koja sadrži riblje brašno proizvodi se u objektu koji je odobren, u skladu sa zakonom kojim se uređuje veterinarstvo, i u kome se ne proizvodi hrana za preživare.
Izuzetno od člana 20. stav 2. ovog pravilnika, hrana za životinje koja sadrži riblje brašno može da se proizvodi u objektu:
1) koji nije odobren, ako se proizvodnja vrši za potrebe sopstvenog gazdinstva, i ako:
(1) je objekat za proizvodnju hrane za životinje registrovan,
(2) se na gazdinstvu drže samo nepreživari,
(3) se proizvode potpune smeše za ishranu životinja koje se koriste samo na tom gazdinstvu,
(4) hrana za životinje, koja sadrži riblje brašno i koristi se u proizvodnji, sadrži manje od 50% sirovih proteina;
2) u kome se proizvodi hrana za životinje koja je namenjena preživarima, kao i hrana za životinje koja sadrži riblje brašno koja je namenjena drugim vrstama životinja, ako:
(1) se prilikom skladištenja, prevoza i pakovanja, hrana za životinje koja je namenjena za ishranu preživara i koja je u rasutom stanju ili pakovanju drži fizički odvojeno od ribljeg brašna koje je u rasutom stanju i hrane za životinje koja sadrži riblje brašno koje je u rasutom stanju;
(2) je prilikom proizvodnje hrane za životinje koja je namenjena ishrani preživara obezbeđena fizička odvojenost proizvodnje te hrane od proizvodnje hrane za životinje koja sadrži riblje brašno;
(3) se evidencija sa podacima o nabavci i korišćenju ribljeg brašna i prodaji hrane za životinje koja sadrži riblje brašno čuva najmanje pet godina;
(4) se hrana za životinje koja je namenjena za ishranu preživara redovno ispituje na prisustvo proteina životinjskog porekla, uključujući i riblje brašno.
Na dokumentu koji prati pošiljku hrane za životinje koja sadrži riblje brašno, kao i na pakovanju koje sadrži takvu hranu za životinje treba ba bude jasno označeno: "SADRŽI RIBLJE BRAŠNO - NE KORISTI SE ZA ISHRANU PREŽIVARA".
Hrana za životinje u rasutom stanju koja sadrži riblje brašno prevozi se u kontejneru u kojem se ne prevozi hrana za preživare, osim ako se posle prevoza hrane za životinje koja sadrži riblje brašno taj kontejner očisti u skladu sa odobrenom procedurom, kako bi se sprečilo unakrsno zagađenje.
Hrana za životinje koja sadrži riblje brašno ne koristi se i ne skladišti na gazdinstvu na kome su preživari, osim ako je to gazdinstvo registrovano za korišćenje ribljeg brašna i ako se na njemu sprovode odobrene procedure koje obezbeđuju da se preživari ne hrane hranom za životinje koja sadrži riblje brašno.
U ishrani neodlučenih preživara iz člana 18. stav 1. tačka 5) ovog pravilnika koristi se zamena za mleko koja sadrži riblje brašno i koja je:
1) proizvedena u objektima za preradu u kojima se isključivo proizvode proizvodi od ribe;
2) pre stavljanja u promet laboratorijski ispitana metodom mikroskopije.
Zamena za mleko koja sadrži riblje brašno proizvodi se i distribuira u suvom stanju, a posle otapanja u određenoj količini tečnosti koristi se za ishranu preživara pre odlučenja kao dodatak ili zamena za postkolostralno mleko.
Zamena za mleko koja sadrži riblje brašno proizvodi se u objektu koji ne proizvodi hranu za preživare i koji je odobren.
Izuzetno od stava 1. ovog člana, u objektu u kojem se proizvodi hrana za preživare može da se proizvodi zamena za mleko koja sadrži riblje brašno, ako:
1) se prilikom skladištenja, prevoza i pakovanja, hrana za životinje koja je namenjena za ishranu preživara i koja je u rasutom stanju ili pakovanju drži fizički odvojeno od ribljeg brašna i zamene za mleko koja sadrži riblje brašno koje je u rasutom stanju;
2) je prilikom proizvodnje hrane za životinje koja je namenjena za ishranu preživara obezbeđena fizička odvojenost proizvodnje te hrane od proizvodnje zamene za mleko koja sadrži riblje brašno;
3) se evidencija sa podacima o nabavci i korišćenju ribljeg brašna i prodaji zamene za mleko koja sadrži riblje brašno čuva najmanje pet godina;
4) se hrana za životinje koja je namenjena za ishranu preživara redovno ispituje na prisustvo proteina životinjskog porekla, uključujući i riblje brašno.
Na dokumentu koji prati pošiljku zamene za mleko koja sadrži riblje brašno i namenjena je neodlučenim preživarima, kao i na pakovanju koje sadrži takvu hranu za životinje treba da bude jasno označeno: "SADRŽI RIBLJE BRAŠNO - NAMENJENO ZA ISHRANU NEODLUČENIH PREŽIVARA".
Zamena za mleko u rasutom stanju koja sadrži riblje brašno prevozi se u kontejneru u kojem se ne prevozi druga hrana za preživare, osim ako se posle prevoza zamene za mleko koja sadrži riblje brašno taj kontejner očisti u skladu sa odobrenom procedurom, kako bi se sprečilo unakrsno zagađenje.
Gazdinstvo na kome su preživari i na kome se koristi zamena za mleko koja sadrži riblje brašno treba da bude registrovano za korišćenje ribljeg brašna i na njemu treba da se sprovode odobrene procedure koje obezbeđuju da se preživari ne hrane zamenom za mleko koja sadrži riblje brašno, osim u slučaju neodlučenih preživara.
v) Mere koje se primenjuju za dikalcijum fosfat i trikalcijum fosfat životinjskog porekla
Hrana za životinje koja je namenjena za ishranu nepreživara iz uzgoja, osim za ishranu mesojeda koji se uzgajaju za proizvodnju krzna, a koja sadrži dikalcijum fosfat, odnosno trikalcijum fosfat životinjskog porekla, proizvodi se u objektu koji ne proizvodi hranu za preživare i koji je odobren.
Izuzetno od člana 29. ovog pravilnika, hrana za životinje koja sadrži dikalcijum fosfat, odnosno trikalcijum fosfat životinjskog porekla može da se proizvodi u objektu:
1) koji nije odobren, ako se proizvodnja vrši za potrebe sopstvenog gazdinstva, i ako:
(1) je objekat za proizvodnju hrane za životinje registrovan,
(2) se na gazdinstvu drže samo nepreživari,
(3) se proizvode potpune smeše za ishranu životinja koje se koriste samo na tom gazdinstvu;
2) u kome se proizvodi hrana za životinje koja je namenjena za ishranu preživara, kao i hrana za životinje koja sadrži dikalcijum fosfat, odnosno trikalcijum fosfat životinjskog porekla, a koja je namenjena drugim vrstama životinja, ako:
(1) je proizvodnja hrane za životinje koja je namenjena za ishranu preživara i koja je u rasutom stanju ili pakovanju fizički odvojena od proizvodnje hrane za životinje koja sadrži dikalcijum fosfat, odnosno trikalcijum fosfat životinjskog porekla,
(2) se prilikom skladištenja, prevoza i pakovanja, hrana za životinje koja je namenjena za ishranu preživara i koja je u rasutom stanju drži fizički odvojeno od hrane za životinje koja sadrži dikalcijum fosfat, odnosno trikalcijum fosfat životinjskog porekla,
(3) se evidencija sa podacima o nabavci i korišćenju dikalcijum fosfata, odnosno trikalcijum fosfata životinjskog porekla i prodaji hrane za životinje koja sadrži dikalcijum fosfat, odnosno trikalcijum fosfat životinjskog porekla čuva najmanje pet godina.
Na dokumentu koji prati pošiljku hrane za životinje koja sadrži dikalcijum fosfat, odnosno trikalcijum fosfat životinjskog porekla, kao i na pakovanju koje sadrži takvu hranu za životinje treba jasno da bude označeno: "SADRŽI DIKALCIJUM FOSFAT/TRIKALCIJUM FOSFAT ŽIVOTINJSKOG POREKLA - NE KORISTI SE ZA ISHRANU PREŽIVARA".
Hrana za životinje u rasutom stanju koja sadrži dikalcijum fosfat, odnosno trikalcijum fosfat životinjskog porekla prevozi se u kontejneru u kojem se ne prevozi hrana za preživare, osim ako se posle prevoza hrane za životinje koja sadrži dikalcijum fosfat, odnosno trikalcijum fosfat životinjskog porekla taj kontejner očisti u skladu sa odobrenom procedurom, kako bi se sprečilo unakrsno zagađenje.
Hrana za životinje koja sadrži dikalcijum fosfat, odnosno trikalcijum fosfat životinjskog porekla ne koristi se i ne skladišti na gazdinstvu na kome su preživari, osim ako je to gazdinstvo registrovano za korišćenje dikalcijum fosfata, odnosno trikalcijum fosfata životinjskog porekla i ako se na tom gazdinstvu sprovode odobrene procedure koje obezbeđuju da se preživari ne hrane hranom za životinje koja sadrži dikalcijum fosfat, odnosno trikalcijum fosfat životinjskog porekla.
g) Mere koje se primenjuju za proizvode od krvi i krvno brašno
Krv za proizvodnju proizvoda od krvi ili krvnog brašna treba da potiče iz odobrenih klanica u kojima se ne kolju preživari i treba da se prevozi direktno u objekat za preradu, i to u kontejnerima u kojima se isključivo prevozi krv nepreživara.
Ako je kontejner prethodno korišćen za prevoz krvi preživara, taj kontejner treba da bude očišćen i pre prevoza krvi nepreživara pregledan od strane veterinarskog inspektora.
Izuzetno od stava 1. ovog člana, krv za proizvodnju proizvoda od krvi ili krvnog brašna može da potiče iz klanica u kojima se kolju preživari, ako se preduzimaju najmanje sledeće mere, i to:
1) ako je klanje nepreživara fizički odvojeno od klanja preživara;
2) ako je sakupljanje, skladištenje, prevoz i pakovanje krvi poreklom od nepreživara fizički odvojeno od sakupljanja, skladištenja, prevoza i pakovanja krvi preživara;
3) ako se krv poreklom od nepreživara redovno uzorkuje i analizira na prisustvo proteina preživara.
Proizvodi od krvi i krvno brašno proizvode se u objektu koji isključivo prerađuje krv nepreživara.
Izuzetno od stava 1. ovog člana, proizvodi od krvi i krvno brašno mogu da se proizvode u objektu koji prerađuje i krv preživara, ako se preduzimaju najmanje sledeće mere, i to:
1) prerada krvi nepreživara treba da se obavlja u zatvorenom sistemu koji je fizički odvojen od sistema za preradu krvi preživara;
2) skladištenje, prevoz i pakovanje sirovina u rasutom stanju i gotovih proizvoda u rasutom stanju koji su poreklom od preživara treba da se vrši fizički odvojeno od skladištenja, prevoza i pakovanja sirovina u rasutom stanju i gotovih proizvoda u rasutom stanju koji su poreklom od nepreživara;
3) proizvodi od krvi i krvno brašno poreklom od nepreživara treba redovno da se uzorkuju i analiziraju na prisustvo proteina preživara.
Hrana za životinje koja sadrži proizvode od krvi ili krvno brašno proizvodi se u objektima u kojima se ne proizvodi hrana za preživare ili životinje iz uzgoja, osim riba, i koji su odobreni.
Izuzetno od člana 36. ovog pravilnika, hrana za životinje koja sadrži proizvode od krvi ili krvno brašno može da se proizvodi u objektu:
1) koji nije odobren, ako se proizvodnja obavlja za potrebe sopstvenog gazdinstva, i ako:
(1) je objekat za proizvodnju hrane za životinje registrovan,
(2) su na gazdinstvu samo nepreživari, u slučaju da se koriste proizvodi od krvi, ili samo ribe, u slučaju da se koristi krvno brašno,
(3) se proizvode potpune smeše za ishranu životinja koje se koriste samo na tom gazdinstvu;
(4) hrana za životinje, koja sadrži proizvode od krvi ili krvno brašno i koristi se u proizvodnji, sadrži manje od 50% sirovih proteina;
2) u kojem se proizvodi hrana za životinje koja je namenjena za ishranu preživara, kao i hrana za životinje koja sadrži proizvode od krvi ili krvno brašno koja je namenjena za ishranu nepreživara iz uzgoja i riba, ako:
(1) se proizvodnja hrane za životinje koja je namenjena za ishranu preživara i životinja iz uzgoja, osim riba, i koja je u rasutom stanju ili pakovanju, obavlja fizički odvojeno od hrane za životinje koja sadrži proizvode od krvi ili krvno brašno,
(2) se prilikom skladištenja, prevoza i pakovanja hrana za životinje u rasutom stanju drži fizički odvojeno, i to tako što se:
- hrana za životinje koja je namenjena za ishranu preživara drži odvojeno od proizvoda od krvi i hrane za životinje koja sadrži proizvode od krvi,
- hrana za životinje koja je namenjena za ishranu životinja iz uzgoja, osim riba, drži odvojeno od krvnog brašna i od hrane za životinje koja sadrži krvno brašno,
(3) se evidencija sa podacima o nabavci i korišćenju proizvoda od krvi i krvnog brašna i prodaji hrane za životinje koja sadrži proizvode od krvi i krvno brašno čuva najmanje pet godina.
Na dokumentu koji prati pošiljku hrane za životinje koja sadrži proizvode od krvi ili krvno brašno, kao i na pakovanju koje sadrži takvu hranu za životinje, treba da bude jasno označeno: "SADRŽI PROIZVODE OD KRVI - NE KORISTI SE ZA ISHRANU PREŽIVARA" ili "SADRŽI KRVNO BRAŠNO - SAMO ZA ISHRANU RIBA".
Hrana za životinje u rasutom stanju koja sadrži proizvode od krvi prevozi se u kontejneru u kojem se ne prevozi hrana za preživare, a hrana za životinje u rasutom stanju koja sadrži krvno brašno prevozi se u kontejneru u kojem se ne prevozi hrana za životinje iz uzgoja, osim za ribe.
Ako se u kontejneru prevozi hrana za životinje koja je namenjena za ishranu preživara ili životinja iz uzgoja, osim riba, posle prevoza te hrane za životinje kontejner treba da se očisti u skladu sa odobrenom procedurom, kako bi se sprečilo unakrsno zagađenje.
Hrana za životinje koja sadrži proizvode od krvi, odnosno krvno brašno ne koristi se i ne skladišti na gazdinstvu na kome su preživari, osim ako je to gazdinstvo registrovano za korišćenje proizvoda od krvi, odnosno krvnog brašna i ako se na njemu sprovode odobrene procedure koje obezbeđuju da se preživari ne hrane hranom za životinje koja sadrži proizvode od krvi, odnosno krvno brašno.
Hrana za životinje koja sadrži krvno brašno ne koristi se i ne skladišti na gazdinstvu na kome su životinje iz uzgoja, osim riba, osim ako je to gazdinstvo registrovano za korišćenje krvnog brašna i ako se na njemu sprovode odobrene procedure koje obezbeđuju da se životinje iz uzgoja, osim riba, ne hrane hranom za životinje koja sadrži krvno brašno.
d) Mere koje se primenjuju u ishrani životinja prilikom skladištenja i prevoza
Prerađen protein životinjskog porekla u rasutom stanju, osim ribljeg brašna, kao i proizvodi u rasutom stanju, hrana za životinje, organska đubriva i oplemenjivači zemljišta koji sadrže taj protein, skladište se u skladištima, odnosno prevoze prevoznim sredstvima i kontejnerima koji su predviđeni isključivo za tu namenu.
Izuzetno, skladište ili prevozno sredstvo iz stava 1. ovog člana može, ako to odobri veterinarski inspektor, posle čišćenja i pranja da se koristi za druge namene.
Riblje brašno u rasutom stanju, dikalcijum fosfat ili tri kalcijum fosfat u rasutom stanju, proizvodi od krvi u rasutom stanju ili krvno brašno u rasutom stanju, skladište se i prevoze u skladištima, odnosno kontejnerima i vozilima koji su predviđeni isključivo za tu namenu.
Izuzetno od stava 1. ovog člana:
1) skladišta, kontejneri ili vozila koja se koriste za skladištenje i prevoz:
(1) ribljeg brašna, mogu se koristiti za prevoz i skladištenje hrane za životinje koja sadrži riblje brašno,
(2) dikalcijum fosfata, mogu se koristiti za prevoz i skladištenje hrane za životinje koja sadrži dikalcijum fosfat,
(3) trikalcijum fosfata, mogu se koristiti za prevoz i skladištenje hrane za životinje koja sadrži trikalcijum fosfat,
(4) proizvoda od krvi, mogu se koristiti za prevoz i skladištenje hrane za životinje koja sadrži proizvode od krvi,
(5) krvnog brašna, mogu se koristiti za prevoz i skladištenje hrane za životinje koja sadrži krvno brašno;
2) kontejneri ili vozila mogu se, posle čišćenja, koristiti za druge namene, ako to odobri veterinarski inspektor;
3) skladišta, kontejneri i vozila koja se koriste za prevoz ribljeg brašna, mogu se koristiti za druge namene, ako je obezbeđen sistem za sprečavanje unakrsnog zagađenja koji je odobren od strane nadležnog organa, a koji najmanje uključuje:
(1) evidenciju sa podacima o materijalu koji je prevežen i čišćenju vozila,
(2) uzorkovanje i analizu prevežene hrane za životinje na prisustvo ribljeg brašna.
Hrana za životinje, uključujući hranu za kućne ljubimce, koja sadrži proizvode od krvi poreklom od preživara ili prerađen protein životinjskog porekla, osim ribljeg brašna, ne može se proizvoditi u objektima u kojima se proizvodi hrana za životinje iz uzgoja, osim za mesojede koji se uzgajaju za proizvodnju krzna.
Hrana za životinje u rasutom stanju, uključujući hranu za kućne ljubimce koja sadrži proizvode od krvi poreklom od preživara ili prerađen protein životinjskog porekla, osim ribljeg brašna, skladišti se, prevozi i pakuje fizički odvojeno od hrane za životinje iz uzgoja koja je u rasutom stanju, osim hrane za mesojede koji se uzgajaju za proizvodnju krzna.
Hrana za kućne ljubimce i hrana za životinje namenjena za ishranu mesojeda koji se uzgajaju za proizvodnju krzna, a koja sadrži dikalcijum fosfat, trikalcijum fosfat ili proizvode od krvi, proizvodi se i prevozi u skladu sa odredbama čl. 29, 30, 32, 36, 37. i 39. ovog pravilnika.
2. Mere koje se primenjuju za SRM
Radi sprečavanja pojave i širenja, kao i radi suzbijanja i iskorenjivanja TSE, kao SRM određuju se sledeća tkiva, i to:
1) kod goveda:
(1) bez obzira na starost: krajnici i creva od duodenuma do rektuma sa mezenterijumom,
(2) starijih od 12 meseci: krajnici, creva od duodenuma do rektuma sa mezenterijumom, lobanja, osim kosti donje vilice, uključujući mozak, oči i kičmenu moždinu sa ovojnicom;
(3) starijih od 30 meseca: krajnici, creva od duodenuma do rektuma sa mezenterijumom, lobanja, osim kosti donje vilice, uključujući mozak, oči i kičmenu moždinu sa ovojnicom, kosti kičmenog stuba, osim transverzalnih i spinalnih izdanaka cervikalne, torakalne i lumbalne regije, kosti repa i medijalnog grebena i krila krsne kosti, uključujući dorzalni koren ganglija;
2) kod ovaca i koza:
(1) bez obzira na starost: slezina i ileum,
(2) starijih od 12 meseci, odnosno kod kojih su izbili stalni sekutići: slezina, ileum, kosti lobanje, mozak, oči, krajnici i kičmena moždina sa ovojnicom.
SRM se odstranjuje:
1) u klanicama ili, ako je je to moguće, na drugim mestima na kojima se obavlja klanje;
2) u objektima za rasecanje, u slučaju kičmenog stuba goveda;
3) ako je to moguće, u međuobjektima za sporedne proizvode životinjskog porekla, centrima za sakupljanje i kod korisnika sporednih proizvoda životinjskog porekla.
Izuzetno od člana 47. ovog pravilnika:
1) kičmena moždina ovaca i koza može da se odstranjuje u objektima za rasecanje koji su posebno odobreni za tu namenu;
2) kičmeni stub trupa ili dela trupa goveda može da se odstranjuje u objektima za prodaju na malo, koji su posebno odobreni za tu namenu i koji su pod stalnim nadzorom veterinarskog inspektora.
Odredbe čl. 47. i 48. ovog pravilnika ne primenjuju se za ishranu ugroženih i zaštićenih vrsta nekrofagnih ptica.
v) Označavanje i uništavanje SRM
Neposredno po odstranjivanju, SRM se označava bojom i uništava se u skladu sa propisom kojim se uređuju sporedni proizvodi životinjskog porekla.
3. Mere koje se primenjuju za MSM, omamljivanje, odvajanje i sakupljanje jezika i mesa sa glave goveda
Radi sprečavanja pojave i širenja, kao i radi suzbijanja i iskorenjivanja TSE, za proizvodnju MSM ne koriste se kosti ili komadi sa kostima goveda, ovaca i koza.
Omamljivanje goveda, ovaca ili koza čije je meso namenjeno za ishranu ljudi ili za ishranu životinja, ne može da se vrši razaranjem tkiva centralnog nervnog sistema korišćenjem šipke za razaranje koja se uvodi u kranijalnu šupljinu.
v) Odvajanja i sakupljanje jezika goveda
Jezici goveda koji su namenjeni za ishranu ljudi ili za ishranu životinja, bez obzira na starost goveda, odvajaju se u klanici poprečnim rezom rostralno od jezičnog nastavka bazihioidne kosti.
g) Odvajanje i sakupljanje mesa sa glave goveda
Meso glave goveda starijih od 12 meseci odvaja se i sakuplja u klanicama, u skladu sa sistemom kontrole koji je odobren od strane nadležnog organa, radi sprečavanja moguće kontaminacije mesa glave tkivom centralnog nervnog sistema, koji uključuje najmanje sledeće:
1) da se odvajanje i sakupljanje obavlja u za to namenjenom prostoru, fizički odvojenom od ostalih delova linije klanja;
2) da se čeoni otvor od probijanja i foramen magnum zatvaraju nepropusnim i trajnim čepom pre skidanja sa pokretnih traka ili kuka, ako se glava pre odvajanja i sakupljanja mesa glave skida sa pokretne trake ili sa kuke, a ako se mozak uzorkuje radi dijagnostičkog ispitivanja na TSE, da se foramen magnum zatvara neposredno posle uzorkovanja;
3) da se meso glave ne odvaja i ne sakuplja sa glava na kojima su oštećene ili izgubljene oči neposredno pre ili posle klanja, ili koje su oštećene na drugi način koji može da uzrokuje kontaminaciju mesa glave tkivom centralnog nervnog sistema;
4) da se meso glave ne odvaja i ne sakuplja sa glava na kojima otvori iz tačke 2) ovog stava nisu na odgovarajući način zatvoreni;
5) postojanje posebnih radnih uputstava za sprečavanje kontaminacije mesa glave tokom odvajanja i sakupljanja, u slučaju ako je čep ispao ili su oči oštećene tokom postupaka sa glavom;
6) uspostavljen plan uzorkovanja, uz primenu odgovarajućeg dijagnostičkog testa za utvrđivanje tkiva centralnog nervnog sistema, radi potvrde da se primenjuju mere za smanjivanje kontaminacije.
Odvajanje i sakupljanje mesa glave goveda iz stava 1. ovog člana može da se vrši i u objektima za rasecanje koji su posebno odobreni za tu namenu, pod uslovom da:
1) se glave namenjene za prevoz u objekat za rasecanje vešaju na kuku i tako drže tokom skladištenja i prevoza od klanice do objekta za rasecanje;
2) se čeoni otvor od probijanja i foramen magnum zatvaraju nepropusnim i trajnim čepom pre skidanja sa pokretnih traka ili kuka. Ako se mozak uzorkuje radi dijagnostičkog ispitivanja na TSE, foramen magnum zatvara se neposredno posle uzorkovanja;
3) se glave, koje mogu da uzrokuju kontaminaciju mesa glave tkivom centralnog nervnog sistema, isključe iz prevoza i ne otpremaju u odobreni objekat za rasecanje, i to glave:
(1) na kojima otvori iz tačke 2) ovog stava nisu zatvoreni na odgovarajući način,
(2) na kojima su neposredno pre ili posle klanja oštećene ili izgubljene oči,
(3) koje su oštećene na drugi način;
4) je u klanici i objektu za rasecanje uspostavljen plan uzorkovanja, uz primenu odgovarajućeg dijagnostičkog testa za utvrđivanje tkiva centralnog nervnog sistema, radi potvrde da se primenjuju mere za smanjivanje kontaminacije;
5) se odvajanje i sakupljanje mesa glave vrši u skladu sa sistemom kontrole za sprečavanje moguće kontaminacije mesa glave koji je odobren od strane nadležnog organa, a koji uključuje najmanje:
(1) vizualni pregled glave na znakove kontaminacije ili oštećenja i odgovarajući način zatvaranja otvora iz tačke 2) ovog stava pre početka odvajanja i sakupljanja mesa glave,
(2) da se meso glave ne odvaja sa glava iz tačke 3) ovog stava, kao i sa glava za koje postoji sumnja na kontaminaciju,
(3) postojanje posebnih radnih uputstava za sprečavanje kontaminacije mesa glave tokom prevoza i odvajanja, a posebno ako je čep ispao ili su oči oštećene tokom postupaka sa glavom.
4. Mere koje se primenjuju u slučaju sumnje na pojavu TSE
U slučaju sumnje na pojavu TSE, vrši se epizootiološki uviđaj i zabranjuje se kretanje životinje sumnjivih na TSE do dobijanja rezultata kliničkog ispitivanja, a sumnjivo gazdinstvo stavlja se pod službenu kontrolu.
Ako se kliničkim ispitivanjem TSE ne može isključiti, životinja se ubija, i njen mozak, a ako to nadležni organ, u skladu sa zakonom kojim se uređuje veterinarstvo odredi, i druga tkiva, odstranjuju se i šalju na dijagnostička ispitivanja, u skladu sa ovim pravilnikom. Ostalim govedima, ovcama ili kozama sa istog gazdinstva zabranjuje se kretanje do dobijanja rezultata ispitivanja, osim ako se na osnovu epizootiološkog uviđaja utvrdi da životinja sumnjiva na TSE nije bila izložena zarazi na TSE na tom gazdinstvu.
Pored gazdinstva na kome se nalazi životinja sumnjiva na TSE, na osnovu epizootiološkog uviđaja, pod službenu kontrolu mogu se staviti i druga gazdinstva.
Mleko i mlečni proizvodi ovaca i koza na gazdinstvu koje je pod službenom kontrolom i na kome su ovce i koze prisutne od datuma postavljanja sumnje na TSE do dobijanja potvrdnih rezultata ispitivanja, može da se koriste samo na tom gazdinstvu.
Trup i ostali delovi tela životinje sumnjive na TSE stavljaju se pod službenu kontrolu do dobijanja negativnog rezultata dijagnostičkog ispitivanja ili se uništavaju u skladu sa propisom kojim se uređuju sporedni proizvodi životinjskog porekla.
5. Mere posle službene potvrde TSE
Kada se TSE službeno potvrdi, u najkraćem mogućem roku sprovode se sledeće mere:
1) trup i ostali delovi tela životinje uništavaju se u skladu sa propisom kojim se uređuju sporedni proizvodi životinjskog porekla, osim materijala koji se, u skladu sa ovim pravilnikom, zadržava radi evidencije;
2) epizootiološki uviđaj;
3) sve životinje i proizvodi koji predstavljaju rizik, a koji su utvrđeni epizootiološkim uviđajem iz tačke 2) ovog stava, ubijaju se, a uništavaju se u skladu sa propisom kojim se uređuju sporedni proizvodi životinjskog porekla.
Pored mera iz stava 1. ovog člana, gazdinstvo zaraženo sa TSE stavlja se pod službenu kontrolu, a promet životinja prijemčivih na TSE i proizvoda životinjskog porekla dobijenih od tih životinja sa ili na gazdinstvo može se vršiti samo uz odobrenje veterinarskog inspektora, i to na način da se obezbedi sledljivost i identifikacija takvih životinja i proizvoda životinjskog porekla.
Ako se na osnovu epizootiološkog uviđaja utvrdi da gazdinstvo u kome se nalazila obolela životinja u vreme službene potvrde TSE nije gazdinstvo na kojem je ta životinja bila izložena zarazi TSE, oba gazdinstva ili samo gazdinstvo na kome je došlo do zaraze mogu se staviti pod službenu kontrolu.
Radi sprečavanja pojave i širenja, kao i radi suzbijanja i iskorenjivanja TSE, poslednji potomci ženskih goveda zaraženih sa TSE, odnosno ovaca ili koza sa potvrđenim BSE, a koji su rođeni tokom dvogodišnjeg perioda pre pojave prvih kliničkih simptoma bolesti, kao i tokom perioda posle pojave kliničkih simptoma bolesti, ne mogu se stavljati u promet.
Merom epizootiološkog uviđaja iz člana 56. stav 1. tačka 2) ovog pravilnika identifikuje se:
1) u slučaju goveda:
(1) prisustvo ostalih preživara na gazdinstvu na kome se nalazi životinja kod koje je službeno potvrđena bolest,
(2) potomstvo rođeno u periodu od dve godine pre ili posle kliničke pojave bolesti, kada je bolest službeno potvrđena kod ženke,
(3) prisustvo životinja iz kohorta gde je potvrđena bolest,
(4) mogući izvor zaraze,
(5) ostale prijemčive životinje na zaraženom gazdinstvu, odnosno životinje na drugim gazdinstvima koje su mogle da budu zaražene uzročnikom TSE ili su bile hranjene istom hranom za životinje ili su bile izložene izvoru zaraze,
(6) kretanje potencijalno kontaminirane hrane za životinje, kao i materijala ili načina kojim se uzročnik TSE mogao preneti u ili iz zaraženog gazdinstva;
2) u slučaju ovaca i koza:
(1) prisustvo ostalih preživara na zaraženom gazdinstvu,
(2) ako je moguće, ko su roditelji, a kada su u pitanju ženke, sve oplođene jajne ćelije, jajne ćelije i poslednje potomstvo ženke kod koje je službeno potvrđena bolest,
(3) prisustvo ostalih ovaca i koza na zaraženom gazdinstvu,
(4) mogući izvor zaraze i druga gazdinstva na kojima su jajne ćelije, oplođene jajne ćelije ili životinje:
- mogle da budu zaražene uzročnikom TSE,
- bile izložene izvoru zaraze,
- bile hranjene istom hranom za životinje;
(5) kretanje potencijalno kontaminirane hrane za životinje, kao i materijala ili načina kojim se uzročnik TSE mogao preneti u ili iz zaraženog gazdinstva.
Kada je BSE kod goveda službeno potvrđena, mere iz člana 56. stav 1. tačka 3) ovog pravilnika obuhvataju najmanje ubijanje i uništavanje goveda iz člana 57. tačka 1) podtač. (2) i (3) ovog pravilnika koja su identifikovana epizootiološkim uviđajem.
Izuzetno od stava 1. ovog člana, može se odrediti da se:
1) ne ubijaju i ne uništavaju sve životinje iz kohorta, ako je dokazano da takva životinja nije hranjena istom hranom kao zaražena životinja;
2) odloži ubijanje i uništavanje životinja iz kohorta do kraja njihovog proizvodnog perioda života kada se radi o bikovima koji se neprekidno drže u centru za reprodukciju životinja i veštačko osemenjavanje i čiji će se leš uništiti u skladu sa propisom kojim se uređuju sporedni proizvodi životinjskog porekla.
Mere kada se BSE ne može isključiti
Kada je posle ispitivanja koje se vrši u skladu sa ovim pravilnikom kod ovaca i koza TSE službeno potvrđena, a BSE se ne može isključiti, mere iz člana 56. stav 1. tačka 3) ovog pravilnika obuhvataju najmanje uništavanje jajnih ćelija, oplođenih jajnih ćelija i životinja, odnosno proizvoda iz člana 57. tačka 2) podtač. (2), (3), (4) i (5) ovog pravilnika koji su identifikovani epizootiološkim uviđajem, kao i mleka i mlečnih proizvoda koji su dobijeni od tih životinja koje su bile na gazdinstvu u periodu od dana službene potvrde da se BSE ne može isključiti do dana njihovog uništenja.
Posle sprovedenih mera iz stava 1. ovog člana, na gazdinstvo se primenjuju sledeće mere:
1) na gazdinstvo se mogu uvesti samo sledeće životinje, i to:
(1) ovnovi genotipa ARR/ARR,
(2) ovce - ženke koje nose najmanje jedan alel ARR i nijedan alel VRQ,
(3) koze, pod uslovom da:
- na gazdinstvu nema nijedne ovce za priplod, osim onih sa genotipom iz podtač. (1) i (2) ove tačke,
- je posle depopulacije u svim objektima za životinje na gazdinstvu sprovedeno čišćenje i dezinfekcija;
2) pri priplodu mogu se koristiti samo seme ovnova genotipa ARR/ARR i oplođene jajne ćelije koje nose najmanje jedan alel ARR i nijedan alel VRQ;
3) sa gazdinstva se mogu stavljati u promet sledeće životinje:
(1) ARR/ARR ovce bez ograničenja;
(2) ovce koje nose samo jedan alel ARR, i to samo direktno na klanje za ishranu ljudi ili u svrhu uništenja, osim:
- ovaca - ženki, koje nose jedan alel ARR i nijedan alel VRQ, koje se mogu premeštati na druga gazdinstva koja se nalaze pod ograničenjem zbog primene mera iz člana 60. stav 1. tačka 2) ovog pravilnika ili člana 63. stav 2. ovog pravilnika,
- jagnjadi i jaradi, koji se mogu premeštati na drugo gazdinstvo u svrhu tova radi klanja, pod uslovom da na tom drugom gazdinstvu nisu druge ovce ili koze, osim onih koje se tove radi klanja, i da se sa tog drugog gazdinstva takve žive ovce ili koze otpremaju samo za klanje na području Republike Srbije,
(3) koze, pod uslovom da se na gazdinstvu sprovodi intenzivniji monitoring na TSE, uključujući ispitivanje svih koza starijih od 18 meseci, i to:
- zaklanih za ishranu ljudi na kraju njihovog proizvodnog života ili
- uginulih ili ubijenih na gazdinstvu, i to onih koje nisu namenjene za ishranu ljudi,
(4) jagnjadi i jaradi mlađih od tri meseca starosti, koje se mogu sa gazdinstva direktno uputiti na klanje za ishranu ljudi.
Mere iz stava 2. ovog člana na gazdinstvu se primenjuju bez prestanka, kao i u narednom periodu od dve godine od:
1) dana sticanja statusa ARR/ARR svih ovaca na gazdinstvu, ili
2) poslednjeg dana držanja ovce ili koze na gazdinstvu, ili
3) dana kada je započeo intenzivniji monitoring na TSE iz stava 2. tačka 3) podtačka (3) ovog člana, ili
4) dana kada su svi priplodni ovnovi na gazdinstvu ARR/ARR genotipa i sve priplodne ovce nose najmanje jedan alel ARR i nijedan alel VRQ i ako je rezultat dijagnostičkog ispitivanja na TSE životinja starijih od 18 meseci, tokom tog dvogodišnjeg perioda negativan, i to:
(1) ovaca zaklanih za ishranu ljudi na kraju njihovog proizvodnog života,
(2) svih ovaca koje nisu namenjene za ishranu ljudi, a koje su uginule ili ubijene na gazdinstvu.
Mere kada je TSE službeno potvrđen, a BSE isključen - ovčija svrabež
Kada je posle ispitivanja koje se vrši u skladu sa ovim pravilnikom kod ovaca i koza službeno potvrđena ovčija svrabež, primena mera iz člana 56. stav 1. tačka 3) ovog pravilnika vrši se na jedan od sledećih načina:
1) ubijanje i uništavanje svih jajnih ćelija, oplođenih jajnih ćelija i životinja iz člana 57. tačka 2) podtač. (2) i (3) ovog pravilnika, koji su identifikovani epizootiološkim uviđajem, a kada je službeno potvrđen slučaj klasična ovčija svrabež, mleko i mlečni proizvodi dobijeni od tih životinja koje su bile na gazdinstvu u periodu od dana službene potvrde klasične ovčije svrabeži do dana njihovog uništenja ne koristi se za ishranu preživara, osim za ishranu preživara na tom gazdinstvu, a mogu se staviti u promet kao hrana za životinje koja je namenjena za ishranu nepreživara na područje Republike Srbije, pod uslovom da:
(1) su dokument koji prati pošiljku mleka i mlečnih proizvoda, kao i njihovo pakovanje jasno označeni rečima: "NE SME SE KORISTITI ZA ISHRANU PREŽIVARA",
(2) se hrana za životinje koja sadrži takve proizvode ne upotrebljava i ne skladišti na gazdinstvu na kome se uzgajaju preživari,
(3) se hrana za životinje u rasutom stanju koja sadrži takve proizvode ne prevozi vozilima kojima se prevozi hrana za preživare u isto vreme, a ako se takva vozila naknadno koriste za prevoz hrane za preživare, ta vozila se očiste u skladu sa odobrenom procedurom, kako bi se sprečilo unakrsno zagađenje, ili
2) ubijanje i uništavanje svih jajnih ćelija, oplođenih jajnih ćelija i životinja iz člana 57. tačka 2) podtač. (2) i (3) ovog pravilnika, koji su identifikovani epizootiološkim uviđajem, osim:
(1) priplodnih ovnova genotipa ARR/ARR,
(2) priplodnih ovaca koje nose najmanje jedan alel ARR i nijedan alel VRQ i, ako su takve priplodne ovce gravidne u periodu ispitivanja, jagnjadi ojagnjene posle toga, ako njihov genotip ispunjava iste uslove,
(3) ovaca koje nose najmanje jedan alel ARR koje su namenjene isključivo za klanje,
(4) ovaca i koza mlađih od tri meseca koje su namenjene isključivo za klanje.
U slučaju mere iz stava 1. tačka 2) ovog pravilnika, kada je službeno potvrđen slučaj klasična ovčija svrabež, mleko i mlečni proizvodi dobijeni od životinja iz člana 57. tačka 2) podtač. (2) i (3) ovog pravilnika koje su identifikovane epizootiološkim uviđajem mogu se koristiti i stavljati u promet pod uslovima iz stava 1. tačka 1) ovog pravilnika.
U slučaju iz stava 1. ovog člana, na gazdinstvo se primenjuju mere iz člana 59. stav 2. ovog pravilnika.
Kada je službeno potvrđeni slučaj na gazdinstvu atipična ovčija svrabež, tokom dve uzgojne godine posle utvrđivanja poslednjeg slučaja TSE mogu se primeniti mere iz stava 1. ovog člana ili sledeće mere:
1) identifikacija svih ovaca i koza na gazdinstvu;
2) intenzivniji monitoring gazdinstva na TSE, uključujući ispitivanje svih ovaca i koza koje su zaklane za ishranu ljudi i uginule ili ubijene na gazdinstvu, starijih od 18 meseci;
3) jajne ćelije, oplođene jajne ćelije i žive ovce i koze sa gazdinstva mogu se stavljati u promet na području Republike Srbije.
Ako je učestalost alela ARR kod rase ili na gazdinstvu niska ili je nema ili ako se to smatra neophodnim radi sprečavanja ukrštanja unutar srodstva, ubijanje i uništavanje životinja iz člana 60. stav 1. ovog pravilnika može se odložiti, do najviše pet uzgojnih godina, pod uslovom da na gazdinstvu nisu prisutni priplodni ovnovi, osim onih sa ARR/ARR genotipom, a u slučaju ovaca i koza uzgajanih radi proizvodnje mleka koje se stavlja u promet, do najviše 18 meseci.
Izuzetno od člana 60. stav 1. ovog pravilnika, ubijanje i uništavanje životinja može se zameniti klanjem za ishranu ljudi, s tim što se u slučaju iz člana 60. stav 1. tačka 2) ovog pravilnika zamena ubijanja i uništavanja životinja klanjem za ishranu ljudi može izvršiti samo pod uslovom da:
1) su životinje zaklane na području Republike Srbije;
2) sve životinje starije od 18 meseci ili one koje imaju više od dva trajna sekutića, a koje se kolju za ishranu ljudi, budu ispitane na TSE, u skladu sa dijagnostičkim metodama iz ovog pravilnika.
Izuzetno od člana 60. stav 1. ovog pravilnika, nadležni organ može, u skladu sa zakonom kojim se uređuje veterinarstvo, da odluči da se životinje iz člana 57. tačka 2) podtač. (2) i (3) ovog pravilnika, koje su epizotiološkim uviđajem identifikovane, ne ubiju, odnosno unište, ako:
1) je teško dobiti ovce poznatog genotipa ili ako je učestalost alela ARR unutar soja ili gazdinstva niska, ili
2) se to smatra neophodnim radi izbegavanja ukrštanja unutar srodstva, ili
3) se to, na osnovu analize rizika, smatra opravdanim, uzimajući u obzir epizootiološke činjenice.
U slučaju iz stava 1. ovog člana, u periodu od dve uzgojne godine posle poslednjeg slučaja TSE, na gazdinstvu se primenjuju sledeće mere:
1) identifikuju se sve ovce i koze;
2) sve ovce i koze sa tog gazdinstva mogu se staviti u promet na području Republike Srbije radi klanja za ishranu ljudi ili radi uništavanja, a sve životinje starije od 18 meseci zaklane za ishranu ljudi ispituju se na TSE dijagnostičkim metodama, u skladu sa ovim pravilnikom;
3) oplođene jajne ćelije i jajne ćelije sa tog gazdinstva ne mogu se stavljati u promet;
4) mogu se koristi samo seme ovnova genotipa ARR/ARR i oplođene jajne ćelije koje nose najmanje jedan alel ARR i nijedan alel VRQ;
5) sve uginule ili ubijene ovce i koze starije od 18 meseci ispituju se na TSE dijagnostičkim metodama, u skladu sa ovim pravilnikom;
6) na to gazdinstvo mogu se uvoditi samo mužjaci genotipa ARR/ARR i ovce koje potiču sa gazdinstava na kojima nijedan slučaj TSE nije utvrđen ili iz stada koja ispunjavaju uslove iz člana 59. st. 2. i 3. ovog pravilnika;
7) na to gazdinstvo mogu se uvoditi samo koze sa gazdinstava na kojima nijedan slučaj TSE nije utvrđen ili iz stada koja ispunjavaju uslove iz člana 59. st. 2. i 3. ovog pravilnika;
8) na osnovu analize rizika, a uzimajući u obzir epizootiološke činjenice, sve ovce i koze ograničavaju se u pogledu zajedničke ispaše.
Izuzetno od stava 2. tačka 2) ovog člana, jagnjad i jarad mogu se premeštati na drugo gazdinstvo u svrhu tova radi klanja, pod uslovom da na tom drugom gazdinstvu nisu druge ovce ili koze, osim onih koje se tove radi klanja, i da se sa tog drugog gazdinstva takve žive ovce ili koze otpremaju samo za klanje na području Republike Srbije.
U slučaju iz člana 60. stav 1. tačka 1) i člana 63. ovog pravilnika, na ovcama koje su ubijene i uništene ili zaklane za ishranu ljudi obavezno se vrši određivanje prionsko proteinskog genotipa ovaca, i to maksimalno na 50 ovaca.
Kada je službeno potvrđeni slučaj TSE na gazdinstvu atipična ovčija svrabež, određivanje prionsko proteinskog genotipa vrši se kod svih ovaca koje su ubijene i uništene.
Mere koje se primenjuju u slučaju kada je za životinju koja je uvedena sa drugog gazdinstva službeno potvrđeno da je zaražena
Ako je životinja, za koju je službeno potvrđeno da je zaražena, uvedena sa drugog gazdinstva, nadležni organ, na osnovu epizootiološkog uviđaja, može da odluči da se mere koje se u skladu sa ovim pravilnikom primenjuju posle službene potvrde TSE sprovode na gazdinstvu porekla životinje i na gazdinstvu na kome je službeno potvrđena zaraza ili samo na gazdinstvu porekla životinje.
U slučaju kada se zemljište koristi za zajedničku ispašu više od jednog stada, mere koje se u skladu sa ovim pravilnikom primenjuju posle službene potvrde TSE, mogu se na osnovu analize rizika, a uzimajući u obzir sve epizootiološke činjenice, ograničiti na samo jedno stado.
U slučaju kada se na jednom gazdinstvu drži više od jednog stada, mere koje se u skladu sa ovim pravilnikom primenjuju posle službene potvrde TSE mogu se ograničiti na stado u kome je potvrđen TSE, pod uslovom da je epizootiološkim uviđajem potvrđeno da su stada držana odvojeno i da postoji mala verovatnoća širenja zaraze među stadima, direktnim ili indirektnim kontaktom.
1. Metode i protokoli za dijagnostičke postupke
Prikupljanje uzoraka za dijagnostičko ispitivanje vrši se primenom metoda i protokola u skladu sa Priručnikom o standardima za dijagnostičke testove i vakcine za kopnene životinje Međunarodne organizacije za zaštitu zdravlja životinja (u daljem tekstu: Priručnik OIE).
Ako u Priručniku OIE ne postoje odgovarajuće metode i protokoli, primenjuju se metode i protokoli Referentne laboratorije Evropske unije za TSE (u daljem tekstu: Referentna laboratorija EU), kako bi se obezbedilo da se uzorkovanje vrši u skladu sa ovim pravilnikom.
2. Dijagnostički postupci kod goveda
Uzorci koji su uzeti od goveda, kod kojih se TSE ne može isključiti, odmah se ispituju radi potvrde bolesti, primenom najmanje jedne od sledećih potvrdnih metoda u skladu sa protokolom Priručnika OIE, i to:
1) imunohistohemijska metoda (IHH);
2) SAF-imunobloting ili alternativna metoda, u skladu sa Priručnikom OIE;
3) dokazivanje karakterističnih fibrila elektronskom mikroskopijom;
4) patohistološko ispitivanje;
5) kombinacija brzih testova iz Priloga 1.
Ako je rezultat patohistološkog ispitivanja negativan ili se ne može izvesti zaključak, tkivo takvog uzorka dalje se ispituje nekom drugom potvrdnom metodom i protokolom.
Brzi testovi iz Priloga 1. mogu se koristiti za primarni skrining sumnjivih slučajeva i radi daljeg ispitivanja, ako je rezultat ispitivanja pozitivan ili se ne može izvesti zaključak, u skladu sa uputstvom Referentne laboratorije EU, i ako:
1) se potvrđivanje vrši u nacionalnoj referentnoj laboratoriji za TSE;
2) je jedan od dva brza testa Western blot;
3) drugi brzi test koji će se koristiti:
(1) uključuje negativno tkivo kao kontrolno tkivo i goveđi BSE uzorak kao tkivo za pozitivnu kontrolu,
(2) je tip testa drukčiji od onog koji je korišćen u primarnom skriningu;
4) je Western blot korišćen kao prvi brzi test, u kom slučaju rezultat toga testa treba da bude dokumentovan i dostavljen nacionalnoj referentnoj laboratoriji za TSE;
5) rezultat primarnog skrininga nije potvrđen brzim testom, u kom slučaju ispitivanje se vrši drugom potvrdnom metodom. Ako je korišćena patohistološka metoda, a rezultat je negativan ili se iz njega ne može izvesti zaključak, tkiva se dalje ispituju nekom drugom potvrdnom metodom i protokolom.
Ako je rezultat jednog od potvrdnih ispitivanja iz stava 1. ovog člana pozitivan, životinje koje su uzorkovane za dijagnostička ispitivanja smatraju se pozitivnim slučajevima na BSE.
Uzorci koji su uzeti od goveda prilikom sprovođenja monitoringa, ispituju se brzim testom iz Priloga 1.
Ako je rezultat brzog testa pozitivan ili se iz njega ne može izvesti zaključak, uzorak se odmah ispituje u skladu sa članom 67. ovog pravilnika.
Ako je rezultat brzog testa pozitivan ili se iz njega ne može izvesti zaključak i ako je rezultat jedne od potvrdnih metoda ispitivanja iz člana 67. stav 1. ovog pravilnika pozitivan, životinja se smatra pozitivnim slučajem BSE.
3. Dijagnostički postupci kod ovaca i koza
Uzorci koji su uzeti od ovaca i koza kod kojih se TSE ne može isključiti, odmah se ispituju radi potvrde bolesti, primenom najmanje jedne od sledećih potvrdnih metoda, u skladu sa protokolom Priručnika OIE, i to:
1) imunohistohemijska metoda (IHH);
2) SAF-imunobloting ili alternativna metoda;
3) dokazivanje karakterističnih fibrila elektronskom mikroskopijom;
4) patohistološko ispitivanje.
Ako je rezultat patohistološkog ispitivanja negativan ili se ne može izvesti zaključak, tkivo takvog uzorka dalje se ispituje drugom potvrdnom metodom i protokolom.
Brzi test iz Priloga 1. može se koristiti za primarni skrining sumnjivih slučajeva i ne može se koristiti za dalje ispitivanje radi potvrđivanja rezultata.
Ako je rezultat brzog testa u primarnom skriningu sumnjivih slučajeva pozitivan ili se iz njega ne može izvesti zaključak, tkivo uzorka ispituje se jednom od potvrdnih metoda iz stava 1. ovog člana. Ako je za ispitivanje primenjena patohistološka metoda, a rezultat je negativni ili se iz njega ne može izvesti zaključak, tkivo uzorka dalje se ispituje drugom potvrdnom metodom i protokolom.
Ako je rezultat jedne od potvrdnih metoda iz stava 1. ovog člana pozitivan, životinja se smatra pozitivnim slučajem TSE i uzorak se dalje ispituje u skladu sa uslovima koji se primenjuju za dodatno ispitivanje pozitivnih slučajeva TSE.
b) Monitoring TSE kod ovaca i koza
Uzorci koji su uzeti od ovaca i koza prilikom sprovođenja monitoringa, ispituju se brzim testom iz Priloga 1, korišćenjem odgovarajućih metoda i protokola, u skladu sa uputstvom Referentne laboratorije EU, radi otkrivanja svih poznatih sojeva TSE.
Ako je rezultat brzog testa pozitivan ili se ne može izvesti zaključak, uzorkovano tkivo odmah se ispituje primenom neke od potvrdnih metoda, i to imunocitohemijskom, imunoblotingom ili dokazivanjem karakterističnih fibrila elektronskim mikroskopom. Ako je rezultat potvrdne metode ispitivanja negativan ili se ne može izvesti zaključak, primenjuje se dodatno ispitivanje, u skladu sa uputstvom Referentne laboratorije EU.
U slučaju da je rezultat jednog od potvrdnog ispitivanja pozitivan, životinja se smatra pozitivnim slučajem TSE.
v) Dodatno ispitivanje pozitivnih slučajeva TSE
Dodatno ispitivanje pozitivnih slučajeva TSE obuhvata:
1) primarno molekularno ispitivanje diskriminatornim imunobloting testovima;
2) međulaboratorijsko ispitivanje (ring test) sa dodatnim metodama molekularnog testiranja.
Ako je neophodno dodatno ispitivanje, uzorci koji su uzeti od klinički sumnjivih životinja i životinja koje su ispitane prilikom sprovođenja monitoringa, a čiji rezultat dijagnostičkog ispitivanja je pozitivan slučaj TSE koji nije slučaj atipične ovčije svrabeži, upućuju se na ispitivanje primarnim molekularnim metodama tipizacije.
Uzorci koji potiču od životinja kod kojih je potvrđen TSE, a ne može se isključiti BSE primenom primarnog molekularnog ispitivanja diskriminatornim imunobloting testovima, u skladu sa uputstvom Referentne laboratorije EU, upućuju se odmah na međulaboratorijsko ispitivanje (ring test) sa dodatnim metodama molekularnog testiranja.
g) Čuvanje podataka u vezi sa dijagnostičkim postupcima
Laboratorija koja obavlja dijagnostičko ispitivanje evidenciju sa podacima o dijagnostičkom ispitivanju i, ako je primenjivo, parafinske blokove i fotografije ("filmove") Western blot testova čuva sedam godina.
Danom stupanja na snagu ovog pravilnika prestaju da važe tač. 1, 2. i 4, tačka 9. stav 2, tač. 15, 16, 17. i 18. Naredbe o preduzimanju mera za sprečavanje pojave, otkrivanje, sprečavanja širenja, suzbijanje i iskorenjivanje transmisivnih spongioformnih encefalopatija ("Službeni glasnik RS", br. 17/06, 110/06, 52/07 i 41/10).
Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije", osim čl. 17-45. ovog pravilnika koji se primenjuju od 1. aprila 2011. godine i člana 64. ovog pravilnika koji se primenjuje od 1. januara 2013. godine.
BRZI TESTOVI
1. Brzi testovi za monitoring BSE kod goveda su:
1) imunobloting u skladu sa Western bloting procedurom za detekciju Proteinaza K rezistentnog fragmenta PrPRes otpornog na proteaze (Prionics-Check- Western test);
2) hemiluminiscentni ELISA test koji uključuje proceduru ekstrakcije i ELISA tehniku, koja koristi pojačani hemiluminiscentni reagens (Enfer test & Enfer TSE Kit verzija 2.0, automatizovano pripremanje uzoraka);
3) imunološko određivanje na bazi mikroploča za otkrivanje PrPSc (Enfer TSE verzija 3);
4) sendvič imunoesej za PrPRes detekciju sa kitom TeSeE SAP koja se sprovodi posle faze denaturacije i koncentracije sa purifikacionim kitom TeSeE (Bio-Rad TeSeE brzi test);
5) imunološko određivanje na bazi mikroploča (ELISA) koji otkriva Proteinaza K rezistentni PrPRes sa monoklonskim antitelima (Prionics-Chek LIA test);
6) imunoesej korišćenjem hemijskih polimera za selektivno prihvatanje PPrPSc i monoklonsku detekciju antitela koja je usmerena na očuvane regije PrP molekule (IDEXX HerdChek BSE Antigen Test Kit, EIA);
7) "lateral flow" imunoesej korišćenjem dva različita monoklonska antitela za utvrđivanje Proteinaza K - rezistentnih PrP fragmenta (Prionics Check PrioSTRIP);
8) dvostrani imunoesej korišćenjem dva različita monoklonska antitela usmerenih na dva epitopa prisutnih u visoko preklopljenom stanju goveđeg PrPSc (Roboscreen Beta Prion BSE EIA Test Kit);
9) sendvič ELISA za utvrđivanje Proteinaza K rezistentnog PrPSc (Roche Applied Science PrionScreen).
2. Brzi testovi za monitoring TSE kod ovaca i koza su:
1) sendvič imunoesej za PrPRes detekciju sa kitom TeSeE SAP koja se sprovodi posle faze denaturacije i koncentracije sa purifikacionim kitom TeSeE (Bio-Rad TeSeE brzi test);
2) sendvič imunoesej za PrPRes detekciju sa kitom TeSeE ovca/koza koja se sprovodi posle faze denaturacije i koncentracije sa purifikacionim kitom TeSeE ovca/koza (Bio-Rad TeSeE ovca/koza brzi test);
3) hemiluminiscentni ELISA test koji uključuje proceduru ekstrakcije i ELISA tehniku, koja koristi pojačani hemiluminiscentni reagens (Enfer TSE Kit verzija 2.0);
4) imunološko određivanje na bazi mikroploča za otkrivanje PrPSc (Enfer TSE verzija 3);
5) imunoesej korišćenjem hemijskih polimera za selektivno prihvatanje PPrPSc i monoklonsku detekciju antitela koja je usmerena za očuvane regije PrP molekule (IDEXX HerdChek BSE Antigen Test Kit, EIA);
6) imunobloting u skladu sa Western bloting procedurom za detekciju Proteinaza K rezistentnog fragmenta PrPRes otpornog na proteaze (Prionics-Check- Western, test za male preživare);
7) imunološko određivanje na bazi mikroploča hemiluminiscentni imunoesej koji otkriva Proteinaza K rezistentni PrPSc (Prionics-Chek LIA test za male preživare).
METODA KLASIČNE MIKROSKOPIJE ZA DIJAGNOSTIČKO ISPITIVANJE HRANE ZA ŽIVOTINJE
Ovom metodom utvrđuje se prisustvo sastojaka životinjskog porekla, koji predstavljaju proizvode dobijene preradom tela i delova tela sisara, živine i ribe u hrani za životinje, čime se hrana kontroliše u cilju prevencije TSE.
Zavisno od prirode sastojaka životinjskog porekla, u hrani za životinje detektuju se vrlo male količine (<0,1%).
Reprezentativni uzorak koji je podvrgnut odgovarajućoj pripremi koristi se za identifikaciju. Ovaj protokol odgovara za hranu za životinje sa nižim nivoom vlage. Hranu koja sadrži više od 14% vlage treba prethodno osušiti. Specijalne vrste hrane ili materija (npr. masti, ulja) zahtevaju poseban tretman, u skladu sa tačkom 9. ovog priloga. Sastojci životinjskog porekla identifikuju se na osnovu tipičnih, mikroskopski uočljivih karakteristika (tj. mišićna vlakna i drugi mesni delovi, hrskavice, kosti, rožine, dlake, čekinje, krv, perje, ljuske jajeta, riblje kosti, ljušture).
Identifikaciju treba obaviti u obe frakcije uzorka: prosejanoj i koncentrovanom sedimentu.
4.1. Sredstva za natapanje
4.1.1. Hlor hidrat (vodeni, 60% w/v),
4.1.2. Baza (NaOH 2,5% w/v ili KOH 2,5% w/v) za prosejane frakcije,
4.1.3. Parafinsko ulje ili glicerol (viskozitet: 68-81) za opservaciju sedimenta pod mikroskopom;
4.2. Sredstva za ispiranje
4.2.1. Alkohol, 96%,
4.2.2. Aceton;
4.3. Sredstvo za koncentraciju
4.3.1. Tetrahloretilen (gustina 1,62);
4.4. Reagensi za bojenje
4.4.1. Jod/kalijum jodid rastvor (rastvoriti 2 gr kalijum jodida u 100 ml vode a dodati 1 gr joda tokom frekventnog šejkiranja),
4.4.2. Alizarin crveno (razrediti 2,5 ml 1M hidrohlorne kiseline u 100 ml vode i dodati 200 mg alizarin crvenog ovom rastvoru),
4.4.3. Cistin reagens (2 gr olovo acetata, 10 gr NaOH/100 ml H2O),
4.4.4. Jod/kalijum jodid rastvor (rastvoren u 70% etanolu);
4.5. Reagensi za izbeljavanje
4.5.1. Komercijalni natrijum hipohlorit rastvor (9,6% aktivnog hlora).
5.1. Analitička vaga (tačnost 0,01 gr, osim za koncentrovani sediment: 0,001 gr),
5.2. Pribor za mlevenje (mlin ili avan, naročito za hranu koja sadrži >15% masti),
5.3. Sito promera okaca 0,50 mm maksimum,
5.4. Levak za odvajanje ili konusna čaša sa postoljem,
5.5 Stereomikroskop (minimum 40 x uveličanje),
5.6. Klasičan mikroskop (minimum 400 x uveličanje), klasično ili polarizovano osvetljenje,
5.7. Standardno dijagnostičko posuđe.
Sva oprema treba da bude potpuno očišćena.
Levkovi za odvajanje i posuđe zahtevaju pranje u mašini za pranje.
Sita zahtevaju čišćenje upotrebom četke sa tvrdim dlakama.
Peletirana hrana može da se prethodno proseje, ako se obe frakcije analiziraju kao zasebni uzorci.
Najmanje 50 gr uzorka treba tretirati (usitniti pažljivo koristeći odgovarajuću opremu za to, ako je potrebno postići odgovarajuću strukturu). Iz usitnjenog materijala dva reprezentativna dela treba uzeti, jedan za frakciju za prosejavanje (najmanje 5 gr), a drugi za koncentrovani sediment (najmanje 5 gr). Bojenje reagensima može dodatno da bude primenjeno za identifikaciju.
U cilju ukazivanja na prirodu animalnih proteina i porekla partikula, pomoćni sistem može biti upotrebljen i referentni uzorci dokumentovani.
6.1. Identifikacija sastojaka animalnog porekla u prosejanoj frakciji
Najmanje 5 gr uzorka se proseje kroz sito u dve frakcije.
Prosejana frakcija sa velikim partikulama (ili reprezentativni deo frakcije) nanosi se kao tanak sloj na odgovarajuću podlogu i sistematično pregleda pod stereomikroskopom na različitim uveličanjima.
Preparati napravljeni iz prosejane frakcije sa finim sitnim partikulama posmatraju se sistematično pod klasičnim mikroskopom na različitim uveličanjima.
6.2. Identifikacija sastojaka animalnog porekla iz koncentrovanog sedimenta
Najmanje 5 gr (tačnost 0,01) uzorka prebaciti u levak za odvajanje ili konusnu čašu sa postoljem i tretirati sa najmanje 50 ml tetrahloretilena. Ovo treba šejkirati ili mešati više puta.
Ako se koristi levak za odvajanje, sediment treba ostaviti da stoji određeno vreme (najmanje 3 minuta) pre odvajanja sedimenta. Ponoviti šejkiranje i sediment ostaviti da odstoji još najmanje 3 minuta. Ponovo treba odvojiti sediment.
Ako se koristi otvorena čaša, sediment treba ostaviti da odstoji najmanje pet minuta pre odvajanja.
Kompletan sediment treba osušiti i potom izmeriti (tačnost 0,001). Merenje je potrebno jedino ukoliko se zahteva procena. Ako se sediment sastoji iz mnogo velikih partikula može se prosejati u dve frakcije. Osušeni sediment treba pregledati na prisustvo kostiju pod stereomikroskopom i klasičnim mikroskopom.
6.3. Upotreba sredstava za natapanje i reagenasa za bojenje
Mikroskopska identifikacija sastojaka animalnog porekla može da bude potpomognuta upotrebom specijalnih sredstava za natapanje i reagenasa za bojenje.
Chloral hydrate (4.1.1): Pažljivim zagrevanjem ćelijska struktura može da se vidi jasnije jer zrnca skroba želatiniziraju i uklanja se nepoželjni sadržaj ćelija.
Baza (4.1.2): Natrijum hidroksid ili kalijum hidroksid uklanjaju sastojke hrane, omogućavajući detekciju mišićnih vlakana, dlaka i drugih keratinskih struktura.
Parafinsko ulje ili glicerol (4.1.3): Koštane strukture mogu se dobro identifikovati u ovim sredstvima jer većina lakuna ostaje ispunjena vazduhom i izgledaju kao crne rupe oko 5-15 μm.
Jod/kalijum jodid rastvor (4.4.1): Koristi se za detekciju skroba (plavoljubičasta boja) i proteina (žutonarandžasta boja). Rastvori mogu da se razrede ako je potrebno.
Alizarin crveni rastvor (4.4.2): Crveno/roze bojenje kostiju, ribljih kostiju i ljuštura. Pre sušenja sedimenta, ceo sediment treba da se prebaci u staklene tube i ispere dva puta sa približno 5 ml alkohola (svaki put je potrebno upotrebiti vortex, rastvor treba ostaviti da miruje oko jedan minut i prosuti). Pre upotrebe ovog reagensa za bojenje, sediment treba izbeleti dodavanjem 1 ml natrijum hipohlorit solucije. Reakcije se ne prekida 10 minuta. Tube treba napuniti vodom, sediment treba ostaviti 2 do 3 minuta, pa vodu i suspendovane partikule odasuti. Sediment treba isprati još dva puta sa 10 ml vode (upotrebiti vortex, ostaviti da se umiri, pa vodu odasipati svaki put). Dve do 10 ili više kapi (u zavisnosti od količine ostataka) alizarin crvenog rastvora treba dodati. Ovo šejkirati i dozvoliti nekoliko sekundi da se reakcija ispolji. Obojeni sediment treba isprati dva puta sa približno 5 ml alkohola, a a zatim jednom acetonom (svaki put koristiti vortex, a rastvor ostavljati da se umiri oko jedan minut i odasipati). Sediment je zatim spreman za sušenje.
Cistin reagens (4.4.3): Pažljivim zagrevanjem, elementi koji sadrže cistin (dlake, perje i dr.) postaju crnobraon.
6.4. Pregled hrane koja potencijalno sadrži riblje brašno
Najmanje jedan preparat (pločicu) treba pregledati iz fine prosejane frakcije i iz fine frakcije sedimenta pod klasičnim mikroskopom.
Tamo gde se deklaracijom navodi da sastav uključuje riblje brašno, ili se sumnja na prisustvo ribljeg brašna ili je riblje brašno detektovano u prvobitnom pregledu, treba analizirati najmanje dva dodatna preparata fine prosejane frakcije originalnog uzorka i ukupne sediment frakcije.
Procedure opisane u ovoj tački koriste se kada se sprovodi zvanična analiza u cilju procene prisustva i količine sastojaka životinjskog porekla.
Kalkulacija se jedino može obaviti ukoliko sastojci animalnog porekla sadrže fragmente kostiju.
Fragmenti kostiju kopnenih toplokrvnih vrsta (tj. sisara i ptica) mogu da se razlikuju od različitih tipova ribljih kostiju na mikroskopskim preparatima po tipičnim lakunama. Proporcija sastojaka animalnog porekla u uzorku procenjuje se uzimanjem u obzir:
- procenjenu proporciju (masa %) fragmenata kostiju u koncentrovanom sedimentu i
- proporciju (masa %) kostiju u elementima animalnog porekla.
Procena se bazira na najmanje tri (ako je moguće) preparata i najmanje pet polja po preparatu. U potpunim smešama koncentrovani sediment sadrži po pravilu ne samo kosti kopnenih životinja i riblje kosti, već i druge partikule velike specifične težine, npr. minerale, pesak, lignifikovane biljne fragmente i sl.
7.1. Procenjena vrednost procenta fragmenata kostiju
- % fragmenata kopnenih kostiju = (S x c)/W,
- % ribljih kostiju i fragmenata ljuštura = (S x d)/W.
(S = masa sedimenta (mg), c = korektivni faktor (%) za procenjeni odnos kostiju kopnenih životinja u sedimentu, d = korektivni faktor (%) za procenjeni odnos ribljih kostiju i fragmenata ljuštura u sedimentu, W = masa uzorka za sedimentaciju (mg)).
7.2. Procenjena vrednost elemenata animalnog porekla
Proporcija kostiju u proizvodima životinjskog porekla može veoma da varira. (Procenat kostiju u koštanom brašnu je 50-60 %, a u mesnom brašnu 20-30 %, u ribljem brašnu sadržaj kostiju i ljuštura varira u zavisnosti od kategorije i porekla ribljeg brašna, obično 10-20 %).
Ako je tip brašna životinjskog porekla prisutnog u uzorku poznat, moguće je proceniti sadržaj:
- procenjen sadržaj elemenata od proizvoda kopnenih životinja (%) = (S x c)/(W x f) x 100,
- procenjen sadržaj elemenata od ribljih proizvoda (%) = (S x d)/(W x f) x 100.
(S = masa sedimenta (mg), c = korektivni faktor (%) za procenjeni odnos kostiju kopnenih životinja u sedimentu, d = korektivni faktor (%) za procenjeni odnos ribljih kostiju i fragmenata ljuštura u sedimentu, f = korektivni faktor za odnos kostiju u elementima animalnog porekla u pregledanom uzorku, W = masa uzorka za sedimentaciju (mg)).
8. Iskazivanje rezultata pregleda
Izveštaj treba sadrži najmanje podatak o prisustvu elemenata poreklom iz brašna kopnenih životinja i iz ribljeg brašna. Različiti slučajevi treba da su iskazani na sledeći način:
8.1. U pogledu prisustva elemenata poreklom od kopnenih životinja:
- kako je utvrđeno upotrebom mikroskopa, nema elemenata poreklom od kopnenih životinja u dostavljenom uzorku, ili
- kako je utvrđeno upotrebom mikroskopa, elementi poreklom od kopnenih životinja nađeni su u dostavljenom uzorku.
8.2. U pogledu prisustva ribljeg brašna:
- kako je utvrđeno upotrebom mikroskopa, nema elemenata poreklom od riba u dostavljenom uzorku, ili
- kako je utvrđeno upotrebom mikroskopa, elementi poreklom od riba nađeni su u dostavljenom uzorku.
U slučaju da su elementi poreklom od riba ili kopnenih životinja pronađeni, izveštaj o rezultatu pregleda, ako je potrebno, može dalje da navodi procenjenu količinu detektovanih elemenata (x %, <0,1%, 0,1-0,5%, 0,5-5% ili >5%), dalje određivanje vrste kopnene životinje, ako je moguće i identifikovanih partikula životinjskog porekla (mišićna vlakna, hrskavice, kosti, rožine, dlake, čekinje, krv, perje, ljuske jajeta, riblje kosti, ljušture).
Kada je količina sastojaka životinjskog porekla procenjena, korektivni faktor f treba pomenuti.
Kada su elementi kostiju kopnenih životinja identifikovani, izveštaj treba da sadrži dodatnu klauzulu: "Mogućnost da su gore pomenuti elementi poreklom od sisara ne može biti isključena".
Dodatna klauzula nije potrebna kada su fragmenti kostiju kopnenih životinja specificirani kao fragmenti poreklom od živine ili sisara.
9. Opcioni protokol za analizu masti i ulja
Sledeći protokol može se upotrebiti za analizu masti ili ulja:
- ako je mast čvrste konzistencije, zagreva se npr. u mikrotalasnoj rerni dok ne postane tečna,
- pipetom 40 ml masti prebaci se sa dna uzorka u tubu za centrifugiranje,
- centrifugirati 10 minuta na 4000 rpm,
- ako je mast čvrsta posle centrifugiranja još jednom se zagreje u rerni dok ne postane tečna. Ponoviti centrifugiranje još 5 min na 4000 rpm,
- koristeći malu kašiku ili spatulu, jednu polovinu dekantovanih nečistoća prebaciti u malu petri šolju ili mikroskopsku pločicu za mikroskopsku identifikaciju mogućeg prisustva animalnih elemenata (mišićnih vlakana, perja, fragmenata kostiju). Kao sredstvo za natapanje preporučuje se parafinsko ulje ili glicerol,
- ostatak nečistoća koristi se za sedimentaciju kako je opisano u tački 6.2.