PRAVILNIKO TOPOGRAFSKOM PREMERU I TOPOGRAFSKO-KARTOGRAFSKIM PROIZVODIMA("Sl. glasnik RS", br. 90/2012) |
Ovim pravilnikom propisuju se tehnički normativi, metode i način rada kod topografskog premera, sadržaj topografsko-kartografskih proizvoda, sadržaj tehničke dokumentacije za realizaciju topografskog premera i izradu topografsko-kartografskih proizvoda, kontrola kvaliteta kod topografskog premera i izrade topografsko-kartografskih proizvoda, arhiviranje i distribucija topografsko-kartografskih proizvoda.
Pojedini izrazi i skraćenice upotrebljeni u ovom pravilniku imaju sledeće značenje:
1) "apsolutna visinska tačnost DVM-a" jeste mera tačnosti visina tačaka koje definišu DVM, u odnosu na referentnu visinsku površ;
2) "geodetsko-katastarski informacioni sistem" predstavlja informacioni sistem koji se sastoji od podataka i servisa osnovnih geodetskih radova, katastra nepokretnosti, adresnog registra, registra prostornih jedinica, registra geografskih imena, katastra vodova i topografsko-kartografskih podataka, kao i drugih podataka u skladu sa Zakonom o državnom premeru i katastru;
3) "geografska imena" jesu imena naseljenih mesta i fizičko-geografskih objekata (planina, reka, jezera, i dr.);
4) "GDOP" (Geometric Dilution of Precision) predstavlja meru kvaliteta geometrije globalnog pozicionog sistema, tj. meru uticaja geometrije satelita na preciznost globalnog pozicionog sistema i izražava se kroz horizontalne (HDOP - Horizontal Dilution of Precision), vertikalne (VDOP - Vertical Dilution of Precision), prostorne (PDOP - Positional Dilution of Precision) i vremenske (TDOP - Time Dilution of Precision) faktore preciznosti;
5) "GNSS" (Global Navigation Satellite System) - globalni navigacioni satelitski sistem;
6) "GPS" (Global Positioning System) - globalni pozicioni sistem;
7) "daljinska detekcija" jeste metod prikupljanja informacija putem sistema koji nisu u direktnom fizičkom kontaktu sa ispitivanom pojavom ili objektom;
8) "digitalni visinski model - DVM" jeste matematički definisana kontinualna površ u digitalnom obliku koja u dovoljnoj meri predstavlja visinsku strukturu entiteta od interesa;
9) "digitalni model terena - DMT" jeste matematički definisana kontinualna površ u digitalnom obliku koja u dovoljnoj meri predstavlja teren;
10) "digitalni model površi - DMP" jeste matematički definisana kontinualna površ u digitalnom obliku koja u dovoljnoj meri predstavlja teren i prirodne i veštačke objekte koji se nalaze na terenu;
11) "digitalni ortofoto" jeste georeferencirana digitalna slika dela površi zemlje određenih dimenzija koja ima karakteristike ortogonalne projekcije, dobijena postupkom ortorektifikacije digitalnih aerofotogrametrijskih snimaka, digitalnih satelitskih snimaka ili snimaka dobijenih ostalim metodama daljinske detekcije;
12) "INS" (Inertial Navigation System) jeste inercijalni navigacioni sistem koji koristi računar, senzore pomeraja (akcelerometre) i senzore prostorne rotacije (žiroskope) za kontinualno računanje pozicije, orijentacije i brzine (pravac i brzinu kretanja) letelice bez korišćenja eksternih referenci;
13) "IMU" (Inertial Measurement Unit) jeste elektronski uređaj koji detektuje promene u prostornoj rotaciji letelice koristeći akcelerometre i žiroskope, i predstavlja glavnu komponentu inercijalnih navigacionih sistema koji se koriste u letelicama;
14) "kartografski simbol" jeste pojednostavljeni pisani ili grafički znak kojim se na kartama prikazuje neki objekat, pojava ili njihov stvarni međusobni odnos;
15) "LiDAR" (Light Detection And Ranging) jeste metod koji se zasniva na korišćenju laserske svetlosti za određivanje rastojanja od senzora do objekata u prostoru;
16) "NIGP - nacionalna infrastruktura geoprostornih podataka" predstavlja strategiju, tehnologiju, pravila, standarde i ljudske resurse koji su potrebni za prikupljanje, obradu, čuvanje, pristup, razmenu i optimalno korišćenje geoprostornih podataka Republike Srbije;
17) "osnovni topografski model" predstavlja apstrakciju prostora Republike Srbije i čine ga definisani topografski objekti sa pripadajućim opisom svojstava i međusobnih odnosa (atributi i relacije), obuhvatom prikupljanja, pravilima kreiranja i načinom prikaza, a izrađuje se na osnovama i principima geografskog informacionog sistema;
18) "relativna visinska tačnost DVM-a" jeste mera tačnosti visina tačaka jednih u odnosu na druge i tačnosti reprezentacije morfoloških oblika entiteta u okviru izrađenog DVM-a;
19) "srednja kvadratna greška položajnih koordinata (mx, my)" jeste mera razlike između vrednosti koordinata tačaka merenih na proizvodu i njihovih vrednosti određenih na osnovu merenja na terenu ili na neki drugi način sa tačnošću većom ili jednakom zadatoj tačnosti proizvoda i računa se po formuli:
za X koordinatu:
za Y koordinatu:
gde su:
n - broj tačaka koje učestvuju u kontroli proizvoda
Xim ,Yim - koordinate kontrolne tačke merene na proizvodu
Xit ,Yit - koordinate kontrolne tačke određene merenjem na terenu ili na neki drugi način sa tačnošću većom ili jednakom zadatoj tačnosti proizvoda;
20) "srednja kvadratna greška visina (mh" jeste mera razlike između vrednosti visina kontrolnih tačaka merenih na proizvodu i njihovih vrednosti određenih merenjem na terenu ili na neki drugi način sa tačnošću većom ili jednakom zadatoj tačnosti proizvoda i računa se po formuli:
gde su:
n - broj tačaka koje učestvuju u kontroli proizvoda
him - visina kontrolne tačke merene na proizvodu
hio - visina kontrolne tačke određena merenjem na terenu ili na neki drugi način sa tačnošću većom ili jednakom zadatoj tačnosti proizvoda;
21) "struktura podataka DVM-a" predstavlja način uređenja, odnosno raspored visinskih tačaka i strukturnih linija koje čine određeni visinski model (nepravilni/selektivni raspored tačaka, odnosno strukturnih linija, mreža tačaka nepravilnih trouglova - TIN (Triangulated Irregular Network), pravilna mreža tačaka (eng. grid), raspored tačaka po profilima i dr.);
22) "strukturne linije" jesu linije koje karakterišu visinsku strukturu entiteta od interesa i mogu biti izohipse (izohipsa - zatvorena kriva linija čije sve tačke imaju jednaku visinu) ili prelomne linije (linije kojima se definišu mesta u kojima površ entiteta menja pad, odnosno dolazi do promena u njegovoj konfiguraciji);
23) "topografski objekti" jesu prirodni i izgrađeni objekti na zemljinoj površini, klasifikovani u odgovarajuće teme, prostorno geometrijski određeni u državnom referentnom sistemu i opisani atributima;
24) "CCNS" (Computer Controled Navigation System) - kompjuterski kontrolisani sistem za navigaciju kojim se vrši navođenje i pozicioniranje letelice.
1. Državni referentni sistem i državna projekcija
Topografski premer vrši se u državnim referentnim sistemima koji su definisani Zakonom o državnom premeru i katastru ("Službeni glasnik RS", br. 72/09 i 18/10 - u daljem tekstu: Zakon) i podzakonskim aktom koji uređuje oblast osnovnih geodetskih radova.
Državna projekcija za Republiku Srbiju, shodno članu 34. Zakona, jeste konformna Univerzalna transverzalna Merkatorova projekcija - Universal Transverse Mercator (u daljem tekstu: UTM) na elipsoid GRS80.
Topografski premer jeste geodetsko merenje topografskih objekata i terena propisanom tačnošću, prikupljanje podataka o njihovim kvalitativnim i kvantitativnim osobinama i podataka o geografskim i drugim imenima.
Osnovna metoda geodetskog merenja topografskih objekata i terena je aerofotogrametrijska metoda.
Za geodetsko merenje topografskih objekata i terena mogu se koristiti i ostale geodetske metode merenja koje se primenjuju u državnom premeru.
Podaci topografskog premera su osnova za uspostavljanje i održavanje topografsko-kartografske baze podataka.
3. Sadržaj i elaborat topografskog premera
Topografski premer obuhvata pripremne radove, terensko određivanje dopunskih geodetskih tačaka, premer topografskih objekata i terena i obradu prikupljenih podataka premera, prikupljanje podataka o prirodnim i izgrađenim objektima i područjima i izradu elaborata topografskog premera.
Elaborat topografskog premera jeste skup dokumenata i podataka nastalih u postupku projektovanja i realizacije topografskog premera.
Na osnovu elaborata topografskog premera i podataka iz drugih izvora formira se osnovni topografski model i izrađuje osnovna državna karta i ostale karte, digitalni ortofoto i digitalni model terena.
4. Aerofotogrametrijska metoda premera
Aerofotogrametrijska metoda premera predstavlja postupak u kome se na osnovu fotogrametrijskih snimaka, nastalih snimanjem iz vazduha putem merne kamere ugrađene u trup aviona, bez direktnog kontakta, prikupljaju geometrijski podaci o objektima ili pojavama na fizičkoj površi zemlje kroz primenu osnovnih tehnoloških principa fotogrametrije.
Aerofotogrametrijsko snimanje teritorije Republike Srbije u okviru topografskog premera, vrši se periodično, u skladu sa srednjoročnim programom i godišnjim planom radova Republičkog geodetskog zavoda (u daljem tekstu: Zavod).
Srednjoročnim programom i godišnjim planom radova Zavoda utvrđuju se, pored ostalog, područja i vremenski period njihovog snimanja.
Osim periodičnog aerofotogrametrijskog snimanja, Zavod može vršiti aerofotogrametrijsko snimanje i za potrebe izrade specifičnih topografsko-kartografskih proizvoda u skladu sa projektnim zadatkom, odnosno specifikacijom proizvoda.
Tehnička dokumentacija za izvođenje geodetskih radova kod topografskog premera aerofotogrametrijskom metodom izrađuje se u skladu sa Zakonom, podzakonskim aktom kojim se uređuje izrada tehničke dokumentacije za izvođenje geodetskih radova i odredbama ovog pravilnika.
Projektni zadatak za izradu glavnog projekta topografskog premera aerofotogrametrijskom metodom, pored sadržaja propisanog podzakonskim aktom kojim se uređuje izrada tehničke dokumentacije za izvođenje geodetskih radova, sadrži i:
1) opis područja sa topografskim karakteristikama;
2) namenu aerofotogrametrijskog snimanja;
3) razmeru snimanja (ms), odnosno rezoluciju snimka (rsnim) koji se odnose na srednju visinu terena na području koje je predmet snimanja;
4) spektralnu i radiometrijsku rezoluciju aerofotogrametrijskih snimaka;
5) karakteristike proizvoda koji se izrađuje na osnovu snimanja;
6) period i uslove realizacije snimanja.
Za potrebe izrade glavnog projekta topografskog premera aerofotogrametrijskom metodom vrše se prethodni radovi koji obuhvataju prikupljanje geodetskih podloga (topografske karte, ortofoto, digitalni model terena) za područje koje je predmet snimanja, podataka o avionu, kameri i fotomaterijalu (ako se snimanje obavlja analognom kamerom), tačkama GNSS mreže, karakteristikama terena (osvetljenost u toku dana, kontrast među pojedinim kompleksima zemljišta, vegetacija) i dr.
Glavni projekat topografskog premera aerofotogrametrijskom metodom, pored sadržaja propisanog podzakonskim aktom kojim se uređuje izrada tehničke dokumentacije za izvođenje geodetskih radova, sadrži i:
1) karakteristike aviona;
2) vrstu aerofotogrametrijske kamere sa navedenim osnovnim karakteristikama (konstanta kamere, spektralna rezolucija, dimenzije snimaka i dr.);
3) karakteristike GPS/INS sistema;
4) karakteristike filma (ukoliko se snimanje obavlja analognom kamerom);
5) veličinu podužnog i poprečnog preklopa snimaka;
6) plan leta;
7) plan određivanja orijentacionih i kontrolnih tačaka;
8) plan fotosignalizacije orijentacionih i kontrolnih tačaka;
9) proračun parametara orijentacije snimaka sa prethodnom ocenom tačnosti;
10) vrste kontrola kvaliteta, način njihovog sprovođenja i dozvoljene vrednosti odstupanja za svaku vrstu kontrole po fazama realizacije aerofotogrametrijske metode;
11) primenjene tehničke normative;
12) plan vršenja stručnog nadzora;
13) način organizacije i format podataka i način imenovanja fajlova.
Tehnički izveštaj o izvršenim radovima iz glavnog projekta naročito sadrži:
1) izveštaj o realizaciji pripremnih terenskih radova, shodno odredbama člana 50. ovog pravilnika;
2) izveštaj o izvršenoj proveri opreme pre početka snimanja, shodno odredbama člana 52. ovog pravilnika;
3) izveštaj o realizaciji aerofotogrametrijskog snimanja, shodno odredbama člana 54. ovog pravilnika;
4) izveštaj o preliminarnoj kontroli podataka GPS/INS sistema;
5) izveštaj o preliminarnoj kontroli prikupljenih snimaka;
6) realizovani plan leta;
7) izveštaj o izračunavanju inicijalnih elemenata spoljašnje orijentacije snimaka;
8) izveštaj o obradi snimljenog materijala (obrada digitalnih snimaka, obrada filma i izrada kontakt kopija, skeniranje analognih snimaka);
9) izveštaj o izvršenim kontrolama kvaliteta realizovanog aerofotogrametrijskog snimanja i skeniranja (ako se snimanje vrši analognom kamerom) sa odgovarajućom dokumentacijom, shodno odredbama čl. 69. do 72. i člana 76. ovog pravilnika;
10) izveštaj o određivanju orijentacionih i kontrolnih tačaka sa odgovarajućom dokumentacijom (elaborat određivanja i pregledna skica rasporeda realizovanih orijentacionih i kontrolnih tačaka);
11) izveštaj o izvršenoj aerotriangulaciji, shodno odredbama člana 94. ovog pravilnika.
4.2. Tehnički normativi za aerofotogrametrijsku metodu premera
4.2.1. Kamere za aerofotogrametrijsko snimanje
Aerofotogrametrijsko snimanje može se vršiti analognom ili digitalnom aerofotogrametrijskom kamerom.
Kamera kojom se realizuje aerofotogrametrijsko snimanje mora imati protokol o kalibraciji koji nije stariji od dve godine.
Vrednost konstante kamere mora biti određena sa tačnošću 0,01 mm. Najveća dozvoljena distorzija je 0,01 mm.
Radiometrijska rezolucija kod digitalne kamere mora da bude jednaka ili veća od 12 bita po kanalu boje.
4.2.2. GPS/INS sistem
GPS/INS sistem za globalno pozicioniranje i inicijalno merenje uglovnih pokreta kamere prilikom snimanja mora imati protokol o kalibraciji (boresight i lever arm kalibracija).
Protokol o kalibraciji ne sme biti stariji od šest meseci.
Ukoliko za GPS/INS sistem ne postoji validan protokol o kalibraciji potrebno je izvršiti testiranje sistema na test poligonu neposredno pre početka snimanja i izraditi odgovarajući izveštaj.
U slučaju da je posle kalibracije došlo do skidanja objektiva kamere ili se GPS/INS sistem ponovno ugrađuje, obavezna je ponovna kalibracija.
Zahtevana tačnost elemenata GPS/INS sistema data je u Tabeli 1.
Tabela 1.
Jedinica |
Tačnost (karakteristika) |
|
GPS |
Položaj |
0,3 m |
Visina |
0,3 m |
|
|
Interval prikupljanja |
1 s |
IMU |
Ugao Roll (oko X-ose) |
0,015° |
|
Ugao Pitch (oko Y-ose) |
0,015° |
|
Ugao Head (oko Z-ose) |
0,035° |
|
Interval prikupljanja |
0,016 s |
Kada je snimanje podržano GPS/INS sistemom period za realizaciju snimanja se bira kada je povoljan raspored GNSS satelita (da PDOP bude manji od osam) i njihov broj nije manji od pet.
4.2.3. Aerofotogrametrijsko snimanje
Osnovno merilo kvaliteta aerofotogrametrijskog snimanja analognom kamerom predstavlja razmera snimanja (ms) dok je kod snimanja digitalnom kamerom rezolucija snimka (rsmm).
Ukoliko se aerofotogrametrijsko snimanje izvodi analognom kamerom razmera snimanja se određuje u zavisnosti od zahtevane tačnosti, načina obrade snimaka, karakteristika terena, vremenskih uslova i dr.
Ukoliko se aerofotogrametrijsko snimanje izvodi digitalnom kamerom rezolucija snimka se određuje tako da bude manja ili jednaka polovini dimenzije najmanjeg objekta koji se želi identifikovati.
Razlika u razmeri snimanja, odnosno rezoluciji digitalnih snimaka, usled visinskih razlika terena ne sme biti veća od 15%, a izuzetno 20% za područja koja su glavnim projektom određena kao područja od manjeg interesa.
Broj snimaka koji odstupaju od projektovane razmere snimanja, odnosno čija se rezolucija razlikuje od projektovane, ne sme biti veći od 10%.
Realizovana visina leta ne sme da se razlikuje od projektovane više od 5%.
Aerofotogrametrijsko snimanje jednog područja obavlja se istom kamerom. U posebnim slučajevima, kada se mora promeniti kamera, snimanje jedne linije leta (reda) obavlja se istom kamerom.
Za realizaciju aerofotogrametrijskog snimanja koriste se avioni sa sposobnošću stabilnog leta na propisanim visinama.
Ukoliko se pri aerofotogrametrijskom snimanju koristi GPS/INS sistem, prikupljaju se podaci GPS opažanja referentne GNSS stanice, podaci GPS opažanja sistema u avionu, kao i podaci opažanja IMU jedinice.
Maksimalni interval prikupljanja podataka GPS opažanja referentne GNSS stanice je 30 sekundi. Maksimalni interval prikupljanja podataka GPS opažanja u avionu je jedan sekund. Trajanje opažanja GPS/INS sistema u avionu, pre i posle snimanja, mora biti duže od pet minuta.
GPS prijemnik prima podatke o fazama nosećeg signala od dve frekvencije sa razmakom manjim od jedne sekunde.
Prelet aviona za inicijalizaciju IMU jedinice, zbog kumulativne greške, vrši se na svakih 15 minuta snimanja.
Standardno aerofotogrametrijsko snimanje izvodi se sa podužnim preklopom snimaka p=60% i poprečnim preklopom q=30%.
U zavisnosti od topografskih karakteristika terena i specifikacija proizvoda za čije potrebe se realizuje aerofotogrametrijsko snimanje, veličine podužnog i poprečnog preklopa mogu se povećati.
Odstupanje realizovanog podužnog preklopa snimaka od projektovanog ne sme biti veće od 5%, dok odstupanje realizovanog poprečnog preklopa snimaka ne sme biti veće od trećine projektovanog poprečnog preklopa.
Vertikalni otkloni snimaka moraju biti manji od 5°, a zaokreti snimaka manji od 15°.
Ako se aviosnimanje izvodi analognom kamerom, odnos baze (b) i relativne visine leta (hi) mora biti najmanje 0,4.
4.2.4. Karakteristike filma
Ako se aviosnimanje izvodi analognom kamerom, na okvirnom prostoru snimka registruju se: libela, datum i čas snimanja, brojač snimaka, visinomer i vrednost žižne daljine objektiva kamere.
Kod najviših zahteva vezanih za geometriju koristi se crno-beli film.
Film mora imati stabilne dimenzije, visoku opštu osetljivost, dobru osetljivost na boje, oštru gradaciju i visoku moć razlučivanja.
Promene dimenzija filma moraju biti u sledećim granicama:
1) ravnomerno širenje ili skupljanje do ±1,16%o;
2) razlike promena po dužini i širini do ±0,20%o;
3) lokalne promene do ±6 μm.
Opšta osetljivost filma mora biti u rasponu od 50 do 400 ASA.
Koeficijent kontrasta (ү) određen na senziometrijskoj krivoj ne sme biti manji od 0,8 niti veći od 2,0.
Rezolucija filma mora biti viša od 60 linija po jednom milimetru.
Film se upotrebljava i čuva prema uputstvu proizvođača.
4.2.5. Period i uslovi snimanja
Aerofotogrametrijsko snimanje vrši se u periodu najmanje vegetacije (rano proleće ili kasna jesen) i tokom dana kada su senke najmanje. Minimalna vrednost ugla sunca prilikom aviosnimanja je 30°.
Uslovi snimanja treba da budu takvi da ugao sunčevih zraka u odnosu na pravac i vreme leta budu prihvatljivi u smislu izbegavanja preteranih odsjaja i obezbeđivanja optimalnog kontrasta na snimcima. Najmanje razlike u osvetljenosti između susednih nizova snimaka ostvaruju se preletom u pravcu sever-jug.
Atmosferski uslovi treba da budu stabilni bez pojave jakog vetra, oblačnosti, magle, isparenja i sličnih poj ava koje utiču na kvalitet snimaka.
Postojanje oblaka ili senki od oblaka nad područjem koje je predmet snimanja nije dozvoljeno.
Izuzetno od stava 4. ovog člana, zbog topografskih karakteristika područja koje se snima, dozvoljeno je postojanje oblaka ili senki od oblaka na 5% od ukupnog broja snimaka.
Period i uslovi snimanja definišu se projektnim zadatkom u zavisnosti od namene aerofotogrametrijskog snimanja, odnosno specifikacije proizvoda koji se izrađuje na osnovu snimanja.
4.2.6. Plan leta
Izrada plana leta obuhvata definisanje redova snimanja u državnom referentnom sistemu i pratećih parametara aerofotogrametrijskog snimanja.
Plan leta se sastoji iz numeričkog i grafičkog dela, koji mogu biti u analognom ili digitalnom obliku.
Numerički deo plana leta obuhvata računanje elemenata datih u Tabeli 2.
Tabela 2.
Elementi plana leta |
Način računanja |
|
Analogna kamera |
Digitalna kamera |
|
Relativna visina leta |
hl=ms• ccam |
hl=(rsnim • ccam)/rcam |
Apsolutna visina leta |
ho=ht+hl |
|
Dimenzije zahvatanja terena snimkom |
S=S' • ms |
Sa = Pa • rsnim; Sb = Pb • rsnim |
Površina terena zahvaćena jednim snimkom |
P=S2 |
P = Sa • Sb |
Dimenzije baze na terenu |
b=S • (1 - p/100) |
b = Sa • (1 - p/100) |
Dimenzije razmaka između redova na terenu |
a= S • (1 - q/100) |
a = Sb • (1 - q/100) |
Površina efektivnog stereo područja |
Ps=a • b |
|
Broj modela u redu |
nm=D/b +1 |
|
Broj snimaka u redu |
ns=nm + 1 |
|
Broj redova u bloku |
nr=Š/a +1 |
|
Vremenski interval između ekspozicija |
t[s]=b[m]/V[m/s]> 2.0 |
|
Za računanje elemenata plana leta iz Tabele 2. koriste se sledeći parametri:
ms - imenilac razmere snimanja;
ccam - konstanta kamere;
rsnim - rezolucija snimka;
rcam - rezolucija kamere;
ht - nadmorska visina terena;
Pa - broj piksela digitalnog snimka u pravcu ose snimanja;
Pb - broj piksela digitalnog snimka upravno na pravac ose snimanja;
p - veličina podužnog preklopa u procentima;
q - veličina poprečnog preklopa u procentima;
D - dužina reda;
Š - širina bloka upravna na pravac projektovanja redova;
V - brzina kretanja aviona.
Parametri iz stava 2. ovog člana definišu se u skladu sa zahtevima iz projektnog zadatka.
Kao podloga za izradu grafičkog dela plana leta mogu se koristiti topografske karte čija je razmera do pet puta sitnija od razmere snimanja, kao i digitalni ortofoto sa digitalnim modelom terena.
Grafički deo plana leta naročito sadrži:
1) granicu područja za koje se vrši snimanje;
2) redove snimanja sa definisanim pravcima leta;
3) oznake redova snimanja;
4) početak i kraj snimanja;
5) položaj planiranih projekcionih centara snimaka u okviru svakog reda;
6) ukupan broj snimaka za svaki red;
7) apsolutnu visinu leta za svaki red.
Pored sadržaja propisanog u stavu 2. ovog člana grafički deo plana leta može da sadrži i druge informacije vodeći računa o preglednosti plana leta.
Plan leta se izrađuje tako da područje snimanja bude u potpunosti obuhvaćeno bez obzira na njegove topografske karakteristike.
Red snimanja predstavlja pravu liniju duž koje se snimanje vrši na istoj apsolutnoj visini u odnosu na referentnu površ.
Apsolutna visina leta definiše se u odnosu na srednju vrednost visina na području koje je predmet snimanja.
U zavisnosti od konfiguracije terena i granice područja snimanja, mogu se planirati dodatni poprečni ili kosi redovi snimanja.
Ukoliko se red snima iz dva ili više puta, delovi reda moraju imati preklapanje od najmanje dva modela.
Prilikom izrade plana leta mora se predvideti snimanje najmanje jednog modela izvan granica područja, na početku i kraju svakog reda.
Nagib letelice pri okretu za skeniranje sledećeg reda ne sme biti veći od 20°, kako bi se izbegla nepovoljna konstelacija satelita.
Za izvođenje aerofotogrametrijskog snimanja digitalnom kamerom uz korišćenje GPS/INS sistema, koristi se mreža permanentnih GNSS stanica nacionalne referentne mreže (AGROS).
Rastojanje između letelice i permanentne GNSS stanice u svakoj tački snimanja (računajući i okret letelice) ne sme biti veće od 50 kilometara.
Za izvođenje aerofotogrametrijskog snimanja koriste se najmanje dve permanentne GNSS stanice.
Ukoliko se postojeće permanentne GNSS stanice ne nalaze na dovoljnoj udaljenosti od letelice, ili je njihov broj nedovoljan, postavljaju se privremene GNSS stanice.
Pozicija privremene GNSS stanice određuje se tako da se obezbedi kvalitetan prijem signala GNSS satelita kao i mogućnosti fiksiranja antene prijemnika.
4.2.7. Plan određivanja orijentacionih i kontrolnih tačaka
Orijentacione tačke su tačke sa poznatim koordinatama u državnom referentnom sistemu koje se koriste u postupku aerotriangulacije za prevođenje koordinatnog sistema aerofotogrametrijskog bloka u državni referentni sistem (apsolutna orijentacija).
Ukoliko se za uspostavljanje prostorne veze koristi orijentaciona tačka sa poznatim položajnim koordinatama odgovarajuće tačnosti, tada se takva orijentaciona tačka naziva položaj na ili planimetrijska.
Orijentaciona tačka sa poznatom visinom odgovarajuće tačnosti naziva se visinska orijentaciona tačka.
Tačka sa poznatim položajnim koordinatama i visinom odgovarajuće tačnosti naziva se potpuna orijentaciona tačka.
Kontrolne tačke su tačke sa poznatim koordinatama u državnom referentnom sistemu koje ne učestvuju u postupku aerotriangulacije i koje se posle izvršene aerotriangulacije koriste za kontrolu prevođenja koordinatnog sistema aerofotogrametrijskog bloka u državni referentni sistem.
Plan određivanja orijentacionih i kontrolnih tačaka obuhvata:
1) definisanje broja i rasporeda tačaka u okviru aerofotogrametrijskog bloka;
2) određivanje tipa (visinska, položajna ili potpuna) i vrste (fotosignalisane ili tačke topografskog detalja) tačaka;
3) definisanje tačnosti, metode i načina određivanja koordinata tačaka;
4) izradu pregledne skice rasporeda orijentacionih i kontrolnih tačaka.
Izrada plana određivanja orijentacionih i kontrolnih tačaka zavisi od karakteristika područja obuhvaćenog snimanjem i specifikacije proizvoda koji se izrađuje na osnovu snimanja.
Plan određivanja orijentacionih i kontrolnih tačaka izrađuje se u skladu sa planom leta.
Neophodan broj i raspored orijentacionih tačaka, posebno visinskih orijentacionih tačaka, zavisi od veličine poprečnog preklopa snimaka i da li je snimanje podržano GPS/INS sistemom.
Ukoliko je preklop između snimaka veći od standardnog ili se snimanje vrši sa podrškom GPS/INS sistema, potreban je manji broj orijentacionih tačaka od broja orijentacionih tačaka koji se koristi kod aerofotogrametrijskog snimanja sa standardnim preklopom snimaka ili kod aerofotogrametrijskog snimanja bez podrške GPS/INS sistema.
Kod aerofotogrametrijskog snimanja bez podrške GPS/INS sistema orijentacione tačke na periferiji bloka (potpune) određuju se tako da njihovo međusobno rastojanje ne bude veće od dve veličine baze (b), a unutar bloka (visinske) da ne bude veće od četiri veličine baze. Visinske orijentacione tačke unutar bloka raspoređuju se po profilima upravno na pravac leta aviona.
Kontrolne tačke se raspoređuju ravnomerno u bloku, tako da ne budu pozicionirane u blizini orijentacionih tačaka. Broj kontrolnih tačaka mora biti minimalno 20% od ukupnog broja orijentacionih tačaka.
Ukoliko se aerofotogrametrijsko snimanje realizuje uz podršku GPS/INS sistema, orijentacione (potpune) tačke se postavljaju u uglovima i na sredini bloka, kao i na mestima svake veće promene u geometriji bloka.
Kod blokova pravilne geometrije minimalan broj orijentacionih tačaka je pet, dok je kod blokova nepravilne geometrije deset.
Kontrolne tačke se raspoređuju ravnomerno u bloku, tako da ne budu pozicionirane u blizini orijentacionih tačaka i njihov broj je jednak broju orijentacionih tačaka.
Zbog mogućeg oštećenja fotosignala orijentacionih i kontrolnih tačaka, zaklonjenosti u trenutku snimanja ili grešaka snimljenog materijala, u okviru plana određivanja orijentacionih i kontrolnih tačaka, po pravilu, definiše se po jedna pomoćna tačka za svaku orijentacionu i kontrolnu tačku na rastojanju do 50 m.
Položaj orijentacionih tačaka u okviru aerofotogrametrijskog bloka, kad god je to moguće, bira se tako da one budu na području poprečnog preklopa radi postizanja bolje stabilnosti geometrije bloka i uspostavljanja bolje prostorne veze koordinatnog sistema bloka sa državnim referentnim sistemom.
U okviru plana određivanja orijentacionih i kontrolnih tačaka definišu se jedinstvene oznake svih orijentacionih i kontrolnih tačaka u okviru aerofotogrametrijskog bloka.
Pregledna skica rasporeda orijentacionih i kontrolnih tačaka izrađuje se na topografskim podlogama istih karakteristika kao i za grafički deo plana leta i naročito sadrži:
1) granicu područja za koje se vrši snimanje;
2) redove snimanja sa oznakama redova;
3) položaj projekcionih centara snimaka u okviru svakog reda;
4) granicu obuhvata svakog pojedinačnog snimka sa naglašenom granicom bloka;
5) približan planiran položaj orijentacionih i kontrolnih tačaka označen odgovarajućim simbolom;
6) jedinstvenu oznaku svake tačke.
Pored sadržaja propisanog u stavu 1. ovog člana pregledna skica rasporeda orijentacionih i kontrolnih tačaka može da sadrži i druge informacije vodeći računa o preglednosti skice.
Kao orijentacione i kontrolne tačke mogu se koristiti i tačke topografskog detalja pod uslovom da se one mogu nedvosmisleno identifikovati na snimcima u okviru zahtevane tačnosti određivanja orijentacionih i kontrolnih tačaka.
Ukoliko se za orijentacione i kontrolne tačke koriste tačke topografskog detalja, plan njihovog određivanja se definiše posle realizovanog aerofotogrametrijskog snimanja.
Pri izboru topografskog detalja za orijentacione i kontrolne tačke potrebno je da se tačke mogu nedvosmisleno identifikovati na terenu i da su pristupačne za merenje, odnosno da se nedvosmisleno mogu identifikovati na postojećim geodetskim podlogama ili u stereoskopskom režimu apsolutno orijentisanog aerofotogrametrijskog bloka (u daljem tekstu: stereomodel).
Koordinate orijentacionih i kontrolnih tačaka moraju da budu određene sa najmanje trostruko većom tačnošću od zadate tačnosti (položajne i/ili visinske) proizvoda koji se izrađuje.
Ukoliko se koordinate orijentacionih i kontrolnih tačaka određuju merenjem na geodetskim podlogama ili u stereomodelu, tačnost podloga, odnosno orijentacije stereomodela mora biti najmanje pet puta veća od zadate tačnosti proizvoda koji se izrađuje.
Za orijentacione i kontrolne tačke mogu se koristiti i postojeće orijentacione i kontrolne tačke iz izvršenih prethodnih snimanja istog područja ukoliko su određene u skladu sa zahtevanom tačnošću proizvoda koji se izrađuje i pod uslovom da se mogu jasno identifikovati na snimcima novog snimanja.
U postupku izrade plana određivanja orijentacionih i kontrolnih tačaka neophodno je izvršiti prethodnu ocenu tačnosti određivanja njihovih koordinata.
Izbor metode i načina određivanja koordinata orijentacionih i kontrolnih tačaka mora biti u skladu sa zahtevanom tačnošću.
4.2.8. Plan fotosignalizacije
Fotosignalisanje se izvodi neposredno pre aerofotogrametrijskog snimanja i održava se do realizacije snimanja.
Fotosignališu se orijentacione i kontrolne tačke.
Način i sadržaj fotosignalizacije tačaka na terenu zavisi od namene i razmere aerofotogrametrijskog snimanja, karakteristika terena, izbora fotomaterijala, karakteristika stereorestitucionog instrumenta i opreme.
Fotosignalisanje se vrši u ravni sa tačkom ili iznad u vertikali tačke, pri čemu fotosignal mora biti postavljen u približno horizontalan položaj i mora biti vidljiv iz vazduha.
Izuzetno, kao posledica zaklonjenosti, tačke se mogu signalisati i ekscentrično u krugu prečnika do 50 m, na mestima koja su dobro vidljiva iz vazduha, pristupačna za merenje i zaštićena od uništenja.
Dimenzije i oblik fotosignala koji se koriste za fotosignalisanje orijentacionih i kontrolnih tačaka dati su u Prilogu 1, koji je odštampan uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo.
Najmanja dozvoljena stranica kvadrata je 0,20 m, bez obzira na razmeru snimanja i vrstu kamere.
Fotosignali moraju biti oštrih ivica, dobro vidljivi, postojani i kontrastne boje u odnosu na okolni detalj. Mogu se izrađivati od lesonita, metala ili plastike i uglavnom se farbaju belom bojom bez sjaja koja je postojana i otporna na atmosferske uticaje.
Fotosignalizacija na asfaltnim i betonskim površinama, poklopcima šahtova i sličnim površinama, izvodi se tako što se masnom belom bojom oboji figura odgovarajućeg oblika i dimenzija.
U zavisnosti od karakteristika zemljišta i topografije mogu se koristiti i drugi materijali za fotosignalizaciju (bela rizla i dr.).
4.2.9. Pripremni terenski radovi
Pripremni terenski radovi, koji se obavljaju pre početka aerofotogrametrijskog snimanja, obuhvataju pripremu terena, fotosignalizaciju tačaka i prikupljanje podataka neophodnih za definisanje položaja tačaka u skladu sa definisanim planom određivanja orijentacionih i kontrolnih tačaka i planom fotosignalizacije.
Da bi se obezbedila vidljivost signala neophodno je očistiti okolno rastinje tako da ugao vidljivosti bude veći od 45°, računajući od zenita.
Posle postavljanja signala za svaku orijentacionu i kontrolnu tačku izrađuje se zapisnik o izvršenoj fotosignalizaciji koji obavezno sadrži: fotografiju lokacije, skicu opisa položaja sa opisom signala i njegovom visinom u odnosu na tačku.
Ukoliko je tačka signalisana ekscentrično prilikom postavljanja fotosignala, mere se elementi ekcentričnosti u cilju određivanja položaja ekcentrične signalisane tačke.
Zapisnik o fotosignalizaciji dat je u Prilogu 2, koji je odštampan uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo.
Posle završenih pripremnih terenskih radova izrađuje se izveštaj, koji predstavlja sastavni deo tehničkog izveštaja o izvršenim radovima iz glavnog projekta i naročito sadrži:
1) osnovne informacije o vrsti, obimu i načinu realizacije poslova koji obuhvataju pripremu terena;
2) osnovne informacije o realizovanom planu fotosignalizacije uz obrazloženje o razlozima odstupanja od planirane fotosignalizacije;
3) zapisnik o izvršenoj fotosignalizaciji;
4) elaborat o izračunavanju elemenata ekscentriciteta.
4.2.10. Realizacija aerofotogrametrijskog snimanja
Realizacija aerofotogrametrijskog snimanja vrši se u skladu sa projektom aerofotogrametrijskog snimanja.
Neposredno pre početka aerofotogrametrijskog snimanja, članovi posade vrše proveru opreme, sistema za globalno pozicioniranje i vremenskih uslova i izrađuju odgovarajući izveštaj, koji je sastavni deo tehničkog izveštaja o realizovanim radovima.
Prilikom korišćenja filma za aerofotogrametrijsko snimanje treba voditi računa da ne dođe do oštećenja filma mehaničkom silom, statičkim elektricitetom i dr.
Prilikom snimanja treba ostaviti najmanje 1 m neiskorišćenog filma na početku i kraju rolne.
Rolne filmova ne treba seći i spajati sa drugim delovima istog ili drugog filma.
U toku aerofotogrametrijskog snimanja operater izrađuje izveštaj o njegovoj realizaciji koji predstavlja sastavni deo tehničkog izveštaja o izvršenim radovima iz glavnog projekta i koji, pored opštih informacija o području snimanja, korišćenoj opremi i fotomaterijalu, za svaki red snimanja sadrži:
1) broj reda snimanja;
2) broj prvog snimka u redu;
3) vreme početka prikupljanja snimaka;
4) broj poslednjeg snimka u redu;
5) vreme prestanka prikupljanja snimaka;
6) ugao sunca i informacije o kvalitetu GPS podataka (GDOP, broj satelita);
7) vreme ekspozicije;
8) napomene.
Ako je jedan red snimanja podeljen na više delova, broju reda se dodaju slovne oznake po abecednom redu.
Ako se snimanje vrši analognom kamerom, izveštaj treba da sadrži, pored elemenata iz stava 1. ovog člana, i broj i tip filma.
Ukoliko u toku aerofotogrametrijskog snimanja dođe do pojava koje onemogućavaju njegovu adekvatnu realizaciju na većem delu ili u potpunosti (kvar na opremi, jak vetar, magla, oblaci, kiša i dr.), snimanje se prekida uz navođenje razloga za njegovo prekidanje.
Kada se dva susedna reda snimaju u različite dane, doba dana u kojem se realizuje snimanje treba da bude isto, ukoliko projektnim zadatkom nije drugačije određeno.
Ako je snimanje obavljeno digitalnom kamerom uz podršku GPS/INS sistema, odmah posle realizacije aerofotogrametrijskog snimanja vrši se preliminarna kontrola prikupljenih podataka.
Preliminarna kontrola podataka GPS/INS sistema obuhvata:
1) kontrolu intervala prikupljanja podataka;
2) proveru postojanja prekida u prikupljanju podataka;
3) kontrolu pokrivenosti područja od interesa podacima;
4) proveru da Rinex fajl sadrži podatak o visini antene;
5) proveru da Rinex fajl sadrži zvanične koordinate permanentne GNSS stanice;
6) proveru minimalnog broja satelita pri snimanju i vrednost GDOP-a.
Na osnovu podataka GPS jedinice i drugih informacija prikupljenih pre i tokom realizacije snimanja (DMT, CCNS fajlovi, ugao sunca), računaju se parametri realizovanog plana leta: preliminarne koordinate projekcionih centara, rezolucija snimaka i vrednost podužnog preklopa između susednih snimaka.
Na osnovu podataka iz stava 1. ovog člana izrađuje se grafički prikaz realizovanog plana leta koji naročito sadrži:
1) granicu područja za koje se vrši snimanje;
2) redove snimanja sa oznakama i realizovanim pravcima leta;
3) položaj projekcionih centara snimaka i brojeve snimaka u okviru svakog reda;
4) ukupan broj snimaka za svaki red;
5) realizovanu apsolutnu visinu leta za svaki red.
Kao podloge za izradu grafičkog prikaza realizovanog plana leta mogu se koristiti iste podloge koje se koriste i za izradu plana leta.
Na osnovu podataka iz stava 1. ovog člana vrši se provera pokrivenosti područja podacima, kompletnosti i ispravnosti prikupljenih podataka (broj snimaka, visina leta i dr.), poređenje vrednosti elemenata realizovanog i planiranog plana leta i evidentiraju se eventualni nedostaci.
Preliminarna kontrola snimljenog materijala obuhvata proveru:
1) kompletnosti i kontinuiranosti snimaka;
2) postojanja neophodnog broja fajlova za svaki snimak;
3) postojanja oblaka, senki, izmaglice i dr. na snimcima;
4) kvaliteta radiometrije prikupljenih podataka (postojanje previše svetlih objekata i dr.).
Na osnovu preliminarnih kontrola, u svakoj fazi snimanja izrađuje se odgovarajući izveštaj koji, uz grafički prikaz realizovanog plana leta, predstavlja sastavni deo tehničkog izveštaja iz člana 12. ovog pravilnika.
Ako se preliminarnim kontrolama podataka realizovanog aerofotogrametrijskog snimanja utvrde propusti, greške ili nedostaci, isti se moraju otkloniti ponovnim snimanjem.
4.2.11. Obrada podataka aerofotogrametrijskog snimanja
Posle obavljene preliminarne kontrole podataka prikupljenih GPS/INS sistemom računa se optimalna trajektorija aerofotogrametrijskog snimanja, odnosno računanje inicijalnih vrednosti elemenata spoljašnje orijentacije snimaka (koordinate projekcionih centara i elementi prostorne orijentacije snimaka oko x, y i z ose - ω, φ i κ).
Za potrebe računanja inicijalnih elemenata spoljašnje orijentacije snimaka koristi se model kvazigeoida i podaci o odstupanju (eng. offset) između centra IMU jedinice i projekcionog centra kamere i između GPS jedinice i projekcionog centra kamere.
Za potrebe kontrole pouzdanosti izračunate trajektorije vrši se nezavisno računanje trajektorije korišćenjem podataka druge permanentne GNSS stanice na odabranom delu područja obuhvaćenog aerofotogrametrijskim snimanjem.
Posle računanja inicijalnih elemenata spoljašnje orijentacije aerofotogrametrijskih snimaka izrađuje se izveštaj o izračunavanju elemenata spoljašnje orijentacije snimaka koji predstavlja sastavni deo tehničkog izveštaja o izvršenim radovima iz glavnog projekta.
Posle obavljene preliminarne kontrole snimaka prikupljenih digitalnom aerofotogrametrijskom kamerom vrši se njihova obrada koja kod primene površinskih senzora obuhvata:
1) objedinjavanje snimaka panhromatskog kanala u jedan snimak;
2) objedinjavanje snimaka multispektralnih kanala u jedan snimak;
3) geometrijsku i radiometrijsku kalibraciju snimaka;
4) spajanje panhromatskih snimaka visoke rezolucije i multispektralnih snimaka niže rezolucije u četvorokanalne ili trokanalne kolor i kolor-infra crvene snimke (eng. pansharpening);
5) poboljšanje radiometrijskih karakteristika snimaka u odnosu na najtamnije i najsvetlije oblasti u bloku;
6) konvertovanje snimaka u nekomprimovani TIFF format radiometrijske rezolucije od najmanje 8 bita po kanalu boje.
Ukoliko se za aerofotogrametrijsko snimanje koriste linijski senzori obrada snimaka ne obuhvata "pansharpening" i radiometrijsku korekciju, već samo geometrijsku korekciju snimaka.
Definisanje dimenzija, formata i radiometrijskih karakteristika pojedinačnih snimaka vrši se u zavisnosti od namene snimaka određene glavnim projektom.
O izvršenoj obradi digitalnih aerofotogrametrijskih snimaka izrađuje se odgovarajući izveštaj koji predstavlja sastavni deo tehničkog izveštaja o izvršenim radovima.
Ukoliko je aerofotogrametrijsko snimanje izvršeno analognom aerofotogrametrijskom kamerom, odmah po završetku snimanja vrši se razvijanje filma, izrađuju kontakt kopije i obavlja kontrola realizovanog snimanja.
U cilju dobijanja jednoličnih tonova, film je potrebno razviti sa ravnomernom gradacijom tonova za čitavu rolnu filma tako da snimljeni detalji i podaci koje beleži senzor na okvirnom delu snimka budu jasno vidljivi.
Prilikom fotografske obrade treba voditi računa da ne dođe do oštećenja ili deformacije filma usled savijanja, ogrebotina, odlepljivanja slojeva i dr.
Kontakt kopije se izrađuju kontaktnim kopiranjem sa filma na polumat papiru i na njima se u postupku fotografske obrade moraju preneti sve informacije sadržane na okvirnom delu snimka (rubne markice, merači, brojevi snimaka, konstanta kamere i dr.).
O izvršenim procesima na obradi filma, odnosno izradi kontakt-kopija, izrađuje se odgovarajući izveštaj koji predstavlja sastavni deo tehničkog izveštaja o izvršenim radovima.
Prilikom obrade filma na svakom kraju rolne ostavlja se po jedan metar praznog filma, kako ne bi došlo do kontaminacije snimaka prilikom čuvanja. Na krajevima filma se unose osnovne informacije o projektu (naziv područja, datum snimanja, razmera snimanja, broj redova, broj snimaka i dr.).
Svaka rolna obrađenog filma zasebno se čuva u kutiji za film u kojoj se film fiksira na odgovarajući način.
4.2.12. Kontrola kvaliteta realizovanog aerofotogrametrijskog snimanja
Kontrola kvaliteta realizovanog aerofotogrametrijskog snimanja obuhvata:
1) kontrolu parametara realizovanog aerofotogrametrijskog snimanja;
2) kontrolu podataka GPS/INS sistema;
3) kontrolu aerofotogrametrijskih snimaka.
O izvršenim kontrolama iz stava 1. ovog člana izrađuju se izveštaji koji naročito sadrže:
1) predmet kontrole;
2) obim kontrole (veličina uzorka ili kompletno);
3) način sprovođenja kontrole;
4) činjenice utvrđene prilikom kontrole;
5) ispunjenost kriterijuma prihvatljivosti;
6) mere za otklanjanje nedostataka;
7) priloge;
8) datum kontrole;
9) podatke o licu koje je izvršilo kontrolu.
Izveštaji iz stava 2. ovog člana sastavni su deo tehničkog izveštaja o izvršenim radovima iz glavnog projekta.
Kontrola parametara realizovanog aerofotogrametrijskog snimanja naročito obuhvata:
1) kontrolu uslova realizovanog snimanja (period snimanja, ugao sunca, doba dana, podatke iz protokola leta, atmosferski uslovi i dr.);
2) kontrolu protokola o kalibraciji korišćene kamere;
3) kontrolu realizovanih redova leta;
4) kontrolu pokrivenosti područja i pozicije projekcionih centara;
5) kontrolu realizovane visine leta;
6) kontrolu realizovanog podužnog i poprečnog preklopa između snimaka.
Izveštaj o izvršenoj kontroli kvaliteta iz stava 1. ovog člana, pored sadržaja propisanog članom 69. ovog pravilnika, naročito sadrži:
1) izveštaje o izvršenim kontrolama u toku realizacije snimanja;
2) izveštaj o izvršenim procesima i kontrolama kod obrade podataka;
3) protokol o kalibraciji kamere;
4) realizovani plan leta (grafički i numerički deo).
Kontrola podataka GPS/INS sistema naročito obuhvata:
1) kontrolu uslova prilikom prikupljanja podataka (vrsta opreme, prijem signala u avionu i na GNSS permanentnoj stanici, konstelacija satelita i dr.);
2) kontrolu protokola o kalibraciji korišćenog GPS/INS sistema;
3) kontrolu kompletnosti i tačnosti podataka GPS/INS sistema;
4) kontrolu elemenata prostorne rotacije snimaka oko x, y i z ose.
Izveštaj o izvršenoj kontroli kvaliteta iz stava 1. ovog člana, pored sadržaja propisanog članom 69. ovog pravilnika, naročito sadrži:
1) izveštaje o izvršenim kontrolama u toku realizacije snimanja;
2) izveštaj o izvršenim procesima i kontrolama kod obrade podataka;
3) protokole ili izveštaje o boresight i lever arm kalibraciji GPS/IMU jedinica.
Kontrola aerofotogrametrijskih snimaka naročito obuhvata:
1) kontrolu kompletnosti podataka;
2) kontrolu formata i veličine rasterskog fajla digitalnog snimka;
3) kontrolu rezolucije snimaka, odnosno razmere snimaka;
4) kontrolu ispravnosti fotografske obrade analognih snimaka;
5) kontrolu ispravnosti podataka registrovanih na okvirnom delu snimka kod analognih snimaka;
6) kontrolu postojanja oblaka, izmaglice, senki od oblaka, snega i sl.;
7) kontrolu geometrijskih deformacija snimaka (blur efekat);
8) kontrolu postojanja oštećenja na snimcima;
9) kontrolu radiometrijskog kvaliteta snimaka (kvalitet i ujednačenost boja, osvetljenost, radiometrijska rezolucija i analiza histograma).
Izveštaj o izvršenoj kontroli kvaliteta iz stava 1. ovog člana, pored sadržaja propisanog članom 69. ovog pravilnika, sadrži i izveštaj o izvršenim procesima i kontrolama kod obrade aerofotogrametrijskih snimaka.
4.2.13. Skeniranje analognih snimaka
Prevođenje analognih snimaka u digitalni oblik vrši se skeniranjem filma (A/D transformacija) na skenerima koji moraju ispuniti sledeće kriterijume:
1) faktor D mora biti najmanje 3;
2) optička rezolucija mora biti jednaka ili manja od 0,01 mm;
3) radiometrijska rezolucija mora biti najmanje 8 bita po kanalu boje;
4) geometrijska tačnost skeniranja mora biti jednaka ili manja od 0,002 mm;
5) dimenzija područja skeniranja mora biti veća od 230 x 230 mm.
Za potrebe kontrole geometrijske tačnosti skeniranja vrši se kalibracija skenera pre i posle izvršenog skeniranja. Grid-ploča koja se koristi u postupku kontrole kalibracije skenera, pored atesta nadležne institucije, mora imati dimenzije koje se poklapaju sa dimenzijama područja skeniranja i gustinu mreže tačaka veću od 5 x 5.
Prilikom skeniranja filma potrebno je:
1) otkloniti nečistoće sa filma i skenera;
2) čvrsto fiksirati film na odgovarajuće postolje kako ne bi došlo do mehaničke distorzije;
3) postaviti film u skener uz jedinstveni način usmeravanja, tako da se pravac leta, odnosno h osa koordinatnog sistema slike nalazi sa desne strane operatera;
4) namestiti žižu tako da se dobije jasna slika središta i uglova snimaka;
5) voditi računa o tome da se obezbedi ispravno premotavanje filma;
6) skenirati snimak zajedno sa okvirnim delom (rubne markice, merači, brojevi snimaka, informacije o konstanti kamere i dr.);
7) skeniranje jednog filma vršiti istim skenerom;
8) obezbediti optimalan kontrast i balans boja na osnovu preovlađujućeg sadržaja na snimku, godišnjeg doba i ugla sunca prilikom snimanja i dr.
O izvršenim procesima na skeniranju analognih snimaka izrađuje se odgovarajući izveštaj koji predstavlja sastavni deo tehničkog izveštaja o izvršenim radovima.
Skenirani snimci se formiraju kao nekomprimovani rasterski fajlovi u .tif formatu, čije oznake obavezno sadrže broj reda i broj snimka u okviru reda.
4.2.14. Kontrola kvaliteta skeniranja
Kontrola skeniranih aerofotogrametrijskih snimaka naročito obuhvata:
1) kontrolu kompletnosti podataka;
2) kontrolu protokola o kalibraciji skenera;
3) kontrolu ispravnosti podataka registrovanih na okvirnom delu snimka (rubne markice, broj snimka, konstanta kamere i dr.);
4) kontrolu postojanja nečistoće i distorzije snimaka;
5) kontrolu radiometrijskog kvaliteta snimaka (kvalitet i ujednačenost boja, osvetljenost, radiometrijska rezolucija).
Izveštaj o izvršenoj kontroli kvaliteta iz stava 1. ovog člana, pored sadržaja propisanog članom 69. ovog pravilnika, naročito sadrži:
1) izveštaj o izvršenom skeniranju analognih snimaka;
2) protokol o kalibraciji skenera.
4.2.15. Određivanje orijentacionih i kontrolnih tačaka
Identifikacija fotosignalisanih orijentacionih i kontrolnih tačaka vrši se posle izvedenog aerofotogrametrijskog snimanja na digitalnim snimcima ili kontakt-kopijama.
U slučaju da se fotosignalisane orijentacione i kontrolne tačke, kao i njihove pomoćne tačke opisane u članu 34. ovog pravilnika, ne mogu identifikovati usled zaklonjenosti ili oštećenja fotosignala, na tom području se kao orijentacione i kontrolne tačke biraju tačke topografskog detalja.
Izbor tačaka topografskog detalja za orijentacione i kontrolne tačke vrši se kada fotosignalizacija orijentacionih i kontrolnih tačaka nije planirana glavnim projektom.
Na području koje je obuhvaćeno aerofotogrametrijskim snimanjem u okviru jednog dana mora se nalaziti najmanje jedna orijentaciona tačka.
Ukoliko se fotosignalisane orijentacione i kontrolne tačke ne nalaze na području obuhvaćenom aerofotogrametrijskim snimanjem u okviru jednog dana, potrebno je definisati dopunske orijentacione tačke kao tačke topografskog detalja.
Izbor tačaka topografskog detalja za potrebe definisanja orijentacionih i kontrolnih tačaka zavisi od rezolucije snimaka i mora biti u skladu sa zahtevanom tačnošću proizvoda koji se izrađuje na osnovu snimanja.
Za tačke topografskog detalja biraju se središta kružnih objekata, uglovi betoniranih površina, pravougli preseci linearnih objekata i jasno definisane oznake na stabilnim podlogama.
Izabrane tačke topografskog detalja moraju biti u ravni terena.
Elaborat o određivanju orijentacionih i kontrolnih tačaka, koji predstavlja sastavni deo tehničkog izveštaja o izvršenim radovima iz glavnog projekta, naročito obuhvata:
1) zapisnik o izvršenoj fotosignalizaciji, odnosno izboru tačaka topografskog detalja;
2) kopije snimaka sa označenim položajem tačaka, jedinstvenim oznakama tačaka u okviru projekta i kratkim opisom položaja tačaka;
3) opis položaja orijentacionih i kontrolnih tačaka sa fotografijom lokacije;
4) originalne zapisnike merenja, odnosno originalne fajlove sa podacima merenja;
5) elaborat određivanja koordinata sa ocenom tačnosti;
6) spisak koordinata orijentacionih i kontrolnih tačaka.
Izveštaj o određivanju orijentacionih i kontrolnih tačaka koji predstavlja sastavni deo tehničkog izveštaja o izvršenim radovima iz glavnog projekta, pored elaborata iz člana 80. ovog pravilnika, sadrži i preglednu skicu rasporeda realizovanih orijentacionih i kontrolnih tačaka.
Pregledna skica se izrađuje na topografskim podlogama istih karakteristika kao podloge korišćene za izradu grafičkog dela plana leta i naročito sadrži:
1) granicu područja za koje je izvršeno snimanje;
2) realizovane redove snimanja sa oznakama redova;
3) položaje projekcionih centara snimaka u okviru svakog reda;
4) granicu obuhvata svakog pojedinačnog snimka u razmeri podloge;
5) realizovan položaj orijentacionih i kontrolnih tačaka označen odgovarajućim simbolom u zavisnosti od tipa tačke (potpuna, položajna ili visinska);
6) jedinstvenu oznaku svake tačke.
Pregledna skica može da sadrži i druge korisne informacije, vodeći računa o preglednosti skice.
4.2.16. Aerotriangulacija
Aerotriangulacija se vrši posle izvršene kontrole i prijema podataka realizovanog aerofotogrametrijskog snimanja i određivanja orijentacionih i kontrolnih tačaka, a na osnovu izrađenog plana aerotriangulacije.
Plan aerotriangulacije se izrađuje na osnovu karakteristika područja (topografskih karakteristika, veličine i oblika područja) obuhvaćenog snimanjem, zahtevane tačnosti proizvoda koji se izrađuje na osnovu snimanja, realizovanog aerofotogrametrijskog snimanja i realizovanog rasporeda i broja orijentacionih i kontrolnih tačaka.
Plan aerotriangulacije sastoji se iz grafičkog i numeričkog dela.
Osnovni elementi grafičkog dela plana aerotriangulacije su:
1) granica područja obuhvaćenog snimanjem;
2) položaj projekcionih centara sa oznakama snimaka;
3) raspored orijentacionih i kontrolnih tačaka sa oznakama;
4) podela na blokove aerotriangulacije sa oznakama.
Grafički deo plana može da sadrži i druge podatke vodeći računa o preglednosti detalja.
Osnovni elementi numeričkog dela plana aerotriangulacije su:
1) zahtevana tačnost proizvoda koji se izrađuje na osnovu snimanja;
2) prethodna ocena tačnosti aerotriangulacije;
3) spisak koordinata orijentacionih i kontrolnih tačaka sa tačnošću njihovog određivanja;
4) spisak inicijalnih vrednosti elemenata spoljašnje orijentacije snimaka sa tačnošću njihovog određivanja;
5) vrednosti parametara iz protokola o kalibraciji korišćenih uređaja za potrebe realizacije aerofotogrametrijskog snimanja.
Vezne i orijentacione tačke
Određivanje broja, rasporeda i slikovnih koordinata veznih tačaka vrši se automatski ili manuelno, odnosno kombinacijom ova dva načina.
Automatsko određivanje veznih tačaka vrši se na osnovu šeme kojom se definiše broj i raspored veznih tačaka i strategije kojom se utvrđuje način njihovog detektovanja u zavisnosti od karakteristika snimljenog područja.
Minimalan broj veznih tačaka kod automatskog određivanja je 12 tačaka ravnomerno raspoređenih po periferiji stereomodela.
Ukoliko su rezultati automatskog određivanja veznih tačaka takvi da ne obezbeđuju pouzdanu vezu u određenim delovima bloka aerotriangulacije neophodno je izvršiti dopunsko određivanje veznih tačaka.
Manuelno određivanje veznih tačaka vrši se ravnomerno u stereomodelu.
Minimalan broj veznih tačaka kod manuelnog određivanja iznosi šest tačaka po stereomodelu, tako da po jedna tačka bude u uglovima stereomodela i po jedna u blizini projekcionih centara snimaka koji čine stereomodel.
Vezne tačke treba da budu takve da omogućavaju njihovu nedvosmislenu identifikaciju i pouzdano merenje njihovih slikovnih koordinata na snimcima.
Merenje slikovnih koordinata orijentacionih tačaka vrši se manuelno koristeći opise položaja i fotografije lokacija orijentacionih tačaka.
Izravnanje bloka aerotriangulacije
Ulazni podaci u postupku izravnanja su:
1) ξ0, η0 - slikovne koordinate glavne tačke snimka;
2) ccam - konstanta kamere (žižna daljina);
3) rcam - rezolucija kamere (veličina piksela digitalne slike);
4) X, Y, Z - terenske koordinate orijentacionih tačaka;
5) ξ, η - slikovne koordinate svih veznih i orijentacionih tačaka;
6) X0, Y0, Z0 - inicijalne vrednosti koordinata projekcionog centra dobijenih pri snimanju (podaci GPS jedinice);
7) ω, φ, κ - inicijalni elementi prostorne rotacije snimka dobijenih pri snimanju (podaci IMU jedinice);
8) dodatni parametri za određivanje i otklanjanje sistematskih grešaka (podaci iz protokola o kalibraciji kamere, distorzija filma, uticaj refrakcije, sistematske greške GPS pozicioniranja, greške skeniranja i dr.).
Vrednosti slikovnih koordinata glavne tačke snimka, konstante kamere i rezolucije kamere preuzimaju se iz validnog protokola o kalibraciji kamere.
Prilikom korišćenja skeniranih analognih snimaka, unutrašnja orijentacija snimaka definiše se na osnovu merenja najmanje četiri rubne markice snimka.
Podaci o vrednosti konstante kamere, koordinatama rubnih markica i optičkoj distorziji objektiva preuzimaju se iz validnog protokola o kalibraciji kamere.
Srednje kvadratno odstupanje koordinata rubnih markica ne sme da pređe vrednost od 30 μm.
Ukoliko se u procesu izravnanja bloka aerotriangulacije promeni tip orijentacione tačke potrebno je u tehničkom izveštaju o izvršenoj aerotriangulaciji obrazložiti razlog promene.
Standardna devijacija (rezidual preseka) veznih tačaka u jednom bloku aerotriangulacije mora biti manja od 1/2 piksela.
Apsolutna tačnost izravnanja bloka aerotriangulacije treba da je takva da srednja kvadratna greška orijentacionih tačaka (mX, mY, mZ) bude manja ili jednaka 1/3 zahtevane tačnosti proizvoda, a standardna devijacija jedinice težine σ0 manja ili jednaka 1/2 piksela.
Kontrola izvršene aerotriangulacije
Kontrola izvršene aerotriangulacije bloka vrši se na osnovu kontrolnih tačaka utvrđenih planom određivanja orijentacionih i kontrolnih tačaka.
Maksimalno dozvoljeno odstupanje na kontrolnim tačkama ne sme da bude veće od definisane tačnosti aerotriangulacije.
Posle izvršene aerotriangulacije bloka izrađuje se izveštaj o izvršenoj aerotriangulaciji, koji predstavlja sastavni deo tehničkog izveštaja o izvršenim radovima iz glavnog projekta i naročito sadrži:
1) plan aerotriangulacije;
2) vrstu i broj korišćenih dodatnih parametara za određivanje i otklanjanje sistematskih grešaka;
3) dodatnu dokumentaciju ukoliko se odstupalo od plana aerotriangulacije;
4) preglednu skicu rasporeda veznih tačaka sa prikazom granice obuhvata pojedinačnih snimaka;
5) statističke podatke o veznim tačkama: minimalni i prosečni broj veznih tačaka po modelu, broj manuelno merenih veznih tačaka i minimalni i maksimalni broj slikovnih zrakova (eng. image rays) po veznoj tački;
6) spisak konačnih vrednosti elemenata spoljašnje orijentacije snimaka;
7) podatke o oceni tačnosti izvršenog izravnanja (σ0 - standardna devijacija jedinice težine, mx, my i mz orijentacionih tačaka);
8) podatke o rezultatima izvršene kontrole aerotriangulacije (spisak vrednosti reziduala kontrolnih tačaka sa analizom).
5. Prikupljanje satelitskih snimaka za potrebe izrade topografsko-kartografskih proizvoda
Prikupljanje satelitskih snimaka za potrebe izrade topografsko-kartografskih proizvoda vrši se komercijalnim satelitskim sistemima koji imaju validni sertifikat, a njihovo pribavljanje od ovlašćenih distributera za te satelitske sisteme.
Prikupljanje satelitskih snimaka vrši se za potrebe izrade topografsko- kartografskih proizvoda koji čine topografsko-kartografsku bazu podataka.
Izbor senzora za prikupljanje satelitskih snimaka vrši se na osnovu sledećih karakteristika:
1) prostorna rezolucija (rezolucija snimka);
2) spektralna rezolucija;
3) radiometrijska rezolucija;
4) vremenska rezolucija;
5) položajna tačnost.
Prostorna rezolucija satelitskog snimka predstavlja dimenziju piksela satelitskog snimka na terenu.
Na osnovu vrednosti prostorne rezolucije određuje se mogućnost korišćenja snimka za izradu topografsko-kartografskih proizvoda.
Vrednost prostorne rezolucije satelitskog snimka, koji se koristi za izradu topografsko-kartografskih proizvoda službenih razmera, mora biti jednaka ili manja od vrednosti prostornih rezolucija datih u Tabeli 3.
Tabela 3.
Službene razmere proizvoda |
Prostorna rezolucija [m] |
1 : 5 000 |
0,5 |
1 : 10 000 |
1 |
1 : 25 000 |
2,5 |
1 : 50 000 |
5 |
1 : 100 000 |
10 |
1 : 250 000 |
25 |
Spektralna rezolucija satelitskog snimka definiše se frekventnim rasponom elektromagnetne energije koju registruje senzor, odnosno blizinom intervala i brojem spektralnih kanala.
U zavisnosti od spektralne rezolucije satelitski snimci mogu biti: panhromatski, multispektralni i hiperspektralni.
Izbor satelitskog snimka odgovarajuće spektralne rezolucije vrši se u zavisnosti od informacija koje se dobijaju analizom i interpretacijom spektralnog sadržaja satelitskog snimka, odnosno od sadržaja topografsko-kartografskog proizvoda.
5.3. Radiometrijska rezolucija
Radiometrijska rezolucija satelitskog snimka (dubina slike) definiše se mogućnošću senzora da detektuje različite nivoe svetlosti.
Radiometrijska rezolucija predstavlja broj mogućih vrednosti u svakom opsegu boja označenih brojem bita u koje se može podeliti snimljena energija (npr. na snimku od 8 bita vrednosti snimljene energije mogu biti u intervalu od 0 do 255).
Radiometrijska rezolucija utiče na kvalitet boja, a samim tim i na mogućnost kvalitetnije interpretacije sadržaja satelitskog snimka.
Izbor satelitskog snimka odgovarajuće radiometrijske rezolucije vrši se u zavisnosti od kvaliteta prikaza sadržaja topografsko-kartografskog proizvoda.
Vremenska rezolucija senzora predstavlja vremenski interval između dva uzastopna snimanja istog područja.
Izbor senzora odgovarajuće vremenske rezolucije vrši se u zavisnosti od definisanog perioda prikupljanja satelitskih snimaka za potrebe izrade, odnosno ažuriranja odgovarujećeg topografsko-kartografskog proizvoda.
Položajna tačnost satelitskog snimka predstavlja tačnost pozicioniranja snimka u prostornom referentnom sistemu.
Definisanje odnosa između slikovnih koordinata snimka i prostornog referentnog sistema vrši se na osnovu modela za određivanje parametara orijentacije satelitskog snimka.
Izbor satelitskog snimka odgovarajuće položajne tačnosti vrši se u zavisnosti od zahtevane tačnosti topografsko-kartografskog proizvoda.
Modeli koji se koriste za određivanje parametara orijentacije satelitskog snimka jesu: model racionalnih funkcija (RFM), koeficijenti racionalnih polinoma (RPC) i model geometrije snimka (IGM).
U slučaju da položajna tačnost satelitskog snimka definisana modelom ne zadovoljava zahtevanu tačnost topografsko-kartografskog proizvoda, poboljšanje položajne tačnosti satelitskog snimka ostvaruje se postupkom apsolutne orijentacije korišćenjem orijentacionih tačaka.
Tehnička dokumentacija za izvođenje geodetskih radova kod topografskog premera metodom daljinske detekcije izrađuje se u skladu sa Zakonom, podzakonskim aktom kojim se uređuje izrada tehničke dokumentacije za izvođenje geodetskih radova i odredbama ovog pravilnika.
Projektni zadatak za izradu glavnog projekta topografskog premera metodom daljinske detekcije, pored sadržaja propisanog podzakonskim aktom kojim se uređuje izrada tehničke dokumentacije za izvođenje geodetskih radova, sadrži i:
1) opis područja sa topografskim karakteristikama;
2) namenu prikupljanja satelitskih snimaka;
3) prostornu rezoluciju satelitskih snimaka;
4) spektralnu i radiometrijsku rezolucija satelitskih snimaka;
5) karakteristike proizvoda koji se izrađuje na osnovu satelitskih snimaka;
6) period i uslove prikupljanja satelitskih snimaka.
Glavni projekat topografskog premera metodom daljinske detekcije, pored sadržaja propisanog podzakonskim aktom kojim se uređuje izrada tehničke dokumentacije za izvođenje geodetskih radova, sadrži i:
1) osnovne podatke o satelitskom sistemu za prikupljanje satelitskih snimaka;
2) vrednost preklopa satelitskih snimaka;
3) plan određivanja orijentacionih i kontrolnih tačaka;
4) plan fotosignalizacije;
5) vrste kontrola kvaliteta, način njihovog sprovođenja i dozvoljene vrednosti odstupanja za svaku vrstu kontrole po fazama realizacije metode daljinske detekcije;
6) primenjene standarde;
7) plan vršenja stručnog nadzora;
8) način organizacije i format podataka i način imenovanja fajlova.
Plan određivanja orijentacionih i kontrolnih tačaka, plan fotosignalizacije, pripremni terenski radovi, kontrola kvaliteta prikupljenih satelitskih snimaka, određivanje orijentacionih i kontrolnih tačaka i aerotriangulacija vrše se u skladu sa tehničkim normativima aerofotogrametrijske metode.
Tehnički izveštaj o izvršenim radovima iz glavnog projekta naročito sadrži:
1) izveštaj o realizaciji pripremnih terenskih radova;
2) izveštaj o prikupljanju satelitskih snimaka;
3) izveštaj o izvršenim kontrolama kvaliteta prikupljenih satelitskih snimaka sa odgovarajućom dokumentacijom;
4) izveštaj o određivanju orijentacionih i kontrolnih tačaka sa odgovarajućom dokumentacijom (elaborat određivanja i pregledna skica rasporeda realizovanih orijentacionih i kontrolnih tačaka);
5) izveštaj o izvršenoj aerotriangulaciji.
LiDAR metoda premera predstavlja postupak kojim se, na osnovu laserskog skeniranja iz vazduha i podataka koji se prikupljaju korišćenjem dodatnih uređaja ugrađenih u LiDAR sistem, dobijaju koordinate za svaku tačku površi od koje se odbio laserski zrak (teren, prirodni i izgrađeni objekti).
Tehnička dokumentacija za izvođenje geodetskih radova kod topografskog premera LiDAR metodom izrađuje se u skladu sa Zakonom, podzakonskim aktom kojim se uređuje izrada tehničke dokumentacije za izvođenje geodetskih radova i odredbama ovog pravilnika.
Projektni zadatak za izradu glavnog projekta topografskog premera LiDAR metodom, pored sadržaja propisanog podzakonskim aktom kojim se uređuje izrada tehničke dokumentacije za izvođenje geodetskih radova, sadrži i:
1) opis područja sa topografskim karakteristikama;
2) namenu prikupljanja podataka;
3) specifikaciju proizvoda koji se izrađuje na osnovu laserskog skeniranja (format, gustina tačaka, očekivana apsolutna tačnost, prostorni referentni sistem i dr.);
4) period i uslove laserskog skeniranja.
Za potrebe izrade glavnog projekta topografskog premera LiDAR metodom vrše se prethodni radovi koji obuhvataju prikupljanje geodetskih podloga (topografske karte, ortofoto, digitalni model terena) za područje koje je predmet snimanja, podataka o platformi (letelici) i senzoru kojim se obavlja skeniranje, tačkama GNSS mreže, karakteristikama terena (vlažnost zemljišta, topografija terena, vegetacija) i dr.
Glavni projekat topografskog premera LiDAR metodom, pored sadržaja propisanog podzakonskim aktom kojim se uređuje izrada tehničke dokumentacije za izvođenje geodetskih radova, sadrži i:
1) vrstu LiDAR senzora sa navedenim osnovnim karakteristikama;
2) tip GPS/INS sistema;
3) tip platforme;
4) gustina oblaka tačaka;
5) veličina preklopa linija laserskog skeniranja;
6) plan leta;
7) plan određivanja kontrolnih tačaka;
8) prethodnu ocenu tačnosti prikupljenih podataka;
9) vrste kontrola kvaliteta, način njihovog sprovođenja i dozvoljene vrednosti odstupanja za svaku vrstu kontrole po fazama realizacije LiDAR metode;
10) primenjene standarde;
11) plan vršenja stručnog nadzora;
12) način organizacije i format podataka i način imenovanja fajlova.
Ukoliko je projektnim zadatkom definisano da se pored laserskog skeniranja LiDAR metodom vrši i snimanje aerofotogrametrijskom metodom, za potrebe projektovanja i realizacije snimanja, pored tehničkih normativa za LiDAR metodu, primenjuju se i tehnički normativi za aerofotogrametrijsku metodu premera propisani ovim pravilnikom.
Tehnički izveštaj o izvršenim radovima iz glavnog projekta naročito sadrži:
1) izveštaj o izvršenim pripremnim radovima, shodno odredbama člana 129. ovog pravilnika;
2) izveštaj o realizovanom laserskom skeniranju iz vazduha, shodno odredbama člana 131. ovog pravilnika;
3) izveštaj o preliminarnim kontrolama prikupljenih podataka (podataka GPS/INS sistema i podataka laserskog skeniranja), shodno odredbama člana 135. ovog pravilnika;
4) preglednu skicu realizovanog plana leta;
5) izveštaj o računanju optimalne trajektorije laserskog skeniranja, shodno odredbama člana 137. ovog pravilnika;
6) izveštaj o obradi prikupljenih podataka, shodno odredbama člana 143. ovog pravilnika;
7) izveštaj o izvršenim kontrolama kvaliteta realizovanog laserskog skeniranja iz vazduha, shodno odredbama čl. 144. do 147. ovog pravilnika, a u skladu sa glavnim projektom.
6.2. Tehnički normativi za LiDAR metodu premera
LiDAR sistem (senzor i GPS/INS sistem) mora imati protokol o kalibraciji senzora kojim se vrši lasersko skeniranje i protokol o kalibraciji GPS/INS sistema (boresight i lever arm kalibracija).
Protokoli o kalibraciji ne smeju biti stariji od šest meseci.
Ukoliko za GPS/INS sistem ne postoji validan protokol o kalibraciji potrebno je izvršiti testiranje sistema na test poligonu neposredno pre početka laserskog skeniranja i izraditi odgovarajući izveštaj.
Karakteristike elemenata GPS/INS sistema moraju biti u skladu sa tehničkim normativima za aerofotogrametrijsku metodu premera, propisanim članom 14. ovog pravilnika.
Za realizaciju laserskog skeniranja iz vazduha koriste se platforme sa sposobnošću stabilnog leta na propisanim visinama.
Standardni poprečni preklop kod laserskog skeniranja iz vazduha iznosi 30%.
U zavisnosti od topografskih karakteristika terena (izražene visinske razlike i dr.) i specifikacije proizvoda za čije potrebe se realizuje lasersko skeniranje poprečni preklop skeniranja može biti različit od standardnog.
Odstupanje realizovanog poprečnog preklopa linija skeniranja ne sme biti veće od trećine projektovanog poprečnog preklopa.
Za potrebe izrade digitalnih visinskih modela lasersko skeniranje LiDAR metodom vrši se u periodu najmanje vegetacije (rano proleće ili kasna jesen).
Atmosferski uslovi u toku laserskog skeniranja treba da budu stabilni, bez padavina, jakog vetra, oblačnosti, magle, isparenja i sličnih pojava koje utiču na kvalitet laserskog skeniranja.
Lasersko skeniranje ne treba vršiti posle padavina i u periodu izraženih površinskih voda.
U zavisnosti od namene laserskog skeniranja, odnosno specifikacije pojedinih proizvoda, projektnim zadatkom mogu se definisati i drugačiji uslovi i period za realizaciju laserskog skeniranja.
6.2.1. Plan leta
Izrada plana leta obuhvata definisanje linija skeniranja u državnom referentnom sistemu i pratećih parametara laserskog skeniranja iz vazduha.
Plan leta sastoji se iz numeričkog i grafičkog dela, koji mogu biti u analognom ili digitalnom obliku.
Numerički deo plana leta obuhvata računanje elemenata datih u Tabeli 4.
Tabela 4.
Elementi plana leta |
Način računanja |
Brzina leta |
|
Relativna visina leta |
|
Apsolutna visina leta |
|
Za računanje elemenata plana leta iz Tabele 4 koriste se sledeći parametri:
dx - rastojanje između tačaka u pravcu linije leta;
dy - rastojanje između tačaka u pravcu upravnom na liniju leta;
f - frekvencija skeniranja;
fp - frekvencija skenera;
θ - ugao skeniranja;
w - veličina područja zahvaćenog skeniranjem.
Parametri iz stava 2. ovog člana definišu se u skladu sa zahtevima iz projektnog zadatka.
Grafički deo izrade plana leta obuhvata izradu pregledne skice na odgovarajućim geodetskim podlogama, vodeći računa o preglednosti skice.
Pregledna skica plana leta naročito sadrži:
1) granicu područja za koje se vrši lasersko skeniranje;
2) linije skeniranja;
3) oznake linija skeniranja;
4) apsolutnu visinu leta za svaki red.
Pored sadržaja propisanog u stavu 2. ovog člana grafički deo plana leta može da sadrži i druge informacije.
Plan leta se izrađuje tako da područje skeniranja bude u potpunosti obuhvaćeno bez obzira na njegove topografske karakteristike.
Linija skeniranja predstavlja pravu liniju duž koje se skeniranje vrši na istoj apsolutnoj visini u odnosu na referentnu površ.
Apsolutna visina leta definiše se u odnosu na srednju vrednost visina na području koje je predmet skeniranja.
Prelet letelice za inicijalizaciju IMU jedinice, zbog kumulativne greške, vrši se na svakih 10 minuta skeniranja.
Nagib letelice pri okretu za skeniranje sledećeg reda ne sme biti veći od 20°, kako bi se izbegla nepovoljna konstelacija satelita.
Za izvođenje laserskog skeniranja LiDAR sistemom koristi se mreža permanentnih GNSS stanica nacionalne referentne mreže (AGROS).
Rastojanje između letelice i permanentne GNSS stanice u svakoj tački skeniranja (računajući i okret letelice) ne sme biti veće od 30 kilometara.
Za izvođenje laserskog skeniranja koriste se najmanje dve permanentne GNSS stanice.
Ukoliko se postojeće permanentne GNSS stanice ne nalaze na odgovarajućoj udaljenosti od letelice ili je njihov broj nedovoljan, postavljaju se privremene GNSS stanice.
Stabilizacija privremenih GNSS stanica mora biti takva da omogućava njeno pouzdano korišćenje najmanje 5 godina.
Pozicija privremene GNSS stanice određuje se tako da se obezbedi kvalitetan prijem signala GNSS satelita.
6.2.2. Pripremni radovi
Za potrebe kontrole apsolutne visinske tačnosti podataka prikupljenih LiDAR metodom na terenu se meri grid (mreža) kontrolnih tačaka na definisanim lokacijama u okviru područja koje je obuhvaćeno skeniranjem.
Pripremni radovi koji se obavljaju pre početka laserskog skeniranja iz vazduha izvode se u skladu sa utvrđenim planom određivanja kontrolnih tačaka i obuhvataju prikupljanje podataka neophodnih za definisanje položaja kontrolnih tačaka, pripremu terena i određivanje kontrolnih tačaka.
Plan određivanja kontrolnih tačaka obuhvata:
1) definisanje broja i rasporeda lokacija gridova kontrolnih tačaka u okviru područja skeniranja;
2) definisanje dimenzija gridova i rastojanje tačaka u gridovima;
3) definisanje tačnosti, metode i načina određivanja koordinata kontrolnih tačaka;
4) izradu pregledne skice rasporeda lokacija gridova kontrolnih tačaka.
U izuzetnim slučajevima može se definisati skup kontrolnih tačaka duž linijskih objekata od stabilnog materijala (asfaltni put, pruga i sl.).
Broj i raspored lokacija gridova kontrolnih tačaka zavisi od karakteristika područja obuhvaćenog skeniranjem i specifikacije proizvoda koji se izrađuje na osnovu skeniranja.
Gridovi kontrolnih tačaka moraju biti ravnomerno raspoređeni na području skeniranja i ne smeju biti u blizini visokih objekata.
Ukoliko je skeniranjem obuhvaćena oblast od posebnog interesa, određeni broj gridova kontrolnih tačaka postavlja se u toj oblasti ili njenoj neposrednoj blizini.
Radi efikasnije kontrole prikupljenih podataka lokacije gridova kontrolnih tačaka biraju se tako da budu na području preklopa skeniranja.
Teren na kome se nalaze tačke kontrolnog grida mora biti od čvrstog materijala (beton, asfalt i sl.) sa ravnomernim nagibom manjim od 20°.
Krajnje tačke grida moraju biti udaljene najmanje 0,5 m od ivica površina čije karakteristike utiču na kvalitet prikupljanja podataka (travnate, vodene i druge površine) ili od mesta gde teren naglo menja pad.
Broj tačaka u gridu kontrolnih tačaka ne sme biti manji od 25.
Pregledna skica rasporeda gridova kontrolnih tačaka izrađuje se na geodetskim podlogama istih karakteristika kao i za izradu grafičkog dela plana leta.
Pregledna skica naročito sadrži:
1) granicu područja za koje se vrši skeniranje;
2) linije skeniranja sa oznakama linija;
3) planiran položaj lokacija gridova kontrolnih tačaka;
4) jedinstvenu oznaku svake lokacije grida kontrolnih tačaka.
Pored sadržaja propisanog u stavu 2. ovog člana pregledna skica rasporeda gridova kontrolnih tačaka može da sadrži i druge informacije, vodeći računa o preglednosti skice.
Tačke kontrolnog grida određuju se neposredno pre skeniranja.
Određivanje tačaka kontrolnog grida može se vršiti i neposredno posle skeniranja ukoliko se prilikom kontrole relativne tačnosti prikupljenih podataka utvrde velika odstupanja.
Koordinate kontrolnih tačaka grida moraju biti određene sa najmanje trostruko većom tačnošću od položajne i visinske tačnosti podataka prikupljenih LiDAR metodom.
Posle završenih pripremnih radova izrađuje se izveštaj koji predstavlja sastavni deo tehničkog izveštaja o izvršenim radovima iz glavnog projekta i naročito sadrži:
1) osnovne informacije o vrsti, obimu i načinu realizacije pripremnih radova;
2) elaborat o izvršenom određivanju kontrolnih tačaka grida sa spiskom koordinata i ocenom tačnosti;
3) preglednu skicu realizovanog rasporeda gridova kontrolnih tačaka.
6.2.3. Realizacija laserskog skeniranja iz vazduha
Neposredno pre početka laserskog skeniranja iz vazduha, članovi posade vrše proveru opreme, sistema za globalno pozicioniranje i vremenskih uslova i izrađuju odgovarajući izveštaj, koji je sastavni deo izveštaja o realizaciji laserskog skeniranja.
U toku laserskog skeniranja iz vazduha operater izrađuje izveštaj o njegovoj realizaciji koji predstavlja sastavni deo tehničkog izveštaja o izvršenim radovima iz glavnog projekta i koji, pored osnovnih informacija o području snimanja i korišćenoj opremi, za svaku liniju skeniranja sadrži:
1) broj linije skeniranja;
2) vreme početka skeniranja;
3) vreme prestanka skeniranja;
4) informacije o kvalitetu GPS podataka (GDOP, broj satelita);
5) eventualne napomene.
Ukoliko u toku laserskog skeniranja iz vazduha dođe do pojava koje onemogućavaju njegovu adekvatnu realizaciju na većem delu ili u potpunosti (kvar na opremi, jak vetar, magla, oblaci, kiša i dr.), skeniranje se prekida uz navođenje razloga za njegovo prekidanje.
Neposredno posle realizacije laserskog skeniranja iz vazduha, bez odlaganja se vrši preliminarna kontrola prikupljenih podataka.
Preliminarna kontrola podataka GPS/INS sistema obuhvata:
1) kontrolu intervala prikupljanja podataka;
2) proveru postojanja prekida u prikupljanju podataka;
3) kontrolu pokrivenosti područja od interesa podacima;
4) proveru da Rinex fajl sadrži podatak o visini antene;
5) proveru da Rinex fajl sadrži zvanične koordinate permanentne GNSS stanice;
6) proveru minimalnog broja satelita pri laserskom skeniranju i vrednost GDOP.
Preliminarna kontrola prikupljenih podataka laserskim skeniranjem obuhvata:
1) proveru pokrivenosti područja podacima;
2) proveru kompletnosti i ispravnosti prikupljenih podataka;
3) proveru gustine prikupljenog oblaka tačaka.
Posle realizovanog laserskog skeniranja iz vazduha izrađuje se pregledna skica realizovanog plana leta na geodetskim podlogama istih karakteristika, kao i za izradu grafičkog dela plana leta.
Pregledna skica naročito sadrži:
1) granicu područja za koje je izvršeno lasersko skeniranje;
2) linije skeniranja sa oznakama i realizovanim pravcima leta;
3) realizovanu apsolutnu visinu leta za svaku liniju skeniranja.
Pored sadržaja propisanog u stavu 2. ovog člana pregledna skica realizovanog laserskog skeniranja može da sadrži i druge informacije, vodeći računa o preglednosti skice.
Na osnovu preliminarnih kontrola GPS/INS sistema i podataka prikupljenih laserskim skeniranjem izrađuju se odgovarajući izveštaji koji uz preglednu skicu realizovanog laserskog skeniranja predstavljaju sastavni deo tehničkog izveštaja o izvršenim radovima iz glavnog projekta.
Ako se preliminarnim kontrolama podataka realizovanog laserskog skeniranja utvrde propusti, greške ili nedostaci, isti se moraju otkloniti ponovnim skeniranjem.
6.2.4. Obrada prikupljenih podataka i izrada oblaka tačaka
Posle obavljene preliminarne kontrole podataka prikupljenih LiDAR sistemom računa se optimalna trajektorija laserskog skeniranja iz vazduha.
Za potrebe kontrole pouzdanosti izračunate trajektorije vrši se nezavisno računanje trajektorije korišćenjem podataka druge permanentne GNSS stanice na odabranom delu područja obuhvaćenog laserskim skeniranjem.
Posle dobijanja optimalne trajektorije laserskog skeniranja iz vazduha izrađuje se izveštaj o računanju optimalne trajektorije koji predstavlja sastavni deo tehničkog izveštaj a o izvršenim radovima iz glavnog projekta.
Na osnovu izračunate optimalne trajektorije laserskog skeniranja iz vazduha i drugih neophodnih podataka (nagib laserskog zraka, vrednosti odstojanja za svaku tačku i dr.) formira se oblak prikupljenih tačaka za svaku liniju skeniranja.
Podaci koji su prikupljeni na području preklopa skeniranja koriste se za relativno izravnanje prikupljenih podataka u cilju otklanjanja sistematskih grešaka GPS/INS sistema.
Standardni parametri georeferenciranja podataka dobijenih LiDAR sistemom definisani su parametrima prostornog referentnog sistema za Republiku Srbiju, a visine se izražavaju u odnosu na kvazigeoid Republike Srbije kao vertikalnu referentnu površ.
Parametri georeferenciranja različiti od standardnih mogu se definisati projektnim zadatkom.
Ukoliko standardnim postupkom obrade podataka prikupljenih LiDAR metodom, propisanim ovim pravilnikom, nije moguće postići zahtevanu visinsku tačnost proizvoda, može se koristiti grid tačaka odgovarajuće tačnosti u odgovarajućem vertikalnom referentnom sistemu u cilju postizanja zahtevane tačnosti.
Standardni format podataka prikupljenog i obrađenog oblaka tačaka je LAS format.
Projektnim zadatkom se može definisati format prikupljenog i obrađenog oblaka tačaka koji je različit od standardnog.
O izvršenim procesima na obradi prikupljenih podataka metodom laserskog skeniranja iz vazduha izrađuje se odgovarajući izveštaj koji predstavlja sastavni deo tehničkog izveštaja o izvršenim radovima iz glavnog projekta.
6.3. Kontrola kvaliteta realizovanog laserskog skeniranja iz vazduha
Kontrola kvaliteta realizovanog laserskog skeniranja iz vazduha obuhvata:
1) kontrolu parametara realizovanog laserskog skeniranja iz vazduha;
2) kontrolu GPS/INS podataka;
3) kontrolu prikupljenih podataka (oblaka tačaka).
O izvršenoj kontroli iz stava 1. ovog člana sačinjavaju se izveštaji koji sadrže odgovarajuće priloge i predstavljaju sastavni deo tehničkog izveštaja o izvršenim radovima iz glavnog projekta.
Izveštaji o izvršenim kontrolama kvaliteta u pojedinim fazama realizacije laserskog skeniranja iz vazduha naročito sadrže:
1) predmet kontrole;
2) obim kontrole (veličina uzorka ili kompletno);
3) način sprovođenja kontrole;
4) činjenice utvrđene prilikom kontrole;
5) ispunjenost kriterijuma prihvatljivosti;
6) mere za otklanjanje nedostataka;
7) datum kontrole;
8) podatke o licu koje je izvršilo kontrolu.
Kontrola parametara realizovanog laserskog skeniranja iz vazduha naročito obuhvata:
1) kontrolu uslova realizovanog laserskog skeniranja (atmosferski uslovi, stanje terena, i dr.);
2) kontrolu protokola o kalibraciji korišćenog laserskog senzora;
3) kontrolu realizovanih linija skeniranja;
4) kontrolu realizovane visine leta;
5) kontrolu realizovanog poprečnog preklopa skeniranja.
Izveštaj o izvršenoj kontroli kvaliteta iz stava 1. ovog člana, pored sadržaja propisanog članom 144. ovog pravilnika, naročito sadrži:
1) izveštaje o izvršenim kontrolama u toku realizacije laserskog skeniranja;
2) izveštaj o izvršenim procesima i kontrolama kod obrade podataka;
3) protokol o kalibraciji laserskog senzora;
4) realizovani plan leta (grafički i numerički deo).
Kontrola kvaliteta GPS/INS podataka naročito obuhvata:
1) kontrolu uslova prilikom prikupljanja podataka (vrsta opreme, prijem signala u letelici i na GNSS permanentnoj stanici, konstelacija satelita i dr.);
2) kontrolu protokola o kalibraciji korišćenog GPS/INS sistema;
3) kontrolu kompletnosti i tačnosti podataka GPS/INS sistema;
4) kontrolu elemenata prostorne rotacije senzora oko x, y i z ose.
Izveštaj o izvršenoj kontroli kvaliteta iz stava 1. ovog člana, pored sadržaja propisanog članom 144. ovog pravilnika, naročito sadrži:
1) izveštaje o izvršenim kontrolama u toku realizacije laserskog skeniranja;
2) izveštaj o izvršenim procesima i kontrolama kod obrade podataka;
3) protokole i izveštaje o boresight i lever arm kalibraciji GPS/IMU jedinica.
Kontrola kvaliteta prikupljenih podataka naročito obuhvata:
1) kontrolu pokrivenosti područja skeniranja;
2) kontrolu kompletnosti podataka skeniranja;
3) kontrolu gustine prikupljenog oblaka tačaka;
4) kontrolu relativne visinske tačnosti prikupljenog oblaka tačaka;
5) kontrolu apsolutne visinske tačnosti prikupljenog oblaka tačaka.
Izveštaj o izvršenoj kontroli kvaliteta iz stava 1. ovog člana, pored sadržaja propisanog članom 144. ovog pravilnika, naročito sadrži:
1) izveštaj o izvršenim procesima i kontrolama kod obrade podataka;
2) izveštaj o izvršenoj kontroli relativne i apsolutne visinske tačnosti.
Gustina prikupljenog oblaka tačaka izražava se brojem tačaka po kvadratnom metru.
Srednja gustina prikupljenog oblaka tačaka računa se na osnovu tačaka iz centralnih delova područja zahvaćenih skeniranjem za svaku liniju skeniranja.
Srednja gustina prikupljenog oblaka tačaka treba da bude u skladu sa vrednostima utvrđenim glavnim projektom.
Srednje rastojanje tačaka u pravcu linije leta (dx, eng. Along-track mean spacing) i srednje rastojanje tačaka upravnih na pravac leta (dy, eng. Cross-track mean spacing) treba da bude približno jednako.
Kontrola relativne visinske tačnosti prikupljenog oblaka tačaka vrši se upoređenjem visina tačaka iz dve linije skeniranja na području preklopa skeniranja.
Izbor lokacija za kontrolu relativne visinske tačnosti mora biti na terenu od čvrstog materijala (beton, asfalt i sl.) sa ravnomernim nagibom manjim od 20°.
Srednja kvadratna greška odstupanja visina mora biti u skladu sa vrednostima utvrđenim glavnim projektom.
Kontrola apsolutne visinske tačnosti obrađenog oblaka tačaka vrši se upoređenjem interpolovanih visina iz obrađenog oblaka tačaka i visina grida kontrolnih tačaka.
Izbor broja i rasporeda lokacija grida kontrolnih tačaka, izbor podloge na kojoj će se nalaziti tačke kontrolnog grida, kao i period njihovog određivanja, vrši se u skladu sa čl. 123. do 127. ovog pravilnika.
Izrada izveštaja o radovima iz stava 2. ovog člana vrši se u skladu sa članom 129. ovog pravilnika.
Koordinate kontrolnih tačaka grida moraju biti određene sa najmanje trostruko većom tačnošću od položajne i visinske tačnosti zadate projektnim zadatkom.
Srednja kvadratna greška odstupanja visina obrađenog oblaka tačaka mora biti jednaka ili manja od tačnosti zadate projektnim zadatkom.
III TOPOGRAFSKO-KARTOGRAFSKA BAZA PODATAKA
Topografsko-kartografska baza podataka formira se za teritoriju Republike Srbije iz podataka topografskog premera i drugih izvora i namenjena je za izradu topografsko-kartografskih proizvoda.
Topografsko-kartografska baza podataka naročito sadrži:
1) osnovni topografski model;
2) digitalni model terena;
3) digitalni ortofoto.
Topografsko-kartografsku bazu podataka formira i održava Zavod.
Topografsko-kartografska baza podataka je podsistem geodetsko-katastarskog informacionog sistema, koji se u informatičkom smislu izrađuje i održava u skladu sa podzakonskim aktom kojim se uređuje geodetsko-katastarski informacioni sistem.
Za potrebe ažuriranja topografsko-kartografske baze podataka vrši se periodično snimanje teritorije Republike Srbije iz vazduha i prikupljanje podataka drugim metodama i postupcima.
Periodično aerofotogrametrijsko snimanje vrši se tako da dimenzija slikovnog elementa (piksela) aerofotogrametrijskog snimka na terenu ne bude veća od 40 cm.
Primarna metoda prikupljanja sadržaja osnovnog topografskog modela (u daljem tekstu: OTM) je kartiranje iz stereomodela.
Za prikupljanje sadržaja OTM-a mogu se koristiti i ostale geodetske metode merenja koje se primenjuju u državnom premeru, kao i druge metode prikupljanja, pod uslovom da zadovoljavaju zahtevanu tačnost.
Zahtevani nivo detaljnosti i tačnosti podataka OTM-a odgovara razmeri 1 : 5 000.
Pored nivoa detaljnosti i tačnosti iz stava 3. ovog člana, OTM može da ima sadržaj nižeg nivoa detaljnosti i manje tačnosti.
Osnovni topografski model naročito sadrži sledeće tematske celine:
1) objekti;
2) saobraćajna mreža;
3) hidrografija;
4) zemljišni pokrivač;
5) geografska i druga imena.
Osnovni topografski model može da sadrži i druge podatke u skladu sa NIGP-om.
Digitalni visinski model, koji se odnosi na fizičku površ zemlje i koji se izrađuje za celokupnu teritoriju Republike Srbije, naziva se Digitalni model terena Republike Srbije i označava se sa SRB_DMT.
SRB_DMT je obavezan sadržaj topografsko-kartografske baze podataka iz člana 151 . stav 2. ovog pravilnika.
Parametri georeferenciranja podataka SRB _DMT-a definisani su parametrima prostornog referentnog sistema za Republiku Srbiju, a visine se izražavaju u odnosu na kvazigeoid Republike Srbije kao vertikalnu referentnu površ.
Standardni format podataka SRB_DMT-a je ASCII (.xyz) format za tačke i ESRI Shapefile (.shp) format za strukturne linije.
Podaci SRB_DMT koriste se za izradu digitalnog ortofotoa DOF5, visinske predstave ODK, ortofoto karata, topografskih, tematskih i preglednih karata sitnijih razmera.
Sadržaj SRB_DMT prilagođava se specifikaciji proizvoda za čiju se izradu koristi.
Osnovni kvalitativni parametri koji definišu digitalni visinski model (u daljem tekstu: DVM) jesu: srednja kvadratna greška DVM-a (mh) i struktura podataka DVM-a.
Osnovni kvalitativni parametri DVM-a definišu se projektnim zadatkom u zavisnosti od namene digitalnog visinskog modela.
Metod i način izrade DVM-a definišu se glavnim projektom.
Srednja kvadratna greška odstupanja visina za SRB_DMT mora biti manja ili jednaka vrednosti 1,5 m.
DVM se izrađuje na osnovu glavnog projekta, u skladu sa Zakonom.
Projektni zadatak za izradu glavnog projekta izrade DVM-a, pored sadržaja propisanog podzakonskim aktom kojim se uređuje izrada tehničke dokumentacije, sadrži i:
1) opis područja sa topografskim karakteristikama;
2) namenu DVM-a;
3) opis izvora podataka za izradu DVM-a;
4) opis strukture i formata podataka DVM-a;
5) srednju kvadratnu grešku visina DVM-a;
6) prostorni referentni sistem u kome će se georeferencirati podaci DVM-a;
7) način formiranja podataka DVM-a.
Glavni projekat izrade DVM-a, pored sadržaja propisanog podzakonskim aktom kojim se uređuje izrada tehničke dokumentacije, sadrži i:
1) detaljne podatke o načinu prikupljanja podataka za potrebe izrade DVM-a sa prethodnom ocenom tačnosti (opis izvora podataka za izradu DVM-a);
2) detaljan plan prikupljanja podataka za potrebe izrade DVM-a sa grafičkim prikazom plana prikupljanja;
3) vrste kontrola, način njihovog sprovođenja i kriterijume prihvatljivosti za svaku vrstu kontrole po fazama izrade DVM-a;
4) detaljan plan obezbeđivanja podataka za kontrolu i obradu prikupljenih podataka za potrebe izrade DVM-a i obezbeđivanja podataka za potrebe kontrole formiranog DVM-a (vrsta podataka, broj i raspored podataka, prethodna ocena tačnosti);
5) način izrade DVM-a sa prethodnom ocenom tačnosti;
6) način formiranja pojedinačnih fajlova DVM-a sa preglednom skicom;
7) način vršenja stručnog nadzora u procesu izrade i stručnog nadzora finalnog DVM-a;
8) način distribucije podataka DVM-a.
Tehnički izveštaj o realizaciji radova iz glavnog projekta, sadrži naročito:
1) detaljne opise podataka, primenjenih metoda i postupaka u izradi DVM-a prema fazama predviđenim glavnim projektom;
2) podatke o softverima koji su korišćeni za izradu DVM-a (naziv, verzija, proizvođač, broj licence i dr.);
3) dokumentaciju o izvršenim radovima i kontrolama kvaliteta u pojedinim fazama izrade DVM-a propisanu odredbama čl. 165. do 167. i članom 173. ovog pravilnika, a u skladu sa glavnim projektom;
4) spisak fajlova formiranog DVM-a koji sadrži: redni broj, oznaku fajla, ime i format fajla, vrstu i oznaku medija na kome se nalaze podaci DVM-a;
5) preglednu skicu sa prikazom granice zadatka, granicama područja za koja su formirani pojedinačni fajlovi DVM-a i oznakama tih fajlova.
2.3. Tehnički normativi kod izrade DVM-a
Izrada DVM-a obuhvata sledeće faze:
1) prikupljanje podataka za potrebe izrade DVM-a;
2) generisanje i korekcija podataka DVM-a;
3) formiranje pojedinačnih fajlova DVM-a.
2.3.1. Prikupljanje podataka
Prikupljanje podataka aerofotogrametrijskom i LiDAR metodom za potrebe izrade DVM-a i kontrola prikupljenih podataka vrši se u skladu sa ovim pravilnikom.
2.3.2. Generisanje i korekcija podataka DVM-a
Generisanje DVM-a podrazumeva određivanje položaja i visine podataka DVM-a u odgovarajućem prostornom referentnom sistemu.
Podaci DVM-a mogu biti: mreža tačaka, strukturne linije i karakteristične tačke u zavisnosti od namene DVM-a.
Stepen aproksimacije DVM-a mora biti u skladu sa zahtevanom tačnošću DVM-a i konfiguracijom entiteta čiji se visinski model izrađuje.
Ukoliko se DVM generiše samo na osnovu mreže tačaka ili samo na osnovu strukturnih linija, gustina njihovog rasporeda zavisi od zahtevane tačnosti DVM-a i konfiguracije entiteta čiji se visinski model izrađuje (veće visinske razlike zahtevaju gušći raspored i obrnuto).
Ukoliko se DVM generiše na osnovu mreže tačaka u kombinaciji sa strukturnim linijama, gustina njihovog rasporeda može biti manja u odnosu na slučaj kada se pojedinačno koriste za generisanje DVM-a istog područja.
Posle automatskog generisanja DVM-a neophodno je izvršiti kontrolu podataka i, po potrebi, korekciju podataka.
Ukoliko se generisanje DVM-a za određeno područje vrši po oblastima, posle objedinjavanja podataka DVM-a neophodno je izvršiti kontrolu usaglašenosti podataka na spojevima i, po potrebi, korekciju podataka.
2.3.3. Formiranje pojedinačnih fajlova DVM-a
Parametri georeferenciranja podataka DVM-a, format podataka, područje za koje se formiraju pojedinačni fajlovi DVM-a i njihove oznake definišu se projektnim zadatkom.
Površina područja za koje se formiraju pojedinačni fajlovi SRB_DMT-a odgovara površini korisnog prostora lista osnovne državne karte u razmeri 1 : 5 000 ili 1 : 10 000 u državnoj projekciji SRB_ETRS 89/UTM.
Fajlovi iz stava 2. ovog člana označavaju se u skladu sa oznakama listova osnovne državne karte.
Za skup pojedinačnih fajlova DVM-a za određeno područje, koji imaju identične karakteristike, izrađuje se fajl koji sadrži metapodatke o DVM-u tog područja.
Za područje izrade DVM-a izrađuje se pregledna skica koja naročito sadrži:
1) granicu područja;
2) granice područja pojedinačnih DVM-ova;
3) oznake pojedinačnih fajlova DVM-a.
Kontrola kvaliteta DVM-a obavlja se u svim fazama izrade DVM-a.
O izvršenoj kontroli iz stava 1. ovog člana sačinjavaju se izveštaji koji se dokumentuju odgovarajućim prilozima i isti su sastavni deo tehničkog izveštaja o realizaciji radova iz glavnog projekta.
Izveštaji o izvršenim kontrolama kvaliteta u pojedinim fazama izrade DVM-a naročito sadrže:
1) predmet kontrole;
2) obim kontrole (veličina uzorka ili kompletno);
3) način sprovođenja kontrole;
4) činjenice utvrđene prilikom kontrole;
5) ispunjenost kriterijuma prihvatljivosti;
6) mere za otklanjanje nedostataka;
7) priloge;
8) datum kontrole;
9) podatke o licu koje je izvršilo kontrolu.
Kontrola kvaliteta izrade DVM-a u fazi prikupljanja podataka naročito obuhvata:
1) kontrolu ispunjenosti uslova prilikom prikupljanja podataka u zavisnosti od metode kojom se podaci prikupljaju i specifikacije proizvoda;
2) kontrolu podataka o uređajima korišćenim u fazi prikupljanja podataka (protokol o kalibraciji, datum kalibracije, geometrijska tačnost i dr.);
3) kontrolu podataka koji se koriste za obradu prikupljenih podataka (raspored, gustina, tačnost i pouzdanost podataka i dr.);
4) kontrolu obrade prikupljenih podataka;
5) kontrolu pokrivenosti područja podacima;
6) kontrolu kompletnosti prikupljenih podataka;
7) kontrolu kvaliteta prikupljenih podataka (oštećenja, geometrijski i radiometrijski kvalitet, rezolucija, gustina tačaka, tačnost prikupljanja podataka i dr.).
Izveštaj o izvršenoj kontroli kvaliteta iz stava 1. ovog člana, pored sadržaja propisanog članom 165. ovog pravilnika, naročito sadrži:
1) izveštaj o relizovanom planu prikupljanja podataka sa grafičkim i tabelarnim prilogom;
2) protokole o kalibraciji korišćenih uređaja;
3) izveštaje o obavljenim procesima i kontrolama u fazi prikupljanja podataka.
Kontrola kvaliteta izrade DVM-a u fazi generisanja i korekcije podataka DVM-a naročito obuhvata:
1) kontrolu podataka o korišćenom softveru (funkcionalnost, licenca i dr.);
2) kontrolu metode, načina generisanja podataka DVM-a, kao i primenjenih tehničkih normativa;
3) kontrolu izvršene transformacije podataka ukoliko se generisanje podataka vrši u nekom drugom prostornom referentnom sistemu u odnosu na referentni sistem finalnog DVM-a;
4) kontrolu pokrivenosti područja podacima;
5) kontrolu strukture podataka DVM-a (tip, raspored, gustina i dr.);
6) kontrolu kompletnosti podataka;
7) kontrolu usaglašenosti podataka DVM-a na spojevima oblasti generisanja (odstupanja u vertikalnom i horizontalnom smislu, rascepi i dr.);
8) postojanje grubih grešaka u podacima DVM-a;
9) kontrolu porekla, tačnosti i pouzdanosti podataka (kontrolnih tačaka, odnosno kontrolnog DVM-a) korišćenih u postupku ocene tačnosti DVM-a;
10) kontrolu visinske tačnosti DVM-a (relativna i/ili apsolutna tačnost).
Izveštaj o izvršenoj kontroli kvaliteta iz stava 1. ovog člana, pored sadržaja propisanog članom 165. ovog pravilnika, naročito sadrži:
1) izveštaj o procesima i kontrolama izvršenim u fazama generisanja i korekcije podataka DVM-a;
2) preglednu skicu realizacije generisanja DVM-a;
3) izveštaj o kontroli kvaliteta DVM-a sa tabelarnim prikazom analize kontrolnih merenja.
Kontrolne tačke koje se koriste za kontrolu visinske tačnosti DVM-a moraju biti određene iz nezavisnog izvora sa najmanje tri puta većom tačnošću od propisane tačnosti DVM-a čija se tačnost kontroliše.
Minimalna ukupna površina oblasti koja se obuhvata kontrolom apsolutne visinske tačnosti DVM-a iznosi 5% od ukupne površine područja za koje je DVM izrađen.
Prilikom izbora oblasti nad kojima se vrši kontrola apsolutne visinske tačnosti DVM-a potrebno je pridržavati se sledećih pravila:
1) oblasti treba da budu pravilnog oblika i ravnomerno raspoređene u okviru područja izrade DVM-a;
2) oblasti treba da imaju različite topografske karakteristike (različita konfiguracija terena, različit zemljišni pokrivač i dr.).
Kontrolne tačke koje se koriste za kontrolu apsolutne visinske tačnosti DVM-a moraju biti ravnomerno raspoređene u okviru izabrane oblasti.
Broj i raspored kontrolnih tačaka određuje se u zavisnosti od veličine izabrane oblasti, tako da rastojanje između kontrolnih tačaka bude približno 1/10 veličine dijagonale te oblasti.
Kontrolne tačke biraju se na područjima ravnog ili terena ujednačenog nagiba.
Kontrola relativne visinske tačnosti DVM-a vrši se izborom kontrolnih tačaka u okviru izabrane oblasti, tako da budu raspoređene i locirane pri vrhu i u dnu terena ujednačenog nagiba.
Broj kontrolnih tačaka zavisi od propisane relativne visinske tačnosti DVM-a.
Određivanje relativne visinske tačnosti vrši se upoređenjem visinskih razlika dobijenih na osnovu tačaka DVM-a i visinskih razlika dobijenih na osnovu kontrolnih tačaka na identičnim pozicijama.
Kontrola visinske tačnosti DVM-a formiranog na osnovu izohipsi može se vršiti manuelno ili automatski.
Ukoliko se kontrola visinske tačnosti DVM-a iz stava 1. ovog člana vrši automatski, potrebno je izvršiti konverziju izohipsi u TIN strukturu podataka u cilju određivanja visina interpolacijom na pozicijama kontrolnih tačaka.
Pojedinačna odstupanja prilikom upoređivanja visina tačaka DVM-a i visina istih tačaka određenih iz nezavisnih izvora, moraju biti manja od trostruke vrednosti srednje kvadratne greške visina DVM-a.
Srednja kvadratna greška visina DVM-a (mh), utvrđena u postupku kontrole visinske tačnosti DVM-a, mora biti jednaka ili manja od tačnosti DVM-a koja je propisana projektnim zadatkom, odnosno glavnim projektom.
Kontrola kvaliteta u fazi formiranja pojedinačnih fajlova DVM-a naročito obuhvata:
1) kontrolu kompletnosti i potpunosti podataka;
2) kontrolu formata podataka;
3) kontrolu granice područja za koju je formiran pojedinačni fajl DVM-a i oznake pojedinačnih fajlova DVM-a;
4) kontrolu georeferenciranja podataka DVM-a.
Izveštaj o izvršenoj kontroli kvaliteta iz stava 1. ovog člana, pored sadržaja propisanog članom 165. ovog pravilnika, naročito sadrži:
1) preglednu skicu formiranog DVM-a;
2) izveštaj o izvršenoj kontroli.
Digitalni ortofoto (u daljem tekstu: DOF) izrađuje se za potrebe geodetsko-katastarskog informacionog sistema, nacionalne infrastrukture geoprostornih podataka, kao i za potrebe formiranja osnovnog topografskog modela i izrade osnovne državne karte i ostalih karata, shodno Zakonu.
Parametri DOF-a, tehnički normativi kod izrade i kontrole kvaliteta DOF-a, sadržaj tehničke dokumentacije za izradu DOF-a, stručni nadzor nad radovima u postupku izrade DOF-a, metapodaci, overa i arhiviranje i distribucija DOF-a u postupku topografskog premera propisani su podzakonskim aktom koji uređuje izradu digitalnog ortofotoa.
Na osnovu podataka topografskog premera, sadržaja topografsko-kartografske baze podataka i podataka iz drugih izvora Zavod izrađuje osnovnu državnu kartu i topografske karte razmera 1 : 25 000, 1 : 50 000, 1 : 100 000 i 1 : 250 000.
Karte iz stava 1. ovog člana izrađuju se u državnoj projekciji i prikazuju se u digitalnom i analognom obliku u sistemu neprekidnog niza listova karata za teritoriju Republike Srbije, odnosno za izabrano područje.
1. Podela na listove državnih karata
Podela na listove, dodeljivanje naziva i oznaka za osnovnu državnu kartu i druge topografske karte vrši se u skladu sa podzakonskim aktom kojim se uređuje podela na listove karata i planova u državnoj projekciji.
Osnovna državna karta (u daljem tekstu: ODK) jeste kodirana slika prirodnih i izgrađenih objekata na površini zemlje i izrađuje se u razmerama 1 : 5 000 i 1 : 10 000, u skladu sa članom 154. Zakona.
Razmera ODK za određeno područje utvrđuje se projektnim zadatkom.
2.1.1. Sadržaj ODK
Osnovni element sadržaja ODK je topografski objekat (eng. feature). Osnovni tipovi topografskih objekata su:
1) tačkasti;
2) linijski;
3) površinski;
4) tekstualni.
Topografski objekti određeni su prostornom geometrijom i tematskim karakteristikama.
Topografski objekti ODK razvrstavaju se na teme, i to:
1) geodetska osnova;
2) granice;
3) reljef;
4) objekti;
5) saobraćajna mreža;
6) hidrografija;
7) zemljišni pokrivač;
8) geografska i druga imena i oznake.
Topografski objekti, način njihovog prikupljanja i prikaza na ODK utvrđeni su Specifikacijom osnovne državne karte u razmeri 1 : 5 000 i 1 : 10 000 (u daljem tekstu: Specifikacija ODK) i Katalogom kartografskih simbola za osnovnu državnu kartu u razmeri 1 : 5 000 i 1 : 10 000 (u daljem tekstu: Katalog simbola ODK).
Specifikacija ODK i Katalog simbola ODK dati su u prilozima 3 i 4, koji su odštampani uz ovaj pravilnik i čine njegov sastavni deo.
2.1.2. Tačnost ODK
Tačnost položaja topografskih objekata na ODK određena je srednjim kvadratnim greškama položajnih koordinata (mx, my) i visine (mh), koje moraju biti jednake ili manje od vrednosti datih u tabeli 5.
Tabela 5.
Razmera ODK |
mx |
my |
mh |
1 : 5 000 |
±1 m |
±1 m |
±1,5 m |
1 : 10 000 |
±2 m |
±2 m |
±3 m |
Sadržaj i način rada kod izrade i kontrole tehničke dokumentacije za izvođenje geodetskih radova za izradu ODK uređuju se u skladu sa Zakonom, podzakonskim aktom kojim se uređuje izrada tehničke dokumentacije za izvođenje geodetskih radova i odredbama ovog pravilnika.
ODK se izrađuje na osnovu glavnog projekta, u skladu sa Zakonom.
Projektni zadatak za izradu glavnog projekta, pored sadržaja propisanog podzakonskim aktom kojim se uređuje izrada tehničke dokumentacije za izvođenje geodetskih radova, sadrži i:
1) preglednu skicu sa granicom područja izrade ODK;
2) ukupnu površinu područja;
3) opis područja sa topografskim karakteristikama (konfiguracija terena, gustina izgrađenosti i dr);
4) razmeru, nazive i oznake listova ODK;
5) ukupan broj listova ODK;
6) naziv investitora.
Glavni projekat za izradu ODK, pored sadržaja propisanog podzakonskim aktom kojim se uređuje izrada tehničke dokumentacije za izvođenje geodetskih radova, sadrži i:
1) detaljan opis izvora podataka koji se koristi za formiranje sadržaja ODK;
2) metodu izrade ODK;
3) vrste kontrola kvaliteta, način njihovog sprovođenja i dozvoljene vrednosti odstupanja za svaki od postupaka pri izradi ODK;
4) plan vršenja stručnog nadzora;
5) primenjene standarde;
6) način organizacije i format podataka i način imenovanja fajlova.
Tehnički izveštaj o izvršenim radovima iz glavnog projekta naročito sadrži:
1) izveštaje o izvršenim radovima za svaki postupak pri izradi ODK;
2) izveštaje o izvršenim kontrolama kvaliteta za svaki postupak pri izradi ODK;
3) podatke o opremi i softverima koji su korišćeni za izradu ODK (naziv, verzija, proizvođač, broj licence i dr.);
4) spisak fajlova ODK koji sadrži redni broj, oznaku i naziv lista ODK, imena i formate fajlova za svaki list, vrstu i serijski broj medija na kome se nalaze fajlovi ODK;
5) preglednu skicu sa podelom i oznakama izrađenih listova ODK.
2.3. Tehnički normativi za izradu ODK
ODK se izrađuje na osnovu sadržaja topografsko-kartografske baze podataka, odnosno elaborata topografskog premera aerofotogrametrijskom metodom i dopunskim prikupljanjem podataka drugim metodama i postupcima, pod uslovom da se obezbedi tražena tačnost objekata ODK.
Za prikupljanje sadržaja ODK-a mogu se koristiti i ostale geodetske metode merenja koje se primenjuju u državnom premeru, kao i druge metode prikupljanja, pod uslovom da zadovoljavaju zahtevanu tačnost.
U postupku izrade ODK koriste se podaci i iz drugih izvora (podaci o geodetskoj osnovi, registar državne granice, registar prostornih jedinica, registar geografskih imena, adresni registar, katastar nepokretnosti, važeći propisi koji uređuju kategorizaciju i označavanje puteva, železnica, plovnih vodotokova i drugih saobraćajnica, statistički podaci o broju stanovnika naseljenih mesta, podaci o hidrografiji i dr.), kao i podaci sa postojećih planova i karata.
Izrada ODK obuhvata prikupljanje i obradu sadržaja u skladu sa Specifikacijom ODK i Katalogom simbola ODK.
Prikupljanje sadržaja ODK obuhvata:
1) digitalno kartiranje iz stereomodela;
2) terensku dešifraciju i verifikaciju;
3) preuzimanje podataka iz drugih izvora.
Obrada prikupljenog sadržaja ODK obuhvata digitalnu i kartografsku obradu.
2.3.1. Digitalno kartiranje
Digitalno kartiranje je postupak prikupljanja sadržaja ODK (topografskih objekata) iz stereomodela na uređajima za digitalno kartiranje.
Razvrstavanje topografskih objekata po temama i pridruživanje odgovarajućih atributa i simbola objektima vrši se u skladu sa Specifikacijom ODK i Katalogom simbola ODK.
Topografski objekti kartiraju se u državnom koordinatnom sistemu u ravni projekcije (SRB_ETRS89/UTM) sa visinama registrovanim u državnom visinskom referentnom sistemu (SRB_VRS12) na način utvrđen Specifikacijom ODK i Katalogom simbola ODK.
Sadržaj ODK koji se ne može prikupiti iz stereomodela prikuplja se na terenu i preuzimanjem iz drugih izvora u skladu sa glavnim projektom.
Položajno i visinsko odstupanje na vezi detalja sa susednim stereomodelom mora biti manje od vrednosti srednjih kvadratnih grešaka datih u Tabeli 5 iz člana 181. ovog pravilnika.
Reljef se na ODK predstavlja kotama (nadmorskim visinama) i izohipsama, kao i topografskim znacima za zemljišne oblike prema Specifikaciji ODK i Katalogu simbola ODK.
Ekvidistancija izohipsa na ODK za razmeru 1 : 5 000 je 5,0 m, odnosno 10,0 m za razmeru 1 : 10 000.
Za zemljišta nagiba do 6% ekvidistancija izohipsa je 1,0 m za razmeru 1 : 5 000.
U slučajevima gde je potrebno prikazati reljef detaljnije mogu se kartirati i pomoćne izohipse koje se iscrtavaju posebnim linijama, na način preciziran Specifikacijom ODK i Katalogom simbola ODK.
U izuzetnim slučajevima reljef se prikazuje samo kotama, bez izohipsi, i to:
1) u reonima gradskih naselja gde je izgrađenost preko 50%;
2) kod nekih prirodnih i izgrađenih objekata (močvare, sprudovi, majdani, nasipi, useci, saobraćajnice i dr.).
Izohipse se kreiraju (generišu) iz podataka DMT-a ili direktnim iscrtavanjem u stereomodelu, odnosno kombinovanjem ova dva postupka.
Za potrebe kreiranja izohipsi iz podataka DMT-a koristi se SRB_DMT izrađen na način i u skladu sa odredbama ovog pravilnika.
Pored SRB_DMT može se koristiti i drugi DMT pod uslovom da visinski reprezentuje teren u skladu sa Specifikacijom ODK i zahtevanom tačnošću.
Kada za područje izrade ODK ne postoji izrađen SRB _DMT, odnosno drugi DMT odgovarajuće tačnosti, DMT se kreira u skladu sa tehničkim normativima kod izrade DVM-a propisanim u čl. 161 - 164. ovog pravilnika.
Kontrola kvaliteta DMT-a vrši se u skladu sa čl. 165 - 173. ovog pravilnika.
Korekcija izohipsi generisanih iz DMT-a vrši se direktnim iscrtavanjem u stereomodelu.
Prikupljanje kota vrši se merenjem u stereomodelu pri čemu se njihove nadmorske visine registruju do na decimetar.
Raspored kota za potrebe prikaza reljefa vrši se u skladu sa Specifikacijom ODK.
2.3.2. Kontrola kvaliteta digitalnog kartiranja
Kontrola kvaliteta izvršenog digitalnog kartiranja obuhvata:
1) kontrolu tačnosti kartiranja topografskih objekata;
2) kontrolu kompletnosti i ispravnosti prikaza kartiranog sadržaja;
3) kontrolu veze detalja na susednim listovima ODK;
4) kontrolu podataka unetih sa terenskih skica.
Kontrola postignute tačnosti horizontalnog i vertikalnog položaj a kartiranih topografskih objekata vrši se preko kontrolnih tačaka.
Izbor kontrolnih tačaka vrši se tako da budu ravnomerno raspoređene na listu ODK i jednoznačno identifikovane na terenu, kao i da predstavljaju tačke topografskih objekata koji pripadaju različitim temama.
Broj kontrolnih tačaka utvrđuje se glavnim projektom, pri čemu je broj kontrolnih tačaka po jednom listu ODK minimalno 10.
Određivanje koordinata kontrolnih tačaka vrši se pomoću tačaka nacionalne mreže permanentnih GNSS stanica - AGROS.
Srednja kvadratna greška razlika koordinata tačaka topografskih objekata dobijenih u postupku digitalnog kartiranja i koordinata kontrolnih tačaka mora biti jednaka ili manja od vrednosti datih u Tabeli 5 iz člana 181. ovog pravilnika.
O izvršenoj kontroli digitalnog kartiranja sačinjava se izveštaj u skladu sa članom 217. ovog pravilnika.
2.3.3. Terenska dešifracija i verifikacija
U postupku terenske dešifracije i verifikacije vrši se prikupljanje podataka za dopunu i proveru sadržaja ODK iskartiranog u postupku digitalnog kartiranja.
Obim i način prikazivanja podataka koji se prikupljaju u postupku terenske dešifracije i verifikacije utvrđuje se glavnim projektom.
Podaci prikupljeni u postupku terenske dešifracije i verifikacije ispisuju se i iscrtavaju na terenskim skicama.
Osnovu za podelu na terenske skice predstavlja list ODK.
Jedan list ODK može imati 2, 4, 6, 8, 10 ili 12 terenskih skica.
Razmera terenske skice može biti jednaka razmeri ODK, odnosno do dva puta krupnija od razmere ODK.
Numeracija terenskih skica vrši se u okviru lista ODK po redovima, s leva na desno, idući od severa ka jugu.
Kao podloga za terenske skice koristi se DOF izrađen na osnovu snimaka korišćenih u postupku digitalnog kartiranja.
Pre terenske dešifracije i verifikacije na terenskoj skici iscrtava se sadržaj prikupljen u postupku digitalnog kartiranja i podaci iz drugih izvora za koje je potrebno izvršiti verifikaciju.
Opis terenske skice sadrži:
1) naziv "Republika Srbija";
2) naziv opštine;
3) razmeru skice;
4) oznaku i naziv lista ODK;
5) broj skice u okviru lista ODK;
6) položaj skice u okviru lista ODK;
7) podatke o licu koje je dešifrovalo terensku skicu i datum dešifrovanja;
8) podatke o licu koje je izvršilo pregled terenske skice i datum pregleda;
9) naziv organa koji je izradio terensku skicu.
Opis terenske skice dat je u Prilogu 5, koji je odštampan uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo.
Štampanje terenskih skica vrši se na stabilnoj podlozi, otpornoj na cepanje, vodu i dr.
Povezivanje sadržaja prikupljenog u postupku terenske dešifracije i verifikacije na susednim terenskim skicama vrši se po okviru korisnog prostora skice.
Topografski objekti koji se ne mogu prikazati sa svim detaljima u razmeri terenske skice prikazuju se u krupnijoj razmeri na istoj skici, ukoliko ima slobodnog prostora, ili na posebnoj (dopunskoj) skici.
Opis dopunske skice odgovara opisu terenske skice, s tim što se upisuje tekst "Dopunska skica", a broju terenske skice dodaje se broj slučaja na koji se dopunska skica odnosi.
Ukoliko se posle terenske dešifracije i verifikacije u postupku digitalnog kartiranja utvrde propusti i nedostaci, postupak terenske dešifracije i verifikacije treba ponoviti (dodatna terenska dešifracija i verifikacija).
2.3.4. Kontrola kvaliteta terenske dešifracije i verifikacije
Kontrola kvaliteta terenske dešifracije i verifikacije obuhvata:
1) pregled opisa terenskih skica;
2) pregled kompletnosti i načina prikaza dešifrovanog i verifikovanog sadržaja na terenskim skicama.
O izvršenoj kontroli terenske dešifracije i verifikacije sačinjava se izveštaj u skladu sa članom 217. ovog pravilnika.
2.3.5. Digitalna obrada
Digitalna obrada predstavlja postupak obrade sadržaja ODK dobijenog digitalnim kartiranjem, na osnovu terenske dešifracije i verifikacije i preuzimanjem iz drugih izvora.
Postupak digitalne obrade naročito obuhvata:
1) vizuelni pregled prikupljenog sadržaja;
2) proveru geometrije i atributa;
3) brisanje, modifikovanje i obradu sadržaja;
4) obradu sadržaja na vezi listova;
5) topološke kontrole sadržaja.
Obrada sadržaja na vezi listova podrazumeva kontrolu usaglašenosti podataka na vezi između susednih listova i, po potrebi, korekciju podataka.
Topološke kontrole sadržaja podrazumevaju proveru i korigovanje prostornih odnosa između topografskih objekata.
Ukoliko se posle digitalne obrade utvrde propusti i nedostaci, za čije je otklanjanje potrebno prikupiti podatke na terenu, postupak terenske dešifracije i verifikacije treba ponoviti (dodatna terenska dešifracija i verifikacija).
2.3.6. Kontrola kvaliteta digitalne obrade
Kontrola kvaliteta postupka digitalne obrade obuhvata:
1) kontrolu geometrijske konzistentnosti;
2) kontrolu topološke konzistentnosti;
3) kontrolu tematske konzistentnosti;
4) pregled sadržaja odštampanog u razmeri ODK.
O izvršenoj kontroli digitalne obrade sačinjava se izveštaj u skladu sa članom 217. ovog pravilnika.
2.3.7. Kartografska obrada
Postupak kartografske obrade obuhvata simbolizaciju sadržaja dobijenog u postupku digitalne obrade, kartografsku obradu simbolizovanog sadržaja i pripremu za štampu.
Simbolizacija sadržaja ODK vrši se u skladu sa Katalogom simbola ODK.
Kartografska obrada simbolizovanog sadržaja vrši se u cilju poboljšanja čitljivosti karte, ne menjajući položaj kartiranih objekata.
Ukoliko se grafički elementi pojedinih kartografskih simbola preklapaju ili zadiru jedni u druge, tada se u potpunosti prikazuje onaj znak kome se kao nepovredivom daje prednost, dok se drugi prekida ili se deo površine drugog uklanja u korist prvog.
U cilju očuvanja kompletnog sadržaja karte, može se u postupku kartografske obrade umesto brisanja slojeva i objekata izvršiti samo sakrivanje onih objekata ili delova objekata koje ne treba prikazati na karti.
Ukoliko je kartografski simbol sitniji i sa više karakterističnih grafičkih elemenata, utoliko je više nepovrediv i daje mu se prednost.
Kartografski simboli za geodetske tačke imaju prednost nad ostalim simbolima.
Prednost se daje, gde je potrebno, i skraćenicama, numeričkim podacima i nazivima.
Prednost se ne daj e simbolima koji prekidanjem ili uklanjanjem dela trpe veoma malo ili gotovo ništa u jasnoći i vernosti (npr. osovine železničkih pruga, ivice puteva, staze, ivice zemljanog trupa objekata i dr.), odnosno na znakove onih objekata kod kojih je kontinuitet očigledan i jasan.
Prednost se naročito ne može davati opisnim simbolima, kao što su šrafure, tačkasti rasteri i dr.
Ukoliko se dva sitnija simbola preklapaju, prednost treba dati onome koji je na zemljištu bolje uočljiv, a drugi i ne prikazivati uopšte, izuzev ako je reč o geodetskoj tački.
Ispisivanje nadmorskih visina (kota) tačaka terena vrši se po pravilu sa desne strane simbola tačke, tako da se za svaku kotu nedvosmisleno zna na koju se tačku terena odnosi.
Priprema za štampu lista ODK obuhvata izradu opisa lista i uklapanje kartografskog sadržaja u okvir lista.
U okvirnom prostoru lista ODK, pored kartografskog sadržaja, prikazuje se i poludecimetarska koordinatna mreža.
Na rastojanju od 10 mm od okvira lista ODK iscrtava se spoljna ukrasna linija.
U prostoru između okvira i spoljne ukrasne linije lista ODK ispisuju se pravougle koordinate temena lista karte i koordinatne mreže na svakom decimetru.
U vanokvirnom prostoru lista ODK ispisuju se sledeći podaci:
1) naziv: "Republika Srbija";
2) naziv: "Osnovna državna karta";
3) oznaka lista;
4) naziv lista;
5) skica sa nazivima katastarskih opština;
6) poreklo kartografskog materijala;
7) grafički i numerički prikaz razmere;
8) ekvidistancija izohipsi;
9) podela lista TK 1 : 50 000 na listove ODK;
10) veza lista sa susednim listovima;
11) pravougle koordinate;
12) naziv organa, odnosno geodetske organizacije koja je izradila ODK;
13) naziv organa koji je izvršio overu ODK, datum overe, potpis ovlašćenog lica i otisak pečata;
14) geodetski datum i kartografska projekcija u kome je izrađena ODK;
15) legenda.
Opis lista ODK dat je u Katalogu simbola ODK.
2.3.8. Kontrola kvaliteta kartografske obrade
Kontrola kvaliteta kartografske obrade obuhvata:
1) kontrolu primenjenog sistema boja;
2) kontrolu imenovanja i organizacije fajlova;
3) proveru vanokvirnog sadržaja lista;
4) lekturu i korekturu tekstualnog sadržaja;
5) vizuelnu kontrolu kompletnog sadržaja dobijenog u postupku kartografske obrade.
O izvršenoj kontroli kartografske obrade sačinjava se izveštaj u skladu sa članom 217. ovog pravilnika.
2.3.9. Izveštaj o kontroli kvaliteta
O izvršenim kontrolama kvaliteta za svaki od postupaka pri izradi ODK sačinjavaju se izveštaji koji sadrže odgovarajuće priloge i isti su sastavni deo tehničkog izveštaja o izvršenim radovima iz glavnog projekta.
Izveštaji o izvršenim kontrolama u pojedinim postupcima izrade ODK naročito sadrže:
1) predmet kontrole;
2) obim kontrole (veličina uzorka ili kompletno);
3) način sprovođenja kontrole;
4) činjenice utvrđene prilikom kontrole;
5) ispunjenost kriterijuma prihvatljivosti;
6) mere za otklanjanje nedostataka;
7) datum kontrole;
8) podatke o licu koje je izvršilo kontrolu.
Pored karata iz člana 175. ovog pravilnika Zavod izrađuje i pregledne karte u sitnijim razmerama (1 : 300 000, 1 : 500 000, 1 : 750 000 i 1 : 1 000 000), kao i tematske i ortofoto karte na osnovu podataka topografsko-kartografske baze podataka i podataka iz drugih izvora.
Karte iz stava 1. ovog člana izrađuju se za teritoriju Republike Srbije, odnosno za izabrano područje.
Veličina područja, dimenzije lista, projekcija i način prikupljanja i prikaza sadržaja za područje izrade definišu se glavnim projektom i u skladu sa projektnim zadatkom.
VI STRUČNI NADZOR, PREGLED I PRIJEM RADOVA
Stručni nadzor, pregled i prijem radova kod topografskog premera i izrade topografsko-kartografskih proizvoda vrši se u skladu sa Zakonom, podzakonskim aktom kojim se uređuje način i postupak vršenja stručnog nadzora i pregleda i prijema radova i ovim pravilnikom.
Akt kojim se potvrđuje da su radovi i elaborat topografskog premera aerofotogrametrijskom metodom izvedeni u skladu sa propisima, standardima i tehničkim normativima, naročito sadrži: naziv projekta i područja za koje izvršen topografski premer, spisak dokumentacije i podataka koji su overeni sa serijskim brojevima digitalnih medija na kojima se nalaze.
Na osnovu podataka iz elaborata i akta iz stava 1. ovog člana formiraju se metapodaci o podacima topografskog premera aerofotogrametrijskom metodom.
Sadržaj i format fajla koji sadrži metapodatke o aerofotogrametrijskim snimcima propisan je podzakonskim aktom kojim se uređuje izrada digitalnog ortofotoa.
Akt kojim se potvrđuje da su radovi i elaborat topografskog premera LiDAR metodom izvedeni u skladu sa propisima, standardima i tehničkim normativima, naročito sadrži: naziv projekta i područja za koje izvršen topografski premer LiDAR metodom, spisak dokumentacije i podataka koji su overeni sa serijskim brojevima digitalnih medija na kojima se nalaze.
Na osnovu podataka iz elaborata i akta iz stava 1. ovog člana formiraju se metapodaci o podacima topografskog premera LiDAR metodom.
Sadržaj fajla koji sadrži metapodatke o podacima topografskog premera LiDAR metodom dat je u Prilogu 6, koji je odštampan uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo.
Format fajla koji sadrži metapodatke propisan je podzakonskim aktom kojim se uređuje geodetsko-katastarski informacioni sistem.
Medij na kome se nalaze overeni podaci topografskog premera LiDAR metodom sa odgovarajućim metafajlom smatra se originalnim.
Akt kojim se potvrđuje da su radovi na izradi DVM-a izvedeni u skladu sa propisima, standardima i tehničkim normativima, naročito sadrži: naziv projekta i područja za koje je DVM izrađen, spisak overenih pojedinačnih DVM-ova sa serijskim brojevima digitalnih medija na kojima se nalaze.
Na osnovu podataka iz tehničkog izveštaja o izvršenim radovima na izradi DVM-a i akta iz stava 1. ovog člana formiraju se metapodaci o DVM.
Sadržaj fajla koji sadrži metapodatke o DVM-u određenog područja dat je u prilogu 6, koji je odštampan uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo.
Format fajla koji sadrži metapodatke propisan je podzakonskim aktom kojim se uređuje geodetsko-katastarski informacioni sistem.
Medij na kome se nalaze overeni DVM-ovi sa odgovarajućim metafajlom smatra se originalnim.
Akt kojim se potvrđuje da su radovi na izradi ODK izvedeni u skladu sa propisima, standardima i tehničkim normativima, naročito sadrži: naziv projekta i područja za koje je ODK izrađena, spisak overenih listova ODK sa serijskim brojevima digitalnih medija na kojima se nalaze.
Na osnovu podataka iz tehničkog izveštaja o izvršenim radovima na izradi ODK i akta iz stava 1. ovog člana formiraju se metapodaci o ODK.
Sadržaj fajla koji sadrži metapodatke o ODK izrađuje se u skladu sa Specifikacijom ODK.
Format fajla koji sadrži metapodatke propisan je podzakonskim aktom kojim se uređuje geodetsko-katastarski informacioni sistem.
Medij na kome se nalaze overene ODK sa odgovarajućim metafajlom smatra se originalnim.
VII ARHIVIRANJE I DISTRIBUCIJA
Elaborat i podaci topografskog premera aerofotogrametrijskom i LiDAR metodom, kao i topografsko-kartografski proizvodi arhiviraju se i distribuiraju sa pratećim metafajlovima, u skladu sa podzakonskim aktom kojim se uređuje način čuvanja, uvida i izdavanja podataka premera i katastra, podzakonskim aktom kojim se uređuje geodetsko-katastarski informacioni sistem, podzakonskim aktom kojim se uređuje izrada digitalnog ortofotoa i ovim pravilnikom.
Za arhiviranje i distribuciju aerofotogrametrijskih snimaka koristi se TIFF rasterski format, bez deljenja na grupe (eng. tiles), i koji nije podvrgnut rasterskoj kompresiji.
Arhiviranje satelitskih snimaka i pratećih podataka (modeli za određivanje parametara orijentacije i metapodaci) vrši se u formatu u kojem su isti isporučeni od strane ovlašćenog distributera.
Za arhiviranje podataka topografskog premera LiDAR metodom, odnosno prikupljenog i obrađenog oblaka tačaka, koristi se LAS format.
Arhiviranje i distribucija podataka DVM-a vrši se u ASCII (.xyz) formatu za tačke i ESRI Shapefile (.shp) formatu za strukturne linije.
Za arhiviranje i distribuciju sadržaja ODK koriste se formati podataka u skladu sa Specifikacijom ODK.
VIII PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE
Poslovi topografskog premera, koji su započeti, a nisu završeni do dana stupanja na snagu ovog pravilnika, završiće se u skladu sa propisima koji su važili do dana stupanja na snagu ovog pravilnika.
Danom stupanja na snagu ovog pravilnika prestaju da važe odredbe Pravilnika o tehničkim normativima i metodama izrade originala geodetskih planova i osnovne karte i njihove reprodukcije ("Službeni glasnik RS", broj 17/89), Pravilnika o planovima i kartama ("Službeni glasnik RS", broj 27/00) i Pravilnika o tehničkim normativima i metodama snimanja detalja kod premera zemljišta ("Službeni glasnik RS", broj 10/81), koje se odnose na osnovnu državnu kartu.
Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".
DIMENZIJA I OBLIK FOTOSIGNALA
- Oblik fotosignala - horizontalni presek (pogled odozgo)
Tip A) |
Tip B) |
Tip C) |
Tip D) |
|
|
|
|
- Oblik fotosignala - poprečni presek
Tip A i C |
Tip B |
Tip D |
|
|
|
- Dimenzija fotosignala se dobija po formuli:
gde je:
- ms - imenilac razmere snimanja.
Odnos dimenzije fotosignala i razmere snimanja, odnosno rezolucije snimka, prema zadatoj formuli je:
Rezolucija snimka |
Razmera |
Dimenzija stranice |
10 |
1 : 5 000 |
0.20 |
0.30 |
||
20 |
1 : 10 000 |
|
0.40 |
||
30 |
1 : 15 000 |
|
0.50 |
||
40 |
1 : 20 000 |
|
1.00 |
ZAPISNIK O FOTOSIGNALIZACIJI
Broj tačke |
|
Naziv karte |
|
Operater |
|
Razmera karte |
I: |
Tip fotosignala |
|
Položaj |
Δh |
m |
Kontrolor |
|
|
Boja fotosignala |
|
Datum postavljanja |
|
||||
Zona |
UTM 34 |
Y |
X |
H |
Koordinate tačke |
Glavna tačka |
|
|
m |
Ekscentrična tačka P |
|
|
m |
|
Pomoćna tačka P1 |
|
|
m |
Opis položaja tačke |
Fotografije sa terena |
|||||
|
Glavna (ekscentrična) tačka |
Glavna (ekscentrična) tačka |
||||
|
|
|||||
Pomoćna tačka |
Pomoćna tačka |
|||||
|
|
|||||
Poprečni presek fotosignala |
||||||
|
||||||
Stereopar SEVER Ç
|
||||||
SPECIFIKACIJA OSNOVNE DRŽAVNE KARTE U RAZMERI 1 : 500 I 1 : 10 000
Verzija 1.1
Specifikacija osnovne državne karte u razmeri 1 : 5000 i 1 : 10 000
SADRŽAJ |
|
1 UVOD |
1 |
1.1 O specifikaciji |
1 |
1.1.1 Naziv specifikacije |
1 |
1.1.2 Odgovorna organizacija - autor |
1 |
1.1.3 Datum izrade specifikacije |
1 |
1.1.4 Jezik |
2 |
1.1.5 Oblasti primene specifikacije |
2 |
1.1.6 Format specifikacije |
2 |
1.2 Oblasti primene osnovne državne karte. |
2 |
1.3 Primenjeni standardi |
2 |
1.4 Definicije i termini |
2 |
1.5 Skraćenice |
2 |
1.6 Opseg primene specifikacije |
3 |
1.6.1 Hijerarhijski nivo |
3 |
1.6.2 Prostorni opseg |
3 |
2 IDENTIFIKACIONI PODACI O PROIZVODU |
4 |
2.1 Naziv proizvoda |
4 |
2.2 Sadržaj ODK |
4 |
2.3 Izrada ODK |
4 |
2.4 Datum izrade |
5 |
2.5 Odgovorna organizacija - autor |
5 |
3 SADRŽAJ I STRUKTURA PODATAKA |
6 |
3.1 Geodetska osnova |
6 |
3.2 Granice |
11 |
3.3 Reljef |
15 |
3.4 Objekti |
24 |
3.5 Saobraćaj |
35 |
3.6 Hidrografija |
50 |
3.7 Zemljišni pokrivač |
63 |
3.8 Geografska i druga imena i oznake. |
69 |
4 REFERENTNI SISTEM |
73 |
4.1 Prostorni referentni sistem |
73 |
4.2 Visinski referentni sistem |
74 |
5 PROCENA KVALITETA ODK |
75 |
5.1 Metode procene kvaliteta i odgovarajući kriterijumi |
75 |
6 ARHIVIRANJE I DISTRIBUCIJA PODATAKA |
79 |
6.1 Formati za arhiviranje i distribuciju |
79 |
6.2 Predmetno područje |
79 |
6.3 Mediji za distribuciju podataka |
79 |
7 METAPODACI ODK |
80 |
8 PRILOZI |
83 |
8.1 Prilog 1 - UML dijagram klasa za temu Geodetska osnova |
84 |
8.2 Prilog 2 - UML dijagram klasa za temu Granice |
86 |
8.3 Prilog 3 - UML dijagram klasa za temu Reljef |
88 |
8.4 Prilog 4 - UML dijagram klasa za temu Objekti |
90 |
8.5 Prilog 5 - UML dijagram klasa za temu Saobraćaj |
92 |
8.6 Prilog 6 - UML dijagram klasa za temu Hidrografija |
94 |
8.7 Prilog 7 - UML dijagram klasa za temu Zemljišni pokrivač |
96 |
8.8 Prilog 8 - UML dijagram klasa za temu Geografska i druga imena i oznake |
98 |
SPISAK TABELA |
|
Tabela 1: Opis Srpskog prostornog referentnog sistema i državne projekcije |
74 |
Tabela 2: Opis Srpskog visinskog referentnog sistema |
74 |
Tabela 3: Elementi i podelementi procene kvaliteta podataka ODK |
75 |
Tabela 4: Parametri koji se primenjuju u metodama procene kvaliteta |
75 |
Tabela 5: Opis metode, skup podataka nad kojim se metoda primenjuje i kriterijum za procenu kvaliteta podataka ODK |
78 |
Ovim dokumentom opisuju se osnovne informacije, sadržaj i struktura proizvoda na koji se specifikacija odnosi, u ovom slučaju Osnovne državne karte u razmeri 1 : 5000 i 1 : 10 000 (u daljem tekstu: ODK).
Izrada ODK u skladu je sa Zakonom o državnom premeru i katastru ("Službeni glasnik RS", br. 72/09 i 18/10 - u daljem tekstu: Zakon) i podzakonskim aktom kojim se uređuje topografski premer i izrada topografsko-kartografskih proizvoda - Pravilnik o topografskom premeru i topografsko-kartografskim proizvodima.
Ovim dokumentom opisani su:
1. osnovni podaci ODK;
2. sadržaj i struktura ODK;
3. referentni sistem;
4. kvalitet ODK;
5. metapodaci.
Prateći dokument uz Specifikaciju osnovne državne karte u razmeri 1 : 5000 i 1 : 10 000 (u daljem tekstu: Specifikacija ODK) je Katalog kartografskih simbola za osnovnu državnu kartu razmere 1 : 5000 i 1 : 10 000 (u daljem tekstu: Katalog simbola ODK) kojim se definiše grafički prikaz sadržaja ODK.
1.1.1 Naziv specifikacije
Specifikacija ODK u razmeri 1 : 5000 i 1 : 10 000
1.1.2 Odgovorna organizacija - autor
Autor: Republički geodetski zavod
Adresa: Bulevar vojvode Mišića 39, 11000 Beograd
Telefon: +381 11 2652 500
Faks: +381 11 2651 312
Elektronska pošta: tik@rgz.gov.rs
1.1.3 Datum izrade specifikacije
Specifikacija ODK izrađena je u maju 2012. godine.
1.1.4 Jezik
Jezik koji je korišćen pri izradi specifikacije ODK je srpski.
1.1.5 Oblasti primene specifikacije
Specifikacija ODK primenjuje se za osnovnu državnu kartu u razmeri 1 : 5000 i 1 : 10 000 koja se izrađuje u digitalnom obliku.
1.1.6 Format specifikacije
Format specifikacije je *.doc - Microsoft Word Format (*.pdf - Portable Document Format).
1.2 Oblasti primene osnovne državne karte
ODK u razmeri 1 : 5000 i 1 : 10 000, kao topografska karta može se koristiti u sledećim oblastima: urbanizam i planiranje, zaštita životne sredine, saobraćaj, elektroprivreda, geologija, turizam, policija, šumarstvo, finansije i osiguranje, vodoprivreda, uređenje prostora itd.
Specifikacija ODK izrađena je u skladu sa ISO 19100 serijom standarda.
Specifikacija je dokument koji propisuje karakteristike i sadržaj proizvoda na koji se odnosi.
ODK je kodirana slika prirodnih i izgrađenih objekata na zemljinoj površini u razmerama 1 : 5000 i 1 : 10 000.
Skraćenice koje će se koristiti u ovoj specifikaciji su:
GRS80 (Geodetic Reference System 1980) - Geodetski referentni sistem epoha 1980;
ETRS89 (European Terrestrial Reference System 1989) - Evropski terestrički referentni sistem 1989;
ETRF2000 (European Terrestrial Reference Frame 2000) - Referentni okvir za realizaciju Srpskog prostornog referentnog sistema;
ISO - Međunarodna organizacija za standardizaciju;
SRB - Srbija;
SRB_VRS12 - oznaka Srpskog visinskog referentnog sistema;
SRB_ETRS89 - oznaka Srpskog prostornog referentnog sistema;
STRS00 - skraćena oznaka Srpskog prostornog referentnog sistema;
CARDS (The Community Assistance for Reconstruction, Development and Stabilization) - Program pomoći Evropske unije za obnovu, razvoj i stabilizaciju zemalja Balkana;
UML - (Unified Modeling Language) - Objedinjeni jezik za modelovanje;
UTM (Universal Tranverse Mercator Projection) - Univerzalna transverzalna Merkatorova projekcija;
XML - (Extensible Markup Language) - Proširivi (metajezik) za označavanje tekstualnih dokumenata.
1.6 Opseg primene specifikacije
Specifikacijom je obuhvaćena ODK koja se izrađuje za teritoriju Republike Srbije.
1.6.1 Hijerarhijski nivo
Sadržaj ODK čine topografski objekti razvrstani u klase i odgovarajuće teme.
1.6.2 Prostorni opseg
• Longituda najzapadnije tačke: 18° 49'
• Longituda najistočnije tačke: 23° 00'
• Latituda najjužnije tačke: 41° 53'
• Latituda najsevernije tačke: 46° 11'
• Nadmorska visina najniže tačke: 28 m
• Nadmorska visina najviše tačke: 2656 m
2 IDENTIFIKACIONI PODACI O PROIZVODU
ODK razmere 1 : 5000 i 1 : 10 000
Osnovni element sadržaja ODK je topografski objekat (eng. feature).
Osnovni tipovi topografskih objekata su:
1. tačkasti;
2. linijski;
3. površinski;
4. tekstualni.
Topografski objekti određeni su prostornom geometrijom, tematskim i vremenskim karakteristikama i grafičkim prikazom (simbolom).
Topografski objekti ODK razvrstavaju se na sledeće teme:
1. Geodetska osnova;
2. Granice;
3. Reljef;
4. Objekti;
5. Saobraćaj;
6. Hidrografija;
7. Zemljišni pokrivač;
8. Geografska i druga imena i oznake.
Svi topografski objekti ODK razvrstani su u klase i odgovarajuće teme.
Primarna metoda za izradu ODK je kartiranje iz stereomodela, dok su metode za dopunu sadržaja prikupljanje sa postojećih izvora podataka i terenska dešifracija i verifikacija.
Datum izrade ODK je _______.
2.5 Odgovorna organizacija - autor
autor: Republički geodetski zavod,
adresa: Bulevar vojvode Mišića 39, 11000 Beograd
telefon: +381 11 2652 500
faks: +381 11 2651 312
elektronska pošta: tik@rgz.gov.rs
