PRAVILNIKO MONITORINGU RADIOAKTIVNOSTI("Sl. glasnik RS", br. 97/2011) |
Ovim pravilnikom se uređuju način i uslovi sistematskog ispitivanja radioaktivnosti u životnoj sredini i u životnoj sredini u okolini nuklearnog objekta.
Navedeni izrazi, u smislu ovog pravilnika, imaju sledeće značenje:
1. radioaktivni efluenti su gasovi, pare, aerosoli, tečnosti i dr. ispušteni iz nuklearnog objekta pri normalnom režimu rada ili u slučaju vanrednog događaja, a koji sadrže radionuklide nastale u njemu;
2. emisija je ispuštanje radioaktivnih efluenata iz nuklearnog objekta u određenom periodu. Podaci o emisiji, koji se utvrđuju na mestu ispuštanja, sastoje se od podataka o aktivnostima svih značajnih radionuklida sadržanih u efluentima u tom periodu;
3. sadržaj radionuklida u životnoj sredini su pojedinačne specifične aktivnosti (Bq kg-1, Bq m-3, Bq l-1, Bq m-2) svih značajnih radionuklida u određenim sredinama, na određenim lokacijama u životnoj sredini, koje su prouzrokovane emisijom;
4. kritična grupa stanovnika je reprezentativna grupa stanovnika na određenoj lokaciji u okolini nuklearnog objekta za koje je procenjeno da mogu biti izloženi jonizujućem zračenju usled rada nuklearnog objekta, a određuje se primenom matematičkog modela;
5. autorizovana granična doza zračenja je granična vrednost efektivne doze za pojedinca ili za kritičnu grupu stanovnika, koju su prihvatili nadležni organi kao optimalnu za pojedini nuklearni objekat, a koja je po pravilu niža od granice efektivne doze propisane za pojedince iz stanovništva;
6. okolina nuklearnog objekta je područje koje počinje od fizičke granice nuklearnog objekta i prostire se do udaljenosti određene izveštajem o nuklearnoj sigurnosti za svaki nuklearni objekat;
7. merna metoda je opšti opis logičkog sleda operacija koje se koriste pri merenju;
8. specifične metode određivanja sadržaja radionuklida podrazumevaju merenja aktivnosti propisno etaloniranim alfa, beta i gama brojačima, odnosno odgovarajuće etaloniranim spektrometrima, uzoraka koji su prethodno pripremljeni, radiohemijskom ili drugom standardnom metodom;
9. nespecifične metode merenja su metode na osnovu kojih se određuje ukupna alfa, beta ili gama aktivnost ispitivanog uzorka;
10. uzorak, zbirni uzorak je reprezentativni deo vazduha, vode, zemljišta ili drugog materijala koji se, radi analize, uzima na mernom mestu u određenom vremenskom intervalu i na način određen ovim pravilnikom. Uzorci mogu biti trenutni i zbirni. Trenutni uzorak je uzorak jednokratno uzet od materijala koji se analizira. Zbirni uzorak je uzorak uzet u poznatom vremenskom intervalu ili skup pojedinačnih uzoraka koji su uzeti u poznatom vremenskom intervalu;
11. uzorkovanje je proces uzimanja uzorka;
12. bioindikatori su biljni ili životinjski organizmi koji u posmatranoj životnoj sredini koncentruju određene hemijske elemente ili jedinjenja i reaguju na promene njihovih koncentracija u životnoj sredini.
Ostali izrazi koji se koriste u ovom Pravilniku imaju značenja utvrđena u članu 3. Zakona o zaštiti od jonizujućeg zračenja i o nuklearnoj sigurnosti.
Sistematsko ispitivanje radioaktivnosti u životnoj sredini (u daljem tekstu: monitoring radioaktivnosti) izvodi se tako da se uzmu u obzir svi mogući putevi izlaganja stanovništva jonizujućim zračenjima, koje nastaje zbog spoljašnjeg ozračivanja, inhalacije i ingestije.
Monitoring radioaktivnosti obuhvata merenja koncentracije radionuklida koji značajno doprinose dozi, radi procene nivoa i kontrole izlaganja stanovništva jonizujućim zračenjima.
Merenja u okviru monitoringa radioaktivnosti vrše se tako, da je omogućeno praćenje promena radioaktivne kontaminacije životne sredine i spoljašnjeg zračenja sa vremenom.
U okviru monitoringa radioaktivnosti sakupljaju se podaci koji su potrebni za interpretaciju rezultata merenja radioaktivnosti i procenu doze, kao što su podaci o količini padavina i drugi meteorološki podaci o protoku tekuće vode, količini distribuirane vode za piće i drugo.
Rezultati monitoringa radioaktivnosti moraju biti vrednovani i pripremljeni tako da se mogu upotrebiti za procenu izloženosti stanovništva jonizujućim zračenjima iz životne sredine, za praćenje promena izloženosti stanovništva jonizujućim zračenjima iz životne sredine i za donošenje odluka o potrebi preduzimanja mera zaštite u slučaju povećanja radioaktivnosti u životnoj sredini.
Određivanje sadržaja radionuklida u uzorcima iz životne sredine vrši se metodom gamaspektrometrije i specifičnim metodama.
Samo, za merenja prilikom intervencije u slučaju akcidenta ili u slučaju kada je poznat radioizotopski sastav koji se, pri tome, ne menja sa vremenom, dozvoljeno je korišćenje nespecifičnih metoda i metoda gamaspektrometrije niske rezolucije.
Pojedine vrste merenja, kao što je merenje nivoa spoljašnjeg zračenja se vrše automatskim mernim sistemima.
Sakupljanje i priprema uzoraka obavlja se tako da se gubitak radionuklida prilikom sakupljanja i pripreme uzorka svede na najmanju moguću meru.
Priprema i merenje pojedinačnih uzoraka obavlja se u što kraćem roku nakon uzorkovanja, kako bi se odredilo prisustvo kratkoživećih radionuklida i omogućilo pravovremeno sprovođenje odgovarajućih mera u slučaju povećane radioaktivnosti.
Kod pripreme zbirnih uzoraka, priprema delova zbirnog uzorka vrši se u što kraćem roku nakon uzorkovanja, a merenje zbirnog uzorka neposredno nakon pripreme poslednjeg dela uzorka.
U slučaju monitoringa u vanrednim situacijama, period uzorkovanja je kraći od perioda uzorkovanja u redovnim situacijama i prilagođen je razmerama akcidenta.
Oprema za merenja mora biti etalonirana. Merenja se obavljaju tako da rezultati budu sledljivi do međunarodno priznatog etalona. Rezultati moraju biti iskazani sa mernom nesigurnošću.
Ispitivanje nivoa spoljašnjeg zračenja se vrši uređajima za neprekidno merenje jačine ambijentalnog ekvivalenta doze i termoluminescentnim dozimetrima, koji su postavljeni na visini od 1 m iznad nekultivisane travnate površine. Rezultati merenja jačine ambijentalnog ekvivalenta doze u životnoj sredini se automatski šalju u sistem pravovremene najave akcidenta.
Izuzetno, ukoliko uređaj za neprekidno merenje jačine ambijentalnog ekvivalenta doze rezultate merenja ne šalje automatski u sistem pravovremene najave akcidenta, pravno lice ovlašćeno za merenja za pravovremenu najavu akcidenta dužno je da podatke o spoljašnjem zračenju dostavlja Agenciji za zaštitu od jonizujućih zračenja i nuklearnu sigurnost Srbije (u daljem tekstu: Agencija) najkasnije do 5. u mesecu za prethodni mesec, a u slučaju vanrednog događaja ili na zahtev Agencije, odmah.
Nadzor nad sistemom pravovremene najave akcidenta ima Agencija. Agencija sakuplja i obrađuje podatke iz sistema za pravovremenu najavu akcidenta.
Sadržaj radionuklida određuje se u uzorcima vazduha, padavina, površinskih voda, zemljišta, biljnih kultura, životnih namirnica, vode za piće, stočne hrane.
Uzorci aerosola uzimaju se kontinuiranim prosisavanjem vazduha kroz filtere poznate efikasnosti. Sadržaj radionuklida u aerosolu određuje se merenjem zbirnih uzoraka metodom gamaspektrometrije. Granica detekcije za gamaspektrometrijsko određivanje sadržaja radionuklida 137Cs u aerosolu ne sme biti iznad 10 µBq/m3. Sadržaj radionuklida u uzorku aerosola izražava se u Bq/m3 vazduha.
Uzorci čvrstih i tečnih padavina se sakupljaju neprekidno na visini od 1 m iznad nekultivisane travnate površine uzorkivačem čija je površina najmanje 0,6 m2. Sadržaj radionuklida u padavinama se određuje u zbirnim uzorcima. Sadržaj radionuklida u padavinama izražava se u Bq/m2.
Aktivnost radona, 222Rn, u vazduhu se određuje metodom alfa trag detekcije, alfa spektrometrije, apsorpcije na aktivnom uglju i drugim standardnim metodama. Aktivnost radona izražava se u Bq/m3 vazduha.
Aktivnost kratkoživećih potomaka radona određuje se metodom alfa spektrometrije ili drugom standardnom metodom.
Zemljište se uzorkuje sa najmanje tri različite dubine da bi se dobili podaci o raspodeli radionuklida po dubini zemljišta. Prilikom pripreme uzoraka zemljišta potrebno je odstraniti korenje i kamenje. Sadržaj radionuklida emitera gama zračenja se određuje metodom gama spektrometrije. Sadržaj stroncijuma, 90Sr, se nakon radiohemijskog izdvajanja stroncijuma, određuje merenjem beta zračenja.
Sadržaj radionuklida u uzorcima površinskih voda se meri u zbirnim uzorcima. Sadržaj radionuklida emitera gama zračenja meri se gamaspektrometrijskom metodom. Sadržaj tricijuma, 3H u uzorcima površinskih voda određuje se merenjem aktivnosti tečnim scintilacionim ili proporcionalnim brojačem.
Sadržaj radionuklida u vodi za piće se meri uređajima čije su granice detekcije za radionuklide emitere gama zračenja trideset puta niže od propisanih granica sadržaja radionuklida u vodi za piće. U vodi za piće određuje se ukupna aktivnost emitera alfa zračenja, ukupna aktivnost emitera beta zračenja i aktivnost tricijuma merenjem na tečnom scintilacionom ili proporcionalnom brojaču. Aktivnost 90Sr u uzorcima vode za piće određuje se merenjem aktivnosti beta zračenja nakon radiohemijskog izdvajanja.
Prilikom ispitivanja prenosnog puta radionuklida lancem ishrane mora se obezbediti takav izbor uzoraka da se može proceniti godišnje unošenje radionuklida u organizam čoveka iz kritične grupe stanovnika, pri čemu:
1. moraju biti uzete u obzir prehrambene navike stanovništva, a uzorci za ispitivanje treba da budu što bliže kraju lanca ishrane. U slučaju vanrednog događaja, nadzor se proširuje i na početak lanca ishrane;
2. namirnice koje se kontrolišu treba da budu tipične za područje na kome se procenjuje godišnje unošenje u organizam, odnosno da se na tom području agroindustrijski proizvode;
3. netipične namirnice se uzimaju za uzorak ako se njima utvrđuju prenosni putevi kod kojih se očekuje najveći uticaj emisija (kritična grupa i kritičan put);
4. prilikom izbora namirnica biljnog porekla prednost imaju namirnice kod kojih se konzumiraju listovi velike površine i čije sazrevanje duže traje;
5. za kontrolu treba birati uvek iste namirnice kako bi bilo moguće upoređivanje rezultata tokom više godina.
Uzorci mleka sakupljaju se u mlekarama ili neposredno od proizvođača. Uzorci ostalih životnih namirnica uzimaju se na zelenim pijacama, u velikim prodavnicama prehrambenih proizvoda ili direktno od proizvođača. Sadržaj radionuklida u životnim namirnicama se meri uređajima čije su granice detekcije za radionuklide emitere gama zračenja tri puta niže od granica sadržaja radionuklida u vodi za piće propisanih Pravilnikom o granicama sadržaja radionuklida u vodi za piće, životnim namirnicama, stočnoj hrani, lekovima, predmetima opšte upotrebe, građevinskom materijalu i drugoj robi koja se stavlja u promet, pri čemu se zapremina od 1 m3 vode za piće zamenjuje masom od 1000 kg. Sadržaj 90Sr određuje se merenjem aktivnosti beta zračenja nakon radiohemijskog izdvajanja stroncijuma.
Kompozitni uzorci hrane sastoje se od supe, glavnog jela, salate, poslastice i uzimaju se u većim ugostiteljskim objektima, restoranima društvene ishrane i obdaništima. Sadržaj radionuklida u životnim namirnicama se meri uređajima čije su granice kontaminacije za radionuklide emitere gama zračenja tri puta niže od granica sadržaja radionuklida u vodi za piće propisanih Pravilnikom o granicama sadržaja radionuklida u vodi za piće, životnim namirnicama, stočnoj hrani, lekovima, predmetima opšte upotrebe, građevinskom materijalu i drugoj robi koja se stavlja u promet, pri čemu se zapremina od 1 m3 vode za piće zamenjuje masom od 1000 kg. Sadržaj 90Sr određuje se merenjem aktivnosti beta zračenja nakon radiohemijskog izdvajanja stroncijuma.
Uzorci hrane za životinje obuhvataju svežu kabastu hranu, suvu kabastu hranu i krmne smeše za ishranu različitih vrsta i kategorija životinja. Sadržaj radionuklida u uzorcima hrane za životinje određuje se metodom gama spektrometrije i specifičnim određivanjem sadržaja 90Sr.
Sadržaj radionuklida u bioindikatorima se meri ukoliko je sadržaj radionuklida u životnoj sredini suviše nizak da bi se merio u običnim uzorcima. Masa pripremljenog uzorka bioindikatora mora biti najmanje 20 g, pri čemu uslovi merenja sadržaja radionuklida moraju biti takvi da su zadovoljeni uslovi granice detekcije za životne namirnice.
Kroz monitoring radioaktivnosti životne sredine prati se radioaktivnost životne sredine koja je posledica globalnog i lokalnog zagađenja nastalog upotrebom izvora jonizujućih zračenja, te prisustvo prirodne radioaktivnosti i povećane prirodne radioaktivnosti nastale u tehničko-tehnološkim procesima.
U slučaju neočekivanog povećanja radioaktivnosti, monitoring radioaktivnosti životne sredine osigurava podatke za pravovremeno sprovođenje mera zaštite.
Monitoring radioaktivnosti životne sredine obuhvata merenje nivoa spoljašnjeg zračenja nad površinom zemljišta i sadržaj radionuklida u vazduhu, čvrstim i tečnim padavinama, zemljištu, površinskim vodama i sedimentu, vodi za piće, životnim namirnicama, hrani za životinje i bioindikatorima kada je to opravdano.
Lokacije na kojima se sakupljaju uzorci za merenja u okviru monitoringa radioaktivnosti u životnoj sredini treba da budu izabrane tako da se na osnovu rezultata može izvršiti procena ugroženosti životne sredine od jonizjućih zračenja i izlaganje stanovništva jonizujućim zračenjima.
Vrste uzoraka u kojima se ispituje radioaktivnost, lokacije na kojima se sakupljaju uzorci i intervali u kojima se vrši sakupljanje uzoraka definisani su Programom sistematskog ispitivanja radioaktivnosti životne sredine koji se objavljuje u Službenom glasniku Republike Srbije. Program sistematskog ispitivanja radioaktivnosti životne sredine priprema se na osnovu Tabele 1, u Prilogu 1 ovog pravilnika. Prilikom pripreme godišnjeg programa sistematskog ispitivanja radioaktivnosti životne sredine uzimaju se u obzir promene u radioaktivnosti životne sredine uočene na osnovu rezultata monitoringa radioaktivnosti prethodnih godina, nova saznanja o uticaju radioaktivnosti na čoveka i životnu sredinu i sredstva iz budžeta odobrena za sprovođenje programa.
Merenja u okviru monitoringa radioaktivnosti životne sredine obavljaju pravna lica ovlašćena za poslove monitoringa radioaktivnosti ili za pojedina merenja u okviru njega (u daljem tekstu: ovlašćena pravna lica).
Ovlašćena pravna lica dužna su da vrše ispitivanja u okviru monitoringa u skladu sa Programom sistematskog ispitivanja radioaktivnosti u životnoj sredini.
Ovlašćena pravna lica dužna su da o izvršenim merenjima dostave izveštaj u skladu sa pravilnikom koji reguliše evidencije o izvršenim poslovima iz oblasti zaštite od zračenja.
Izveštaj o izvršenim merenjima u okviru monitoringa radioaktivnosti sadrži:
1. tabelarni prikaz programa monitoringa radioaktivnosti u životnoj sredini;
2. korišćene metode i podatke o sakupljanju uzoraka;
3. korišćene metode i podatke o pripremi uzoraka;
4. korišćene metode merenja (vreme merenja uzorka, geometrija merenja uzorka i dr.);
5. geografske koordinate mesta uzorkovanja ili merenja u slučaju merenja nivoa spoljašnjeg zračenja;
6. rezultate merenja sa mernim nesigurnostima;
7. analizu rezultata merenja;
8. komentar rezultata merenja.
Prikaz rezultata merenja mora da sadrži i vreme sakupljanja uzorka.
Rezultati merenja sadržaja radionuklida u uzorcima se izražavaju kao specifične aktivnosti radionuklida.
Ukoliko ovlašćeno pravno lice ima opravdane razloge da predloži izmene u programu monitoringa radioaktivnosti, dužno je da to navede u godišnjem izveštaju.
Kontrola nivoa radioaktivne kontaminacije životne sredine u okolini nuklearnog objekta vrši se kontrolom emisije radioaktivnih efluenata iz nuklearnog objekta i sadržaja radionuklida u životnoj sredini u redovnim uslovima i u slučaju vanrednog događaja.
Kontrolu emisije radioaktivnih efluenata iz nuklearnog objekta može da vrši korisnik nuklearnog objekta ili pravno lice koje je nezavisno od korisnika nuklearnog objekta. Sadržaj radionuklida u životnoj sredini u okolini nuklearnog objekta u redovnim uslovima i u slučaju vanrednog događaja može da vrši samo pravno lice koje je nezavisno od korisnika nuklearnog objekta.
Nivo radioaktivne kontaminacije životne sredine u okolini nuklearnog objekta procenjuje se na osnovu nivoa spoljašnjeg zračenja i sadržaja radionuklida u vazduhu, padavinama, površinskim vodama i sedimentu, vodi za piće, hrani, hrani za životinje i bioindikatorima, kao i određivanjem drugih parametara koji utiču na sadržaj i raspodelu radionuklida u okolini.
Ispitivanje nivoa spoljašnjeg zračenja i sadržaja radionuklida u životnoj sredini u okolini nuklearnog objekta vrši se merenjem jačine ambijentalnog ekvivalenta doze gama zračenja u vazduhu, ambijentalnog ekvivalenta doze gama zračenja u vazduhu, merenjem ukupne alfa i beta aktivnosti i merenjem aktivnosti radionuklida u uzorcima iz životne sredine.
Kontrola nivoa radioaktivne kontaminacije životne sredine u okolini nuklearnog objekta vrši se radi:
1. utvrđivanja prenosnih puteva i kritičnih grupa stanovnika;
2. procene primljenih doza za kritične i druge grupe pojedinaca iz stanovništva i kolektivnih doza koje primi stanovništvo, kao i kontrole da li primljene doze prelaze autorizovane i granične doze za dati nuklearni objekat;
3. provere emisije;
4. provere i eventualnog poboljšanja prihvaćenih matematičkih modela za procenu sadržaja radionuklida u životnoj sredini koji je posledica emisije iz datog nuklearnog objekta;
5. informisanja stanovništva.
Merenje emisije vrši se neprekidno i obuhvata određivanje pojedinačnih specifičnih aktivnosti svih značajnih radionuklida koji se ispuštaju efluentima na svim mestima ispuštanja, merenjem jačine ambijentalnog ekvivalenta doze gama zračenja u vazduhu i ambijentalnog ekvivalenta doze gama zračenja u vazduhu na lokacijama unutar ograde objekta, kao i kontrolu meteoroloških i hidroloških uslova.
Merenja u smislu stava 1. ovog člana odnose se na redovne emisije, planirane vanredne emisije i emisije u slučaju vanrednog događaja.
Pravilnost određivanja emisije proverava se periodičnim interkomparacionim merenjima istih uzoraka, koja obuhvataju i kratkoživeće radionuklide. Za tečne efluente, pored interkomparacionih merenja, vrše se i periodična merenja reprezentativnog tečnog uzorka.
Ispitivanja iz stava 1. ovog člana vrše najmanje dva ovlašćena pravna lica.
Za procenu nivoa radioaktivne kontaminacije i doza dobijenih matematičkim modelom iz emisionih vrednosti za gasove i aerosole ispuštene pri normalnom pogonu i u slučaju vanrednog događaja koriste se meteorološki parametri (smer vetra, brzina vetra, stabilnosni razredi, padavine itd.) u okolini nuklearnog objekta. Propisane vrednosti meteoroloških parametara u okolini nuklearnog objekta koriste se za definisanje meteorološke situacije koja mora postojati kao jedan od uslova za izvođenje planirane vanredne emisije.
Kontinuirano sakupljanje meteoroloških podataka i njihovu obradu obezbeđuje automatska meteorološka stanica koja je u sastavu nuklearnog objekta.
Za procenu nivoa radioaktivne kontaminacije i doza dobijenih matematičkim modelom iz emisionih vrednosti za tečne efluente ispuštene u površinske vode, kod normalnog pogona i u slučaju vanrednog događaja, koriste se osnovni hidrološki parametri koji se moraju kontinuirano registrovati.
Za procenu uticaja radioaktivnih tečnih efluenata na podzemne vode u okolini nuklearnog objekta koriste se i podaci o promenama režima podzemnih voda u odnosu na rezultate iz prethodnih ispitivanja.
Kontrolom sadržaja pojedinačnih radionuklida u okolini nuklearnog objekta vrši se:
1. određivanje efektivnih doza za pojedince iz stanovništva nezavisno od izmerenih emisionih vrednosti i modela;
2. provera da li su procenjene efektivne doze kritične grupe stanovnika ispod propisanih autorizovanih graničnih doza;
3. kontrola promena specifičnih aktivnosti pojedinih radionuklida u različitim medijumima i bioindikatorima koje mogu nastupiti u dužim periodima kao posledica emisije ili drugih spoljnih uticaja;
4. provera adekvatnosti kriterijuma za utvrđivanje emisionih vrednosti za dati nuklearni objekat uzimanjem u obzir i ostalih izvora jonizujućih zračenja (prirodnih i veštačkih) i procenom ukupnog izlaganja stanovništva;
5. provera ispravnosti funkcionisanja sistema za prečišćavanje efluenata, odnosno sigurnosnih mera i mera zaštite.
Merenjem nivoa radioaktivne kontaminacije u toku vanrednog događaja vrši se:
1. određivanje težine vanrednog događaja, i to brzom kontrolom i uzimanjem odgovarajućih uzoraka u toku ili neposredno posle emisije;
2. obezbeđivanje odgovarajućih podataka za sanaciju i procenu uticaja vanrednog događaja;
3. prikupljanje podataka radi informisanja javnosti.
Ispitivanje nivoa radioaktivne kontaminacije pojedinačnim radionuklidima obuhvata i sve ostale značajnije radionuklide prirodnog i veštačkog porekla u okolini nuklearnog objekta koji nisu posledica emisije iz tog nuklearnog objekta, a doprinose ukupnom izlaganju stanovništva jonizujućim zračenjima.
Merenja kojima se određuje sadržaj radionuklida u životnoj sredini u okolini nuklearnog objekta vrše se u laboratoriji koja se nalazi van radijacionog uticaja nuklearnog objekta, ostalih izvora jonizujućih zračenja i postrojenja, odnosno izvora emisije unutar ograde nuklearnog objekta i koja je nezavisna od korisnika nuklearnog objekta.
Izbor pojedinih radionuklida kontrolisanih specifičnim merenjima mora odgovarati očekivanim ili utvrđenim podacima o emisiji i obuhvatiti radionuklide koji daju najveći doprinos efektivnoj dozi za pojedinca iz stanovništva. Ako se neki od tih radionuklida podudaraju sa radionuklidima koji su prisutni u okolini iz drugih izvora, potrebno je proceniti uticaj nuklearnog objekta merenjima na referentnim mestima na kojima se ne očekuje uticaj emisije iz nuklearnog objekta.
Odstupanja od principa određivanja sastava radionuklida moguća su samo pod uslovom da je dobro poznat izotopski sastav i da se on vremenom ne menja, ili da je za procenu doza usvojeno maksimalno moguće izlaganje koje proizilazi iz potencijalno mogućeg najnepovoljnijeg izotopskog sastava uzorka.
U slučaju vanrednog događaja, ukupne aktivnosti uzoraka mere se u skladu sa članom 26. ovog pravilnika, radi procene radijacione situacije, pod uslovom da sledi odgovarajuća provera izotopskog sastava.
Uzimanje uzoraka i merenje vrše se u okolini nuklearnog objekta, na mestima na kojima se najpre mogu otkriti uticaji emisije. Izbor mesta uzimanja uzoraka mora da bude reprezentativan, da obuhvata referentna mesta prema izveštaju o nuklearnoj sigurnosti, u smislu člana 25. ovog pravilnika, i da za svaki pojedinačni prenosni put pokaže najnepovoljniji uticaj emisije. Deo programa za slučaj emisija pri vanrednom događaju predviđa kontrolu naselja u bližoj okolini nuklearnog objekta, uzimajući u obzir gustinu naseljenosti i stepen ugroženosti.
Kod kontinuiranog uzimanja uzoraka, učestalost uzimanja uzoraka, odnosno merenja zavisi od vremena poluraspada radionuklida, vremena potrebnog za prenošenje radionuklida prenosnim putem do čoveka i trajanja nekontinuiranih emisija. Učestalost mora da omogući procenu srednjih godišnjih doza pod prihvatljivim pretpostavkama o stalnoj brzini emisije u intervalu uzimanja uzoraka.
U slučaju vanrednog događaja, vanrednih planiranih i većih neplaniranih emisija, učestalost uzimanja uzoraka prilagođava se potrebama za procenu situacije, odnosno za procenu povećanog nivoa radioaktivne kontaminacije, srazmerno ocenjenom stepenu ugroženosti.
Za procenu usklađenosti nivoa izlaganja jonizujućem zračenju sa autorizovanom granicom efektivne doze, osetljivost opreme i metoda mora da bude takva da omogući određivanje doze čija je vrednost manja od jedne trećine autorizovane granične doze.
Korisnik nuklearnog objekta utvrđuje godišnji program ispitivanja nivoa radioaktivne kontaminacije, koji sadrži:
1. elemente životne sredine (medijume) koji se ispituju i prenosni put;
2. radionuklide koji se ispituju;
3. metod merenja, obrade i uzimanja uzoraka;
4. oznaku lokacija na kojima se uzimaju uzorci ili izvode merenja;
5. podatke o naseljenosti;
6. učestalost uzimanja uzoraka i merenja;
7. merne veličine i njihove jedinice mere;
8. interkomparaciona merenja;
9. kriterijume obezbeđenja kvaliteta merenja.
Program ispitivanja nivoa radioaktivne kontaminacije u okolini nuklearnog objekta mora biti izrađen u obliku tabela i karata.
Program sistematskog ispitivanja radioaktivne kontaminacije životne sredine u okolini nuklearnog objekta izrađuje se prema izveštaju o sigurnosti, i dostavlja Agenciji, radi praćenja sprovođenja mera nuklearne sigurnosti.
Godišnji izveštaj o rezultatima ispitivanja emisije i nivoa radioaktivne kontaminacije u životnoj sredini u okolini nuklearnog objekta sadrži:
1. uvodno objašnjenje (pravni osnov ispitivanja, podatke o početku ispitivanja, posebna zapažanja o izvođenju programa, kao što su promene u metodi uzimanja uzoraka i merenja i odstupanja od programa);
2. kratak sadržaj evaluacije;
3. evaluaciju mernih podataka sa procenom doza;
4. tabelarni prikaz propisanog programa merenja;
5. tabelarni prikaz obrađenih mernih rezultata.
Tabelarni prikaz obrađenih mernih rezultata sadrži:
1. merne podatke preračunate na prosek vremenskog intervala uzorkovanja sa navedenim mernim jedinicama i procenu celokupne greške rezultata ispitivanja;
2. podatke o početku i kraju vremenskog intervala uzorkovanja;
3. srednju godišnju ili drugu reprezentativnu vrednost doze dobijenu iz podataka i vrednost koja je upotrebljena kod evaluacije godišnjih doza.
Korisnik nuklearnog objekta dostavlja godišnji izveštaj iz stava 1. Ovog člana Agenciji za zaštitu od jonizujućeg zračenja i nuklearnu sigurnost do 31. marta tekuće godine za prethodnu godinu, a u slučaju vanrednog događaja - odmah.
Ispitivanje emisije u okolini istraživačkog nuklearnog reaktora obuhvata sva postrojenja, odnosno izvore emisije unutar ograde nuklearnog objekta za koje se proceni da kod normalnog rada znatnije ili uporedivo doprinose emisiji i izlaganju stanovništva jonizujućem zračenju, ili to mogu učiniti u slučaju vanrednog događaja.
Postrojenja, odnosno izvori emisija, u smislu stava 1. ovog člana su; reaktorsko postrojenje u užem smislu, skladište isluženog goriva, skladište radioaktivnog otpadnog materijala, skladište radioaktivnog materijala, skladište nuklearnog materijala, radiohemijska postrojenja, akceleratorska instalacija i dr.
Ispitivanje emisije, u smislu člana 35. ovog pravilnika, vrši se tako da je moguća procena doprinosa pojedinog postrojenja ili izvora emisije unutar ograde nuklearnog objekta celokupnoj emisiji.
Elementi za izradu programa ispitivanja radioaktivne kontaminacije životne sredine u okolini istraživačkog nuklearnog reaktora dati su u Tabelama koje čine sastavni deo ovog pravilnika.
Emisija iz postrojenja za odlaganje ozračenog nuklearnog goriva i objekata za uskladištenje, tretman i odlaganje radioaktivnog otpadnog materijala ispituju se na osnovu izveštaja o nuklearnoj sigurnosti za te objekte.
Pravno lice ovlašćeno za sistematsko ispitivanje radioaktivnosti u životnoj sredini u okolini nuklearnog objekta utvrđuje program osiguranja kvaliteta merenja i program kontrole kvaliteta merenja koja se vrše u skladu sa ovim pravilnikom.
Programom osiguranja kvaliteta merenja utvrđuje se:
1. školovanje osoblja za vršenje ispitivanja;
2. da postupci analize budu ispravni i da se pravilno izvode;
3. da oprema za merenje funkcioniše ispravno;
4. da se čuvaju svi konačni rezultati;
5. da se mogu utvrditi sve greške rezultata merenja.
Program kontrole kvaliteta merenja obuhvata:
1. proveru stručne osposobljenosti lica koja vrše ispitivanja;
2. proveru kvaliteta opreme za merenje povremenim etaloniranjem i održavanjem;
3. verifikaciju postupaka analize;
4. korišćenje opreme za merenje u metrološkoj vezi sa nacionalnim standardima, odnosno primarnim etalonima.
Program osiguranja kvaliteta merenja i program kontrole kvaliteta iz stava 2. i 3. ovog člana, korisnik nuklearnog objekta izrađuje na osnovu konačnog izveštaja o sigurnosti i dostavlja Agenciji radi praćenja sprovođenja mera nuklearne sigurnosti.
Monitoring radioaktivnosti u vanrednom događaju se vrši da se pravovremeno osiguraju:
1. podaci o nivou i vrsti spoljašnjeg zračenja i radioaktivne kontaminacije;
2. podaci koji su organima zaduženim za upravljanje u akcidentu potrebni pri odlučivanju o potrebnim merama zaštite, saniranja i drugim merama intervencije;
3. podaci, potrebni za odlučivanje o vrsti i stepenu zaštite jedinica koje učestvuju u sanaciji vanrednog događaja;
4. informacije, potrebne za obaveštavanje javnosti o stepenu opasnosti;
5. informacije, potrebne za identifikaciju lica čije zdravstveno stanje je potrebno pratiti dugoročno nakon vanrednog događaja;
6. podaci za međunarodnu razmenu informacija.
U slučaju vanrednog događaja nadležni organi, a u skladu sa Planom za delovanje u slučaju akcidenta, moraju već u početnoj fazi, i u toku trajanja vanrednog događaja utvrđivati i pratiti stepen opasnosti i verovatni razvoj događaja, kako bi se obezbedilo pravovremeno otkrivanje novih opasnosti ili ocena posledica vanrednog događaja i odlučivanje o opsegu i vrsti mera zaštite, saniranja i drugim merama intervencije.
U slučaju vanrednog događaja Agencija propisuje mesta, obim i učestalost uzorkovanja. Program monitoringa u vanrednom događaju Agencija priprema u početnim fazama vanrednog događaja i o tome obaveštava ovlašćena pravna lica koja vrše merenja u okviru monitoringa radioaktivnosti u životnoj sredini. Ukoliko je potrebno, vrše se izmene u programu monitoringa u vanrednom događaju, u zavisnosti od toka vanrednog događaja.
Ovlašćeno pravno lice koje vrši monitoring radioaktivnosti u vanrednom događaju dužno je da tokom trajanja vanrednog događaja, u što kraćim vremenskim intervalima izveštava Agenciju o rezultatima merenja.
Ovlašćeno pravno lice koje vrši monitoring radioaktivnosti u vanrednom događaju dužno je da po završetku vanrednog događaja dostavi Agenciji izveštaj o izvršenim merenjima najkasnije 15 dana po završetku vanrednog događaja.
Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".
Tabela 1
ELEMENTI ZA IZRADU PROGRAMA ISPITIVANJA RADIOAKTIVNE KONTAMINACIJE ŽIVOTNE SREDINE
Vrsta uzorka |
Vrsta ispitivanja |
Merno mesto |
Učestalost uzorkovanja |
Učestalost ispitivanja |
Broj |
Ukupan |
|
Nivo spoljašnjeg zračenja |
Jačina ambijentalnog ekvivalenta doze gama zračenja |
Najmanje 9 lokacija |
- |
Kontinuirano |
- |
- |
|
Ambijentalni ekvivalent doze gama zračenja |
Najmanje 16 lokacija |
- |
4 puta |
1 |
64 |
||
Vazduh |
Gamaspektrometrijsko određivanje sadržaja radionuklida |
Beograd, Vinča, Subotica, Niš, Zlatibor, Zaječar, Vranje |
Kontinuirano |
Mesečno |
1 |
84 |
|
Čvrste i tečne padavine |
Gamaspektrometrijsko određivanje sadržaja radionuklida |
Beograd, Vinča, Subotica, Novi Sad, Kragujevac, Niš, Zlatibor, Zaječar, Vranje |
Kontinuirano |
Mesečno |
1 |
108 |
|
Ispitivanje sadržaja 90Sr |
Beograd, Vinča, Subotica, Novi Sad, Niš, Zlatibor, Zaječar, Vranje |
Kontinuirano |
Mesečno |
1 |
108 |
||
Zemljište: |
Gamaspektrometrijsko određivanje sadržaja radionuklida |
Beograd, Subotica, Novi Sad, Niš, Zlatibor, Zaječar, Vranje |
Jednom |
Jednom |
3 |
21 |
|
Ispitivanje sadržaja 90Sr |
Beograd, Subotica, Novi Sad, Niš, Zlatibor, Zaječar, Vranje |
Jednom |
Jednom |
3 |
21 |
||
Površinske vode |
Gamaspektrometrijsko određivanje sadržaja radionuklida |
Dunav (Bezdan) |
Mesečno |
Mesečno |
1 |
12 |
|
Dunav (Zemun) |
Mesečno |
Mesečno |
1 |
12 |
|||
Dunav (Vinča) |
Mesečno |
Mesečno |
1 |
12 |
|||
Dunav (Prahovo) |
Mesečno |
Mesečno |
1 |
12 |
|||
Sava (Sremska Mitrovica) |
Mesečno |
Mesečno |
1 |
12 |
|||
Sava (Beograd) |
Mesečno |
Mesečno |
1 |
12 |
|||
Nišava (Pirot) |
4 puta |
4 puta |
1 |
4 |
|||
Tisa (Drina) |
4 puta godišnje |
4 puta |
1 |
4 |
|||
Timok (Knjaževac) |
4 puta |
4 puta |
1 |
4 |
|||
Drina (Loznica) |
4 puta |
4 puta |
1 |
4 |
|||
Ispitivanje sadržaja 90Sr i 3H |
Dunav (Bezdan) |
Mesečno |
Mesečno |
1 |
12 |
||
Sava (Sremska Mitrovica) |
Mesečno |
Mesečno |
1 |
12 |
|||
Rečni sediment |
Gamaspektrometrijsko određivanje sadržaja radionuklida |
Dunav (Bezdan) |
2 puta |
2 puta |
1 |
20 |
|
Dunav (Zemun) |
|||||||
Dunav (Vinča) |
|||||||
Dunav (Prahovo) |
|||||||
Sava (Sremska Mitrovica) |
|||||||
Sava (Beograd) |
|||||||
Nišava (Pirot) |
|||||||
Tisa (Drina) |
|||||||
Timok (Knjaževac) |
|||||||
Drina (Loznica) |
|||||||
Ispitivanje sadržaja 90Sr |
Dunav (Bezdan) |
2 puta |
2 puta |
1 |
4 |
||
Sava (Sremska Mitrovica) |
|||||||
Voda za piće |
Određivanje ukupne alfa i beta aktivnosti |
Naselja sa više od 100.000 stanovnika |
Svakodnevno po 300 ml |
Mesečno |
1 |
84 |
|
Gamaspektrometrijsko određivanje sadržaja radionuklida |
Naselja sa više od 100.000 stanovnika |
Svakodnevno po 300 ml |
Mesečno |
1 |
84 |
||
Ispitivanje sadržaja 90Sr i 3H |
Naselja koja se vodom za piće snabdevaju iz Dunava i Save |
Svakodnevno po 300 ml |
4 puta |
1 |
8 |
||
Životne namirnice |
Mleko |
Gamaspektrometrijsko određivanje sadržaja radionuklida |
Najmanje jedno mesto po regionu:
|
Svakodnevno po 300 ml |
Mesečno |
1 |
72 |
Ispitivanje sadržaja 90Sr |
Svakodnevno po 300 ml |
Mesečno |
1 |
72 |
|||
Mlečni proizvodi |
Gamaspektrometrijsko određivanje sadržaja radionuklida |
2 puta |
2 puta |
1 |
12 |
||
Ispitivanje sadržaja 90Sr |
2 puta |
2 puta |
1 |
12 |
|||
Meso |
Gamaspektrometrijsko određivanje sadržaja radionuklida |
2 puta |
2 puta |
1 |
12 |
||
Ispitivanje sadržaja 90Sr |
2 puta |
2 puta |
1 |
12 |
|||
Žitarice |
Gamaspektrometrijsko određivanje sadržaja radionuklida |
2 puta |
2 puta |
1 |
12 |
||
Ispitivanje sadržaja 90Sr |
2 puta |
2 puta |
1 |
12 |
|||
Povrće |
Gamaspektrometrijsko određivanje sadržaja radionuklida |
2 puta |
2 puta |
3 |
36 |
||
Ispitivanje sadržaja 90Sr |
2 puta |
2 puta |
3 |
36 |
|||
Voće |
Gamaspektrometrijsko određivanje sadržaja radionuklida |
2 puta |
2 puta |
2 |
24 |
||
Ispitivanje sadržaja 90Sr |
2 puta |
2 puta |
2 |
24 |
|||
Dečji obrok |
Gamaspektrometrijsko određivanje sadržaja radionuklida |
Beograd, Novi Sad, Niš |
4 puta |
4 puta |
1 |
12 |
|
Ispitivanje sadržaja 90Sr |
Beograd, Novi Sad, Niš |
4 puta |
4 puta |
1 |
12 |
||
Stočna hrana |
Gamaspektrometrijsko određivanje sadržaja radionuklida |
Najmanje jedno mesto po regionu: Beograd, Vojvodina, Šumadija, Zapadna Srbija, Istočna Srbija, Južna Srbija |
2 puta |
2 puta |
Najmanje 3 |
Najmanje 36 |
|
Ispitivanje sadržaja 90Sr |
Najmanje jedno mesto po regionu: Beograd, Vojvodina, Šumadija, Zapadna Srbija, Istočna Srbija, Južna Srbija |
2 puta |
2 puta |
Najmanje 3 |
Najmanje 36 |
||
Tabela 2
ELEMENTI ZA IZRADU PROGRAMA ISPITIVANJA RADIOAKTIVNE KONTAMINACIJE ŽIVOTNE SREDINE U OKOLINI NUKLEARNOG OBJEKTA
|
Vrsta i opis merenja |
Mesto merenja, odnosno uzorkovanja |
Vrsta uzorka |
Učestalost uzorkovanja |
Učestalost merenja |
Primedba |
1. |
NIVO SPOLJAŠNJEG ZRAČENJA |
|||||
Varijacija radijacionog polja u okolini nuklearnog objekta i rana najava akcidenta |
Jedno do dva mesta na pravcu najčešćih vetrova u smeru ka naselju - prema Izveštaju o sigurnosti |
Jačina ambijentalne ekvivalentne doze gama zračenja u vazduhu |
Jednom u svakih 5 s do jednom u svakih 5 min |
Kontinualno automatsko |
Bitno za ranu najavu vanrednog događaja |
|
Integralne vrednosti doza gama zračenja u datom periodu |
Tri do četiri mesta na pravcu najčešćih vetrova u smeru ka naselju - prema Izveštaju o sigurnosti |
Ambijentalna ekvivalentna doza gama zračenja u vazduhu |
TL dozimetri izloženi tri meseca |
Jednom u tri meseca |
|
|
2. |
VAZDUH |
|||||
Gamaspektrometrijska analiza |
Jedno referentno mesto van uticaja reaktora |
Kontinuirano sakupljanje na aerosolnim filterima |
Kontinualno - zbirni mesečni |
12 puta godišnje |
||
Specifična analiza 131I |
Dva do tri mesta na pravcu najčešćih vetrova u smeru ka naselju - prema izveštaju o sigurnosti |
Kontinualno sakupljanje na jodnim filterima |
Kontinualno - zbirni 15-odnevni |
26 puta godišnje |
||
Analiza sadržaja 89/90Sr |
Kontinuirano sakupljanje na aerosolnim filterima |
Kontinualno - zbirni tromesečni |
4 puta godišnje |
|||
3. |
PADAVINE |
|||||
Gamaspektrometrijska analiza |
Jedno referentno mesto van uticaja reaktora, 2-3 mesta na pravcu najčešćih vetrova u smeru ka naselju - prema Izveštaju o sigurnosti |
Padavine sa nataloženom prašinom |
Kontinualno - zbirni mesečni |
12 puta godišnje |
|
|
Analiza sadržaja 89/90Sr |
Kontinualno - zbirni tromesečni |
4 puta godišnje |
|
|||
Analiza sadržaja 3H |
Padavine |
Kontinualno - zbirni mesečni |
12 puta godišnje |
|
||
4. |
POVRŠINSKE VODE |
|
||||
Gamaspektrometrijska analiza |
Jedno referentno mesto uzvodno od izliva efluenta |
Zbirni mesečni |
Kontinualno dnevno sakupljanje |
12 puta godišnje |
||
Analiza sadržaja 89/90Sr |
Jedno mesto nizvodno od izliva efluenta |
Zbirni tromesečni |
Četiri puta godišnje |
|||
Analiza sadržaja 3H |
Jedno mesto recipijent tehnoloških voda |
Zbirni mesečni |
12 puta godišnje |
|||
5. |
REČNI SEDIMENT |
|||||
Gamaspektrometrijska analiza |
Jedno referentno mesto uzvodno od izliva efluenta |
Materijal sa dna sakupljen grabilom u sloju od 10 cm - suvi uzorak
|
Jednom godišnje
|
Jednom godišnje
|
|
|
Analiza sadržaja 89/90Sr |
Jedno mesto nizvodno od izliva efluenta |
|
||||
Jedno mesto recipijent tehnoloških voda |
|
|||||
6. |
VODA ZA PIĆE |
|||||
Gamaspektrometrijska analiza |
Vodovod |
Voda za piće - zbirni šestomesečni |
Kontinualno - dnevno |
2 puta godišnje |
||
7. |
PODZEMNE VODE |
|||||
Gamaspektrometrijska analiza |
Jedno mesto u neposrednoj blizini bazena za isluženo gorivo, jedno mesto u okolini skladišta radioaktivnog otpadnog materijala, vode - dva do tri bunara u krugu i neposrednoj blizini nuklearnog objekta |
Voda sa suspendovanom materijom (oko 50 l) |
Jednokratni ili zbirni uzorak |
Periodično, najmanje jednom godišnje |
Nadzor nepropusnosti bazena za skladištenje isluženog goriva i odsutnosti ispiranja skladišta radioaktivnih otpadaka |
|
Analiza sadržaja 3H |
||||||
8. |
OTPADNE VODE |
|||||
Gamaspektrometrijska analiza |
Otpadne vode pre izlaza iz ograde nuklearnog objekta |
Reprezentativan uzorak |
Kontinuirano |
Kontinuirani nadzor razređivanja otpadnih voda i godišnjih emisija u reku |
||
Otpadne vode iz rezervoara radioaktivnih otpadnih voda |
Pre pražnjenja |
|
|
|||
9. |
ZEMLJIŠTE |
|||||
Gamaspektrometrijska analiza |
U neposrednoj okolini reaktora i skladišta RAO materijala |
Dubine 0-5 cm, 5-10 cm i 10-15 cm |
Dva puta godišnje |
2 puta godišnje |
||
10. |
HRANA |
|||||
Gamaspektrometrijska analiza |
Plantaže u neposrednoj okolini |
Sve vrste voća |
Sezonski |
Tri do šest puta godišnje |
||
Vodotok uzvodno i nizvodno od mesta uliva tečnih efluenata |
Odabrani uzorci riba s obzirom na migracione osobine i specifičnosti ishrane |
Jednom godišnje |
Jednom godišnje |
|
||