STRATEGIJA REŠAVANJA PROBLEMA NEVLASNIČKIH PASA I MAČAKA NA TERITORIJI GRADA BEOGRADA ("Sl. list grada Beograda", br. 37/2011)

UVOD

Strategija rešavanja problema nevlasničkih pasa na teritoriji grada Beograda, predstavlja dokument koji definiše načela, ciljeve i mere koje će u pogledu rešavanja problema nevlasničkih pasa sprovoditi Grad Beograd.

Ova strategija donosi se u cilju usaglašavanja sa novom zakonskom regulativom i potrebama aktuelnog trenutka. Naime, oblast veterine u Srbiji ozbiljnije počinje da se zakonski uređuje u skladu sa evropskim i svetskim regulativama i standardima, tek od 2005. godine donošenjem Zakona o veterini.

Usledio je niz zakonskih propisa, uključujući i Zakon o dobrobiti životinja, a uvođenjem člana 269. u Krivični zakon zlostavljanje životinja tretira se kao krivično delo strogo kažnjivo i zatvorom do tri godine.

Grad Beograd dao je značajan doprinos uređenju oblasti veterine i tako što je inicirao povraćaj u nadležnost grada Veterinarske stanice "Beograd", danas veterinarske ustanove "Veterina Beograd".

Vlada Republike Srbije izvršila je 1. jula. 2009. prenos osnivačkih prava na Veterinarskoj stanici "Beograd" sa Republike Srbije - Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede na Grad Beograd.

Upis u sudski registar izvršen je Rešenjem Trgovinskog suda u Beogradu broj: I Fi 312/09 od 19. avgusta 2009. godine, registarski uložak broj: 5-505-00, čime je Grad Beograd zakonski postao osnivač Veterinarske ustanove "Veterina Beograd".

Grad Beograd u sprovođenju ove strategije rukovodi se načelom humanosti, kombinuje metodu bez eutanazije (no kill strategy) i CNR metodu "uhvati-tretiraj-pusti" (CNR-Catch-neuter-release), sa posebnim osvrtom na zaštitu zdravlja ljudi i životinja, i primenjuje mere edukacije, kontrole i sankcija prema neodgovornim vlasnicima čija nebriga i nepoštovanje pozitivnih pravnih propisa ali i moralnih načela direktno uzrokuju povećanje broja napuštenih pasa.

Uzimajući u obzir težinu problema, kao i činjenicu da se njegovim rešavanjem direktno manipuliše subjektom odnosno životinjom koja je u stanju da oseti patnju, strah, stres i bol, neophodno je objektivno sagledati sve relevnte uzroke problema ali i definisati mere i metode koji će na najadekvatniji, održiv i human način u vremenskom periodu od pet do deset godina, intenzivnog sprovođenja strategije dati rezultate kojima će se:

1. populacija napuštenih životinja smanjiti na prihvatljivu meru, ne narušavajući biološku ravnotežu čijim narušavanjem se može prouzrokovati rast populacije drugih životinjskih vrsta (mačke, štetni glodari i sl.). Prihvatljiva populacija za teritoriju grada Beograda se kreće od 2.500 do 3.500 životinja;

2. održavanje populacije u okviru broja koji obezbeđuje biološku ravnotežu. Prihvatljiva populacija za teritoriju grada Beograda je oko 3.000 životinja;

3. Obezbeđivanje uhvaćenim napuštenim životinjama adekvatne veterinarske pomoći uključujući i lišavanje života na human način, kada je to neophodno.

1. OPŠTE NAPOMENE

1.1. Zakonski okvir za sprovođenje strategije

Zakonski okvir za sprovođenje strategije čine:

1. Zakon o dobrobiti životinja,

2. Zakon o veterinarstvu,

3. Zakon o glavnom gradu.

1.2. Osnovna načela kojima se rukovodi jedinica lokalne samouprave pri donošenju strategije

1) načelo univerzalnosti bola, koje podrazumeva da životinje mogu da osete bol, patnju, stres, strah i paniku, kao i obavezu čoveka da pored očuvanja vrste brine i o zaštiti života i dobrobiti svake jedinke;

2) načelo brige o životinjama, koje podrazumeva moralnu obavezu i dužnost čoveka da poštuje životinje i brine o životu i dobrobiti životinja čiji opstanak zavisi neposredno od njega;

3) načelo integralnosti, koje podrazumeva da državni organi i organi jedinica lokalne samouprave, u okviru svog delokruga, obezbeđuju integralnu zaštitu dobrobiti životinja sprovođenjem međusobno usaglašenih planova i programa;

4) načelo posvećivanja pažnje dobrobiti životinja, koje podrazumeva da se u svim aktivnostima koje se preduzimaju u oblasti poljoprivrede, stočarstva, veterinarstva, prometa, istraživanja, kao i u drugim oblastima koje se na direktan ili indirektan način odnose na životinje mora posvetiti puna pažnja zaštiti dobrobiti životinja;

5) načelo prevencije i predostrožnosti, koje podrazumeva da svaka aktivnost koja je u direktnoj ili indirektnoj vezi sa životinjama mora biti planirana i sprovedena tako da predstavlja najmanji rizik po život i dobrobit životinja, ljudi i životne sredine i zasniva se na proceni uticaja različitih načina korišćenja životinja na njihov život i dobrobit, kao i na korišćenju najboljih raspoloživih tehnologija, sredstava i opreme;

6) načelo odgovornosti, koje podrazumeva da je vlasnik odnosno držalac životinja odgovoran za njihov život i dobrobit i da je dužan da snosi troškove zbrinjavanja životinja čiji je vlasnik odnosno držalac, ako više ne želi ili nije u mogućnosti da se stara o njima.

7) načelo kontinuiteta: Program se naslanja na programe, strategije i projekte koji su izrađeni, usvojeni i primenjivani u ovoj oblasti;

8) načelo sveobuhvatnosti: Program se odnosi na celokupno rešavanje problema u vezi sa držanjem životinja, budući da je neodgovoran odnos prema životinjama, njihovo neadekvatno držanje i gajenje, kao i napuštanje i zanemarivanje životinja, problem koji u velikoj meri utiče na povećanje broja napuštenih životinja i zbog čega je potrebno preduzeti mere koje bi rezultirale povećavanjem odgovornosti vlasnika ovih životinja;

9) načelo održivosti: Program uspostavlja sistem kontrole i smanjenja populacije pasa lutalica na teritoriji grada Beograda, koji će trajno rešiti ovaj problem, odnosno kontinuirano ga kontrolisati;

10) načelo saradnje: Program se sprovodi uz zajedničke napore i saradnju nadležnih državnih i lokalnih organa, veterinarskih organizacija, komunalnih preduzeća i udruženja za zaštitu životinja.

1.3. Značenje pojedinačnih izraza upotrebljenih u ovoj strategiji

1) vlasnik životinje jeste pravno ili fizičko lice, odnosno preduzetnik, koje ima pravo čuvanja, držanja, uzgoja, reprodukcije, prevoza, korišćenja i prodaje životinje i koje je odgovorno za život, zaštitu zdravlja i dobrobiti životinja;

2) dobrobit životinja jeste obezbeđivanje uslova u kojima životinja može da ostvaruje svoje fiziološke i druge potrebe svojstvene vrsti, kao što su ishrana i napajanje, prostor za smeštaj, fizička, psihička i termička udobnost, sigurnost, ispoljavanje osnovnih oblika ponašanja, socijalni kontakt sa životinjama iste vrste, odsustvo neprijatnih iskustava kao što su bol, patnja, strah, stres, bolesti i povrede;

3) dobra veterinarska praksa jesu principi profesionalnog ponašanja i sprovođenja sistema upravljanja kvalitetom rada subjekata koji obavljaju veterinarsku delatnost, u skladu sa pravilima veterinarske etike;

4) držalac životinje jeste pravno ili fizičko lice, odnosno preduzetnik, koje ima pravo čuvanja, držanja, uzgoja, reprodukcije, prevoza i korišćenja životinje, kao i pravo prodaje životinje na osnovu pismenog odobrenja vlasnika i koje je odgovorno za život, zaštitu zdravlja i dobrobiti životinja;

5) držanje životinje jeste smeštaj, čuvanje, nega i briga o životinjama, osim reprodukcije;

6) egzotična životinja jeste divlja životinja koja nije autohtona na teritoriji Republike Srbije;

7) životinja jeste svaki kičmenjak koji je u stanju da oseti bol, patnju, strah i stres;

8) zlostavljanje životinje jeste svako postupanje ili nepostupanje sa životinjama kojim se namerno ili iz nehata izaziva bol, patnja, strah, stres, povreda, narušava genetska celovitost životinje i izaziva smrt, i to:

- fizičko zlostavljanje životinje kojim se narušava fizička celovitost oštećenjem tkiva i organa, kao što je: batinanje, šutiranje, bičevanje, seksualno nasilje, prisiljavanje na rad ili obuku koji prevazilaze izdržljivost životinje, neodgovarajući načini hvatanja i obuzdavanja, sprovođenje intervencija na životinjama suprotno odredbama ovog zakona i svesno reprodukovanje jedinki koje pate od naslednih bolesti, ako se ono ne vrši u ogledne svrhe u skladu sa zakonom;

- psihičko zlostavljanje životinje kojim se narušava njena psihička celovitost i koje može izazvati ili izaziva poremećaje u ponašanju, i to:

- onemogućavanje životinji da zadovolji svoje osnovne potrebe u ponašanju, da iskoristi prostor za odmor i zaklon, razjarivanje životinje primenom fizičke sile, drugim životinjama ili nadražajima koji joj nisu svojstveni, nanošenje straha, patnje i prouzrokovanje osećaja dosade i nesigurnosti, kao i sprečavanje životinje da uspostavi socijalnu vezu sa životinjama iste vrste;

9) izgubljena životinja jeste životinja koja je napustila vlasnika, odnosno držaoca, bez njegove volje i koju on traži;

10) lišavanje životinje života jeste postupak kojim se životinji oduzima život na način koji izaziva trenutnu smrt;

11) napuštena životinja jeste životinja koja nema dom ili koja se nalazi izvan njega i lišena je brige i nege vlasnika, odnosno držaoca i koju je on svesno napustio;

12) kućni ljubimac jeste svaka životinja koja se drži radi druženja;

13) pažnja dobrog domaćina jeste obezbeđivanje uslova kojima se zadovoljavaju životne potrebe životinje, kao što su dovoljna količina kvalitetne hrane i vode, prostor za kretanje, ishranu i odmor, zaklon, mikroklimatski i higijenski uslovi života, prisustvo i kontakt sa životinjama iste vrste i očuvanje fizičke, psihičke i genetske celovitosti životinje, kao što je preduzimanje i sprovođenje preventivnih, dijagnostičkih, higijenskih, terapeutskih i drugih mera radi očuvanja zdravstvenog stanja životinje i sprečavanja nastanka povreda, bolesti, stresa, bola, patnje, straha i smrti životinje;

14) poremećaj u ponašanju životinje jeste svako ponašanje koje odstupa od ponašanja većine pripadnika iste vrste u uslovima koji pogoduju vrsti i koje šteti samoj životinji, drugim životinjama i čoveku;

15) prihvatilište za životinje jeste objekat koji služi za privremeni ili trajni smeštaj napuštenih i izgubljenih životinja i pomoć i brigu o napuštenim i zgubljenim životinjama;

16) reprodukcija životinje jeste držanje, briga i nega životinje radi dobijanja potomstva;

17) tehnopatija jeste poremećaj zdravstvenog stanja životinje prouzrokovan greškama u procesu držanja, odnosno reprodukcije životinje, a koji se ispoljava kao fizikopatija (bolesti i povrede) i etopatija (poremećaji u ponašanju);

18) sterilizacija je hirurški zahvat, koji izvodi veterinar, a podrazumeva ovarihisterektomiju ženki i kastraciju mužjaka, a primenjivaće se u terapeutske svrhe i u svrhu kontrole populacije;

19) hordaši - hordašenje je psihički poremećaj vlasnika, odnosno držaoca životinja koji nekontrolisano sakupljaju veliki broj životinja, čuvaju ih u neodgovarajućim uslovima i na taj način iz nehata vrše psihičko i fizičko zlostavljanje životinja;

20) staratelj - može biti pravno ili fizičko lice koje ima prebivalište na teritoriji Beograda, a koje napuštenim životinjama u kraju u kome živi, obezbeđuje ishranu i veterinarsku negu i koji kontinuirano prati stanje populacije pre svega napuštenih pasa i mačaka na teritoriji koju svojim aktivnostima pokriva;

2. ANALIZA STANJA

2.1. Analiza rezultata sprovođenja Strategije rešavanja problema pasa lutalica na teritoriji grada Beograda iz 2006. godine

U okviru Strategije za rešavanje problema pasa lutalica na teritoriji grada Beograda koja se sprovodi od 2006. godine, ciljevi i uslovi za njeno sprovođenje su detektovani, ali činjenično stanje govori da su oni i do sada nepromenjeni ili pak načinjen samo mali pomak da bi sprovođenje Strategije uopšte bilo moguće. Stoga je neophodno decidno navesti ključne činioce problema pri sprovođenju mera za rešavanje problema napuštenih pasa i mačaka na teritoriji grada Beograda.

Ključni korak i osnovni preduslov za kvalitetno, brzo i nesmetano obavljanje poslova hvatanja i zbrinjavanja pasa i mačaka lutalica i uklanjanja leševa sa javnih gradskih površina bilo je preuzimanje nadležnosti od strane Grada Beograda nad Veterinarskom stanicom Beograd, danas Veterinarska ustanova "Veterina Beograd", i njeno restruktuiranje. Danas je Grad Beograd osnivač ove ustanove (prenos osnivačkih prava kraj 2009. godine), te samim tim i ima sve zakonom propisane ingerencije nad ovom ustanovom. Ovim restrukturiranjem je omogućeno nesmetano ulaganje u infrastrukturu i razvoj ustanove i u strukturnom i u operativnom smislu. Ova ulaganja su neophodna s obzirom na višegodišnje funkcionisanje ove ustanove bez osnovnih sredstava za rad, i na veoma loš i neefikasan učinak službe zoohigijene. U ovom trenutku VU "Veterina Beograd" u okviru službe zoohigijene raspolaže sa nedovoljnim brojem vozila, što se ogleda u veoma dugom vremenu odziva, a takođe raspolaže i malim smeštajnim kapacitetima za napuštene pse i mačke. Od 2010. godine, osnivač, Grad Beograd, ulaže značajna sredstva u revitalizaciju ove ustanove, pojačavajući njene operativne kapacitete, ljudske resurse i gradnjom novih azila povećava kapacitete za smeštaj napuštenih životinja.

Preuzevši osnivačka prava i nadležnosti nad VU "Veterina Beograd" Grad Beograd osposobio je službu koja je sposobna da sprovodi mere u skladu sa politikom grada u ovoj oblasti uz punu kontrolu, zaštite zdravlja ljudi i životinja i dobrobit životinja.

Dosadašnji rezultati:

- izrađena baza podataka napuštenih pasa sa teritorije grada Beograda koji su prošli tretman sterilizacije, vakcinacije, mikročipovanja i vraćanja na mikrolokacije;

- ustanovljene su procedure hvatanja napuštenih životinja sa posebnim osvrtom na agresivnije odnosno plašljivije jedinke, primenom sistema omamljivanja putem duvaljki za omamljivanje. Na ovaj način je smanjeno korišćenje mera prinude i bola prilikom hvatanja životinja;

- uspostavljene su jasne procedure, prijema i otpuštanja napuštenih pasa iz objekta kao i načini izvođenja operativnog zahvata ovariohisterektomije;

- uvedena je procedura revakcinacije napuštenih pasa na ulici sa ciljem zaštite zdravlja ljudi i životinja;

- povećani su kapaciteti gradskih prihvatilišta izgradnjom Centra za sterilizaciju u Rakovici;

- od 2008. godine, sprovode se mere pomoći Udruženjima građana koje imaju prihvatilišta za napuštene pse dotiranjem sredstava za nabavku dela hrane i veterinarske nege za određeni broj pasa u prihvatilištima;

- pokrenute su inicijative kod nadležnih organa za osnivanje Policije za životinje, izmene i dopune zakonskih i podzakonskih akata sa ciljem bolje kontrole neodgovornog vlasništva koje čini osnovni uzrok nastajanja napuštenih životinja;

- inicirano je uvođenje lokalne komunalne takse za držanje kućnih ljubimaca i egzotičnih životinja kao mera koju je neophodno sprovesti isključivo radi stimulacije sterilizacije vlasničkih pasa i mačaka sa ciljem kontrole neželjenog potomstva;

- pokrenuta je inicijativa za uvođenje Hitne veterinarsko-medicinske pomoći za životinje;

- pokrenuta je inicijativa za uvođenje SOS telefona za prijavu ugrožavanja dobrobiti životinje, odnosno zlostavljanje životinja;

- uspostavljena je saradnja sa Fakultetom veterinarske medicine u Beogradu za sterilizaciju/kastraciju, vakcinaciju i trajno obeležavanje napuštenih pasa;

- izvršeno je prebrojavanje napuštenih pasa na ulicama Beograda u decembru 2010. godine;

- u saradnji sa beogradskim opštinama radi se na izgradnji novih azila i proširenja kapaciteta postojećih.

Iz gore navedenog jasno je da je, uprkos svemu, postignut napredak u pogledu rešavanja problema nevlasničkih pasa na teritoriji Beograda. S druge strane, imajući u vidu da se sistemskom i sistematskom rešavanju ovog problema pristupilo tek u poslednje dve godine, te da finansijska podrška zbog ekonomske krize i sada nije adekvatna, problem nevlasničkih pasa u Beogradu i dalje postoji. U takvim okolnostima uspehom se može smatrati i to što je bez primene eutanazije, broja pasa na ulicama zadržao okvire stabilizacije populacije i pokazao tendenciju opadanja prirasta. Ovo opravdava uverenje stručne javnosti da će nastavkom primene metoda "ne ubij" i CNR, kao i svih pratećih mera u naredne dve do tri godine moguće očekivati vidljive efekte.

2.2. Problemi u sprovođenju dosadašnje strategije

Uz otežane ekonomske uslove, među glavnim problemima u sprovođenju dosadašnje strategije (a potencijalno i ove nove) su: nepoštovanje važećih zakona, nepostojanje uslova za primenu postojećih zakonskih rešenja, ali i činjenica da su određena zakonska rešenja nedovoljno dobra i da ih treba korigovati.

Ovo se posebno odnosi na:

1. neusklađenost zakonskih propisa i to Zakona o veterinarstvu i Zakona o dobrobiti životinja;

2. centralizacija kontrole oba gore pomenuta zakona u veterinarskoj inspekciji;

3. nepostojanje adekvatnog pravilnika o obeležavanju pasa i mačaka, kao i nedostatak adekvatne kontrole i sankcija prema neodgovornim vlasnicima;

4. neadekvatno propisane mere, prava i ingerencije činilaca kontrole (veterinarska inspekcija, komunalna inspekcija, komunalna policija);

5. nepriznavanje kroz akte postojanja ulične populacije napuštenih životinja a samim tim i nemogućnost adekvatnog evidentiranja, praćenja epizootološke situacije kao i udomljavanja. Ovim je i onemogućeno priključenje pasa i mačaka lutalica jedinstvenoj bazi podataka pri Upravi za veterinu;

6. nepriznavanje postojanja pojedinaca koji žele da se brinu o napuštenim životinjama (staratelji) čime je i onemogućeno pravljenje evidencije o tim licima i o broju i strukturi životinja o kojima se brinu;

7. nedefisanje problema i termina "hordašenja", što predstavlja gotovo nerešiv problem, naročito u urbanim sredinama;

8. opšta nezainteresovanost vlasnika kućnih ljubimaca kako u pogledu zdravstvene zaštite sopstvenih kućnih ljubimaca (vakcinacije, čipovanja, dehelmintizacije, sprečavanja neželjenog parenja), tako i u pogledu zaštite životne sredine. Objašnjenje ova pojave pre svega leži u neefikasnoj kontroli nadležnih organa, u nedostatku ovlašćenja i u preobimnoj proceduri koje je potrebna da bi se adekvatno kaznili neodgovorni vlasnici.

U cilju poboljšanja stanja Grad Beograd je od nadležnog ministarstva tražio i dobio prenos pojedinih nadležnosti, ali je i pored toga jasno da je bitno naći adekvatna sistemska rešenja na nivou čitave države.

2.3. Analiza brojnosti pasa na ulicama Beograda

U cilju sagledavanja tačnog stanja stvari i pripreme ove strategije, urađen je projekat "Određivanje veličine populacije i kategorije pasa lutalica na teritoriji grada Beograda u urbanim i suburbanim područjima".

Na osnovu podataka iz projekta kao i podataka Veterinarske ustanove "Veterina Beograd", jasno se može utvrditi kretanje brojnosti populacije pasa lutalica.

Na osnovu podataka dobijenih kroz projekat "Određivanje veličine populacije i kategorije pasa lutalica na teritoriji grada Beograda u urbanim i suburbanim područjima" iz 2006. godine a pre utvrđivanja "Strategije rešavanja problema pasa lutalica na teritoriji Beograda" na 10. centralnih gradskih opština utvrđen je vetrovatan broj pasa uz predviđen stepen statističke greške od 5% do 10%. Verovatan broj pasa iznosi od 4.400 do 4.600 pasa.

Podaci Veterinarske stanice "Beograd" od 2007. do 2010. godine

Godina	2007.	2008.	2009.	Prosečno na godišnjem nivou
Broj uhvaćenih pasa	5489	3992	3485	4322
Broj eutanaziranih pasa	2569	1049	26	1224
Broj udomljenih pasa	168*	347*	370*	295
Broj sterilisanih pasa	2760	1800	2510	2357
Procenat broja udomljenih - po raznim osnovama - u odnosu na broj uhvaćenih	3.06%	8.69%	10.16%	7.30%

• Udomljavanja su vršena po raznim osnovama i društvima za zaštitu životinja.

Podaci VU "Veterina Beograd" za 2010. godinu

Godina	2010.
Broj uhvaćenih pasa vuvb	4811
Broj eutanaziranih pasa	6
Broj udomljenih pasa	253*
Broj sterilisanih pasa fakultet	1655*
Broj sterilisanih pasa	3891
Procenat broja udomljenih - po raznim osnovama - u odnosu na broj uhvaćenih vuvb	5.25%

• Udomljavanja su vršena po raznim osnovama i društvima za zaštitu životinja.

Bitno je napomenuti da je Veterinarska ustanova "Veterina Beograd" od početka 2010. godine povećala kapacitete hvatanja pasa ali i broj sterilizacija obraćajući posebnu pažnju na dobrobit životinja i dobru veterinarsku praksu. Takođe su u okviru Programa poslovanja uvrštene i nove usluge bez realnog povećanja operativnih kapaciteta.

Uzimajući u obzir sve navedene okolnosti kao i detaljnu analizu tabelarnih prikaza nedvosmisleno se mogu izvesti zaključci koji govore sledeće:

1. Podaci projekta "Određivanje veličine populacije i kategorije pasa lutalica na teritoriji grada Beograda u urbanim i suburbanim područjima" iz 2006. godine, dobijeni su na osnovu matematičke i statističke pretpostavke da je faktički broj pasa na ulicama Beograda u suštini onaj broj životinja koji se može u toku jedne kalendarske godine, primenama mera hvatanja odnosno eutanazije utvrditi.

Logička matrica u skladu sa tabelom - analiza 2005. godine (potpuni podaci).

Na osnovu iznete logičke matrice faktički broj uličnih pasa u 2005. godini, iznosio je 10.396 jedinki na deset centralnih gradskih opština.

Takođe se može zaključiti da je verovatan broj od 4.500 pasa u skladu sa logičkom matricom, na godišnjem nivou, mogao da proizvede više od 4.500 potomaka samo u F1 generaciji.

2. Primenom i sprovođenjem "Strategije rešavanja problema pasa lutalica na teritoriji Beograda" u periodu 2009. i 2010. godine, a potom sprovedenim kontrolnim, preciznim prebrojavanjem pasa, terenskom metodom, na teritoriji 10. centralnih gradskih opština utvrđen je broj od 8.500 pasa, uz primenu eutanazije samo i isključivo u medicinski indikovanim slučajevima.

Logička matrica u skladu sa tabelom - analiza 2010. godine (potpuni podaci).

Na osnovu gore iznete logičke matrice faktički broj uličnih pasa u 2010. godini, iznosio je 8.500 jedinki na deset centralnih gradskih opština.

Takođe se može zaključiti da je procenjen neobrađen broj od 2.954 jedinke pasa u skladu sa logičkom matricom, na godišnjem nivou, mogao da proizvede više od 2.250 potomaka samo u F1 generaciji.

Pošto su metode brojanja koje su dobijene od stručnjaka Evropske unije i Veterinarskog fakulteta odnose na prebrojavanje pasa u urbanim područjima, teže ih je primeniti na suburbana područja, zbog velikih prostranstava i razuđenosti urbanih delova. Iz tih razloga se pristupilo algoritamskoj aproksimaciji koja se odnosi na broj stanovnika, te shodno tome da je 1-2 % napuštenih životinja u odnosu na broj stanovnika. Ako u suburbanim područjima živi 700.000 ljudi, 7.000 je mogući broj napuštenih životinja u tim područjima.

Uzimajući u obzir gore izneto nedvosmisleno se izvodi konstatacije koje kazuju da je:

1. sprovođenjem Strategije rešavanja problema pasa lutalica na teritoriji Beograda, došlo do stabilizacije populacije napuštenih životinja na ulicama sa tendencijom opadanja primenom CNR sistema;

2. primenom NO KILL (bez eutanazije) komponente CNR sistema efekat prirasta populacije pasa u sklopu aktivnog sprovođenja masovne sterilizacije 2010. godine, dao kao rezultat 50% manji prirast napuštenih pasa, što znači da veći broj jedinki koje su napuštene umire, nego što se rađa;

3. priliv pasa od strane neodgovornih vlasnika, na osnovu procene, čini 2/3 od ukupnog broja prirasta iz tačke 2;

4. osim mera koje sprovodi Sekretarijat za komunalne i stambene poslove i Veterinarska ustanova "Veterina Beograd", neophodno sprovesti jasnu kaznenu politiku prema neodgovornim vlasnicima kao i druge mere definisane Strategijom rešavanja problema pasa lutalica na teritoriji Beograda;

5. neophodno povećati kapacitete sa ciljem aktivnijeg obavljanja delatnosti zoohigijene na području ostalih gradskih opština.

Uzimajući u obzir pomenutu analizu kao i neophodnosti intenzivnijeg sprovođenja Strategije rešavanja problema nevlasničkih pasa na teritoriji Beograda, na predlog Komisije za sprovođenje Strategije rešavanja problema nevlasničkih pasa, gradonačelnik grada Beograda je dao saglasnost Zaključkom na Plan sprovođenja hitnih mera u martu 2011. godine (PRILOG).

3. OPŠTI CILJEVI STRATEGIJE

Opšti ciljevi "Strategije za rešavanje nevlasničkih pasa na teritoriji grada Beograda" su:

- Smanjenje populacije pasa i mačaka lutalica,

- Kontrola postojeće populacije pasa i mačaka,

- Zaštita zdravlja ljudi i životinja,

- Promocija odgovornog vlasništva i dobrobiti životinja,

- Poštovanje zakonskih i podzakonskih akata,

- Propisivanje mera stimulacije sterilizacije i obeležavanja vlasničkih životinja radi kontrole populacije,

- Izgradnja novih kapaciteta za smeštaj napuštenih životinja.

3.1. Smanjenje populacije pasa i mačaka lutalica na teritoriji grada Beograda

Smanjenje populacije napuštenih pasa i mačaka na teritoriji grada Beograda je i primarni cilj jedinice lokalne samouprave. Način na koji će se postupati sa napuštenim životinjama je propisan članom 54. Zakona o dobrobiti životinja, ostavlja lokalnoj samoupravi mogućnost da donese Program kontrole i smanjenja napuštenih pasa i mačaka u odnosu na specifičnost sredine.

3. 2. Kontrola postojeće populacije pasa i mačaka na teritoriji grada Beograda

Postojeća populacija pasa i mačaka na ulicama grada u najvećoj meri predstavlja posledicu neodgovornog vlasništva i neodgovornog ponašanja građana i nemanja ekološke svesti o odlaganju organskog otpada (sekundarni izvori hrane). Takođe treba napomenuti da je broj životinja relativan i da je veoma teško odrediti tačan broj stvarno napuštenih, jer postoji veliki broj vlasnika pasa koji svoje kućne ljubimce svesno ili nesvesno puštaju bez kontrole. Ovo doprinosi problemu neželjenog parenja a takođe i povećava broj incidenata u kojima ovi psi učestvuju (povećan broj ujeda pasa). Planom masovne sterilizacije i primenom No kill i CNR strategije, teži se pre svega da se ostvari prvi korak u sprovođenju svake strategije, a to je stabilizacija ulične populacije. U 2010. godini Veterinarska ustanova "Veterina Beograd" je u saradnji sa Veterinarskim fakultetom sterilisala preko 5.500 uličnih životinja, što je doprinelo stabilizaciji ulične populacije.

3.3. Zaštita zdravlja ljudi i životinja

Zaštite zdravlja ljudi i životinja su neraskidivo povezane. Uzimajući u obzir brojna oboljenja koja imaju karakter zoonoza (besnilo, antraks, bruceloza, TBC, kao i brojne ekto i endo parazitoze), neophodno je vršiti sistematske kontrole populacije kako vlasničkih tako i napuštenih životinja. Potrebno je vršiti i permanentne kontrole zelenih površina, pre svega u smislu provere invadiranosti ovih površina jajima i larvama endoparazita. Takođe je neophodno uništavati i insekte koji su vektori raznih oboljenja (krpelji, buve).

3.4. Promocija odgovornog vlasništva i dobrobiti životinja

Imajući u vidu da je odgovorno vlasništvo temelj rešavanja problema napuštenih pasa i mačaka, neophodno je snažnom medijskom kampanjom, edukacijom, ali pojačanim i beskompromisnim merama kontrole i sankcijama, obezbediti smanjenje napuštanja životinja. Kontinuirana akcija u ovom smislu bi doprinela buđenju svesti među vlasnicima životinja, kao i buđenju svesti kod ostalih građana o uzrocima ovog problema.

Terminologija:

1. Vlasnik životinje je pravno ili fizičko lice odnosno preduzetnik koji ima pravo čuvanja, držanja, uzgoja, reprodukcije, korišćenja ili prodaje životinje. Takođe je odgovoran za život i zaštitu zdravlja i dobrobiti životinje.

2. Napuštena životinja je ona koje nema dom ili koja se nalazi izvan njega i lišena je brige i nege vlasnika, odnosno držaoca i koju je on svesno napustio.

3. Dobrobit životinje je obezbeđivanje uslova u kojima životinja može da ispoljava fiziološke i druge potrebe svojstvene vrsti, da ima prostor za smeštaj koji omogućava termičku i fizičku udobnost, da ima socijalni kontakt sa životinjama iste vrste, odnosno da nema neprijatnih iskustava uz odsustvo patnje, stresa, straha i bola.

3.5. Poštovanje zakonskih i podzakonskih akata

Mere kontrole i prinude, kao i zabrane moraju se neizostavno preneti na jedinice lokalne samouprave. Izmenama i dopunama zakonskih i podzakonskih akata mora se dati mogućnost rešavanja problema tamo gde i nastaje, pre svega radi veće efikasnosti i suzbijanja neodgovornog ponašanja.

3.6. Propisivanje mera stimulacije sterilizacije i obeležavanja vlasničkih životinja radi kontrole populacije

Da bi se obuhvatili i adekvatno kontrolisali svi izvori pasa i mačaka lutalica, neophodno je izvršiti stimulaciju sterilizacije i čipovanja vlasničkih pasa i mačaka ne teritoriji lokalne samouprave. Ova mera je predviđena akcionim planom i planom hitnih mera. Nosilac ove akcije je Sekretarijat za komunalne i stambene poslove, a glavni izvođač je Veterinarska ustanova "Veterina Beograd" u saradnji sa Veterinarskim fakultetom predviđena je i mogućnost uključenja i ostalih subjekata koji obavljaju veterinarsku delatnost (privatne stanice, klinike i ambulante).

3.7. Izgradnja novih kapaciteta za smeštaj napuštenih životinja

U cilju smeštanja napuštenih životinja i njihovog adekvatnog tretmana Grad Beograd će raditi na proširenju kapaciteta prihvatilišta, proširenjem postojećih i izgradnjom novih. Prevashodna namena prihvatilišta je smeštaj i tretman napuštenih životinja do njihovog udomljavanja, reudomljavanja ili do njihove prirodne smrti. Dosadašnji kapaciteti su se pokazali i kao nedovoljni ali i kao neadekvatni, jer ne odgovaraju savremenim izazovima u ovoj oblasti.

4. SPECIFIČNI CILJEVI STRATEGIJE

4.1. Evidentiranje svih vlasničkih pasa i mačaka na teritoriji grada Beograda, evidentiranje svih napuštenih pasa i mačaka, kao i formiranje jedinstvene baze podataka u sklopu baze Uprave za veterinu (vet up)

Svrsishodnost jedne sveobuhvatne, ažurne, i dinamički promenljive baze podataka kako vlasničkih tako i napuštenih životinja, nezamenljivi je i osnovni činilac rešavanja ovog problema, kako u Beogradu tako i na teritoriji cele Republike Srbije. Nemoguće je primeniti parcijalno rešenje iz sledećih razloga:

1. migracije (vlasnici, migracije napuštenih životinja),

2. neadekvatno sprovođenje kontrole, sankcionisanja, te centralizacija nadležnosti,

3. nepoštovanje pozitivnih pravnih propisa,

4. permanentna zloupotreba i zlostavljanje životinja (šverc, kupoprodaja, trovanja).

Formiranje komisije koja bi uključila u svoj rad Ministarstvo poljoprivrede, Grad Beograd i Stalnu konferenciju gradova, doprinelo bi uniformisanom i lakšem donošenju svih odluka relevantnih za ovu problematiku.

4.2. Uvođenje u pravni status staratelja uličnih životinja

Termin staratelj bi podrazumevao pravno ili fizičko lice koje ima prebivalište na teritoriji grada Beograda, a koje napuštenim životinjama na teritoriji gde živi obezbeđuje ishranu i veterinarsku negu i koji kontinuirano prati stanje populacije napuštenih pasa i mačaka na svojoj teritoriji.

Ovakvo definisanje, kao i izrada jedinstvenog registra staratelja bi u mnogome olakšala kontrolu napuštene populacije, kao i njihovo kretanje u okviru areala, što bi smanjilo problem nekontrolisanih čopora, a dovelo bi da lakšeg i bržeg uočavanja novopridošlih jedinki.

4.3. Uvođenje i naplata lokalne komunalne takse za držanje kućnih ljubimaca

Odgovornost vlasnika životinja predstavlja jedan od ključnih preduslova za smanjenje populacije napuštenih životinja. Sa tim u vezi neophodno je da vlasnici kućnih ljubimaca jednim delom učestvuju i u finansiranju rešenja ovog problema. Lokalna komunalna taksa bi bila definisana u odnosu na status životinje i pre svega bi se obraćala pažnja na to da li je životinja sterilisana ili nije. Ovakva mera bi pre svega uticala na to da se vlasnici opredele na meru sterilizacije svog psa ili mačke. što bi direktno pomoglo smanjenju neželjenog parenja, i stvaranju neželjenog potomstva.

Sredstva od naplate komunalne takse bi se isključivo koristila u svrhu sprovođenja strategije.

4.4. Izgradnja ekoloških zona odnosno parkova za pse

U cilju što kvalitetnijeg sprovođenja Strategije, a imajući u vidu veliku populaciju vlasničkih pasa, kao i imperativne odredbe zakona o dobrobiti životinja, neophodno je obezbediti mesta na kojima će se psi slobodno kretati. Pod slobodnim kretanjem se podrazumeva istrčavanje pasa bez povodnika i korpe. Bitno je naglasiti i zdravstveni aspekt ovakvih parkova jer će u mnogome biti olakšana kontrola zagađivanja zelenih površina. Na ovakvim lako kontrolisanim površinama će biti olakšano sprovođenje mera dezinfekcije i dehelmintizacije.

4.5. Izrada akcionog plana, odnosno programa kontrole smanjenja populacije pasa i mačaka lutalica

Na osnovu strateških ciljeva i saglasno elementima koji su navedeni u ovoj Strategiji doneće se Program kontrole i smanjenja populacije pasa i mačaka lutalica na teritoriji grada Beograda.

Program koji usvaja Grad Beograd biće zasnovan na CNR strategiji koja podrazumeva kastraciju napuštenih životinja i njihovo trajno obeležavanje.

4.5.1. Program CNR strategije

Program za ograničavanje brojnosti populacije uličnih pasa i mačaka zasnovan na CNR (Catch-neuter-release)

Procenjuje se da čak 75% svetske populacije pasa nema vlasnika, a slična je situacija i s mačkama. Mnoge države susreću se s problemom ograničavanja njihove brojnosti, a prilikom izrade programa mora da uzima u obzir ne samo zdravlje građana nego i dobrobit životinja.

Svetska organizacija za zdravlje životinja (OIE)1 preporučuje da programi kontrole brojnosti populacije uličnih životinja moraju da se zasnivaju na humanim metodama, pre svega sterilizaciji/kastraciji.

Strategija "Uhvati-steriliši-pusti" (CNR, catch-neuter-release) je metod koji je uveden kao humana alternativa eutanaziji, a za ograničavanje brojnosti populacije uličnih pasa i mačaka. U Sjedinjenim Američkim Državama metod je zaživeo u kasnim osamdesetim i ranim devedesetim godinama, na nivou opština. U novije vreme ovaj metod se primenjuje u istočnoevropskim zemljama (Rumunija, Bugarska), mediteranskim (Grčka), Malti, Španiji, u Južnoj Americi (Argentina), u Africi (Sijera Leone), te azijskim državama (Tajvan, Šri Lanka, Bali, Tajland, Indija, Nepal, Butan)...

Program koji podrazumeva sterilizaciju/kastraciju i vakcinaciju nakon čega se ulične životinje vraćaju na stanište gde nastavljaju da žive pod zaštitom staratelja pokazao je rezultate u navedenim državama. Zbog dinamike populacije neophodno je da se 70% pasa u određenom geografskom području steriliše u roku od šest meseci. Sa 75% sterilisanih jedinki, stopa rasta populacije postaje nula, nakon čega se broj pasa polako i prirodno smanjuje.

Studija Tanje Manhart2 o primeni CNR strategije za ulične pse i mačke na Rodosu pokazuje da dosledna primena ove strategije (uz suzbijanje uzroka problema-neodgovornog vlasništva, edukaciju i podršku medija) daje pozitivne rezultate smanjivanjem stope rasta ulične populacije. Nakon sterilizacije, sve životinje su obeležene, vakcinisane, uslikane i registrovane. Građani mogu da prijave dolazak novih jedinki, nakon čega i one ulaze u program. Grčki zakon o dobrobiti životinja nalaže lokalnim vlastima da sprovode programe za humano rešavanje problema koji se zasnivaju na sterilizaciji (član 12). Ukoliko ih ne sprovode, kažnjava ih resorno ministarstvo. U nekim mestima programe još uvek sprovode organizacije za zaštitu životinja.

TNR se sprovodi u svim navedenim državama, a u SAD se primenjuje u mnogim opštinama. Pošto se mačke hvataju u zamke, strategija se naziva TNR (trap-neuter-release). Nakon sterilizacije, mačke dobijaju vakcine protiv besnila i zaraznih bolesti, a nakon oporavka se vraćaju na prvobitna staništa. Obeležavaju se odsecanjem vrha uveta.

Različite studije dokazuju efektivnost TNR u slučaju mačaka3,4,5 a studija koju su 2004. godine sproveli veterinari iz Konekikata pokazuje da je u oblastima u kojima se sprovodi TNR za dve godine smanjen broj uličnih mačaka za 36% i da je jedna trećina kolonija mačaka nestala, dok se u istom periodu u oblastima u kojima nije sprovođena TNR populacija uvećala za za 47%.6

U praksi se TNR pokazala kao uspešna u mnogim opštinama u SAD koje je sprovode. Zbog toga je odnedavno Nacionalno udruženje za kontrolu životinja (National Animal Control Association, NACA) počelo da podržava TNR. Predsednik te organizacije je objasnio da mnoge opštine smatraju da je ovakav način postupanja s uličnim mačkama uspešniji od hvatanja i uspavljivanja, te da je jeftiniji i ima podršku privatnog sektora.7

Lišavanje života nije efikasno sredstvo za kontrolu besnila8, niti za dugoročno smanjivanje broja uličnih životinja. Postoji više razloga protiv masovne eutanazije kao metoda za rešavanje problema. Ubijanje uličnih pasa i mačaka ne može da dovede do rešavanja problema, jer se ne rešava uzrok problema - neodgovorno vlasništvo, pa bi nedugo nakon uklanjanja svih uličnih životinja ulice ponovo bile preplavljene nesterilisanim i nevakcinisanim jedinkama. Otpor eutanaziji pruža i lokalna i šira društvena zajednica jer se radi o nehumanom postupanju s osećajnim bićima dok istovremeno postoji humana alternativa.

Zastupnici CNR/TNR strategije ističu da je ovaj metod za ograničavanje populacije uličnih životinja delotvorniji od lišavanja života, jer kad se uklone sve životinje s jedne teritorije, plodne životinje iz okolnih oblasti će početi da naseljavaju datu oblast u kojoj postoje skloništa i hrana i počeće da se razmnožavaju.

S druge strane, sterilisane životinje vraćene na prvobitna staništa ne mogu da se razmnožavaju, i čuvaju teritoriju, sprečavajući dolazak nesterilisanih životinja. Broj jedne populacije smanjuje se i udomljavanjem, eutanazijom neizlečivo bolesnih i teško povređenih životinja, a s vremenom se smanjuje zbog umiranja. Brojnost populacije može da se kontroliše ako se pridošlice sterilišu pre nego što počnu da se razmnožavaju. Kastriranjem pasa mužjaka dolazi do smanjivanja agresivnosti koja u vreme parenja izaziva probleme građanima i kada može da dođe do ujedanja. Ženke su nakon sterilizacije u boljem zdravstvenom stanju jer nisu neprestano izložene rađanju neželjenih mladunaca i borbi za njihov opstanak.

Izgradnja azila ne može sama po sebi da reši problem uličnih životinja dugoročno. U stvari, može i da ga pogorša, jer bi vlasnici mogli da počnu masovno da dovode svoje ljubimce u azile, a staratelji ulične životinje o kojima su dotad brinuli. Projekti izgradnje centara za udomljavanje su prilično skupi i potrebno je mnogo vremena za realizaciju, a oni takođe ne rešavaju uzrok problema, nego se bave njegovim posledicama.

Treba imati na umu kolika sredstva su potrebna za izgradnju azila i doživotnu brigu o svim psima koji bi živeli u njima. Pored hrane, potrebno je da se leče, vakcinišu, o njima mora da brine mnogobrojno osoblje, psi moraju da budu pod nadzorom sve vreme jer u azilima često dolazi do tuča među psima i međusobnog ubijanja. Kolektivni smeštaj je neprestani izvor zaraze, kvalitetno lečenje nakon nekog vremena postaje nemoguće, kvalitet života rapidno opada, a uz sve to postoji konstantni pritisak da azili prime nove pse. Azili u jednom trenutku postaju mesto patnje životinja i stresa za zaposlene, a eutanazija postaje jedino rešenje.

Edukacija pre svega treba da podstiče veću odgovornost vlasnika pasa i mačaka da bi se smanjila učestalost napuštanja kućnih ljubimaca, ali ona mora da se bavi i drugim pitanjima poput prevencije ujeda (program Plavi pas za najmlađe i slično), brige o psima (konkretne poruke da životinje ne smeju da se napuštaju jer imaju osećanja; uputstva o nezi, potrebama, koristi od sterilizacije), ponašanja pasa. Edukaciju treba da sprovode stručnjaci, ali treba uključiti i organizacije za zaštitu životinja, veterinare, škole i medije. Verovatno će biti potrebno da se odredi koordinator tog programa.

Veterinari i studenti veterine moraju da budu obrazovani u smislu rešavanja problema uličnih životinja. Oni moraju da poznaju metode za ograničavanje brojnosti ulične populacije, teme u vezi sa zdravljem stanovništva, metode kontrole reprodukcije, metode eutanazije, a naročito moraju da usvoje tezu o odgovornom vlasništvu kako bi je prenosili svojim klijentima i moraju da znaju kako da se uključe u rešavanje problema, i kako da imaju koristi od promovisanja odgovornog vlasništva koje uključuje i redovnu veterinarsku negu.

U cilju edukovanja stanovnika treba organizovati seminare i lekcije u školama; štampati letke i brošure namenjene određenim ciljnim grupama; podizati svest građana putem štampe, bilborda, radija i televizije; organizovati tribine (na primer u mesnim zajednicama).

Rezultati uporne primene programa za edukaciju postaju vidljivi na tri nivoa: građani usvajaju znanja i veštine; menjaju se stavovi; dolazi do promene u ponašanju prema životinjama.

Kada se u jednoj društvenoj zajednici sprovodi CNR strategija u kombinaciji s edukacijom građana, psi se hvataju, leče, sterilišu i vraćaju na svoja staništa, građani postaju svesni dobrobiti životinja i humanih metoda za ograničavanje brojnosti uličnih životinja. Širenje bolesti se na taj način drži pod kontrolom, zbog čega građani počinju manje da se plaše pasa i lakše prihvataju povratak zdravih pasa u svoje zajednice. Uz efikasne humane programe za ograničavanje brojnosti uličnih pasa, oni bi mogli da budu zdravi i prihvaćeni u svojim zajednicama, ali su često žrtve zlostavljanja. Stoga je pored edukacije potrebna i efikasna primena zakonskih propisa i kazni predviđenih zakonom.

_________________
1 OIE - Svetska organizacija za zdravlje životinja, World Organisation for Animal Health, zadržala je akronim OIE iz 1924. (od ranijeg naziva Office International des Epizooties). OIE razvija standarde kroz rad stručnjaka i ad hoc grupa koji pišu preporuke koje se između ostalog tiču i dobrobiti životinja, ističući da je zdravlje životinja ključna komponenta dobrobiti životinja. OIE savetuje direktore Uprava za veterinu iz 174 države. Srbija je član OIE.
2 Tanja Mannhart, A catch-neuter-release project for free-roaming dogs and cats in Rhodos, Greece: Problem analysis and effectiveness of the srategy, Doktorska disertacija na Veterinarskom fakultetu Univerziteta u Bernu, 2007
3 Julie K. Levy, DVM, PhD, DACVIM David W. Gale Leslie A. Gale, BS, Evaluation of the effect of a long-term trap-neuter-return and adoption program on a free-roaming cat population, Journal of the American Veterinary Medical Association, January 1, 200, Vol. 222, No. 1
4 Kathy L. Hughes; Margaret R. Slater, Implementation of a Feral Cat Management Program on a University Campus, Journal of Applied Animal Welfare Science, Volume 5, Issue 1 January 2002
5 Zaunbrecher KI, Smith RE, Neutering of feral cats as an alternative to eradication programs, J Am Vet Med Assoc. 1993 Aug 1;203(3)
6 Michael K. Stoskopf and Felicia B. Nutter, Analyzing approaches to feral cat management-one size does not fit all, JAVMA, Vol 225, No. 9, November 1, 2004
7Taking a Broader View of Cats in the Community: NACA feral cat policy moves toward management, Animal Sheltering September/October 2008, p. 8
8Nema dokaza da ubijanje životinja smanjuje incidencu besnila, a postoji mogućnost da bi masovno hvatanje i ubijanje moglo da dovede do migracije preživelih jedinki na nove teritorije, što bi zapravo povećalo rizik od širenja besnila.

Zaključak

Održiva strategija za ograničavanje brojnosti populacije uličnih pasa i mačaka uključuje:

- sterilizaciju/kastraciju uličnih i vlasničkih životinja,

- vakcinaciju,

- registraciju svih kućnih ljubimaca i uličnih životinja koje su prošle program,

- edukaciju građana, veterinara, i svih koji su uključeni u program,

- pravnu regulativu.

Nakon sterilizacije, ulični psi i mačke se obeleženi i vakcinisani vraćaju na prvobitno stanište. Ne razmnožavaju se i čuvaju teritoriju od doseljavanja nesterilisanih jedinki. Njihov broj se nakon nekog vremena stabilizuje, a zatim počinje da se smanjuje. Staratelji ih hrane, obezbeđuju im sklonište, organizuju lečenje i vakcinaciju.

Ponekad se kao glavni razlog sklanjanja pasa s ulice navode veliki izdaci grada/opština zbog plaćanja odšteta za ujede. U svim gradovima moraju da se oforme komisije koje procenjuju zahteve za odštetu, kriterijumi za plaćanje odštete moraju maksimalno da se pooštre, a iznosi koji se isplaćuju maksimalno umanje. Deca moraju od šeste godine života da prolaze kroz programe edukacije u kojima uče da ne smeju da izazivaju ulične pse na bilo koji način.

Smeštanje svih uličnih životinja u azile ne bi dovelo do rešavanja problema jer je ekonomski neodrživo i zato što se ne rešava uzrok problema - neodgovorno vlasništvo, pa bi ubrzo ulice nastanili novi napušteni kućni ljubimci. Postoji i težnja da se psi i mačke smeste u azile kako bi se zaštitile od zlostavljanja na ulici. U Srbiji se u praksi dosad pokazalo da takva težnja dovodi do stvaranja (privatnih) azila u kojima živi više od 500 životinja u krajnje nehumanim uslovima, izložene ogromnom stresu i svim mogućim bolestima.

Program za ograničavanje brojnosti uličnih pasa i mačaka koji se zasniva na CNR jedini može da ostvari rezultate u praksi, u kombinaciji s izgradnjom mini azila za smeštanje starih i slabih životinja čiji je opstanak na ulici ugrožen, kao i pasa koji zbog ujeda moraju da se uklone s ulice.

Program zasnovan na CNR mora da se sprovodi dosledno i uporno. Sve sterilisane životinje moraju da se vraćaju na stanište odakle su uzete. Potrebna je podrška medija koji će da promovišu program i osiguraju podršku građana koji mogu da pomognu službi zoohigijene da pronađu i uhvate pse i mačke koji se kriju i zbog toga ne mogu da budu sterilisani.

Nadležne službe i veterinari moraju da promovišu odgovorno vlasništvo. Veterinari su veoma važan činilac u procesu rešavanja problema uličnih životinja i oni moraju da budu edukovani u tom smislu. Oni mogu da utiču na vlasnike pasa i mačaka da se odgovorno ponašaju prema njima i da ih sterilišu, vakcinišu i obeleže. Takođe, veterinari treba da obaveštavaju građane o zakonskim odredbama jer su u direktnom kontaktu s njima. Privatne ordinacije treba podsticati da povremeno obavljaju besplatne sterilizacije, ili po nižim cenama, jer će na taj način da doprinesu rešavanju problema, a s druge strane i sami će ostvariti korist jer će to biti jedan vid reklame za njihove ordinacije.

Edukacija može da se sprovodi na najrazličitije načine: volonteri mogu da organizuju akcije u kojima bi išli od kuće do kuće, delili informativni materijal o sterilizaciji i razgovarali s građanima. Informativni materijali moraju da budu dostupni i u svim veterinarskim ordinacijama. Na staratelje koji hrane ulične životinje treba apelovati da vode brigu o higijeni. Ostaci hrane moraju da se očiste jer privlače insekte i glodare i izazivaju ljutnju drugih građana.

Obavezna registracija svih pasa i mačaka mora da se dosledno sprovodi. Republički registar ne predviđa mogućnost registracije obeleženih uličnih pasa i mačaka i zato moraju da se ustanove legalni gradski registri u kojima će se voditi evidencija o njima. Uprava za veterinu može da usvoji specijalne propise koji bi se odnosili na prelazni period, jer je veoma važno da programi za ograničavanja brojnosti populacije uličnih pasa i mačaka budu legalni.

Uz sve navedeno, eutanazija mora da se sprovodi isključivo u skladu sa zakonom (Zakon o dobrobiti životinja, član 15).

Međunarodne organizacije za zaštitu životinja mogu da budu uključene u realizaciju programa finansiranjem programa, doniranjem opreme i organizovanjem obuke za veterinare.

Ovakve programe podržavaju vodeće međunarodne organizacije za zaštitu životinja WSPA (The World Society for the Protection of Animals), RSPCA (Royal Society for the Prevention of Cruelty to Animals International), IFAW (International Fund for Animal Welfare), HSI (Humane Society International), te Svetsko udruženje veterinara male prakse (World Small Animal Veterinary Association) i Alijansa za kontrolu besnila (The Alliance for Rabies Control).

5. ZAKLJUČCI I PRAVCI REALIZACIJE

Javni interes za dobrobit životinja sve više raste i sve je prisutniji u svetu, kao i u našem društvu. Ovakav trend inspiriše brojne rasprave i diskusije o dobrobiti životinja kao i o načinima i problemima koji se javljaju pri rešavanju problema napuštenih životinja. Činjenično i naučno znanje u ovoj oblasti mora podržavati i objašnjavati etičke odluke, a naročito potrebu za razumevanjem afektivnih stanja životinja(problem interakcije sa ljudima) i njihovih potreba u odnosu na okruženje u kome se kreću i nalaze. Dobrobit životinja je kurs kojim treba da se rukovodimo u primenjivanju metoda za rešavanje problema napuštenih životinja . Stavovi koje treba odbraniti a koji se tiču dobrobiti životinja, zahtevaju naučno znanje o biologiji životinja, da bi se omogućilo što bliže određenje njihovih fizioloških , zdravstvenih i psiholoških potreba, kao i da bi se što bolje rešili problemi i pitanja njihovog uticaja na životnu sredinu i zdravlje ljudi.

Nosioci rešenja u ovoj oblasti treba pre svega da budu veterinari, koji će donositi programe i davati stručna mišljenja, a zatim i svi državni i javni činioci, koji svojim radom i istupanjem mogu doprineti uspešnom rešenju ovog problema.

Ovakvim pristupom naše društvo se svrstava u red razvijenih zemalja, koje na naučnoj osnovi pristupaju rešenju problema napuštenih životinja. Donošenjem Zakona o dobrobiti životinja (jun 2009), počelo je i primenjivanje odredbi koje bliže određuju načini rešavanja ovog problema, ali se takođe i po prvi put kod nas zakonski regulišu mnoga pitanja koja su bila predmet rasprava među stručnjacima, kao i među zainteresovanim stranama (nevladine organizacije, građani...). Zakon o dobrobiti životinja, nesumnjivo, donosi precizne odrednice za postupanje lokalnih samouprava, koje su po Zakonu o veterinarstvu obavezne da donesu programe za rešavanje problema pasa lutalica, ograničavajući eutanaziju i njenu upotrebu samo na slučajeve kada je životinja povređena, neizlečivo bolesna, telesno deformisana ili na drugi način patološki onesposobljena, tako da oporavak nije moguć (član 15). Eutanazija je do donošenja Zakona o dobrobiti životinja, kod nas bila jedini način kontrole populacije napuštenih pasa i mačaka, mada su analize Svetske zdravstvene organizacije (VHO) pokazale da je takav metod kontrole populacije jedini koji je nesiguran i koji ne donosi rezultate. Ovakav pristup nije doneo očekivane rezultate, pa je tako i Strategija koju je doneo Grad Beograd 2006. godine pokazala da eutanazijom i manjim procentom sterilizacije pasa nije došlo do smanjenja populacije napuštenih životinja i njene stabilizacije u okvirima zadatim strategijom.

5.1. Nosioci programa realizacije

U sprovođenju strategije koja će biti usklađena sa svim novim zakonima i podzakonskim aktima, najveći problem koji se postavlja pred nosioce i izvršioce ovog programa je edukacija, koju treba sprovesti u svim slojevima društva. Nosioci programa realizacije (stakeholders) su sledeći:

1. Vlada Republike Srbije - koja preko svojih ministarstava i državnih uprava (Ministarstvo poljoprivrede, Uprava za veterinu, Ministarstvo za zaštitu životne sredine, Ministarstvo zdravlja), mora da donese odgovarajuće zakonske i podzakonske akte koji se odnose na ovu oblast, i da odredi pravce realizacije koji će se odnositi i primenjivati na celokupnoj teritoriji republike. Takođe, po našim zakonima, uloga republike je nezamenljiva u kontroli sprovođenja zakona i podzakonskih akata iz ove oblasti.

2. Lokalna samouprava - koja je u obavezi da donese programe i akcione planove za rešavanje problema napuštenih životinja. I ovom prilikom treba istaći da se ovi programi ne odnose samo na napuštene pse i mačke, već i na papkare i kopitare i ostale životinje, koje mogu biti napuštene (na primer egzote). Takođe lokalne samouprave su u obavezi da izgrade i prihvatilišta za ove životinje.

3. Veterinarske organizacije i udruženja - pre svega Veterinarski fakultet, Veterinarska komora, udruženja i asocijacije privatnih veterinara i praktičara, koji treba da pruže stručnu i edukativnu potporu sprovođenju ovih programa.

4. Privatna prihvatilišta za napuštene životinje - koja pružaju potporu lokalnim vlastima u povećanju kapaciteta prihvatilišta uvećavajući mogućnost sklanjanja napuštenih životinja sa ulica, uz poštovanje svih zakonskih normi i propisa iz oblasti dobrobiti životinja.

5. Nevladine organizacije i udruženja - moraju imati jednu od ključnih uloga u rešavanju problema napuštenih životinja. Njihove aktivnosti pre svega moraju biti usmerene na predlaganje donošenja novih akata iz ove oblasti, kao i na saradnju sa državnim organima i donosiocima zakona. Takođe uloga nevladinih organizacija mora biti usmerena u pravcu popularizacije udomljavanja, i na edukaciju stanovništva pri sprovođenju strategije. Nevladine organizacije imaju i nezamenljivu ulogu u kontroli rada državnih organa.

6. Akademska javnost i stručni edukatori - takođe su jedan od bitnih faktora za realizaciju ovih programa. Akademska javnost i stručni edukatori moraju pre svega oformiti javno mnjenje i uputiti ga, na naučno popularni način, u ovu problematiku, tako da svi imaju pred sobom jasnu sliku načina i smernica rešavanja problema napuštenih životinja. Ovo bi u mnogome olakšalo sprovođenje strategije i smanjilo bi otpore, a poboljšalo kvalitet života kao ljudi, tako i životinja, što bi incidentne situacije (ljudi-životinje) svelo na minimum.

7. Državni i lokalni mediji - moraju imati najistaknutiju ulogu u edukaciji stanovništva, i svojim pozitivnim stavom doprineti popularizaciji strategije, popularizaciji teme o dobrobiti životinja i nizom tematskih ali i naučno popularnih emisija promeniti i usmeriti javno mnjenje u smislu sprovođenja strategije.

8. Nosioci javnih funkcija i javne ličnosti - moraju svojim primerom pokazati zalaganje u sprovođenju strategije i edukativno delovati na stanovništvo. Identifikacija sa javnim ličnostima, će sigurno ubrzati promenu javnog mišljenja a time ubrzati i sprovođenje strategije.

9. Vlasnici kućnih ljubimaca i vlasnici životinja - izuzetno su važna kategorija u sprovođenju strategije, jer svojim delovanje u mikro (lokalnoj) sredini mogu doprineti da strategija bude brže prihvaćena.

5.2. Zaključci

Pred sobom imamo oblast, koja je dugo vremena bila bez zakonskih odrednica i kao problem dugo ignorisana u našem društvu. Ako znamo da su prvi zakoni o dobrobiti životinja nastali na tlu Amerike još u devetnaestom veku, a na tlu Evrope i ranije u vidu dokumenata lokalnih gradova-država i nekih oblasti, lako ćemo shvatiti da je odnos prema životinjama bio dugo pravno neregulisan u našoj zemlji što za posledicu i ima današnje stanje. Takođe, zakoni koji su doneseni poslednjih godina, pokazuju znatan nesklad, i veoma često u nekim rešenjima ostaju nedorečeni. Veliku ulogu u sadašnjem stanju ima i opšta nezainteresovanost državnih činilaca u sprovođenju zakona i sporost u donošenju i implementaciji podzakonskih akata. Problem koji je prenesen lokalnim samoupravama je teško rešiv iz nekoliko ključnih razloga:

A) Evropski zakoni i naš zakon o veterinarstvu su ukinuli postojanje nekada državnih veterinarskih stanica koje su mogle da budu nosioci ovog posla. Lokalne samouprave su se samim tim našle u nerešivom problemu, jer sprovođenje strategije iz ove oblasti kao i zoohigijenske mere, mogu po zakonu da sprovode jedino veterinari.

B) Nepostojanje ingerencija lokalnih samouprava u oblasti kontrole vlasničkih životinja koje su izvor napuštenih pasa i mačaka. Kontrolu po zakonu isključivo sprovodi veterinarska inspekcija.

V) Nekonzistentnost baze podataka (vetup), u koju je za sada, nemoguće ubaciti i čipovane a napuštene životinje. Takođe, na teritoriji grada Beograda, registrovano je svega 80.000 vlasnički pasa. Analize VHO i OIE pokazuju da je broj kućnih ljubimaca 20% od broja stanovnika. Prostom matematikom dolazimo do podatka da je u gradu Beogradu, koji ima oko dva miliona stanovnika, verovatan broj kućnih ljubimaca oko 400.000. Ovaj nesklad je osnovni uzrok nesankcionisanog napuštanja pasa i mačaka i nemogućnosti kontrole u ovoj oblasti.

G) Podzakonski akti o obeležavanju životinja još uvek dozvoljavaju promet neobeleženih pasa i mačaka, i dozvoljavaju njihovo obeležavanje tek nakon tri meseca starosti. Potrebno je doneti nove podzakonske akte koji će regulisati ovu oblast kao i rad Srpskog kinološkog saveza, koji još uvek izdaje rodovnike bez broja čipa.

5.3. Pravci realizacije strategije

Pravci realizacije strategije se mogu svrstati u dve osnovne kategorije:

1. Opšti - sprovođenje strategije i postizanje optimalne populacije pasa i mačaka lutalica na ulicama (dve do dve i po hiljade) uz rigoroznu kontrolu vlasničkih pasa i mačaka

2. Posebni - koji definišu određene ciljeve i mere, kao i mehanizme kontrole, koji će pomoći sprovođenje strategije. Pravci posebnih mera su sledeći:

- uspostavljanje odgovornog vlasništva kao imperativa, i kontrola reprodukcije vlasničkih pasa i mačaka,

- izgradnja azila i njihova ekonomska održivost,

- edukacija stanovništva,

- uvođenje taksi, kao načina finansiranja programa lokalnih samouprava,

- saradnja sa nevladinim organizacijama,

- medijske kampanje,

- kontrola parazitoza,

- kontrola sterilisanih i nesterilisanih pasa i mačaka (vlasničkih i napuštenih),

- kontrola vlasničke populacije (obeležavanja), registracija vlasnika (jedinstvena baza),

- kontrola resursa izvora hrane,

- mogućnost kontinuirane ishrane napuštenih životinja,

- uspostavljanje kategorije staratelja.

6. SPROVOĐENJE I PRAĆENJE REALIZACIJE STRATEGIJE

Strategiju prati i vrši nad njom nadzor Sekretarijat za komunalno-stambene poslove, dok je direktni izvršilac VUVB.

Operativne mere iz ove oblasti donosi Komisija za sprovođenje strategije koja je formirana zaključkom gradonačelnika.

Ovu strategiju objaviti u "Službenom listu grada Beograda".