STRATEGIJARAZVOJA GRADA BEOGRADA("Sl. list grada Beograda", br. 21/2011) |
kao zajednički usaglašen dokument grada i njegovih građana, u skladu sa kojim će planirati, uređivati i razvijati svoju budućnost, i na osnovu koga će uspostaviti sistem odgovornosti aktera za realizaciju prioriteta do 2016. godine.
Ova strategija ima srednjoročne ciljeve, ali će njeno izvršavanje biti predmet stalnog usaglašavanja i kontrole, osebno u delu strateških prioriteta, o čemu će gradonačelnik jedanput godišnje izveštavati Skupštinu grada. Svaka naredna uprava grada ima pravo i mogućnost da preispita ciljeve, politike i, naročito, strateške prioritete, uz mogućnost da (a) zadrži odredbe ove strategije; (b) da ih izmeni i dopuni, ili (v) izvrši potpunu reviziju, uz čvrstu argumentaciju, poštujući stečene obaveze u realizaciji određenih programa i kapitalnih projekata ove strategije.
U toku izrade Strategije obavljene su konsultacije sa glavnim akterima u razvoju grada da bi zaključivanje bilo zasnovano na objektivnim osnovama, kao i sa četiri eminentna inostrana eksperta iz Beča, Drezdena, Budimpešte i Soluna. Osim toga, anketirani su građani, čiji su stavovi doprineli realnijem ocenjivanju i zaključivanju o problemima razvoja grada Beograda i prioritetima opština. Ova strategija je rađena uz stalno usaglašavanje sa usvojenim strategijama i strateškim planovima republike i grada Beograda, posebno sa Regionalnim prostornim planom administrativnog područja Beograda i Generalnim planom grada Beograda, čija su relevantna rešenja, posebno za organizaciju prostora, infrastrukturu i saobraćaj, ugrađena u ovaj dokument.
U skladu sa usvojenom metodologijom rada na pripremi Strategije sintezne teme su: a) ekonomski razvoj, b) socijalni razvoj, v) održiva prirodna i životna sredina, g) urbani razvoj i identitet, d) razvoj saobraćaja, đ) razvoj tehničke infrastrukture i energetska održivost, e) institucionalni razvoj. Strategija je formulisana u integralnom postupku, nakon usaglašavanja svih učesnika u njenoj izradi, odnosno nakon usaglašavanja međusobnih uticaja navedenih tema. Zaključna ocena je da je grad Beograd u kritičnom periodu na kraju 20. veka izgubio visoki rang jedne od evropskih metropola i veze sa evropskim okruženjem, da je bio isključen iz procesa evropskih integracija u kome su se sa manje ili više uspeha našle sve evropske metropole, ali da je početkom 21. veka, u periodu rehabilitacije, stekao epitet grada budućnosti južne Evrope. Ovakav laskavi status je šansa ali istovremeno i izazov Upravi da ga u perspektivi svojim rezultatima i opravda.
Ova strategija, koja je predmet usvajanja Skupštine grada Beograda, rezultat je četvorogodišnjeg rada i bazirana je na tri opsežna materijala koji čine njegovu dokumentacionu osnovu:
- Izveštaj o stanju grada Beograda, 2006.
- SWOT analiza u integralnom obliku, 2007.
- Nacrt strategije razvoja grada Beograda, 2008.
REGIONALNI ASPEKT RAZVOJA GRADA BEOGRADA
Grad Beograd ima višestruku ulogu i značenje u Republici Srbiji. Najpre ima značenje najsnažnijeg funkcionalnog područja, koje u republici učestvuje sa 41% preduzeća i 40,2% zaposlenih. U odnosu na druge regione Srbije, a prema Zakonu o regionalnom razvoju, grad Beograd ima najmanju teritoriju (3222,7 km2), ali najveću koncentraciju stanovništva (oko 538 st/km2) i preduzeća sa više od 10 zaposlenih (1,42/ km2), izgrađenih stanova na 1.000 km2 (2355).1 Grad Beograd ima najveću koncentraciju naučnih, stručnih, intelektualnih, kulturnih i servisnih kapaciteta, sa razvijenom infrastrukturom i potencijalima u oblasti informacionih tehnologija, komunikacija i visokoakumulativnih i kreativnih industrija, usluga i javnih službi, uz veoma značajnu geostratešku poziciju na reci Dunav, koridoru 7 i koridoru 10.
Beograd istovremeno predstavlja i snažnu konstelaciju urbanih, poluurbanih i seoskih naselja, organizovanih u 17 gradskih opština. Napokon, grad Beograd, kao glavni grad Republike Srbije, predstavlja i centar državne administracije, državnih institucija, kao i većeg broja međunarodnih institucija.
Prema evropskoj nomenklaturi metropolitena, sa takvim kapacitetima grad Beograd ima kategoriju MEGA4 sa potencijalima za MEGA3.
Zakonom o regionalnom razvoju grad Beograd je dobio status regiona (region Beograd) kao statističke i funkcionalne teritorijalna celine, koja se uspostavlja za potrebe planiranja i sprovođenja politike regionalnog razvoja. Time je dobio na značaju kao celina koja ima određeni stepen autonomije da upravlja svojim razvojem.
Radi svega navedenog, grad Beograd u pogledu svog prostornog, privrednog i socijalnog razvoja, sa stanovišta interesa republike ali i sopstvene lokalne samouprave, nužno mora da vodi računa o tri dimenzije regionalnog karaktera: intraregionalnoj, regionalnoj i interregionalnoj.
__________
1 Izvor: Republički zavod za razvoj, Beograd, 2010. i Zavod za informatiku i statistiku, Beograd, 2010.
INTRAREGIONALNA I REGIONALNA DIMENZIJA RAZVOJA GRADA BEOGRADA
Prema Zakonu o teritorijalnoj organizaciji (2007) i Statutu grada, grad Beograd danas čini utvrđenu celovitu jedinicu lokalne samouprave, administrativno podeljenu u 17 gradskih opština. Prema Zakonu o regionalnom razvoju (2009) grad Beograd ima istovremeno i status regiona. Poredeći grad Beograd sa drugim metropolama u ovom delu Evrope2, ključnu razliku predstavlja činjenica da u svom sastavu ima 6 morfološki celovitih gradskih naselja (Beograd sa Zemunom i Novim Beogradom, Obrenovac, Lazarevac, Mladenovac, Grocka i, uslovno, Borča) sa pripadajućim katastarskim opštinama, i preko 140 seoskih ili poluurbanih naselja. Ovako složen sistem heterogenih, jače ili slabije povezanih gradskih i seoskih naselja, od kojih gradska imaju i svoje komunalne podsisteme, proizvodi složene i delimično neujednačene veze i odnose. Ovo se indirektno odnosi na efikasnost izgradnje privredne i druge infrastrukture i suprastrukture, razvoj i dostupnost javnih službi, ali i na demografske procese, dnevne migracije, procese urbanizacije prigradskih delova, razvoj privrednih aktivnosti i druga obeležja funkcionisanja naselja.
Specifičnosti tri geografske celine: sremske, šumadijske i banatske, i njihova povezanost sa Beogradom kao najvećim i najopremljenijim naseljem, imaju znatan uticaj na procese deagrarizacije, industrijalizacije, kretanja, i usluživanja stanovnika. Prividno razvijena funkcijska struktura naselja uglavnom je posledica velikih dnevnih migracija, pretežno ka Beogradu ili kolubarskom rudarsko - energetskom kompleksu. Naselja koja se nalaze periferno u odnosu na Beograd imaju i svoje specifičnosti u pogledu fizičke organizacije, odnosa prema prirodnom okruženju, opremljenosti i privrednim osobinama, što upućuje na mogućnost organizovanja nižeg nivoa upravljanja. Geografski, statistički, funkcionalni i administrativni kriterijumi, funkcijska povezanost i tradicija, mogu da posluže kao osnov za buduću administrativno-teritorijalnu reorganizaciju grada Beograda, otvarajući put ka boljem organizovanju i jačanju beogradskog metropolitena odnosno grada - regiona u perspektivi. Ista organizacija bi bila u skladu sa kriterijumima za statističke jedinice EUROSTAT odnosno sa NSTJ sistemom u Srbiji.3
Region Beograd kao NSTJ2, a zajedno sa regionom Vojvodina NSTJ1, bi mogao da ima razvojnu funkciju u evropskoj regionalnoj konstelaciji i, u perspektivi, pristup strukturnim fondovima Evropske unije sa velikim projektima regionalnog značaja.4 Prema regionalnoj i kohezionoj politici Evropske unije i ciljevima ka kojima je usmerena, grad Beograd može uslovno da računa na sredstva iz ciljeva 1 i 2 koja se daju za pomoć regionima čiji je BDP po glavi stanovnika ispod 75% proseka Unije i u kojima je došlo do krize i gašenja postojeće industrije (kao na primer u Rakovici, Mladenovcu i Obrenovcu).5
Grad Beograd, sa svojom pozicijom, veličinom i značajem, vrši značajan funkcionalni uticaj na svoje okruženje, razvijajući privredne, kulturne, socijalne i tehničke veze sa opštinama i gradovima. Funkcionalno se povezujući sa okruženjem, predstavlja dominantno metropolitensko područje u Srbiji sa osobinama grada - regiona, razvijajući manje više spontanu funkcionalno-ekonomsku teritoriju, dinamičnu i promenljivu. Kao grad - region u budućnosti može da razvije svoju ekonomsku teritoriju zasnovanu na povezivanju proizvodnog i naučnog sektora, veletrgovini, kreativnom preduzetništvu, ali i političku teritoriju zasnovanu na sistemu dogovaranja i zajedničkog odlučivanja sa opštinama i gradovima u funkcionalnom okruženju.
Funkcionalno-ekonomski prostor grada Beograda danas čini grad sa svojih 17 gradskih opština, i susedni gradovi i opštine Pančevo, Smederevo, Smederevska Palanka, Aranđelovac, Ub, Lajkovac, Vladimirci, Pećinci, Ruma i Stara Pazova. Funkcije koje ih povezuju su jače ili slabije, zavisno od ekonomske i političke situacije.
Sa opštinama Pančevo i Smederevo veze se uspostavljaju i mogu dalje razvijati u oblastima: poljoprivredne proizvodnje i snabdevanja Beograda; razvoja i unapređenja saobraćajnih veza, autoputskog pravca E-70, putnog i železničkog saobraćaja izgradnjom mosta kod Vinče, telekomunikacija (koridor 7); povezivanja luka Pančevo, Beograd i Smederevo u jedinstveni moćni multimodalni čvor; unapređenja međugranskih industrijskih veza; zaštite, uređenja i razvoja rečnih ostrva u rekreativne namene za tri grada; povezivanja turističko-rekreativnih zona i kulturne i turističke ponude duž Dunava; ekološke zaštite i koordiniranja programa zaštite i monitoringa, itd.
Sa opštinom Smederevska Palanka saradnja treba da se zasniva na korišćenju poljoprivrednih potencijala za snabdevanje Beograda hranom; korišćenju mineralne i termomineralne vode i razvoju posebnih vrsta turizma; razvoju metaloprerađivačke i industrije šinskih vozila uz angažovanje tehnoloških kapaciteta Beograda, itd. Sa opštinom Ub, potrebno je koordinisati energetske potencijale sa opštinama Obrenovac i Lazarevac; raditi na interesnom povezivanju ruralnih područja sa opštinom Obrenovac; definisati zajednički, regionalni sistem za odlaganje čvrstog otpada sa opštinama Lazarevac i Obrenovac, itd. Sa opštinama Ruma, Pećinci i Stara Pazova potrebna je saradnja na programiranju i realizaciji sadržaja duž koridora 10 i 10b u pravcu Beograda; razvoju turističkih potencijala koji uključuju i ruralno zaleđe Rume u pravcu Fruške gore, pre svega, ali i prema Savi i Surčinu i na interesnom povezivanju na osnovu poljoprivrede. Ovako razgranate veze i međuuticaji grada Beograda, kao administrativne celine, sa opštinama i gradovima u okruženju ukazuju na neophodnost jače kontrole urbanizacije metropolitenskog područja, u saradnji svih opština i gradova kojih se to tiče.
Međutim, od posebnog značaja za regionalni razvoj grada Beograda, ali i za ukupni razvoj Republike Srbije, je činjenica da se na relativno bliskoj udaljenosti, na istim koridorima 7 i 10, nalazi grad Novi Sad, drugi po veličini u Srbiji, funkcionalno urbano područje međunarodnog značaja, koje se u zoni opštine Inđija preklapa sa metropolitenskim područjem grada Beograda.6 Ova dva najsnažnija metropolitena Srbije, u značajnoj meri funkcionalno povezana, treba posmatrati kao ključnu razvojnu osovinu Srbije. Planski organizovanijim i politički usklađenijim povezivanjem ova dva metropolitena u jedinstveni grad - region, ovo područje može da postane jedna od "kapija" Evrope, sa autonomnom snagom za učešće u sve jačoj regionalnoj i globalnoj konkurenciji. Aerodromi u Surčinu i Batajnici, luke u Novom Sadu i Beogradu, sa lukom u Pančevu, moderna industrija na području Gornjeg Zemuna, Batajnice, Nove i Stare Pazove i Inđije, logistički i transportni centri, telekomunikacioni centri, snažne kulturne, obrazovne i zdravstvene ustanove zajedno sa razvijenom infrastrukturom i ljudskim potencijalom, otvaraju veliku šansu za bolje pozicioniranje oba grada među metropolitenskim područjima Evrope.
__________
2 Gradovi kao što su Sofija, Budimpešta ili Beč imaju status autonomnih regiona NSTJ2 ali bez drugih naselja na svojoj teritoriji.
3 NSTJ/NUTS - nomenklatura statističkih teritorijalnih jedinica - geoprostorni standard koji se koristi pri podelama teritorije neke države u statističke svrhe. Od strane EUROSTAT-a, utvrđena su tri nivoa NSTJ koji se primenjuju u svakoj zemlji članici Evropske unije.
4 Prema evropskoj nomenklaturi statističkih teritorijalnih jedinica za zemlje koje nisu članice Unije, NSTJ1 kategoriju čine teritorije između tri i sedam miliona stanovnika. Pošto Srbija ima preko sedam miliona nužno je da ima dve NSTJ1 jedinice.
5 Prema kohezionoj politici Evropske unije za period 2007-2013, cilj 1 obuhvata fond za regionalni razvoj, socijalni fond i kohezioni fond, cilj 2 obuhvata fond za regionalni razvoj i socijalni fond za jačanje regionalne konkurentnosti, a cilj 3 obezbeđuje podršku evropskoj teritorijalnoj kooperaciji.
6 Prema evropskoj klasifikaciji funkcionalnih urbanih područja (FUP) gradovi sa preko 250.000 stanovnika imaju kategoriju međunarodnog značaja, preko 100.000 imaju kategoriju nacionalnog značaja a od 50.000 do 100.000 stanovnika kategoriju regionalnog značaja.
INTERREGIONALNA DIMENZIJA RAZVOJA GRADA BEOGRADA
Pored međunarodnih evropskih projekata i teritorijalne kooperacije, kakvo je povezivanje više država oko velikih sistema kao što je reka Dunav, poseban značaj u današnjoj Evropi ima interregionalna kooperacija. Ovo podrazumeva povezivanje i kooperaciju regiona i gradova oko projekata od zajedničkog interesa. Programi interregionalne kooperacije kao što je INTERREG I, II, III otvorili su put saradnji u čitavoj Evropi, dok aktuelni INTERREG IV otvara put zajedničkoj temi pod nazivom teritorijalna kooperacija. Na toj osnovi regioni i veliki gradovi Evrope stiču mogućnosti za saradnju na projektima od zajedničkih interesa. Samim tim i grad Beograd, koji nije iskoristio svoje šanse u ranijim programima, treba da se uključi sa svojim problemima i interesima pre svega u saradnju sa podunavskim gradovima. Povezivanje ovih gradova podržaće strategija uređenja i razvoja koridora 7, odnosno zajednička strategija razvoja Podunavlja (projekat Donauregionen+ i Strategija razvoja Podunavlja koju sprema Evropska unija u kooperaciji sa svim dunavskim zemljama). Teme koje su od interesa za grad Beograda u ovom smislu su:
1. Projekti regionalnih inicijativa, koji obuhvataju razmenu iskustava i primera dobre prakse, kao i razvoj instrumenata za regionalnu politiku, i koji mogu da budu7:
- preduzetništvo i razvoj malih i srednjih preduzeća;
- razvoj inovacija i ekonomije znanja, što može da poveže intelektualne i tehničke kapacitete centralnih gradskih opština Beograda sa tehnološkim i industrijskim parkovima organizovanim izvan užeg građevinskog područja;
- razvoj informacionih sistema što bi doprinelo kvalitetnijem, racionalnijem i otvorenijem upravljanju gradom kao celinom.
2. Kapitalni projekti, koji obuhvataju teme i razmenu dobre prakse na projektima od značaja za prostorni razvoj grada ili regiona, a koji na prostoru Beograda mogu da budu:
- izgradnja obilaznice oko Beograda, i povezivanje sa evropskim koridorima sa novim mostovima na Dunavu;
- upravljanje i uređenje obala Save i Dunava i priobalja, veliki projekat Savskog amfiteatra;
- razvoj energetske infrastrukture i reorganizacija energetskog sektora radi obezbeđenja energetske efikasnosti i sigurnosti snabdevanja svih potrošača (izrada energetskog informacionog sistema, sprovođenje mera i formiranje fonda za energetsku efikasnost javnih i ostalih objekata, formiranje gradskog preduzeća za distribuciju gasa, preuzimanje ingerencija i unapređenje javne rasvete, definisanje mera za podsticaje za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora energije, naplata svih vidova energije prema stvarnom utrošku);
- razvoj turističke infrastrukture vezane za Dunav i Savu;
- razvoj naučno-istraživačke i inovacione infrastrukture;
- zaštita i uređenje životne sredine i kontrola uticaja na klimatske promene, sa kontrolom kvaliteta vode i načina upotrebe, odlaganje i prerada čvrstog otpada, odvođenje i prečišćavanje tečnog otpada, kontrola rizika od prirodnih nepogoda, eliminacija tzv. crnih tačaka.
Sve ove i slične teme su osnov za povezivanje grada Beograda sa drugim sličnim gradovima čime se utvrđuje u sistemu metropolitena Evrope.
__________
7 Prema programu INTERREG IV dva tipa projekata koje mogu da nude partneri javnog sektora iz regiona i gradova Evrope su (1) projekti regionalnih inicijativa, i (2) kapitalni projekti.
OCENA STANJA RAZVOJA GRADA BEOGRADA
Posledice dešavanja na kraju 20. veka, pogubne za strukturu i razvoj grada Beograda, ubrzano se saniraju na početku 21. veka, u najvećoj meri sopstvenim snagama, uz pomoć Republike Srbije kao i međunarodnih fondova i institucija.
Grad Beograd je postepeno vratio ugled evropske metropole, uspostavio prekinute veze sa okruženjem, uključuje se u proces regionalnih integracija i međunarodnu saradnju u privrednom, kulturnom i svakom drugom pogledu. Ovaj proces osvetljavaju veze uspostavljene sa gradovima Bečom, Barselonom, Sofijom, Budimpeštom, Londonom, Sankt Peterburgom, Moskvom, Čikagom, Sarajevom i drugim.
Unutar Republike Srbije, grad Beograd je reafirmisao ulogu glavnog grada ovaj put znatno manje države i zadržao funkciju sedišta državne administracije, iako nepotpuno raščišćenih odnosa između državnih i lokalnih nadležnosti u funkcionisanju, finansiranju i uređenju određenih sistema (železnice, rečne obale, delovi putne mreže i dr.).
Tabela 1: Statistička procena broja stanovnika grada Beograda po opštinama
Opština |
Godina |
Indeks rasta |
||||
2002. |
2005. |
2008. |
2011. |
2011/2005. |
2011/2002. |
|
Barajevo |
25000 |
24000 |
26000 |
26500 |
110,4 |
106 |
Voždovac |
157500 |
164000 |
168000 |
171000 |
104,3 |
108,6 |
Vračar |
60000 |
64000 |
66000 |
67500 |
105,5 |
112,5 |
Grocka |
79000 |
76000 |
80000 |
81000 |
106,6 |
102,5 |
Zvezdara |
142500 |
145000 |
151000 |
153000 |
105,5 |
107,4 |
Zemun |
160000 |
162000 |
168500 |
172000 |
106,2 |
107,5 |
Lazarevac |
59000 |
58000 |
59500 |
59500 |
102,6 |
100,8 |
Mladenovac |
53500 |
53000 |
54500 |
54500 |
102,8 |
101,9 |
Novi Beograd |
226500 |
234000 |
243000 |
246000 |
105,1 |
108,6 |
Obrenovac |
72000 |
70000 |
72500 |
73000 |
104,3 |
101,4 |
Palilula |
166500 |
168000 |
176000 |
189000 |
111,5 |
113,5 |
Rakovica |
105000 |
105000 |
109500 |
111500 |
106,2 |
106,2 |
Savski venac |
44500 |
46000 |
48500 |
49000 |
106,5 |
110,1 |
Sopot |
20500 |
20000 |
20500 |
20000 |
100 |
97,6 |
Stari grad |
59000 |
63000 |
65500 |
66000 |
104,8 |
111,9 |
Surčin |
40000 |
40000 |
41000 |
41500 |
103,7 |
101,2 |
Čukarica |
177500 |
180000 |
185000 |
189000 |
105 |
106,5 |
UKUPNO: |
1648000 |
1672000 |
1735000 |
1770500 |
105,9 |
107,4 |
Naselje Beograd |
1200000 |
1212000 |
1260000 |
1274000 |
105,1 |
106,2 |
Izvor: Zavod za informatiku i statistiku, Beograd, 2010.
Grad je u znatnoj meri promenio demografsku i socijalnu sliku i kvantitativno i kvalitativno. Veliki je broj izbeglih i interno raseljenih lica, ali i imigranata iz osiromašenih regiona Srbije, što veoma utiče na urbani red i identitet grada i pojedinih njegovih delova. Napori koje grad ulaže u tom smislu još uvek značajno prevazilaze ostvarene efekte, što se najviše odražava na neutvrđenu regulaciju, evidenciju i sanaciju bespravne gradnje, uklanjanje slamova, uređenje javnih prostora, čistoću, odnos prema komunalnim sistemima i dr.
Upotreba i uređenje ekoloških sistema stavljeni su pod kontrolu, zahvaljujući primeni zakona novije generacije. Međutim, nedovoljno kontrolisano korišćenje komunalnih sistema, nepoštovanje ekoloških i funkcionalnih kapaciteta gradskih fizičkih struktura, ugroženost površinskih i podzemnih voda i vazduha, neprimerena buka u pojedinim delovima grada, zagađenost i neuređenost rečnih obala, ugroženo poljoprivredno zemljište i druge pojave zahtevaju ne samo punu angažovanost gradskih institucija već, pre svega, apsolutno neophodan razvoj svesti svih aktera i građana grada Beograda.
Tabela 2: Srednje godišnje koncentracije SO2, čađi i NO2 (u μg/m3) za grad Beograd
Godina |
2001. |
2002. |
2003. |
2004. |
2005. |
2006. |
2007. |
2008. |
SO2 |
11 |
13 |
30 |
16 |
24 |
24 |
16 |
24 |
Čađ |
32 |
30 |
32 |
29 |
33 |
34 |
39 |
29 |
NO2 (azot-dioksid) |
21 |
30 |
32 |
29 |
31 |
31 |
38 |
38 |
Postepen oporavak gradske privrede prisutan je od 2000. godine, dok u protekle dve godine dolazi do stagnacije. Do 2006. godine je ostvaren stalan rast društvenog proizvoda, po prosečnoj godišnjoj stopi od oko 5,6%, što je omogućilo višestruki rast društvenog proizvoda po stanovniku. Postepeno se menja privredna struktura, oko 60% društvenog proizvoda se formira u tercijarnom sektoru, a trgovina i slične delatnosti ostvaruju oko 1/3 društvenog proizvoda, preuzimajući na taj način primat nad industrijom.
Privredna struktura Beograda, u kojoj dominantno mesto imaju delatnosti tercijarno-kvartarnog sektora definiše njegovu ulogu kao organizacionog, upravnog, uslužnog, obrazovnog, naučnoistraživačkog, kulturnog centra. Istovremeno se modernizuje industrija, zahvaljujući čemu Beograd, kao industrijski centar, dobija značajno mesto u okviru širih prostornih celina. Iako industrija nije dominantna delatnost, ona je kao gradotvorna funkcija bila faktor razvoja centara u okviru grada Beograda, a oni su povratno, aglomeracijskim formama i sadržajem, podsticali njen razvoj.
Poseban značaj za razvoj Beograda imaju objekti i mreže saobraćajne, energetske i ostale tehničke infrastrukture. U periodu posle 2000. godine, grad je učinio velike napore da proširi, rekonstruiše i modernizuje komunalne sisteme, dok je Republika znatno razvila kapacitete državnih sistema (elektromreža, gasna mreža, TT mreža).
Na području Beograda proizvodi se oko 30 miliona tona lignita, koji se uglavnom koristi za proizvodnju električne energije u termoelektranama. Tečna goriva se dominantno koriste kao pogonska i za energetska postrojenja. Snabdevenost Beograda tečnim gorivima je zadovoljavajuća po kvantitetu, ali ne i po kvalitetu. Tečni naftni gas ima sve širu primenu za pogon motornih vozila. Potrebne količine tečnih goriva isporučuju se iz Rafinerije nafte u Pančevu. Nafta se dominantno uvozi. Na području Beograda izgrađen je sistem za transport gasa i sistem za distribuciju gasa koji je nedovoljno razvijen. Na magistralnom gasovodu za snabdevanje Beograda prirodnim gasom do sada je izgrađeno više glavnih merno-regulacionih stanica (GMRS), ali je to nedovoljno za potrebe distribucije gasa u Beogradu. Sistem snabdevanja Beograda električnom energijom je deo elektroenergetskog sistema Srbije, što znači da su svi izvori električne energije na teritoriji grada deo tog sistema. Na teritoriji grada Beograda se iz kolubarskog lignita proizvodi polovina električne energije u Srbiji. Električna energija se preuzima iz prenosne mreže JP "EMS" koju je neophodno modernizovati i prilagoditi potrebama. Gotovo polovina stanovništva se toplotnom energijom snabdeva iz sistema daljinskog grejanja i taj procenat se stalno povećava. Najveći sistemi centralizovanog snabdevanja toplotom nalaze se u centralnim gradskim opštinama i dominantno koriste prirodni gas kao gorivo, a u manjoj meri mazut i ugalj. U gradskim opštinama Lazarevac i Obrenovac koristi se ugalj za dobijanje toplotne energije, s tim što se u slučaju Obrenovca toplota proizvodi u termoelektrani "Nikola Tesla" A u sprezi (kogeneraciji) sa proizvodnjom električne energije. Proizvodnja i isporuka toplotne energije za zagrevanje sanitarne tople vode za oko 31.000 stanova vrši se kontinuirano tokom cele godine. Trećina indivudualnih potrošača koji nisu priključeni na sistem daljinskog grejanja koristi električnu energiju za grejanje, a ostale dve trećine se greju na čvrsta (ugalj i ogrevno drvo), tečna ili gasovita goriva. Energetska efikasnost u svim sektorima je niska, a intenzitet potrošnje energije visok. Od obnovljivih izvora energije uglavnom se koristi ogrevno drvo, a ima velikih potencijala za upotrebu biomase, solarne, geotermalne i energije vetra. Posebno je potrebno razraditi mogućnosti upotrebe čvrstog otpada za dobijanje recikliranih sirovina i energije (kogeneracija - toplotna i električna energija).
Tabela 3: Potrošnja energenata po vrstama
Sektor |
Ogrevno drvo-biomasa |
Ugljevi svih vrsta |
Prirodni gas |
Sirova nafta |
Hidro energija |
Ukupno, GWh |
Industrija |
|
5331,95 |
533,45 |
1942,00 |
570,03 |
8377,43 |
Domaćinstva |
980,70 |
11325,78 |
2166,73 |
553,22 |
1402,47 |
16428,90 |
Saobraćaj |
|
272,96 |
0,01 |
5710,97 |
36,37 |
6020,31 |
Javne i komerc |
71,68 |
4757,62 |
594,73 |
2772,13 |
616,08 |
8812,24 |
Poljoprivreda |
12,50 |
171,71 |
114,36 |
291,43 |
20,35 |
610,35 |
Ukupno, GWh |
1064,88 |
21860,02 |
3409,28 |
11269,75 |
2645,30 |
40249,23 |
Učešće, % |
2,65 |
54,31 |
8,47 |
28,00 |
6,57 |
100,00 |
Izvor: Uprava za energetiku, Beograd, 2010.
Dinamičan razvoj, kao i sistemske potrebe unapređenja kvaliteta življenja i životne sredine, zahtevaju da se otklone slabosti sistema kanalizacije, da se proširi kapacitet vodovodnog sistema, otklone nedostaci u elektro i TT sistemu, prošire gasne mreže i mreže daljinskog grejanja, kao i sistematski reše problemi odlaganja i recikliranja.
Tabela 4: Količina otpada u tonama
Godina |
11 opština |
Grocka |
Barajevo |
Lazarevac |
Mladenovac |
Sopot |
Obrenovac |
Ukupno |
2000. |
338000 |
1000 |
- |
18500 |
12000 |
3000 |
15000 |
387500 |
2001. |
351282 |
1000 |
- |
18500 |
12000 |
3000 |
15000 |
400782 |
2002. |
399553 |
1000 |
- |
18500 |
12500 |
3650 |
15000 |
450203 |
2003. |
426687 |
9600 |
- |
25250 |
12500 |
3650 |
15000 |
492687 |
2004. |
434161 |
14400 |
4674 |
25250 |
31200 |
3650 |
17150 |
530485 |
2005. |
436089 |
17000 |
510 |
23440 |
37000 |
3650 |
20475 |
538164 |
2006. |
492785 |
17000 |
520 |
27010 |
38000 |
3650 |
22400 |
601365 |
2007. |
513452 |
17000 |
520 |
32400 |
39000 |
2700 |
22400 |
619391 |
2008. |
528318 |
17000 |
530 |
32400 |
39000 |
2700 |
22400 |
642348 |
Saobraćaj, u kompleksnom smislu, predstavlja jednu od najtežih boljki Beograda i problem od čijeg rešavanja u velikoj meri zavisi dalje funkcionisanje grada. Putnički saobraćaj, uključujući parkiranje, javni gradski saobraćaj, biciklistički i pešački su, u većoj ili manjoj meri, stalni akutni problem grada, kao posledica nepostojanja visokokapacitetnog javnog prevoza; fizičkih problema u putnoj mreži; nedostatka kapitalnih objekata (mostovi, obilaznice); intervencija u obnovi gradskih saobraćajnica; problema sa parkiranjem; režimom saobraćaja itd. Poseban problem je povezivanje svih delova grada Beograda (svih 17 opština) u konzistentnu mrežu javnog i putnog saobraćaja koja omogućava funkcionisanje i veći stepen iskorišćenosti svih delova grada Beograda, a na drugoj strani povezivanje sa širim regionalnim sistemima i evropskim koridorima sa veoma izraženim problemom obilaznice oko Beograda i Obrenovca. Otvoreno je pitanje i drugih vidova saobraćaja: železničkog, vazdušnog i rečnog, kao i njihovog koordiniranog povezivanja, koje Beogradu može da obezbedi kvalitet značajnog evropskog multimodalnog čvora.
Tabela 5: Promet putnika na železnici na području grada Beograda
God. |
broj stanica |
otputovali putnici |
2000. |
31 |
1.416.422 |
2001. |
31 |
1.066.687 |
2002. |
31 |
1.128.960 |
2003. |
31 |
904.461 |
2004. |
31 |
920.298 |
2005. |
31 |
886.492 |
2006. |
31 |
879.211 |
2007. |
31 |
645.874 |
2008. |
31 |
624.037 |
Tabela 6: Promet robe na železnici na području Beograda
God. |
promet robe |
||
ukupno |
utovar |
Istovar |
|
2000. |
1.903.225 |
1.142.694 |
760.531 |
2001. |
1.791.885 |
1.199.165 |
592.720 |
2002. |
1.902.797 |
1.191.767 |
711.030 |
2003. |
2.005.900 |
1.256.654 |
749.246 |
2004. |
2.020.506 |
1.091.742 |
928.764 |
2005. |
2.039.453 |
1.405.332 |
634.121 |
2006. |
1.827.250 |
1.190.881 |
636.332 |
2007. |
1.999.163 |
1.216.718 |
782.424 |
2008. |
1.179.894 |
1.179.536 |
621.495 |
Izvor: Zavod za informatiku i statistiku, Beograd, 2010.
Tabela 7: Promet putnika na aerodromu "Nikola Tesla"
|
domaći avioprevoznici |
strani avioprevoznici |
||
Putnici |
Putnici |
|||
God. |
prispeli |
otputovali |
prispeli |
otputovali |
2000. |
544.356 |
527.637 |
106.966 |
103.568 |
2001. |
578.518 |
586.168 |
167.553 |
165.280 |
2002. |
631.131 |
635.804 |
177.686 |
177.177 |
2003. |
921.340 |
927.808 |
197.771 |
202.345 |
2004. |
796.392 |
790.519 |
227.045 |
231.326 |
2005. |
725.415 |
714.987 |
290.487 |
301.468 |
2006. |
702.620 |
699.926 |
405.309 |
414.590 |
2007. |
663.956 |
660.309 |
591.679 |
596.946 |
2008. |
687.534 |
691.258 |
635.582 |
635.674 |
Izvor: Zavod za informatiku i statistiku, Beograd, 2010.
Naseljavanje grada Beograda u periodu 1991-2000. godine, a u manjoj meri i kasnije, nije bilo kontrolisano na način organizovane urbanizacije. Ogroman broj izbeglica i raseljenih lica i, u manjoj meri, internih migranata usmerio se ka teritoriji grada Beograda, rešavajući samostalno svoj stambeni problem. Nedostatak čvrste politike kontrolisanja upotrebe zemljišta i građenja, doprineo je bujanju bespravne ili protivpravne izgradnje. Rezultat je ogroman broj bespravno izgrađenih objekata i prenamene zemljišta; gubitak identiteta, naročito u perifernim delovima Beograda, ali i oko manjih urbanih centara; ugroženi prirodni sistemi; kapaciteti infrastrukture i sl. Inercija bespravne gradnje trajala je i pored donošenja Zakona o planiranju i izgradnji 2003. i jedne izvršene legalizacije, što je posebno ugrozilo sektor javnih službi. Donošenjem novog zakona 2009. godine grad se priprema za proces sanacije i opremanja svih izgrađenih struktura, ali i rigidan stav prema svim budućim pokušajima bespravne izgradnje.
Poljoprivredno i vodno zemljište (vodni tokovi, obale) predstavljaju značajan resurs grada za budući razvoj. Samo u Beogradu ima oko 200 km rečnih obala. Podela nadležnosti upravljanja ovim sistemima između grada i republike usaglašena je Zakonom o glavnom gradu i Statutom grada. Aktivnosti iz ranijeg perioda ugrožavaju potencijale i vrednosti priobalja Save i Dunava, naročito ekološki i funkcionalni integritet ovih prirodnih celina.
Opterećenje postojećih sistema predstavlja i tendencija koncentrisanja poslovnih aktivnosti u centralnim delovima Novog Beograda i starog jezgra Beograda, koje treba da prati odgovarajući saobraćajni podsistem sa ciljem da olakša pristupačnost i funkcionalno povezivanje. Razvoj poslovnih i drugih radnih funkcija u Novom Beogradu, u uslovima razvijenije infrastrukture i većih slobodnih površina, predstavlja pozitivan trend i potencijal.
Najzad, čitav kompleksni sistem grada Beograda sa brojnim i sve složenijim podsistemima i vezama među njima, zahteva veoma organizovano upravljanje gradom Beogradom. Instrumenti upravljanja: informacioni sistem, budžet, poreski sistem, zemljišna, komunalna, stambena i druge politike i instrumenti iziskuju osavremenjivanje i usaglašenost na višem stepenu od dosadašnjeg. To obuhvata i pitanja administrativnog organizovanja metropolitena i regiona Beograda, kao i odnos građanin - gradska (opštinska) uprava.
Navedeni problemi, koji su u prethodnom periodu umanjili značaj i rang Beograda u konstelaciji evropskih metropola, prevazići će se i zahvaljujući značajnim prednostima i predispozicijama kao što su:
- veličina grada, odnosno kadrovski potencijal koji omogućava razvoj grada na višem tehnološkom nivou;
- prirodni potencijal na dve evropske reke i jedinstveno prirodno jezgro u centru grada - ušće Save u Dunav;
- ukrštanje dva od deset evropskih koridora (VII i X sa krakom XI);
- razvijena, funkcionalna mreža objekata socijalne i tehničke infrastrukture;
- značajni potencijali građevinskog zemljišta i poslovnog prostora za razvoj sekundarnih i naročito tercijarnih delatnosti;
- kvalitetna logistika kvartarnog i informatičkog sektora;
- finansijski kapaciteti i mreža institucija iz gotovo svih oblasti;
- duh grada zasnovan na kulturnom i intelektualnom potencijalu, privlačan za poslovni svet, investitore, turiste i kreativni sektor;
- mreža urbanih centara grada Beograda sa primarnim centrom (Beograd) i sedam urbanih centara sekundarnog ranga, od kojih tri zadovoljavaju kriterijume subregionalnog centra (Obrenovac, Lazarevac, Mladenovac), i brojnim selima u njihovom okruženju.
Najvažniji zadatak Strategije razvoja grada Beograda je da predloži racionalan način da se grad suoči sa problemima uređenja i razvoja, kao i sa jasno ispoljenim neujednačenostima u razvijenosti između gradskih opština. Drugi zadatak Strategije je da istraži načine za optimalno korišćenje dragocenih vrednosti i potencijala celine grada Beograda koji omogućavaju održiv razvoj u zdravom okruženju. Zbog toga Strategija ima ofanzivan karakter zasnovan na realnim osnovama za bolje korišćenje teritorijalnog, intelektualnog i ljudskog kapitala grada Beograda, i savremenim načinima upravljanja gradom.
VIZIJA, CILJEVI I KONCEPCIJA BUDUĆEG RAZVOJA
Opšti cilj - vizija održivog razvoja grada Beograda
Uvažavajući bogatu istoriju Beograda, različite faze u dosadašnjem razvoju a računajući na pozitivan duh i dobru reputaciju, vodeći računa o realnim potencijalima i vrednostima grada Beograda, kao i o ograničenjima i preprekama za njihovo održivo korišćenje u budućnosti;
smatrajući da spoljni uticaji mogu znatno da doprinesu razvoju grada;
očekujući formalizaciju partnerstva između javnog i privatnog sektora;
kao i dalje usaglašavanje i unapređenje pravnog okvira Srbije i Beograda u oblasti teritorijalne organizacije, decentralizacije i prava vlasništva;
sa željom da građani Beograda žive sigurno i bezbedno u zdravom okruženju, da investitori sa sigurnošću ulažu svoj kapital, a gosti borave zadovoljno i udobno, ovom strategijom se utvrđuje osnovna vizija razvoja grada Beograda, glavnog grada Republike Srbije:
povećanje ranga grada Beograda među metropolitenskim gradovima i prestonicama centralne, istočne i jugoistočne Evrope, prema merilima održive ekonomije, napredne tehnologije, veće teritorijalne kohezije, višeg nivoa pristupačnosti, policentričnosti i decentralizacije.
Ostvarenje ove vizije znači da će grad Beograd, uz pomoć svoje uprave i svih aktera u razvoju grada, uložiti najveći napor da se:
- istakne i promoviše bogata i duga istorija Beograda koja ga čini vitalnim i atraktivnim,
- iskoristi izuzetan geostrateški položaj na dva evropska koridora da se poveže i udruži sa drugim gradovima i regionima u Evropi,
- ostvare prirodne funkcionalne veze sa susedima (prekogranično) i sa drugim regionima u Srbiji i Evropi (interregionalno),
- ubrza razvoj održive ekonomije, uz podršku visokoakumulativnim granama privrede i, posebno, uslužnom sektoru,
- unapredi socijalni razvoj uz punu pažnju obrazovanju i zapošljavanju mladih, ne zaboravljajući pri tom starije i osetljive grupacije i usavršavanje javnih službi,
- izuzetno pažljivo zaštiti, uredi i unapredi prirodna i kulturna baština, kao osnov identiteta, privlačnosti i ekonomskog razvoja grada Beograda i Republike Srbije,
- reše ključna pitanja svih vidova saobraćaja, posebno javnog prevoza, i razvije sistem integrisanog transporta i telekomunikacija, zatim,
- najznačajnijih elemenata komunalnog sistema uz ravnopravan tretman svih delova grada Beograda,
- podigne nivo značaja energije i energetske efikasnosti, kako u domaćinstvima tako i u privredi, jer će se tako značajno smanjiti potrošnja svih vidova energije, a naročito električne (u zgradama, transportu, industriji, uslugama). Potrebno je maksimalno koristiti potencijale lokalnih izvora energije i na taj način postići što veću energetsku nezavisnost,
- razvije svest o značaju i znatno unapredi životna sredina, utvrdi praćenje kvaliteta i sistem pokazatelja u odnosu na kvalitet vode, zemljišta i vazduha, emisiju ugljendioksida kao i druge elemente zdravog ekološkog sistema,
- održi identitet i usavrši fizička struktura gradskih, ali i seoskih naselja, kao sastavnih i međusobno povezanih delova jedinstvene celine grada,
- obnove urbani centri, obezbedi kompaktnost, mešovite namene, sačuvaju, unaprede i koriste zelene površine i naročito rečne obale Save i Dunava,
- razvije svest o značaju, korišćenju i uređenju javnih prostora i javnih dobara i promoviše ideja da grad kao celina predstavlja dobro od značaja za sve koji u njemu žive i deluju,
- uspostavi savremena teritorijalna organizacija, policentričnost i suštinska decentralizacija po uzoru na uspešne evropske regione,
- razvije savremeni sistem upravljanja koji će obezbediti praćenje, usaglašavanje i funkcionisanje celine grada, naročito savremeni sistem finansiranja, budžetiranja i programiranja, kao i podrška učešću građana i javnosti u sistemu odlučivanja,
- uvede i razvija sistem elektronske uprave koji će obezbediti veću otvorenost, ažurnost, praćenje razvojnih pokazatelja i povezanost među sistemima,
- dalje razvije sistem bezbednosti od elementarnih katastrofa, kao i lične i poslovne sigurnosti građana i pravnih lica,
- ostvari konsenzus i podrška aktera i građana oko značajnih razvojnih projekata.
Ključni principi razvoja grada Beograda
U skladu sa postavljenim opštim ciljem, odnosno vizijom razvoja grada Beograda, naročito će biti značajno jačanje održivosti, konkurentnosti, identiteta i unapređenja načina upravljanja Gradom.
Održivost će biti osnovni razvojni princip i ključno merilo funkcionisanja zajednice i njenog kvalitetnog razvoja u budućnosti. To će biti merilo za ozbiljnost i odgovornost lokalne zajednice i njene uprave na svim nivoima, od grada do nivoa lokalnih zajednica. Grad Beograd ima sve predispozicije da svoj budući razvoj zasniva na ovom principu: ima specifično i vredno prirodno i kulturno nasleđe, raznovrsnost u ponudi u prirodi, kulturi, privredi, sačuvanu tradiciju i relativno dobro očuvanu životnu sredinu.
Grad Beograd će nastojati da sačuva i efikasno koristi resurse (naročito neobnovljive), održi kvalitet prirodnog i kulturnog nasleđa i da unapredi odnos stanovnika i njihovog prirodnog i životnog okruženja. To će se postići:
a) održavanjem balansa prirodne i građene sredine,
b) organizacijom usmerenom ka maksimalnom uvećavanju javnog dobra i unapređenju opštih interesa,
v) očuvanjem bogatstva prirodnih i kulturnih raznovrsnosti, isticanjem lokalne tradicije, negovanjem stila i dobre forme u arhitekturi,
g) uslovljavanjem ekološki prihvatljivih ponašanja u poljoprivredi, energetici, građevinarstvu, rudarstvu, industriji, saobraćaju, turizmu i drugim aktivnostima,
d) davanjem podrške formiranju "kulturnog pejsaža", zaštitom predela prema evropskoj konvenciji, i posebno
đ) apsolutnim sprečavanjem daljeg bespravnog uzurpiranja zemljišta i građenja.
Jačanje konkurentnosti, što je jedna od ključnih evropskih razvojnih ideja, predstavljaće drugi princip na kome se bazira razvoj grada Beograda kao potencijalno snažne evropske metropole. Ovaj cilj će se postići:
a) aktiviranjem brojnih umrtvljenih resursa i mobilizacijom do sada neaktiviranog teritorijalnog kapitala,
b) popularizacijom i povećanjem znanja, zadržavanjem obrazovane radne snage i jačanjem kapaciteta uprave i institucija,
v) omogućavanjem prostorne difuzije razvoja, kao i ravnomernog i racionalnog korišćenja resursa na celokupnoj teritoriji.
Snažnu konkurentnost grada Beograda omogućiće njegove komparativne prednosti, kao što su: strateška geografska pozicija, povoljna klima za investiranje i poslovanje, podsticajan poreski i finansijski sistem, visokokvalifikovana radna snaga, moderni pravni okvir, odlična infrastruktura i regionalna pristupačnost, savremeni telekomunikacioni sistemi i brojni kulturni, zabavni, sportski i rekreativni kapaciteti. Nije zanemarljiva prednost ni reputacija grada kao prestonice ranije znatno veće i potpuno autentične evropske države.
Konkurentnost grada Beograda će se postići određenim merama i politikama ekonomske, komunalne, zemljišne i poreske politike, reorganizacijom odnosno decentralizacijom javnih službi, sposobnošću i uključenjem privatnog sektora u partnerstva sa javnim sektorom, kao i akcijama funkcionalne integracije i kooperacije grada sa drugim gradovima i regionima u Evropi.
Kohezija celine grada Beograda će u najvećoj meri zavisiti od pristupačnosti, odnosno opremljenosti i povezanosti svih delova infrastrukturom, ali i od kvalitetne održivosti ekonomskog i socijalnog sistema.
Velika prednost Beograda je lokacija na dva evropska koridora - X i VII. Slabost je u tome što koridor X prolazi kroz sam centar Beograda, izazivajući ogromne funkcionalne i ekološke probleme, a koridor VII - reka Dunav - nije iskorišćen na adekvatan način. Transformacija postojeće gradske luke u savremeni terminal u urbanom ambijentu i izgradnja nove moderne luke na Dunavu u regionu Beograda donosi ogroman razvojni potencijal.
Prema tome, ključni zadatak će biti jačanje kohezije celine grada: (a) povećanjem pristupačnosti, (b) uravnoteženim razvojem održive ekonomije i (v) unapređenjem načina upravljanja Gradom kao celinom, uz istovremeno usavršavanje načina upravljanja manjim teritorijalnim jedinicama.
Policentričnost će biti jedna od najvažnijih politika grada Beograda, sa ciljem da teritorijalni kapital i neiskorišćeni potencijali budu upotrebljeni na najbolji način. Beograd sa Obrenovcem, Lazarevcem i Mladenovcem, kao subregionalnim centrima Srbije, i sa manjim urbanim centrima na svojoj teritoriji, nastojaće da i politikom policentrizma uveća svoju konkurentnost među metropolama u regionu. Razvoj policentrizma i uravnoteženog urbanog sistema, kao i jačanje odnosa između urbanih i ruralnih područja, treba da umanji današnje disproporcije u razvoju između pojedinih delova grada i rubnih gradskih opština, i da vodi većoj racionalnosti kroz razvijanje komplementarnih sadržaja unutar sistema Grada. U tom smislu grad Beograd će dati podstrek i podršku razvoju urbanih centara na svojoj teritoriji i unapređenju odnosa ovih centara sa brojnim selima u okruženju. To će unaprediti jednakost i pristupačnost infrastrukturi i znanju i promovisati jednakost u zaštiti prirodnog i kulturnog nasleđa radi jačanja identiteta pojedinih delova Grada.
Pristupačnost grada Beograda, odnosno njeno jačanje na nivou celine u širim regionalnim okvirima i na nivou njegovih teritorijalnih jedinica, je još jedan od ključnih principa u politici grada Beograda. Pristupačnost važnim tačkama na teritoriji grada, kao što su urbani centri, sva naseljena mesta, privredne zone, objekti turističke atrakcije i sl., treba da obezbedi građanima lakoću i bezbednost komuniciranja, investitorima efikasnije funkcionisanje objekata, zona ili kompleksa u koje žele da investiraju, a turistima udobniju i lakšu dostupnost pojedinim odredištima.
Odgovarajuća socijalna infrastruktura treba da bude obezbeđena u svim naseljenim mestima, prema rangu na kome se mesto nalazi, a prednost će imati zdravstveni objekti i objekti za vaspitavanje i obrazovanje, prema mogućnostima grada i lokalne zajednice.
Saobraćajna infrastruktura treba da obezbedi: a) povezivanje grada u regionalnom kontekstu svim vidovima saobraćaja kao i magistralnim energetskim, hidrotehničkim i informaciono-telekomunikacionim sistemima; b) jačanje i usavršavanje veza između Beograda i urbanih centara na teritoriji Grada, posebno u kontekstu razvoja i unapređenja gradske železnice; v) razvoj mreže lokalnih saobraćajnica i druge infrastrukture koja povezuje i opslužuje lokalni nivo naselja.
Poseban značaj grad Beograd će posvetiti razvoju multimodalnog čvora na svojoj teritoriji, javnog saobraćaja visokog kapaciteta, kao i modernizaciji i razvoju železničkog, vazdušnog i rečnog saobraćaja u koordinaciji sa republikom.
Izuzetno važan element pristupačnosti biće elektronska uprava, na čijoj se realizaciji već radi, a koja će učiniti transparentnim organizaciju i aktivnosti gradske uprave, omogućiti bolju komunikaciju između sektora kao i pristup informacijama svim zainteresovanim građanima.
Identitet grada Beograda predstavljaće sve važniji osnov i podršku za razvoj privrede, posebno turizma, ali i izgradnji osećaja pripadnosti građana gradu u kome žive. Identitet Beograda danas gradi uglavnom centralna zona Beograda i, u apsolutnom smislu, položaj Beograda na ušću Save u Dunav. Izgrađena reputacija komunikativnog, prijateljskog, obrazovanog, a posebno grada kulture i zabave dopuniće se isticanjem novih elemenata koji Beograd treba da učine posebnim i drugačijim u utakmici sa drugim metropolama. Geografske osobine sa prirodnim diverzitetom, nude šansu da se istaknu karakteristične osobine nekoliko krupnih geografskih celina u Sremu, Banatu, Šumadiji i duž Save i Dunava. Karakteristike urbanih i ruralnih celina biće korišćene više nego do sada sa namerom da se istaknu elementi kompleksnog identiteta i međusobno povezanih delova jedinstvene celine grada. Naglasak će biti na obnovi postojećih urbanih struktura, tradicionalnih i centralnih delova posebno, povećanju kompaktnosti, mešovitim namenama, bogatstvu zelenila, jedinstvenih predela, posebno u priobalju. U tome će prirodno i kulturno nasleđe imati posebnu ulogu, te će grad nastojati da ovaj deo svog kapitala maksimalno kulturno i ekonomski vrednuje, te da time konkuriše na poseban način metropolama u evropskom okruženju.
Uspešan razvoj grada Beograda zavisiće u najvećoj meri od njegove ekonomske konkurentnosti i pristupačnosti. Konkurentnost Beograda u globalnoj ekonomskoj utakmici biće određena stepenom održivog iskorišćenja teritorijalnog kapitala i potencijala grada, što će zahtevati da se pokrenu sve snage na lokalnom i gradskom nivou. Princip pristupačnosti će biti uslovljen održivim razvojem, rekonstrukcijom i modernizacijom svih mreža infrastrukture, kao i njihovom koordinacijom, a posebno uređenjem i ekološki argumentovanim razvojem transporta i saobraćaja.
1. Racionalnim korišćenjem geografskog položaja grada Beograda, kao i mogućnosti prilagođavanja njegove privredne strukture savremenim razvojnim procesima (globalizacija, tehnološka revolucija, konkurencija na globalnom i integrisanom tržištu...) i jačanja konkurentnih prednosti u regionalnim integracionim tokovima, grad Beograd će dobiti značajnije mesto i ulogu u međunarodnoj podeli rada. Tranzicija u Srbiji suočava regionalne i lokalne ekonomije sa sve većim izazovima. Proces globalizacije brzo menja ekonomski status quo i donosi kako nove mogućnosti, tako i povećane rizike što se u poslednje dve godine drastično iskazalo.
Oporavak gradske privrede ispoljava se od 2000. godine kroz petogodišnji dinamičan i stalan rast društvenog proizvoda, po prosečnoj godišnjoj stopi od oko 5,6% (2001-2005.) što je omogućilo višestruki rast društvenog proizvoda po stanovniku.8 Postepeno se menja privredna struktura - oko 60% društvenog proizvoda formira se u tercijarnom sektoru, a trgovina i srodne delatnosti ostvaruju oko 1/3 društvenog proizvoda, preuzimajući na taj način primat nad industrijom.
2. Privredna struktura Beograda, u kojoj dominiraju delatnosti tercijarno-kvartarnog sektora, definiše njegovu ulogu kao organizacionog, upravnog, uslužnog, obrazovnog, naučnoistraživačkog i kulturnog centra. Istovremeno se modernizuje i industrija, određujući Beogradu kao industrijskom centru značajno mesto u širem regionalnom okviru. Sa snažnim razvojnim impulsima i efektima (tokovi stanovništva, radne snage, kapitala, proizvoda, razvoj tržišta, drugih proizvodnih i uslužnih aktivnosti, izgradnja stambenih, infrastrukturnih i drugih objekata, stapanje prigradskih naselja) industrija je delovala na formiranje urbanih centara unutar (i izvan) beogradskog regiona.
3. Današnji razvoj komercijalnih delatnosti u Beogradu karakteriše izraženija policentričnost i decentralizacija poslovnog prostora na teritoriji grada (trgovina, ugostiteljstvo, turizam, uslužno zanatstvo, poslovne i finansijske usluge, kao i ostali poslovni prostor u komercijalnim zonama), što je i osnovna razvojna orijentacija. Tradicionalni gradski centri Beograda i Zemuna, sa izrazitom koncentracijom poslovnih sadržaja iz ranijih perioda, postepeno gube značaj, posebno u oblasti trgovine, tako da se danas može govoriti i o nedovoljnoj i neadekvatnoj iskorišćenosti tog prostora. S druge strane, poslovni prostor se vrlo dinamično razvija u posebno atraktivnoj zoni Novog Beograda, gde se intenzivno grade moderni poslovni prostori različitih namena. Značajni postaju i prilazni pravci Beogradu, zone autoputa, obilaznice, gde se otvara više izuzetno atraktivnih lokacija za izgradnju objekata velikih kapaciteta (tržni centri, hipermarketi, šoping molovi, biznis, privredni i tehnološki parkovi itd.). U oblike decentralizacije spadaju i centri novih naselja, transformisani lokalni centri, manji komercijalni sadržaji u samom gradskom tkivu, posebni poslovni kompleksi, itd. Realno je očekivati postepenu transformaciju postojećih privrednih zona, naročito centralno lociranih, u druge stambene i poslovne namene, komplementarne gradskom centru. Policentričan sistem snižava troškove komuniciranja i uravnotežava razvoj ujednačavanjem rasporeda poslovnog prostora na celokupnoj teritoriji Beograda.
4. Zaposlenost se povećala sa oko 430.000 u 2000. na oko 630.000 u 2008. godini. Danas je oko 67% zaposlenih u uslužnom sektoru. Naročito se zapaža porast zaposlenih u samostalnim delatnostima. U Beogradu radi 40,2% svih zaposlenih u Srbiji. Gradski budžet je porastao sa oko 60 miliona (2000) na oko 800 miliona evra 2010. godine. U prethodnom periodu pojačane su aktivnosti na zoniranju građevinskog zemljišta. Ovome treba dodati i budžete komunalnog sektora. Kapitalni rashodi iz budžeta grada su planirani u iznosu od oko 260 miliona evra za 2009. godinu, mada je zbog ekonomske krize izvršen rebalans i ostvareno manje.9
____________
8 Gradski zavod za informatiku i statistiku od 2007. godine napušta dotadašnje istraživanje društvenog proizvoda (sa poslednjim iskazanim podacima za 2005. godinu), radi usklađivanja metodologije izračunavanja BDP sa Republičkim zavodom za statistiku Srbije radi čega podaci za godine nakon 2005. nisu dostupni.
9 Izvor: Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju J.P. "Program uređivanja i davanja u zakup građevinskog zemljišta za 2006. i 2007. godinu". Podaci se odnose na 10 centralnih gradskih opština. Službeni list grada Beograda, podaci o budžetu grada po godinama.
5. Na području grada je od 2000. do 2005. godine izgrađeno preko 1,1 milion m2 poslovnog prostora, što znači da je sa 24.457.115 m2 porastao na 25.624.300 m2. Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda je u periodu 2001-2005. godine dodelila oko 324 lokacije ukupne građevinske površine oko 2.732.000 m2. Na području opština Palilula, Zemun, Surčin i Novi Beograd nalazi se najviše poslovnog prostora, s tim što je u periodu 2000-2005. najveći prirast ostvaren na području opštine Novi Beograd. Opštine sa najmanjim prirastom poslovnog prostora su Voždovac, Zvezdara i Vračar.
6. Najveći deo poslovnog prostora na teritoriji 10 opština na užem području grada u 2008. godini koristi industrija - oko 6.9 miliona m2 (oko 25%), potom trgovina - oko 3.7 miliona m2 (oko 13%) i saobraćaj, skladištenje i veze - oko 3,5 miliona m2 (oko 12%). Istovremeno, oko 3.5 miliona m2 poslovnog prostora je prazno ili neizgrađeno (12%). Struktura tražnje se u ovom periodu menjala najveći prirast je ostvarila trgovinska aktivnost - oko 1.100.000 m2 i finansijske i druge usluge - oko 800.000 m2, a poslovni prostor smanjen za oko 200.000 m2. Struktura izgradnje prati promene u strukturi privrede, a ostvareni trendovi se mogu oceniti kao pozitivni.
Grafikon 1: Poslovni prostor po opštinama 2008. godine
Grafikon 2: Poslovni prostor po sektorima delatnosti 2008. godine
1. Poljoprivreda 4. Prerađivačka industrija 5. Proizvodnja električne energije gasa i vode 6. Građevinarstvo 7. Trgovina na veliko i malo 8. Hoteli i restorani 9. Saobraćaj 10. Finansijsko posredovanje 11. Aktivnosti u vezi sa nekretninama, iznajmljivanje i poslovne aktivnosti 12. Državna uprava i socijalno osiguranje 13. Obrazovanje 14. Zdravstveni i socijalni rad 15. Ostale komunalne, društvene i lične uslužne delatnosti 16. Eksteritorijalne organizacije i tela 17. Prazan prostor 18. Neizgrađeno građevinsko zemljište do izgradnje objekata
Po opštinama, na Novom Beogradu se nalazi 16% poslovnog prostora, i na Paliluli se nalazi 20%, u Zemunu 11%, na Čukarici 10%, Starom gradu i Voždovcu po 8%, i na Savskom vencu 7% ukupnog poslovnog prostora. Industrija je pretežno locirana na Paliluli i u Zemunu, trgovina na Novom Beogradu i u centralnoj zoni grada, kao i na Paliluli i Čukarici. Finansijsko posredovanje i poslovne aktivnosti su koncentrisane na Starom gradu i Novom Beogradu.
7. Beograd ima izuzetan položaj i u nacionalnom okviru - u njemu se i dalje nalazi najveća koncentracija industrije Republike Srbije, sa 21% zaposlenih i 22% ostvarenih investicija u industriji Srbije (Opštine u Srbiji 2008. RZS).
U strukturi industrije grada Beograda dominira prerađivačka industrija, u kojoj radi oko 75% zaposlenih i ostvaruje oko 70% DP ove delatnosti na nivou grada. Podsektor proizvodnje električne energije, vode i gasa preuzima primat u ostvarenim investicijama.
S druge strane, opadanje proizvodne aktivnosti praćeno je smanjenjem uloge industrije u društvenom proizvodu privrede grada sa oko 30% udela s kraja 80-tih godina na oko 25% u 2005. godini. Promene u strukturi prerađivačke industrije ispoljavaju se kroz smanjenje radnointenzivnih oblasti, odnosno industrija niske tehnološke razvijenosti (industrija odeće, prediva i tkanina, kože i krzna itd.) i razvoj podsektora industrija koji su tehnološki i inovaciono intenzivni, odnosno proizvodnje zasnovane na znanju praćeno razvojem savremenih usluga.
|
|
Grafikon 3: Struktura zaposlenosti, 2005. |
Grafikon 4: Struktura društvenog proizvoda, 2004. |
8. U prostorno-funkcionalnoj strukturi gradskih opština industrijska delatnost se nalazi u brojnim proizvodnim zonama. Najznačajnije su zone u perifernim delovima kontinualno izgrađenog gradskog područja u neposrednoj blizini magistralnih i regionalnih saobraćajnica i pristaništa. Po svom razvojnom potencijalu izdvajaju se npr. proizvodne zone Gornji Zemun, Autoput i Pančevački rit, koje obuhvataju oko 50% površina na kojima se odvijaju proizvodne aktivnosti sa značajnim proizvodnim kompleksima u okviru njih. S druge strane, nasleđene industrije u centralnim gradskim prostorima (npr. u Novom Beogradu, Ada Huja, ili preduzeća "Beko", Pamučni kombinat "Beograd" i dr.) koje su pretežno van funkcije, zauzimaju građevinsko zemljište na vrlo atraktivnim lokacijama, a dalji razvoj njihove proizvodne aktivnosti je funkcionalno i ekološki neodrživ. Zbog toga su urbanističkim planovima predviđeni za transformaciju u druge namene, uslužne, poslovne, stambene, obrazovno-kulturne. S druge strane, kroz plansku dokumentaciju obezbeđeno je oko 2.500 ha novih privrednih zona i parkova nove generacije uz glavne magistrale i auto puteve u široj zoni Grada.
9. Kada je reč o širem gradskom području, u tri opštine - Lazarevac, Obrenovac i Mladenovac, koncentrisano je preko 85% zaposlenih, društvenog proizvoda i dohotka proizvodno-prerađivačkog sektora sedam opština na širem području Grada. Izrazito monosektorski razvoj opštine Lazarevac izraz je dominacije rudarsko-energetskog podsektora i industrijskih grana u funkciji razvoja ekstraktivne industrije sa naglašenim strateškim republičkim značajem. Strukturni i prostorni razvoj industrije pomeren je izvan opštinskog centra i predstavlja konstantan izvor konflikata sa okolinom, utiče na visok stepen ugroženosti svih elemenata životne sredine i na brojne socio-ekonomske probleme, koje je uzrokovalo preseljenje naselja zbog širenja površinskih kopova, gubitak poljoprivrednog zemljišta i jednostrana privredna struktura. I privredni razvitak opštine Obrenovac je znatnim delom utemeljen na razvoju državnih strateških industrijskih grana (elektroenergetski kompleks i nekada razvijen, a danas zapostavljen hemijsko-mašinski kompleks). Industrijski kapaciteti locirani su u nekoliko diferenciranih industrijskih zona u neposrednoj blizini opštinskog centra (industrijska zona Urovci i Barič). Za Mladenovac, kao industrijski centar, karakteristično je nekoliko industrijskih zona razgranate strukture industrije, ali nepotpune infrastrukture. U ostalim opštinama nema većih prostornih kompleksa sa industrijskim aktivnostima. Često se javlja problem ograničenih prostora za dalji razvoj, loše opremljenosti infrastrukturom i neadekvatnih mera zaštite životne sredine.
Okrenut budućnosti, grad Beograd će isticati, podržavati i promovisati ekonomski razvoj širokim spektrom produktivnih, održivih i isplativih ekonomskih aktivnosti. Beograd treba da bude privlačan za investitore i bezbedan za ulaganja; inovacioni centar usmeren na istraživanja, unapređenja znanja, primenu informacionih tehnologija; poslovno-finansijski centar sa razvijenom trgovinsko-prometnom funkcijom, bankarskim sistemom osposobljenim za pružanje savremenih usluga i razvijenim tržištem nekretnina; turistički centar sa raznovrsnom turističkom ponudom i specifičnim duhom.
Grad Beograd, sa svim osobinama makroregiona (NSTJ2), predstavlja teritorijalnu i administrativnu celinu, koja treba istovremeno da vodi računa o ravnomernom razvoju celokupne teritorije, stvarajući neophodne uslove za ekonomsku valorizaciju i jačanje teritorijalnog kapitala svih delova, kao i afirmaciju njihovih specifičnosti, aktivno se povezujući sa susedima i drugim metropolama u Evropi.
Razvoj infrastrukture, ulaganje u znanje, podsticanje razvoja malih i srednjih preduzeća, kao i unapređenje sistema javnog finansiranja, biće mehanizmi kojima grad i opštine mogu da utiču na unapređenje i promenu postojeće privredne strukture.
Osnovni strateški cilj je da se Beograd bolje pozicionira među metropolitenskim gradovima i prestonicama centralne, istočne i jugoistočne Evrope. Polazeći od toga, neophodno je poboljšati opšte karakteristike gradske ekonomije. Osnovni cilj gradske ekonomije je dinamičan, usklađen i konkurentan razvoj usaglašen sa trendovima razvoja Evrope i sveta, transregionalnim integracionim aktivnostima i međunarodnom podelom rada, zasnovan na principima održivosti i isplativosti, znanju, tržišno potvrđenom kvalitetu robe i usluga.
Povećanje konkurentnosti privrede iziskuje ulaganja u istraživanja i razvoj, nova znanja, nove tehnologije, nove oblike i forme poslovanja i disperziju proizvodnje i usluga kako bi se povećala fleksibilnost celokupne gradske privrede. Prethodno, buduća usmerenja će biti na ulaganjima koja će doprineti promeni privredne strukture, pojačanju razvoja i proširenju uslužnih funkcija.
Realizacija osnovnog strateškog cilja privrede grada uslovljena je ostvarivanjem sledećih operativnih ciljeva i zadataka:
Iskoristiti resurse grada za formiranje konkurentne privrede i obezbeđenje prosperiteta.
Ovo znači da će grad:
- ubrzati proces restrukturisanja i poboljšati performanse i efikasnost privrede;
- razviti i promovisati Beograd kao inovativni, prometni, uslužni, turistički i preduzetnički centar;
- popraviti ugled Beograda kao sigurnog poslovnog okruženja i privlačnog turističkog odredišta;
- uspostaviti pravni osnov za partnerstva javnog i privatnog sektora, sa ciljem proširenja izvora i uvećanja finansijskih sredstava, ali i zaštite javnog interesa;
- obezbediti formiranje dobro strukturisanog tržišta rada.
Obezbediti ekonomsku aktivnost u skladu sa potencijalima grada.
Ovo znači da će grad:
- naći ravnotežu između razvoja usluga i proizvodnje, u skladu sa potrebom poboljšanja karakteristika lokalne privrede (većeg zapošljavanja, više stope profitabilnosti, bolje iskorišćenosti teritorijalnog kapitala, izraženije kohezije);
- uvažavati i unapređivati specifičnosti gradskog područja (urbano, istorijsko i industrijsko nasleđe Beograda, nove poslovne i trgovinske centre, proizvodne zone, specifične privredne centre, turističke zone, ruralna područja, i dr.), podržavati razvoj manjih urbanih centara i obezbediti njihov doprinos dugoročnom razvoju grada.
Obezbediti finansijske resurse za realizaciju strateških ciljeva.
Ovo znači da će grad:
- racionalno koristiti svoju imovinu i finansijske resurse;
- jačati investicioni potencijal iz sopstvenih izvornih prihoda i partnerstvom sa privatnim sektorom, posebno na strateškim infrastrukturnim projektima važnim i za funkcionisanje grada u celini;
- definisati odnos učešća gradskog budžeta i drugih javnih fondova u zadovoljavanju specifičnih potreba Grada; ostvariti veća ovlašćenja u ubiranju fiskalnih prihoda na sopstvenoj teritoriji i njihovom namenjivanju;
- dugoročno planirati i usmeravati razvoj kroz kapitalni budžet;
- koristiti instrumente fiskalne, zemljišne i komunalne politike za privlačenje i usmeravanje ka investicijama u izgrađenom gradskom tkivu i na neizgrađenim lokacijama.
Obezbediti veće zapošljavanje, kao jedan od najznačajnijih pokazatelja ekonomskog i socijalnog razvoja.
Ovo znači sledeća opredeljenja grada:
- u skladu sa smernicama Nacionalne strategije zapošljavanja 2005-2010, i sa vizijom dugoročnog razvoja privrede grada Beograda, neophodno je otvaranje što većeg broja kvalitetnih radnih mesta. To se naročito odnosi na nova preduzeća, uslužni sektor i oblast istraživanja i razvoja. U procesu prestrukturisanja i razvoja moderne ekonomije, mala i srednja preduzeća će imati posebno mesto u povećanju zaposlenosti, održivom rastu i razvoju;
- za unapređenje politike zapošljavanja veoma će biti važan makroekonomski ambijent. U tom pogledu je od posebne važnosti investicioni ambijent, koji se unapređuje pružanjem podrške novom biznisu i uklanjanjem barijera za njegovo pokretanje i funkcionisanje. Permanentno ulaganje u ljudski kapital će biti ključni faktor ekonomskog razvoja i rešavanje problema nezaposlenosti. Mere aktivne politike zapošljavanja biće samozapošljavanje, zapošljavanje pripravnika, javni radovi, prekvalifikacije i dokvalifikacije;
- povećanje zaposlenosti, smanjenje stope nezaposlenosti, pomoć u traženju posla i prevencija dugoročne nezaposlenosti, povećanje stope zaposlenosti žena, i mere za njihovo ekonomsko osnaživanje, garantovanje ranjivim grupama stanovnika zapošljavanje kroz povećan obuhvat radno sposobnih lica, rast ponude rada i podrška aktivnom starenju - stvaranje povoljnog okruženja za uključivanje starijeg stanovništva na tržište rada, izgradnja i prilagođavanje odgovarajućeg obrazovnog sistema potrebama tržišta rada, i dr. predstavljaju dugoročne ciljeve razvoja grada Beograda, koji će se, uz primenu odgovarajućih mera, ostvariti putem akcionih planova.
Osnovni strateški cilj razvoja uslužnog sektora je dinamičan razvoj - dominantna i pokretačka uloga u bržem ukupnom razvoju grada i uspostavljanju ekonomske strukture kompatibilne drugim prestonicama i velikim gradova Evrope.
Da bi se taj cilj postigao, gradu i svim gradskim institucijama predstoje brojni zadaci, među kojima se posebno ističu:
- unapređenje ljudskog kapitala i njegovo stavljanje u funkciju bržeg razvoja tercijarnog sektora, komercijalnih delatnosti i turizma;
- pojednostavljenje i standardizacija procedure dobijanja svih potrebnih dozvola za rad i registracije, kao i stimulativna, jasna i pregledna regulativa u interesu grada, inostranih i domaćih investitora;
- oživljavanje poslovnog prostora u centralnim zonama Beograda i Zemuna u saradnji sa nosiocima poslovnog prostora, smanjenjem visine zakupnine i putem drugih mera, tako da bi po potrošačkom potencijalu predstavljale pozitivnu konkurenciju velikim trgovinskim lancima lociranim na širem području Grada. U tom cilju, povećanje pristupačnosti i komercijalnih vrednosti starih jezgara Beograda i Zemuna podsticaće se uređenjem i saobraćajnim rasterećenjima tradicionalnih centara Grada;
- razvoj naučnih, biznis, industrijskih i tehnoloških parkova na ekološki održivim i privlačnim lokacijama za investitore;
- realizacija urbanističkih planova u kojima je predviđeno pretvaranje zone Autoputa, obilaznica i drugih prilaza Gradu u komercijalno opremljene deonice svim neophodnim trgovinskim, turističko-ugostiteljskim, servisnim i rekreativnim sadržajima većih kapaciteta (tržni centri, šoping molovi, hipermarketi, servisi, skladišta sa direktnom prodajom na malo i veliko, kao i turistički sadržaji prilagođeni potrebama tranzita itd.) na prostoru gde je moguće obezbediti kontakt sa saobraćajnicama najvišeg ranga ili pratećim saobraćajnicama;
- obezbeđivanje lokacija za nove namene u ranije industrijskim, saobraćajnim i privrednim zonama;
- adekvatna infrastrukturna, energetska, saobraćajna i komunalna opremljenost svih važnih razvojnih lokacija u skladu sa potrebama grada i zahtevima investitora.
- otvaranje centra za zaštitu potrošača Beograda putem koga bi se pomagalo u edukovanju potencijalnih potrošača i rešavanju problema nezadovoljnih i oštećenih potrošača sa teritorije grada.
Beogradski metropoliten raspolaže značajnim i raznovrsnim resursima za intenzivniji razvoj turističke privrede i uključivanje u međunarodne turističke tokove. Ti resursi su: položaj Beograda, očuvani prirodni diverzitet, kulturno-istorijske vrednosti, specifičan duh grada i dr. Objedinjavajući i podstičući razvoj mnogih privrednih grana (poljoprivreda, industrija, trgovina, saobraćaj, zanatske usluge, telekomunikacije) turizam će podizati konkurentnost ukupne ekonomije, doprinositi stvaranju pozitivnog imidža grada, uspešno promovisati i afirmisati njegov prirodni, kulturni i privredni identitet. Zato je osnovni cilj afirmacija turizma koja će pozicionirati Beograd kao značajnu i atraktivnu metropolu jugoistočne Evrope i Podunavlja.
Cilj je da grad Beograd postane turistička destinacija kojoj će posetioci želeti da se vrate, sa prijatnom atmosferom i brojnim mogućnostima za odmor, rekreaciju i zabavu na celom području, okrenuta saradnji sa svim vidovima lokalnog, domaćeg i međunarodnog biznisa, kako bi se maksimalno iskoristili svi potencijali, planovi, ideje i inicijative.
Realizacija navedenog cilja zahteva sistematsku valorizaciju svih prirodnih, kulturnih i ekonomsko-prostornih potencijala grada i sportske infrastrukture, skladno povezanih u celine koje mogu da privuku pažnju ciljnih i tranzitnih turista iz Srbije i Evrope. Isto tako se iziskuje stvaranje institucionalno-organizacionih, infrastrukturnih i komunikacijskih preduslova - evidencija, kategorizacija, kvalitetan i promišljen razvoj i modernizacija smeštajnih kapaciteta, razvoj informacionog sistema, promocija i marketing, cenovna konkurentnost, definisanje i jačanje upravljačke strukture i kadrova u turizmu, razvoj faktora koji bitno utiču na konačnu ponudu (saobraćaja, javnih usluga, zanatske proizvodnje i usluga), razvijena vanpansionska potrošnja i zaštita turističkih potrošača.
U tom smislu se ističu zadaci koje će grad preduzeti u saradnji sa opštinama:
- Rekonstrukcija, uređenje i aktiviranje očuvanih celina i jačanje privredno-komunikacijskih veza Beograda i drugih urbanih centara u okruženju (Obrenovac, Lazarevac, Mladenovac, Grocka) radi stvaranja zajedničke ponude lokalnog turizma (prirodni lokaliteti, tradicija, kuhinja, poljoprivredne aktivnosti i zanati, običaji, svetkovine, manifestacije);
- jačanje komparativnih prednosti grada Beograda unapređivanjem kvaliteta prirodnih potencijala (šume, jezera, lekovite vode, kulturno-istorijski sadržaji i dr.) za stvaranje dodatne ponude najraznovrsnijih oblika rekreativnih aktivnosti: lov, ribolov, škole sportova, kampusi i sl.;
- usmeravanje razvoja novih sportskih centara i objekata ka racionalnom korišćenju prirodnih resursa (šuma, reka, jezera, lekovitih voda, istorijskih lokaliteta) uz maksimalnu primenu kriterijuma za zaštitu i očuvanje prirode, prirodne i kulturne baštine i životne sredine;
- preduzimanje mera za razvoj i brendiranje ključnih turističkih proizvoda Beograda; poslovni turizam i MICE10, gradski odmor, kružna putovanja, događaji, nautika i specijalni interesi;
- definisanje nove marketinške strategije zasnovane na jedinstvenom, kvalitetnom i konkurentnom turističkom proizvodu koji objedinjuje sve komparativne prednosti Beograda (priroda, istorija i kultura, tradicija, ideje, ambijent i način života i dr.) i prodaji integralnog seta usluga (promocija, prevoz, smeštaj, sadržaji i atrakcije);
- redukcija sezonskih oscilacija tražnje formiranjem ponude za zadovoljavanje specijalnih interesa (lov, ribolov, pešačenje, jahanje i dr.);
- promocija turističkog proizvoda putem savremenih vidova prezentacije, marketinga i prodaje uz korišćenje informacionih i komunikacionih tehnologija;
- podsticanje i unapređivanje saradnje javnog i privatnog sektora oko finansiranja i zajedničke realizacije turističkih planova i programa u skladu sa najavljivanom, novom zakonskom regulativom (gradske vlasti, turoperateri, turističke organizacije, agencije, hoteli, zainteresovani finansijeri, evropski fondovi i dr.);
- kategorizacija Beograda kao turističkog mesta i uz saglasnost nadležnog ministarstva, propisivanje obaveze plaćanja turističke naknade za obavljanje delatnosti na teritoriji turističkog mesta - Beograda;
- bolja komunikacija i koordinacija kroz saradnju nadležnih organa opština, grada, i republike u oblasti turizma.
___________
10 MICE - Meetings, Incentives, Conventions and Exibitions, skupovi, motivacije, konferencije i izložbe - turistički programi za poslovne ljude kako bih ih dodatno motivisali prilikom putovanja na kongrese, simpozijume, konferencije i poslovne sastanke koji se organizuju na privlačnim lokacijama.
Globalizacija i regionalno povezivanje, deluju na promenu okruženja u kojima države funkcionišu i značajno menjaju ulogu regiona i gradskih aglomeracija. Istovremeno, reformski procesi tokom tranzicije u Srbiji, restrukturisanje privrede (svojinsko, sektorsko, tehnološko, organizaciono i dr.) odražavaju se na strukturna i prostorna obeležja industrije u Beogradu. Slično razvoju metropola u ostalim post-socijalističkim državama, očekuje se dostizanje savremene privredne strukture u kojoj dominira sektor usluga uz deindustrijaliziciju i transformaciju ranijih privrednih lokaliteta i kompleksa u izgrađenom tkivu grada i istovremenu (re)industrijalizaciju perifernih prostora. Povećava se koncentracija proizvodnih aktivnosti u periurbanim prostorima uz osnovne saobraćajne koridore (npr. Dobanovci, Vrčin, Krnjača i dr.), kao i u naseljima susednih opština u kontaktnom pojasu.
Odlučujuću ulogu u promeni i unapređenju privredne strukture imaće razvoj naučnih, istraživačkih i inovacionih delatnosti. Brojni su primeri koji dokazuju ključnu ulogu naučnoistraživačkog, razvojnog i inovacionog rada kao motora rasta zaposlenosti i konkurentnosti i temelja razvoja privrede. Investiranje u znanje je za grad Beograd jedini put ka održivoj privredi i društvu. Investicije u razvoj naučnog, istraživačko-razvojnog i inovacionog sektora moraju imati prioritet u planovima privrednog razvoja Beograda. Kao značajan univerzitetski i naučno-istraživački centar grad Beograd će se posebno potruditi da privuče investicije značajnih svetskih visokotehnoloških kompanija, kako bi deo svog razvojnog programa realizovale ulaganjem u postojeće ili novoformirane istraživačke kapacitete. Unapređenjem i povećanjem broja naučno-tehnoloških inkubatora grad Beograd će stvarati uslove da se najnovija naučna dostignuća primene u praksi.
Poseban značaj imaće razvoj kreativnih industrija, kakve su izdavačka delatnost, multimedija, štampani mediji, radio i televizijska produkcija, muzička i filmska produkcija, modna industrija, dizajn, razni umetnički zanati, uz marketing, prodaju i uopšte promociju grada. Reindustrijalizacija treba da bude usmerena na razvoj visokih tehnologija, naročito u proizvodnji električnih i optičkih uređaja, kao i u farmaceutskoj industriji.
Uvažavajući navedeno, zatim strateške i prostorno-planske dokumente na republičkom, regionalnom i lokalnom nivou, strateški cilj razvoja industrije je unapređenje organizacione, granske i teritorijalne strukture, sa ciljem održanja identiteta, povećanja konkurentnosti i atraktivnosti grada Beograda u širem okruženju.
Da bi se taj cilj ostvario, neophodno je realizovati sledeće strateške zadatke:
- unapređenje proizvodnih karakteristika grada Beograda stvaranjem tržišno profilisane, savremene proizvodne strukture, uz intenzivniji razvoj malih i srednjih preduzeća;
- stvaranje uslova za uravnotežen prostorni razvoj industrije kao jedan od segmenata za unapređenje životnog standarda u urbanim i ruralnim sredinama;
- uključivanje grada Beograda u mrežu industrijskih centara na različitim nivoima (lokalnom, regionalnom i transregionalnom) na osnovu komplementarnosti funkcija;
- primena mera i instrumenata za privlačenje konkurentnih i isplativih industrijskih aktivnosti.
Opšti dugoročni cilj razvoja poljoprivrede je uspostavljanje konkurentnog i tržišno orijentisanog poljoprivrednog sektora zasnovanog na intenzivnoj poljoprivrednoj proizvodnji, prirodnim resursima područja, novim tehnologijama i usklađenog sa rastućom tražnjom beogradskog tržišta ali i visokih ekoloških standarda. Time bi se afirmisala seoska područja i postepeno poboljšao standard života na selu, što treba da podrži odgovarajuća agrarna politika, finansijska sredstva i pravni okvir.11
Realizacija osnovnog strateškog cilja razvoja poljoprivrede usko je povezana sa ostvarivanjem sledećih ciljeva i zadataka:
- povećanje produktivnosti i konkurentnosti poljoprivrednog sektora kroz korišćenje prednosti ljudskog potencijala i unapređivanje tehnike i tehnologije i kvaliteta poljoprivredne proizvodnje i proizvoda, unapređenje zemljišne infrastrukture i razvoj poljoprivrednog zemljišta, intenziviranje ratarske i povrtarske proizvodnje i povećanje površina pod povrćem u zaštićenim prostorima, kao i uvođenje u proizvodnju novih vrsta povrća prema zahtevima domaćeg i inostranog tržišta; proizvodnje lekovitog bilja, cveća i ukrasnog bilja, voćarsko-vinogradarske proizvodnje, stočarske i organske proizvodnje, uz podršku uspostavljanju proizvođačkih udruženja i zadružne saradnje radi bolje promocije i plasmana i razvoja pogona primarne prerade;
- izgradnja konkurentnog prehrambenog sektora modernizacijom prehrambene industrije kroz uvođenje novih tehnologija, standarda i stalno unapređivanje kvaliteta, bolje povezivanje sa primarnom poljoprivrednom proizvodnjom i razvoj novih prerađivačkih kapaciteta zasnovanih na raspoloživim sirovinama i u skladu sa zahtevima tržišta;
- očuvanje i zaštita prirodnih resursa i revitalizacija degradirane i zagađene životne sredine monitoringom ekoloških zahteva u poljoprivredi, politikom očuvanja zemljišnih resursa, voda i poljoprivrednih predela;
- poboljšanje vodnog režima poljoprivrednog zemljišta, uporedo s otklanjanjem problema nestašice vlage u vegetacionom periodu, kao faktora koji ograničava prinose poljoprivrednih kultura;
- izgradnja novih i unapređenje postojećih sistema navodnjavanja i odvodnjavanja, koja predstavlja agrotehničku meru, neophodnu za stabilnu poljoprivrednu proizvodnju u oblasti ratarstva, povrtarstva i voćarstva i finansijska podrška pri nabavci sistema za navodnjavanje;
- povećanje stepena iskorišćenosti poljoprivrednih resursa - ljudskog rada, poljoprivrednog zemljišta, opreme, građevinskih objekata i drugih resursa na nivou seoskih naselja;
- poboljšanje bonitetne strukture poljoprivrednog zemljišta i očuvanje prirodne raznovrsnosti ruralnih i periurbanih predela, posebno na ekološki očuvanim područjima opština (Surčin, Barajevo, Sopot, Grocka i Mladenovac);
- razvoj i povećanje efikasnosti tržišta poljoprivrednog zemljišta kroz osavremenjavanje i ažuriranje katastra nepokretnosti, uz kontinuirano evidentiranje promena namene obradivog poljoprivrednog zemljišta;
- donošenje i realizacija Godišnjeg programa zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta na teritoriji grada Beograda;
- transformacija PKB, PIK "Zemun" i ostalih poljoprivrednih kompleksa u gradska javna preduzeća ili deoničarska društva sa većinskim javnim vlasništvom;
- ograničavanje nepovoljnih uticaja razvoja rudarstva i energetike na kvantitet i kvalitet agrarnih resursa u ekološki očuvanim zonama opština Lazarevac i Obrenovac.
___________
11 Institut za ekonomiku poljoprivrede Beograd je u januaru 2009. godine završio Strategiju razvoja poljoprivrede Beograda do 2015. godine, čiji je naručilac bio Sekretarijat za privredu grada Beograda. Strategija razvoja Beograda je u ovom segmentu usklađena sa ciljevima i zadacima koji su sastavni deo Strategije razvoja poljoprivrede.
Koncepcija ekonomskog razvoja se bazira na razvoju funkcije Beograda kao centra tercijarnih usluga: trgovinskih, saobraćajnih, finansijsko-posredničkih, turističkih, građevinskih i drugih. Osim usluga, grad Beograd će podsticati razvoj isplativog i održivog proizvodnog sektora.
U prostornom smislu, u beogradskom prostoru će dobiti na značaju prilazni pravci, zone autoputa, obilaznice i ukrštanja sa lokalnom putnom mrežom, gde se formira više izuzetno atraktivnih lokacija za izgradnju objekata velikih kapaciteta. To podrazumeva i postepenu transformaciju postojećih privrednih zona u centralnim delovima grada kao i u većim urbanim centrima (Obrenovac, Lazarevac, Mladenovac, Grocka) u komercijalne i druge urbane sadržaje.
Sa već izgrađenim izuzetno značajnim saobraćajnim infrastrukturnim objektima kao i izgradnjom novih na području Beograda stvaraju se uslovi za razvoj sistema integralnog transporta i jedinstvenog sistema LC, RTC, RT i RDC (logistički centar, robno transportni centar, robni terminal i robno distributivni centar) što Beogradu daje šansu da postane jedan od značajnih privrednih i trgovačkih centara u ovom delu Evrope. Ekonomski cilj razvoja jedinstvenog sistema integralnog transporta je da se saobraćaj Beograda organizuje i funkcioniše kao optimalan i racionalan saobraćajni sistem sa što je moguće manjim troškovima u izvršenju transportnih usluga.
Navedeni koncept može da se ostvari iskorišćavanjem svih potencijala grada i uklanjanjem svih unutrašnjih i spoljnih prepreka koje su opterećivale razvoj u prošlosti. Najznačajniji teritorijalni kapital za razvoj savremene, profitabilne i konkurentne privrede čine:
- specifični položaj Beograda, pogodan za razvoj saobraćajne privrede, turizma, regionalne i međuregionalne saradnje;
- zemljište - građevinsko treba racionalno, ekonomski efikasno i ekološki obazrivo proširivati za nove investicije; umesto toga, izmeniti namene postojećih, nekorišćenih ili neadekvatno korišćenih objekata i zemljišta, industrijskog, vojnog, železničkog i eksploatacionog zemljišta; održivo koristiti poljoprivredno zemljište, čiji obim i kvalitet omogućuju značajnu poljoprivrednu proizvodnju i razvoj održive prerađivačke industrije, turizma i drugih aktivnosti, uz posebnu brigu o zelenim površinama;
- prirodni potencijal - posebno vodni (za razvoj saobraćaja i saobraćajne privrede, turizma i sporta) i energetski (proizvodnja elektroenergije i toplifikacija);
- formirano tržište - pogodno za izgradnju trgovinskih kapaciteta i prisustvo velikih stranih kompanija i njihov uticaj na kretanje cena i ponudu i regionalnu saradnju, kao i dalji razvoj finansijsko-bankarskog sektora sa uticajem na povećanje investicionog kapaciteta i širenje specijalizovanih ponuda;
- izgrađeni i potencijalni naučni kapaciteti i ljudski potencijal - koji pružaju mogućnost razvoja savremene inovativne privrede.
Za stvaranje atraktivnog poslovnog ambijenta, privlačnog za ulaganje, grad će nastojati da izgradi odgovarajuće uslove:
- odgovarajuće institucionalne i zakonske osnove, u saradnji sa republikom;
- organizacione - formiranjem posebnih institucija, pre svega Agencije za razvoj grada (koja bi trebalo da prati realizaciju Strategije, radi na unapređenju saradnje i afirmaciji novih oblika poslovanja, stručnom praćenju, tržišnom nastupu i dr.), zatim koja treba budućim investitorima da pruži sve informacije na jednom mestu (o slobodnim lokacijama za investicije, dobijanju dozvola za gradnju, porezima i sistemu naknada i sl.) u skladu sa odredbama Zakona o regionalnom razvoju;
- infrastrukturne - izgradnjom i unapređenjem komunalne infrastrukture na području opština sa šireg područja grada (vodosnabdevanje, odvođenje otpadnih voda, odlaganje otpada i dr.); boljom i organizovanom saobraćajnom pristupačnošću; uvođenjem savremenih oblika komuniciranja i sl.);
- za afirmaciju proizvodno-uslužnih aktivnosti: preduzetništvo, razvoj inovativnih proizvodnih segmenata i usluga, posebno saobraćajnih, razvoj komplementarnih programa, e-ekonomije;
- za savremene prostorne oblike funkcionisanja privrede: savremene privredne i industrijske zone, privredne, industrijske i tehnološke parkove, biznis-inkubatore, poslovne centre i dr.;
- povoljne finansijske instrumente, poreske, kreditne, zemljišne i komunalne politike.
Socijalni kapital grada Beograda predstavlja najznačajniji i najmoćniji element razvoja danas i u budućnosti. Korišćenje socijalnog kapitala zahteva angažovanje svih raspoloživih gradskih resursa i ima za cilj zadovoljavanje društvenih potreba svih njegovih građana i građanki. U Beogradu postoje značajne rezerve socijalnog kapitala, i za njegovo optimalno angažovanje i korišćenje neophodan je zajednički koordinisani napor institucija i pojedinaca čiji će primarni zadatak biti socijalni razvoj grada. U tom slučaju, aktiviranje ovog kapitala treba da uključi teritorijalnu povezanost i socijalnu integrisanost na nivou grada kao celine, s jedne strane, kao i lokalne osobenosti karakteristične za njegove potceline koje imaju svoju istoriju, tradiciju, kulturu i geografske predispozicije. Javne službe u državnom i privatnom sektoru, različite forme organizovanja civilnog društva kao i participacija samih građana i građanki, imaće ključnu ulogu u razvoju grada Beograda, u aktiviranju socijalnog kapitala i jačanju njegove teritorijalne kohezije i usklađenijeg i ravnomernijeg razvoja.
Pretpostavke socijalnog razvoja grada
U skladu sa evropskim vrednostima i principima razvoja, socijalni razvoj jeste aktivna, razvojna snaga ekonomskog i privrednog rasta društva. Socijalni razvoj u tom smislu obuhvata promene koje se odnose na unapređenje kvaliteta života, stvaranje mogućnosti za zadovoljavanje potreba svih građana, obezbeđivanje i razvoj zaštite ljudskih prava, podizanje nivoa socijalne sigurnosti građana kao i razvoj preventivnih programa u cilju smanjivanja rizika od narušavanja njihovog fizičkog i mentalnog integriteta. Na taj način, socijalni razvoj podrazumeva strateški definisane ciljeve za određeni vremenski period uz jasne pokazatelje napretka u ostvarivanju zadatih ciljeva i transparentno odvajanje neophodnih budžetskih sredstava potrebnih za njihovo ostvarenje.
U evropskom kontekstu, još od Lisabonskog samita Evropskog saveta, održanog u martu 2000. godine, socijalna kohezija, kao integralni deo socijalnog razvoja, proglašena je za jedan od tri ključna strateška cilja Evropske unije. Do 2010. godine EU treba da "postane najkonkurentnija i najdinamičnija privreda zasnovana na znanju u svetu, sposobna da ostvari održivi razvoj sa brojnim i kvalitetnijim radnim mestima i većom socijalnom kohezijom."
U radnom dokumentu Evropske komisije, objavljenom krajem 2009. godine, nova strategija EU 2020 označena je kao naslednica Lisabonske strategije. U ovom dokumentu, naglašeno je da se izlaz iz finansijske krize vidi kao ulazak u novu održivu socijalno-tržišnu ekonomiju, u kojoj će prosperitet biti posledica inovacija i boljeg korišćenja resursa, a osnovni input znanje. Ovi pokretači stvoriće nov izvor održivog rasta i poslove koji će smanjiti nivoe nezaposlenosti kroz tri prioriteta12:
- stvaranje vrednosti zasnovane na znanju - šanse i socijalna kohezija će biti uvećane u svetu u kojem inovacije predstavljaju ključ napretka, povećavaju potencijal znanja, istraživanja i digitalne ekonomije,
- osposobljavanje ljudi u inkluzivnim društvima - pribavljanje novih veština, podsticanje kreativnosti i inovacija, razvoj preduzetništva i laka tranzicija između poslova, u svetu koji će nuditi više poslova u zamenu za veću prilagodljivost;
- stvaranje konkurentnije, povezanije i ekološke privrede - potreba za efektivnijom konkurencijom, uz efikasniju upotrebu neobnovljivih resursa i energije u svetu u kom je njihova cena visoka, što će ujedno stimulisati ostvarivanje ciljeva zaštite životne sredine. Poboljšanje infrastrukture, smanjivanje administrativnih nameta i ubrzanje tržišnog iskorišćenja inovacija.
Stoga, socijalni razvoj treba da odgovori na sve potrebe koje postoje u zajednici, i to kroz multisektorki pristup u oblastima socijalne i zdravstvene zaštite, obrazovanja, stanovanja i kulturno-rekreativnih potreba građana i građanki. Ovakav pristup utemeljen je na principima integralne socijalne politike i socijalnog razvoja, koja podrazumeva intenzivnu komunikaciju između svih navedenih sektora uz stalno uključivanje njenih krajnjih korisnika i korisnica, a u cilju stvaranja produktivnog i dostupnog okruženja za sve. Kroz navedeno, ostvaruju se mogućnosti i sredstva koja su potrebna za puno učešće u ekonomskom, društvenom i kulturnom životu i postizanju životnog standarda i blagostanja kojim se ostvaruje socijalna kohezija i društvo čini naprednim.
Da bi grad Beograd mogao da se razvija i prosperira u sladu sa navedenim reformama na evropskom i nacionalnom nivou, neophodno je istaći neke glavne prepreke koje treba mapirati u smislu njihovog lakšeg prevazilaženja na putu socijalnog razvoja:
1. Grad Beograd ima razvijen sistem javnih službi u oblasti socijalnih, zdravstvenih, obrazovnih, kulturnih i sportskih usluga i aktivnosti. Visoke standarde zadovoljavaju broj i prostorni kapaciteti, kao i broj zaposlenih sa visokim kvalifikacijama. Problem predstavlja njihova neravnomerna distribucija na teritoriji grada, sa superkoncentracijom nekih (zdravstvo, kultura) u centralnoj zoni Beograda, kao i neravnomerna dostupnost, kvalitet i razvijenost.
2. Posebno su ugrožene ranjive grupacije stanovništva i zapostavljen je zdrav način života većine građana. Najmanje polovina građana pripada osetljivim ili ugroženim grupacijama stanovnika, koje nemaju pristup uslugama i koje žive u stalnom riziku od materijalne deprivacije ili siromaštva u svim oblicima. Odsustvo jače konkurentnosti uz postojeću nefleksibilnost i neefikasnost u organizaciji rada u raznim sektorima usluga, uzrok je nedostatka jačih profesionalnih izazova i isključenosti primarnih nivoa. Favorizovanje aktivnog odnosa prema sopstvenom životu i stvaranje neophodnog konteksta za njegovu realizaciju (kroz građanski aktivizam, volonterizam, zapošljavanje i samozapošljavanje), a što je od posebnog značaja za stara lica, osobe sa invaliditetom, lakšom retardacijom i romsku populaciju.
3. Na drugoj strani grad Beograd ima otvorene mogućnosti i realne kapacitete da izgradi sistem socijalnih usluga na temelju ljudskih prava. Ovo podrazumeva unapređenje i diversifikaciju primarne zdravstvene i socijalne zaštite, kvalitetnu organizaciju osnovnog obrazovanja i unapređenje službi u oblasti kulture, sporta i rekreacije. Jače povezivanje sa privatnim sektorom, razvoj i uključivanje civilnog sektora, bolje korišćenje izgrađenih/fizičkih struktura grada i podsticanje zadužbinarstva imaće u tome značajnu ulogu. Važne karike čine usavršen legislativni i strateški okvir i razvoj svesti o značaju socijalnih usluga za ukupni razvoj grada Beograda u sistemu evropskih metropola.
Osnovne karakteristike socijalnog razvoja grada Beograda danas čini nekoliko ključnih procesa:
- povlačenje države iz domena obezbeđivanja društvene solidarnosti, umesto rekonstrukcije i poboljšanja neadekvatnih rešenja i politika u socijalnoj zaštiti;
- nedostatak podsticaja za povećanje efikasnosti rada, inovativnosti i podizanja kvaliteta i raznovrsnosti usluga u oblasti socijalnog razvoja, što je posledica još uvek dominantno monopolske pozicije većeg dela javnog sektora u oblasti socijalnog razvoja, naročito u pristupu i korišćenju javnih fondova za finansiranje aktivnosti i objekata u državnom vlasništvu za ove namene i poziciji aktera (zakonske i institucionalne) u organizovanju usluga;
- paralelno funkcionisanje javnog i privatnog sektora kao odvojenih, nepovezanih i nezavisnih podsistema u pojedinim oblastima socijalnog razvoja. Zbog toga su oba sektora de facto izvan javne kontrole: jedan zato što ima neprikosnoven status državne zaštite kao delatnost od posebnog interesa, a drugi zato što mu pogrešno razumevanje statusa "tržišne pozicije" omogućava da deluje izvan javne kontrole i uspostavljenih normi za obavljanje pojedinih usluga;
- rizik urušavanja javnog sektora zbog njegove neefikasnosti umesto uvođenja mehanizama za povećanje efikasnosti i kvaliteta rada javnog sektora u oblasti socijalnih, zdravstvenih, obrazovanih i kulturnih usluga, odnosno njegovog horizontalnog i vertikalnog povezivanja;
- odsustvo konkurentnosti u organizovanju usluga u sektoru socijalnog razvoja. Osnovni uslov konkurentnosti je ujednačavanje zakonskih i institucionalnih pozicija aktera u procedurama konkurisanja, dobijanja i ostvarivanja usluga kroz programe i projekte. Jačanje konkurentnosti može se podsticati organizovanjem otvorenih i transparentno finansiranih konkursa na kome postoji slobodan pristup svih zainteresovanih;
- podsticanje razvoja i uređenje privatnog i civilnog sektora u oblasti socijalnog razvoja. Nužno je kritičko preispitivanje postojećih standarda i normativa, od kojih su mnogi nepotrebno visokozahtevni, rigidni i prilagođeni velikim organizacijama (broj zaposlenih, struktura zaposlenih, zahtevi u pogledu površine, dimenzija i opremljenosti prostora/objekata i sl.);
- sužavanje perspektive za socijalnu podršku deprivilegovanim i siromašnim društvenim grupama. Grad Beograd u ovome ima poseban zadatak koji će rešavati u legislativnom okviru (sa republikom) kao i u procesu decentralizacije, prenošenjem nadležnosti i odgovornosti na nivo lokalne samouprave uz istovremeno osposobljavanje za izvršenje tog zadatka;
- zapostavljene su forme vaninstucionalne zaštite i organizovanja usluga u prirodnom i socijalnom okruženju korisnika. To se naročito odnosi na zaštitu starih lica kojih u Beogradu ima sve više, kao i na pojedine grupe dece i drugih građana koji zbog određenih funkcionalnih smetnji imaju potrebu za dnevnim boravcima i takvom vrstom zaštite i brige.
Ono što čini glavni oslonac u procesu razvoja grada jesu njegovi resursi, tako da oni kojima raspolaže Beograd su višestruki i treba da čine oslonac za prevazilaženje navedenih prepreka:
- na teritoriji Beograda nalaze se vredni i slabo ili neadekvatno korišćeni građevinski i prostorni resursi, u javnom vlasništvu. Jedan od osnovnih zadataka je ostvarivanje kontrole nad budućim statusom tih objekata i prostora i obezbeđivanje da se njihovo korišćenje reguliše na način da doprinese unapređenju kvaliteta življenja građana i razvojnim ciljevima grada. Najvažniji instrument koji Grad u ovom času može da obezbedi da bi se eventualne i već sada planirane konverzije javnih objekata, nad kojima nominalno vlasništvo ima Republika, vodile u skladu sa razvojnim ciljevima grada i kriterijumima javnog dobra i javnog interesa jeste kontrola namene površina, koja se ostvaruje putem urbanističke planske dokumentacije;
- uspostavljena funkcionalna mreža ustanova u oblasti socijalne zaštite, zdravstva, obrazovanja, kulture i sporta;
- potencijalno veliki broj aktera koji se mogu uključiti i organizovati u različitim organizacijama civilnog društva, naročito u oblasti socijalne zaštite (nezaposleni sa srednjim i visokim obrazovanjem);
- veoma kvalitetan, visokokvalifikovan kadar za obavljanje usluga u sistemu socijalne zaštite, zdravstva, obrazovanja i kulture, od standardnih do elitnih aktivnosti.
___________
12 Commission of the European communities, Working document - Consultation on the future "EU2020" strategy Brussels, 24.11.2009, COM(2009)647 final, preuzeto sa: ec.europa.eu/eu2020/pdf/eu2020_en.pdf
Socijalni razvoj grada Beograda će biti zasnovan na kretanju zajednice ka većem nivou blagostanja - povećanju zdravstvene, socijalne, obrazovne, stambene, kulturne i rekreativne dobrobiti za najveći broj građana i građanki. Naročito značajna je težnja za unapređenjem kvaliteta života i dostupnosti usluga od javnog interesa za sve, a naročito za osetljive i ranjive društvene grupe.
Socijalni razvoj grada Beograda kao deo šireg društvenog razvoja ima za cilj podizanje nivoa sigurnosti svih građana i građanki, poboljšanje svih aspekata života i stvaranje mogućnosti za njihovo aktivno učešće u svim sferama života glavnog grada. Integralni pristup održivom socijalnom razvoju grada treba da bude stalni kriterijum u donošenju razvojnih odluka o sredstvima budžeta i drugim javnim izvorima.
Dostizanje ovog cilja podrazumeva:
- podsticanje socijalnog razvoja jačanjem preventivnih aktivnosti. To podrazumeva uklanjanje/smanjenje aktivnosti koje otvaraju put faktorima rizika i rizičnim stilovima života, odnosno podržavanje aktivnosti koje imaju pozitivan uticaj na socijalizaciju dece i mladih i na odgovorno građansko ponašanje. Stoga je neophodno definisati partnerstvo postojećih pružalaca usluga (međuinstitucionalna kao i saradnja javnog, privatnog i civilnog sektora) kao preduslov uspešnog društvenog odgovora na socijalne potrebe građana;
- unapređenje i širenje postojećih i stvaranje novih javnih gradskih prostora i njihovo korišćenje za organizovanje različitih kulturnih, sportskih i drugih aktivnosti, kompatibilnih sa dominantnom namenom objekata i prostora u okruženju;
- stvaranje stimulativnog ambijenta za otvaranje socijalnih kooperativa čijim radom bi se unapredile postojeće socijalne usluge, povećao obuhvat u odnosu na postojeći i posebno stvorili uslovi za smanjenje nezaposlenosti kroz zapošljavanje i samozapošljavanje;
- povećanje broja i vrsta jedinstvenih sadržaja, programa i aktivnosti koje daju identitet i prepoznatljivost gradu, odnosno njegovim urbanim centrima, u regionalnoj i globalnoj mreži gradova;
- definisanje i realizovanje obavezujućih minimalnih standarda za aktivnosti iz kategorije obaveznih usluga od javnog interesa na celokupnoj teritoriji grada;
- racionalno korišćenje i restriktivno otuđivanje objekata i prostora namenski građenih za potrebe usluga od javnog interesa (obrazovanje, zdravstvena zaštita, socijalna zaštita, sport i rekreacija, kultura), samo po principu javno dobro za javno dobro;
- objedinjavanje postojećih snaga oko izabranih, naročito preventivnih programa;
- institucionalno unapređenje ukupnog sektora socijalnog razvoja definisanjem pozicije privatnog i neprofitnog sektora, zadužbina, fondacija i dr.;
- širenje različitih oblika podrške organizacijama civilnog društva u organizovanju socijalnih, kulturnih, obrazovnih i rekreativnih usluga.
Unapređenje sistema zdravstvene zaštite
Cilj unapređenja ovog sistema je razvoj grada Beograda u funkciji poboljšanja zdravlja građana, odnosno stalno vrednovanje planiranog razvoja u funkciji zdravstvene dobrobiti građana.
Ovaj cilj će biti postignut ostvarenjem sledećih zadataka:
- mobilizacija svih političkih, privrednih, socijalnih, kulturnih, humanih, tehnoloških i drugih resursa u unapređenju društvene brige o zdravlju;
- jačanje akcija za zdravlje zajednice i stvaranje uslova za primenu principa očuvanja i unapređenja zdravlja prilikom utvrđivanja svih sektorskih politika;
- uspostavljanje kontinuirane međusektorske saradnje gradskih opština i ostalih učesnika u oblasti javnog zdravlja u donošenju i doslednom sprovođenju programa i projekata iz oblasti javnog zdravlja;
- stvaranje uslova za poboljšanje dostupnosti i unapređenje kvaliteta usluga zdravstvene zaštite na sva tri nivoa: primarne, sekundarne i tercijarne;
- pomeranje težišta aktivnosti primarne zdravstvene zaštite sa bolesti na determinante zdravlja i faktore rizika kao uzroke oboljevanja i prevremene smrtnosti;
- kontinuirano praćenje zdravstvenog stanja i zdravstvenih potreba građana Beograda u cilju donošenja adekvatnih programa zdravstvene zaštite i sagledavanja efekata njihove primene;
- očuvanje i unapređivanje zdravlja žena i ostvarivanja ravnopravnosti polova u zdravstvenoj politici;
- jačanje institucionalnih kapaciteta, modernizacija infrastrukture i opreme za pružanje zdravstvenih usluga na sva tri nivoa zdravstvene zaštite;
- unapređenje saradnje i koordinacije između javnog, civilnog i privatnog sektora i razvijanje interdisciplinarnog pristupa u očuvanju i unapređenju zdravlja;
- jačanje uloge grada Beograda u Asocijaciji zdravih gradova Evrope i uspostavljanje mreže zdravih gradova Srbije;
- podrška razvoju i unapređenju tradicionalne medicine;
- unapređivanje finansijske održivosti zdravstvenog sistema;
- uspostavljanje zdravstvenog informacionog sistema;
- unapređivanje prava pacijenata ustanovljenjem službe nezavisnog ombudsmana za prava pacijenata.
Unapređenje sistema obrazovanja
Cilj unapređenja sistema obrazovanja je omogućeno dostupno i kvalitetno obrazovanje za sve uz poštovanje rasne, nacionalne, kulturne, jezičke, verske, rodne, polne i uzrasne ravnopravnosti, tolerancije i uvažavanja različitosti.
U svetlu evropskih integracija, obrazovni sistem teži stvaranju uslova za kvalitetno obrazovanje sve dece, u sistemu koji je efikasan i inkluzivan, u kojem je nastava prilagođena interesovanjima dece i mladih i u kojem se stiču kompetencije koje učenike čine konkurentnim na svetskom tržištu znanja. Ova nastojanja su utkana u osnove obrazovnog sistema kroz odredbe novog zakona o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja, koji je na snazi od 11. septembra 2009. Sistem obrazovanja i vaspitanja treba da ide u pravcu intelektualnog, emocionalnog, socijalnog, moralnog i fizičkog razvoja svakog deteta i učenika, u skladu sa njegovim uzrastom, razvojnim potrebama i interesovanjima. Ovakav sistem traba da omogući sticanje kvalitetnih znanja i veština i formiranje vrednosnih stavova, osposobljavanje za samostalno učenje i obrazovanje tokom celog života i uključivanje u međunarodne obrazovne i profesionalne procese.
Ovaj cilj će biti postignut ostvarenjem sledećih zadataka:
- potpuno obuhvatanje, dostupnost i postizanje ujednačenih uslova i kvaliteta obaveznog obrazovanja za svu decu;
- uspostavljanje rodne jednakosti i integrisanje rodne perspektive u obrazovanje;
- stalna podrška inkluzivnom obrazovanju i uključivanju dece iz osetljivih i društveno isključenih grupa u redovan sistem obrazovanja;
- dalji rad na prevenciji nasilja u školama;
- usklađivanje obrazovanih programa na nivou srednjeg obrazovanja;
- konstantan rad na unapređivanju profesionalnog rada zaposlenih u obrazovanju;
- podrška funkcionalnom opismenjavanju odraslih i Roma;
- rešavanje problema kvaliteta nastave i opremljenosti malih - četvororazrednih osnovnih škola u rubnim naseljima na području grada Beograda;
- ostvarenje saradnje sa organizacijama civilnog društva u poboljšanju uslova školovanja i organizovanju različitih aktivnosti u prostoru škole;
- dalji razvoj Beograda kao međunarodnog univerzitetskog i naučnog centra;
- davanje na korišćenje ili dugogodišnji zakup raspoloživih objekata i parcela za srednjoškolske i univerzitetske kampuse i druge pogodne forme za efikasno organizovanje i funkcionisanje aktivnosti srednjoškolskog i univerzitetskog obrazovanja i naučnog rada;
- unapređenje i širenje postojećih i formiranje novih javnih gradskih prostora namenjenih deci i svih javnih površina i prostora "po meri deteta".
Tabela 7: Promene školskih kapaciteta i broja učenika
ŠKOLSKA GODINA |
broj škola |
broj odeljenja |
broj učenika |
Prosečno uč. u odeljenju |
1980/1981. |
287 |
4559 |
140353 |
31 |
1990/1991. |
280 |
5281 |
162339 |
31 |
1995/1996. |
284 |
5374 |
157936 |
29 |
2000/2001. |
284 |
5238 |
136891 |
26 |
2002/2003. |
281 |
5256 |
132285 |
25 |
2003/2004. |
281 |
5275 |
130269 |
25 |
2004/2005. |
283 |
5298 |
129535 |
24 |
2005/2006. |
284 |
5277 |
127559 |
24 |
2006/2007. |
284 |
5236 |
124678 |
24 |
2007/2008. |
287 |
5261 |
123681 |
24 |
2008/2009. |
287 |
5281 |
122911 |
23 |
Unapređenje sistema predškolskog vaspitanja
Cilj unapređenja ovog sistema je povećanje obuhvata dece u predškolskim ustanovama kako bi se svakom detetu obezbedilo mesto u predškolskoj ustanovi.
Predškolsko vaspitanje je od presudnog značaja za ukupan rast i razvoj deteta. To je vaspitno-obrazovni proces formiranja ličnosti deteta, od rođenja do polaska u školu, kojim se bude i podržavaju, aktuelizuju svi njegovi psihofizički potencijali i usmeravaju pozitivne tendencije koje se ispolje u razvoju. U svetlu ispunjavanja uslova u procesu evropskih integracija, ovo je za razvoj društva ključni mehanizam za formalni ulazak u sistem isključenih i marginalizovanih grupa dece u redovni sistem obrazovanja i integraciju u sve društvene tokove, što je osnovni preduslov za socijalnu koheziju i razvoj društva uopšte.
Ovaj cilj će biti postignut ostvarenjem sledećih zadataka:
- povećanje obuhvata dece u predškolskim ustanovama sa obavezom da se svakom detetu obezbedi mesto u predškolskoj ustanovi, u javnom ili privatnom sektoru, sa fokusom na decu iz isključenih društvenih grupa (Romi, deca se smetnjama u razvoju, i dr.);
- normativno regulisanje i uključenje privatnog sektora u oblast predškolskog vaspitanja;
- omogućiti deci iz siromašnih porodica pristup privatnim vrtićima pomoću davanja neprofitnog statusa ustanovama, kao i putem koncesija i regresa, naročito u delovima grada u kojima su kapaciteti državnih ustanova nedovoljni da prime svu zainteresovanu decu;
- razvojem različitih oblika rada u skladu sa potrebama i interesovanjima (bebi servis, klubovi, radionice, igraonice i sl.);
- lakša upotreba montažnih objekata i uzimanje u zakup objekata u privatnom vlasništvu za organizovanje predškolskih ustanova.
Grafikon 5: Ukupno upisana deca u predškolske ustanove do 10. marta 2010.
Normativ za broj korisnika je građevinski kapacitet objekta. Ukupno upisane dece 55.131, po normativu 41.201 i preko normativa 13.930 (vrednost prevelika da bi se čitko prikazala na grafikonu). Za opštinu Surčin nisu dostavljeni podaci.
Izvor: Sekretarijat za dečju zaštitu.
Grafikon 6: Procenat upisane dece prema normativu i preko normativa
Normativ za broj korisnika je građevinski kapacitet objekta. Za opštinu Surčin nisu dostavljeni podaci.
Izvor: Sekretarijat za dečju zaštitu.
Unapređenje sistema socijalne zaštite
Cilj unapređenja ovog sistema je jačanje načela solidarnosti nastavljanjem započetih reformi kroz institucionalnu i alternativnu podršku održivim uslugama dostupnim za sve, primerenim realnim potrebama građana i razvojnim interesima grada.
Oblast socijalne zaštite usmerena je ka poboljšanju socijalnog statusa građana na ličnom, porodičnom i širem socijalnom planu. Efikasan sistem socijalne zaštite treba da odgovori na potrebe svih u novim okolnostima, sa posebnim fokusom na podršku ranjivim i marginalizovanim pojedincima i grupama, kojima je neophodna organizovana pomoć zajednice i države, kao i građanima koji nisu u stanju da učešćem u ekonomskoj aktivnosti obezbede svoju egzistenciju. Stoga, socijalna zaštita treba da jača društvenu koheziju i da neguje nezavisnost i sposobnost ljudi da pomognu sami sebi. Na nivou Evropske unije, države članice aktivno promovišu socijalnu koheziju ostvarivanjem sledećih konkretnih ciljeva: garantovanje adekvatnog nivoa socijalne zaštite; podsticanje zapošljavanja, kontinuiranog sticanja veština i poštovanja prava radnika; obezbeđenje zaštite najranjivijih društvenih grupa; promocija jednakih mogućnosti građana; zabrana socijalnog isključivanja i diskriminacije; omogućavanje svim sektorima društva, javnom, neprofitnom i privatnom, pružanje usluga socijalne zaštite.
Ovaj cilj će biti postignut ostvarenjem sledećih zadataka:
- širenje različitih oblika podrške i partnerska saradnja sa organizacijama civilnog društva u organizovanju socijalnih usluga;
- podsticanje nestacionarnih i neinstitucionalizovanih oblika socijalne zaštite;
- davanje podrške organizovanju različitih vrsta dnevnih boravaka u lokalnim zajednicama (za decu sa dodatnim potrebama, za starija lica i lica sa invaliditetom i sl.);
- definisanje i izgradnja minimuma standarda socijalnih usluga i efikasan sistem supervizije i inspekcije;
- kreiranje institucionalnih mehanizama i politika prevencije za suzbijanje svih vidova nasilja nad ženama i obezbeđivanje sveobuhvatnog sistema zaštite za žene žrtve nasilja;
- uključivanje relevantnih organizacija civilnog društva u sve procese kreiranja i sprovođenja mera za suzbijanje porodičnog, rodno i seksualno zasnovanog nasilja;
- utvrđivanje prioriteta u strategijskom i namenskom planiranju sredstava za poboljšanje infrastrukturnih i materijalno-tehničkih uslova rada;
- nastavkom ostvarivanja započetih programa usmerenih ka pojedinačnim ciljnim grupama, s ciljem da se poveća uključenost ovih grupa u socijalni prostor grada i da se poboljša njihova ekonomska i socijalna situacija;
- definisanje realnog praga siromaštva za troškove života u Beogradu, koji će omogućiti dostupnost socijalnih fondova građanima/kama koji su egzistencijalno ugroženi. U dosadašnjoj praksi postavljeni cenzusi za ostvarivanje socijalne pomoći (materijalnog obezbeđenja porodice) su bili u direktnoj korelaciji sa socijalnom isključenošću pojedinaca i porodica.
Cilj unapređenja u oblasti kulture je stvaranje podsticajnog okruženja za kulturni razvoj i umetničko stvaralaštvo kroz otvorenost i dostupnost sadržaja javnosti i građanima.
Ostvarivanje opšteg interesa u kulturi i sprovođenju kulturne politike kao skupa ciljeva i mera podsticanja kulturnog razvoja zasniva se na slobodi izražavanja u kulturnom i umetničkom stvaralaštvu sa fokusom na integrisanju kulturnog razvoja u socio-ekonomski i politički dugoročni razvoj grada. Stalni cilj treba da bude i autonomija subjekata u kulturi kao i decentralizacija u odlučivanju, organizovanju i finansiranju kulturnih delatnosti uz uvažavanje kulturnih i demokratskih vrednosti evropske i nacionalne tradicije i raznolikosti kulturnog izraza, očuvanje kulturnog i istorijskog nasleđa i podsticanje održivog razvoja kulturne sredine kao integralnog dela životne sredine.
Ovaj cilj će biti postignut ostvarenjem sledećih zadataka:
- uvođenje novih mehanizama i organizacionih formi kulturne politike i stvaranje sistema koji će uravnotežiti privatne i javne inicijative i omogućiti međusektorsku saradnju;
- razvoj publike je jedan od strateških prioriteta, a naročito poklanjanje pažnje dečjoj kulturi, kao i marginalnim grupama;
- razvijanje i podsticanje modela prilagođenih osobenostima i potrebama gradskih opština i lokalnih zajednica;
- olakšan pristup, dostupnost i korišćenje objekata u vlasništvu grada i gradskih opština, za šta treba definisati status kulturnih aktivnosti kao neprofitnih;
- razvoj kulture u "kvartovima" i lokalnim zajednicama unapređenjem prostora za kulturne aktivnosti svih generacija;
- podsticanje sponzorisanja, donatorstva i zadužbinarstva u kulturi;
- nastavak i jačanje podrške alternativnim i neformalnim programima i aktivnostima u oblasti kulture koji definišu osobeni urbani i kulturni identitet grada u međunarodnim razmerama;
- podsticanje stvaralaštva za mlade i mladih talenata u kulturi;
- uključivanje u Program AGENDE 21 za kulturu;
- izgradnja savremenih institucija kulture kao gradskih atrakcija;
- intenzivno uključivanje u međunarodne programe;
- nastavak realizacije projekata i aktivnosti u oblasti kulture, sa posebnim naglaskom na zaštiti kulturnih dobara, a u cilju kandidovanja grada Beograda za evropsku prestonicu kulture 2020.
Unapređenje aktivnosti u oblasti stanovanja
Cilj unapređenja aktivnosti u oblasti stanovanja je usklađivanje obima stambene izgradnje sa zahtevima tržišta kao i unapređenje i podrška razvoju novih oblika socijalnog stanovanja.
Socijalno podržani programi stanovanja biće usmereni prema jasno definisanim ciljnim grupama. Razvojni interesi grada Beograda upućuju na sledeće ciljne grupe koje će imati prioritet u programima subvencionisanog stanovanja:
- mladi, kvalifikovani i radno kompetentni građani koji zasnivaju sopstveno domaćinstvo i nastoje da se osamostale od roditelja;
- ugrožene kategorije stanovništva;
- porodice sa malom decom i
- stručnjaci za čijim profilima postoji veća potražnja.
Poseban interes će biti razvijanje različitih oblika subvencija u oblasti stanovanja - od povoljnih hipotekarnih kredita za izgradnju ili kupovinu stana, ponude parcela i lokacija različitog nivoa opremljenosti i standarda stanovanja, podsticanja privatne izgradnje stanova za zakup sa kontrolisanom zakupninom, regulisanja dugoročnog zakupa, davanja subvencija za stanove zakupljene na tržištu itd.
Rekonstrukcija i obnova stambenog fonda biće jedno od težišta stambene politike grada Beograda u narednom periodu. Mera u poboljšanju kvaliteta stanovanja biće uspostavljanje obaveze održavanja celih zgrada i njihovih sastavnih stambenih jedinica. Prilikom rekonstrukcije postojećeg stambenog fonda posebna pažnja će se obratiti na energetsku efikasnost i značajno smanjenje potrošnje energije u stambenim zgradama. Ovaj zadatak mora se postići dvojako: kroz energetsku sanaciju postojećih objekata i stvaranja uslova za naplatu stvarno utrošene energije, kao i kroz podizanje nivoa svesti sugrađana o potrebi da se štedi energija.
Omogućavanje kvalitetnog stanovanja i stambene izgradnje u perifernim zonama grada unapređenjem sistema javnog prevoza, da bi se obezbedio vremenski pouzdan, komforan i kvalitetan pristup radnim mestima, kulturnim, zdravstvenim, obrazovnim, rekreativnim i drugim destinacijama u centru i u drugim delovima sa odgovarajućim resursima i uslugama.
Saniranje bespravno izgrađenih područja i pronalaženje načina opremanja i uređenja ovih zona, kao i izvora finansiranja i dugoročnih finansijskih aranžmana, sa ciljem da se u urbanizovanju ovih područja obezbedi učešće vlasnika.
Rešavanje stambenog pitanja na teritoriji grada Beograda zahtevaće sistemske promene u skladu sa novim društveno-ekonomskim uslovima i sa organizovanim aktivnostima Republike, grada i opština koje se odnose na stvaranje odgovarajućeg ambijenta. Od posebnog značaja će biti podsticanje zadrugarstva i organizovanje stambenih zadruga prema standardima i pozitivnim iskustvima savremenih evropskih zemalja.
Stambena politika na gradskom i opštinskom nivou posebnu pažnju će posvetiti razvoju tržišta u stanovanju, ne zanemarujući socijalnu dimenziju. Poreski i fiskalni mehanizmi, deregulacija urbanističkih planova, privatizacija građevinskog zemljišta, racionalizovanje birokratskog mehanizma, treba da omoguće efikasnije i kvalitetnije građenje stanova, posebno na pravcima koji za to imaju predispozicije: Barajevo, Sopot, Surčin i, u ograničenim uslovima, leva obala Dunava.
Posebni programi stanovanja biće usmereni ka osetljivim društvenim grupama, kao što su socijalno ugroženo stanovništvo, izbeglice i raseljena lica i druge kategorije sa niskim primanjima.
Prilikom rešavanja problema stanovanja, treba obaviti posebne zadatke:
- deregulacija urbanističkih planova;
- podsticanje stambene gradnje;
- ukidanje državnog monopola nad građevinskim zemljištem prema zakonu;
- predinvestiranje u komunalnu infrastrukturu;
- poreski i fiskalni instrumenti za podsticanje stambene izgradnje;
- obnova, modernizacija, investiciono i tekuće održavanje stambenog fonda.
Socijalno stanovanje za uspostavljanje veće socijalne kohezije
Cilj u sferi socijalnog stanovanja je da se obezbedi stambeni prostor dostupan svim građanima Beograda na održiv način i uz sveobuhvatnu podršku Grada, uspostavljajući sistem organizovanog obezbeđivanja stambenog prostora domaćinstvima koja iz socijalnih, ekonomskih i drugih razloga ne mogu da ga sebi pribave na tržištu.
Socijalno stanovanje, kao instrument socijalne stambene politike treba na sistemski način da doprinese rešavanju stambenih potreba domaćinstava, koja iz ekonomskih socijalnih i drugih razloga nisu u mogućnosti da samostalno obezbede na tržištu adekvatno stanovanje. S obzirom na to da je važan segment održivog ekonomskog i socijalnog razvoja gradova, socijalno stanovanje se ne tretira kao trošak već kao ekonomski i društveno isplativa investicija sa dugoročnim pozitivnim efektima. Pored direktnog uticaja na povećanje socijalne održivosti zajednice, ono ima pozitivne uticaje i na ekonomske i druge parametre, kao što su: tržište rada, zaposlenost, unapređenje standarda stanovanja, povećanje mobilnosti radnih mesta, ekonomsku stabilnost i sl. Realizacija ovog cilja utiče pozitivno na zasnivanje porodice i porodični život, zdravlje i napredovanje ljudi i predstavlja važan deo socijalne komponente održivog razvoja. Svojom održivom, socijalnom, razvojnom, ekonomskom, regionalnom, lokalnom i urbanističkom komponentom, ostvarivanje ovog cilja doprinosiće uspostavljanju veće socijalne kohezije i ravnoteže, kroz integraciju svih društvenih grupa u zajednicu, uključujući i one koje su objektivno ugrožene.
U ostvarivanju ovog cilja neophodan je angažman svih društvenih struktura, a pre svega gradske vlasti, neprofitnog i privatnog sektora, koji će u zakonskim okvirima i uz učešće i podršku međunarodnih pre svega evropskih fondova, kroz koordiniran i osmišljen rad i partnerstvo javnog i privatnog sektora obezbeđivati racionalno određivanje prioriteta i strateško usredsređivanje dovoljnih sredstava da se ti prioriteti i ostvaruju.
Za sprovođenje definisanog strateškog cilja, operativni ciljevi su osnov za dalje razvijanje plana aktivnosti na ovom polju:
Uspostavljanje održivog sistema socijalnog stanovanja u Beogradu
- Pripremiti i usvojiti Strategiju stanovanja grada Beograda i način njene implementacije kroz definisanje dugoročnih, srednjoročnih i godišnjih programa realizacije.
- Osnovati stambenu agenciju grada Beograda kao nosioca posla u ovoj oblasti, koja će se starati o održivom razvoju socijalnog stanovanja i obezbeđivanju i korišćenju sredstava potrebnih za ostvarivanje Strategije i programa, prikupljanjem i usmeravanjem budžetskih i drugih sredstava za ove namene.
- Doneti adekvatne akte koji bi regulisali rad neprofitnih organizacija socijalnog stanovanja na nivou grada Beograda.
Utvrđivanje realnih izvora i mogućih modaliteta subvencionisanja, finansiranja i kreditiranja socijalnog stanovanja
- Istražiti ciljnu grupu korisnika socijalnih stanova.
- Precizirati modalitete subvencionisanja socijalnog stanovanja, kako izgradnje i pribavljanja stanova za socijalno stanovanje, tako i korisnika socijalnog stanovanja - poreske olakšice, namenski transferi, subvencionisani krediti, stambeni dodaci, stambeni krediti za pribavljanje stana u vlasništvu pod pristupačnim uslovima, i dr.
- Istražiti i utvrditi i druge realne izvore i načine obezbeđenja sredstava za realizaciju programa.
Ostvarivanje socijalne inkluzije i kohezije
- Pri planiranju socijalnog stanovanja, izbegavati izolovane, najudaljenije lokacije i kombinovati ovaj sa drugim oblicima dostupnog stanovanja (i u ličnom vlasništvu) namenjenih širem spektru socijalnih kategorija korisnika, u okruženjima što heterogenijeg socijalnog miljea. Opremljenost socijalnom infrastrukturom lokacije je neophodan uslov u svim varijantama.
- Na nivou stambene zgrade poštovati proporciju koja podrazumeva uključivanje određenog procenta korisnika socijalnih stanova u odnosu na ostale kategorije stanara.
Preporučuje se mešanje socijalnih i tržišnih stanova u višestambenim objektima, sa jasno preciziranim pravilima u pogledu korišćenja, održavanja i upravljanja stambenim zgradama.
- Korisnicima socijalnog stanovanja treba obezbediti društvenu brigu koja obuhvata niz edukacija sa ciljem njihove uspešnije socijalizacije i adaptacije u novi stambeni ambijent. U programima socijalnog stanovanja uvažiti činjenicu da određene kategorije korisnika socijalnog stanovanja imaju potrebu za dodatnim socijalnim uslugama, zbog čega je važno povezivati projekte socijalnog stanovanja sa sistemom socijalne zaštite.
- Integrativni karakter socijalnog stanovanja, odnosno njegovi socijalni, ekonomski i urbanistički i aspekti su neophodna razvojna komponenta u cilju postizanja povećanja kapaciteta grada i konstantnog priliva radne snage. Razvoj programa socijalnog stanovanja i programa za unapređivanja uslova života, treba da predstavljaju sastavni deo politika urbanog razvoja grada kao jednog od modela održivog razvoja društva.
Unapređenje aktivnosti u oblasti sporta i rekreacije
Ciljevi u ovoj oblasti su širenje masovnog, zdravstveno-rekreativnog sporta, ulaganje u školski sport i obnova i održavanje objekata i javnih prostora namenjenih za decu, omladinu i za rekreaciju odraslih.
Ovi ciljevi će biti postignuti ostvarenjem sledećih zadataka:
- usmeravanje investicija planiranih za sport i rekreaciju na školski sport;
- promociju zdravih stilova života i razvijanju kulture bavljenja sportom i rekreacijom;
- definisanje režima korišćenja, uređenje i zaštita velikih i mahom neuređenih zelenih površina kao javnog dobra;
- obezbeđenje prostora za rekreaciju u okruženju stambenih četvrti i dostupnosti većih gradskih rekreativnih zona biciklima i drugim vidovima pešačkog saobraćaja;
- podrška organizovanju velikih međunarodnih sportskih programa i manifestacija.
- definisanje režima korišćenja, preuređenja i zaštite velikih i neuređenih zelenih površina (šume, poljane, obale reka), kao javnog dobra, za razvoj sportske rekreacije i masovnih oblika izletničkog i sportskog turizma (pešačke i biciklističke staze, golf tereni, konjičke staze, i dr.).
Koncept socijalnog razvoja grada Beograda određen je na osnovu ocene specifičnog načina života pojedinaca i zajednice glavnog grada, kao socijalnog, ekonomskog, političkog i kulturnog centra.
Posle dugogodišnjih procesa reforme administrativnih i društvenih struktura, grad Beograd se nalazi u statusu dalje izgradnje socijalnog kapitala kao povezujućeg faktora tržišta, gradske uprave i socijalnog razvoja u jedan okvir. Socijalni kapital bi se mogao iskazati kroz vezu pojedinaca i zajednice unutar grada, ali i vezama sa socijalnim grupama, unutar i izvan grada i Srbije. U skladu sa postavljenim ciljevima, koncepcija socijalnog razvoja grada Beograda temelji se na četiri vrste kriterijuma, na osnovu kojih se utvrđuju razvojni prioriteti, procenjuju i vrednuju programi i projekti i donose odluke.
To su:
- profesionalni kriterijum, koji se zasniva na najboljim znanjima i procenama eksperata raznih profila;
- kontekstualni kriterijum, koji se zasniva na jasnoj opredeljenosti za konkretne vrednosti, a naročito za vrednosti ljudskih prava;
- razvojni kriterijum, koji podrazumeva da se odabrana koncepcija, i na mikro- i na makronivou, usklađuje sa potrebama celovitog, ne samo kvantitativnog razvoja;
- ekonomski kriterijum, koji podrazumeva poštovanje principa ekonomske održivosti.
Temelj koncepcije socijalnog razvoja grada Beograda jeste jačanje socijalnog i kulturnog kapitala, socijalne integracije i uključenosti građana u podizanje kvaliteta življenja u gradu na dva međusobno povezana nivoa: na mikro i na makronivou.
Ova koncepcija će biti ostvarena pomoću četiri grupe angažmana:
(1) Razvoj civilnog društva, kao specifičnog oblika zajednica građana koje otvaraju i ispunjavaju prostor između nivoa pojedinca i nivoa grada, kao specifične zajednice:
- razvojem niza institucionalizovanih oblika udruživanja građana povodom tema od javnog interesa, stručnih pitanja, tradicionalnih i inovativnih kulturnih sadržaja, lokalnih tema itd.;
- stvaranjem uslova za pluralizam pružalaca usluga u svim aspektima socijalnog razvoja;
- različitim oblicima okupljanja i izražavanja mišljenja i stavova građana;
- razvojem publike kao jednog od strateških prioriteta, naročito poklanjanjem pažnje dečjoj kulturi i marginalnim grupama;
- obezbeđenjem pristupačnog obučavanja u raznim aspektima rada udruženja građana, saradnjom gradske administracije sa udruženjima građana i unapređenjem metoda učešća građana.
(2) Obezbeđivanje podsticajne psihosocijalne i kulturne sredine:
- jačanjem podrške lokalnim građanskim inicijativama i lokalnim organizacijama;
- socijalnom aktivacijom i društvenim angažovanjem pripadnika ranjivih grupa;
- instutucionalnim unapređenjem ovog sektora i definisanjem pozicije privatnog i neprofitnog sektora, zadužbina, fondacija i dr.;
- kontrolisanim korišćenjem i otuđivanjem objekata i prostora namenski građenih za potrebe usluga od javnog interesa (kultura, obrazovanje, socijalna zaštita, sport), kao i zabranom promene namene javnih i zelenih površina;
- razvojem Beograda kao regionalnog univerzitetsko naučnog i kulturnog centra;
- povećanjem urbaniteta i međunarodnog ugleda grada, osmišljavanjem većeg broja i vrsta jedinstvenih sadržaja, programa i aktivnosti koje gradu i njegovim urbanim centrima daju osoben identitet i prepoznatljivost u regionalnoj i globalnoj mreži gradova;
- lakšim pristupom i korišćenjem objekata u vlasništvu grada i gradskih opština, kao i priznavanjem statusa kulturnih aktivnosti kao neprofitnih;
- podrškom razvoju novih medija;
- građenjem podsticajnog socijalnog konteksta, zahvaljujući kome će ustanove koje čine životni okvir građanima pružati osećaj pripadanja i lične vrednosti;
- prioritetnim rešavanjem osetljivih pitanja uslova života i rada romske populacije, izbeglih i interno raseljenih lica, na osnovu obaveza iz Sporazuma o readmisiji;
- podrškom gradskim opštinama, naročito siromašnijim i manje razvijenim, da obezbede prostore u mesnim zajednicama i finansiraju inicijalne projekte u oblasti socijalne zaštite;
- uspostavljanjem posebnih programa za kontinuiranu podršku jačanju i razvoju civilnog društva.
(3) Obezbeđivanje podsticajne spoljašnje sredine:
- poboljšanje komunikacije između gradskih područja, naročito između centra i rubnih zona i rubnih zona međusobno, kao i unapređenjem i širenjem postojećih i formiranjem novih javnih gradskih prostora. Ovo se efikasno može ostvariti restrikcijom automobilskog saobraćaja, a favorizovanjem javnog prevoza;
- razvojem grada kao sredine sa zdravim stilovima života (edukacija);
- usmeravanjem investicija planiranih za sport i rekreaciju na školski sport;
- organizovanjem lokalnih parkova i mnogih drugih oblika ozelenjavanja;
- definisanjem režima korišćenja, uređenja i zaštite velikih i neuređenih zelenih površina kao javnog dobra;
- obezbeđivanjem prostora za rekreaciju u okruženju stambenih četvrti i dostupnosti većih gradskih rekreativnih zona biciklima i drugim vidovima pešačkog saobraćaja.
(4) Pripremanje budućnosti:
- podrškom javnom sektoru u oblasti zdravstva, socijalne zaštite, kulture i obrazovanja;
- povećanjem obuhvata dece u predškolskim ustanovama do potpunog obuhvata sve dece;
- ostvarenjem potpunog obuhvata i dostupnosti obaveznog obrazovanja i ujednačavanjem uslova i kvaliteta obaveznog obrazovanja na celokupnoj teritoriji Grada;
- zadržavanjem i daljim razvojem sektora javnog zdravlja, uspostavljanjem principa integrativne zdravstvene zaštite sa posebnim naglaskom na obuhvatu ranjivih grupa i pravima pacijenata;
- razvojem kulture u "kvartovima" (susedstvu) unapređenjem prostora za kulturne aktivnosti svih generacija - razumevanje kulture kao standarda svakodnevnog života;
- definisanjem i realizovanjem obavezujućih minimalnih standarda za aktivnosti iz kategorije obaveznih usluga od javnog interesa na celokupnoj teritoriji Grada;
- sistematskim praćenjem kvaliteta življenja prema kriterijumima i indikatorima definisanim svetskim i evropskim dokumentima koje je ratifikovala Republika Srbija;
- širenjem masovnog, zdravstveno-rekreativnog sporta, sa naglaskom na ulaganja u školski sport, i obnovom i održavanjem objekata i javnih prostora namenjenih deci, omladini i rekreaciji odraslih;
- podrškom organizovanju vrhunskih međunarodnih sportskih programa i manifestacija;
- podrškom programima za razvoj dece, počevši od prenatalnog perioda, i stimulisanjem programa za prevazilaženje materijalne i socijalne ugroženosti dece;
- podrškom okolnostima koje jačaju porodicu, posebno osećaj sigurnosti dece;
- podrškom povećanju složenosti zajednice, naročito obezbeđivanju svih vrsta komunikacija;
- uvođenjem novih tehnologija u domenu svih elemenata socijalnog razvoja.
ODRŽIVA PRIRODNA I ŽIVOTNA SREDINA
U budućem razvoju grada Beograda biće poštovana dva temeljna principa. Prvi princip je uvođenje ekološke svesti, odnosno ideje o neophodnosti održive prirodne i životne sredine kao preduslova razvoja. Drugi princip je jačanje identiteta grada Beograda i njegovih prepoznatljivih geografskih i kulturnih celina kao preduslov višeg nivoa privlačnosti za njegove građane, poslovne ljude, investitore i goste.
Osećaj pripadnosti građana gradu Beogradu i njegovim delovima na šumadijskoj, sremskoj i banatskoj strani, kao i u posavskom i podunavskom pojasu, postići će se unapređenjem identiteta zasnovanog na geografskom, kulturnom ili ekonomskom diverzitetu, očuvanoj prirodi i kvalitetnoj životnoj sredini. Ovo istovremeno treba da poveća stepen privlačnosti grada i njegovih delova za sve one koji će u njega dolaziti iz poslovnih ili turističkih razloga.
Karakteristike životne sredine
Planska teritorija (17 beogradskih opština u njihovim administrativnim granicama) ne poklapa se sa granicama prirodnih i predeonih celina, pre svega zbog različite konfiguracije terena.
Zemljišni potencijal: najplodnija zemljišta nalaze se severno od Save i Dunava, u Panonskoj ravnici i u okolini Obrenovca. Ova teritorija je nedovoljno pošumljena (9,9%, optimalno je 27,3%) i neravnomerna, uglavnom u vidu izolovanih kompleksa.
Vodni potencijali: hidrološke odlike ovog područja su različite. Aluvijalne ravni velikih reka (Dunava, Save i Kolubare) bogate su podzemnim vodama koje se koriste za vodosnabdevanje. Južne, brdske delove odlikuju mali kapacitet izdani i pojava bujičnih tokova. U širem okruženju Beograda, potencijalna izvorišta su izvan sadašnje teritorije grada (uz Savu i Dunav, priobalje Morave i Drine). Gotovo sva aluvijalna izvorišta po kapacitetu premašuju potrebe sadašnjih korisnika i mogu da se koriste i za regionalno vodosnabdevanje.
Geotermalni potencijali: predstavljaju značajan resurs koji se može koristiti višenamenski: za toplifikaciju, izgradnju balneomedicinskih centara, turizam, sport i rekreaciju. Potencijalne lokacije su Grocka, Koraćica kod Mladenovca, Obrenovac, Slanački ključ, Ovča.
Mineralne sirovine: najveći značaj imaju ligniti i prateće mineralne sirovine (kvarcni pesak, gline, dijatomit), kao i ležišta građevinskog materijala (šljunak, pesak i krečnjak). Ostala rudna nalazišta nemaju veći ekonomski značaj (olovo, cink, živa, gvožđe).
Klimatske karakteristike: područje metropolitena Beograda nalazi se u oblasti umerenokontinentalne klime sa lokalnim varijetetima. Srednja godišnja temperatura vazduha iznosi 11,6°C, a prosečna godišnja količina vodenog taloga je 659 mm. Kiše ima najviše u mesecima kada je to za vegetaciju najpotrebnije (u maju i junu). Stoga su uslovi za razvoj flore i faune povoljni. Srednje godišnje osunčanje i dominantna vazdušna strujanja jesu indikacije da se u budućnosti može računati na solarnu i eolsku energiju, odnosno na ekonomski i ekološki značaj ovih potencijala.
Prisustvo velikog grada nužno menja svoju okolinu. Degradacija prirode i predela nastaje usled procesa industrijalizacije i urbanizacije, kao i povećanja poljoprivrednih površina. Intenzivnom agrotehnikom, sadnjom plantažnih brzorastućih vrsta drveća, uništavanjem međa, živica, pojedinačnih stabala, prirodni ekosistemi postaju rasuti i siromašni vrstama, a predeli vizuelno i biološki jednolični.
Ugroženost zemljišta uz tokove velikih reka posledica je prekomernog iskorišćavanja šuma i seče priobalne vegetacije. Problematična je i izgradnja akumulacija. Tokom eksploatacije, stare postaju skladišta otrovnog mulja, koji je nemoguće očistiti protokom jer bi time bio ugrožen živi svet nizvodno od akumulacije. Površinske kopove treba rekultivisati da bi se sanirali negativni efekti rudarskih radova, kao što su: deponije pepela, zagađivanje vodotoka, promena pejsaža.
Močvarni i vlažni ekosistemi su veoma ugroženi. Ljudska aktivnost (povećanje obradivih površina, izgradnja melioracionih sistema, reni bunara, upotreba veštačkih đubriva i hemijskih sredstava) uzrokuje gubitak izvornih vrednosti zbog kojih se Obedska bara nalazi na listi konvencije o močvarama koje su od međunarodnog značaja - Ramsarska konvencija. Zbog neplanskog iskorišćavanja šuma, podizanja vikendica i neadekvatnog regulisanja vodenih tokova, južni, brdoviti deo metropolitena suočava se sa problemom vodosnabdevanja, devastacijom zemljišta i zagađenjem prirodne sredine.
Metropolitensko područje Beograda sa neposrednim okruženjem predstavlja, u sadašnjim okvirima, industrijski najrazvijeniju zonu u zemlji. U ovoj zoni locirana su tri naj snažnija kompleksa hemijske industrije (Pančevo, Šabac i Barič), intenzivna površinska eksploatacija lignita (Lazarevac), proizvodnja energije (Obrenovac, Veliki Crljeni). Ovi kompleksi istovremeno predstavljaju i ekološki najugroženija područja. Velika koncentracija stanovništva i industrije prouzrokovala je zagađivanje vazduha, vode i zemljišta, kao i druge uticaje na životnu sredinu.
Zagađivanje životne sredine je primetno skoro na čitavom prostoru grada Beograda. Stepen zagađivanja i drugi nepovoljni uticaji nisu ujednačeno raspoređeni, već zavise od lokalnih prirodnih uslova i antropogenih činilaca. Ekološka kategorizacija područja grada Beograda prema stepenu zagađenosti ukazuje na zastupljenost sedam kategorija ugroženosti kvaliteta životne sredine:
- I kategorija - Obrenovac i Lazarevac;
- II kategorija - naselje Beograd i Mladenovac;
- III kategorija - pojasevi duž autoputeva i magistralnih železničkih pruga;
- IV kategorija - naselja u rubnom pojasu naselja Beograda;
- V kategorija - Grocka;
- VI kategorija - Barajevo i Sopot,
- VII kategorija - nenaseljena područja bez izvora zagađenja.
Područja koja se svrstavaju u prve četiri kategorije načelno predstavljaju ograničenje za ekološki održivi razvoj područja. Sa druge strane, značajan potencijal predstavlja ekološki odgovorno korišćenje prostora u područjima V, VI i VII kategorije.
Jedan od ključnih prioriteta budućeg razvoja grada Beograda je postizanje racionalne organizacije, korišćenja i uređenja prostora u skladu sa očuvanjem postojećih prirodnih vrednosti i zaštitom životne sredine. Ovaj cilj moguće je ostvariti samo usklađivanjem potencijala i ograničenja u raspolaganju prirodnim i stvorenim vrednostima predmetnog prostora.
Strateški cilj u oblasti zaštite i unapređenja životne sredine grada Beograda je obnova i unapređenje degradirane životne sredine, recikliranje građevinskog zemljišta i aktiviranje ranije industrijskih, komunalnih i saobraćajnih namena, odnosno preventivna zaštita od svih planiranih aktivnosti koje mogu ugroziti postojeći kvalitet životne sredine.
Dostizanje ovog cilja je posebno značajno u urbanim centrima:
- pre svega u Beogradu, kao urbanom sistemu najveće složenosti i aktivnosti (saobraćaj, industrija, komunalne aktivnosti i dr.);
- u opštini Obrenovac sa izrazitim problemima u energetici (termoelektrane A i B), u odnosu prema reci Savi, kao i u saobraćaju, industriji i poljoprivrednom zemljištu;
- u opštini Lazarevac su izraziti problemi energetskih resursa od strateškog značaja za republiku sa brojnim ekološkim i socijalnim problemima;
- u opštini Mladenovac su izraziti problemi u industriji i hidrotehničkim sistemima;
- u opštini Grocka postoje problemi u hidrotehničkim sistemima, odnosu prema Dunavu, poljoprivrednom i građevinskom zemljištu.
Operativni ciljevi i zadaci su:
Očuvanje postojećih prirodnih vrednosti
Grad će:
- rezervisati i čuvati područja i vrednosti koja se iz strateških razloga ne smeju zauzimati ni degradirati (izvorišta vodosnabdevanja, zaštićena prirodna dobra, zaštitni pojasevi i dr.);
- zadržati i štititi prirodno vredne i očuvane ekosisteme, kao i prostore u kojima kvalitet životne sredine nije bitnije narušen;
- uskladiti potencijale i ograničenja u raspolaganju prirodnim vrednostima i resursima predmetnog prostora, u skladu sa održivim razvojem i zaštitom životne sredine;
- racionalno koristiti prirodne resurse, naročito vode, energetski sirovine i sirovine građevinskih materijala, koji su osnovni medijumi ekosistema;
- očuvati i obnavljati šumsko i poljoprivredno zemljište.
Preventivna zaštita od zagađivanja
Grad će:
- sprovoditi sistematska praćenja (monitoring) kvaliteta vazduha, vode, zemljišta i nivoa buke, sa ciljem da se dobiju pravovremene i pouzdane informacije o zagađenosti, odnosno kvalitetu životne sredine;
- efikasno zaštititi izvorišta vodosnabdevanja, prirodna i kulturna dobra od zagađivanja;
- odgovarajućim programima stimulisati upotrebu obnovljivih izvora energije (sunčeva energija, geotermalna energija, vetar) i novih energetsko efikasnijih i ekološki prihvatljivih energetskih tehnologija i uređaja/opreme za korišćenje energije kao bitnu komponentu održivog razvoja grada;
- razvoj privrede i saobraćaja planirati u ekološkom skladu sa stanovanjem, rekreacijom i zaštićenim dobrima;
- sprovesti preventivne mere zaštite od svih planiranih aktivnosti koje mogu ugroziti postojeći kvalitet životne sredine.
- povećati stepen recikliranja otpadnih materija i omogućiti bezbedno deponovanje svih vrsta otpadnih materija, sa osnovnom orijentacijom ka uspostavljanju regionalnog sistema;
- smanjiti rizik od hemijskih udesa u industrijskim postrojenjima u procesu proizvodnje i skladištenja opasnih i štetnih materija, kao i pri njihovom transportu.
Obnova i unapređenje degradirane životne sredine i napuštenih industrijskih lokacija
Grad će:
- sprovoditi aktivnu politiku davanja prednosti, uslovljavanja i stimulisanja korišćenja ranije industrijskih i saobraćajnih zona danas u centru grada;
- izvršiti sanaciju i rekultivaciju zemljišta degradiranog usled industrijskih, rudarskih i energetskih aktivnosti - tzv. "ekoloških crnih tačaka" (površinski kopovi i odlagališta jalovine u Kolubarskom basenu, deponije pepela i šljake u Obrenovcu, industrijski baseni Rakovice, Železnika, Bariča i dr.);
- sanirati danas zapuštene prostore koji su bili zahvaćeni intenzivnim industrijskim aktivnostima u urbanom području i rubnim opštinama Beograda;
- ukloniti "divlje deponije" i izvršiti sanaciju i rekultivaciju postojećih nesanitarnih komunalnih deponija/smetlišta;
- unaprediti kvalitet poljoprivrednih površina degradiranih neadekvatnom primenom agrohemijskih sredstava, kao i otpadnim vodama i stajskim đubrivom sa farmi;
- smanjiti zagađenost površinskih voda aktiviranjem, unapređenjem i izgradnjom separatnih sistema za kanalisanje i prečišćavanje komunalnih otpadnih voda i industrijskih otpadnih voda;
- smanjiti zagađenost vazduha koja nastaje kao posledica procesa sagorevanja fosilnih goriva lošeg kvaliteta (prvenstveno mazuta i lignita u toplanama i termoelektranama u Obrenovcu i Lazarevcu) primenom adekvatnih mera zaštite i aktivnom politikom toplifikacije i korišćenja prirodnog gasa i obnovljivih izvora energije;
- smanjiti nivo aerozagađenja u ugroženim gradskim zonama i aglomeracijama, kao i duž prometnih saobraćajnica aktivnom politikom stimulisanja brze zamene starih vozila i mašina savremenim, koja ispunjavaju propisane ekološke standarde;
- smanjiti nivo buke u ugroženim gradskim zonama i aglomeracijama, kao i duž prometnih saobraćajnica, aktivnom politikom u oblasti propisa i nadzora građenja sa visokim standardima građevinskih materijala i sistema koji štite od buke;
- obnavljati šume i vršiti pošumljavanja degradiranih područja uz stimulisanje privatnih vlasnika zemljišta za partnerstvo u podizanju novih šumskih zasada.
Kada je reč o bezbednosti grada Beograda, osnovni cilj je da se obezbede sva naselja u kojima građani žive i rade kako bi se sačuvalo njihovo zdravlje, sprečilo ugrožavanje života elementarnim katastrofama i hazardima i obezbedila prevencija kriminala.
Kreiranje bezbednijeg i sigurnijeg okruženja naselja ostvariće se putem urbanističkih planova, ali i angažovanjem službi zaduženih za bezbednost građana i svih kapaciteta lokalne samouprave, građana i civilnog sektora.
Da bi se ostvario osnovni cilj, grad Beograd će ispuniti sledeće osnovne zadatke:
Za zaštitu od poplava grad će:
- rekonstruisati osetljive delove nasipa i obaloutvrda na Savi i Dunavu;
- uklopiti zaštitne sisteme u urbano okruženje;
- primeniti aktivne mere ublažavanja poplavnih talasa na bujičnim vodotocima;
- strogo zabraniti građenje u zoni nožice nasipa;
- uvesti složene sisteme zaštite od podzemnih voda i viših kota nasipa koji štite od poplava u zoni Beograda, radi umanjenja uticaja uspora Dunava;
- obnoviti kanalske drenažne sisteme u zoni Pančevačkog rita, Surčinskog polja, Gornjeg Zemuna i Makiša.
Za zaštitu u zoni klizišta grad će:
- zabraniti građenje u zoni klizišta;
- preduzeti adekvatne mere sanacije, melioracije nestabilnih i slabo nosivih terena i dr.;
- izvršiti dopunska detaljna inženjersko-geološka ispitivanja, u cilju definisanja geodinamičkog modela Beograda.
Za zaštitu od kriminala grad će:
- primeniti preventivne mere koje obuhvataju legislativni i institucionalni okvir;
- angažovati civilni sektor koji pruža podršku žrtvama nasilja;
- edukovati građane u okviru lokalne zajednice;
- urediti i poboljšati uslove korišćenja javnih prostora;
- preduzeti obeshrabrivanje, odvraćanje i represiju;
- aktivirati komunalnu policiju kao novi oblik zaštite građana i prostora od nezakonitih i protivpravnih akcija u okruženju zajednice.
Koncepcija zaštite i unapređenja prirode i životne sredine
Zaštita životne sredine grada Beograda predstavlja jedan od imperativa budućeg razvoja ovog područja, naročito u dinamici njegove realizacije. Grad se, generalno (strateški), mora opredeliti za ekološki razvoj, ali ne takav koji će kočiti ekonomski i socijalni razvoj, već ekološki razvoj koji će biti integralna komponenta opšteprihvaćenog principa održivog razvoja. Strategija održivog razvoja područja grada Beograda ogleda se u njegovoj detaljnijoj planskoj organizaciji i uređenju putem vrednovanja kapaciteta tog prostora u odnosu na odgovarajuće delatnosti i aktivnosti u njemu. Održivost, u ovom slučaju, treba posmatrati kao kreativan proces uspostavljanja ravnoteže između prirodnih resursa i urbanih funkcija grada u partnerskom odnosu svih interesnih grupa u gradu. Strategija održivog razvoja grada obezbediće široki okvir za integrisanje aspekata zaštite životne sredine u sve sektore, počev od namene zemljišta, preko privredne, komunalne, zemljišne i stambene politike, planiranja unapređenja saobraćaja, upravljanja tokovima vode, energije, otpada itd.
Aktivna politika zaštite životne sredine, uključujući i racionalno korišćenje resursa, neće biti samo uslov za ukupno unapređenje kvaliteta života u gradu, već i značajan podsticaj društveno-ekonomskog razvoja. Takav pristup podrazumeva integrisanje kriterijuma zaštite životne sredine u sektorske razvojne politike grada i razmatranje pitanja uticaja na životnu sredinu pri donošenju upravljačkih odluka, i na nivou pojedinačnih opština, javnih i drugih preduzeća, i na nivou celokupnog grada.
Sve delatnosti i razvojni procesi na posmatranoj teritoriji, raspoloživi potencijali, ali i određena ograničenja razvoja, utiču na određeni način na okruženje. Pošto je reč o prostoru na čijim će pojedinim delovima aktivnosti biti dinamičnije, odnosno biće intenzivnije korišćen, može se utvrditi osnovna razvojna koncepcija koja predstavlja polaznu osnovu za zaštitu, a to je: prirodna i životna sredina područja grada Beograda mora biti zaštićena i uređena na nivou visokog standarda koji odgovara njegovim prirodnim kapacitetima i ambicijama održivog razvoja grada. Ovo će se postići savremenom organizacijom upravljanja prirodnim resursima u okviru gradske uprave.
Među delatnosti (aktivnosti) koje u budućem razvojnom periodu mogu da ugroze (ili zaštite) životnu sredinu, ubrajaju se: izgradnja magistralnih i obilaznih saobraćajnica, razvoj površinske eksploatacije uglja i izgradnja termoelektrana, razvoj toplovodne i gasovodne mreže, izgradnja kanalizacionih mreža sa sistemima za prečišćavanje otpadnih voda i izgradnja mreže deponija komunalnog čvrstog otpada.
Zaštita vazduha ostvariće se preduzimanjem mera sistematskog praćenja kvaliteta vazduha, smanjenjem zagađivanja vazduha zagađujućim materijama ispod propisanih graničnih vrednosti imisije, preduzimanjem organizacionih, tehničko-tehnoloških i drugih potrebnih mera za smanjenje emisije, kao i praćenjem uticaja zagađenog vazduha na zdravlje ljudi i životnu sredinu. Zaštita vazduha ostvariće se proaktivnom politikom stimulisanja uvođenja zelenih tehnologija u sve oblike proizvodnje i politikom stalne saradnje i nadzora generatora zagađenja.
Zaštita voda i njihovo korišćenje ostvariće se u okviru integralnog upravljanja vodama, sprovođenjem mera za očuvanje površinskih i podzemnih voda u smislu njihovih rezervi, kvaliteta i količina. Bazno polazište za izbor strateških rešenja za razvoj vodoprivredne infrastrukture je da ona moraju da budu potpuno usklađena sa Direktivom o vodama EU. Vode se mogu koristiti, a otpadne vode ispuštati uz primenu odgovarajućeg tretmana, na način i do nivoa koji ne predstavlja opasnost od zagađivanja.
Zaštita, korišćenje i uređenje zemljišta ostvariće se u okviru izgradnje sistema integralnog upravljanja ukupnim gradskim zemljištem (poljoprivredno, građevinsko, šumsko i dr.) kao jednog od osnovnih resursa grada. Zaštita obuhvata očuvanje biodiverziteta, produktivnosti, strukture i slojeva tla, kao i prirodnih i prelaznih oblika i procesa. Na površini ili ispod zemljišta mogu se obavljati aktivnosti i odlagati samo one materije koje ne zagađuju niti oštećuju zemljište.
Poseban značaj za zaštitu zemljišta na predmetnom području, u narednom periodu razvoja, imaće revitalizacija i rekultivacija površinskih kopova Kolubarskog lignitskog basena, kao i deponija pepela i šljake u Obrenovcu, i svih drugih površina zahvaćenih višegodišnjom degradacijom.
Zaštita, unapređenje i planiranje zelenih površina grada sprovodiće se na osnovu Strategije pošumljavanja područja Beograda i Plana sistema zelenih površina, sa ciljem da se izvrši rekonstrukcija i ozelenjavanje gradskih zelenih površina i da se one povežu sa rubnim prigradskim kompleksima zelenila.
Zaštita predela očuvanih prirodnih, kulturnih i urbanih vrednosti, primarnog ekološkog i estetskog značaja sprovodiće se kao prioritetna zaštita postojećih otvorenih rekreativnih prostora i prirodnih pejsaža prema evropskoj Konvenciji o zaštiti predela.
Upravljanje otpadom sprovodiće se prema važećoj Strategiji i pozitivnoj zakonskoj regulativi, po propisanim uslovima i merama postupanja sa otpadom u okviru sistema sakupljanja, transporta, tretmana i odlaganja otpada, uključujući i nadzor nad tim aktivnostima i brigu o postrojenjima za upravljanje otpadom.
Ova koncepcija će se ostvariti tako što će se:
- obezbediti kvalitetna životna sredina, što podrazumeva čist vazduh, dovoljne količine kvalitetne i higijenski ispravne vode za piće, zatim očuvanost poljoprivrednog zemljišta, ekosistema i biološke raznovrsnosti, kvalitetne površine za rekreaciju i turizam, zdravstveno bezbednu hranu, uređenost naselja i sl.;
- postići racionalna organizacija, uređenje i zaštita prostora usklađivanjem njegovog korišćenja sa mogućnostima i ograničenjima u raspolaganju prirodnim resursima (građevinsko, poljoprivredno zemljište, šume, vode i dr.) i stvorenim vrednostima;
- zaustaviti dalja degradacija prirodne sredine (vazduh, voda, zemljište, šume, zelenilo i dr.) određivanjem stanja, prioriteta zaštite i uslova održivog korišćenja prostora i
- preduzeti adekvatne preventivne mere uz uspostavljanje sistema kontrole svih oblika zagađivanja.
To podrazumeva:
- industrijsku proizvodnju i skladišta koji će biti koncentrisani u okviru industrijskih zona, uz ekonomičnije korišćenje zemljišta i posebnu zaštitu okoline od mogućeg zagađenja;
- zaštitu i uređenje poljoprivrednog zemljišta, prema savremenim principima održive poljoprivrede i usklađenog obima i načina korišćenja poljoprivrednog zemljišta sa prirodnim uslovima i ograničenjima lokalne sredine;
- razvoj turizma zasnovan na prirodnim predispozicijama područja Grada, koji neće ugrožavati ekološki uravnotežene celine niti kvalitete prirodnog predela;
- razvijenu i modernu saobraćajnu infrastrukturu, koja će obezbediti nesmetan lokalni ekonomski razvoj, pružiti kvalitetan život stanovništva i poštovanje osnovnih ekoloških standarda;
- zaštitu prostora i slivnih područja površinskih voda, zaštitu podzemnih voda i jezera na nivou najvišeg ekološkog kvaliteta;
- razvoj pojedinih segmenata iz sistema komunalne infrastrukture koji će obezbediti odgovarajući sistem: sakupljanja i deponovanja otpada, sakupljanja i reciklaže sirovina, sistem daljinskog grejanja i sistem sakupljanja, prerade i ispuštanja otpadnih voda;
- razvoj i unapređenje šumarstva na području grada, što će potvrditi visok ekološko-ekonomski identitet šuma s obzirom na relativno male površine pod šumama.
Teritorija grada Beograda zauzima površinu od 322.268 ha, od čega 2.766 ha čine reke i priobalno zemljište. Na toj teritoriji živi 1.735.000 stanovnika (procena 2008), što daje gustinu naseljenosti od 538 stanovnika/km2, odnosno pet stanovnika/ha. Oni žive u 586.889 stanova sa 642.592 domaćinstva13. U privatnom vlasništvu je 98% stanova. Uže područje grada, obuhvaćeno Generalnim planom Beograda (2003, 2009), zauzima prostor od 77.600 ha i obuhvata deset gradskih opština. Čitava teritorija ima jedinstven Regionalni prostorni plan administrativnog područja grada Beograda (2004), dok prostorne planove prigradskih opština imaju opštine Obrenovac (2007), Lazarevac i Surčin (2008). U toku je izrada i revizija svih planova prema nedavno usvojenom Zakonu o planiranju i izgradnji.
Sa preko 140 naselja, od kojih neka imaju značaj evropske metropole (Beograd), neke subregionalnog centra u Srbiji (Obrenovac, Lazarevac, Mladenovac), nekoliko manjih urbanih centara, pa sve do velikog broja seoskih i poluurbanih naselja, grad Beograd kao metropoliten i deo regiona odlikuje velika raznolikost. To čini osnovni element identiteta grada, zbog geografskih, socijalnih ili funkcionalnih karakteristika. U njemu se posebno ističe naselje Beograd, kao najveća aglomeracija, centar privrede, poslovanja, kulture i administracije, koji predstavlja osnovni kohezioni faktor, ne samo grada Beograda, i koji upravlja velikim sistemima naselja, predela i funkcija.
Kapitalni simbol evropskog identiteta grada Beograda je njegovo "prirodno jezgro" - ušće Save u Dunav sa Velikim ratnim ostrvom, dok prepoznatljivosti na nacionalnom i regionalnom nivou u manjoj meri doprinose značajni prirodni i izgrađeni elementi kao što su: stara jezgra Beograda i Zemuna, Novi Beograd, Beogradska tvrđava sa parkom Kalemegdan, ali i pojedinačne "urbane ikone": spomenik Beogradski pobednik, hram svetog Save, Park prijateljstva, Ada Ciganlija, Park Topčider, Avala sa tornjem, i drugi.
Pažnja grada i nadležnih institucija biće posvećena elementima identiteta koji pripadaju oblasti urbanog dizajna i arhitekture, kakvi su nedovoljno promovisana arhitekturi beogradske moderne i neomoderne, nedovršenim gradskim trgovima, čaršijama u Grockoj i Obrenovcu i dr. Promociji identiteta u kontekstu savremene komunikacije evropskih regiona uveliko pomaže predstavljanje značajnih kulturnih pejzaža kroz integralne projekte. Takvi su na primer:
a) istraživanje, priprema i realizacija velikih razvojnih projekata duž gradskih obala Save i Dunava;
b) izoštravanje kriterijuma za obnovu i uređenje istorijskih urbanih celina starog jezgra Zemuna i centralne zone Beograda;
v) uspostavljanje i identifikovanje šumadijskog poteza Avala-Trešnja-Kosmaj, sa Ripnjem, Sopotom i Barajevom, kao specifičnim podavalskim i potkosmajskim centrima, kroz prostorni plan posebne namene;
g) profilisanje Mladenovca, sa turističkim potencijalima oko Seltersa, Markovačkog i Rabrovačkog jezera;
d) uređenje naselja duž puta prema Grockoj, centra Grocke i čaršije, posebno zaštite gročanskih ada i vizura na Dunav i panonsku ravnicu;
đ) promocija ruralnih sremskih i posavskih ambijenata na levoj obali Save, sa Surčinom kao urbanim centrom i dr.
Očuvano i atraktivno istorijsko nasleđe, najznačajniji prostori i objekti prirodne i kulturne baštine, lokacije i kompleksi industrijske arhoeologije treba da postanu kulturna i turistička atrakcija. Posebna pažnja će biti posvećena kulturnim stazama iz rimskog perioda duž Dunava, etnoparku Leskovac kod Lazarevca, manastirima oko Kosmaja, Velikom ratnom ostrvu, daljem uređenju Ade Ciganlije i Čaplje. Simbol evropskog identiteta predstavlja svojevrsni arheološko prirodni park pored Dunava "Neolitsko nalazište u Vinči sa predelom antičkog Ritopeka" i raskošnim voćnjacima trešnjevih zasada.
Uređenje tzv. Savskog amfiteatra na obe obale Save, rehabilitacija i aktiviranje Starog sajmišta, istorijskog mesta i memorijalnog kompleksa, transformacija industrijskog kompleksa stare Šećerane, starog mlina i zgrade BIGZ-a sve su projekti koji kroz nove urbanistička i arhitektonska rešenja treba da dugoročno sačuvaju identitet i istoriju Beograda.
Takođe, zaštita i ugroženih područja u opštinama Sopot, Barajevo, Mladenovac (severni deo) i Lazarevac (južni deo), opština Grocka (obala Dunava, voćnjaci, vikend naselja) treba da doprinese unapređenju identiteta grada kao celine i njegovih starih delova.
___________
13 Izvor: Zavod za informatiku i statistiku, Beograd, 2010.
Opšti cilj strategije razvoja grada sa stanovišta urbanog razvoja jeste da se profiliše i istakne identitet i unapredi fizička struktura centra Beograda, gradskih, prigradskih i seoskih naselja, kao sastavnih i međusobno povezanih delova celine metropolitena Beograda, da bi on ponovo postao prepoznatljiv, ekonomski i turistički privlačan, konkurentan i dominantan u regionu zapadnog Balkana i jugoistočne Evrope.
Grad Beograd, pojam najčešće korišćen za zajednicu deset centralnih gradskih opština, i to ne na celokupnoj svojoj teritoriji, prilično je izgrađen i uređen u periodu od 2000. godine, na krilima nove političke, ekonomske i društvene klime.14 Beograd je ekonomski, profesionalno i upravno najsnažniji pa se zbog toga i njegova fizička pojava najsnažnije razvija i nameće u kontekstu metropolitena i čitave Srbije. Obodna naselja i opštine organizovale su se zavisno od kapaciteta i ponudile svoje teritorije za nove razvojne projekte i investicije, što je posebno izraženo u periodu do 2008. godine. Izražen interes za jeftinijim investicijama u neizgrađenim područjima rezultirao je i ambicioznim, često nerealnim prostornim i urbanističkim planovima za rubne gradske opštine. U naletu investicija posebno su bila planovima ili izgradnjom napadnuta neizgrađena i poljoprivredna područja između, ni gradska ni seoska, bez adekvatnih komunikacija, infrastrukture i urbanih sadržaja. Na celom području grada neophodna je bolja komunikacija i koordinacija, zbog boljeg zajedničkog nastupa, racionalnog trošenja resursa i komplementarne ponude sadržaja u okviru regiona Beograda.15
Zato je profilisanje zajedničkih interesa svih naselja i opština koje čine metropoliten Beograda, ali i definisanje specifičnosti (ponude) pojedinačnih naselja, obavezan operativni cilj i jedan od osnovnih zadataka Strategije.
Da bi kompaktan grad Beograd bio konkurentan u jugoistočnoj Evropi, neophodno je da se odredi prema nekim lokalnim i nekim savremenim, globalnim problemima savremenih gradova. Kao i celoj Srbiji, njegov problem su nerešena vlasnička struktura, denacionalizacija imovine u najavi, preneta prava i upravljanje zemljištem, kao i neažuran katastar zemljišta vezan za vlasnički status. To su problemi koji direktno utiču na vrstu i dinamiku investicija, javnih i privatnih, profil investitora ali i mehanizama za upravljanje prostorom. U tom pogledu veliki problem Srbije, pa i Beograda predstavlja nasleđena nelegalna gradnja. Ona će biti sankcionisana prema Zakonu, a već izgrađeni delovi, van površina javnih namena i kada nisu smetnja izgradnji kapitalne infrastrukture, biće prilagođeni i uključeni u gradsko tkivo preko urbanističkih planova i posebnih uslova.
___________
14 Gradske opštine Palilula, Zvezdara, Voždovac, Rakovica i Čukarica imaju veće delove pod seoskim atarima, koji su, međutim, funkcionalno i administrativno vezani za Beograd.
15 Prema Statutu grada Beograda, gradske opštine Barajevo, Grocka, Lazarevac, Mladenovac, Obrenovac, Sopot i Surčin imaju dodatne nadležnosti.
Operativni ciljevi i zadaci su:
Stabilna politička volja usmerena ka održivom uređenju i urbanom razvoju
Ovo će se postići putem:
- urbane obnove i intenzivnog korišćenja postojećih urbanih struktura povećanjem kvaliteta, kompaktnosti, gustina, transformacijom prevaziđenih industrijskih i komunalnih zona u savremene urbane namene;
- Insistiranje na tradicionalno mešovitim namenama, obezbeđenju i očuvanju celodnevne aktivnosti, atraktivnosti i vitalnosti svih gradskih zona;
- racionalnim širenjem gradskog građevinskog zemljišta i očuvanjem neizgrađenog, posebno prirodno kvalitetnog zemljišta. Podršku će dobiti stambena, posebno neprofitna i komercijalna izgradnja kroz unapređenje, transformaciju i revitalizovati izgrađenih delova, a zatim samo racionalna izgradnja rubnih i neizgrađenih područja;
- održavanje, revitalizacija i promocija kulturnih dobara, na celokupnoj teritoriji grada. Ukupno kulturno nasleđe jedan je od osnovnih elementa uređenja i prostornog razvoja grada, a cilj Strategije razvoja Beograda je i integrativna zaštita i upravljanje kao pokretač turističkog i uopšte ekonomskog, a ipak održivog razvoja celokupnog područja;
- evidencije i planiranja izgradnje i uređenja uvažavajući vredne elemente prirode, predela i ekološki osetljivih područja (Veliko ratno ostrvo, forland Dunava i sl.); očuvanje i unapređenje ekološki vrednih delova u priobalju Save i Dunava;
- očuvanja i unapređenja postojećih slobodnih, prirodnih, uređenih i spontano formiranih zelenih zona, koje predstavljaju ravnotežu visokourbanizovanim delovima naselja.
Ovaj cilj će se postići:
- formiranjem urbane vizije Beograda preko razvojnih studija, projekata, konkursa a prema uzorima evropskih prestonica;
- očuvanjem izvornog identiteta pojedinačnih naselja, od centralnih gradskih opština do rubnih seoskih naselja;
- unapređenjem karaktera Beograda, formulisanjem i promocijom elemenata koji ga čine posebnim;
- promocijom karakterističnih lokalnih "ikona", prirodnih i građenih simbola urbanih i ruralnih predela Beograda, nove kvalitetne i održive arhitekture;
- unapređenjem javnih dobara i prostora čvrstim opredeljenjem uprave, partnerstvom sa privatnim sektorom i omogućavanjem izgradnje savremenih struktura na prostorima koji okružuju i formiraju javni prostor;
- isticanjem bogatstva različite arhitekture i tipova urbanog tkiva kao nasleđa različitih epoha, evidentiranjem i promocijom arhitekture modernizma u Beogradu, kao i arhitekture druge polovine 20. veka;
- promocijom položaja Beograda, prirodnog diverziteta i kulturnih vrednosti, izvorišta, planine i pobrđa Beograda predstavljaju osnov za razvoj turizma i promociju identiteta grada.
Promovisanje katalizatora razvoja
Ovaj cilj će se postići:
- utvrđivanjem mogućih velikih projekata grada izradom studija opravdanosti za najrealnije projekte;
- iskorišćavanjem nedovoljno efikasno korišćenog gradskog zemljišta, rehabilitacijom i urbanizacijom, posebno nekadašnjih industrijskih zona i komunalnih zona priobalja (brownfields);
- omogućavanjem efikasnih investicija i izgradnje na planovima predviđenim lokacijama (privredne zone, privredni parkovi uz obilaznice, komercijalne zone Beograda, privredne zone Lazarevca i Obrenovca, nove stambene zone);
- promocijom i podrškom industrije znanja, kreativnog sektora, naučnih, tehnoloških i privrednih parkova u okruženju komercijalnih i stambenih zona;
- izgradnjom i uređenjem turističkih kapaciteta i infrastrukture, promocijom urbanih vrednosti i atrakcija za dnevni turizam, posebno sa Dunava i Save.
Isticanje postojećih i izgradnja novih gradskih atrakcija
Ovo će se postići:
- izgradnjom i promocijom Beograda kao savremene, kompaktne urbane strukture sa sačuvanim prirodnim jezgrom;
- u prvom pojasu urbanog sadržaja oko prirodnog jezgra su atraktivne i izazovne urbane atrakcije; Savsko pristanište, Beton hala, Kula Nebojša ili Staro sajmište;
- korišćenjem kulturnog nasleđa u turističke i druge ekonomski opravdane svrhe; izgradnjom novih kulturnih i arhitektonskih ikona grada, modernom postavkom kulturnih itinerera, gde kulturno nasleđe služi kao element uza jamnog razumevanja, pluralističke interpretacije istorije i element promocije gradova i područja;
- završavanje i uređenje tehnoloških parkova (Zvezdara, obilaznice), i naučnih kampusa (Novi Beograd, blok 39), kao i promocija nauke kroz promotivne centre izuzetne arhitekture;
- promocijom Novog Beograda kao jedinstvenog "novog grada" u Evropi i svetu sa karakterističnom arhitekturom i funkcijama, kao i privlačenjem arhitektonskih "velikih imena" da se komplementarno iskažu na preostalim lokacijama; verifikacija posebne Studije, kako bi grad bio spreman da ugosti ili dozvoli izgradnju nestandardno visokih objekata;
- promocijom bogatstva prirode suburbanog okruženja i podsticanje eko, seoskog, vikend turizma. Osnovni sadržaji ovog pravca koji predstavlja deo evropskog koridora VII vezani su za kulturu, nautički i vikend turizam16;
__________
16Šumadijski pravac treba da aktivira najznačajniju turističku zonu Beograda koja će da poveže Nacionalni park Frušku goru, Sremske Karlovce, vikend zonu u Čortanovcima, preko starog jezgra Zemuna i Beograda kao fokusne tačke, preko Avale, Trešnje, Kosmaja, Guberevačkih šuma sa Lipovičkom šumom i dalje preko Mladenovačke banje prema Oplencu, Kragujevcu i Aranđelovcu sa Bukuljom. Savsko-kolubarski pravac može da se aktivira u turističke svrhe na levoj obali reke Save, sa vezom kod Obrenovca prema desnoj obali; Dunavski pravac prema Grockoj povezuje Vinču i arheološko nalazište, antički Ritopek i spušta se prema turističkoj regiji Smedereva. Neophodna je izgradnja osnovne priobalske infrastrukture, pristana, pumpi i dr, kao i infrastrukture pristupnih puteva i staza kroz ovaj atraktivni predeo.
- razvojem sporta sa vrhunskim potencijalima i angažovanjem na organizaciji sportskih manifestacija, rekreativnog, amaterskog ili profesionalnog karaktera;
- organizacijom međunarodnih događaja, konkursa i konferencija.
Promocija Beograda - kreativnog grada
Realizacija ovog značajnog cilja će se postići:
- jasnim opredeljenjem za inovativne i netipične strateške projekte i mogućnosti kooperacije javnih i privatnih partnera;
- uključivanjem neformalnog sektora, sposobnih, kreativnih ljudi u deo kulturne, arhitektonske i umetničke produkcije;
- omogućavanjem kreativnim industrijama da uz povoljne uslove sistemski obnove i ožive markantne, danas zapuštene ili ekološki problematične teritorije u Beogradu i drugim urbanim centrima;
- istraživanjem autentičnog identiteta različitih kulturnih sredina na sremskom, banatskom i šumadijskom delu grada Beograda;
- jačanjem prepoznatljivog arhitektonskog lika i stvaranjem mogućnosti da se svetske arhitekte nadmeću za kapitalne lokacije i objekte grada Beograda.
Koncepcija urbanog razvoja i unapređenja identiteta grada
Fizička struktura gradskih i seoskih naselja grada Beograda, koju čine tri prepoznatljive prirodne celine i identitet urbanih centara, formiraće se prema sledećim principima:
- princip urbanog reda, prema prepoznatljivim osobinama izgrađene i morfološke strukture grada i pojedinih naselja u njemu;
- princip apsolutne zaštite javnog dobra i javnog interesa (ulice, trgovi, kejovi, parkovi, skverovi, javni objekti, koridori infrastrukture itd.);
- princip usavršavanja onog dela urbanog identiteta koji je stekao pozitivnu afirmaciju u dosadašnjem razvoju; takođe princip razvijanja lokalnog identiteta u zavisnosti od kulturnih i geografskih osobina pojedinih delova grada;
- princip zaštite kulturnog dobra i razvoja kulturnog pejsaža koji doprinosi identitetu grada i gradskih celina;
- princip zaštite prirodnog pejsaža, tamo gde je očuvan u skladu sa Konvencijom o zaštiti pejsaža;
- princip podrške kreativnosti, inovacijama i kreativnim industrijama na atraktivnim lokacijama; takođe princip autentičnog dizajna, uz angažovanje svetskih imena u urbanizmu i arhitekturi za kapitalne celine ili objekte.
Koncepcija fizičke strukture i urbanog identiteta grada biće razvijana na četiri međusobno usklađena nivoa:
a) nivo celine grada;
b) nivo pojedinih urbanih celina;
v) nivo pojedinih markantnih poteza koji povezuju gradske celine nekom dominantnom funkcijom (turizam, rekreacija, sport, kultura, poslovanje i sl.);
g) nivo pojedinačnih markantnih lokacija i objekata koji će predstavljati repere identiteta grada.
U razvoju urbanog sistema umesto urbanog rasta, težiće se prestrukturisanju i urbanoj obnovi uz poboljšanje statusa manjih gradova sa specifičnim ambijentima u okviru celine grada Beograda i sa usklađenijom strukturom interurbanih mreža.
Umesto dosadašnje hijerarhije, u sistemu grada će biti primenjen model raznorodnog, policentričnog i različito profilisanog urbano-ruralnog sistema; da bi se efikasnije ispoljile različite urbane funkcije manjih urbanih centara, nužno je ustanoviti posebnosti, vrednosti i potencijale svakog naselja uz logičnu raspodelu funkcija.
Novim zakonom o planiranju i izgradnji propisana je revizija postojećih i izrada novih planova za ukupnu površinu građevinskog područja Beograda. U planiranju urbanog razvoja grada Beograda uzeće se u obzir uslovi tržišta i novi vlasnički status zemljišta, dati podrška i privatnoj i socijalnoj izgradnji stanova, ali kontrolisano i planski. Prioritet će dobiti obnova urbanih centara gradskih naselja, dok će celokupno naseljeno područje opština biti sagledano i vrednovano prema zakonu.
Centralni delovi gradskih naselja će biti obnovljeni čuvanjem njihove tradicionalne fizionomije i stambene funkcije prožete poslovnim sadržajem. Prioritet će imati obnova urbanih četvrti. Izgradnja velikih tržnih i privrednih centara biće strogo kontrolisana i uvek podvrgnuta merilima ambijenta, identiteta i kvaliteta životne sredine.
Izgradnjom i uvođenjem novih delatnosti, usluga, kulturnih i zabavnih sadržaja, kao i novim privrednim i komercijalnim objektima (posebno u Grockoj, Barajevu, Sopotu i Borči) trebalo bi da se unapredi urbani ambijent, poveća privlačnost i omogući kreiranje novih radnih mesta za povratak i ostanak u rubnim naseljima.
Saobraćaj, saobraćajna infrastruktura i saobraćajna privreda jesu kapitalni faktori razvoja grada Beograda, pa će im biti posvećena posebna pažnja, i kao ključnom problemu i kao osnovnom potencijalu njegovog budućeg razvoja. Ovo se odnosi i na interregionalne procese (povezivanje sa okruženjem) u kojima će grad Beograd imati perspektivnu ulogu, i na intraregionalne (unutar regiona) tokove povezivanja, aktivnosti i struktura.
Saobraćajna infrastruktura grada Beograda ima posebne karakteristike koje određuju stepen njegove pristupačnosti, od čega zavisi i njegova buduća konkurentnost u okvirima Srbije i Evrope, ali i njegova teritorijalna kohezija unutar granica administrativnog područja konstelacije 17 opština. U uslovima očekivanog ekonomskog rasta, povećanja stope zaposlenosti, razmene sa okruženjem, atraktivnosti za dnevne migrante, turiste, aktiviranja rada inostranih firmi i dr., postojeći saobraćajni sistem grada Beograda neće biti u stanju da pruži odgovarajući nivo usluge, naročito u samom Beogradu kao primarnom privrednom i poslovnom centru. Takav sistem će ograničavati ekonomski i svaki drugi razvoj, neće omogućavati potrebnu pokretljivost i neće biti uklopljen u zahteve održivog razvoja na osnovu sledećih činjenica:
- monocentričan razvoj i visoka koncentracija radnih mesta u centralnoj zoni Beograda, sa tendencijom preusmeravanja dela koncentracije na Novi Beograd i disperzije glavnih zona stanovanja u obodnim delovima grada: prenaglašen intenzitet saobraćaja na radijalnim pravcima i otežano snabdevanje u centru;
- neadekvatno i nedovoljno razvijena mreža primarnih saobraćajnica: veoma nizak nivo usluge posebno u vršnim časovima i posebno na mostovima i pristupnim putevima i ulicama;
- delimično mešanje lokalnog saobraćaja sa tokovima tranzitnog i ciljnog teretnog saobraćaja na najkritičnijim delovima primarnog uličnog sistema centralnog područja (obilaznica i unutrašnji prsteni ne postoje): povećani troškovi eksploatacije i porast buke i emisije štetnih gasova u osetljivim delovima grada;
- nedostatak kapacitetnih vidova javnog prevoza na najopterećenijim koridorima: nivo prevozne usluge u javnom gradskom i prigradskom prevozu putnika uslovljen dominantnim načinom prevoza - autobusom, prigradska železnica učestvuje veoma malo u ukupnom prevozu putnika;
- tehnološka zastarelost sistema za upravljanje saobraćajem;
- manjak javnih i namenskih kapaciteta za parkiranje;
- nerešeno pitanje beogradskog železničkog čvora i težnja da se zanemari svojevremeno osnovni motiv izgradnje novog čvora - izmeštanje železničke infrastrukture i postrojenja iz Savskog amfiteatra: investicija koja će i u budućnosti zahtevati velika sredstva;
- zapostavljen rečni putnički i teretni saobraćaj; nejasna pozicija luke na Dunavu i još uvek ne dovršeno putničko pristanište na Savi;
- aerodrom "Nikola Tesla" je izgubio primat koji je imao u mreži aerodroma u ovom delu Evrope u putničkom saobraćaju; učešće u teretnom saobraćaju relativno malo;
- povezanost prigradskih opština i grada uglavnom se oslanja na drumski saobraćaj; nizak nivo usluge, duga putovanja na relativno kratkim relacijama (prosečno vreme putovanja na relaciji Beograd-Grocka iznosi 90 minuta); nizak nivo bezbednosti; loše stanje kolovoza, neodgovarajuća saobraćajna signalizacija;
- nedovoljna pristupačnost Beograda železničkim saobraćajem; veoma duga putovanja između glavnih gradova Balkana i Beograda u putničkom železničkom saobraćaju u odnosu na drumski;
- odsustvo jedinstvene saobraćajne politike, i na nivou republike, i na nivou grada: nedefinisan mehanizam upravljanja sistemom saobraćaja, neusaglašenost interesa, podela odgovornosti na više subjekata, nerazrađen sistem finansiranja.
Povećanje stepena pristupačnosti grada Beograda i, posebno, Beograda kao najvećeg urbanog centra, zahtevaće ozbiljne akcije u oblasti saobraćaja, intervencije kod svih saobraćajnih podsistema radi povećanja njihove efikasnosti, komfora i bezbednosti. Ovo će zahtevati veoma organizovanu horizontalnu i vertikalnu koordinaciju svih aktera da bi se, u oblasti saobraćaja, grad Beograd usmerio ka osnovnom strateškom cilju:
Izgradnja i razvoj saobraćajnog sistema grada Beograda koji će omogućiti održivu mobilnost stanovništva, pružiti podršku ubrzanom razvoju grada i njegovoj konkurentnosti i u regionu i na području jugoistočne Evrope.
Operativni ciljevi i zadaci su:
Grad Beograd kao veliki robno-distributivni multimodalni centar za ovaj deo Evrope
Ovo će biti ostvareno putem17:
- realizacije Severne tangente, na pravcu Srem-Banat, sa novim mostom preko Dunava i njene veze sa Zrenjaninskim i Pančevačkim putem;
- spoljne magistralne tangente (SMT) - veze koridora 10 preko čvora Lasta na autoputu sa Pančevačkim putem uključujući novi most preko Dunava (Ada Huja);
- kompletiranje SMT-a na delu od čvora Lasta do Rakovičkog puta;
- izgradnja obilaznice na delu Batajnica-Dobanovci i na delu od Ibarske magistrale do Bubanj Potoka (prva faza) i Bubanj potok-Vinča sa novim mostom preko Dunava (II faza);
- izgradnje kargo terminala na aerodromu "Nikola Tesla" i izgradnje železničke veze (putničke i teretne) sa Beogradom;
- izgradnja bar jedne lokoteretne stanice od tri predložene Generalnim planom Beograda 2021;
- usklađenog razvijanja multimodalnih centara na prostoru od luke Šabac na Savi do luke Smederevo na Dunavu.
_________
17 Svi navedeni projekti su ispitani i definisani osnovnim strateškim prostornim i urbanističkim planovima grada Beograda i kao stečena obaveza uneti u ovu strategiju.
Grad kao putnički multimodalni čvor
Ovo će biti ostvareno:
- poboljšanjem kvaliteta saobraćajnica koje povezuju Beograd sa prigradskim opštinama;
- razvojem integrisanog sistema upravljanja saobraćajem;
- rekonstrukcijom postojeće i izgradnjom planirane primarne ulične i putne mreže na području grada;
- rekonstrukcijom i izgradnjom novih mostova na Savi i Dunavu;
- regulisanim ulazom u centralnu zonu Beograda;
- tunelskim povezivanjem pojedinih delova primarne mreže;
- izgradnjom mreže novih autobuskih stanica;
- dovršetkom železničkog putničkog čvora;
- izgradnjom druge aerodromske piste i modernizacijom aerodroma "Nikola Tesla" i aktiviranjem Batajničkog aerodroma u komercijalne svrhe;
- modernizacijom i tehnološkim unapređenjem režima saobraćaja.
Saobraćaj koji doprinosi ekološkoj optimizaciji grada
Ovo će biti ostvarno:
- izgradnjom tri planirane linije šinskog sistema visokog kapaciteta u javnom saobraćaju Beograda;
- stimulisanjem javnog u odnosu na putnički automobilski saobraćaj uz efikasnije korišćenje gradske železnice i sistema "parkiraj i vozi se" u gradsko-prigradskom saobraćaju;
- reorganizacijom JGP-a na koridorima kapacitetnih šinskih sistema gradskog i prigradskog saobraćaja;
- obnavljanje i redovno održavanje elektropodsistema u funkciji JGP-a sa postepenim uvođenjem savremenih vozila za javni prevoz sa motorima visokih ekoloških standarda;
- realizacija kapaciteta za parkiranje vozila u cilju efikasnijeg korišćenja javnih površina;
- uvođenjem rečnog putničkog saobraćaja;
- povećanjem nivoa bezbednosti saobraćaja;
- razvojem novih tehnologija (internet kupovina, multimedijalne transportne usluge, satelitski nadzor i upravljanje vozilima, naplata prevoza putem beskontaktnih kartica, informisanje putnika,..);
- razvojem biciklističkog saobraćaja;
- stimulisanjem pešačkih kretanja;
- obnovom gradskih ulica u svim urbanim centrima u skladu sa saobraćajnim zahtevima i normativima;
- modernizacijom lokalnih puteva.
Saobraćaj kao podrška razvoju turizma
Ovo će biti ostvareno:
- izgradnjom marina za rekreativni saobraćaj na Dunavu i Savi;
- uključenje javnog prevoza u turističku ponudu grada (turistički tramvaj, rečni prevoz i dr.);
- aktiviranjem aerodroma u Batajnici za aviokompanije sa niskim cenama;
- stvaranjem uslova za održanje i bolje kategorisanje aerodroma "Nikola Tesla";
- upotpunjavanjem primarnih sadržaja na Savskom pristaništu;
- standardizacijom turističkih usluga u saobraćaju;
- razvojem i rekonstrukcijom regionalne mreže na širem području grada Beograda;
- izgradnjom helidroma na pogodnim lokacijama.
Koncepcija razvoja transporta i saobraćaja
Koncepcija razvoja saobraćaja i transporta predstavlja sintezu ideja iz ranije započetih projekata, koji predstavljaju stečenu obavezu, i ideja koje prate viziju i ciljeve ove strategije. Osnovna ideja koncepcije razvoja saobraćaja i transporta vidi grad Beograd kao metropoliten na mestu ukrštanja dva evropska koridora (X i VII), kao i puteva E-70, E-75 i budućeg autoputa prema južnom Jadranu, sa izgrađenom saobraćajnom infrastrukturom za četiri vida saobraćaja (putni, železnički, vazdušni, rečni) i razvijenim sistemom telekomunikacija, što su idealni uslovi za ostvarenje integrisanog transportnog sistema i funkcionisanje grada kao multimodalnog čvora.
Ova koncepcija će se zasnivati na (Regionalni PP AP Beograda):
- razvoju saobraćaja i saobraćajne infrastrukture kao prioriteta ekonomskog i socijalnog razvoja;
- ravnoteži između eksternog povezivanja grada i internog organizovanja;
- usaglašavanju i ravnoteži svih vidova saobraćaja;
- ostvarenju projekata koji ističu ulogu dva koridora;
- razvoju javnog i privatnog partnerstva u planiranju, izgradnji i eksploataciji saobraćajnih mreža i objekata;
- stvaranju efikasnog i komfornog javnog prevoza;
- rehabilitaciji i rekonstrukciji saobraćajne mreže lokalnog karaktera;
- standardizaciji i modernizaciji tehničkih sistema;
- podršci razvoju saobraćajne privrede.
Ova koncepcija podržava razvoj nekoliko najvažnijih sistema i podsistema:
- mreže puteva: izgradnja autoputske obilaznice Dobanovci - Bubanj potok i priprema nastavka prema Vinči, izgradnja mostova preko Save i Dunava, razvoj i modernizacija mreže lokalnih puteva - železnice: izgradnja i modernizacija železničkog čvora za putnički i robni saobraćaj, dovršetak nove železničke stanice, uključenje gradsko-prigradske železnice ("Beovoza") u sistem javnog gradskog prevoza, izrada planske dokumentacije za izgradnju pruga na teritoriji grada i veza sa okruženjem;
- vazdušni saobraćaj: proširenje i modernizacija aerodroma "Nikola Tesla", aktiviranje aerodroma u Batajnici za niskotarifni saobraćaj;
- rečni saobraćaj: održavanje kapaciteta luke "Beograd" do izgradnje nove luke, izrada dokumentacije i početak gradnje nove luke na levoj obali Dunava, modernizacija i proširenje putničkog pristaništa, uvođenje javnog prevoza na Savi i Dunavu;
- robno-transportni centri: usklađivanje funkcija luke u Beogradu sa lukama u Pančevu i Smederevu, razvoj robno-transportnih centara međunarodnog značaja (luka Beograd, Dobanovci, Vrčin) i savremene tehnologije za koordinaciju podsistema;
- javni prevoz: izgradnja visokokapacitetnog šinskog sistema u Beogradu, modernizacija i širenje linija javnog prevoza na teritoriji grada, modernizacija i jačanje gradsko-prigradske železnice, i razvoj komplementarnih vidova saobraćaja kao što su uspinjače, liftovi, pokretno stepenište, žičare i sl.;
- parkiranje: sistematsko i potpuno regulisanje parkiranja u svim urbanim centrima grada, posebno u Beogradu gde je situacija kritična;
- pešački i biciklistički saobraćaj: širenje površina za pešačenje u svim urbanim centrima grada, izgradnja biciklističkih staza i uključenje u evropske "zelene staze" i uvođenje sistema najma javnih bicikala
Sl. 1: Centralizovano-decentralizovani koncept logističkih centara Beograda
Koncepcija razvoja saobraćaja i transporta zahtevaće sistematsku horizontalnu koordinaciju javnog sektora i sa susednim opštinama, kao i vertikalnu koordinaciju sa Republikom i Evropskom unijom, i biće prilagođavana mogućnostima i potrebama grada i podržana novim sistemom dugoročnog planiranja i programiranja kapitalnog budžeta, odnosno evropskim fondovima u pretpristupnoj fazi.
Ova koncepcija treba da omogući razvoj saobraćajne privrede kao jedne od najperspektivnijih privrednih grana grada Beograda, zatim razvoj turizma, rekreacije i drugih grana privrede, ali i održivi razvoj grada i njegovih naselja sa zdravijim uslovima stanovanja i rada.
RAZVOJ TEHNIČKE INFRASTRUKTURE I ENERGETSKA ODRŽIVOST
Potrebe za unapređenjem tehničke infrastrukture
1. Tehnička infrastruktura grada Beograda je nedovoljno razvijena u odnosu na druge velike metropolitene evropskih zemalja, radi (a) nedostataka operativnih okvira na nacionalnom nivou i (b) sporog sektorskog prilagođavanja evropskim standardima, (v) nedostatka dovoljnih finansijskih izvora, kao i (g) institucionalnih problema vezanih za implementaciju u koordinaciju izgradnje velikih sistema tehničke infrastrukture.
2. Nepotpunost i nedovoljna modernizacija i tehnološka opremljenost tehničke infrastrukture predstavlja delimičnu kočnicu razvoja grada Beograda odnosno njegovih pojedinih delova sa posebnim problemima kod saobraćajne infrastrukture, energetske infrastrukture, itd.
3. Otklanjanje uskih grla u postojećim sistemima tehničke infrastrukture će se vršiti postupno, u skladu sa realnim potrebama i mogućnostima, i uz puno uvažavanje hijerarhije sistema i podsistema, sa posebnim naglaskom na ulaganja u infrastrukturne projekte koji će da čine podršku malim i srednjim preduzećima.
4. Tehnička infrastruktura predstavljaće osnovu odvijanja praktično svih aktivnosti u prostoru grada Beograda. Preduslov razvoja korisnika prostora je veća pristupačnost infrastrukturi, a ona će da predstavlja elemenat veće teritorijalne kohezije grada kao celine.
5. Izgradnja tehničke infrastrukture grada Beograda i njeno efikasno funkcionisanje imaće neposredan uticaj na gradsku zajednicu i region delujući pozitivno na ekonomske tokove i urbanu produktivnost, privlačenje i lokalizovanje novih investicija, neposrednu i posrednu zaštitu životne sredine, iskazujući osobine mehanizma za široko dejstvo na usmeravanju procesa u prostoru.
6. Prostorno i vremenski koordinirana izgradnja tehničke infrastrukture imaće neposredan uticaj na obim i oblike korišćenja građevinskog zemljišta, posebno u urbanim centrima, lokalizujući njihov rast i prostornu distribuciju. Uvođenje dinamičke komponente kroz srednjoročne i godišnje programe razvoja tehničke infrastrukture grada Beograda uticaće na njegov razvoj, posebno u svetlu uspostavljanja konzistentnog sistema razuđenih izvora i mehanizama finansiranja.
7. U tom kontekstu definisanje infrastrukturnih prioriteta u Strategiji razvoja Beograda imaće višestruko dejstvo. Sa jedne strane fokusira mere i akcije na unapređivanju sistema samih po sebi u cilju ekonomičnog, efikasnog i u celini održivog obezbeđivanja usluga korisnicima prostora komunalnih i drugih servisa. Sa druge strane pažljivo odabrana serija objekata i vodova javne infrastrukture predstavlja mehanizam podrške i za druge prioritete definisane u sektorima izgradnje stambenog, poslovnog ili drugog prostora.
8. Imajući navedeno u vidu, Strategijom se podvlači neophodnost integralnog pristupa pri izboru prioriteta u daljem razvoju tehničke infrastrukture grada Beograda, dok će znatno detaljniji metodološki pristup biti primenjen kod izrade celovitog Programa unapređenja javne infrastrukture.
Razvoj i uređenje teritorije grada Beograda, kao i njegovo funkcionalno i ekonomsko integrisanje u šire regionalne sisteme u Republici Srbiji i Evropi, će u najvećoj meri zavisiti od odgovarajućeg razvoja tehničke infrastrukture. U tom smislu osnovni strateški cilj je racionalan i održiv razvoj tehničke infrastrukture i povećanja stepena pristupačnosti gradskih i seoskih naselja njenim mrežama i objektima, radi interregionalnog i intraregionalnog aktiviranja teritorijalnog kapitala i potencijala grada Beograda.
Posebno u domenu energetike strateški cilj je sigurnost snabdevanja energijom svih potrošača uz minimalne troškove i racionalnu potrošnju energije uz maksimalno očuvanje energetskih resursa i životne okoline.
Za ostvarenje ovog strateškog cilja neophodno je ostvariti sledeće zadatke: povećanje energetske efikasnosti obezbeđenje energije za sigurno snabdevanje potrošača uz diversifikaciju izvora i energenata; korišćenje obnovljivih izvora energije; zaštita i unapređenje kvaliteta životne sredine; podsticanjem primene domaćih izvora energije; obezbeđivanje povoljnih uslova za ulaganja u energetiku, merama koje se odnosa na: upravljanje svim energetskim delatnostima; usaglašavanje razvoja različitih energetskih mreža i sistema; uvođenje sistema nadgledanja i praćenja procesa u realnom vremenu; stvaranje uslova za razvoj tržišta energije u cilju povećanja energetske efikasnosti, uz zaštitu javnih interesa na nivou grada; planiranje kombinovane proizvodnje električne i toplotne energije, intenziviranje gasifikacije Beograda; izrada plana reagovanja u kriznim situacijama uzrokovanim poremećajima u snabdevanju energijom, Racionalizacija proizvodnje energije kroz smanjenje gubitaka u prenosu, distribuciji i potrošnji energije uvažavajući ekološka ograničenja.
Povećanje pouzdanosti snabdevanja potrošača električnom energijom
(okvir držanog sistema odnosno problem vertikalne koordinacije republika - grad - opština)
Na području grada nalaze se u pogonu termoelektrane instalisane snage preko 3200 MWe i čija je prosečna godišnja proizvodnja oko 50% ukupne proizvodnje električne energije u Srbiji, što je znatno veće od potrošnje na području Beograda. Postojeća prenosna mreža 400 kV, 220 kV, 110 kV Beograda kao deo mreže Srbije koncipirana je tako da dugoročno zadovoljava zahteve i potrebe grada (slika 1).
Radi povećanja pouzdanosti snabdevanja potrošača električnom energijom i prevazilaženja slabosti u sistemu koje se ogledaju u tehničkim ograničenjima u napajanju na pojedinim područjima grada nužna je modernizacija i revitalizacija postojeće mreže i objekata u prenosu električne energije. U tom smislu se predviđa izgradnja TS "Beograd 20" i povezivanje TS "Beograd 20" sa 400 kV vodom. Predviđena izgradnja TS "Beograd 20" 400 kV eliminisaće tekuće preopterećenje i popraviti pouzdanost snabdevanja. Međutim, prema očekivanom rastu maksimalnog opterećenja, navedene mere neće biti dovoljne da obezbede nužnu sigurnost napajanja potrošača na području grada Beograda preko visokonaponske mreže kada vršno opterećenje pređe 2000 MW, pa su nužna dalja pojačanja u prenosnom sistemu. Sa predviđenim rastom potrošnje električne energije, prekoračenje graničnog vršnog opterećenja od 2.000 MW može se očekivati još jedna velika 400 kV trafostanicu u južnom delu područja grada Beograda. Takođe, da bi se povećala pouzdanost snabdevanja potrošača električnom energijom i prevazišle slabosti u distributivnom sistemu na pojedinim područjima grada, nužna je modernizacija i revitalizacija distributivne elektroenergetske mreže i objekata, kao i dalji razvoj distributivne mreže i trafostanica.
Slika 1: Elektroenergetski prenosni sistem na području grada Beograda
Potrebno je, pored rekonstrukcije i modernizacije postojećih objekata izgraditi i nove distributivne elektroenergetske objekte svih naponskih nivoa. Pri tome se računa da je u interesu budućeg operatora distributivne mreže da stalno povećava stabilnost i pouzdanost svojih objekata uz povećanje kapaciteta da bi omogućio nesmetano priključenje novih kupaca na mrežu i obezbedio kontinuirano napajanje kupaca kvalitetnom električnom energijom i snagom uz znatno smanjenje broja i vremena trajanja kvarova, poboljšanje naponskih prilika kod kupaca i smanjenje (tehničkih i netehničkih) gubitaka.
Dalji razvoj centralizovanog snabdevanja toplotnom energijom sa povećanjem broja priključenih korisnika na sistem
Infrastrukturu za snabdevanje stambenog i poslovnog prostora toplotnom energijom čine individualni i centralizovani izvori i mreža (slika 2). Očekuje se značajno povećanje broja korisnika zbog uštede goriva i očuvanja i unapređenja kvaliteta životne sredine uz povećanje komfora stanovanja. Potrošnji toplote za grejanje treba dodati potrošnju za pripremu potrošne tople vode, koja se sada dominantno proizvodi u električnim bojlerima, a znatno manjim delom u toplanama sistema daljinskog grejanja. Očekivan je znatan rast ukupne potrošnje toplotne energije iz sistema daljinskog grejanja.
Slika 2: Sistem daljinskog grejanja na području grada Beograda
Imajući u vidu predviđenu ključnu ulogu sistema daljinskog grejanja u snabdevanju potrošača toplotnom energijom na području grada Beograda, njihova dalja ekspanzija, (posebno sistema JKP "Beogradske elektrane" kao najvećeg među njima) u relativno dugom periodu mora biti razvojno fleksibilan i prilagođen na očekivane značajne promene kako u oblasti potrošnje toplotne energije (povećanje energetske efikasnosti objekata uz primenu Direktive EU o energetskoj efikasnosti zgrada, liberalizacija tržišta toplotne energije i druge), tako i u oblasti njene proizvodnje (diversifikacija izvora, sticanje statusa povlašćenih proizvođača kogeneracije i druge). To podrazumeva da sve prethodno navedene razvojne opcije (i eventualne druge, ako ih bude) moraju ostati otvorene, kako bi tokom vremena bilo omogućeno formiranje za pojedine vremenske periode optimalnih rešenja koja će obuhvatati njihove međusobne kombinacije. Pri tome se računa da izvori sa kogeneracijom treba da postepeno preuzimaju ulogu baznih toplotnih izvora, zamenjujući kotlarnice i potiskujući ih u kategoriju vršnih ili rezervnih izvora. U tom pogledu, navedene opcije daljeg razvoja toplifikacionog sistema se ne mogu smatrati alternativnim, jer su po prirodi međusobno komplementarne i omogućuju da se dinamički svaka od njih uvodi u meri u kojoj sistemi snabdevanja područja grada Beograda ukupnom energijom (toplotnom, električnom, gasom) zajedno pružaju najpovoljnije rešenje i za potrošače i za proizvođače energije, odnosno za društvo u celini. Pri tome se podrazumeva da su na adekvatan način primenjene i stalno unapređivane mere zaštite životne sredine, energetske efikasnosti, ali i ostvareno povećanje sigurnosti snabdevanja energijom diversifikacijom izvora uz smanjivanje uvozne zavisnosti većim oslanjanjem na domaće energetske resurse i druge, koje su od posebne važnosti u sektoru snabdevanja toplotnom energijom.
Razvoj gasovodnog sistema u pravcu plasmana gasa u širokoj potrošnji kod domaćinstava
Po završetku početne faze razvoja gasifikacije Beograda koja je obuhvatila velike potrošače (toplane i industrijske pogone), u žižu interesovanja nosilaca razvoja gasovodnog sistema dolazi sektor široke potrošnje sa velikim brojem relativno malih potrošača. Od predviđenih pola miliona stanova za gasifikaciju u Srbiji, 40% (oko 200.000) nalazi se na području grada Beograda, uvažavajući činjenicu da je do nekih potrošačkih delova ekonomičnije dovoditi direktno gas nego iz njega u kotlarnicama proizvedenu toplotu.
Polazeći od instalisanog kapaciteta postojeće opreme i postojećeg opterećenja, za procenjene nove potrebe potrošnje svih postojećih i novih planiranih potrošača, potrebno je obezbediti dalja unapređivanja gasovodnog sistema u Beogradu kroz izgradnju novih objekata i vodova ili njihovu rekonstrukciju, dogradnju ili adaptaciju. Analizom distribucije ukupne procenjene potrošnje gasa na području grada Beograda obuhvaćenom Generalnim planom Beograda do 2021. godine (951.482 m3/čas) i instalisane opreme postojećih glavnih mernih regulacionih stanica (GMRS), potrebno je, pored korišćenja i delimičnog unapređivanja prostornih i tehničkih mogućnosti 10 postojećih GMRS, izgraditi još pet novih GMRS. Za ovako intenzivan razvoj gasifikacije na području grada Beograda postoje značajne rezerve u već izgrađenim kapacitetima magistralnih gasovoda i glavnih mernih i regulacionih stanica. To pruža mogućnost da se veliki broj domaćinstava koja danas za grejanje koriste električnu energiju, ugalj i ogrevno drvo priključi na gasovodni sistem, kao i da se ostvari optimalno usklađivanje razvoja gasifikacije i toplifikacije područja grada Beograda.
Gasovodni sistem Beograda, planiran sa dvostrukim gasovodnim prstenom, obezbeđuje dovoljno sigurno snabdevanje potrošača uz uslov adekvatnog obezbeđenja uvoza gasa. Tome doprinose već formirani magistralni prsten po periferiji sa visokim radnim pritiskom do 50 bara, kao i delimično izgrađeni distributivni prsten u gradskom tkivu na radnom pritisku do 6 bara (sa mogućnošću povećanja do 12 bara).
Razvoj i primena obnovljivih izvora energije
Uporedo sa razvojem konvencionalnih energetskih sistema kao što su sistem daljinskog grejanja, gasovodni i elektroenergetski sistem, u Beogradu će se posebna pažnja posvetiti primeni obnovljivih izvora kao što su geotermalna, energija sunca, vetra i druge, sa novim tehnološkim rešenjima kroz eksperimentalna i proizvodna postrojenja, obzirom da su istraživanja i merenja ukazala na prisustvo znatnih potencijala.
Obnovljivi izvori u Srbiji, ukoliko se izuzme hidropotencijal, danas igraju malu ulogu u energetskom bilansu, jer su praktično svedeni samo na biomasu (ogrevno drvo i zanemarljive količine otpadaka iz poljoprivredne i voćarske proizvodnje) i samo na sektor široke potrošnje energije. Međutim, shodno strateškom opredeljenju na povećanje učešća obnovljivih izvora i zakonskom podsticanju njihove primene svrstavanjem proizvođača energije na obnovljive izvore u kategoriju povlašćenih, za očekivanje je da se njihovo učešće u energetskom bilansu Beograda povećava.
Strategija razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine definiše osnovne ciljeve u ovoj oblasti:
- efikasnije korišćenje sopstvenih potencijala u proizvodnji energije;
- smanjenje emisija gasova sa efektom staklene bašte;
- smanjenje uvoza fosilnih goriva;
- razvoj lokalne industrije;
- otvaranje novih radnih mesta.
Novi obnovljivi izvori energije se u Beogradu nedovoljno koriste. Potrošnja biomase, koja se pogodnom transformacijom može koristiti za energetske potrebe, je karakteristična za mnoga individualna domaćinstva, posebno u prigradskim naseljima. Biomasa predstavlja značajan energetski potencijal koji se na području Beograda može koristiti za proizvodnju električne i toplotne energije u kogenerativnim postrojenjima manje snage, kao i za proizvodnju biogasa i biodizela.
Beograd ima dosta povoljne uslove za korišćenje sunčeve energije, jer ukupna godišnja suma dozračene energije iznosi oko 5.200 MJ/m2 god. Dosadašnja iskustva u Beogradu pokazuju da je sunčeva energija povoljan izvor energije za zadovoljenje lokalnih niskotemperaturnih potreba, u prvom redu pripreme potrošne tople vode i primenu toplotnih pumpi. Za Beograd, pored direktnog korišćenja sunčeve energije za niskotemperaturne potrebe putem prijemnika sunčevog zračenja, znatno je interesantnije pasivno korišćenje sunčeve energije, koje je ekonomski i energetski znatno povoljnije za potrebe grejanja, posebno u zonama niže gustine stanovanja.
Geotermalni potencijal teritorije Beograda istraživan je kroz više pojedinačnih studija. Na sadašnjem nivou istraženosti, kao i kroz uočene geotermalne pojave i manifestacije, pokazuje se da je područje Beograda bogato geotermalnim potencijalom.
Postojeće relativno plitke bušotine potvrđuju geotermalnu povoljnost terena Beograda, jer su dobijene povoljne temperature termalnih voda s obzirom na dubine bušotina. Perspektivne lokacije za intenzivnije energetsko korišćenje su područja Novog Beograda, Zemuna, Avale i Višnjice, gde bi se mogle očekivati termalne vode temperatura i preko 80°C, koje se pogodno mogu koristiti za centralizovano snabdevanje toplotnom energijom. Posebnu povoljnost predstavlja mogućnost korišćenja velike raspoložive količine niskotemperaturnih podzemnih voda, za grejanje i hlađenje objekata, pre svega na Novom Beogradu.
Beograd se nalazi u području koje je izloženo dejstvu vetrova (košave), tako da raspolaže potencijalom za korišćenja energije vetra, za lokalne potrebe. Na bazi postojećih merenja moguće je očekivati na području Beograda vrednosti od oko 500-600 kWh/m2, pri čemu je dijapazon brzina sa najvećom učestanošću od 3 do 9 m/s.
Značajan obnovljiv potencijal u Beogradu predstavljaju gradski otpaci. Količine smeća koje se sakuplja i iznosi sa teritorije Beograda danas iznosi oko 0,8 kg dnevno, sa prosečnom toplotnom vrednošću oko 8 MJ/kg.
Razvoj sistema za snabdevanje tečnim gorivima
Na području grada Beograda nema ni nalazišta nafte, ni rafinerijskih kapaciteta za njenu preradu. Snabdevanje potrošača na području Beograda derivatima nafte za energetske potrebe i za motorni pogon vrši se iz domaćih rafinerija i iz uvoza. Distributivna mreža objekata za snabdevanje potrošača je dobro raspoređena i svojim kapacitetom mogu zadovoljiti potrebe za period koji obuhvata ova studija. Kao podrška ovom sistemu u budućnosti bi u gradu trebalo da se razvije i mreža produktovoda koja bi transport derivata cisternama i drumskim putem u većoj meri zamenio cevnim transportom kao bitno povoljnijim sa ekološkog, ekonomskog i bezbednosnog aspekta.
Podizanje kvaliteta usluga vodosnabdevanja kroz unapređivanje sistema posebno smanjivanje gubitaka u sistemu
Praktično gledano nastavak aktivnosti na izgradnji kapitalnih objekata snabdevanja sistema vodom, stvaranju adekvatnih rezervi u sistemu, merenjima potrošnje vode u sistemu, bilansiranju potrošnje, smanjivanju gubitaka u sistemu neposredna su opredeljenja koja će se realizovati aktivnostima na sledećim objektima:
- tunel T1-T2 Tunel T1-T2 (Julino brdo - Banovo brdo) sa rezervoarom na Julinom brdu i šahtovima na Banovom brdu,
- PPV Makiš 2,
- rekonstrukcija postojećih 23 CS, rekonstrukcija cevovoda distribucionog sistema izgradnja novih,
- rekonstrukcija magistralnih cevovoda i cevovoda sirove vode,
- izgradnja novih i proširenje postojećih rezervoara,
- regionalni vodovod Makiš-Mladenovac,
- rekonstrukcija PPV Banovo brdo i PPV Bežanija.
Izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda i povećavanje pristupačnosti mreže stanovnicima grada kroz njenu kontinualnu dogradnju
U tom kontekstu neposredne mere i akcije obuhvataju sledeće objekte kanalizacionog sistema:
- zaštita izvorišta beogradskog vodovoda i kanalizacije (reka Sava);
- rekonstrukcija 22 kanalizaciona centralna sistema (KCS);
- kolektor Hitna pomoć - Ul. Venizelosova;
- KCS Čukarica;
- zaštita sliva reke Dunav;
- puštanje u rad kolektora od KCS Karađorđev trg do Ušća;
- zaštita teritorije grada od plavljenja;
- interceptor sa sifonom ispod Save I faza;
- sanacija kolektora, Rekonstrukcija kanalske mreže;
- uređenje leve obale Dunava;
- aktivnosti na Bolečkom, Batajničkom, Ostružničkom kanalizacionom sistemu;
- Banjički kolektor;
- Kumodraški sliv.
Dalji razvoj telekomunikacionih sistema u skladu sa najnovijim tehnološkim dostignućima, odnosno progresivno razvijanje novih/savremenih sistema telekomunikacija
U fiksnoj telekomunikacionoj mreži, u narednom periodu će biti ostvareno:
- potpuna digitalizacija telekomunikacione mreže;
- povećanje broja korisničkih pristupa telekomunikacionoj mreži;
- stvaranje jedinstvene telekomunikacione mreže različitih servisa;
- uvođenje novih telekomunikacionih servisa i usluga;
- primena najsavremenijih telekomunikacionih tehnologija.
Koncepcija razvoja infrastrukture
Ostvarenje navedenih ciljeva usmerava koncepciju razvoja tehničke infrastrukture koja se zasniva na:
- uvažavanju infrastrukture kao strateškog sredstva u unapređivanju uslova stanovanja, privrednih aktivnosti i rekreacije;
- formiranju celovitih infrastrukturnih sistema koji omogućavaju kvalitetniji život i zdraviju životnu sredinu;
- definisanju i usaglašavanju namene, organizacije i korišćenja zemljišta, koncentracija aktivnosti (radne zone), turističkih zona i koncentracija stanovništva po zajednicama naselja u skladu sa kapacitetima infrastrukture;
- organizovanju mreže infrastrukture radi postizanja veće ekonomske, funkcionalne, ekološke i prostorne efikasnosti: usklađivanje nekompatibilnih namena površina, optimizacija u razmeštaju proizvodnih/radnih zona, saobraćajnica, naselja itd;
- neutralisanju dosadašnjih razvojnih konflikata i negativnih eksternih efekata; i
- utvrđivanju optimalnog odnosa između relativno kratkoročnih efekata i dugoročnih negativnih posledica što iziskuje odgovarajuća tehničko-tehnološka rešenja infrastrukture, racionalnu organizaciju u prostoru i vremenu.
Prioritetna nastojanja grada Beograda usmerena su ka stvaranju institucionalne klime i pravnog okvira, koji će gradu omogućiti optimalnu poziciju za nastavak takmičenja u privlačenju investicija sa razvijenim metropolitenskim regionima u okruženju, kao i za dalju izgradnju političkih institucija, depolitizaciju javnih službi, reformu komunalnog sektora na načelima efikasnog i odgovornog poslovanja, ohrabrivanje učešća privatnog sektora u finansiranju komunalne infrastrukture kao i jačanje poverenja građana u institucije vlasti. Ovo će se postići efikasnijom organizacijom upravljanja, uvođenjem standarda i pokazatelja poslovanja za sve gradske službe, javna preduzeća i druge budžetske korisnike, jačanjem institucija neposredne demokratije kao i nastavkom procesa jačanja demokratskih i upravljačkih kapaciteta svih institucija grada. Na taj način omogućiće se još bolje korišćenje razvojno-ekonomskih, urbanih, infrastrukturnih i drugih povoljnih resursa kojima grad raspolaže, još efikasnije i kvalitetnije obavljanje poslova iz nadležnosti grada, optimalan balans organizacije vlasti između grada i gradskih opština, kao i intenzivan nastavak izgradnje profesionalne i nepristrasne lokalne uprave i participativnog, odgovornog i transparentnog vršenja vlasti.
Od donošenja Zakona o lokalnoj samoupravi 2002. godine, upravljanje gradom je zasnovano na novim načelima, što je rezultiralo razvojnim i ekonomskim uspesima, vraćanjem poverenja građana i privrede i postepenim izvlačenjem iz strmoglavog pada uočljivog 90-tih godina 20. veka. Organizovan prema novom sistemu i sa drugačije utvrđenom odgovornošću gradonačelnika, predsednika gradskih opština, gradskih organa, organizacija i funkcionera, grad je za kratko vreme zabeležio značajne rezultate u oblastima ekonomije i investicija, unapređenja gradskih komunalnih sistema, približavanja javnih servisa građanima, uvođenja informatike i drugim. Istovremeno, postoji svest o tome da pred Beogradom, gradom velikih izazova i šansi, stoje u narednom periodu značajni razvojni zadaci. Ovi izazovi i šanse, mogućnosti i nedovoljno korišćen teritorijalni kapital zahtevaju nastavak procesa unapređenja načina upravljanja.
Izmene pravnog okvira u poslednje četiri godine omogućile su gradu korišćenje nekoliko novih, dugo očekivanih upravljačkih razvojnih mehanizama. Donošenjem Ustava Republike Srbije iz 2006. godine kao i Zakona o glavnom gradu iz 2007. godine, Zakona o regionalnom razvoju i Zakona o planiranju i izgradnji iz 2009. godine obezbeđen je nešto viši stepen autonomije grada u odnosu na ostale gradove i posebno opštine. Gradu je vraćena svojina na građevinskom zemljištu, a očekuje se donošenje zakona kojima bi se ponovo uspostavila gradska svojina na objektima i komunalnoj i ostaloj infrastrukturi na kojoj sada ima pravo korišćenja. Ipak, krug nadležnosti grada Beograda koji je uređen Zakonom o glavnom gradu nije zadovoljio očekivanja građana i privrede. U uporednoj praksi metropolitenski regioni imaju mnogo širi krug nadležnosti, kao i status punopravnog regiona u državama gde postoji dvostepena samouprava, koji u potpunosti odgovara izgrađenosti njihovih kapaciteta, političkom i ekonomskom značaju, uticaju i broju stanovnika metropolitenskog regiona. Uz to, viši stepen finansijske autonomije glavnog grada trebalo bi da se odnosi i na proširivanje liste izvornih prihoda kao i prenošenje mnogo širih ovlašćenja u domenu administriranja izvornih fiskalnih oblika.
Polazni osnov definisanja načina upravljanja gradom bili su sledeći postulati:
1. Razvoj grada Beograda obuhvata brojne činioce i kompleksne procese. Za uspešno upravljanje ovako složenom strukturom potrebna je zakonodavna podrška, koja bi omogućila dalju decentralizaciju u oblastima srednjeg i visokog obrazovanja, inspekcijskog nadzora, zapošljavanja, većeg obima izvornih prihoda kao i korišćenje sada nedostajućih i dalju razradu postojećih razvojnih instrumenata, mehanizama i procedura.
2. Efikasnost i efektivnost upravljanja razvojem zahtevaju nastavak usklađivanja sistema kapitalno budžetskog, prostornog i urbanističkog planiranja.
3. Odgovarajuća zastupljenost svih društvenih grupa u procesu razmatranja i donošenja odluka je uslov stvaranja socijalne kohezije, jačanja političkog legitimiteta gradskih organa i organa gradskih opština i ostvarenja poverenja svih društvenih grupa u donosioce odluka na nivou grada. Mehanizmi participativne demokratije su neophodni činilac u procesu zadobijanja poverenja građana prilikom sprovođenja svih sektorskih politika u gradu.
4. Razvoj savremenih informatičko-komunikacionih tehnologija (ICT) uključujući i sisteme za geoprostornu obradu podataka (GIS) obezbeđuje kvalitativan osnov za razvijanje komplementarnih instrumenata za efikasan i demokratski način upravljanja gradom.
Osnovni cilj razvoja načina upravljanja gradom Beogradom je: modernizacija i dalje usavršavanje načina upravljanja gradom kao celinom i njegovim sastavnim delovima da bi se intenzivno nastavio proces aktiviranja ljudskog, ekonomskog i teritorijalnog kapitala, ostvarila veća socijalna i teritorijalna kohezija, uvećala konkurentnost i omogućio održivi razvoj podržan regionalnim povezivanjem sa okruženjem.
Ovako složen cilj sadrži brojne zadatke koji uvećavaju stepen odgovornosti svih nivoa upravljanja u okviru grada. Grad će zbog toga u narednom periodu aktivirati sve instrumente za upravljanje i definisati konkretne operativne ciljeve i zadatke u skladu sa sledećim prioritetima:
Unapređenje organizacione strukture grada Beograda
Zakonom o glavnom gradu izmenjen je odnos gradonačelnika, kao inokosnog i gradskog veća kao kolektivnog organa izvršne vlasti, koji je na opšti način utvrđen Zakonom o lokalnoj samoupravi. Nadležnost "neposrednog izvršavanja i staranja o izvršavanju odluka i drugih akata Skupštine" poverena je gradonačelniku, a ne gradskom veću (koji ovu nadležnost vrši u svim ostalim jedinicama lokalne samouprave u Srbiji). Ovo zakonsko rešenje odgovara potrebi da izvršna vlast u glavnom gradu kao veoma složenom administrativnom, ekonomskom, finansijskom i tehnološko-komunalnom sistemu bude što jednostavnije organizovana i efikasno obavljana. Statutom je takođe zadržano zakonsko rešenje da "gradonačelnik usmerava i usklađuje rad gradske uprave".
Iako je Zakonom o lokalnoj samoupravi i Zakonom o glavnom gradu promenjen način izbora gradonačelnika, iz neposrednog u posredni, rešenje iz Zakona o glavnom gradu prema kome gradonačelnik "usmerava i usklađuje rad gradske uprave" je omogućilo gradu Beogradu da zadrži i unapredi način funkcionisanja izvršne vlasti koji je postojao od 2002. godine. U ovom sistemu koordinaciju svih gradskih sistema i vrši gradonačelnik. Institucija jakog gradonačelnika, koji svoj uticaj zasniva kako na delokrugu poslova koje obavlja tako i na ličnom autoritetu omogućava efikasnu saradnju svih horizontalnih nivoa odlučivanja i izvršavanja na nivou grada i, ne manje važno, utiče na sliku grada u javnosti personifikujući gradsku vlast. Na taj način on povećava stepen poverenja između vlasti i građana, jača motivaciju građana da učestvuju u vršenju javne vlasti kroz instrumente neposredne demokratije i povećava zanimanje za lokalne izbore.
Grad, Gradska uprava, javna preduzeća i ustanove ostvaruju veoma široki delokrug u izvornim i poverenim poslovima, kao što su komunalne delatnosti, socijalna zaštita, lokalni ekonomski razvoj, primarna i sekundarna zdravstvena zaštita i osnovno obrazovanje. Neke od ovih poslova grad obavlja potpuno samostalno i odgovoran je da obezbedi njihovo vršenje jer su nezamenljiv uslov života i rada građana i privrede (kao što su komunalne delatnosti). U nekim drugim delatnostima grad ima samo funkciju osnivača ustanova u kojima se delatnost vrši dok su svi elementi obavljanja delatnosti u nadležnosti državnih organa (zdravstvena zaštita). Bez obzira na vertikalne (između različitih nivoa vlasti) i horizontalne (na istom nivou vlasti) podele nadležnosti javnost ne bi smela da ima nikakvu dilemu oko toga ko je odgovoran za vršenje javnih usluga. Nadležnosti moraju biti jasno precizirane s ciljem da se utvrdi jasna odgovornost tako da građani i privreda, kao korisnici usluge, tačno znaju ko je i za koji resor odgovoran.
U smislu proširenja nadležnosti preduzete su neke aktivnosti i predlaže se:
- započeta je izmena regionalnog prostornog plana u skladu sa Zakonom o planiranju i izgradnji. Ova aktivnost će se ubrzano nastaviti kako bi grad Beograd dobio veće mogućnosti da adekvatnije i efikasnije planira i realizuje svoje složene i dugoročne urbanističke, razvojno ekonomske, infrastrukturne, komunalne i druge potrebe.
Istovremeno će to biti jedna od najvažnijih nadležnosti Beograda kao regiona na NSTJ2 nivou;
- donošenje pravilnika u domenu uređivanja urbanističke i projektantske prakse (protokola, odnosno pravila postupanja) koji se donose u cilju adekvatnog sprovođenja Zakona o planiranju i izgradnji, a koje su specifične za Beograd. Ovu tradiciju Beograd je imao sedamdesetih i osamdesetih godina u vreme svog razvojnog maksimuma, možda i zahvaljujući uređenim pravilima specifičnim za veličinu i kompleksnost glavnog grada. Problemi u tumačenju zakona i propisa u domenu urbanističkog planiranja, projektovanja i izgradnje zaslužuju da nadležni sekretarijati predlože Skupštini grada pravilnike prema kojima se utvrđuju za Beograd specifične urbanističke i projektantske procedure i prakse koje zakonom nisu mogle biti propisane za sve jedinice lokalne samouprave u Srbiji. Ovakvu mogućnost daje Beogradu i Zakon o glavnom gradu;
- sadašnje zakonsko ovlašćenje grada Beograda da organizuje inspekcijske službe i vrši inspekcijski nadzor nad izvršenjem propisa i opštih akata iz nadležnosti grada bi trebalo proširiti i na obavljanje poslova tržišne, sanitarne, poljoprivredne i drugih inspekcija koje su od neposrednog i svakodnevnih interesa za građane;
- zbog specifičnih problema zapošljavanja u gradu Beogradu trebalo bi Beogradu poveriti ovlašćenje da osniva svoju službu za zapošljavanje;
- dodatni razlog za nastavak procesa decentralizacije navedenih nadležnosti gradu Beogradu je veoma visoki stručni i tehnički kapacitet grada Beograda za njihovo efikasno i zakonito sprovođenje.
Imajući u vidu da zakonski pravni režim, koji uređuje odnose osnivača i javnih službi odnosno javnih preduzeća, čiji je osnivač lokalna samouprava ne definiše detaljno njihove odnose, najveći prostor za unapređenje organizacione strukture grada uočava se upravo u ovom domenu. U oblastima obavljanja komunalnih delatnosti, osnovnog obrazovanja, kulture, primarne i sekundarne zdravstvene zaštite, fizičke kulture, sporta, dečje zaštite i turizma grad će uspostaviti savremenije i efikasnije mehanizme za kontrolu kvaliteta njihovog funkcionisanja.
U smislu poboljšanja kvaliteta rada komunalnih i ostalih javnih preduzeća i javnih službi predlaže se:
- uređenje javnih preduzeća i ustanova sa gradom na novim osnovama, tako što će se definisati pokazatelji (indikatori) za merenje kvaliteta, kvantiteta, efikasnosti i ekonomičnosti obavljanja poslova direktnih i indirektnih budžetskih korisnika;
- definisanje jasne, precizne i merljive normative i standarda za obavljanje delatnosti ustanova i preduzeća čiji je grad osnivač, čime će se usaglasiti ciljevi unapređenja njihovog organizacionog, finansijskog i tehničkog poslovanja.
Nastavak procesa fiskalne decentralizacije i stvaranje administrativnih i tehničkih mogućnosti za efikasno planiranje i realizaciju kapitalnog budžeta
Povećanje nadležnosti grada Zakonom o glavnom gradu nije praćeno povećanjem izvora finansiranja, odnosno adekvatnim izmenama Zakona o finansiranju lokalne samouprave.18 Nove nadležnosti zahtevaju investiranje značajnih finansijskih sredstava u njihovu realizaciju. Problem postaje složeniji u okviru ideje da se gradu daju veće nadležnosti.
Većom fiskalnom samostalnošću gradu bi bilo dostupnije tržište kapitala, koje predstavlja važan izvor sredstava za finansiranje kapitalnih investicionih rashoda. Veći stepen fiskalne samostalnosti grada će se postići:
- povećanjem prihoda od poreza na imovinu (preispitivanjem vrednosti poreske osnovice, primenom tržišne, umesto knjigovodstvene vrednosti imovine pravnih lica);
- povećenjem naplate izvornih prihoda grada;
- sagledavanjem mogućnosti da grad, umesto nenamenskog transfera republike dobije novi izvor prihoda, koji bi zavisio od aktivnosti privrede na njegovoj teritoriji (saglasno članu 6, tačka 16. Zakona o finansiranju lokalne samouprave);
- sagledavanjem mogućnosti uvođenja samodoprinosa za sprovođenje kapitalnih investicionih projekata od značaja za građane;
- povećanjem efikasnosti i profitabilnosti poslovanja gradskih javnih preduzeća, čime bi grad imao prihod od ostvarene dobiti ovih preduzeća;
- ostvarivanjem prihoda od poveravanja komunalnih delatnosti, javno-privatnih partnerstava i koncesija na izgradnju komunalne infrastrukture.
U cilju povećanja prihoda od imovina i optimizacije rashoda za nabavku nove i održavanje postojeće imovine, neophodno je unaprediti upravljanje gradskom javnom imovinom. U tom cilju će se preduzeti sledeće aktivnosti:
- formiranje i ažuriranje jedinstvene baze podataka o imovini uz njenu kategorizaciju na: funkcionalnu, instrumentalnu i imovinu namenjenu prodaji;
- razvijanje strategije upravljanja imovinom;
- formiranje posebne organizacione jedinice odgovorne za definisanje i sprovođenje strategije upravljanja imovinom;
- definisanje kriterijuma za izbor imovine, koja je namenjena prodaji, odnosno davanju u višegodišnji zakup.
Grad će preispitati dosadašnju praksu pripreme budžeta i predložiti korake ka uvođenju savremenijeg sistema budžetiranja zasnovanog na konceptu strateškog upravljanja. Budžetiranje će biti zasnovano na principima obavezujućih protokola za pripremu finansijskih planova budžetskih korisnika kojima će se operacionalizovati i standardizovati proces inkorporisanja strateških odluka u budžet. Svi ciljevi strategija koje je grad usvojio treba da budu prevedeni u višegodišnji programski budžet.
Grad bi izmenama Statuta trebalo da uredi i obavezu vršenja eksterne revizije završnog računa budžeta grada, u skladu sa Zakonom o budžetskom sistemu (članu 79.). S obzirom na to da je grad zadužen kod međunarodnih finansijskih institucija i da planira nova zaduživanja na tržištu kapitala, neophodno je urediti reviziju završnog računa budžeta. Cilj je unapređenje kvaliteta finansijskog upravljanja i izveštavanja grada i time snižavanje cene duga. Dodatna mera kojom se planira snižavanje cene dugoročnog zaduživanja za kapitalne investicione projekte je emisija gradskih obveznica. Kako bi povećao dugoročne ekonomske perspektive kao i priliv stranih direktnih investicija u Srbiju, ojačao svoju regionalnu konkurentnost kao i učvrstio poverenje finansijskih institucija grad će u narednom periodu razmotriti mogućnost započinjanja postupka utvrđivanja međunarodnog kreditnog rejtinga.
U domenu raspodele prihoda između grada i gradskih opština, grad će primeniti osnovne principe fiskalne decentralizacije. Jedan od projekata koji će razvijati i usvojiti u saradnji sa gradskim opštinama je usvajanje sistema subvencionisanja, finansiranja i kreditiranja socijalnog stanovanja u gradu Beogradu i njegovih realnih izvora.
_________
18 Zakon o finansiranju lokalne samouprave, član 3.: "Republika je dužna da pri svakom prenošenju ili poveravanju novih poslova jedinici lokalne samouprave obezbedi odgovarajuća sredstva, odnosno izvore prihoda, potrebne za obavljanje tih poslova."
Usavršen i tehnološki osposobljen informacioni sistem i sistem elektronske uprave na čitavoj teritoriji grada
E-upravljanje, s jedne strane, ima za cilj da unapredi efikasnost i orijentisanost na potrebe građana u obezbeđivanju usluga elektronskim putem (e-administracija). Sa druge strane, E-upravljanje sve više treba posmatrati kao vid demokratije, jer garantuje građanima veliku dostupnost informacijama i odlukama gradske uprave a u centru pažnje su odnosi građana i administracije i politike.
Uprava grada Beograda mora da teži da postane zaokružen, integrisan sistem i da izvrši transfer ka uvođenju modela elektronske uprave u skladu sa standardima Evropske unije. Naime EU je izradila interni standard za elektronsko upravljanje u sklopu inicijative koja je uvedena Akcionim planom za E-Evropu 2002, usvojenim u Fieri, juna 2000. Dalje jačanje ovog plana podržano je Akcionim planom za E-Evropu 2005, koji u E-upravljanju vidi deo mera koje će učiniti da Evropa postane najkonkurentnija i najdinamičnija privreda na svetu, čiji je rast baziran na znanju, a koja će obezbediti održivi ekonomski rast sa više radnih mesta i boljom društvenom kohezijom.
Usvojeni pristup E-upravljanju, koje se bavi obezbeđivanjem "dostupnosti javnih usluga" definisan je kao "procenat osnovnih javnih usluga koji je dostupan na mreži". Akcioni plan Evropa 2002, u skladu s tim, ima nekoliko nivoa E-administracije:
- informacije: odnosi se na jednostavne informacije na internet strani, sa opisom zakona i postupaka, i davanjem uputstava i podataka o radnom vremenu i bojevima telefona;
- jednosmerna interakcija nudi uglavnom obrasce koji mogu da se prekopiraju sa Interneta (obrasci poreskih prijava, dozvola za rad, prijava za obdanište, rezervacije karata);
- dvosmerna interakcija je složenija jer omogućava direktnu interakciju između građana/korisnika i administracije. Ovo se, s jedne strane, odnosi na Internet aplikacije sa specifičnim odgovorima u vidu kontrolnih poruka ili poruka o grešci. S druge strane, dvosmerna interakcija omogućava komunikaciju preko imejla ili učestvovanje u panel diskusijama;
- poslovne transakcije predstavljaju najviši nivo E-upravljanja, koji obuhvata online aplikacije sa potpuno integrisanim procesima za poslovanje, elektronsko plaćanje i isporuke.
Moderno E-upravljanje deluje podsticajno na odnose između građana i administracije i države, u skladu sa novim konceptom "nove javne uprave", što znači da grad Beograd mora da nastavi da unapređuje i osavremenjuje koncept informatičkog osposobljavanja službi i servisa, da bi ispunio standarde Evropske unije. Ovi uslovi se zasnivaju na pokazatelju "online javnih usluga", ali pored toga uključuju u koncept i pitanja vezana za unapređenje opštih standarda poslovanja i upravljanja u gradu Beogradu, kao što su transparentnost i uključivanje građana u procese odlučivanja.
Navedeni cilj će biti postignut izvršavanjem sledećih zadataka:
- grad Beograd će proširiti i redefinisati svoj pristup E-upravljanju i započeti aktivnosti na izradi strategije za E-upravljanje, kako bi se ojačali kapaciteti grada u domenu "online javnih usluga";
- Beogradski urbanistički informacioni sistem (BUrIS) koji je u izgradnji u Urbanističkom zavodu Beograda će biti deo celovite GIS baze grada Beograda, rezervisan za deo podataka vezanih za oblast urbanističkog i prostornog planiranja, odnosno sve relevantne planove, programe i projekte. Ovim projektom se formira operativni i sveobuhvatni informacioni sistem koji treba da omogući jednostavno pristupanje podacima iz usvojenih urbanističkih dokumenata institucijama i preduzećima grada Beograda, kao što su Urbanistički zavod Beograda, Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda i Sekretarijat za urbanizam i građevinske poslove. Realizacijom BUrIS-a se ostvaruje mogućnost da se na osnovu njega prate i usklađuju gradski kratkoročni i dugoročni planovi i projekti, neki od njih dalje razrađuju, donose odluke o prioritetima za ulaganje u opremanje, rekonstrukciju i izgradnju delova mreža komunalne i saobraćajne infrastrukture ili lokacija od interesa za grad. Nedavno usvojenim zakonom o planiranju i izgradnji predviđeno je obavezno digitalno čuvanje prostornih planova i podataka, čime se Beograd već priprema za primenu ovog propisa i dobija dodatne argumente za razvoj BUrIS-a.
Decentralizacija grada Beograda, saradnja sa gradskim opštinama i mesnim zajednicama
Grad Beograd će posvetiti posebnu pažnju upravljanju celinom grada. Pošto danas na svojoj teritoriji ima jedan veliki grad (Beograd) i više urbanih centara (Surčin, Obrenovac, Lazarevac, Mladenovac, Grocka, Zemun, a u perspektivi i Borča, Batajnica i dr.), neophodno je utvrditi sistem koordinacije upravljanja ovim centrima.
To podrazumeva uspostavljanje načina rukovođenja gradom kao celinom sastavljenom od gradskih opština, prema zakonu i Statutu grada, horizontalno usklađivanje vizija, strategija, programa svih teritorijalnih jedinica grada, odnosno vertikalno usklađivanje strategija od nivoa opštine, preko nivoa grada do nivoa republike i šire, kao i dostupnost svih strategija, planova i programa svim akterima razvoja i građanima, uz redovno periodično, pregledno i transparentno izveštavanje Skupštine grada Beograda.
Očekuje se da bi čak i gradske opštine morale da, s obzirom na svoju veličinu i udaljenost od građana, ostvare mnogo bolju saradnju sa mesnim zajednicama.
Ovo podrazumeva da grad u narednom periodu izvrši sledeće zadatke:
- grad će pripremati sve razvojne strategije i druge planske sektorske dokumente uključujući gradske opštine aktivno u sve procese. Opštine se za ove procese mogu aktivno pripremiti samo uključivanjem mesnih zajednica i građana, identifikujući postojeće stanje, potrebe i probleme;
- omogućavanje manjim urbanim centrima da preuzmu vršenje nadležnosti u okviru svog manjeg funkcionalnog područja prema svojim realnim mogućnostima, uz adekvatnu primenu principa da poveravanje nadležnosti mora da bude praćeno i obezbeđivanjem sredstava za njihovo vršenje;
- usmeravanje pažnje na pripremu projekata za pretpristupne fondove Evropske unije preko jedinica NSTJ2 i NSTJ3 nove teritorijalne organizacije grada Beograda.
Veće uključivanje građana u proces odlučivanja o problemima i razvoju, kao suštinskih aktera grada Beograda
Grad će se značajnije angažovati na razvoju i podršci mehanizmima učešća građana u procesu odlučivanja. U skladu sa principima dobrog upravljanja, sve značajnije odluke na nivou grada i gradskih opština će se uobličiti uz uvažavanje potreba stanovnika (ankete i drugi instrumenti, javne rasprave, itd.) i predstaviti ih na jednostavan način, uz obrazloženje ponuđenih rešenja, njihovih efekata i alternativa, i uz detaljne podatke o ceni i troškovima svakog od rešenja. Veća otvorenost organa grada omogućava bolju kontrolu njihovog rada, što doprinosi boljem radu organa grada i gradskih službi i povećava poverenje građana u gradske i opštinske organe.
Učešće građana grad će ostvariti:
- podrškom učešću građana u odlučivanju ostvarivanjem slobode građanske inicijative, na forumima građana i referendumu o značajnim pitanjima;
- razvojem modela učešća građana u fazi pripreme, a ne samo prilikom donošenja prostornih i urbanističkih planova i drugih akata od opšteg značaja;
- redovnim ispitivanjem i anketiranjem građana o njihovom (ne)zadovoljstvu razvojem ili uređenjem grada ili njegovih naselja;
- daljim jačanjem učešća građana o predlozima budžeta grada i programima raspodele sredstava;
- jačanjem uloge medija, uz podršku odgovornom izveštavanju, stalnim pokretanjem inicijativa i jačanjem svesti i odgovornosti za uređenje prostora grada Beograda kao zajedničkog dobra, razvojem komunalnih sistema, ekološke svesti i dr.;
- razvojem projekata BEOKOMA, komunalnog vodiča grada Beograda, Beogradskog pozivnog centra i lokalnih medija koji će stalno obaveštavati o lokalnim temama i problemima;
- ostvarivanjem transparentnog odnosa svih nosilaca javne vlasti prema informacijama koje su po zakonu proglašene javnim.
Unapređivanje modela upravljanja gradom Beogradom
Gradska uprava je posle 2002. godine znatno unapredila sistem upravljanja gradom Beogradom. I pored toga, u narednom periodu dinamične tranzicije i reafirmacije grada Beograda u evropskim okvirima neophodno je da se model upravljanja i dalje usavršava, odnosno da se definiše kvalitetan, savremen i odgovarajući model, vodeći računa o činjenici da ne postoji univerzalan model upravljanja, već da ga treba prilagoditi konkretnoj legislativnoj, ekonomskoj, socijalnoj i političkoj situaciji.
Pod ovim se podrazumeva da će se u narednom periodu promovisati koncept javno-privatnih partnerstava radi kvalitetnije realizacije značajnijih investicionih projekata, odnosno izgradnje i upravljanja gradskom komunalnom infrastrukturom, smanjenja troškova obavljanja i poboljšanja kvaliteta i kvantiteta pružanja komunalnih proizvoda i usluga i ostvarenja planova i razvojnih programa. U ovom cilju grad će udružiti finansijska i tehnička sredstva i ljudske resurse sa privatnim sektorom, u skladu sa zakonom i statutom i načelima efikasnosti, ekonomičnosti, transparentnosti, javnosti i održivog razvoja.
Gradska javna preduzeća i službe nisu uvek sigurne u ekonomsku efikasnost i dugoročnu opravdanost projekata javno-privatnih partnerstava. Razlog oklevanja leži u činjenici da postoji verovanje da u ovakvoj vrsti saradnje privatni partner uvek dobija, a javni gubi, kako u smislu snošenja većeg rizika poslovanja i većih troškova, tako i u smislu rešavanja ekoloških problema. Za sada, glavne oblasti gde su javno-privatna partnerstva pokazala solidne rezultate su izgradnja i održavanje komunalne infrastrukture i razvoj posebnih projekata socijalne zaštite za određene kategorije korisnika. U međunarodnoj praksi, uspešnim projektima javno-privatne saradnje uvek prethodi identifikovanje mogućnosti za ovu saradnju (kroz finansiranje prethodne studije opravdanosti), a zatim izrada studije opravdanosti, sa analizom finansijskih i ostalih rizika ovakvih poduhvata. gradska javna preduzeća očekuju odgovarajuće obuke, primere dobre prakse iz regiona kao i podsticajni impuls organa grada, koji bi im ukazali na moguće pravce delovanja i potencijalne koristi od javno-privatnih partnerstava.
Neodgovarajući sistem uređivanja radnih odnosa u gradu, gradskim organima i službama, koji je najvećim delom uslovljen zastarelim Zakonom o radnim odnosima u državnim organima iz 1991. godine, koji se primenjuje samo na zaposlene u lokalnoj samoupravi, uz još uvek evidentan uticaj politike na zapošljavanje kadrova i sistem obračuna plata kao i ograničenje fonda zarada veoma loše deluju na motivaciju zaposlenih i kvalitet njihovog rada.
Zakon o položaju lokalnih službenika je od suštinskog značaja za kvalitetno obavljanje nadležnosti i poverenih poslova u gradu. Ustanovljavanje sistema za merenje efikasnosti rada, kvaliteta usluga, planiranja, modernizacije, efektivne primene propisa, planiranja i upravljanja kadrovima nije moguće započeti ako se pre toga ne ustanovi mehanizam za izbor, napredovanje i adekvatno nagrađivanje zaposlenih.
Usvajanje Zakona o položaju lokalnih službenika (kao i zakona o platama u opštinskoj upravi) ne bi smelo da grad zatekne nespremnim. Zato bi bilo potrebno razmotriti mogućnost podrške gradu da što pre modernizuje službu za upravljanje kadrovima koja bi u budućnosti trebalo da se transformiše u deo gradske uprave za upravljanje ljudskim resursima. Ova organizaciona jedinica bi trebalo da obavlja poslove koji se odnose na utvrđivanje objektivnih kriterijuma za izbor zaposlenih, praćenje njihovog profesionalnog napredovanja, uspostavljanje sistema mentorstva i profesionalne prakse itd. U tom smislu, veoma je važno raditi na izgradnji kapaciteta gradske uprave da na adekvatan način obavlja poslove karijernog razvoja zaposlenih. Izgradnja kapaciteta personalnih službi će biti pretpostavka za primenu novih zakonskih rešenja, ne samo u oblasti strateškog planiranja kadrova i kompetitivnog zasnivanja radnog odnosa, već i u drugim oblastima kao što su ocena rezultata rada službenika, fleksibilniji sistem napredovanja i permanentno usavršavanje lokalnih službenika. Za ove poslove grad će početi da se priprema i pre nego što novi zakon o položaju zaposlenih u lokalnoj samoupravi stupi na snagu.
Takođe, u sistematizacijama poslova i radnih mesta u gradu bi trebalo jasnije definisati pojedinačne obaveze i odgovornosti službenika, koje bi trebalo da budu vezane za organizacione ciljeve lokalne samouprave, čime bi se omogućilo kako efikasnije obavljanje poslova tako i povećanje motivacije i radne etike zaposlenih.
Koncepcija dobrog upravljanja gradom Beogradom
- Dugoročno, plansko i sistemsko pripremanje promena i adekvatna saradnja sa svim političkim akterima kao i predstavnicima privrede, udruženja privrednika i investitora, komorama, nevladinim sektorom, univerzitetima i građanima kako bi se stvorila svest o potrebama da se promene sprovedu. Građani i privreda su skoro uvek opredeljeni za sprovođenje određenih sistemskih ili organizacionih promena ukoliko im je na adekvatan način predstavljeno koje su potencijalne koristi od promena, odnosno koje bi štetne posledice mogle da nastupe ukoliko se promene ne sprovedu;
- Zasnivanje upravljanja na kvalitetnijoj koordinaciji svih aktera na teritoriji grada Beograda i njenom neposrednom funkcionalnom okruženju;
- Uvođenje politika i pravila u gradu Beogradu za partnerstvo javnog i privatnog sektora, kako bi se iskoristila volja i potreba preduzetnika da u skladu sa svojim interesima ulažu u strateške projekte grada i da ponude javne pogodnosti kao javnu korist od sopstvenih razvojnih projekata;
- Ustanovljavanje sistema za merenje efikasnosti rada, kvaliteta usluga, planiranja, modernizacije, efektivne primene propisa, planiranja i upravljanja kadrovima uz osnivanje službe za upravljanje kadrovima koja bi u budućnosti trebalo da se transformiše u deo gradske uprave za upravljanje ljudskim resursima.
STRATEŠKI PRIORITETI 2011-2016.
1. Strategija razvoja grada Beograda ima svrhu da definiše viziju gradske uprave, zasnovane na stručnim temeljima, ciljeve kojima treba težiti u budućnosti, kao i puteve i operativne zadatke kojima će gradska uprava usmeriti svoje aktivnosti ka postavljenim ciljevima. Da bi bila ostvarljiva, da bi našla put između poželjnog (vizija, ciljevi) i mogućeg (realnost), ova strategija nastoji da ne bude ni optimistična ni pesimistična već realna; da izbegava zamke političkih proklamacija nastojeći da bude ekološko-ekonomsko-socijalno opravdana, i to u realnom institucionalnom okviru.
2. Ciljevi i vizija su dugoročni, što znači da će biti orijentacija i za buduće uprave grada Beograda kao i za sve aktere u razvoju grada, uključujući i njegove građane. Međutim, Strategija definiše i seriju zadataka i projekata koji će biti zadatak gradske uprave u periodu 2011-2016. ostvarljivih u današnjem institucionalnom okviru. Problem će biti delom pravna nedovršenost rešenja vezanih za lokalnu samoupravu, posebno za neka pitanja od kojih u značajnoj meri zavisi razvoj grada.
3. Strategija, posebno njen deo koji se odnosi na strateške prioritete, biće osnov za izradu sektorskih strategija ili njihovih akcionih planova. Istovremeno, biće i osnov za definisanje gradskih politika ili odluka vezanih za ekonomska, ekološka ili socijalna pitanja, kao i za pitanja institucionalne organizacije grada.
4. Da bi se pratilo ostvarenje ove strategije, kontrolisali svi bitni parametri razvoja, prikupljala saznanja i ideje koje će strategiju u budućnosti prilagođavati promenama u fizičkom, ekonomskom, socijalnom i institucionalnom okviru, predloženo je da se formira Agencija za razvoj grada Beograda, u skladu i sa obavezama proisteklim primenom Zakona o regionalnom razvoju. Njen zadatak će, između ostalog, biti da priprema godišnji izveštaj o ostvarenju strateških prioriteta, koji će Skupštini grada jedanput godišnje podnositi gradonačelnik. Strategija je, time, podložna stalnom preispitivanju, a svaka buduća uprava ima mogućnost da je izmeni, dopuni ili revidira u skladu sa promenjenim pravnim, ekonomskim, socijalnim ili političkim okolnostima, u čemu će propisanu ulogu imati i gradska Agencija za razvoj.
5. Da bi se učinili prvi koraci ka postavljenim ciljevima i zadacima, ovom strategijom se preciziraju i strateški prioriteti, odnosno projekti, koje je moguće ostvariti, započeti ili pripremati za ostvarivanje u periodu 2011-2016. godina. Navođenje ovih prioriteta i projekata znači konkretizaciju Strategije za period njenog kontinualnog sprovođenja.
6. Konkretizacija prioriteta je podrazumevala pažljivo ispitivanje realnog legislativnog, ekonomsko-finansijskog i institucionalnog okvira koji je, prema sadašnjoj situaciji, u stanju da preuzme teret odgovornosti za njihovo ostvarenje. Zbog toga su svi navedeni prioriteti proveravani sa organima i organizacijama Skupštine grada, kao i institucijama koje grad angažuje u širem okviru gradske uprave. Prilikom definisanja prioriteta korišćene su i ankete rubnih gradskih opština i građana grada Beograda.
7. Jedan od problema predstavlja državni legislativni okvir koji nije ustanovljen do kraja, pa neka bitna pitanja iz domena lokalne samouprave, teritorijalne organizacije, restitucije i denacionalizacije ostavlja nedefinisanim. Utoliko će i pojedina strateška rešenja, pa čak i prioriteti, biti predmet stalnog preispitivanja predložene Agencije za razvoj grada i eventualnog usaglašavanja.
8. Svi strateški planovi na nivou grada biće rađeni u koordinaciji sa ovom Strategijom, uz posebno poštovanje strateških prioriteta kao okosnice budućeg razvoja. U saradnji sa Republikom, rešenja iz ove Strategije postaće osnov vertikalne koordinacije prilikom izrade republičkih strategija. Isto važi i za horizontalnu koordinaciju delovanja aktera na teritoriji grada Beograda, kojima će Strategija predstavljati orijentaciju u planiranju i programiranju.
Sledeći prioriteti i projekti će biti obaveza ostvarenja u periodu 2011-2016. godina.
Prioritetni projekat 1.1.
Usvajanje izrađenih strategija: Strategije razvoja trgovine grada Beograda do 2015, Strategije razvoja turizma grada Beograda do 2018, Strategije razvoja energetike, Strategije pošumljavanja područja Beograda i Strategije razvoja poljoprivrede grada Beograda do 2015. i izrada programa aktivnosti za njihovu primenu i ostvarivanje.
Programe je neophodno sačiniti radi realizacije ovih strategija odnosno utvrđivanja konkretnih zadataka, prioriteta, organizacije, nadležnosti i potrebnih sredstava. Prethodno je neophodno izvršiti reviziju "Strategije razvoja trgovine grada Beograda do 2015. godine" i "Strategije razvoja turizma grada Beograda do 2018. godine" i dr. u skladu sa promenama u preseku sadašnjeg stanja, promeni zakonskih propisa, strateških i planskih dokumenata, prioritetnih ciljeva i zadataka.
Rok izvršenja: 2011. godina
Izvor finansiranja: budžet grada
Odgovornost: Sekretarijat za privredu
Prioritetni projekat 1.2.
Unapređenje lokacijskih prednosti područja za razvoj industrije i MSP (postojećih i novoplaniranih)
Uspostavljanje prostorno-poslovne infrastrukture za razvoj malih i srednjih preduzeća i preduzetništvo, unapređenjem infrastrukturne opremljnosti postojećih lokacija u skladu sa savremenim trendovima, evidentiranjem prostora koji se danas ne koristi i reaktiviranjem takvih lokacija; pristupanjem realizaciji privrednih/industrijskih zona prema urbanističkim planovima i projektima (zona Autoput, zona Gornji Zemun i nove privredne zone), pripremanjem urbanističke dokumentacije i programa za nove zone i parkove (privredne, industrijske, tehnološke). Izrada informacionog sistema o mogućim lokacijama (za rehabilitaciju ili novu izgradnju) koje se mogu ponuditi za smeštaj proizvodnih i komplementarnih uslužnih i drugih kapaciteta (logističkih, distributivnih, istraživačkih, obrazovnih i dr.).
Rok izvršenja: 2011-2014. godina
Izvor finansiranja: budžet grada, Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda
Odgovornost: Sekretarijat za privredu i Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda
Prioritetni projekat 1.3.
Politika upravljanja poslovnim prostorom u nadležnosti grada i gradskih opština
Poslovni prostor u nadležnosti grada i gradskih opština će se povećavati prebacivanjem vlasništva Republike Srbije na grad Beograd što iziskuje i nove obaveze i odgovornosti, a obezbeđivaće i veće prihode po ovom osnovu.
Rok izvršenja: 2011. godina
Izvor finansiranja: budžet grada
Odgovornost: Agencija za poslovni prostor, Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda.
Prioritetni projekat 1.4.
Završetak izrade planskih dokumenata i izrada tehničke dokumentacije za realizaciju gradske veletržnice u Bloku 53 na Novom Beogradu i rekonstrukciju Kalenićeve, Bajlonijeve i Palilulske pijace radi formiranja pokretnih zelenih pijaca na višenamenskim trgovima
Rok izvršenja: 2014.
Izvor finansiranja: Sopstvena sredstva JKP "Gradske pijace", partnerstvo javnog i privatnog sektora
Odgovornost: JKP "Gradske pijace"
Prioritetni projekat 2.1.
Povećanje obuhvata dece u predškolskim ustanovama
Ovaj projekat podrazumeva obavezu da se svakom detetu obezbedi mesto u predškolskoj ustanovi (u javnom ili privatnom sektoru). Privatni sektor će se uključiti u oblast predškolskog vaspitanja, što će biti normativno regulisano, pa će se i putem neprofitnog statusa ustanove i koncesija omogućiti pristup privatnim ustanovama i deci iz siromašnijih porodica. Ovo je od posebne važnosti u rubnim gradskim opštinama i područjima sa velikim brojem dece na listama čekanja i dece koja nisu ni konkurisala za upis zato što u blizini ne postoji dečja ustanova. Biće olakšana upotreba montažnih objekata i uzimanje u zakup objekata u privatnom vlasništvu za organizovanje predškolskih ustanova.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: Budžet Grada, participacija roditelja, zadužbinarstvo, sredstva EU i drugih fondova
Odgovornost: Sekretarijat za dečju zaštitu, Sekretarijat za socijalnu zaštitu, u saradnji sa opštinama
Prioritetni projekat 2.2.
Organizovanje različitih vrsta dnevnog boravka na lokalnom nivou
Ovaj projekat treba da obuhvati decu sa posebnim potrebama, stare, ranjive i slične grupe, kao i posebne programe pružanja pomoći u kući, kao što je uspešan program koji je za napuštena stara lica organizovao Dom zdravlja u Obrenovcu. Ovo se može razvijati putem partnerstva opštinskih vlasti sa organizacijama civilnog društva.
Jedna od konkretnih aktivnosti bi išla u pravcu proširenja i unapređenja postojećih kapaciteta Prihvatilišta za odrasle i Prihvatilišta za decu i omladinu.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: Budžet grada, participacija korisnika, zadužbinarstvo, fondovi EU i drugi fondovi
Odgovornost: Sekretarijat za dečju zaštitu, Sekretarijat za socijalnu zaštitu, u saradnji sa opštinama
Prioritetni projekat 2.3.
Razvoj programa vaninstitucionalnih oblika socijalne zaštite
Ostvarenje ovog projekta zahteva uključivanje organizacija civilnog društva i neprofitnog sektora u oblasti socijalne zaštite. Podrška se može ostvariti donošenjem odgovarajućih propisa na nivou grada, ali i uticajem na zakonodavnu vlast Republike da utvrdi poreske i druge olakšice za rad na neprofitnom principu u ovoj oblasti.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja:
Odgovornost: Sekretarijat za socijalnu zaštitu, Sekretarijat za dečju zaštitu Napomena: Neophodna je vertikalna koordinacija grada i republike.
Prioritetni projekat 2.4.
Razvoj programa u prevenciji i zaštiti od nasilja u porodici - Beogradski model zaštite od nasilja
Ovaj projekat treba da obezbedi uspostavljanje sveobuhvatnog sistema interdisciplinarne i intersektorske saradnje između institucija i organizacija u opštini i u gradu koje su zadužene za aktivnosti prevencije i zaštite od nasilja u porodičnom kontekstu. Za realizaciju ovog projekta postoje odgovarajuće zakonske pretpostavke, kao i primeri dobre prakse gradskih opština Lazarevac i Zvezdara. Projekat bi obuhvatio operacionalizaciju postupanja profesionalaca i službi, kao i definisanje načina razmene informacija, planiranja i preduzimanja delotvornih i efiksanih intervencija, mera i usluga i praćenje njihovih efekata, kao neophodne korake u zaustavljanju aktuelnog nasilja, sprečavanju budućih dela i garantovanja bezbednosti svih žrtvi nasilja u porodičnom kontekstu i školskom kontekstu. Takođe, projekat bi obuhvatio čitav niz objedinjenih i sinhronizovanih preventivnih akcija, sa ciljem da informacije o mogućoj zaštiti budu dostupne što širem krugu građanki i građana, kao i da se kroz pretškolski i školski sistem razvije kultura nenasilja, uvažavanja razlika i rodne ravnopravnosti. U ovim aktivnostima, kordinacija bi trebalo da bude po nivoima i stepenovanim odgovornostima od grada preko lokalne samouprave, sa jasno definisanim zadacima i domenima obavezujućim protokolima saradnje i načinima koordiniranja između službi, i javnog sektora. Svi relevantni resori specijalizovani timovi i službe bi bile uključene, dok bi značajan doprinos dale i ženske nevladine organizacije specijalizovane za problematiku nasilja u porodici, i nasilja prema ženama, kao i druge organizacije civilnog društva, i privredni subjekti.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet republike, budžet grada; Budžeti gradskih opština, sredstva iz donacija, korporativna sredstva, filantropija građana, fondovi EU i drugi fondovi
Odgovornost: Sekretarijat za socijalnu zaštitu, Sekretarijat za zdravlje, Policijska uprava za grad Beograda, Sekretarijat za dečju zaštitu i Sekretarijat za obrazovanje gradske opštine
Prioritetni projekat 2.5.
Potpuni obuhvat, dostupnost i ujednačavanje uslova i kvaliteta obaveznog obrazovanja uz modernizaciju postojećih i izgradnju novih objekata
Ovaj projekat treba da obezbedi primenu važećih standarda opremljenosti školskih objekata na celokupnoj teritoriji grada. Korišćenje montažnih objekata za školske zgrade biće organizovano, naročito u rubnim zonama sa preopterećenim školama, u kojima se nastava organizuje čak u tri smene. Unapređenje kvaliteta nastave u malim školama ostvariće se tešnjom saradnjom između opština i korišćenjem mobilnih sredstava (organizovan đački prevoz, mobilni nastavnički timovi, mobilne učionice-autobusi i dr.). Neophodno je uvesti participaciju za dopunske aktivnosti u obaveznom obrazovanju, srazmerno ekonomskoj i imovinskoj situaciji porodice. Unapređenje saradnje sa organizacijama civilnog društva, roditeljima i društveno odgovornim kompanijama, sa ciljem da se poboljšaju uslovi školovanja i da se organizuju različite aktivnosti u prostoru škole, da bi škola povratila važnu funkciju vaspitanja, socijalizacije i integracije dece i produžila boravak dece u školi tokom dana i nedelje.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet republike, budžet grada, participacija roditelja, zadužbinarstvo, fondovi EU i drugi fondovi
Odgovornost: Sekretarijat za obrazovanje, u saradnji sa Ministarstvom prosvete
Napomena: Neophodna je vertikalna koordinacija grada i republike.
Prioritetni projekat 2.6.
Sprovođenje programa društvene brige za javno zdravlje
Ovaj projekat ima za cilj kontinuiranu delatnost u oblasti javnog zdravlja, sa ciljem jačanja kapaciteta lokalne zajednice za preuzimanje društvene odgovornosti za zdravlje. Realizuje se prevashodno programima prevencije i promocije zdravlja, kroz:
- Procenu zdravstvenih potreba, rizika i očekivanja zajednice;
- Promociju, podršku i pokretanje akcija koje obezbeđuju sigurnu i zdravu životnu i radnu sredinu, praćenje primene normativa i standarda Evropske unije u ovoj oblasti;
- Razvoj javno-zdravstvenih programa za rešavanje zdravstvenih problema određenih populacionih i posebno osetljivih grupa;
- Podršku razvijanju zdravih stilova života.
Rok izvršenja: 2011-2016.
Izvor finansiranja: budžet grada
Odgovornost: Sekretarijat za zdravstvo
Napomena: Usklađenost sa Strategijom razvoja zdravstvene zaštite u Beogradu
Prioritetni projekat 2.7.
Unapređenje dostupnosti zdravstvenih ustanova i usluga, organizacije i kvaliteta zdravstvene zaštite
Ovaj projekat se ostvaruje u cilju obezbeđivanja pristupačnosti i ujednačenosti korišćenja zdravstvene zaštite i postizanja zadovoljstva korisnika usluga. Ovaj strateški prioritet realizuje se kroz sledeće aktivnosti:
- Izgradnja novih objekata, rekonstrukciji i adaptaciju postojećih, obnavljanje i modernizaciju opreme zdravstvenih ustanova čiji je osnivač grad;
- Podrški programima kontinuirane medicinske edukacije zdravstvenih radnika;
- Praćenje, koordinaciju i unapređenje organizacije rada zdravstvenih ustanova.
Rok izvršenja: 2011-2016.
Izvor finansiranja: budžet grada
Odgovornost: Sekretarijat za zdravstvo
Napomena: Usklađenost sa Strategijom razvoja zdravstvene zaštite u Beogradu
Prioritetni projekat 2.8.
Razvoj kulture u mesnim i lokalnim zajednicama unapređenjem prostora za kulturne aktivnosti
Ovaj projekat treba da obezbedi prostore za kulturne aktivnosti po pristupačnim zakupninama (alternativni obrazovni programi, dečji i omladinski klubovi, biblioteke, čitaonice, muzičko obrazovanje...), dostupnost prostora u ekonomskom (neprofitni režim i stimulisanje određenih aktivnosti putem subvencija i drugih mera) i organizacionom smislu (konkurisanje putem tendera), u odnosu na zahteve i prioritete zainteresovanih grupa iz lokalne zajedice. Podsticaće se ustanove čiji su osnivači grad i republika da odgovarajućim programima približe svoje aktivnosti građanima, posebno u rubnim gradskim opštinama (gostovanja, izložbe, programi edukacije i sl.).
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: Budžet grada, kombinovanje komercijalnih i subvencioniranih cena korišćenja, participacija korisnika, zadužbinarstvo fondovi EU i drugi fondovi
Odgovornost: Sekretarijat za kulturu
Prioritetni projekat 2.9.
Beograd kao kulturna prestonica Evrope 2020. godine
Ostvarenje ovog dugoročnog projekta podrazumeva pripremu i primenu brojnih planiranih aktivnosti, koje bi omogućile sticanje mogućnosti za podnošenje kandidature za Evropsku prestonicu kulture 2020. godine. Ova titula koju grad ponese stiče se na period od godinu dana i predstavlja najznačajniji evropski projekat u oblasti kulture. Na putu Srbije ka Evropskoj uniji, ovaj projekat će dati snažan doprinos kulturnom, političkom i ekonomskom razvoju grada, čijom realizacijom bi se Beograd pozicionirao kao jedinstveni kulturni centar Evrope. U tom cilju, neophodno je ostvariti sledeće:
- dalju realizaciju konzervatorsko-restauratorskih radova na području Beogradske tvrđave i parka Kalemegdan, i to naročito u donjem gradu Beogradske tvrđave i povezivanje sa Gornjim gradom sa ciljem da se prostorna celina Beogradske tvrđave kandiduje za dobijanje statusa kulturnog dobra pod zaštitom Unesco-a;
- okončanje radova na drugoj fazi projekta revitalizacije Kule Nebojša koja je predmet donacije EKBMM-a, a koja će za konačan cilj imati otvaranje novog multifunkcionalnog kulturnog centra;
- obezbeđenje lokacije, izrada projekta i plana buduće izgradnje savremene koncertne sale Beogradske filharmonije kao gradske arhitektonske atrakcije;
- rekonstrukcije objekata kuće Petra i Vere Lubarda i aktiviranje postavke restauriranih slika iz legata i izvođenje radova na objektu Kuće legata u Knez Mihailovoj broj 46;
- priprema tehničke dokumentacije i izvođenje radova na objektu u Resavskoj 40b budućem prvom i centralnom sedištu stalne postavke Muzeja grada Beograda, kao i izvođenje radova u Muzeju Jovana Cvijića i objektu Bibilioteke grada Beograda u Zmaj Jovinoj u kome je sada i sedište Muzeja grada Beograda;
- regulisanje imovinsko-pravnih odnosa i stvaranje tehničkih preduslova za radove kojima bi se arheološko nalazište u Vinči učinilo pristupačnijim posetiocima;
- izvođenje radova na Biblioteci u Ovči, dela Biblioteke Milovan Bojić.
- izvođenje radova na objektu Malog pozorišta "Duško Radović" u Aberdarevoj ulici.
- izvođenje radova na sanaciji bioskopske dvorane Kulturnog centra Beograda i izrada tehničkih dokumentacija za rekonstrukcije, adaptacije i sanacije objekata koje koriste ustanove kulture (uređenje objekata i uvođenje digitalne tehnologije u višenamenske dvorane centara za kulturu koji su ustanove čiji je osnivač grad Beograd-Sopot, Grocka, Lazarevac, Mladenovac).
Rok izvršenja: 2011-2020. godina
Izvor finansiranja: budžet grada, budžet Republike Srbije, investicije privatnog sektora, fondovi Evropske unije i drugi fondovi
Odgovornost: Sekretarijat za kulturu
Prioritetni projekat 2.10.
Usmeravanje investicija planiranih za sport i rekreaciju na školski sport
Očekivano povećanje obima celodnevne nastave u osnovnim školama, širenje prakse produženog boravka i prelazak škola na rad u jednoj smeni, kao i izgradnja sala za fizičko vaspitanje u školama koje ih nemaju, stvoriće uslove da škola (osnovne i srednje) postepeno postane centralna sportsko-rekreativna institucija u koju treba na vreme ulagati i u kojoj se mogu organizovati usklađeni programi za učenike i roditelje, u kombinovanom neprofitnom i samofinansirajućem modelu i u partnerstvu lokalne vlasti, organizacija civilnog društva i školskih uprava.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet grada, kombinovanje komercijalnih i subvencioniranih cena korišćenja, participacija korisnika
Odgovornost: Sekretarijat za sport i omladinu
Prioritetni projekat 2.11.
Stvaranje uslova da veće gradske rekreativne zone i prostori za rekreaciju u okruženju stambenih četvrti budu dostupni biciklima i pešacima
Ovim projektom će se favorizovati rekreativne zone u režimu javnog korišćenja, sa jasno definisanim uslovima korišćenja i načinima održavanja. Ideja je da se kroz kampanju i različite organizovane akcije, promoviše veće učešće svih građana i građanki u razvoj lokalne zajednice, odnosno svoje mikro životne sredine. Uključivanjem dece, mladih, starijih članova zajednice i svih zainteresovanih u akcije održavanja zelenih površina, postavljanja klupa i žardinjera i stvaranja opštih uslova za bolje korišćenje gradskih prostora, promovisaće se različiti oblici rekreacija i provođenja slobodnog vremena u lokalnoj zajednici. S tim u vezi, neophodno je da se i organizacije civilnog društva uključe u planiranje, uređenje i održavanje ovih područja.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet grada, participacija korisnika
Odgovornost: Sekretarijat za saobraćaj u saradnji sa opštinama
Prioritetni projekat 2.12.
Akcije koje se mogu neposredno ostvariti bez finansijskih sredstava ili uz minimalna sredstva
Grad će preduzeti seriju manjih akcija u socijalnoj oblasti koje ne zahtevaju finansijska sredstva, kao što su: (a) neprekidna saradnja i razmena iskustava opština u saradnji sa organizacijama civilnog društva u organizovanju usluga od javnog interesa (zajedničke akcije, humanitarne manifestacije, rekreativni događaji i dr.); (b) podrška organizovanju produženog boravka u osnovnim školama (zajednički programi organizacija civilnog društva, lokalnih vlasti, osnovnih škola i roditelja); (v) postavljanje javnih toaleta i sl.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Odgovornost: Gradsko veće i organi opštinske uprave
3. Održiva prirodna i životna sredina
Prioritetni projekat 3.1.
Program zaštite životne sredine na teritoriji Beograda
Program zaštite životne sredine na teritoriji Beograda - strateški dokument kojim će se definisati prioriteti rešavanja pitanja i problema životne sredine u skladu sa Nacionalnim programom zaštite životne sredine, Strategijom održivog razvoja Republike Srbije i svojim interesima i specifičnostima, odnosno Strategijom razvoja Beograda kako bi se obezbedila usklađenost politike zaštite životne sredine sa drugim sektorskim politikama
Rok izvršenja: 2011. godina
Izvor finansiranja: Grad Beograd
Odgovornost: Sekretarijat za zaštitu životne sredine
Prioritetni projekat 3.2.
Smanjivanje zagađenosti vazduha
Zagađen vazduh je jedan od glavnih faktora koji određuje kvalitet života u urbanim sredinama, povećavajući rizik za zdravlje ljudi i životnu sredinu. U cilju da se razviju odgovarajući planovi za upravljanje kvalitetom vazduha, neophodno je, pre svega, obezbediti pouzdane informacije o stepenu zagađenosti. U toku 2008. godine na 19 mernih mesta lokalne mreže urbanih stanica registrovano je devet dana sa koncentracijom SO2 preko granične vrednosti imisije (GVI), prosečan broj dana sa količinom čađi preko GVI po mernom mestu iznosi 43 dana i prosečan broj dana sa koncentracijom NO2 preko GVI po mernom mestu iznosi 5 dana. Mogu se izdvojiti zone u gradu koje prednjače po stepenu zagađenosti vazduha, a drumski saobraćaj je glavni zagađivač vazduha u gradu. Za zone i aglomeracije u kojima je vazduh treće kategorije, odnosno kada zagađenje vazduha prevazilazi efekte mera koje se preduzimaju, kada je ugrožen kapacitet životne sredine ili postoji stalno zagađenje vazduha na određenom prostoru, donosi se plan kvaliteta vazduha. Pored mera koje će proisteći iz navedenog plana, problemu smanjenja zagađenosti se mora pristupiti koordinirano sa više projekata i aktivnosti koje će ostvariti planirani cilj. U skladu sa usvojenim strateškim planovima, radi smanjenja zagađenosti vazduha, treba nastaviti sa aktivnostima vezanim za izgradnju obilaznice oko Beograda, sa izradom projektne dokumentacije i početkom izgradnje tangencijalnih i prstenastih saobraćajnica, izradom planske dokumentacije i izgradnjom mreže javnih garaža u centralnim delovima grada i procesom toplifikacije i gasifikacije grada, uz ubrzano gašenje individualnih kotlarnica.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet grada, privatna sredstva
Odgovornost: Sekretarijat za zaštitu životne sredine
Napomena: Ovaj projekat zahteva vertikalnu i horizontalnu koordinaciju svih aktera koji utiču na stepen zagađenosti vazduha.
Prioritetni projekat 3.3.
Sanacija i rekultivacija deponija pepela i šljake u opštini Obrenovac kao i napuštenih kopova u opštini Lazarevac
Termoelektrane "TENT A" i "TENT B" kao gorivo koriste lignit i na godišnjem nivou stvaraju preko 6 miliona tona letećeg pepela, koji se neadekvatno skladišti, što dovodi do nekontrolisanih sekundarnih emisija u vazduh. Deponije pepela se nalaze u ataru sela Grabovac (600 ha) i u blizini "TENT A", neposredno pored Save (400 ha) i zauzimaju preko 1000 ha najplodnijeg obradivog zemljišta. Eolska erozija pepela javlja se kad je vreme suvo i vetrovito, a sistemi zaštite na deponijama pepela ne rade na zadovoljavajući način. U slučaju udesa, pepeo se izliva u vodotokove, a zagađuju se i zemljište i podzemne vode, tako da stanovnici okolnih naselja ne mogu da koriste lokalne izvore. Ukupna količina suspendovanih čestica na mernom mestu u Grabovcu bila je od 157 do 1000% preko GVI za nenastanjena područja. Primalac otpadnih tehnoloških i voda sa deponije "TENT A" je reka Sava, dok se prelivne i drenažne vode sa deponije pepela "TENT B" preko kanala Vukićevica i meliorativnog sistema Skela-Grabovac ispuštaju, takođe, u reku Savu.
Posebno će biti značajna temeljna rekultivacija napuštenih površina dnevnih kopova uglja na teritoriji opštine Lazarevac i njihovo eventualno angažovanje za potrebe drugih aktivnosti (rekreacija, industrija i sl.).
Bez obzira na biološke, tehnološke i druge poteškoće, sanacija i rekultivacija pepelišta predstavlja prvorazredan zadatak.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: EPS i Budžet republike
Odgovornost: EPS
Napomena: Obaveza izvršenja je utvrđena republičkom regulativom.
Prioritetni projekat 3.4.
Proširenje sistema za osmatranje kvaliteta vazduha, vode, zemljišta i nivoa buke
Kvalitet životne sredine u Beogradu prati se sistematskim i povremenim merenjima i analizom materija koje zagađuju životnu sredinu, procenom njihovog uticaja na zdravlje ljudi i životnu sredinu. Sistematska merenja osnovnih i specifičnih zagađujućih materija obavljaju se kontinuirano na mernim mestima koja čine mrežu mernih mesta, dok se na mernim mestima van ove mreže obavljaju povremena merenja. Mreža mernih mesta u gradu koja je na nivou lokalne urbane mreže definisana je na osnovu gustine naseljenosti, izvora emisije, urbanističkih rešenja, načina zagrevanja i namene prostora. Imajući u vidu promene u delatnostima i aktivnostima, kao i promene fizičke strukture grada, predviđa se proširenje sistema kontrole kvaliteta životne sredine, i to za kvalitet: vazduha, površinskih voda (Sava, Dunav, Savsko jezero i Lido na Dunavu), vode za piće Beogradskog vodovoda, zemljišta u užoj zoni zaštite izvorišta vodosnabdevanja i nivoa komunalne buke. Broj i raspored novih mernih mesta nadležne institucije će odrediti naknadno.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet grada
Odgovornost: Sekretarijat za zaštitu životne sredine u saradnji sa gradskim zavodom za javno zdravlje
Prioritetni projekat 3.5.
Sanacija postojeće deponije komunalnog otpada u Vinči
Deponija "Vinča", koja je u upotrebi 30 godina i na koju se odlaže otpad iz 11 beogradskih opština, predstavlja jednu od ekološki vrućih tačaka na teritoriji grada. Na deponiji ne postoji upravljanje nastalim deponijskim gasovima i procednim vodama, kao ni sistematsko osmatranje bilo kog mogućeg uticaja izvora zagađenja. Iako je deponija ograđena duž celog svog obima žičanom ogradom (min. visine 2,2 m) i povezana asfaltnim putem, na lokaciji deponije nisu urađeni vodovod i kanalizacija. Zbog svega navedenog, a na osnovu projekata koji su urađeni za deponiju "Vinča", korišćenje ove lokacije za buduće potrebe Beograda, uslovljeno je njenom sanacijom i proširenjem na ukupnu površinu od 70 ha.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: Budžet grada
Odgovornost: Sekretarijat za komunalno stambene poslove i JKP Gradska čistoća
Prioritetni projekat 3.6.
Prelazak na regionalni sistem deponovanja otpada i uvođenje reciklaže
U skladu sa smernicama "Nacionalne strategije upravljanja otpadom" grad Beograd u oblasti upravljanja otpadom mora da se opredeli za sistem regionalnog deponovanja otpada. U narednoj fazi, posebni implementacioni projekti će predložiti makrolokacije, odnosno zone za lociranje regionalne deponije, čime bi se stvorila osnova za dalju razradu i detaljno utvrđivanje mikrolokacija regionalne deponije na teritoriji grada.
Analizom stanja može se oceniti da je postojeći stepen reciklaže nedovoljan, odnosno da je iskorišćenje otpada zanemarljivo. Podsticanje i razvoj industrije reciklaže je jedan od strateških pravaca razvoja grada, i to ne samo za zaštitu životne sredine, već i zbog podsticanja sveukupnog ekonomskog razvoja. Takođe, neophodno je intenzivirati program edukacije stanovništva o značaju primarne separacije otpada i reciklaže i njihovog aktivnog uključivanja.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: NIP, Budžet republike i participacija opština obuhvaćenih sistemom
Odgovornost: Ministarstvo za zaštitu životne sredine u saradnji sa Sekretarijatom za komunalno stambene poslove, Sekretarijat za zaštitu životne sredine i JKP Gradska čistoća
Napomena: Neophodna je vertikalna koordinacija grada i republike.
Prioritetni projekat 3.7.
Donošenje lokalnog plana upravljanja otpadom
Neadekvatno postupanje sa otpadom predstavlja jedan od najvećih ekoloških problema u Republici Srbiji.
Prema Zakonu o upravljanju otpadom, Grad Beograd će u narednom periodu doneti lokalni plan upravljanja otpadom kojim definiše ciljeve upravljanja otpadom na svojoj teritoriji u skladu sa Strategijom. Nacionalna strategija predstavlja bazni dokument koji obezbeđuje uslove za racionalno i održivo upravljanje otpadom na nivou Republike. Implementacijom osnovnih principa upravljanja otpadom datih u strateškom okviru, tj. rešavanja problema otpada na mestu nastajanja, principu prevencije, odvojenom sakupljanju otpadnih materijala, principu neutralizacije opasnog otpada, regionalnog rešavanja odlaganja otpada i sanacije smetlišta, implementiraju se osnovni principi EU u oblasti otpada i sprečava dalja opasnost po životnu sredinu i generacije koje dolaze. Uspostavljanje sistema upravljanja otpadom na principu hijerarhije u upravljanju otpadom predstavlja osnov održivog upravljanja prirodnim vrednostima i zaštite i unapređivanja životne sredine, odnosno jedan od oblika prevencije, smanjenja i kontrole zagađivanja životne sredine.
Rok izvršenja: 2011. godina
Izvor finansiranja: budžet grada
Odgovornost: Sekretarijat za zaštitu životne sredine u saradnji sa Ministarstvom za zaštitu životne sredine
Prioritetni projekat 3.8.
Smanjivanje rizika od nastanka udesa
Na području Beograda postoji više desetina industrijskih postrojenja koja koriste, skladište ili proizvode opasne materije, a neke od njih se nalaze u centralnom gradskom tkivu (Duga, Galenika, Tehnogas, Rafinerija "Beograd", Jugopetrol-Čukarica). Hazardne industrije koje proizvode, koriste i skladište opasne materije (procenjena količina od oko 1.250.000 tona/godišnje, od čega 15.000 tona opasnog otpada) predstavljaju primaran problem Beograda i nose visok stepen rizika po zdravlje ljudi i životnu sredinu, tako da, osim Sopota i Barajeva, nema bezbedne opštine na teritoriji Beograda. Zbog toga se kao jedan od prioriteta postavlja izrada katastra rizičnih postrojenja.
S druge strane, hemijski udesi se najčešće dešavaju tokom transporta opasnih materija, koji se obavlja drumskim, železničkim i rečnim saobraćajem. Glavni tokovi transporta opasnih materija obuhvataju magistralne koridore za teretni saobraćaj ali i saobraćajnice u gradskom tkivu (Radnička, Bulevar vojvode Mišića, Savska, Karađorđeva, Donjogradski bulevar, Dunavska, Cvijićeva, Dimitrija Tucovića, Batutova, Bulevar kralja Aleksandra i dr.). Rizik poreklom od drumskog transporta opasnih materija znatno će biti smanjen stavljanjem u funkciju obilaznice oko Beograda.
Rok izvršenja: 2011-2012. godina
Izvor finansiranja: budžet republike, sredstva EU
Odgovornost: Sekretarijat za zaštitu životne sredine u saradnji sa Ministarstvom za zaštitu životne sredine Napomena: Neophodna je vertikalna koordinacija grada i republike.
Prioritetni projekat 3.9.
Akustičko zoniranje
Nivo buke u Beogradu prati se već više od 30 godina. Nivoi komunalne buke registrovani tokom 2003-2007. godine visoki su i tokom dana i tokom noći, i na 25 mernih mesta premašuju propisane vrednosti. U proseku, najveća prekoračenja dozvoljenih nivoa buke su u zoni gradskog centra i zoni pored prometnih saobraćajnica, kao i u stambenim zonama.
Komunalna buka u Beogradu potiče najvećim delom od saobraćaja, dok su industrija, mala privreda, građevinarstvo i druge aktivnosti od manjeg značaja.
Jedna od preventivnih mera zaštite od buke je akustičko zoniranje, odnosno određivanje graničnih vrednosti indikatora buke za različita područja prema njihovoj nameni i utvrđivanje posebnih režima korišćenja tih područja. U akustičkim zonama može se zabraniti ili ograničiti upotreba izvora buke, odnosno obavljanje delatnosti i drugih aktivnosti koje prouzrokuju buku iznad propisanih graničnih vrednosti.
Rok izvršenja: 2011-2012. godina
Izvor finansiranja: Grad Beograd
Odgovornost: Sekretarijat za zaštitu životne sredine u saradnji sa Ministarstvom za zaštitu životne sredine
Prioritetni projekat 3.10.
Izgradnja nezavisnih sistema za prečišćavanje otpadnih voda
Prema Izveštaju o stanju životne sredine iz 2008. godine, mreža kanalizacionih sistema pokriva oko 77,8% stanovništva u Beogradu.
Posebne mere zaštite voda u okviru integralnih mera zaštite predstavlja i izgradnja nezavisnih separatnih sistema za tretman - prečišćavanje otpadnih voda za određena područja Beograda, čiji je krajnji cilj obezbeđenje dozvoljene kategorije voda za ispuštanje u otvorene vodotoke (II i III kategorije).
Rok izvršenja: 2011-2014. godina
Izvor finansiranja: Grad Beograd
Odgovornost: Sekretarijat za zaštitu životne sredine u saradnji sa JP BVK
Prioritetni projekat 3.11.
Lokalni registar izvora zagađivanja životne sredine
Katastar je sastavni deo informacionog sistema zaštite životne sredine Republike Srbije koji vodi Agencija za zaštitu životne sredine u skladu sa zakonom i sadrži podatke o zagađivanju vazduha, voda i generisanju i upravljanju otpadom iz tačkastih izvora i iz naselja, kao difuznog izvora. Katastar sadrži podatke o izvorima, vrstama, količinama, načinu i mestu ispuštanja zagađujućih materija u vazduh i vode, kao i o količinama, vrsti, sastavu i načinu tretmana i odlaganja otpada i izrađuje se na osnovu podataka koje dostavljaju zagađivači različitih privrednih delatnosti.
Nacionalni registar izvora zagađivanja životne sredine vodi Agencija za zaštitu životne sredine. Lokalni registar izvora zagađivanja životne sredine vodi nadležni organ jedinice lokalne samouprave.
Rok izvršenja: 2011-2014. godina
Izvor finansiranja: Grad Beograd
Odgovornost: Sekretarijat za zaštitu životne sredine
Prioritetni projekat 4.1.
Revizija postojećih i izrada nove generacije prostornih i regulacionih planova za čitavu teritoriju grada Beograda
Usvajanjem Zakona o planiranju i izgradnji Beograd je kao i ostale lokalne samouprave u Srbiji u obavezi da reviduje i inovira sve planove na svojoj teritoriji od ukupno oko 300.000 ha roku od najviše dve godine od donošenja Zakona, septembra 2009. godine. Utoku je izrada revizije Regionalnog prostornog plana administrativnog područja grada Beograda, prostornih planova Lazarevca, Obrenovca i Surčina, izrada novih prostornih planova za opštine Sopot, Grocka, Barajevo i Mladenovac, kao i izrada Plana ili planova generalne regulacije za ukupno građevinsko područje centralne zone grada Beograda u obuhvatu od oko 55.000 ha. Istovremeno se radi i na pripremi Generalnog urbanističkog plana za istu odnosno nešto širu teritoriju, kako bi svi planovi bili hijerarhijski i međusobno usklađeni do usvajanja. Projekat će poslužiti i za sistematično usklađivanje i evidenciju svih važećih planova, kojih ima oko 150, studija i projekata urađenih za teritoriju grada Beograda, njihovu evaluaciju i unošenje u jedinstven sistem podataka o prostoru grada.
Rok izvršenja: 2011. godina
Izvor finansiranja: budžet grada i Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda
Odgovornost: Urbanistički zavod Beograda, Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda, Sekretarijat za urbanizam i građevinske poslove
Napomena: Ovaj projekat je zakonska obaveza svih lokalnih samouprava u Srbiji.
Prioritetni projekat 4.2.
Studija javnih prostora centralne zone Beograda
Javni prostor je zajedničko dobro svih građana i velika odgovornost i briga svih uprava. On je prvo, pogledu izloženo obeležje svakog grada i svake kulture. Po njemu se procenjuje sposobnost i imućnost određenog vremena i prepoznaju dometi svake uprave. Oni su nosioci identiteta gradova.
Poučeni primerom evropskih gradova, urbanisti i Univerzitet se već izvesno vreme bave evidencijom i analizom javnih prostora centralne zone Beograda. 2009. godine započeta je Studija javnog prostora, prvom fazom obuhvaćena je opština Stari grad, sa najvećim nasleđem javnog prostora, a trebalo bi da se nastavi na centralnu zonu, priobalje i posebno Novi Beograd.
Rezultat studije treba da bude mreža javnih prostora Beograda, njihove specifičnosti, tipologija, karakter i, u skladu sa tim, njihov dizajn. Realno je očekivati da će u naredne dve godine biti realizovana najmanje četiri funkcionalno vezana prostora. U ovaj projekat spadaju i anketa i program za uređenje Parka prijateljstva.
Rok izvršenja: 2011-2013. godina
Izvor finansiranja: budžet grada u saradnji sa privatnim sektorom
Odgovornost: Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda
Prioritetni projekat 4.3.
Obezbeđenje novih lokacija za socijalno i pristupačno stanovanje
Jedan od važnih projekata je i obezbeđenje lokacija za novo socijalno i pristupačno stanovanje. Deo tih lokacija nalazi se u do juče vojnim kompleksima, zatim u svim površinama namenjenim stambenoj izgradnji gde grad ima interes ili zemljište, takođe u nameni koja je u GP Beograda označena kao "privredni parkovi". To su zone uz velike saobraćajnice u kojima je osim novih delatnosti predviđen razvoj socijalnog, neprofitnog i subvencioniranog stanovanja.
Rok izvršenja: od 2011. godine
Izvor finansiranja: budžet grada u saradnji sa opštinama, republikom i privatnim sektorom
Odgovornost: Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda, Agencija za investicije
Prioritetni projekat 4.4.
Projekti za urbanu transformaciju ranijih industrijskih zona (Ada Huja, Brodogradilište, Beton hala i dr.)
Važan deo javnog dobra i javnih prostora Beograda čine obale Save i Dunava, priobalje i zemljište funkcionalno vezano za reke. Kako je veliki deo priobalja, koji se meri stotinama hektara, neuređen i pripada kategoriji ranijih industrijskih a danas zapuštenih kompleksa (brownfields), neophodno je ozbiljno istražiti mogućnosti ponovne upotrebe ovog zemljišta, uređenja i ozbiljne nove izgradnje. Procenjeno je, posle prvih analiza, da samo u zoni Luke Beograd i Ade Huje na Dunavu može da bude izgrađeno oko 3.500.000 m2 novih javnih, komercijalnih, poslovnih, stambenih i zabavnih i rekreativnih sadržaja. U toku su istraživanja mogućnosti i izrada programa za zone Dorćola i nove Dunavske ulice, projekat kontrakovanja Luke Beograd, transformacije zone brodogradilišta "Beograd", revitalizacija i uređenja prostora i izgradnja centra "Beton hale"i druge koje intenzivno istražuju i privatni i javni sektor.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet grada, Republike Srbije i republičkih institucija, Železnice Srbije, u saradnji sa privatnim kapitalom, i korišćenje fondova EU i Svetske banke
Odgovornost: Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda u vertikalnoj koordinaciji sa republikom i gradskim opštinama
Prioritetni projekat 4.5.
Studija mogućnosti izgradnje Savskog amfiteatra
U toku je analitička faza transformacije prostora Savskog amfiteatra, kao zone ranijih privrednih, saobraćajnih i komunalnih zona za transformaciju, a delom zbog velikog potencijala za savremenu izgradnju velikih kapaciteta i velike atraktivnosti u centru Beograda. Ovaj projekat ima dugu plansku istoriju, ali je sticajem okolnosti aktuelizovan tek početkom 21. veka. Zainteresovani partneri i obavezni akteri u korišćenju centralne zone Beograda u priobalju su: grad Beograd, Republika Srbija, zbog nadležnosti vezanih za Savu, priobalje i železnicu, kao i delove koji se tiču zaštite i promocije spomenika kulture i istorije (Staro sajmište). U narednom periodu će biti urađena studijska faza, za koju će biti raspisan međunarodni konkurs, u kojoj će biti definisani najmanje osnovni saobraćajni, infrastrukturni i funkcionalni okviri za pojedinačne projekte u ovom prostoru. Očekuje se da se na novobeogradskoj strani u sledećih četiri godine već realizuju delovi ovog projekta.
Kako je ovo kompleksan projekat, očekuje se da će u prve četiri godine biti završeni studija, konkursi za konkretna arhitektonska i urbanistička rešenja i da će otpočeti izrada prvih ozbiljnih urbanističkih planova i tehničkih projekata za opremanje zone priobalja centra Beograda saobraćajnicama i infrastrukturom. Ukoliko se obezbedi pravni okvir, zajedničkim projektima javnog i privatnog sektora prvi efekti mogu da se očekuju i ranije.
Rok izvršenja: 2011-2014. godina
Izvor finansiranja: budžet grada, Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda, fondovi EU i Svetske banke, kao i javno-privatno partnerstvo
Odgovornost: Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda
Prioritetni projekat 4.6.
Izrada planova, projekata i izgradnje Centra za promociju nauke u bloku 39 u Novom Beogradu
Prema programu Ministarstva nauke i tehnološkog razvoja i iz sredstava evropskih kredita planira se izrada dokumentacije i izgradnja Centra za promociju nauke u Univerzitetskom kampusu u bloku 39 Novom Beogradu. Pored završetka tehnološkog parka Zvezdara to je jedan od najvažnijih projekata kojim se potencira investicija u znanje i reprezentativne namene i objekti u gradu.
Rok izvršenja: 2012-2013. godina
Izvor finansiranja: budžet grada, međunarodni krediti, Budžet republike, Ministarstvo nauke i tehnološkog razvoja, Kredit Evropske banke za razvoj
Odgovornost: Beogradski univerzitet, Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda
Prioritetni projekat 4.7.
Lokacije za izmeštanje privrede i skladišta iz gradskog jezgra na prostore uz obilaznice i autoput
Lokacije za izmeštanje privrede i skladišta iz gradskog jezgra u prostore uz obilaznice i autoput, takođe su prioritet i preduslov za uređenje centralne zone grada, i posebno priobalja, ali su i samostalan projekat koji ne zahteva previše pripremnih studija. Urbanistički planovi su delom doneti za ove lokacije. Veliki deo lokacija predviđen je na neizgrađenom zemljištu, na kome su urađeni projekti velikih tranzitnih i gradskih saobraćajnica.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina (prati realizaciju saobraćajnica)
Izvor finansiranja: budžet grada, u saradnji sa privatnim kapitalom
Odgovornost: Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda
Prioritetni projekat 4.8.
Uređenje Savskog pristaništa, Beton hale i komunikacije između obale Save i Kosančićevog venca
Pristanište na reci Savi se godinama tretira kao saobraćajni punkt a to je mesto prvog kontakta sa gradom koje često, zbog svoje ne naročite privlačnosti i loših veza sa gradom, ostane i jedini. Uspostavljanje pešačke veze za goste koji sa najavljenih 400 kruzera treba da dođu u Beograd, obezbeđenje kontrolisanog korišćenja obale, obezbeđenje parking prostora za posetioce iz grada i arhitektonsko oblikovanje zgrade Beton hale su sve aktivnosti koje nije neophodno preduzeti da se prvi korak u Beogradu učini atraktivnim. Uređenje pristaništa, platoa na Beton hali, uređenje prostorija u funkciji prihvatnih i turističkog centra unutar Beton hale mora da bude predmet izrade plana i tema za javni arhitektonski konkurs.
Rok izvršenja: 2011-2014. godina
Izvor finansiranja: budžet grada, Direkcija za građevinsko zemljište, "Parking servis" u saradnji sa privatnim kapitalom
Odgovornost: "Beograd vode", Poslovni prostor, Sekretarijat za urbanizam
Prioritetni projekat 4.9.
Planski preduslovi za revitalizaciju zona beogradske kulturne baštine
Izrada analiza, studija i urbanističkih dokumenata za Beogradsku tvrđavu, Staro sajmište, Kosančićev venac, kompleks arheološkog nalazišta Vinča.
Rok izvršenja: 2011-2014. godina
Izvor finansiranja: budžet grada, Direkcija za građevinsko zemljište, JP "Beogradska tvrđava" , Ministarstvo kulture, u saradnji sa privatnim sektorom
Odgovornost: Sekretarijat za kulturu, Sekretarijat za urbanizam
Prioritetni projekat 5.1.
Obilaznica oko Beograda (deonice Batajnica-Dobanovci, i deonica od Ibarske magistrale do Bubanj potoka)
Ovaj projekat je u fazi realizacije. Projektna dokumentacija je završena, a finansiranje obezbeđeno. Saobraćajnica je deo koridora X. Ona će preuzeti na sebe tranzitni saobraćaj i time doprineti kvalitetnijem nivou usluge na današnjem autoputu kroz Beograd. Takođe, izgradnjom ove obilaznice otvoriće se mogućnosti izgradnje aktivnih robno-distributivnih, poslovnih, uslužnih i sličnih centara pored obilaznice. Time se povećava konkurentnost koridora X na području Srbije.
Rok izvršenja: 2015. godina
Izvor finansiranja: NIP, budžet grada, inostrani krediti
Odgovornost: JP Putevi Srbije
Prioritetni projekat 5.2.
Rekonstrukcija mosta "Gazela" i delova postojećeg autoputa sa petljama na desnoj i levoj obali Save
Jedan od najopterećenijih gradskih saobraćajnih pravaca je potez postojećeg autoputa sa mostom "Gazela". Preko ovog mosta dnevno pređe preko 160.000 vozila i na njemu su do sada obavljane samo neophodne intervencije. Nakon 40 godina od izgradnje pristupa se temeljnoj rekonstrukciji ovog objekta kao i pristupnih petlji na desnoj i levoj obali Save.
Rok izvršenja: 2012. godine
Izvor finansiranja: Kredit EIB, EBRD, Grad Beograd, Putevi Srbije, Evropska agencija za rekonstrukciju
Odgovornost: Putevi Srbije
Prioritetni projekat 5.3.
Rekonstrukcija i izgradnja saobraćajnica koje rasterećuju centralnu zonu grada
Predviđeno je da se, unutar kontinualno izgrađenog područja, izgrade i rekonstruišu tangencijalne i prstenaste saobraćajnice koje stvaraju uslove alternativnog međusobnog povezivanja delova Beograda obodom centralnog područja i štite centralno područje od lokalnog tranzitnog saobraćaja. Ovo se obezbeđuje izgradnjom mosta preko Ade Ciganlije, njegovim povezivanjem sa primarnom uličnom mrežom na levoj i desnoj obali Save kao i rekonstrukcijom saobraćajnica Radničke, Patrijarha Dimitrija i južne deonice SMT-a.
Ovaj projekat omogućava kvalitetno vođenje saobraćaja na području grada Beograda, manje zagađenje životne sredine, bolju povezanost udaljenih delova grada (koheziju). Izgradnjom ovih saobraćajnica biće omogućen kvalitetniji sistem upravljanja saobraćajem u gradu.
Rok izvršenja: 2011-2012. godine
Izvor finansiranja: budžet grada, EBRD
Odgovornost: Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda
Napomena: Odluke i argumentacija za ovaj projekat su utvrđene na nivou Skupštine grada Beograda.
Prioritetni projekat 5.4.
Severna tangenta sa mostom preko Dunava - I faza (saobraćajnica T6-Zrenjaninski put)
Na zapadnom području grada, na obodu šireg centralnog područja, planirana je tzv. Severna tangenta. Trasa Severne tangente pruža se u nastavku magistralnog pravca saobraćajnice T-6 prema Ulici cara Dušana u Zemunu, odakle novim mostom prelazi reku Dunav, i u I fazi se povezuje sa Zrenjaninskim putem. U II fazi razvoja ovog poteza on se od Zrenjaninskog puta pruža pravcem sever severoistok jednim krakom prema Pančevu a drugim na jug prema pančevačkom putu gde se povezuje sa novom trasom SMT-a. Realizacijom ovog poteza stvoriće se uslovi za izmeštanje privrednog i tranzitnog saobraćaja iz najužih centralnih delova grada. Izrada planske i projektne dokumentacije je u toku.
Rok izvršenja: 2013. godina
Izvor finansiranja: kredit NR Kine
Odgovornost: Grad Beograd i Republika Srbija
Prioritetni projekat 5.5.
Visokokapacitetni šinski prevoz
Ovaj projekat je zacrtan u Generalnom planu Beograda. Veoma je visoka efikasnost ovog projekta iskazana u obliku vremena putovanja i nivoa bezbednosti. Do sada je za ovaj projekat urađen značajan obim tehničke dokumentacije. U narednom periodu predstoji donošenje odluke od strane Skupštine grada Beograda o tipu kapacitetnog šinskog sistema nakon čega će se pristupiti dovršavanju postojeće i izradi nedostajuće planske, tehničke i projektne dokumentacije i izgradnji prve tri linije.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: Budžet grada, krediti EU, gradske obveznice, javno-privatno partnerstvo ili koncesija
Odgovornost: Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda
Napomena: Odluke i argumentacija za ovaj projekat su utvrđene na nivou Skupštine grada Beograda.
Prioritetni projekat 5.6.
Napredni sistemi upravljanja saobraćajem, uključujući sisteme upravljanja javnim gradskim prevozom
Ovaj projekat je zasnovan na novim tehnologijama i omogućava kvalitetno i optimalno iskorišćenje postojećih resursa, ističe i stimuliše javni gradski prevoz, obezbeđuje viši nivo bezbednosti i održavanja.
Implementacija je u toku.
Postoji spremnost inostranih banaka da ga finansijski podrže.
Rok izvršenja: 2012. godina
Izvor finansiranja: budžet grada, krediti EIB
Odgovornost: Gradski sekretarijat za saobraćaj
Napomena: Iz kredita EIB biće finansirani sledeći projekti:
- uvođenje monitoringa vozila JGP;
- uvođenje savremenog sistema naplate u vozilima JGP;
- informatika korisnika JGP na stajalištima i u vozilima;
- automatsko upravljanje ispravljačkim stanicama za napajanje mreže;
- automatsko upravljanje tramvajskim skretnicama.
Prioritetni projekat 5.7.
Mreža biciklističkih staza
Ovaj projekat, čija je realizacija u toku (izgrađena su 23 km od 53 planiranih u Novom Beogradu), treba da zadovolji potrebe stanovništva za zdravim životom tako što će uticati na smanjenje korišćenja motorizovanih vidova kretanja. U narednom periodu nastaviće se izrada planske i tehničke dokumentacije kao i izgradnja biciklističkih koridora predloženih u Generalnom planu Beograda (na području Ade Ciganlije, prema Avali, na Ada Huji, na levoj obali Dunava i drugim atraktivnim pravcima kao i u samom centralnom području grada). Dalekosežno je moguće da se biciklističke staze Beograda povežu sa evropskim koridorima.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet grada i budžeti gradskih opština
Odgovornost: Grad Beograd
Napomena: Projekat će se ostvariti u skladu sa neophodnom studijom razvoja biciklističkog saobraćaja.
Prioritetni projekat 5.8.
Modernizacija sistema javnog gradskog prevoza (nove trolejbuske linije, modernizacija tramvaja, rečni saobraćaj)
Cilj je da se podstakne korišćenje sistema javnog prevoza putnika i da se zadovolje ekološki zahtev, zbog čega je neophodna brža modernizacija podsistema javnog gradskog prevoza, uz mogućnost uvođenja javnog saobraćaja na rekama Savi i Dunavu.
Koncepcija javnog saobraćaja biće zasnovana na tri vida šinskog saobraćaja (prigradska železnica, visokokapacitetni šinski sistem i tramvaj), uz komplementarne sisteme autobuskog, trolejbuskog i rečnog saobraćaja.
Osim realizacije projekata 3, 4 i 5, i ovaj projekat daje osnovu da se održi modalna raspodela od 50% u korist javnog prevoza putnika, kako je zacrtano Generalnim planom grada Beograda.
U cilju održavanja atraktivnosti javnog prevoza putnika pristupiće se izradi projekta uvođenja jedinstvenog tarifnog sistema u gradskom prevozu na celoj teritoriji grada Beograda
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet grada, javno-privatno partnerstvo, međunarodni krediti
Odgovornost: Gradsko saobraćajno preduzeće i Direkcija za javni prevoz
Napomena: Nadležnosti Direkcije za JP su: planiranje, projektovanje, finansiranje, kontrola i upravljanje.
Prioritetni projekat 5.9.
Planovi i projekti za spoljnu magistralnu tangentu (SMT)
Ova saobraćajnica ima zadatak da zaštiti staro jezgro Beograda od teretnog saobraćaja na delu od postojećeg gradskog autoputa (kod Velikog Mokrog Luga do Rospi ćuprije), odakle ovaj pravac novim mostom prelazi Dunav i povezuje se sa Pančevačkim putem i Severnom tangentom. Izrada planske i tehničke dokumentacije za ovaj potez je u toku. Realizacijom ovog poteza, deonice UMP-a sa mostom preko Save, Severne tangente, kao i kompletiranjem južne deonice SMT-a (od Ibarske magistrale do čvora "Lasta") biće formiran deo prstena oko kontinualno izgrađenog područja grada što će omogućiti bolju međusobnu povezanost gradskog područja kao i maksimalno izdvajanje tranzitnog i teretnog saobraćaja iz najužeg gradskog područja.
Rok izvršenja: 2010-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet grada
Odgovornost: Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda
Napomena: Ovaj projekat je definisan i odluka je doneta usvajanjem GP Beograd 2021.
Prioritetni projekat 5.10.
Proširenje i modernizacija aerodroma "Nikola Tesla"
Ovaj projekat treba da obezbedi prelazak aerodroma "Nikola Tesla" u višu kategoriju međunarodnih vazdušnih luka. Proširenje aerodroma se odnosi pre svega na izgradnju druge piste i formiranje kargo terminala što će zahtevati i povezivanje aerodroma sa železničkom prugom za putnički i teretni saobraćaj.
Rok izvršenja: 2012-2016. godina
Izvor finansiranja: sredstva Republike Srbije ili eventualna privatizacija
Odgovornost: Ministarstvo za infrastrukturu Republike Srbije
Napomena: Ovaj projekat je definisan i odluka je doneta usvajanjem GP Beograd 2021 i RPPAPB. Realizacija ovog projekta podrazumeva vertikalnu koordinaciju između grada i republike.
Prioritetni projekat 5.11.
Osposobljavanje vojnog aerodroma "Batajnica" za civilni - kargo i niskotarifni saobraćaj
Aktiviranje vojnog aerodroma "Batajnica", u dogovoru sa vojnom upravom, treba da omogući letove kompanija sa niskim cenama i razvoj teretnog aviosaobraćaja.
Rok izvršenja: 2013-2016. godina
Izvor finansiranja: sredstva Republike Srbije ili eventualna privatizacija
Odgovornost: Ministarstvo za infrastrukturu Republike Srbije
Napomena: Neophodna je vertikalna koordinacija grada i republike.
Prioritetni projekat 5.12.
Razvoj sistema novih autobuskih stanica i međumesnih stajališta
Biće preispitan sadašnji, prevaziđeni sistem međumesnog autobuskog saobraćaja sa jednom centralnom stanicom, definisan urbanističkim planovima i postepeno realizovan disperznim sistemom stanica i stajališta u odnosu na osnovne ulazno-izlazne pravce i saobraćajnu dostupnost.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda, uz eventualno angažovanje privatnih sredstava
Odgovornost: Direkcija za javni prevoz
Prioritetni projekat 5.13.
Saobraćajnica za povezivanje sa železničkom stanicom "Beograd centar" i Kliničkim centrom Srbije
Novom izmenom Generalnog plana grada Beograda 2021, stekli su se uslovi za pristupanje izradi planske i tehničke dokumentacije kao i izgradnji saobraćajnice koja ima radni naslov Transverzala koja se prostire od Bulevara Oslobođenja, kroz Klinički centar Srbije, uz železničku stanicu Beograd centar (Prokop) do Bulevara Kneza Aleksandra Karađorđevića.
Ovaj deo saobraćajnice direktno povezuje centralnu gradsku zonu sa dve markantne lokacije grada i to:
- Kliničkim centrom Srbije koji je organizovan u okviru 20 specijalnih klinika, pet centara, jedan poliklinike i četiri ustanove za uslužne delatnosti i
- železničkom stanicom "Prokop" u kojoj se planira oko 130.000 m2 komercijalnih sadržaja.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda, Kredit EIBR
Odgovornost: Sekretarijat za saobraćaj
Prioritetni projekat 5.14
Planovi i projekti za most na Savi u Obrenovcu tzv."Sremska gazela"
Prostornim planom opštine Surčin planirana je realizacija saobraćajnog poteza tzv. Sremske gazele koja bi preko već izgrađenog mosta preko reke Save u Obrenovcu povezivala Obrenovac sa Surčinom. Domet ovog poteza je od Obrenovačke obilaznice, do regionalnog puta R-267 preko koga se povezuje sa čvorom "Dobanovci" na postojećem autoputu - koridoru X. Izrada planske i projektne dokumentacije kojom će biti utvrđeno optimalno vođenja trase ovog saobraćajnog poteza je u toku.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda
Odgovornost: Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda
Prioritetni projekat 5.15.
Koridor XI, autoput Beograd-Južni Jadran na području Beograda
Putni pravac Beograd-Južni Jadran predstavlja krak Trase evropske magistrale koji na području Srbije povezuje osnovni pravac (od Gdanjska do Atine i Istanbula) sa Crnom Gorom, odnosno Jadranskim morem. U proteklom periodu formirana je odgovarajuća tehnička dokumentacija na nivou Generalnog i Idejnog projekta koja se bavila autoputem E-763 od Obrenovca do veze sa obilaznicom oko Beograda, trasom po desnoj obali Save, sa završetkom na denivelisanom ukrštaju Ostružnica.
U cilju definisanja trase sa najpovoljnijim saobraćajnim, ekološkim, ekonomskim i drugim efektima, pristupilo se izradi Generalnog projekta trase levom obalom Save koja bi povezivala Obrenovac sa Surčinom, što podrazumeva izgradnju mosta preko Save i formiranje nove drumske veze između Obrenovca i Beograda, uz zadržavanje postojećih saobraćajnica, čime se infrastrukturno omogućava bolja disperzija saobraćajnih tokova između njih. Veza sa autoputskom obilaznicom ostvarila bi se na delu između petlji Dobanovci i Ostružnica. Navedeno stvara preduslove da se deo saobraćajnih tokova sa i ka budućem autoputu Južni Jadran (E-763) preraspodeli, i time rastereti pravac Ostružnica - Čukarica - Sajam - petlja Mostar koji je i u postojećem stanju problematičan.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: Putevi Srbije
Odgovornost: Ministarstvo za infrastrukturu Republike Srbije
6. Razvoj tehničke infrastrukture i energetska održivost
Prioritetni projekat 6.1.
Izrada Informacionog sistema energetike Beograda (ISEB)
Informacioni sistem energetike neprekidno treba da prati tokove energije na teritoriji grada Beograda u svim njenim aspektima, kako bi se na osnovu analize podataka mogli preduprediti poremećaji u snabdevanju, vršilo planiranje i gazdovanje energijom, definisale mere za smanjenje gubitaka, uticalo na povećanje energetske efikasnosti, vršila optimizacija potrošnje svih oblika energije i smanjenje zagađenja životne sredine. Informacioni sistem treba da bude savremena, integrisana, distribuirana, otvorena, interoperabilna WEB aplikacija u skladu sa EU i međunarodnim standardima, koja obezbeđuje podršku u upravljanju energetskim resursima na održiv način, a na osnovu prikupljanja, analize, arhiviranja i raspodele preciznih podataka i informacija.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet grada Beograda
Odgovornost: Uprava za energetiku
Prioritetni projekat 6.2.
Povećanje pouzdanosti snabdevanja električnom energijom
Da bi se povećala pouzdanost snabdevanja potrošača električnom energijom i prevazišle slabosti u sistemu koje se ogledaju u tehničkim ograničenjima u napajanju na pojedinim područjima grada jer su pojedine trafostanice i kablovska mreža blizu granica kapaciteta potrebno je preduzeti odgovarajuće mere. Problemi sa povećanom prosečnom starošću objekata, opreme i mreže rešiće se izgradnjom novih trafostanica 110/10 kV i 35/10 kV, modernizacijom i revitalizacijom elektroenergetske mreže i objekata daljim razvoj distributivne mreže i trafostanica.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet Republike Srbije, JP EPS, JP EMS
Odgovornost: Ministarstvo rudarstva i energetike, JP EPS, JP EMS
Prioritetni projekat 6.3.
Povezivanje, modernizacija i revitalizacija toplotne mreže i postrojenja
Mere i akcije treba da omoguće ili podrže: povezivanje postojećih toplana u jedinstven sistem, modernizaciju i revitalizaciju toplotne mreže i postrojenja, efikasno korišćenje unutrašnjih rezervi u kapacitetima sistema, toplotnih izvora i mreže, dalje priključivanje potrošača na područjima sa razvijenom mrežom - novi delovi grada, u centralnoj zoni sa isključivanjem postojećih kotlarnica i objekata bez sopstvenih kotlarnica i unutrašnjih instalacija. Stvaranje uslova za izgradnju kogenerativnih postrojenja i toplodalekovoda iz postrojenja TENT. Značajnu akciju predstavljaće i prelazak na sistem naplate po potrošnji, kao i aktivnosti oko povećanja energetske efikasnosti građevinskih objekata (poseban program).
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet Republike Srbije, budžet grada Beograda, kreditna sredstva, donacije
Odgovornost: Ministarstvo rudarstva i energetike, JP EPS, JP EMS, Grad Beograd, JKP Beogradske elektrane
Prioritetni projekat 6.4.
Povećanje iskorišćenja postojećih kapaciteta distributivnog sistema gasovoda
Razvoj distributivnog sistema gasovoda ići će u pravcu povećanja iskorišćenja postojećih instalisanih kapaciteta i to prvenstveno zahvaljujući razvoju sekundarne distributivne mreže, to jest inteziviranju razvoja gasifikacije sektora široke potrošnje. Korišćenjem unutrašnjih rezervi u kapacitetima sistema i njihovom optimalnom dogradnjom moguće je u relativno kratkom periodu u Beogradu priključiti na sistem veliki broj domaćinstava. Potencijal za priključenje procenjen je na oko 200.000 domaćinstava. Radi efikasnog sprovođenja i finansiranja gasifikacije potrebno je formiranje gradskog preduzeća za distribuciju gasa. Imajući u vidu stanje izgrađenosti mreže, pripreme planske i druge dokumentacije najveći efekti će se postići realizacijom izgradnje merno regulacionih stanica i ostale infrastrukture.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet Republike Srbije, JP Srbijagas, Budžet grada Beograda,
Odgovornost: Ministarstvo rudarstva i energetike, JP Srbijagas, grad Beograd
Prioritetni projekat 6.5.
Intenzivno korišćenje resursa obnovljivih izvora energije
Projekat u sebi sadrži niz podprojekata koji za cilj imaju utvrđivanje potencijala obnovljivih izvora energije, njihove raspoređenosti na teritoriji grada i projekte konkretne upotrebe obnovljivih izvora energije. Najveći potencijal na teritoriji grada je sadržan u biomasi i komunalnom otpadu, ali postoji potencijal i u energiji sunca, vetra i geotermalnoj energiji. Osmišljeno korišćenje ovih resursa sasvim izvesno može znatno smanjiti potrebe za fosilnim gorivima i uvoznu zavisnost zemlje.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: Budžet grada
Odgovornost: Grad Beograd
Prioritetni projekat 6.6.
Povećanje energetske efikasnosti
Projekat koji ima za cilj donošenje niza mera i preduzimanje aktivnosti koje će doprineti racionalnoj potrošnji i proizvodnji svih oblika energije. Realizacijom pojedinačnih projekata će se povećati energetska efikasnost u zgradama, domaćinstvima, javnoj rasveti, javnim objektima i ostalim sektorima energetike.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet grada, kreditna sredstva, donacije
Odgovornost: Grad Beograd
Prioritetni projekat 6.7.
Edukacija o energetskoj efikasnosti
Projektom će se permanentno razvijati svest o značaju energije, neophodnosti i mogućnostima energetske efikasnosti, kako u domaćinstvima tako i u privredi, jer je razvoj svesti iz ove oblasti obavezan preduslov za smanjenje potrošnje svih vidova energije, a naročito električne, u svim oblastima (zgradama, transportu, industriji, uslugama itd.). Projekat, kao oblik preventivnog delovanja, je prepoznao potrebu da edukacija započne od omladine, a treba da obuhvati i nosioce odgovornih funkcija koji brinu o potrošnji energije na različitim nivoima, kao i široke društvene grupe.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet grada, donacije
Odgovornost: Uprava za energetiku
Prioritetni projekat 6.8.
Osnivanje gradskih fondova za energetsku efikasnost
Projekat ima za cilj implementacije mera koje povećavaju energetsku efikasnost kod grupnih i pojedinačnih subjekata. Predviđeno je osnivanje Fonda za energetsku efikasnost, Fonda za subvencionisanje i povlastice proizvođačima energije iz obnovljivih izvora energije ili sa visokim stepenom energetske efikasnosti i Fonda za subvencije potrošačima za poboljšanje energetske efikasnosti. Svi ovi fondovi su potrebni za obezbeđivanje mehanizama za finansiranje neophodnih mera energetske efikasnosti, utvrđenih ovim i drugim strateškim dokumentima.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet grada, kreditna sredstva, donacije
Odgovornost: Grad Beograd
Prioritetni projekat 6.9.
Nastavak izgradnje i povećanje kapaciteta sistema za snabdevanje vodom
Nastavak aktivnosti na izgradnji kapitalnih objekata snabdevanja sistema vodom, stvaranju adekvatnih rezervi u sistemu, merenjima potrošnje vode u sistemu, bilansiranju potrošnje, smanjivanju gubitaka u sistemu neposredna su opredeljenja koja će se realizovati aktivnostima na sledećim objektima:
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: Budžet grada, kreditna sredstva, donacije
Odgovornost: Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda, JKP BVK
Prioritetni projekat 6.10.
Rešenje kanalisanja otpadnih voda kao dela opšte sanitacije Beograda
Nepovoljna situacija u domenu odvođenja otpadnih voda sa teritorije grada upućuje na traženje celovitih, dugoročnih rešenja koje bi kanalisanje otpadnih voda tretiralo kao deo opšte sanitacije grada, uz izbegavanje aktivnosti koje izazivaju negativne uticaje na prirodnu okolinu, smanjivanje utroška energije, smanjivanje svih oblika zagađenja i tako dalje.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet grada, kreditna sredstva, donacije
Odgovornost: Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda, JKP BVK
Prioritetni projekat 6.11.
Modernizacija i razvoj telekomunikacionog sistema
U fiksnoj telekomunikacionoj mreži:
- potpuna digitalizacija telekomunikacione mreže;
- povećanje broja korisničkih pristupa telekomunikacionoj mreži;
- stvaranje jedinstvene telekomunikacione mreže različitih servisa;
- uvođenje novih telekomunikacionih servisa i usluga;
- primena najsavremenijih telekomunikacionih tehnologija.
U oblasti komutacionih sistema:
- Zamena postojećih analognih ATC,
- Ukidanje dvojničkih i instalaciju digitalnih telefonskih priključaka,
- Proširenje transportne mreže, izgradnji novih optičkih kablova i sistema prenosa.
Radio-difuzni sistem:
- Određivanje lokacija radio-difuznih centara za smeštaj predajnika i repetitora.
KDS:
- Integracija višenamenskog širokopojasnog sistem namenjen distribuciji RA i TV signala, pružanju širokopojasnih interaktivnih, servisa korisnicima u jedinstven tehnološki KDS Republike Srbije.
Opšta napomena:
Svi navedeni projekti će kao izvor finansiranja koristiti sredstva javnih preduzeća koja upravljaju sistemom (prema programu razvoja) uz eventualno angažovanje međunarodnih fondova.
Prioritetni projekat 7.1.
Reforma upravljanja ljudskim resursima u Gradskoj upravi i javnim službama
Usvajanje Zakona o položaju lokalnih službenika (kao i zakona o platama na lokalnom nivou) osnovni je preduslov za kvalitativno poboljšanje kadrovske strukture zaposlenih u Upravi grada, kao i u javnim službama čiji je grad osnivač. Izmenama Odluke o gradskoj upravi ustanoviće se Agencija za upravljanje kadrovima, kao posebna organizaciona jedinica čiji je osnivač grad. Agencija za upravljanje kadrovima će preuzeti deo nadležnosti Sekretarijata za upravu, koje se odnose na unapređenje sistema gradske uprave, racionalizaciju njene strukture i pojednostavljivanje administrativnih procedura korišćenjem savremenih metoda i tehnologija. Deo zaposlenih Sekretarijata za upravu koji imaju afiniteta prema ovim poslovima takođe će biti preuzet u Agenciju. Agencija će obavljati poslove koji se odnose na karijerno planiranje razvoja zaposlenih, utvrđivanje objektivnih kriterijuma za izbor zaposlenih, praćenje njihovog profesionalnog napredovanja, uspostavljanje sistema mentorstva i profesionalne prakse itd. Izgradnja kapaciteta Agencije za upravljanje kadrovima će biti pretpostavka za primenu novih zakonskih rešenja, ne samo u oblasti strateškog planiranja kadrova i kompetitivnog zasnivanja radnog odnosa, već i u drugim oblastima kao što su ocena rezultata rada službenika, fleksibilniji sistem napredovanja i permanentno usavršavanje službenika.
Do donošenja navedenog zakonskog paketa, grad će inicirati izmene sistematizacija u svim javnim službama, čiji je osnivač kako bi se otvorili radno mesto za stručnjaka u oblasti ljudskih resursa i karijernog napredovanja. Odlukom o sistematizaciji grad će jasnije definisati pojedinačne obaveze i odgovornosti službenika, koje bi trebalo da budu vezane za organizacione ciljeve pojedinih delova gradske uprave, čime bi se omogućilo kako efikasnije obavljanje poslova tako i povećanje motivacije i radne etike zaposlenih.
Rok izvršenja: 2011-2013. godina
Izvor finansiranja: Budžet grada, korišćenje fondova EU i međunarodnih donatora (Evropska komisija, GTZ, USAID)
Odgovornost: Sekretarijat za upravu u saradnji sa sekretarijatom za finansije i izvršnim organima grada
Prioritetni projekat 7.2.
Uvođenje naprednog modela programskog budžeta kako bi se omogućilo praćenje strateških ciljeva i njihove realizacije
Dosadašnja praksa budžetiranja po principu linijskih stavki ne omogućava praćenje postavljenih strateških ciljeva u gradu i njihove realizacije. U tom smislu, Sekretarijat za finansije će pripremiti analizu kojom će predložiti korake ka uvođenju savremenijeg sistema budžetiranja zasnovanog na konceptu strateškog upravljanja. U tom cilju, razmotriće se mogućnost uvođenja budžetiranja po principu merenja učinka (Performance Budgeting) kao i za stvaranje čvrste i pouzdane informacione osnove za evidenciju budžetskih sredstava u statici i dinamici. Sekretarijat za finansije će pripremiti detaljno uputstvo za pripremu finansijskih planova budžetskih korisnika, kojima će se operacionalizovati i standardizovati proces inkorporisanja strateških odluka u budžet.
Svi ciljevi strategija koje je grad usvojio će biti prevedeni u višegodišnji programski budžet. Trenutno, ovi dokumenti nisu upotrebljivi za proces budžetskog planiranja, a posebno za implementaciju programskog budžeta.
Grad će doneti odluku o načinu učešća građana u budžetskom procesu, koji će definisati mehanizme za povećanje transparentnosti budžeta u fazi pripreme, izvršenja i kontrole. Ovom odlukom će se uvesti obaveza organizovanja javne rasprave u postupku pripreme budžeta, periodičnog izveštavanja o njegovom izvršenju kao i o drugim načinima upoznavanja javnosti sa svim potrebnim informacijama koje su vezane za odvijanje budžetskog ciklusa.
Rok izvršenja: 2012-2015. godina
Izvor finansiranja: budžet grada, korišćenje fondova EU i sredstava međunarodnih donatora (Evropska komisija, GTZ, USAID, KfW, Svetska banka)
Odgovornost: Sekretarijat za finansije
Prioritetni projekat 7.3.
Uvođenje praćenja operativnog, tehničkog i institucionalnog poslovanja javnih komunalnih preduzeća
Javna komunalna preduzeća u gradu treba da posluju kao privredna društva, a odnosi između grada kao osnivača i JKP treba da budu uređeni kroz odnos koji jasno definiše ciljeve koje JKP treba da ostvare, a o kojima se izveštava u godišnjim planovima poslovanja i koji se prate kroz kvartalne izveštaje tih preduzeća. Da bi se ovo ostvarilo, grad treba da ustanovi kriterijume koje treba dostići u postepenom poboljšanju efikasnosti poslovanja, kao i da uspostavi sistem merila za praćenje efikasnosti uz praćenje realizacije ciljeva na jasan i transparentan način. Rukovodioci u JKP treba da budu ocenjivani i vrednovani prema rezultatima poslovanja, odnosno prema uspešnosti ostvarivanja zadatih ciljeva. Grad će inicirati realizaciju međunarodnih projekata pružanja podrške reformi JKP (IPA, Evropska banka za obnovu i razvoj, Nemačka razvojna banka). Grad će kontrolisati način korišćenja bespovratnih sredstava koja se ulažu u ovaj sektor, i to kako budžetskih sredstava, tako i donatorskih sredstava (iz EU fondova i drugih).
Grad će ustanoviti obavezu JKP da uvedu višegodišnje poslovno planiranje, da procene vrednost imovine i povećaju budžete za investiciono održavanje, gde je to neophodno, da smanje tekuće troškove; da sprovedu racionalizaciju zaposlenih i poboljšaju njihovu kvalifikacionu strukturu; da unaprede sistem evidencije potrošača i poboljšaju naplatu; i da smanje tehničke i tržišne gubitke. Istovremeno, JKP će se podstaći da poboljšaju efikasnost poslovanja putem ustanovljavanja pokazatelja i merila za praćenje učinka. Ovi pokazatelji će biti deo ugovora koji se potpisuje između grada kao osnivača i JKP. Kad se ustanovi metodologija za praćenje poslovanja, grad će urediti kako strukturu i povećanje cena, tako i ostvarenje željenog učinka poslovanja.
Rok izvršenja: 2012-2015. godina
Izvor finansiranja: budžet grada, korišćenje fondova EU i sredstava međunarodnih donatora (Evropska komisija, EBRD, KfW)
Odgovornost: Sekretarijat za komunalne i stambene poslove
Prioritetni projekat 7.4.
Iniciranje projekata javno-privatnih partnerstava
Privatni sektor može biti važan izvor finansiranja kapitalnih investicija i prenosa tehničkog i operativnog "know-how" (tehnološkog znanja i iskustva). U narednom periodu učešće privatnog sektora u finansiranju kapitalnih projekata će se sprovesti kao "pilot pristup", a ne kao opšte pravilo.
Grad će pripremiti i usvojiti Operativni plan uspostavljanja javno-privatnih partnerstava u Beogradu na osnovu rezultata studije opravdanosti uspostavljanja JPP (analize pravnih, finansijskih, ekonomskih, ekoloških i tehničkih aspekata funkcionisanja postojećih odabranih komunalnih servisa). U drugoj fazi će se uspostaviti model JPP kroz donošenje odluka, izradu tenderske dokumentacije, izbor privatnog partnera i potpisivanje ugovora o JPP.
Rok izvršenja: 2011-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet grada, korišćenje fondova EU i sredstava međunarodnih donatora (Evropska komisija, EBRD, KfW)
Odgovornost: Sekretarijat za privredu u saradnji sa Sekretarijatom za komunalne i stambene poslove i Sekretarijatom za saobraćaj
Prioritetni projekat 7.5.
Unapređenje saradnje gradske uprave sa direktnim i indirektnim budžetskim korisnicima
U cilju unapređenja kvaliteta saradnje i razmene informacija kao i koordinacije sprovođenja sektorskih projekata, gradski sekretari i opštinski rukovodioci organa uprave će se redovno sastajati u cilju razmene informacija o stanju u svojim resorima, radi pripreme analiza u različitim oblastima i realizacije projekata. U cilju što bolje koordinacije i tešnje saradnje, uvešće se Savet gradonačelnika koji bi činili predsednici gradskih opština.
Rok izvršenja: 2012-2016. godina
Izvor finansiranja: budžet grada
Odgovornost: Sekretarijat za finansije u saradnji sa Sekretarijatom za upravu
Prioritetni projekat 7.6.
Unapređenje saradnje grada i gradskih opština
Grad će pripremati sve razvojne strategije i druge planske sektorske dokumente uključujući gradske opštine aktivno u sve procese. Opštine se za ove procese mogu aktivno pripremiti samo uključivanjem mesnih zajednica i građana, identifikujući postojeće stanje, potrebe i probleme. Izmenama Statuta grada grad će omogućiti manjim urbanim centrima da preuzmu vršenje nadležnosti u okviru svog manjeg funkcionalnog područja prema svojim realnim mogućnostima uz adekvatnu primenu principa da poveravanje nadležnosti mora da bude praćeno i obezbeđivanjem sredstava za njihovo vršenje. Istovremeno, omogućiće se urbanim centrima da formiraju zajednicu sa seoskim naseljima u okruženju na principu funkcionalne i interesne povezanosti (gradski okruzi sa svojom samoupravom) Beograd, Zemun, Surčin, Obrenovac, Lazarevac, Mladenovac, Grocka, Borča.
Rok izvršenja: 2011-2013. godina
Izvor finansiranja: budžet grada
Odgovornost: Sekretarijat za upravu
Prioritetni projekat 7.7.
Snaženje podrške gradskim opštinama da obezbede odgovarajući okvir za organizovanje mesne samouprave
Grad će ohrabriti i podržati nastavak inicijativa opština da afirmišu građansko učešće u procesima donošenja odluka u okvirima mesnih zajednica. Motivisanje građana da se uključe u javne rasprave i debate o nacrtima strateških i drugih dokumenata koji se usvajaju na nivou opštine i grada doprineće povećanju nivoa znanja i svesti o sopstvenim pravima i slobodama kao i o nadležnostima grada i opštine na koje bi mogli da utiču i smanjiti političku pasivizaciju i izbornu apstinenciju. U tom smislu, grad će povećati broj predloga odluka, izveštaja o radu javnih preduzeća i programa javnih preduzeća i službi o kojima se organizuje i vodi javna rasprava u mesnim zajednicama i finansirati informativne kampanje čiji je cilj povećanje broja građana koji su zainteresovani da na ovim javnim raspravama aktivno učestvuju.
Rok izvršenja: 2011-2014. godina
Izvor finansiranja: budžet grada
Odgovornost: Sekretarijat za upravu
Prioritetni projekat 7.8.
Uvođenje i razvijanje mehanizama za unapređenje rodne ravnopravnosti
Cilj formirane Komisije za rodnu ravnopravnost na nivou grada Beograda je da na osnovu člana 39. Zakona o ravnopravnosti polova, preporuka Uprave za rodnu ravnopravnost, Nacionalne strategije za poboljšanje položaja žena i unapređivanje rodne ravnopravnosti, i drugih propisa EU, doprinese proaktivnoj politici grada u promociji i izgradnji sistema za ostvarivanje rodne ravnopravnosti i politike jednakih mogućnosti. Zadaci Komisije za rodnu ravnopravnost su da: razvija aktivnu politiku jednakih mogućnosti i prati ostvarivanje ravnopravnosti zasnovane na polu u svim oblastima društvenog života primenom međunarodnih standarda i Ustavom zajemčenih prava; predlaže, razmatra aktivno učestvuje u kreiranju i daje mišljenja na predloge odluka i drugih akata sa stanovišta ostvarivanja ravnopravnosti polova njihovog uticaja na nivou grada Beograda; učestvuje u kreiranju, predlaže, razmatra i daje mišljenja o posebnim merama koje grad preduzima u okviru svojih nadležnosti u cilju unapređenja ravnopravnosti polova u pojedinim oblastima, naročito unapređenja ravnopravnosti višestruko diskriminisanih osoba i politici zapošljavanja; učestvuje u kreiranju indikatora i prati ostvarivanje propisa, strateških dokumenata i efekata posebnih mera i mehanizama neophodnih za ostvarivanje ravnopravnosti polova; organizuje i aktivno aktivno sudeluje u najširoj javnosti na promociji principa rodne ravnopravnosti, prevazilaženju stereotipa i razvijanju rodne senzitivnosti; predlaže programe, organizuje i aktivno učestvuje u organizovanju permanentne obuke i rodno senzitivne treninge zaposlenih u gradskim službama u cilju unapređenja politike rodne ravnopravnosti; sarađuje sa Upravom za rodnu ravnopravnost Ministarstva rada i socijalne politike, opštinama i stara se o izvršenju svih obaveza grada Beograda po Zakonu o ravnopravnosti polova;aktivno sarađuje sa opštinskim nivoima u formiranju saveta, uspostavljanju mehanizama horizontalne i vertikalne koordinirane aktivnosti i saradnje u cilj unapređenja rada u oblasti politike rodne ravnopravnosti na svim nivoima.
Rok izvršenja: 2011-2014. godina
Izvor finansiranja: budžet grada
Odgovornost: Sekretarijat za upravu
Ovu strategiju objaviti u "Službenom listu grada Beograda".
