STRATEGIJAPODRŠKE RAZVOJU CIVILNOG DRUŠTVA NA TERITORIJI GRADA BEOGRADA ("Sl. list grada Beograda", br. 11/2012) |
Doprinos grada Beograda razvoju civilnog društva na teritoriji grada ogleda se u unapređivanju saradnje između grada i organizacija civilnog društva i stvaranju mogućnosti (uslova) da građani i njihova udruženja, u partnerstvu sa institucijama Grada, učestvuju u razvoju. Razvijeno civilno društvo doprinosi, u skladu sa svojim mogućnostima, podizanju nivoa svesti građana o važnosti njihovog aktivnog učešća u društvenim događanjima i unapređenju normativnog okvira i institucionalnih mehanizama saradnje grada i civilnog društva što je od posebnog značaja za dalje jačanje demokratskih institucija u Beogradu.
Donošenjem ove strategije, grad ne želi da negira pravo samom civilnom društvu ili nekoj od reprezentativnih organizacija da bude nosilac strategije razvoja civilnog društva. Pretenciozna bi bila ambicija, a i diskutabilna, koja bi se usmerila na "razvoj civilnog društva u celini". Grad ne raspolaže ni mogućnostima, ni ovlašćenjima da "usmerava razvoj civilnog društva" u celini. Pitanje je i da li bi tako nešto bilo i svrsishodno, s obzirom na autonomiju civilnog društva u odnosu na državu i javni sektor.
Zato grad i ne donosi strategiju razvoja civilnog društva već predlaže strategiju za podršku razvoju civilnog društva, kojom želi da unapredi dalju saradnju i izgrađuje partnerstvo sa njim, rukovodeći se tolerancijom i razumevanjem, poštovanjem različitih stavova i mišljenja, dijalogom i argumentovanim iznošenjem činjenica, na načelima održivog razvoja, interakcije, odgovornosti i jednakih mogućnosti za sve, koji su i osnovne vrednosti civilnog društva, i na taj način pruži podršku učešću stanovnika u razvoju grada.
Civilno društvo je ovde shvaćeno kao opšti termin za sve vrste društvenog delovanja pojedinca ili grupa, koje ne potiče od države i koje država ne vodi. Ono što je posebno za koncept civilnog društva je njegova dinamična priroda, činjenica da označava i stanje i akciju. Participativni model civilnog društva, takođe, daje mogućnost jačanja poverenja u demokratski sistem tako da se može razviti povoljnija klima za reforme i inovacije.
Za put ka evropskim integracijama potrebno je stabilizovati i konsolidovati demokratiju u Srbiji, kako na republičkom nivou, tako na lokalnom, a to nije moguće bez nastanka i razvoja aktivnog i dinamičnog civilnog društva. Evropska unija vezuje ulogu organizacija civilnog društva u modernoj demokratiji za prava i slobodu građana da se udružuju i organizuju kako bi se u društvu mogli izraziti svi relevantni interesi i stavovi. Po ovom stanovištu organizacije civilnog društva igraju važnu ulogu posrednika u odnosima pojedinaca i države, bez kojih nema demokratskih procesa i stvaranja kulture poštovanja ljudskih prava.
I POSTOJEĆE STANJE U OBLASTI SARADNJE GRADA I CIVILNOG DRUŠTVA
Saradnja stanovnika i organizacija civilnog društva (OCD), sa jedne strane, i organizacionih jedinica gradske uprave (OJGU) grada Beograda, sa druge, postoji samo u rudimentiranoj formi. Saradnja je nesistematska, neplanska i uglavnom sporadična (ad hoc).
- OJGU nemaju sistemski definisane mehanizme za podsticanje i uključivanje stanovnika u procese donošenja odluka i planiranje razvoja grada. Saradnja se pre svodi na pojedinačne akcije koje iniciraju stanovnici, nego na planske aktivnosti OJGU za njihovo uključivanje.
- Saradnja OJGU sa OCD svodi se pre na povremeno finansiranje pojedinačnih projekata, nego na plansku saradnju u kojoj OCD učestvuje u celovitom procesu, od planiranja aktivnosti do realizacije.
- Saradnja OCD i stanovnika je ograničena kako neinformisanošću i nepoverenjem stanovnika, tako i nedostatkom kapaciteta, finansijskih sredstava i podrške grada za širu saradnju sa stanovnicima.
Problemi koji se prepoznaju u sve tri grupe aktera, u praksi često dovode do toga da oni deluju pre kao nezavisne interesne grupe, nego kao saradnici u poslu sa istim zajedničkim ciljem. Ovakvo stanje nije zadovoljavajuće, jer jedino saradnja može da unapredi kvalitet usluga grada za opštu korist svih stanovnika.
Problemi odnosa stanovnika, organizacija civilnog društva (OCD) i organizacionih jedinica gradske uprave (OJGU) mogu se šematski prikazati na sledeći način:
1.1 Nespremnost na participaciju u lokalnoj samoupravi
Motivaciju stanovnika grada za veći angažman destimuliše više faktora:
- nedovoljna upoznatost stanovnika sa mogućim načinima za sopstvenu participaciju;
- opšte nepoverenje u efekat sopstvenog učešća;
- nepoverenje da je lokalna samouprava zainteresovana da uzme u obzir mišljenje stanovnika;
- nepoverenje u javnost rada OJGU;
- niska motivacija i nezainteresovanost samih stanovnika - preokupiranost sopstvenim problemima, pre svega problemima niskog životnog standarda.
Istraživanje javnog mnjenja stanovnika Beograda realizovano u novembru 2010. godine, pokazalo je da uprkos pozitivnim stavovima prema radu gradske uprave, stanovnici Beograda nisu spremni na sopstveno učešće u rešavanju problema grada, čak i kada se ti problemi neposredno tiču njih samih. Ovaj pasivan stav podstaknut je u velikoj meri nepoverenjem stanovnika da sopstvenim angažovanjem mogu da menjaju stvari.
Spremnost na lično angažovanje i učešće u životu lokalne zajednice generalno veoma je niska. U poslednjih nekoliko godina, istraživanja dosledno pokazuju da stanovnici kao razlog nedostatka inicijative i učešća u rešavanju problema lokalne zajednice, najčešće navode nepoverenje u efekte sopstvenog angažmana. U maju 2009. godine, na primer, samo 5% stanovnika Beograda je reklo da misli da može da promeni stvari koje im se ne sviđaju u njihovoj lokalnoj zajednici, a samo 6% da može da utiče na odluke koje se donose u lokalnoj upravi. Tek nešto više, 17%, reklo je da se oseća motivisanim da učestvuje u aktivnostima lokalne zajednice. U istom periodu, samo 11% stanovnika Beograda saopštilo je da je učestvovalo u nekoj akciji u vezi sa rešavanjem problema u njihovoj lokalnoj zajednici, a skoro polovina tih akcija svodila se samo na potpisivanje peticije.
Pored nepoverenja u efekte sopstvenog angažmana, stanovnici Beograda navode i nedostatak informisanosti o tome na koji način bi mogli da se uključe u aktivnosti u njihovoj lokalnoj zajednici.
Niz indikatora ukazuje takođe i na nisku svest stanovnika o važnosti sopstvenog učešća kada su u pitanju društvena događanja koja se odnose na proces demokratizacije društva. U istraživanju realizovanom u oktobru 2010. godine, na primer, pokazalo se da su stanovnici daleko spremniji da se uključe u aktivnosti vezane za probleme koji ih neposredno pogađaju, pre svega nezaposlenost i nizak životni standard, nego za probleme vezane za demokratizaciju društva, kao što je, na primer, transparentnost rada lokalnih samouprava.
1.2 Neinformisanost i nepoverenje u OCD
U okolnostima niske građanske participacije, uloga OCD kao prirodnog posrednika između građana i državnih institucija trebalo bi još više da dobije na svom značaju. Međutim, većina stanovnika Beograda (kao i Srbije u celini), ne samo što nije upoznata sa radom OCD, već često ima i sasvim pogrešne predstave o ulozi i ciljevima OCD. Takav stav reflektuje se i kroz zaposlene u OJGU kao deo opšte populacije stanovnika grada.
U istraživanjima iz 2006. i 2009. godine, tek nešto više od 50% stanovnika reklo je da zna šta su to NVO/ OCD. Polovina od njih smatrala je da OCD ne rade u interesu društva. Ta slika se nije bitno izmenila od 2006. do 2009. godine.
Negativna predstava o OCD sektoru stvorena još tokom devedesetih, sporo se menja i još uvek je prisutna kod velikog broja stanovnika. U maju 2009. godine, na primer 50% stanovnika Beograda, složilo se sa tvrdnjom da su OCD plaćene od strane međunarodnih agencija da propagiraju njihove interese u Srbiji, dok se samo 30% složilo sa tvrdnjom da OCD, iako dobijaju donacije od međunarodne zajednice, služe interesima građana Srbije.
U skladu sa takvim stavovima je i nalaz istraživanja iz oktobra 2010. godine koji pokazuje da je tek nešto više od trećine stanovnika reklo da bi se povećala verovatnoća njihovog uključivanja u aktivnosti koje se tiču interesa građana ako bi one bile organizovane od strane OCD, a blizu 40% da bi to umanjilo verovatnoću njihovog angažovanja. Većina stanovnika Beograda (86%) izjavila je u maju 2009. godine, da nije imala nikakav kontakt sa OCD, a još 10% da se njihov kontakt praktično svodi na to što znaju nekoga ko radi za neku OCD.
Stanovnici se o radu OCD prvenstveno informišu iz medija, pre svega televizije. Upadljiv je podatak iz istraživanja 2009. godine, koji govori da 79% stanovnika nikada nije čulo, videlo, ni pročitalo nikakvu kampanju OCD koja bi imala pozitivan uticaj na građane Srbije.
2. Organizacije civilnog društva (OCD)
Organizacije civilnog društva (OCD), ne samo po prirodi stvari svoje misije (razloga postojanja), već i po pitanju sopstvene održivosti, imaju jaku motivaciju za saradnju sa javnim sektorom i za što širu saradnju sa građanima. Problemi sa kojima se susreću OCD, međutim, konstantno umanjuju njihovu efikasnost:
- nepovoljan pravni status (statusni i fiskalni);
- problemi održivosti;
- problem kapaciteta/resursa finansijskih i stručnih (ljudskih);
- nerazvijenost volonterizma;
- nepovoljna slika u javnosti;
- saradnja sa medijima (nedovoljna, često nepovoljna).
Primera radi, u istraživanju iz 2009. godine, 74 NVO sa teritorije grada, kao najčešće probleme sa kojima se susreću u realizaciji svojih projekata navelo je: 56% nedostatak finansijskih sredstava; 37% nizak nivo saradnje sa institucijama državne uprave i lokalne samouprave; 18% negativne stavove neposrednog okruženja - komšiluka; 16% pravne probleme.
Kako pokazuje studija o nastanku, razvoju i položaju građanskog društva u Srbiji - Evropeizacija Srbije, Građansko društvo, postoje određeni problem vezani za saradnju OCD i institucija države (analogno i sa gradskim institucijama). Naime, zbog sve izraženije tendencije politizacije državnih institucija, veliki broj OCD imaju rezerve prema direktnoj saradnji sa institucijama, čak i onda kada su direktno pozvane od strane institucija na saradnju. U tom smislu, OCD strahuju od zloupotrebe od strane političkih aktera, ili strahuju da ih druge OCD ne optuže kao promotore pojedinog političkog interesa.
Grad Beograd karakteriše relativno razvijena i formirana OCD scena sa progresivnim trendom razvoja, jačanja kapaciteta i stvarnog društvenog uticaja. "Godine 2009. konačno je donet Zakon o udruženjima1 kojim se uređuju statusna pitanja osnivanja i funkcionisanja OCD. Zakon je otvorio mogućnost da OCD obavljaju profitnu delatnost i profit koriste u neprofitne svrhe. Zakoni koji se bave poreskim politikama još nisu regulisali uslove pod kojima bi se data mogućnost realizovala. Donet je Zakon o zadužbinama i fondacijama. Javno se promoviše socijalna odgovornost biznis sektora. Time se otvara mogućnost za obezbeđivanje domaćih izvora finansiranja za OCD, ali poreski zakoni još ćute u pogledu bilo kakvih olakšica i podsticaja za one koji bi svoja sredstva usmerili prema aktivnostima OCD."2 U tom smislu, pravni režim koji važi za privredne subjekte koji u svom poslovanju ostvaruju dobit, važi i za civilno društvo i organizacije koje su uglavnom osnovane da bi služile ostvarenju društveno korisnih neprofitabilnih ciljeva.
U smislu finansijske podrške OCD, grad je u proteklom periodu učinio značajan napredak. Posmatrajući samo 2010. godinu, iz sredstava grada ukupno je finansijski podržano preko 320 različitih projekata u ukupnoj vrednosti od preko 200 miliona dinara. Međutim, usled nedostatka bolje unutrašnje horizontalne i vertikalne koordinacije i informisanja ta podrška ne postiže uvek efekte srazmerne nivou podrške.
__________
1 Službeni glasnik RS, broj 5/09.
2 Evropeizacija Srbije, Građansko društvo, Fond za otvoreno društvo, Srbija 2011, str. 21.
3. Organizacione jedinice Gradske uprave (OJGU) grada Beograda
OJGU karakteriše usko gledanje na koncept saradnje sa civilnim društvom koje se uglavnom iscrpljuje kroz finansijsku podršku kroz budžetsku poziciju 481 - Dotacije nevladinim organizacijama. Opštinskim samoupravama nedostaju konzistentni mehanizmi i strategije za podsticanje stanovnika za veće učešće. Rad OJGU često karakteriše nedovoljna transparentnost i nedostatak kapaciteta i profesionalne posvećenosti.
Nedostatak međusobne koordinacije, nejednakost procedura i nesrazmeran razvoj civilnog društva u različitim opštinama utiče na nejednak pristup i mehanizme saradnje na lokalnom nivou na teritoriji grada. U tom pravcu može se identifikovati razlika na "razvijenije" centralne i manje razvijene "rubne" gradske opštine.
Istovremeno, predstavnici OJGU sa teritorije gradskih opština jasno prepoznaju interes u saradnji sa OCD, kao i potrebu da se mehanizmi saradnje unaprede i uvedu novi, ali i da se ukupno unapredi neposredno učešće stanovnika u lokalnom javnom životu.
UPORIŠTA ZA SARADNJU
Stanovnici: Poverenje u upravu grada
Uprkos svim problemima, u ovom momentu postoji značajno uporište za razvoj čvršće saradnje civilnog društva i Grada. Većina stanovnika Beograda, na kraju 2010. godine, pozitivno je ocenila dosadašnji rad gradske uprave. Ovo poverenje, kao preduslov svake saradnje, uspostavlja dobar osnov za jačanje komunikacije i saradnje Grada i stanovnika u ukupnom razvoju Beograda.
Generalno gledano, na kraju 2010. godine, stanovnici Beograda su pretežno bili zadovoljni pravcem u kome se kreću stvari na teritoriji grada. Poređenja radi, stanovnici Beograda su mnogo optimističniji kada je u pitanju pravac kojim se kreće Beograd, nego Srbija u celini. Većina stanovnika Beograda, 54%, ocenila je da se stvari u Beogradu kreću u dobrom pravcu, a 39% da se kreću u lošem pravcu, dok je u isto vreme, 37% ocenilo da se Srbija kreće u dobrom pravcu, a 40% da se kreće u lošem pravcu.
Važno je istaći, međutim, da su stanovnici iz 10 centralnih gradskih opština zadovoljniji stanjem od građana iz preostalih sedam opština: 57% građana iz centralnih opština ocenilo je da se grad kreće u dobrom pravcu, a 44% građana iz ostalih sedam opština.
Većina stanovnika pozitivno je ocenila i dosadašnji rad uprave Beograda: 52% ocenilo je rad uprave Beograda visokim ocenama (4 i 5, na skali od 1 do 5). Stanovnici iz 10 centralnih opština opet su izrazili veće zadovoljstvo radom uprave (54% daje visoke ocene), nego stanovnici iz ostalih sedam opština (42% daje visoke ocene). Poređenja radi, u isto vreme, samo 7% stanovnika Beograda ocenilo je visokim ocenama (4 i 5, na skali od 1 do 5) Vladu Republike Srbije.
Organizacije civilnog društva (OCD): Visoka motivisanost za saradnju
OCD bi trebalo da budu prirodan posrednik između građana i države (u ovom slučaju gradske uprave), odnosno glavni mehanizam u društvu za uključivanja stanovnika u sve aspekte života lokalne zajednice i saradnje sa upravom grada.
Iako često sa nedovoljnim kapacitetima i bez stvarnog društvenog uticaja, OCD prepoznaju tu svoju ulogu, bilo nudeći pomoć ciljnoj grupi (zajednici), bilo kao zagovornici određenih interesa. Visoka motivisanost za saradnju ne proizilazi isključivo iz prepoznavanja te svoje uloge, već takođe i kroz prepoznavanje gradske uprave kao sagovornika i partnera u razvoju grada i finansijera programa, ali i kao "advokata" interesa civilnog društva prema republici.
Organizacione jedinice gradske uprave (OJGU): Iniciranje definisanja Strategije za razvoj civilnog društva na teritoriji grada Beograda
Dosadašnja saradnja grada i civilnog društva, iako često ad hok, dovela je do prepoznavanja OCD i kao resurs i kao poželjne partnere.
Tekuća inicijativa uprave grada Beograda za definisanje strategije podrške razvoju civilnog društva već sama po sebi ukazuje na spremnost grada za dalje unapređivanje saradnje sa civilnim sektorom.
Proces evropskih integracija:
Svi pomenuti akteri dele zajednički interes - brže približavanje Srbije EU i efikasnije definisanje i sprovođenje "lokalnih politika koje su usklađene sa reformisanim i sa standardima i normama EU harmonizovanim politikama."3
___________
3 Evropeizacija Srbije, Građansko društvo, Fond za otvoreno društvo, Srbija 2011
II FUNKCIJA CIVILNOG DRUŠTVA, VREDNOSTI I PRINCIPI NA KOJIMA POČIVA CIVILNO DRUŠTVO
Civilno društvo čine aktivni građani i građanke koje/i imaju aktivan odnos prema javnim službama i poslovima, učestvuju u javnim raspravama, utiču na političke procese i aktere i to preko konkretnih inicijativa, pa sve do preuzimanja javnih poslova koje država i javne institucije ne mogu obaviti uopšte, u potpunosti ili dovoljno kvalitetno. Pod pojmom civilnog društva ne možemo, niti smemo razumevati samo nevladine organizacije već širu sferu društvenog života koja direktno ne pripada državnom, privatnom i profitnom sektoru.
Kao treći sektor, civilno društvo stoji pored javnog i privatnog sektora, kao ključni element u zaštiti demokratije i promovisanju prosperiteta. Civilno društvo obuhvata raznovrsne dobrovoljne, lokalne, neprofitne, nevladine, i nedržavne organizacije, sa ciljevima i aktivnostima koje često potpadaju u dve osnovne kategorije: (1) pružanje usluga, gde organizacija nudi specifičan oblik pomoći ili koristi ciljnoj grupi (zajednici) i (2) zagovaranje, gde organizacija radi u cilju predstavljanja i unapređivanja određenog interesa. Organizacije civilnog društva mogu da se bave širokim spektrom pitanja, uključujući ugrožene grupe (deca, stari, invalidi, izbeglice), mlade, obrazovanje, zdravstvo, pitanja socijalne zaštite, jednakosti polova, životne sredine, ekonomskog razvoja, umetnosti i kulture, političkih i pravnih reformi i ljudskih i manjinskih prava.
Organizacije civilnog društva najčešće doprinose pružanju usluga, dok organizacije koje se bave javnim zagovaranjem teže da utiču na javne politike i mišljenja. One mogu igrati važnu ulogu u podsticanju dijaloga, uobličavanju politika, oslanjanju na informacije i implementaciji programa i projekata. U kontekstu članstva u Evropskoj uniji, organizacije civilnog društva mogu dati važan doprinos u osposobljavanju zemalja kandidata da garantuju demokratiju, vladavinu zakona, ljudska prava i poštovanje i zaštitu manjina, u skladu sa kriterijumima iz Kopenhagena.
Civilno društvo može da posluži kao prirodan saveznik lokalnim vlastima. Kao što se navodi u Evropskoj publikaciji o uspešnoj saradnji na lokalnom nivou: "Lokalne vlasti i lokalni nedržavni igrači igraju ključnu ulogu u razvoju, zbog toga što su najbliži narodu i najviše su upoznati sa njihovim potrebama."4 Saradnja između civilnog društva i lokalnih vlasti može da ima raznovrsne oblike. Kompleksniji pristup ovoj temi vidi saradnju između civilnog društva i lokalnih samouprava kao konstantni, recipročni proces koji podrazumeva poverenje i izgradnju poverenja, uzajamnu transparentnost i temeljnu demonstraciju konkretnih rezultata. U srcu svega trebalo bi da leži zajednički cilj poboljšanja kvaliteta života.
Vrednosti civilnog društva na kojima ono počiva su građanske vrline: poverenje, solidarnost, pristojnost, uljudnost, poštovanje ljudskih i manjinskih prava, autonomnost, pluralizam, vladavina prava, tolerancija, nenasilje, otvorenost i horizontalnost koja označava jednakost aktera.
Diskusioni dokument Evropske komisije "Komisija i organizacije civilnog društva: izgradnja jačeg partnerstva"5 daje definiciju organizacija civilnog društva, prema kojoj udruženja imaju sledeće karakteristike:
- one nisu stvorene da generišu ličnu dobit;
- one su dobrovoljne;
- one imaju određeni stepen formalnog ili institucionalnog postojanja;
- one su nezavisne;
- one teže da deluju u skladu sa problemima i pitanjima u vezi sa dobrobiti pojedinca, grupa ili društva.
Postoje organizacije čiji se principi delovanja zasnivaju na nedemokratskim pozicijama, diskriminaciji građana, kršenju osnovnih ljudskih i građanskih prava, nasilju, militarizaciji i čije delovanje ima partikularističke regresivne ciljeve i isključive učinke. Ovakve organizacije svojim agresivnim, nasilnim i antidemokratskim delovanjem razaraju osnove civilnog društva i sužavaju područje ljudskih sloboda i one nisu predmet ove strategije.
___________
4 European Commission, "Changing the World…Locally: 25 success stories of developmentcooperation at local level," 2008, ec.europa.eu/development/icenter/.../ Success-Stories_EN_FIN.pdf.
5 Diskusioni dokument komisije "Komisija i NVO: izgradnja jačeg partnerstva" (COM (2000) 11, http://www.eesc.europa.eu/resources/docs/ces851-1999_ac_en.pdf
Razvoj civilnog društva možemo odrediti kao skup strukturalnih promena koje se preduzimaju u cilju pronalaženja konkretnih i trajnih rešenja za probleme sa kojima se susreću građani i građanke koje/i imaju aktivan odnos prema javnim službama i poslovima, učestvuju u javnim raspravama, utiču na političke procese i aktere ili preko svojih organizacija obavljaju poverene javne poslove. To znači da se pod razvojem civilnog društva ne može smatrati samo "rešavanje problema organizacija civilnog društva" već širi skup problema iz sfere društvenog života koja direktno ne pripada ni državnom, ni privatnom, ni profitnom sektoru.
Razvoj civilnog društva na teritoriji grada Beograda obuhvata, prema tome, i promene koje se odnose na unapređivanje saradnje između grada i organizacija civilnog društva i na stvaranje mogućnosti (uslova) da stanovnici, u partnerstvu sa institucijama, učestvuju u razvoju grada.
Potrebno je napomenuti da savremeni koncept razvoja sadrži i imperativ održivosti, odnosno očekivanja u pogledu održivog razvoja koji zadovoljava potrebe sadašnjice, a ne dovodi u pitanje sposobnost budućih generacija da zadovolje vlastite potrebe. To podrazumeva ravnotežu između potrošnje resursa i sposobnosti prirodnih sistema da zadovoljavaju potrebe budućih generacija. Zbog toga održivi razvoj predstavlja integralni ekonomski, tehnološki, socijalni i kulturni razvoj, usklađen sa potrebama zaštite i unapređenja životne sredine, koji omogućava sadašnjim i budućim generacijama zadovoljavanje njihovih potreba i poboljšanje kvaliteta života.
U tom smislu, polazna pretpostavka strategije je da će, u ostvarivanju ciljeva i zadataka definisanih ovom strategijom, grad Beograd svojim sredstvima unapređivati saradnju sa organizacijama civilnog društva i izgrađivati partnerstvo, rukovodeći se tolerancijom i razumevanjem, poštovanjem različitih stavova i mišljenja, dijalogom i argumentovanim iznošenjem činjenica, na načelima održivog razvoja, interakcije, odgovornosti i jednakih mogućnosti za sve, koji su i osnovne vrednosti civilnog društva i na taj način pružati podršku širem učešću stanovnika u razvoju grada. Odnosno, pružiti podršku razvoju civilnog društva na teritoriji grada Beograda.
U ostvarivanju opšteg cilja strategije definisani su strateški pravci podrške razvoju civilnog društva na teritoriji grada Beograda, za period 2012-2017. godina:
(1) izgradnja podsticajnog ambijenta za građansko učešće;
(2) poboljšanje dostupnosti i kvaliteta usluga i kulturnih sadržaja za stanovnike;
(3) povećanje socijalne kohezije i obima socijalne podrške deprivilegovanim i siromašnim društvenim grupama;
(4) unapređenje institucionalnih mehanizama saradnje.
Strateški pravac razvoja 1. Izgradnja podsticajnog ambijenta za građansko učešće |
Građansko učešće podrazumeva da su građani slobodni i sposobni da javno izraze svoje potrebe, interese i probleme i da su aktivno uključeni u procese predlaganja, donošenja i sprovođenja odluka od javnog interesa. Ono uključuje različite nivoe odnosa između građana, OCD i institucija vlasti, od informisanja do partnerstva u pružanju usluga. Postojanje aktivnih građana predstavlja neophodan uslov za razvoj demokratskog upravljanja i doprinosi boljem i kvalitetnijem životu u gradu. Kako bi se ostvarila aktivna participacija u političkim procesima i javnom odlučivanju potrebno je da ambijent u kom se odvija komunikacija i saradnja između stanovnika i gradskih institucija deluje podsticajno na stanovnike da se uključe. Učešće građana zavisi velikim delom od procene da će njihovo mišljenje biti saslušano i uzeto u razmatranje, od legitimiteta političkih institucija i predstavnika vlasti, kao i od transparentnosti i dostupnosti informacija o njihovom radu.
Stanovnici Beograda nisu dovoljno informisani o javnim poslovima i odlukama, niti o mogućnostima za građansko učešće. Stanovnici nemaju dovoljno znanja i veština da u punoj meri koriste svoja građanska prava i često ne razumeju značaj učestvovanja u javnoj sferi. Uglavnom nisu spremni da učestvuju rešavanju javnih problema, čak i kada se ti problemi neposredno tiču njih samih. Ovaj pasivan stav podstaknut je u velikoj meri nepoverenjem stanovnika da sopstvenim angažovanjem mogu da menjaju stvari. Veliki deo stanovnika smatra da ni na koji način ne može da utiče na politiku i politička pitanja. Takođe, stanovnici nemaju dovoljno poverenja u gradske institucije i procedure. Sve to dovodi do nedostatka motivacije i pasivizacije stanovnika. Nedovoljni kapaciteti gradske uprave za saradnju sa civilnim društvom i nedostatak mehanizama saradnje dodatno otežavaju postojeću situaciju.
Pored toga, stanovnici su u velikoj meri nezainteresovani da učestvuju u OCD i njihovim aktivnostima, nedovoljno su upoznati sa njihovom ulogom i ciljevima i još uvek zadržavaju negativnu predstavu o civilnom društvu, stvorenu tokom devedesetih godina. OCD još uvek nisu duboko utemeljene u društvu, teško ostvaruju širi uticaj i nemaju potreban legitimitet i poverenje u javnosti. Volonterizam i dobročinstvo i spremnost za javno istupanje i borbu za sopstvena prava još uvek nisu u centru pažnje stanovnika grada.
Imajući u vidu, s jedne strane, značaj građanskog učešća i potencijalne koristi za grad i njegove stanovnike i, sa druge strane, nizak nivo građanskog učešća i nedovoljnu motivaciju i informisanost stanovnika, kao osnovni strateški pravac stvaranja podsticajnog okruženja za razvoj civilnog društva prepoznajemo izgradnju podsticajnog ambijenta za građansko učešće.
1.1 Veće učešće stanovnika u procesima donošenja javnih odluka
Većim učešćem građana doprinosi se tome da politike budu više u skladu sa problemima i potrebama stanovnika, da budu efektivnije, transparentnije i bliže građanima.
Odluke u čijem predlaganju, donošenju i sprovođenju, stanovnici neposredno učestvuju, postaju legitimnije i lakše prihvatljive. Uključivanjem stanovnika razvija se svest i odgovornost pojedinaca za probleme i pitanja koja se tiču svih stanovnika grada i doprinosi se razvoju demokratske političke kulture i demokratskih vrednosti u društvu.
U tom cilju, grad će razvijati i organizovati konsultacije, dijaloge, rasprave i panele, javna slušanja i druge oblike neposredne participacije kojima se povećava učešće stanovnika u procesima donošenja javnih odluka - mehanizam konsultovanja. Donošenje odluka nije samo obaveza državnih organa i lokalnih samouprava, već je neophodno i obavezno tom prilikom konsultovati one koji za to imaju interes, odnosno one na koje će se odluke odnositi.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći:
(1) definisanje programa obuke za zaposlene u gradskoj i opštinskim upravama za unapređenje znanja i veština u komunikaciji sa stanovnicima;
(2) organizovanje konsultativnih procesa i drugih formi dijaloga sa stanovnicima o strateškim pravcima razvoja grada;
(3) organizovanje javnih slušanja pri donošenju važnih odluka gradske i opštinskih uprava koje imaju uticaj na stanovnike;
(4) organizovanje budžetskih slušanja sa stanovnicima tokom planiranja budžeta OJGU za narednu godinu;
(5) uključivanje modela "participativnog budžetiranja" u formalni proces određivanja prioriteta potrošnje grada i definisanje lokalnih projekata sa direktnim uticajem na zajednicu.
1.2 Veća kohezija između grada, stanovnika i civilnog društva
Veća kohezija između grada, stanovnika i civilnog društva podrazumeva da svi stanovnici Beograda dele zajednički osećaj pripadnosti gradu. Grad Beograd teži ravnopravnosti, poštovanju različitosti, postojanju jednakih mogućnosti za sve i dobrobiti svih članova društva na jednakim osnovama. Cilj grada je bolja povezanost i saradnja različitih delova grada, kroz bolju komunikaciju stanovnika različitih gradskih opština i veću saradnju lokalnih zajednica i lokalnih OCD. Građanskim inicijativama i aktivnostima kroz svoje organizacije, stanovnici mogu značajno da doprinesu većoj kohezivnosti u gradu. Zadatak grada je da ove inicijative podrži brojnijim, raznovrsnijim i transparentnijim konkursima za programe civilnog društva koji podstiču kohezivnost, unapređenjem i pojednostavljenjem administrativnih i konkursnih procedura.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći:
(1) podrška razvoju lokalnih zajednica i jačanje saradnje između lokalnih zajednica na teritoriji grada;
(2) uvođenje unapređenog (višegodišnjeg) programskog planiranja gradskih sekretarijata i opštinskih uprava, te preciznije tematsko fokusiranje konkursa;
(3) pojednostavljenje administrativnih procedura za izvođenje aktivnosti civilnog društva na gradskim javnim prostorima i pojednostavljivanje procedura za konkurisanje;
(4) uvođenje obaveze za javno dostupne i opšte razumljive godišnje izveštaje o finansiranju i efektima podrške na nivou grada;
(5) usklađivanje aktivnosti obuka i drugih vidova edukacije koje podržava grad sa strateškim ciljevima razvoja grada.
1.3 Otvoren pristup informacijama
Otvoren pristup informacijama predstavlja preduslov za učešće građana u javnim poslovima. Slobodan i lak pristup informacijama uticao bi na to da stanovnici budu upućeniji i zainteresovaniji za javne poslove, da steknu veće poverenje u postojeće politike i donosioce odluka. Zbog toga, Grad teži da blagovremeno i redovno informiše građane o svim važnim pitanjima, javnim politikama i odlukama. Grad prepoznaje značaj obezbeđivanja ažuriranih i tačnih informacija u formatu koji je pristupačan svim zainteresovanim građanima i njihovim udruženjima.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći:
(1) uvođenje elektronski vođenih evidencija podataka o informacijama koje gradska i opštinske uprave vode po službenoj dužnosti;
(2) razvijanje mehanizama i procedura za prisustvovanje građana sednicama gradske i opštinskih skupština ili radu gradskog ili opštinskih veća;
(3) razvijanje mehanizama i procedura putem kojih bi stanovnici grada mogli da ostvare uvid u objavljene i neobjavljene akte gradske i opštinskih uprava;
(4) dovršavanje procesa uvođenja e-uprave i omogućavanje lakšeg pristupa elektronskoj upravi ugroženim grupama;
(5) povećati dostupnost elektronskih informacija osobama sa invaliditetom.
Volonterizam predstavlja važan stub razvoja svake zajednice. Podstiče komunikaciju među stanovnicima koji žive u istoj zajednici i utiče na povećanje socijalnog kapitala. Volonterskim radom se razvijaju veze među građanima i jača socijalna kohezija. Imajući u vidu neprocenjivu vrednost volonterskog rada u poboljšanju kvaliteta života u zajednici, grad će posvetiti posebnu pažnju podršci razvoja volonterizma i podsticanju stanovnika da se uključuju u volonterske aktivnosti. Stvaranjem povoljnijih uslova za rad volontera i obezbeđivanjem posebnih beneficija i priznanja za volontere, grad će pokušati da stimuliše angažovanje volontera i podstakne razvoj kulture volontiranja.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći:
(1) razvoj stimulativnih mera za povećanje volonterskog aktivizma (rada);
(2) razvoj programa volontiranja za zaposlene u gradskoj i opštinskim upravama;
(3) razvoj posebnih programa obuka za angažman volontera;
(4) poboljšanje informisanosti o programima koji postoje i mogućnostima uključivanja volontera;
(5) podrška razvoju Volonterskog servisa Beograda.
1.5 Podsticanje kulture davanja, promocija dobročinstva i zadužbinarstva
Razvijena kultura davanja, dobročinstvo i zadužbinarstvo svedoči o postojanju svesti o opštem dobru zajednice, humanosti i povezanosti među ljudima. Filantropija se najbolje promoviše raznovrsnim olakšicama i to najčešće poreskim, ali i drugim vidovima kako bi se unapredio neki društveno koristan cilj. Podsticanjem kulture davanja, dobročinstva i zadužbinarstva kroz različite stimulativne mere i programe, Grad teži da podstakne stanovnike da kroz ove izuzetno važne vidove građanskog učešća doprinesu razvoju grada i kvalitetu života svih stanovnika.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći:
(1) ustupanje gradskih resursa (poslovni i medijski prostor) i javnih prostora, za korišćenje bez naknade, za aktivnosti i programe civilnog društva;
(2) definisanje programa finansijskih olakšica u domenu grada;
(3) prepoznavanje fondacija kao partnera u implementaciji programa grada;
(4) promocija korporativne društvene odgovornosti i uključivanje poslovne zajednice;
(5) organizovanje javnih kampanja i dodela priznanja u cilju promocije i podsticanja kulture davanja i zadužbinarstva.
Strateški pravac razvoja 2. Poboljšanje dostupnosti i kvaliteta usluga i kulturnih sadržaja za stanovnike |
U skladu sa revidiranom Evropskom socijalnom poveljom Saveta Evrope6, Grad Beograd se zalaže za socijalni razvoj u kojem će se promovisati i pružati usluge koje doprinose blagostanju i razvoju, kako pojedinaca, tako i skupina u zajednici i podsticati učešće pojedinaca i dobrovoljnih ili drugih organizacija radi uspostavljanja i održavanja takvih usluga.
Mere socijalnog razvoja i usluge će biti bolje povezane ako se razvijaju i pružaju u što neposrednijoj blizini ljudi kojima su namenjene. Usluge moraju biti pružane na celovit način koji poštuje sveukupne potrebe stanovnika i ne treba da budu sputane raznoraznim ograničenjima koja proizlaze iz organizacijske prirode. Ako su usluge pristupačne, fleksibilne i odgovaraju potrebama njihovih korisnika, stvoriće se bolji uslovi za socijalnu uključenost stanovnika grada. Usluge čiji je cilj socijalna uključenost, promovišu solidarnost i povezanost u društvu, jačaju partnerstvo i odgovornost svih interesnih skupina. One prepoznaju i podržavaju ljudsko dostojanstvo i osnovna ljudska prava za sve kroz primenjivanje načela jednakosti i odbijanje diskriminacije.
OCD su, organizovanjem raznovrsnih socijalnih, kulturnih, obrazovnih i drugih usluga, aktivan činilac socijalnog razvoja grada Beograda. One su deo mehanizma za socijalno planiranje koji nastoji da mobiliše postojeće resurse, pokrene nove inicijative i doprinese razvoju mreže usluga, kako bi se ispunili razvojni ciljevi i očekivanja stanovnika. Socijalno planiranje uključuje sve zainteresovane strane i ispituje potrebe i resurse; naručuje konkretne usluge i redovno prati i procenjuje rezultate. Bez veće uključenosti zainteresovanih strana u bitne procese socijalnog planiranja neće biti ni pravog uključivanja stanovnika u područje pružanja socijalnih usluga.
Grad, takođe, prepoznaje OCD kao neposredne pružaoce usluga i ravnopravne učesnike na tržištu usluga.
________________
6 Evropska socijalna povelja (revidirana), Strazbur 3.05.1996.
2.1 Poboljšanje uslova života i opšteg zdravlja stanovnika
Organizacije civilnog društva imaju snažan partnerski potencijal u ostvarivanju ciljeva socijalnog razvoja grada Beograda realizovanjem raznovrsnih zadataka. Informisanje građana o pravima, obavezama i odlukama vezanim za životno okruženje i promovisanje zdravih stilova života doprinosi, svakako, kako poboljšanju dostupnosti usluga, tako i aktivnijem odnosu građana prema izboru stilova života i korišćenju pojedinih alternativnih mogućnosti (vidovi prevoza, na primer). Konsultacije i dijalog u oblasti urbanog planiranja, zelenih površina, uređenja priobalja i zona za rekreaciju su način da se razvoj grada uredi po meri svojih stanovnika.
Zadatak je organizacija civilnog društva da aktivno učestvuju u ovom procesu i da omoguće stanovnicima Beograda da iskažu svoje potrebe i stavove o pojedinim predloženim rešenjima. Grad uviđa da poboljšanje uslova života i opšteg zdravlja stanovnika podrazumeva zajedničke akcije Gradske uprave i organizacija civilnog društva i ističe da je to njihov permanentni zadatak.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći:
(1) promocija korišćenja alternativnih vidova prevoza;
(2) definisanje programa za unapređenje socijalnih determinanti zdravlja ranjivih i marginalizovanih grupa;
(3) konsultacije i dijalog u oblasti urbanog planiranja, zelenih površina, uređenja priobalja i zona za rekreaciju;
(4) poboljšano informisanje građana o pravima, obavezama i odlukama vezanim za životno okruženje;
(5) definisanje programa koji se bave unapređenjem fizičkog, psihičkog i socijalnog zdravlja mladih.
2.2 Uključivanje civilnog društva u dizajniranje i implementaciju usluga
U cilju poboljšanja kvaliteta usluga, grad Beograd prepoznaje izuzetan značaj uključivanja korisnika, kad god je moguće, u razvoj i upravljanje aktivnostima i uslugama. Zbog toga će Grad raditi aktivno na uspostavljanju saradnje sa civilnim društvom u definisanju i izgradnji minimuma standarda socijalnih usluga i efikasnog sistema supervizije i inspekcije. U oblasti kulture grad teži unapređenju saradnje između zvaničnih institucija kulture grada i nezavisne scene kulture.
Neophodno je ostvariti i konsultacije i dijalog zainteresovanih strana (pružaoci usluga, korisnici i organizacije civilnog društva) za identifikaciju projekata koji unapređuju mrežu i kvalitet usluga, resurse i koordinaciju implementacije za ravnomerniju dostupnost.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći:
(1) definisanje i javno objavljivanje liste usluga i uslova za korišćenje usluga koje grad nudi stanovnicima;
(2) identifikacija projekata, resursa i pomoć u njihovoj koordinaciji;
(3) organizovanje konsultativnih procesa i drugih formi dijaloga sa civilnim društvom o kvalitetu postojećih i novom sadržaju usluga za stanovnike;
(4) saradnja sa civilnim društvom u definisanju i izgradnji minimuma standarda socijalnih usluga i efikasnog sistema supervizije i inspekcije;
(5) unapređenje saradnje između zvaničnih institucija kulture grada i nezavisne scene kulture.
2.3 Poboljšanje usluga u prirodnom i socijalnom okruženju korisnika
Dostupnost usluga u prirodnom i socijalnom okruženju korisnika je cilj čijem ostvarenju mogu doprineti i organizacije civilnog društva. Da bi se obezbedio njihov doprinos, grad će usmeriti svoje aktivnosti ka obezbeđivanju uslova za realizaciju nekoliko zadataka:
- postizanje ravnopravnosti javnog i neprofitnog sektora u pružanju socijalnih usluga. Da bi se to postiglo, neophodno je definisati programe u sektoru socijalnih usluga za koji se sprovodi postupak javnih nabavki, odnosno vrši izbor najpovoljnijeg pružaoca usluga;
- poboljšanje usluga koje će grad zasnivati na socijalnim inovacijama i dobroj praksi čiji su rezultati i efekti evaluirani empirijskim činjenicama Unapređivanje i razvoj usluga obezbeđuje se preko jasno definisanih programa i transparentnih konkursa koji su dostupni svim zainteresovanim i kvalifikovanim pružaocima usluga.
Za realizaciju ovih zadataka neophodno je podsticanje i podrška partnerstvu javnog, privatnog i civilnog sektora, što Grad Beograd postavlja kao svoj važan zadatak u narednim godinama.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći:
(1) poboljšanje usluga bazirati na socijalnim inovacijama, dobroj praksi i evaluiranim efektima zasnovanim na podacima;
(2) uspostavljanje ravnopravne institucionalne pozicije aktera (javni i neprofitni sektor) za pružanje socijalnih usluga;
(3) podsticanje partnerstva pružalaca usluga (javni, privatni i civilni sektor);
(4) definisati programe u sektoru socijalnih usluga za koje će se sprovoditi postupak javnih nabavki;
(5) definisati programe u sektoru socijalnih usluga koji će se obezbeđivati stanovnicima kroz transparentne konkurse, jednako dostupne svim zainteresovanim i kvalifikovanim pružaocima usluga.
2.4 Podsticaj razvoju nezavisnih inicijativa iz oblasti kulture
Delovanje civilnog sektora u oblasti kulture uglavnom je inicirano od strane mlađe populacije, slobodnih umetnika ili drugih srodnih profesija. Važna uloga nezavisnog sektora u kulturi je što otvara prostor za ostvarivanje kreativnih kapaciteta, stvara osnove za unapređivanje i dalji profesionalni razvoj, kreira diverzitet kulturne ponude grada. Nezavisni sektor najčešće je prvi implementator novih ideja i standarda, koji se tek kasnije primenjuju u zvaničnim institucijama. Operativnost, kapacitet i razvijeni internacionalni kontakti doprinose da sve češće predstavnici nezavisnog sektora u kulturi preuzimaju organizaciju i produkciju programa koji reprezentuju savremeno nacionalno stvaralaštvo na prestižnim internacionalnim manifestacijama. Međutim, grad je svestan da pored izuzetne programske aktivnosti, nezavisna scena još uvek nije uspela da se adekvatno pozicionira kao važan deo sistema kulturne politike. Neki od razloga su njene specifičnosti koje je ostavljaju u procepu između delovanja opšteg civilnog sektora i prakse zvaničnih institucija kulture.
Nepostojanje strategije kulturnog razvoja na gradskom nivou i odsustvo konzistentno integrisanog učešća civilnog društva u kreiranju kulturnih politika predstavljaju istovremeno i slabosti, ali i mogućnosti za saradnju Grada i civilnog društva na ovom polju.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći:
(1) organizovanje konsultativnih procesa i drugih formi dijaloga u kreiranju kulturnih politika i programa grada;
(2) jačanje podrške programa i aktivnosti u oblasti kulture koji definišu osobeni urbani i kulturni identitet grada;
(3) razvoj kulture u "kvartovima" i lokalnim zajednicama unapređenjem prostora za kulturne aktivnosti svih generacija;
(4) preimenovanje odgovarajućih poslovnih prostora u vlasništvu grada i opština u prostore namenjene za delatnost kulturnih organizacija i inicijativa;
(5) formiranje nezavisno vođenog fonda za programe koji promovišu kulturu kroz edukativne i kreativne procese.
2.5 Razvoj ljudskih resursa, ljudskog kapitala i socijalnog kapitala
Ostvarenjem ovog cilja, značajno će se unaprediti kapacitet i kompetencije civilnog društva u Beogradu. OCD obavljaju značajnu obrazovnu ulogu kojom se doprinosi opštem i stručnom obrazovanju građana (odraslih) i podstiče psihosocijalni razvoj dece i mladih. Obukom činilaca civilnog društva unapređuje se i razvija demokratska politička kultura. Kompetentno civilno društvo kroz stalni dijalog, kritiku i saradnju sa političkim akterima, gradskim i drugim vlastima podiže kvalitet rada demokratskih institucija.
Podrškom civilnom društvu promoviše se koncept celoživotnog učenja koji zahteva savremeno i promenljivo tržište radne snage. Pojedinim obrazovnim programima civilnog društva smanjuje se period tranzicije od obrazovanja do zaposlenja, čime se efektivnije koriste raspoloživi ljudski resursi. Time grad dobija značajan resurs u privlačenju investicija - razvijen ljudski kapital, koji se sastoji od znanja, veština, kompetencija i osobine otelotvorenih u pojedincu, koji omogućavaju stvaranje ličnog, društvenog i ekonomskog blagostanja. Rad OCD razvija kapacitete za učešće u programima Evropske unije i razmenu znanja i primera dobrih praksa sa organizacijama u državama članicama. Evropska komisija je u dokumentu koji se odnosi na strategiju proširenja Unije naglasila da su "aktivnosti civilnog društva ključne za zrelost demokratije, poštovanje ljudskih prava i vladavinu prava". Postignuća OCD u Beogradu upravo ispunjavaju ovaj visoko postavljeni cilj.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći:
(1) podrška razvoju socijalnog kapitala koji čine mreže pojedinaca, organizacija i institucija, usmerenih na saradnju i zajedničko delovanje na ostvarivanju razvojnih ciljeva grada;
(2) podrška programima neformalnog obrazovanja koje sprovode organizacije civilnog društva;
(3) podsticanje obrazovnih programa kojima se podiže nivo znanja i veština potrebnih za demokratsko građanstvo i koji su usmereni ka smanjenju jaza između obrazovanja i tržišta rada;
(4) jačanje partnerstva gradske i opštinskih uprava i civilnog društva u cilju pružanja kvalitetnih obuka za unapređenje ključnih kompetencija i celoživotnog učenja, koji su od velikog značaja za zapošljavanje;
(5) podizanje kapaciteta gradske i opštinskih uprava za proces evropskih integracija.
Strateški pravac razvoja 3. Povećanje socijalne kohezije i obima podrške deprivilegovanim i siromašnim društvenim grupama |
Socijalna kohezija podrazumeva sposobnost društvene zajednice da osigura dobrobit svim svojim članovima, da svede na minimum nejednakosti i izbegne podele. Nijedno društvo nije u potpunosti koheziono. To je pre ideal kojem svako društvo treba da teži održavanjem, poboljšavanjem i prilagođavanjem promenama koje se dešavaju u ekonomskoj, socijalnoj i političkoj sferi.
Civilno društvo ima značajnu ulogu u ostvarivanju socijalne kohezije u društvu jačanjem socijalnog kapitala. Socijalni kapital predstavlja sistem vrednosti, normi i mreža unutar zajednice koje olakšavaju kolektivnu akciju. Može se shvatiti i kao oblik efikasne društvene organizacije bazirane na jedinstvu tri svoje komponente: moralne obligacije i normi; društvenih vrednosti, posebno poverenja u aktere i institucije i društvene mreže, pre svega dobrovoljnih civilnih i političkih udruženja.
Pozitivno shvaćen socijalni kapital pretpostavlja vrednosti poput iskrenosti, uzajamnosti, poverenja, solidarnosti, a time i spremnost na saradnju. Na drugoj strani, socijalni kapital je društveni (zajednički) resurs koji olakšava i/ili otežava pristup pojedinca drugim društvenim, ekonomskim ili prirodnim resursima. Isključenost pojedinaca i društvenih grupa ili smanjena dostupnost socijalnog kapitala je pretnja socijalnoj koheziji. Zbog toga, grad uviđa da je neophodan napor da se stvori okvir za borbu protiv socijalne isključenosti. To podrazumeva i posebnu podršku siromašnim i deprivilegovanim pojedincima i društvenim grupama za pristup društvenim, ekonomskim ili prirodnim resursima grada i mogućnost participacije u kolektivnim akcijama.
Socijalna kohezija u gradu Beogradu je izraz solidarnosti njegovih građana. Cilj grada je uravnoteženi razvoj grada u celini, smanjivanje strukturnih razlika između opština i pružanje jednakih mogućnosti svima. Jačanju socijalne kohezije u gradu doprinose, svakako, OCD. Praktično to se postiže kroz ciljane aktivnosti koje imaju, i imaće nadalje, i finansijsku podršku u budžetu grada.
3.1 Razvoj ambijenata za puno poštovanje ljudskih i manjinskih prava u gradu
U ovom trenutku ne postoji jasno formulisan pravac razvoja odnosa grada prema ljudskim pravima, a brojni problemi u ovoj oblasti ukazuju na neophodnost hitne i adekvatne reakcije. Kako je uloga OCD na ovom polju razvijena, moguće je iskoristiti postojeće kapacitete civilnog društva i definisati zajedničke prioritete u oblasti ljudskih i manjinskih prava.
Afirmativna akcija, kao ustavno i zakonsko načelo mora se u potpunosti sprovesti u praksi kroz niz mera koje će Grad uvoditi. Ranjive i marginalizovane grupe moraju u Gradu videti saveznika i zaštitu, a uloga civilnog društva tu može biti savetodavna, ali i kontrolna.
Neformalna naselja, sa veoma lošim uslovima za život, predstavljaju pojavu sa kojim se suočavaju brojni gradovi. Rešenje koje Beograd nudi treba da ima i dozu inovativnosti, kako bi se problemi koji su se nagomilali u prošlosti postepeno rešavali uz puno poštovanje ljudskih prava.
Postojeće institucije na nivou grada, u prvom redu "zaštitnik građana grada Beograda" mogu biti most i podrška nastojanjima Grada i OCD da pronađu zajedničke mere koje će doprineti punom poštovanju ljudskih i manjinskih prava stanovnika grada.
Brojni dokumenti UN i EU7 govore o potrebi zaštite prava onih koji štite ljudska prava, tzv. branitelji.
Situacija na terenu i svakodnevno ugrožavanje prava branitelja ljudskih prava govore u prilog tome da i Beograd mora dati doprinos njihovoj zaštiti, kako bi se stvorilo okruženje povoljno za rad branitelja ljudskih prava i kako bi efekti njihovog rada bili vidljiviji.
Jedan od mehanizama koji će omogućiti da se ostvari potpuna transparentnost, kako u donošenju odluka, tako i u njihovom sprovođenju je i pravo na slobodan pristup informacijama, a ujedno, neophodno je, zajedno sa civilnim društvom ojačati sposobnost OJGU da postupaju uz puno poštovanje zaštite podataka o ličnosti.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći:
(1) definisanje prioriteta, u saradnji sa civilnim društvom, u oblasti ljudskih i manjinskih prava;
(2) definisanje mera afirmativne akcije iz nadležnosti grada prema ranjivim i marginalizovanim grupama i uključivanje u gradske institucije na svim nivoima;
(3) dalje unapređenje poštovanja prava na slobodan pristup informacijama od javnog značaja i zaštita podataka o ličnosti;
(4) usvajanje mera za puno ostvarivanje građanskih prava lica koja žive u neformalnim naseljima;
(5) unapređenje i dalji razvoj saradnje zaštitnika građana grada Beograda i OCD i pružanje javne podrške grada braniteljima ljudskih prava.
____________
7 Na prvom mestu: Deklaracija UN o braniteljima ljudskih prava i Smernice EU o braniteljima ljudskih prava
3.2 Podsticanje solidarnosti, tolerancije, nenasilja, ravnopravnosti i jednakih mogućnosti za stanovnike grada
Promovisanjem vrednosti kao što su solidarnost, tolerancija, nenasilje i ravnopravnost, OCD daju doprinos razvoju civilnog društva, kao specifičnog oblika zajednice stanovnika koja ostvaruje i ispunjava prostor između nivoa pojedinaca i nivoa grada.
Ostvarivanjem zadataka koji se odnose na promovisanje ekonomske nezavisnosti i socijalno uključivanje deprivilegovanih grupa koje su u povećanom riziku od siromaštva i identifikovanje ugroženih lokalnih zajednica, OCD neposredno doprinose socijalnom razvoju grada. Podsticanjem ovih vrednosti i pružanjem podrške OCD u njihovom promovisanju, grad se pridružuje i naporima koje proklamuje EU agenda za borbu protiv siromaštva i socijalne isključenosti.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći:
(1) promocija EU agende za borbu protiv siromaštva i socijalne isključenosti;
(2) identifikacija ugroženih lokalnih zajednica i definisanje jasnih ciljeva, akcija i indikatora za smanjenje siromaštva u identifikovanim zajednicama;
(3) Promovisanje ekonomske nezavisnosti Roma, mladih, srednje i starije generacije i žena sa posebnim akcentom na njihov veći rizik od siromaštva
(4) Promovisanje socijalnog uključivanja osoba sa mentalnim poteškoćama
3.3 Podizanje nivoa znanja, veština i sposobnosti za aktivan odnos prema sopstvenom životu
OCD daju doprinos izgradnji socijalne kohezije u gradu svojim angažovanjem na podizanju nivoa znanja, veština i sposobnosti marginalizovanih grupa i pojedinaca i pružanju podrške za jačanje kapaciteta za proaktivan odnos prema vlastitom životu i prevladavanju rizika od siromaštva i socijalne isključenosti.
Psihosocijalna podrška ranjivim grupama, uključujući i osobe koje su smeštene u institucijama, inicijative za aktivno starenje i jačanje kapaciteta i podrška grupama za samopomoć su zadaci koje su sa uspehom realizovale OCD i koje će grad nadalje aktivno podržavati. Grad, takođe, nalazi da su prevencija ranog napuštanja školovanja i prevencija nasilja u porodici, školi i vršnjačkim grupama izazov (zadaci) na koji OCD mogu kreativno i uspešno odgovoriti.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći:
(1) jačanje podrške grupama za samopomoć;
(2) prevencija nasilja i nasilja u porodici i sprečavanje nasilja u školama;
(3) prevencija ranog napuštanja školovanja;
(4) psihosocijalna podrška ranjivim grupama, uključujući i osobe koje su smeštene u institucijama;
(5) promovisanje socijalnih inovacija za starije i inicijativa za aktivno starenje.
3.4 Ublažavanje posledica siromaštva
Jedna od dimenzija izgradnje socijalne kohezije je i ublažavanje posledica siromaštva i socijalne isključenosti. To svakako nije samo polje "državnog staranja" već izazov i za raznovrsne aktere u civilnom društvu. OCD, naročito one čija misija obuhvata potrebe i interese marginalizovanih grupa, mogu uspešno doprineti većoj uključenosti dece iz marginalizovanih društvenih grupa u programe ranog razvoja koje podržava grad.
Poseban izazov predstavlja "rešavanje problema sive ekonomije" iz perspektive siromašnih i marginalizovanih grupa i kreiranje odgovora koji će uključiti pojedine oblike ekonomske preduzimljivosti siromašnih u legalne okvire. Učešće i doprinos OCD je poželjan i u rešavanju tako složenih zadataka kao što su problemi beskućništva i depriviranog stanovanja i razvoj integrisanog pristupa za smanjenje siromaštva u depriviranim naseljima.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći:
(1) definisanje programa za aktiviranje radno sposobnih građana iz siromašnih i marginalizovanih grupa;
(2) definisanje i usvajanje mera i programa za rešavanje problema beskućništva i neformalnih naselja;
(3) razvoj programa za direktnu podršku zapošljavanju i samozapošljavanju grupa stanovništva sa većim rizikom od siromaštva (marginalizovane i ranjive grupe stanovnika);
(4) veće uključivanje dece iz ranjivih i marginalizovanih grupa stanovnika u programe ranog razvoja koje podržava grad;
(5) razvoj programa sa integrisanim pristupom za smanjenje siromaštva u depriviranim naseljima.
3.5 Podsticanje socijalnog preduzetništva
Ekonomska kriza, smanjenje poverenja u državu, povećanje siromaštva i stope nezaposlenosti iziskuju brzu i efikasnu reakciju i države i društva. Dosadašnje iskustvo u ovakvim situacijama pokazuje da je to vreme kada je posebno važno izraziti solidarnost, aktivizam, inovativnost i posvećenost, ma kojim poslom se bavili. Nastanak "socijalnih preduzeća" i/ili socijalnih preduzetnika upravo se vezuje za prilike koje su vrlo slične današnjim. Uprkos nedostatku pravne regulative, podrške od strane institucija i niskom nivou znanja, u poslednje dve godine broj socijalnih preduzeća i preduzetnika u Beogradu ubrzano raste. Ovaj oblik privrednog delovanja sa izraženim socijalnim i ekološkim aspektom, uglavnom je orijentisan na podršku međunarodnih organizacija i domaćih OCD. Socijalno preduzetništvo može da ima i ima značajnu ulogu u uticanju na smanjenje siromaštva i inkluziju pripadnika ranjivih grupa kroz procese samozapošljavanja i zapošljavanja, a istovremeno, kroz učešće u pružanju javnih usluga, može da doprinese i efikasnosti rada gradske uprave.
Imajući u vidu narastajuće potrebe stanovništva, kao i ekspanziju socijalnog preduzetništva, podrška grada postojećim i nastajućim socijalnim preduzećima i preduzetnicima je neophodna. Pomoć grada organizacijama koje posluju po principima socijalnih preduzeća ogledaće se u njihovom pozicioniranju u javnosti, zadobijanju šire podrške zajednice i konačno u finansijskoj podršci pri započinjanju poslovanja. Drugi, veoma značajan vid podrške grada razvoju socijalnog preduzetništva, predstavljaće napori ka uspostavljanju stalne ili čak institucionalizovane saradnje sa OCD koje rade na podršci razvoju socijalnih preduzeća i preduzetništva. Iskustva gradova poput Londona pokazuju da je ovakav vid podrške veoma efikasan i da značajno doprinosi razvoju i poboljšanom radu socijalnih preduzeća i preduzetnika.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći:
(1) prepoznavanje pojma i koncepta socijalnog preduzetništva u odlukama i drugim javnim dokumentima koje usvaja grad;
(2) razvijanje programa start-ap podrške i pristupa finansiranju inicijativama socijalnog preduzetništva;
(3) povećanje uloge socijalnih preduzeća i zadruga (kooperativa) u pružanju javnih usluga;
(4) stimulisanje socijalnih kooperativa za smanjenje nezaposlenosti kroz zapošljavanje i samozapošljavanje;
(5) definisanje programa za podsticanje socijalnog preduzetništva u saradnji i partnerstvu sa gradskim javnim preduzećima.
Strateški pravac razvoja 4. Unapređenje institucionalnih mehanizama saradnje |
Jedna od važnih funkcija civilnog društva je da obavlja ulogu "posrednika" u odnosu pojedinca i države. Iako pod pojmom civilnog društva ne možemo podrazumevati samo OCD, važno je da inicijative građana postignu određeni nivo organizovanosti (neformalni ili formalni) kako bi stanovnici lakše uspostavljali funkcionalnu saradnju i komunikaciju sa gradom i na taj način pojačali rezultate svog rada i povećali domete svog uticaja. Sa druge strane, potrebno je da OJGU imaju sistemski definisane mehanizme za saradnju sa civilnim društvom i dovoljno znanja kako da podstaknu šire uključivanje stanovnika.
U Beogradu su komunikacija i saradnja između OJGU i OCD još uvek na niskom nivou, što je jednim delom uzrokovano time što su informacije o mogućnostima uticaja i uključivanja stanovnika nedovoljne, a delom i time što OJGU u još uvek u nedovoljnoj meri prepoznaju potrebe stanovnika. Takođe, upravljanje gradskim resursima nije u potpunosti transparentno i odgovorno i nije moguće doći do uvida u rezultate i efekte podrške grada civilnom društvu. Unapređenje institucionalnih mehanizama saradnje, zato, predstavlja važan strateški pravac ove strategije.
Informisanost je preduslov za bilo koju vrstu aktivnijeg odnosa stanovnika prema javnim službama i poslovima. Kao jedan od osnovnih principa politike podsticanja za aktivnije učešće u javnom životu, u Preporuci broj 19 (2001) Komiteta ministara Saveta Evrope, istaknuta je obaveza organa lokalne samouprave da obezbede uvid u informacije kojima raspolažu. Informisanje je, posmatrano iz ugla organa lokalne samouprave, proces koji obuhvata pasivno informisanje (koje dolazi usled inicijative građana) i aktivno informisanje (koje podrazumeva mere lokalnih organa vlasti u cilju informisanja građana)8.
Grad Beograd raspolaže značajnim finansijskim i nefinansijskim resursima koji predstavljaju potencijal buduće unapređene saradnje sa civilnim društvom. Međutim, u praksi se uočavaju brojni problemi u raspodeli i upravljanju ovim resursima. Grad teži da gradskim resursima u budućnosti upravlja odgovorno i transparentno, i stoga prvi korak ka ostvarenju tog cilja predstavlja prepoznavanje postojećih nedostataka u upravljanju. Na nivou Grada ne postoje jasni programi, standardi i procedure za korišćenje ovih resursa, niti su javnosti dostupni jasni i konsolidovani izveštaji o dosadašnjem korišćenju. Izvestan napredak je ostvaren kada se radi o direktnom finansiranju. Međutim, osim projektnih izveštaja koje podnose sami projektni izvršioci, OJGU do sada nisu sastavljale konsolidovane i sveobuhvatne izveštaje o finansiranju i efektima podrške. Zahtevi za projektnim izveštavanjem često se tretiraju tek kao jedan u nizu birokratskih koraka u procesu zatvaranja pojedinačnih ugovora o podršci.
Na strani OJGU još uvek ne postoji ni dovoljan stepen vertikalne i horizontalne koordinacije, međusobnog informisanja i saradnje. OJGU su, takođe, nedovoljno upoznate sa problemima i stavovima stanovnika grada i vrednostima i aktivnostima civilnog društva. Jedan od osnovnih nedostataka jeste i taj što OJGU ne razmenjuju međusobno informacije i podatke, ne koordiniraju aktivnosti i uglavnom nemaju zajedničke inicijative. Kada ih imaju, te inicijative su neplanske i ad hok.
Grad je kroz različite OJGU, u 2010. godini podržao projekte civilnog društva u ukupnoj vrednosti od preko 200 miliona dinara. Ukupna visina godišnje finansijske podrške svrstava grad u red najznačajnih donatora civilnog društva u Srbiji. Međutim, efekti te finansijske podrške su nedovoljno vidljivi i ne postoje jasni dokazi (u formi izveštaja, analiza ili na drugi način) o efektima. U vreme finansijske krize i smanjenja fondova na raspolaganju civilnom društvu, povećanje uticaja postojeće finansijske podrške grada može predstavljati efikasan način za prevladavanje potrebe za istovremenim smanjenjem nivoa podrške, uz zadržavanje i povećanje nivoa uticaja.
____________
8 Neposredno učešće građana u javnom životu na lokalnom nivou, SKGO 2006.
4.1 Unapređenje komunikacije između grada i stanovnika
Grad Beograd polazi od shvatanja iznetog u Svetskoj povelji o pravu na grad u kojoj se ističe da "gradovi moraju preduzeti mere kako bi garantovali postojanje procedura ili mehanizama na osnovu kojih bi svako imao pristup stvarnim i transparentnim javnim informacijama. U tu svrhu oni moraju da omoguće pristup svim slojevima stanovništva i da obezbede uputstva za korišćenje informacijske tehnologije i objasniti pristup podacima koji se periodično obnavljaju".
Unapređenje komunikacije pre svega pretpostavlja aktivno informisanje koje podrazumeva inicijativu na strani OJGU da upoznaju građane sa svojim aktivnostima i budućim planovima, kako bi se stanovnicima olakšalo ostvarivanje njihovih prava i da im se omogući da budu pravovremeno, jasno i kvalitetno informisani o poslovima i životu grada. Imajući u vidu savremeni razvoj nauke i tehnologije, te dostupnost tehnologije širim društvenim grupama, razvijanje posebne interaktivne virtualne platforme bi moglo zadovoljiti ovu potrebu, ukoliko bi platforma obezbedila relevantne informacije, interakciju sa stanovnicima i prostor za objavljivanje svih drugih povezanih informacija.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći:
(1) razvijanje mehanizama on-lajn interakcije između grada i stanovnika;
(2) objavljivanje gradskih i opštinskih propisa, dnevnog reda sednica gradskih i opštinskih skupština i sednica veća, zapisnika sa sednica organa lokalnih samouprava;
(3) objavljivanje redovnih izveštaja opšteg ili konkretnijeg karaktera vezanih za pojedinačna pitanja ili generalne teme;
(4) razvoj sistema informisanja civilnog društva o predstojećim programima i projektima grada i mogućnostima finansiranja.
4.2 Unapređenje transparentnosti i odgovornosti u alokaciji resursa grada
Gradu na raspolaganju stoje veliki finansijski i nefinansijski resursi. Zato je pitanje odgovornog i transparentnog upravljanja resursima grada i njihove ravnomerne alokacije jedno od temeljnih pitanja saradnje grada i civilnog društva. U resurse grada, osim finansijskih, ulaze i gradski i opštinski poslovni prostor, gradski trgovi i druge javne površine, kao i vreme u medijima koji se finansiraju sredstvima grada (npr. RTV Studio B). Istovremeno, na strani civilnog društva stoji obaveza za odgovorno korišćenje resursa koji su im u vidu podrške dodeljeni. Minimalni standardi odgovornosti podrazumevaju (1) da se resursi koriste mudro i za postavljene ciljeve; (2) da su OCD dobro organizovane i sa dobrim upravljanjem; (3) da su aktivnosti koje se sprovode efikasne i delotvorne.
Kao ilustracija služi podatak da prosečna procedura konkurisanja na konkurse OJGU podrazumeva prilaganje još četiri različita dokumenata pored samog prijavnog formulara ((1) Izvod o registraciji izdat od nadležnog organa, koji nije stariji od šest meseci; (2) potvrda republičke uprave javnih prihoda da su za prethodnu godinu izmireni porezi, doprinosi i druge javne dažbine; (3) fotokopije osnivačkog akta i statuta organizacije; (4) kopije najnovijeg finansijskog izveštaja ili potvrdu o tome da je izveštaj poslat nadležnim organima. Svi traženi dokumenti se vode u elektronskim registrima i dostupni su na internetu, a njihovo pribavljanje podnosioca prijave, zajedno sa kopiranjem u tri primerka, prosečno košta 2.500 dinara. Ako se uzme u obzir da su u 2010. godini OJGU podržale najmanje 320 projekata civilnog društva i da je najmanje još tri puta toliko bilo neuspelih aplikacija, onda se može reći da je bespotrebno komplikovanom procedurama grad direktno doprineo da se najmanje 2.500.000 dinara manje uloži u aktivnosti i programe civilnog društva na teritoriji Beograda. Da ne govorimo o efektima na životnu sredinu zbog preterane potrošnje papira. Sve to zajedno postavlja značajna ograničenja na ukupne domete i efekte podrške i korišćenja resursa grada i otvara prostor za usmeravanje podrške u pravcu nepotrebnih projekata i korupcije.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći:
(1) bolje umrežavanje i koordinacija postojeće finansijske podrške grada;
(2) objavljivanje godišnjih izveštaja o finansiranju i efektima podrške;
(3) unapređenje izveštavanja OCD o svojim aktivnostima, ostvarenim rezultatima i uticaju;
(4) razvoj elektronskog registra organizacija civilnog društva koje deluju na teritoriji grada;
(5) usklađivanje i javno objavljivanje tenderskih i konkursnih procedura, na konkursima OJGU, za podršku projektima, aktivnostima i inicijativama OCD.
4.3 Bolja vertikalna i horizontalna koordinacija i saradnja gradske i opštinskih uprava u podršci civilnom društvu
Različiti nivoi OJGU nedovoljno međusobno komuniciraju, koordiniraju i sarađuju u podršci civilnom društvu. Kao rezultat, ukupni efekti podrške su manji, a nivo informisanosti svih aktera nizak. Da bi se efekti podrške uvećali i povećao nivo informisanosti svih aktera, neophodno je unaprediti i vertikalnu i horizontalnu koordinaciju gradske i opštinskih uprava.
Istovremeno je neophodno pojačati unutrašnju koordinaciju kako bi se izbeglo preklapanje aktivnosti i pojačalo deljenje znanja i informacija unutar OJGU.
Kako bi se saradnja grada sa civilnim društvom učinila koherentnijom i konzistentnijom, grad će unaprediti unutrašnje komunikacione kanale i poboljšati saradnju, kako dvosmerno između sekretarijata i opštinskih uprava, tako i između samih sekretarijata i opštinskih uprava, i ukupno poboljšati upravljanje informacijama. To će zajedno otvoriti novi prostor za efikasniju saradnju sa civilnim društvom i stanovnicima uopšte.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći: (1) pozicioniranje Agencije za evropske integracije i saradnju sa udruženjima, kao nosioca uloge koordinatora ukupne saradnje grada i civilnog društva;
(2) definisanje uloge koordinatora za saradnju sa civilnim društvom u sekretarijatima i opštinama;
(3) definisanje mehanizama za podršku, razmenu informacija i periodično međusobno izveštavanje koordinacionih timova organizacionih jedinica GU, opština i Agencije za evropske integracije i saradnju sa udruženjima;
(4) uspostavljanje sistema za vođenje jedinstvene evidencije o projektima civilnog društva koje finansiraju opštine, sekretarijati i gradske agencije.
4.4 Izgradnja kapaciteta administracije za saradnju sa civilnim društvom i implementaciju strategije
Većina stanovnika Beograda (kao i Srbije u celini) ne samo što nije upoznata sa radom civilnog društva, već često ima i sasvim pogrešne predstave o ulozi i ciljevima OCD. Takav stav reflektuje se i kroz zaposlene u OJGU kao deo opšte populacije stanovnika na teritoriji grada. Primetno je da OJGU nemaju dovoljno kapaciteta za efikasniju i sveobuhvatniju saradnju sa civilnim društvom. Dosadašnju saradnju karakteriše usko gledanje koje se uglavnom iscrpljuje kroz finansijsku podršku OCD. U tom smislu, Grad će preduzeti mere kako bi zaposleni u OJGU stekli dodatna znanja za saradnju sa civilnim društvom i razvili konzistentne mehanizme i strategije za saradnju i šire uključivanje civilnog društva u procese upravljanja gradom.
Tokom prethodnih 20 godina razvoja, civilno društvo na teritoriji grada je razvilo respektivan kapacitet znanja i veština u svim oblastima svog delovanja. U tom smislu, osim partnera, civilno društvo može poslužiti i kao pouzdan izvor znanja, informacija i veština neophodnih zaposlenima u OJGU za sprovođenje ove strategije.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći:
(1) jačanje znanja i informisanosti zaposlenih u gradskoj i opštinskim upravama o problemima i stavovima građana i vrednostima i aktivnostima civilnog društva;
(2) jačanje kapaciteta gradske i opštinskih administracija za razvoj i upravljanje projektima;
(3) organizovanje obuka za zaposlene u gradskoj i opštinskim administracijama, usmerene na usvajanje i primenu novih praksi dobrog upravljanja;
(4) selekcija timova i organizovanje specijalizovanih obuka za implementaciju strategije;
(5) razvijanje mehanizma za uvezivanje drugih relevantnih strateških dokumenata koji obuhvataju uključivanje civilnog društva u implementaciju.
4.5 Povećanje uticaja finansijske podrške grada
U smislu finansijske podrške grada, Beograd je u proteklom periodu učinio značajan napredak. Posmatrajući 2010. godinu, iz sredstava grada ukupno je finansijski podržano preko 320 različitih projekata u ukupnoj vrednosti od preko 200 miliona dinara. Međutim, usled nedostatka bolje unutrašnje horizontalne i vertikalne koordinacije i informisanja, ta podrška nije postigla efekte srazmerne nivou podrške.
Da bi se povećali efekti finansijske podrške grada, Beograd će uvesti i podsticati unapređeno (programsko) planiranje, bolje targetirano finansiranje (u odnosu na probleme: stanovnika, grada, širih interesa građana) i poboljšano upravljanje projektima. Takođe, grad postavlja pred sebe kao cilj bolje upravljanje sistemom podrške i bolju unutrašnju koordinaciju i unapređenu koherentnost finansiranja.
Istovremeno, konkursne procedure različitih OJGU su nejednake, bespotrebno komplikovane i često neprimerene pravnim i finansijskim mogućnostima OCD (npr. zahtev za bankarsku garanciju). Grad možda ne može da utiče na donošenje propisa koji bi uredili i uspostavili okvir za finansijsko poslovanje OCD, ali svakako može i treba da doprinese smanjenju troškova poslovanja i time doprinese ukupnoj programskoj i finansijskoj održivnosti civilnog društva na teritoriji grada.
U tom smislu, zadaci u ostvarivanju ovog cilja su sledeći:
(1) razvijanje decentralizovanog sistema upravljanja finansijskom podrškom grada prilagođenog različitim interesima i potrebama grada za razvojem;
(2) razvijanje mehanizama i procedura koji će omogućiti finansiranje višegodišnjih projekata civilnog društva kroz više budžetskih ciklusa;
(3) razvijanje mehanizama i procedura za aktivnije uključivanje civilnog društva u procese formulisanja prioriteta razvoja grada;
(4) prilagođavanje tenderskih procedura, za pribavljanje usluga od civilnog društva putem javnih nabavki, pravnim i finansijskim mogućnostima koje proizilaze iz statusa registrovanog udruženja građana;
(5) razvijanje mehanizama i procedura za sufinansiranje projekata civilnog društva koje finansira EU ili drugi domaći i strani donatori, a koji su od interesa za grad Beograd.
IV MATRICA STRATEŠKIH PRAVACA, CILJEVA I ZADATAKA STRATEGIJE
Strateški pravci |
Ciljevi |
Zadaci |
(1) |
1.1 Veće učešće stanovnika u procesima donošenja javnih odluka |
(1) Definisanje programa obuke za zaposlene u gradskoj i opštinskim upravama za unapređenje znanja i veština u komunikaciji sa stanovnicima |
|
1.2 Veća kohezija između grada, stanovnika i civilnog društva |
(1) Podrška razvoju lokalnih zajednica i jačanje saradnje između lokalnih zajednica na teritoriji grada |
|
1.3 Otvoren pristup informacijama |
(1) Uvođenje elektronski vođenih evidencija podataka o informacijama koje gradska i opštinske uprave vode po službenoj dužnosti |
|
1.4 Podrška volonterizmu |
(1) Razvoj stimulativnih mera za povećanje volonterskog aktivizma (rada) |
|
1.5 Podsticanje kulture davanja, promocija dobročinstva i zadužbinarstva |
(1) Ustupanje gradskih resursa (poslovni i medijski prostor) i javnih prostora, za korišćenje bez naknade, za aktivnosti i programe civilnog društva |
(2) |
2.1 Poboljšanje uslova života i opšteg zdravlja stanovnika |
(1) Promocija korišćenja alternativnih vidova prevoza |
2.2 Uključivanje civilnog društva u dizajn i implementaciju usluga |
(1) Definisanje i javno objavljivanje liste usluga i uslova za korišćenje usluga koje Grad nudi stanovnicima |
|
2.3 Poboljšanje usluga u prirodnom i socijalnom okruženju korisnika |
(1) Poboljšanje usluga bazirati na socijalnim inovacijama, dobroj praksi i evaluiranim efektima zasnovanim na podacima |
|
|
2.4 Podsticaj razvoju nezavisnih inicijativa iz oblasti kulture |
(1) Organizovanje konsultativnih procesa i drugih formi dijaloga u kreiranju kulturnih politika i programa grada |
|
2.5 Razvoj ljudskih resursa, ljudskog kapitala i socijalnog kapitala |
(1) Podrška razvoju socijalnog kapitala koji čine mreže pojedinaca, organizacija i institucija, usmerenih na saradnju i zajedničko delovanje na ostvarivanju razvojnih ciljeva grada |
(3) |
3.1 Razvoj ambijenata za puno poštovanje ljudskih i manjinskih prava u gradu |
(1) Definisanje prioriteta, u saradnji sa civilnim društvom, u oblasti ljudskih i manjinskih prava |
|
3.2 Podsticanje solidarnosti, tolerancije, nenasilja, ravnopravnosti i jednakih mogućnosti za stanovnike grada |
(1) Promocija EU agende za borbu protiv siromaštva i socijalne isključenosti |
3.3 Podizanje nivoa znanja, veština i sposobnosti za aktivan odnos prema sopstvenom životu |
(1) Jačanje podrške grupama za samopomoć |
|
3.4 Ublažavanje posledica siromaštva |
(1) Definisanje programa za aktivaciju radno sposobnih građana iz siromašnih i marginalizovanih grupa |
|
3.5 Podsticanje socijalnog preduzetništva |
(1) Prepoznavanje pojma i koncepta socijalnog preduzetništva u odlukama i drugim javnim dokumentima koje usvaja grad |
|
(4) |
4.1 Unapređenje komunikacije između grada i stanovnika |
(1) Razvijanje mehanizama on-lajn |
4.2 Unapređenje transparentnosti i odgovornosti u alokaciji resursa grada |
(1) Bolje umrežavanje i koordinacija postojeće finansijske podrške grada |
|
4.3 Bolja vertikalna i horizontalna koordinacija, informisanje i saradnja gradske i opštinskih administracija |
(1) Pozicioniranje Agencije za evropske integracije i saradnju sa udruženjima kao nosioca uloge koordinatora ukupne saradnje grada i civilnog društva |
|
|
4.4 Izgradnja kapaciteta administracije za saradnju sa civilnim društvom i implementaciju Strategije |
(1) Jačanje znanja i informisanosti zaposlenih u gradskoj i opštinskim administracijama o problemima i stavovima građana i vrednostima i aktivnostima civilnog društva |
4.5 Povećanje uticaja finansijske podrške grada |
(1) Razvijanje decentralizovanog sistema upravljanja finansijskom podrškom grada prilagođenog različitim interesima i potrebama grada za razvojem |
U ostvarivanju opšteg cilja Strategije definisani su strateški pravci podrške razvoju civilnog društva na teritoriji grada Beograda, za period 2012-2017. godina:
(1) izgradnja podsticajnog ambijenta za građansko učešće;
(2) poboljšanje dostupnosti i kvaliteta usluga i kulturnih sadržaja za stanovnike;
(3) povećanje socijalne kohezije i obima socijalne podrške deprivilegovanim i siromašnim društvenim grupama;
(4) unapređenje institucionalnih mehanizama saradnje.
Za ostvarivanje opšteg cilja ove strategije ključno pitanje je da li će se i u kojoj meri ostvariti ciljevi unutar svakog definisanog strateškog pravca, odnosno da li će nastupiti planirane promene ostvarivanjem postavljenih ciljeva.
U tom smislu, praćenje i merenje ostvarivanja očekivanih ishoda postavljenih ciljeva (promena), predstavlja važan elemenat implementacije ove strategije.
U tabeli sledi lista indikatora za praćenje ostvarivanja postavljenih ciljeva.
Strateški pravci |
Ciljevi |
Indikatori ostvarivanja postavljenih ciljeva |
(1) |
1.1 Veće učešće stanovnika u procesima donošenja javnih odluka |
Broj i sadržaj obuka za zaposlene u OJGU Broj odluka koje su usvojene uz učešće građana u javnim slušanjima. Broj građana koji je aktivno učestvovao u javnim slušanjima Broj OJGU koje su organizovali budžetska slušanja. Broj građana koji je aktivno učestvovao u budžetskim slušanjima Procenat građana koji smatraju da su se povećale mogućnosti za građansko učešće Procenat građana koji su povećali sopstveno učešće |
1.2 Veća kohezija između grada, stanovnika i civilnog društva |
Broj zajedničkih inicijativa dve ili više lokalnih zajednica u gradu Broj zajedničkih međuopštinskih projekata Broj OJGU koje su uvele višegodišnje programsko planiranje Broj objavljenih godišnjih izveštaja OJGU i Gradskog veća o finansiranju i efektima podrške Procenat građana koji se samoinicijativno uključuje u inicijative OJGU i inicijative OCD |
|
|
1.3 Otvoren pristup informacijama |
Broj evidencije OJGU koje se vode elektronski Broj evidencija OJGU prilagođenih lakoj dostupnosti licima sa invaliditetom Broj građana koji pristupaju dokumentima. Broj dokumenata kojima se pristupa Broj građana koji prisustvuju sednicama gradske i opštinskih skupština ili radu gradskog ili opštinskih veća Procenat građana koji smatraju da imaju veći pristup informacijama Procenat građana koji su iskoristili priliku da pristupe informacijama |
|
1.4 Podrška volonterizmu |
Broj podsticajnih inicijativa i programa koji uključuju volontere. Broj programa volontiranja za zaposlene u OJGU Broj uključenih volontera Osnivanje volonterskog servisa Grada Procenat građana koji su svesni mogućnosti za volontiranje Procenat građana čiji se interes ili volja za volontiranje povećao |
|
1.5 Podsticanje kulture davanja, promocija dobročinstva i zadužbinarstva |
Broj/količina ustupljenih gradskih resursa za aktivnosti i programe civilnog društva Broj lokalnih biznisa koji imaju program društveno odgovornog poslovanja Broj programa finansijskih olakšica u domenu grada Procenat građana koji su svesni filantropskih mogućnosti Procenat građana koji su pružili neko dobročinstvo (učinili neki oblik dobrotvornog davanja) |
(2) |
2.1 Poboljšanje uslova života i opšteg zdravlja stanovnika |
Procenat uključenosti alternativnih vidova prevoza u ukupnom korišćenju prevoza u gradu Procenat građana koji smatraju da su se uslovi života u Beogradu poboljšali Procenat građana koji smatraju da su pitanja zaštite životne sredine važna za grad Procenat građana koji su angažovani u nekoj vrsti zaštite životne sredine Procenat građana koji smatraju da je njihovo zdravstveno stanje poboljšano |
2.2 Uključivanje civilnog društva u dizajn i implementaciju usluga |
Lista usluga i uslova za korišćenje usluga koje grad nudi stanovnicima Broj OCD uključenih u dizajn gradskih usluga Broj OCD uključenih u implementaciju usluga Broj usluga implementiranih u saradnji sa OCD Procenat relevantnih OCD koje misle da je saradnja na dizajnu i implementaciji usluga unapređena |
|
|
2.3 Poboljšanje usluga u prirodnom i socijalnom okruženju korisnika |
Procenat privatnih i civilnodruštvenih pružalaca socijalnih usluga u odnosu na javne, u ukupnom broju ostvarenih usluga Broj socijalnih inovacija u ukupnom broju ostvarenih usluga. Sadržaj i kvalitet socijalnih programa Broj civilnodruštvenih i privatnih pružalaca usluga koji se slažu da su konkursi za pružanje usluga fer i dovoljno transparentni Procenat građana korisnika socijalnih usluga koji se slažu da je kvalitet socijalnih usluga poboljšan Procenat građana korisnika socijalnih usluga koji veruju da je obezbeđena ravnopravnost javnog i neprofitnog sektora u pružanju socijalnih usluga |
|
2.4 Podsticaj razvoju nezavisnih inicijativa iz oblasti kulture |
Broj nezavisnih kulturnih aktivnosti Broj građana koji prisustvuju nezavisnim kulturnim aktivnostima Procenat građana koji smatraju da se kulturna ponuda u Beogradu poboljšala i uvećala Broj preimenovanih poslovnih prostora u vlasništvu grada u prostore namenjene za delatnost kulturnih organizacija i inicijativa Osnivanje gradskog fonda za programe koji promovišu kulturu putem edukativnih i kreativnih procesa Broj programa neformalnog obrazovanje OCD sa učešćem i podrškom grada |
|
2.5 Razvoj ljudskih resursa, ljudskog kapitala i socijalnog kapitala |
Broj učesnika (razvrstani po polu i starosti) Broj novozaposlenih kao rezultat programa neformalnih programa obrazovanja Broj i sadržaj inicijativa OJGU u domenu evropskih integracija |
(3) |
3.1 Razvoj ambijenta za puno poštovanje ljudskih i manjinskih prava u gradu |
Lista prioriteta intervencije grada u oblasti ljudskih i manjinskih prava Broj i sadržaj mera afirmativne akcije Broj pritužbi građana povereniku za slobodan pristup informacijama u vezi sa poštovanjem OJGU prava na slobodan pristup informacijama Procenat lica koja žive u neformalnim naseljima koja veruju da su njihova građanska prava u potpunosti ostvarena Procenat ukupne populacije građana Grada, kao i procenat pripadnika ranjivih i marginalizovanih grupa koji veruju da se u gradu sprovodi ravnopravan tretman pri zapošljavanju i da svi imaju jednak pristup obrazovanju, bez obzira na rasu, pol, seksualnu, etničku, ili bilo koju pripadnost |
3.2 Podsticanje solidarnosti, tolerancije, nenasilja, ravnopravnosti i jednakih mogućnosti za stanovnike grada |
Procentualno smanjenje siromaštva u Beogradu Procenat povećanja/smanjenja slučajeva nasilja nad pripadnicima manjinskih i marginalizovanih grupa. Broj prijavljenih nasilnih slučajeva (istraženih/rešenih) Broj inicijativa i programa OCD sa učešćem i podrškom grada koji za cilj imaju socijalno uključivanje deprivilegovanih grupa Procenat građana koji veruju da su solidarnost, tolerancija, nenasilje i ravnopravnost temeljne vrednosti na kojima počiva društveni razvoj i ekonomski napredak Beograda |
|
|
3.3 Podizanje nivoa znanja, veština i sposobnosti za aktivan odnos prema sopstvenom životu |
Broj inicijativa i programa OJGU za pružanje podrške grupama za samopomoć Procenat povećanja/smanjenja slučajeva kućnog i vršnjačkog nasilja. Broj prijavljenih nasilnih slučajeva (istraženih/rešenih) Broj ranih napuštanja škole Broj inicijativa i programa OJGU za psiho-socijalnu podršku ranjivim grupama. Nivo uključenosti OCD u dizajn i sprovođenje ovih programa Broj inicijativa i programa OJGU za starije. Nivo uključenosti OCD u dizajn i sprovođenje ovih programa |
|
3.4 Ublažavanje posledica siromaštva |
Broj programa za aktivaciju radno sposobnih građana iz siromašnih i marginalizovanih grupa i programa za direktnu podršku zapošljavanju i samozapošljavanju Broj učesnika u programima za aktivaciju radno sposobnih građana iz siromašnih i marginalizovanih grupa i programima za direktnu podršku zapošljavanju i samozapošljavanju Broj zaposlenih kao rezultat programa za aktivaciju radno sposobnih građana iz siromašnih i marginalizovanih grupa i programa za direktnu podršku zapošljavanju i samozapošljavanju Broj beskućnika. Broj stanovnika nehigijenskih naselja Procenat uključenosti dece iz ranjivih i marginalizovanih grupa stanovnika u programe ranog razvoja koje podržava Grad |
|
3.5 Podsticanje socijalnog preduzetništva |
Procenat građana koji su svesni koncepta socijalnog preduzetništva Broj novih inicijativa socijalnog preduzetništva. Broj socijalnih preduzeća koja pružaju javne usluge Broj programa start-ap podrške finansiranju inicijativama socijalnog preduzetništva Broj korisnika obuhvaćenih inicijativama socijalnog preduzetništva |
(4) |
4.1 Unapređenje komunikacije između Grada i stanovnika |
Broj mehanizama za on-lajn interakciju između grada i stanovnika Broj građana koji aktivno koriste, mehanizme za on-lajn interakciju između grada i stanovnika Broj publikacija koje sadrže gradske i opštinske propise, dnevni red i zapisnike sa sednica gradskih i opštinskih skupština i sednica veća Procenat građana koji smatraju da se komunikacija između grada i stanovnika poboljšala. Procenat građana koji su svesni postojanja komunikacijskih mehanizama Uspostavljen i funkcionalan sistem informisanja civilnog društva o predstojećim programima i projektima Grada i mogućnostima finansiranja |
|
4.2 Unapređenje transparentnosti i odgovornosti u alokaciji resursa grada |
Broj javno objavljenih tenderskih i konkursnih procedura za podršku projektima, aktivnostima i inicijativama OCD Broj javno objavljenih rezultata tenderskih i konkursnih procedura za podršku projektima, aktivnostima i inicijativama OCD Dinarski iznos grantova za podršku projektima, aktivnostima i inicijativama OCD Broj OCD koji objavljuju izveštaje o uticaju Procenat građana koji smatraju da su se transparentnost i odgovornosti u alokaciji gradskih resursa poboljšali |
|
4.3 Bolja vertikalna i horizontalna koordinacija, informisanje i saradnja gradske i opštinskih administracija |
Agencija za evropske integracije i saradnju sa udruženjima koordinator za saradnju sa civilnim društvom i OJGU Broj koordinacionih sastanaka koordinacionih timova sekretarijata, opština i Agencije za evropske integracije i saradnju sa udruženjima Jedinstvena evidencija o projektima civilnog društva koje finansiraju OJGU |
|
4.4 Izgradnja kapaciteta administracije za saradnju sa civilnim društvom i implementaciju Strategije |
Procenat zaposlenih sa povećanom svešću o problemima stanovnika Procenat zaposlenih sa povećanom svešću o značaju aktivnog civilnog društva Broj specijalizovanih obuka za usvajanje i primenu novih praksi dobrog upravljanja i implementaciju Strategije Procenat zaposlenih koji se proaktivno konsultuju sa OCD u svom radu |
|
4.5 Povećanje uticaja finansijske podrške grada |
Broj konkursa za finansiranje projekata, aktivnosti i inicijativa OCD Broj grantova i ukupan dinarski iznos grantova kojima se finansiraju projekti, aktivnosti i inicijative OCD Broj tenderskih procedura za pribavljanje usluga od OCD prilagođenih pravnim i finansijskim mogućnostima koje proizilaze iz statusa registrovanog udruženja građana Mogućnost finansiranja višegodišnjih projekata OCD u više budžetskih ciklusa Procenat građana koji veruju da inicijative pokrenute od grada imaju pozitivan uticaj |
VI NADLEŽNOSTI U SPROVOĐENJU STRATEGIJE
Teško je precizno definisati nadležnosti u sprovođenju ove strategije. Najpre zato što je za njenu implementaciju neophodna ne samo formalna nadležnost, već i dublje poznavanje i razumevanje problema koji stoje na putu razvoja civilnog društva na teritoriji Grada. Razvoj je nemoguće oktroisati. Zato nadležna tela za sprovođenje ove strategije moraju kontinuirano pratiti efekte postojećih rešenja i fleksibilno se prilagođavati novim izazovima koji će se nužno pojaviti tokom perioda od pet godina, rok na koji se odnosi ova strategija. Drugi veliki izazov u definisanju nadležnosti za sprovođenje Strategije leži u činjanici da se ovom strategijom u velikoj meri predlaže uvođenje novih praksi, procesa i mehanizama koji treba da doprinesu većem uključivanju građana u javne poslove, podrže novoosnovane OCD i unaprede dalju saradnju i izgrade partnerstvo sa postojećim OCD. Glavna odlika novih praksi, procesa i mehanizama je da se u trenutku njihovog uvođenja ne može znati precizno obim i nivo uključenosti, kao i odgovornosti, svih aktera. Zato je veoma teško precizno definisati nadležnosti svih potencijalnih aktera.
Uprkos tome, ova strategija definiše osnovne nadležnosti u sprovođenju svakog od ciljeva predloženih ovom strategijom. Nadležnosti su prikazane tabelarno, uz povezivanje individualnih ciljeva sa nadležnostima gradskih sekretarijata, agencija i službi.
Strateški pravci |
Ciljevi |
Nadležna tela za realizaciju ciljeva |
(1) |
1.1 Veće učešće stanovnika u procesima donošenja javnih odluka |
Sekretarijat za upravu |
1.2 Veća kohezija između grada, stanovnika i civilnog društva |
Sekretarijat za upravu |
|
1.3 Otvoren pristup informacijama |
Sekretarijat za upravu |
|
1.4 Podrška volonterizmu |
Sekretarijat za upravu |
|
1.5 Podsticanje kulture davanja, promocija dobročinstva i zadužbinarstva |
Sekretarijat za kulturu |
|
(2) |
2.1 Poboljšanje uslova života i opšteg zdravlja stanovnika |
Sekretarijat za zdravstvo |
2.2 Uključivanje civilnog društva u dizajn i implementaciju usluga |
Sekretarijat za upravu |
|
2.3 Poboljšanje usluga u prirodnom i socijalnom okruženju korisnika |
Sekretarijat za upravu |
|
2.4 Podsticaj razvoju nezavisnih inicijativa iz oblasti kulture |
Sekretarijat za kulturu |
|
2.5 Razvoj ljudskih resursa, ljudskog kapitala i socijalnog kapitala |
Sekretarijat za obrazovanje |
|
(3) |
3.1 Razvoj ambijenata za puno poštovanje ljudskih i manjinskih prava u gradu |
Sekretarijat za upravu |
3.2 Podsticanje solidarnosti, tolerancije, nenasilja, ravnopravnosti i jednakih mogućnosti za stanovnike grada |
Sekretarijat za socijalnu zaštitu |
|
3.3 Podizanje nivoa znanja, veština i sposobnosti za aktivan odnos prema sopstvenom životu |
Sekretarijat za socijalnu zaštitu |
|
3.4 Ublažavanje posledica siromaštva |
Sekretarijat za socijalnu zaštitu |
|
3.5 Podsticanje socijalnog preduzetništva |
Sekretarijat za kulturu |
|
(4) |
4.1 Unapređenje komunikacije između grada i stanovnika |
Sekretarijat za upravu |
4.2 Unapređenje transparentnosti i odgovornosti u alokaciji resursa Grada |
Sekretarijat za upravu |
|
4.3 Bolja vertikalna i horizontalna koordinacija, informisanje i saradnja gradske i opštinskih uprava |
Sekretarijat za upravu |
|
4.4 Izgradnja kapaciteta administracije za saradnju sa civilnim društvom i implementaciju Strategije |
Sekretarijat za upravu |
|
4.5 Povećanje uticaja finansijske podrške Grada |
Sekretarijat za upravu |
Postoji nekoliko nivoa odnosa dva sektora, u zavisnosti od stepena institucionalizacije, načina donošenja odluka i značaja/kvaliteta saradnje dva entiteta: informisanje, konsultacije, dijalog i partnerstvo9.
Prvi i najjednostavniji nivo je informisanje građana o javnim politikama i donetim odlukama od strane javnih institucija. Institucije vlasti informišu građane o svom radu tako što pružaju informacije nakon inicijative građana ili tako što samoinicijativno sprovode mere ka obezbeđivanju veće javnosti svog rada (putem internet sajtova, medijskih kampanja, prenosom javnih rasprava, sastanaka)10. Naravno, nije realno očekivati da institucije obezbede potpunu transparentnost svoga rada (zbog političkih, tj. stranačkih interesa), pa se razvijaju mehanizmi koji dopunjuju ovaj vid saradnje. Važan deo zakonskih okvira su regulative o dostupnosti informacija od javnog značaja, a mogu se i osnivati posebna tela koja se bave zaštitom prava na pristup informacijama (primer toga je poverenik za informacije od javnog značaja (Rodoljub Šabić) u Srbiji ili komesar za informacije u Velikoj Britaniji11). Ovaj proces nije jednosmeran - obaveštavanje može ići i od civilnog društva ka javnoj upravi, ali ono se podrazumeva u praksi, jer je javnost jedan od retkih kanala (poluga) uticaja civilnog društva, pa se ona redovno koristi putem masovnih medija, ali i posebnih kanala komunikacije koje kreiraju same OCD (bilteni, konferencije, javne akcije itd.).
Drugi nivo, koji uključuje veću (organizovaniju) participaciju civilnog društva su konsultacije do kojih dolazi kada javne institucije zatraže mišljenje, komentar ili stav OCD o određenoj temi, odnosno politici. Konsultacije mogu da budu organizovane u formi panela, rasprava, fokus grupa ili pozivanjem OCD na sastanke kako bi se čuo njihov glas. Proces konsultovanja utvrđuju i vode javne institucije postavljajući pitanja i nudeći OCD priliku da daju svoje mišljenje.
Dijalog je sledeći nivo u odnosima dva sektora. Postoje dve forme dijaloga: širok (opšti) dijalog i saradnički (posebni) dijalog. Široki dijalog nije izričito vezan za tekući proces razvoja politike već se kreće u širokom rasponu od otvorenih javnih rasprava i javnih foruma do specijalizovanih sastanaka između organizacija civilnog društva i javnih institucija. Saradnički dijalog je fokusiran na određeni razvoj politike i izgrađuje se na zajedničkim interesima vezanim za konkretan proces razvoja. Obično dovodi do zajedničke preporuke, strategije ili zakona.
Dijalog se od konsultacija razlikuje po tome što ga može preduzeti ili pokrenuti bilo koja strana, javne institucije ili civilno društvo, za razliku od konsultacija koje uvek potiču od javnih institucija. Konsultacije i dijalog podrazumevaju pravo civilnog društva na raspravljanje i predlaganje, ali ne i odlučivanje. Oba nivoa saradnje mogu imati oblik javne rasprave, učešća predstavnika OCD u radu radnih i savetodavnih tela, javne tribine, okruglih stolova, stručnih sastanaka, tematskih rasprava, radnih timova, seminara, radionica i drugo.
Partnerstvo predstavlja najbližu saradnju javnih institucija i OCD i može da podrazumeva delegiranje određenih zadataka nekoj OCD, zajedničke forume ili osnivanje tela koja donose zajedničke odluke poput radnih grupa ili odbora, ekspertskih grupa i sl. Primeri ovakvih tela u Srbiji su Socio-ekonomski savet i Nacionalni savet za visoko obrazovanje.
Grad Beograd prepoznao je potrebu da se unapredi saradnja između Grada i civilnog društva, radi obezbeđivanja šireg učešća stanovnika u razvoju grada, poboljšanja dostupnosti i kvaliteta usluga i kulturnih sadržaja za stanovnike, povećanja socijalne kohezije i obima podrške deprivilegovanim i siromašnim društvenim grupama i unapređenja institucionalnih mehanizama saradnje, rukovodeći se tolerancijom i razumevanjem, poštovanjem različitih stavova i mišljenja i argumentovanim iznošenjem činjenica, u cilju podrške razvoju civilnog društva na teritoriji grada Beograda.
Saradnja grada i civilnog društva zasnivaće se na sledećim principima:
- podela odgovornosti - podela odgovornosti sa stanovnicima podrazumeva orijentisanje OJGU na veće učešće stanovnika u direktnom odlučivanju;
- održivi razvoj - savremeni koncept razvoja sadrži i imperativ održivosti, odnosno očekivanja u pogledu održivog razvoja;
- jednake mogućnosti za sve - saradnja između grada i civilnog društva zasnivaće se na principima nediskriminacije, ravnopravnosti i muškaraca i žena, te kulturne, verske i jezičke različitosti, uključujući poštovanje prava dece, starijih osoba i invalida;
- međusobno podržavanje - grad će pružati pomoć i podršku daljoj promociji vrednosti civilnog društva u javnosti, povećanju vidljivosti i značaja uloge OCD među stanovnicima, kao i podršku drugim volonterskim aktivnostima civilnog društva. Sa svoje strane OCD će pružati pomoć i podršku inicijativama grada koje idu u tom pravcu;
- transparentnost i javnost rada - grad će poštovati principe javnosti, participativnosti i otvorenosti pri donošenju i sprovođenju javnih odluka. Posebno će se voditi računa da se osigura što veća informisanost stanovnika, otvorenost i javnost rada OJGU i laka i pravovremena dostupnost informacijama, posebno važećih gradskih i opštinskih akata svim stanovnicima;
- odgovornost u radu - u svom radu OCD će se pridržavati standarda dobrog upravljanja i obezbediti da su aktivnosti koje sprovode efikasne i delotvorne i da se resursi koriste mudro i za postavljene ciljeve;
- međusobno informisanje - grad i OCD blagovremeno će razmenjivati informacije o svojim planovima, programima i aktivnostima. Na strani grada to obuhvata pasivno informisanje (usled inicijative stanovnika) i aktivno informisanje (mere u cilju informisanja stanovnika), dok na strani OCD to podrazumeva ispunjavanje postavljenih zahteva izveštavanja i informisanje grada o svojim uspesima, ostvarenim uticajima rada, kao i obezbeđivanje podatka i analiza koje se mogu koristiti za poboljšanje praksi, reformu gradskih politika i razvoj novih strategija;
- autonomnost civilnog društva - grad će nastaviti s preduzimanjem mera za stvaranje uslova za samostalan rad i programsko delovanje OCD u skladu sa njihovim aktima, podržavajući njihovu nezavisnost i pravo kritičkog suda o radu grada.
_____________
9 Videti "Kodeks dobre prakse za građansko učestvovanje u procesu donošenja odluka" Konferencija INGO, 2009.
10 Pravo građana na dobijanje informacija u Srbiji je regulisano Zakonom o slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja koji je usvojen 2004. godine.
11 Videti detaljnije na: http://www.ico.gov.uk/
VIII STRATEGIJA RAZVOJA GRADA BEOGRADA
Strategija podrške razvoju civilnog društva na teritoriji grada Beograda 2012 - 2017, prepoznaje Strategiju razvoja grada Beograda kao osnovni izvor relevantnih politika grada u odnosu na koje su u definisane prioritetne oblasti podrške razvoju civilnog društva.
U Strategiji razvoja grada Beograda definisani su ciljevi, principi i zadaci održivog razvoja grada. Imajući u vidu funkcije civilnog društva, održiv razvoj grada Beograda moguće je ostvariti u potpunosti samo ukoliko u ovom zadatku, pored državnih i gradskih vlasti, učestvuju i ostali društveni sektori.
Strategijom razvoja grada Beograda utvrđena je osnovna vizija razvoja grada koja podrazumeva: "Uzdizanje grada Beograda na nivo visokog ranga među metropolitenskim gradovima i prestonicama centralne, istočne i jugoistočne Evrope, prema merilima održive ekonomije i napredne tehnologije, veće teritorijalne kohezije grada, višeg nivoa pristupačnosti, učvršćene policentričnosti i decentralizacije i razvijenog urbanog identiteta"12.
U cilju ostvarivanja ove vizije, strategija definiše brojne zadatke gradske uprave i svih ostalih aktera. U ostvarivanju svih ovih ciljeva, značajna je uloga civilnog društva kako u podizanju svesti građana o postojećim problemima i o mogućnosti njihovog rešavanja, tako i u konkretnom pružanju usluga i vršenju zadataka koji bi doprineli razvoju grada.
Održiva prirodna i životna sredina i unapređen identitet grada Beograda
"U budućem razvoju grada Beograda biće poštovana dva temeljna principa. Prvi princip je uvođenje ekološke svesti, odnosno ideje o neophodnosti održive prirodne i životne sredine kao preduslova razvoja. Drugi princip je jačanje identiteta grada Beograda i njegovih prepoznatljivih geografskih i kulturnih celina kao preduslov nivoa privlačnosti za njegove građane, poslovne ljude, investitore i goste"13.
Civilni sektor može da istraži, evidentira i planira održiv odnos prema životnoj sredini, da da preporuke i smernice razvoja grada i njegovog identiteta, kao i da ukaže na potrebe građana. Programi OCD, naročito lokalnih OCD mogu imati značajno dejstvo na podizanje svesti građana o značaju zdrave životne sredine i održivog razvoja, dok preuzimanjem određenih javnih nadležnosti ili kroz privatno-javna partnerstva mogu da sprovode efikasne mere očuvanja životne sredine.
Ekonomski razvoj - održive aktivnosti i komunikacije
"Uspešan razvoj grada Beograda zavisiće u najvećoj meri od njegove ekonomske konkurentnosti i pristupačnosti. Princip ekonomske konkurentnosti u globalnoj ekonomskoj utakmici biće uslovljen stepenom održivog iskorišćenja teritorijalnog kapitala i potencijala grada, što će zahtevati da se pokrenu sve snage na lokalnom i gradskom nivou. Princip pristupačnosti će biti uslovljen održivim razvojem, rekonstrukcijom i modernizacijom svih mreža tehničke infrastrukture, kao i njihovom koordinacijom, a posebno uređenjem i ekološki argumentovanim razvojem transporta i saobraćaja."14
Civilno društvo može pomoći razvoj privrede grada (samostalno ili u partnerstvu sa javnim i poslovnim sektorom) tako što će: (1) doprineti promociji Beograda kao inovativnog, prometnog, uslužnog i preduzetničkog centra; (2) doprineti poboljšanju imidža Beograda kao povoljnog poslovnog okruženja; (3) doprineti razvijanju ljudskog kapitala, te pomoći u programima edukacije, prekvalifikacije i dokvalifikacije; (4) doprineti većoj ravnopravnosti polova prilikom zapošljavanja; (5) podsticati zapošljavanje osoba sa invaliditetom i drugih marginalizovanih grupa.
Imajući u vidu interes grada da ojača razvoj turizma i turističke privrede, civilno društvo može da pomogne "jačanje komparativnih prednosti grada Beograda unapređivanjem kvaliteta prirodnih potencijala (šume, jezera, lekovite vode, kulturno-istorijski sadržaji i dr.) za najraznovrsnije oblike rekreativnih aktivnosti: lov, ribolov, turizam, škole sportova, kampusi i sl; usmeravanja razvoja sportskih centara i objekata ka racionalnom korišćenju prirodnih resursa (šuma, reka, jezera, lekovitih voda, istorijskih lokaliteta) za različite oblike rekreacije, lovnog turizma, škole sportova, kampuse i slično, uz maksimalnu primenu kriterijuma za zaštitu i očuvanje prirode, prirodne i kulturne baštine i životne sredine, kao i njihovom daljem unapređenju"15; formiranje informativnih punktova za celinu i pojedine delove Beograda; kvalitetna prezentacija vrhunskih objekata i celina od kulturnog i istorijskog značaja, uz preduzimanje neophodnih mera okolinskog uređenja; izrada lokalnih turističkih vodiča.
Razvoj biciklističkog saobraćaja i stimulisanje pešačkih kretanja važan su deo održivog razvoja grada. OCD mogu svojim programima podsticati i promovisati biciklizam i pešačenje u cilju zdravog življenja i smanjenja zagađenja i očuvanja životne sredine.
_____________
12 Nacrt strategije razvoja grada Beograda, 2008, str. 22.
13 Nacrt strategije razvoja grada Beograda, 2008, str. 26.
14 Nacrt strategije razvoja grada Beograda, 2008, str. 40.
15 Nacrt strategije razvoja grada Beograda, 2008, str. 48.
Socijalni razvoj - unapređenje fizičkog i mentalnog zdravlja
"Socijalni kapital grada Beograda predstavlja najznačajniji i najmoćniji element razvoja danas i u budućnosti. Aktiviranje ovog kapitala je u međuzavisnosti sa odlikama teritorijalne kohezije grada, odnosno njegove održive koherentnosti, povezanosti i socijalne integrisanosti na nivou celine, s jedne strane, i jačanja i podrške lokalnim osobenostima i karakterističnim potcelinama koje imaju svoju istoriju, tradiciju, kulturu i geografske predispozicije, s druge strane. Javne službe u državnom i privatnom sektoru i različite forme organizovanja civilnog društva imaće ključnu ulogu u razvoju grada Beograda, u aktiviranju socijalnog kapitala i jačanju njegove teritorijalne kohezije i usklađenijeg i ravnomernijeg razvoja"16.
Najveći doprinos civilno društvo može da ponudi u ostvarivanju socijalnog razvoja grada. U tom cilju, mogu se identifikovati oblasti u kojima civilno društvo može pružiti svoj potpuni doprinos: (1) sistem zdravstvene zaštite; (2) sistem obrazovanja; (3) sistem predškolskog obrazovanja; (4) sistem socijalne zaštite; (5) kultura; (6) sport i rekreacija.
U pomenutim oblastima civilno društvo može pružiti podršku tako što će kroz partnerstvo sa javnim sektorom pomoći u organizovanju i pružanju (1) socijalnih, zdravstvenih, obrazovnih i kulturnih usluga; (2) vaninstitucionalne zaštite i organizovanja usluga u prirodnom i socijalnom okruženju korisnika što se naročito odnosi na zaštitu starih lica, kao i na pojedine grupe dece i drugih građana koji zbog određenih funkcionalnih smetnji imaju potrebu za dnevnim boravcima i takvom vrstom zaštite i brige. Takođe civilno društvo može dati svoj doprinos kroz aktivnosti koje imaju pozitivan uticaj na socijalizaciju dece i mladih i na odgovorno građansko ponašanje, kao i u korišćenju i unapređenju javnih gradskih prostora za organizovanje različitih kulturnih, sportskih i drugih aktivnosti i osmišljavanju i sprovođenju unikatnih sadržaja, programa i aktivnosti koje daju identitet gradu.
Institucionalni razvoj - ka decentralizaciji, policentričnosti i integracijama
"Održivi razvoj grada Beograda i adekvatno jačanje konkurentnosti, pristupačnosti i teritorijalne kohezije u najvećoj meri zavise od kvalitetnog i primerenog načina upravljanja gradom, i na nivou celine, i na nivou sastavnih teritorijalnih jedinica. To će se postići efikasnom organizacijom upravljanja, ali i jačanjem određenih politika, zasnovanih na Ustavu i zakonima, koje će podržati ideju i praksu decentralizacije, policentrizma i regionalne integracije, sa osnovnom logikom da je neophodno jačati sve urbane centre i sela u njihovom okruženju i povezati ih sa opštinama u susedstvu i regionima u Srbiji i Evropi"17.
Strategija razvoja predviđa "veće uključivanje građana u proces odlučivanja o problemima i razvoju, kao suštinskih aktera grada Beograda. Od značaja je posebno veće uključivanje civilnog društva u: (1) sistem pripreme odluka o značajnim strateškim pitanjima i projektima; (2) obuku administracije na gradskom i opštinskom nivou, promocija novih politika i reforma i racionalizacija strukture uprave, planskih instrumenata i metoda i jačanje kapaciteta znanja u administraciji; (3) saradnju sa gradskom upravom i zajedničko povezivanje sa regionalnim partnerima iz EU i drugih regiona Evrope.
_____________
16 Nacrt strategije razvoja grada Beograda, 2008, str. 63.
17Nacrt strategije razvoja grada Beograda, 2008, str. 76.
IX EVROPSKA UNIJA I CIVILNO DRUŠTVO
Evropska unija vezuje ulogu organizacija civilnog društva u modernoj demokratiji za prava građana da stvaraju udruženja u cilju ostvarenja zajedničkog cilja, kao što je istaknuto u članu 12 Evropske povelje o osnovnim pravima. U svojoj politici o konsultacijama, Komisija ne pravi razliku između OCD i drugih oblika interesnih grupa. Dok ciljne grupe mogu varirati u odnosu na okolnosti, EU smatra da bi "svi relevantni interesi u društvu trebalo da imaju priliku da izraze svoje stavove", gde OCD igraju važnu ulogu u potpomaganju dijaloga o politikama.
EU shvata da "ne postoji opšteprihvaćena - a kamoli pravna - definicija termina "organizacija civilnog društva" ". Međutim, EU smatra da OCD spadaju u širok opseg koji uključuje nevladine organizacije koje udružuju ljude oko zajedničkih ciljeva, kao što su životna sredina, ljudska prava i obrazovanje; organizacije lokalne zajednice osnovane na početnom nivou koje omogućavaju građanima da učestvuju u životu zajednice i opštine; ekonomskih interesa kao što su sindikati, udruženja poslodavaca i udruženja potrošača; i verske zajednice. Sve u svemu, EU vidi OCD kao "osnovne strukture društva van vlade i javne administracije", koje teže ka pristupu koji je istovremeno i inkluzivan i zasnovan na demokratskoj tradiciji država članica.18
Ovo shvatanje je zasnovano na brojnim evropskim dokumentima, kao što je mišljenje Ekonomskog i Socijalnog odbora o ulozi i doprinosu organizacija civilnog društva u izgradnji Evrope (1999) i Diskusioni dokument komisije "Komisija i OCD: izgradnja jačeg partnerstva" (COM (2000) 11).
Prvi dokument identifikuje ključne principe u modernoj interpretaciji civilnog društva:
- kao institucionalnu mrežu koja formira autonomnu društvenu sferu različitu od države i porodičnog života, a ipak od presudnog značaja za društvene integracije;
- kao poredak zasnovan na vladavini zakona, uključujući i demokratske principe poštovanja privatnog života, slobode izražavanja i slobode udruživanja;
- kao mesto za postavljanje kolektivnih ciljeva i predstavljanje građana.
Po ovom stanovištu "organizacije civilnog društva igraju važnu ulogu kao posrednici u odnosu pojedinca i države. Demokratski procesi ne bi mogli da se odvijaju bez njihove posredničke uloge."19 Uz sve priznanje teškoće definisanja OCD, Ekonomski Socijalni odbor nudi sledeći pokušaj definicije:
Civilno društvo je opšti termin za sve vrste društvenog delovanja, od strane pojedinca ili grupa, koje ne potiču od države i koje država ne vodi. Ono što je posebno za koncept civilnog društva je njegova dinamična priroda, činjenica da označava i stanje i akciju. Participativni model civilnog društva takođe daje mogućnost jačanja poverenja u demokratski sistem tako da se može razviti povoljnija klima za reforme i inovacije.
U ovoj definiciji, civilno društvo otelotvoruje sledeće komponente:
- Pluralizam: zasnovan na toleranciji i slobodnoj volji, u kojoj svi pojedinci prepoznaju jedni druge sa jednakim pravima i uključuju se u javnu raspravu;
- Autonomnost: zahteva nezavisne institucije koje štite nematerijalne vrednosti i garantuju ljudsko dostojanstvo;
- Solidarnost: spremnost da se postave granice interesima pojedinca i preuzme odgovornost za zajedničke interese;
- Javna svest: stvaranje klime pogodne za komunikaciju;
- Participacija: zainteresovane grupe i građanske inicijative koje grade ekspertska i osnovna znanja o društvenim pitanjima, učestvuju u procesima javnog informisanja i komunikacije i stvaranju opšte percepcije opšteg dobra;
- Obrazovanje: utvrđivanje načela po kojima se razvija civilno društvo;
- Odgovornost: obaveze u zajedničkom interesu i odgovornost prema drugim članovima društva;
- Subsidijarnost: gde osnovni nivoi igraju primarnu ulogu u političkom i društvenom životu, a viši organi intervenišu kada građani više ne mogu da iznesu sopstvene interese.
Diskusioni dokument komisije "Komisija i OCD: izgradnja jačeg partnerstva" se odnosi na užu kategoriju nevladinih organizacija, a ne na šire shvatanje organizacija civilnog društva. Prema svojoj definiciji, OCD imaju sledeće karakteristike:
- one nisu stvorene da generišu ličnu dobit;
- one su dobrovoljne;
- one imaju određeni stepen formalnog ili institucionalnog postojanja;
- one su nezavisne;
- one teže da deluju u skladu sa problemima i pitanjima u vezi sa dobrobiti pojedinca, grupa ili društva.
Prema ovom shvatanju, veličina i funkcija OCD može da varira, gde operativne OCD najčešće doprinose pružanju usluga, a OCD koje se bave javnim zagovaranjem teže da utiču na javne politike i mišljenja. OCD mogu igrati određenu ulogu u podsticanju dijaloga, uobličavanju politika, oslanjanju na informacije i implementaciji programa i projekata. U kontekstu članstva u Evropskoj uniji, OCD mogu dati važan doprinos u osposobljavanju zemalja kandidata da garantuju demokratiju, vladavinu zakona, ljudska prava i poštovanje i zaštitu manjina, u skladu sa kriterijumima Kopenhagena.
U Strategiji proširenja iz 2008. posebno se navodi da je civilno društvo ključ za jačanje demokratije i pomirenje u regionu (zapadnog Balkana).20 Podrška EU daljem razvoju građanskog društva u zemljama ZB reflektovala se i u finansijskoj podršci koja je OGD stavljena na raspolaganje. Ovim dokumentom je planirano da se finansijska podrška civilnom društvu uveća trostruko u odnosu na period 2005-2007.21
Ovu strategiju objaviti u "Službenom listu grada Beograda".
_____________
18 Saopštenje Komisije, "Opšti principi i minimum standarda za konsultaciju zainteresovanih strana od strane Komisije" COM(2002)704, http://ec.europa.eu/ civil_society/consultation_standards/index_en.htm#_Toc46744741.
19 Mišljenje Ekonomskog i Socijalnog odbora o ulozi i doprinosu organizacija civilnog društva u građenju Evrope(1999), str. 3-4, http://ec.europa.eu/civil_ society/ngo/docs/communication_en.pdf.
20 Western Balkans, Enhancing the European perspective, Communication from the Commission to the European Parliament and the Council, Brussels, 5. mart 2008.
21 Preuzeto iz Evropeizacija Srbije, Građansko društvo, Fond za otvoreno društvo, Srbija 2011, str. 21.
|
LISTA SKRAĆENICA |
BOŠ |
Beogradska otvorena škola |
EU |
Evropska unija |
EK |
Evropska komisija |
YUCOM |
Komitet pravnika za ljudska prava |
Mreža ISP |
Mreža istraživača socijalnih prilika |
NVO |
Nevladine organizacije |
INGO |
Međunarodne nevladine organizacije |
OCD |
Organizacije civilnog društva |
OGI |
Odbor za građansku inicijativu |
OJGU |
Organizaciona jedinica gradske uprave |
OCD |
Organizacija civilnog društva |
SE |
Savet Evrope |
SKGO |
Stalna konferencija gradova i opština |
UN |
Ujedinjene nacije |
UNECE |
Ekonomska komisija Ujedinjenih nacija za Evropu |
FOD |
Fond za otvoreno društvo, Srbija |
ZB |
Zapadni Balkan |