ODLUKAO KLASIFIKACIJI BILANSNE AKTIVE I VANBILANSNIH STAVKI BANKE("Sl. glasnik RS", br. 94/2011, 57/2012, 123/2012 i 43/2013) |
1. Ovom odlukom utvrđuje se koja se bilansna aktiva i vanbilansne stavke klasifikuju, kriterijumi za klasifikaciju potraživanja banke, kao i način obračuna rezervi za procenjene gubitke koji mogu nastati po osnovu potraživanja banke, a radi adekvatnog i efikasnog upravljanja kreditnim rizikom kome je banka izložena u svom poslovanju.
Pod potraživanjima banke koja se klasifikuju na način utvrđen ovom odlukom podrazumevaju se bilansna aktiva iz tačke 3. stav 1. i vanbilansne stavke iz tačke 4. stav 1. te odluke.
Pod rezervom za procenjene gubitke koji mogu nastati po osnovu potraživanja banke podrazumeva se rezerva koja se obračunava na način utvrđen tač. od 32. do 34. ove odluke.
2. Pojedini pojmovi, u smislu ove odluke, imaju sledeće značenje:
1) materijalno značajan iznos je iznos veći od 1% pojedinačnog potraživanja banke od dužnika, ali ne manji od 1.000 dinara za dužnika koji je fizičko lice, odnosno od 10.000 dinara za dužnika koji je pravno lice;
2) restrukturirano potraživanje je potraživanje uređeno ugovorom kojim su redefinisani dužničko-poverilački odnosi banke i dužnika usled njegovih finansijskih teškoća, i to tako:
- da su njime zamenjena sva bilansna potraživanja od dužnika, odnosno njihov veći deo,
- da su bitno promenjeni uslovi pod kojima je to potraživanje odobreno (pod čim se naročito podrazumeva produženje roka vraćanja glavnice ili kamate, smanjenje kamatne stope ili visine potraživanja, zamena ispunjenja, kao i druge promene kojima se olakšava položaj dužnika),
- da je istovremeno usvojen adekvatan program finansijske konsolidacije dužnika koji je pravno lice, odnosno u slučaju dužnika koji je fizičko lice (osim poljoprivrednika i preduzetnika) - da je banka, na osnovu kreditne sposobnosti dužnika, ocenila da je on u mogućnosti da uredno izmiruje svoje obaveze prema banci u narednom periodu, umanjila visinu potraživanja za iznos depozita položenog na ime obezbeđenja potraživanja u slučaju da je taj depozit položen i ugovorila da se dužnik nakon izvršenog restrukturiranja neće dodatno zaduživati;
3) stambena nepokretnost je kuća, stan i delovi stambene zgrade koji su namenjeni stanovanju, garaža, odnosno garažno mesto zajedno sa stanom, kao i zemljište s građevinskom dozvolom za izgradnju kuće, s tim što se vikendice ne smatraju stambenom nepokretnošću;
4) ovlašćeni procenjivač je sudski veštak odgovarajuće struke, pravno lice koje je osnovano za obavljanje delatnosti veštačenja u skladu sa zakonom kojim se uređuju uslovi za obavljanje poslova veštačenja ili organ koji je, u skladu sa zakonom kojim se uređuju poreski postupak i poreska administracija, nadležan za vođenje poreskog postupka, pri čemu ovo lice ne može biti lice povezano s dužnikom na način utvrđen Zakonom o bankama i ne može biti uključeno u proces odobravanja plasmana ili prodaju nepokretnosti;
5) tržišna vrednost nepokretnosti označava procenjeni novčani iznos za koji nepokretnost, na dan utvrđivanja njene vrednosti, može biti prodata pod uslovom da kupac i prodavac postupaju dobrovoljno, informisano, oprezno i bez prinude, pri čemu ova vrednost mora biti transparentno i jasno dokumentovana i mora je utvrditi ovlašćeni procenjivač;
6) preduzetnik je fizičko lice koje se registruje u skladu sa zakonom kojim se uređuje registracija privrednih subjekata;
7) poljoprivrednik je fizičko lice - nosilac ili član porodičnog poljoprivrednog gazdinstva u smislu zakona kojim se uređuju poljoprivreda i ruralni razvoj.
Bilansna aktiva i vanbilansne stavke koje se klasifikuju
3. Bilansnu aktivu banke koja se klasifikuje u smislu ove odluke čine:
- dospeli i nedospeli kratkoročni i dugoročni krediti;
- depoziti kod banaka;
- kamate i naknade;
- dugoročne i kratkoročne hartije od vrednosti koje se drže do dospeća, kao i hartije od vrednosti koje su raspoložive za prodaju a ne uključuju se u knjigu trgovanja;
- učešća banke u kapitalu drugih pravnih lica, osim učešća koja predstavljaju odbitnu stavku od kapitala u skladu sa odlukom kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke;
- sredstva stečena naplatom potraživanja nakon godinu dana od dana sticanja;
- bilansna aktiva koja se uključuje u knjigu trgovanja a za koju banka ne računa kapitalni zahtev za tržišne rizike u smislu odluke kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke;
- druga bilansna aktiva, osim bilansne aktive iz stava 2. ove tačke.
Ne klasifikuje se sledeća bilansna aktiva banke:
- gotovina u blagajni, sredstva na žiro-računu, zlato i drugi plemeniti metali;
- potraživanja od država i centralnih banaka kojima se u skladu sa odlukom kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke dodeljuje ponder kreditnog rizika 0%;
- potraživanja od teritorijalnih autonomija i jedinica lokalne samouprave kojima se u skladu sa odlukom kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke dodeljuje ponder kreditnog rizika 0%;
- potraživanja od javnih administrativnih tela kojima se u skladu sa odlukom kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke dodeljuje ponder kreditnog rizika 0%;
- potraživanja od međunarodnih razvojnih banaka i međunarodnih organizacija kojima se u skladu sa odlukom kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke dodeljuje ponder kreditnog rizika 0%;
- osnovna sredstva, investicione nekretnine i nematerijalna ulaganja;
- sredstva stečena naplatom potraživanja u toku godinu dana od dana sticanja;
- upisani a neuplaćeni akcijski kapital;
- sopstvene akcije;
- učešća banke u kapitalu drugih pravnih lica koja predstavljaju odbitnu stavku od kapitala u skladu sa odlukom kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke;
- zalihe;
- bilansna aktiva koja se uključuje u knjigu trgovanja, a za koju banka računa kapitalni zahtev za tržišne rizike u smislu odluke kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke.
4. Vanbilansne stavke banke koje se klasifikuju u smislu ove odluke čine:
- izdate plative i činidbene garancije,
- avali i akcepti menica,
- drugi oblici jemstva,
- nepokriveni akreditivi,
- neiskorišćene preuzete obaveze,
- druge vanbilansne stavke po kojima može doći do plaćanja banke.
Ne klasifikuju se sledeće vanbilansne stavke banke:
- po osnovu izloženosti prema državama i centralnim bankama kojima se u skladu sa odlukom kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke dodeljuje ponder kreditnog rizika 0%;
- po osnovu izloženosti prema teritorijalnim autonomijama i jedinicama lokalne samouprave kojima se u skladu sa odlukom kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke dodeljuje ponder kreditnog rizika 0%;
- po osnovu izloženosti prema javnim administrativnim telima kojima se u skladu sa odlukom kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke dodeljuje ponder kreditnog rizika 0%;
- po osnovu izloženosti prema međunarodnim razvojnim bankama i međunarodnim organizacijama kojima se u skladu sa odlukom kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke dodeljuje ponder kreditnog rizika 0%;
- koje se uključuju u knjigu trgovanja a za koje banka računa kapitalni zahtev za tržišne rizike u smislu odluke kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke;
- ostale vanbilansne stavke po kojima ne može doći do plaćanja banke.
Metodologija za procenu obezvređenja bilansne aktive i verovatnog gubitka po vanbilansnim stavkama
5. Banka je dužna da svojim aktima utvrdi metodologiju za procenu obezvređenja bilansne aktive i verovatnog gubitka po vanbilansnim stavkama (u daljem tekstu: metodologija) u skladu s Međunarodnim računovodstvenim standardima, odnosno Međunarodnim standardima finansijskog izveštavanja.
6. Banka metodologijom:
- utvrđuje kriterijume za identifikaciju potraživanja za koja se procena iznosa obezvređenja bilansne aktive i verovatnog gubitka po vanbilansnim stavkama vrši na pojedinačnoj osnovi;
- utvrđuje postupke za procenu iznosa obezvređenja bilansne aktive i/ili verovatnog gubitka po osnovu vanbilansnih stavki, kao i nadležnosti i odgovornosti u tom procesu;
- utvrđuje metode i tehnike koje koristi za procenu na pojedinačnoj i grupnoj osnovi;
- utvrđuje kriterijume razvrstavanja potraživanja u grupe potraživanja sa sličnim karakteristikama za potrebe procene na grupnoj osnovi;
- obezbeđuje da sve analize, procene i ostali postupci u procesu procene iznosa obezvređenja bilansne aktive i verovatnog gubitka po vanbilansnim stavkama budu precizno objašnjeni i dokumentovani;
- obezbeđuje da procena iznosa obezvređenja bilansne aktive i verovatnog gubitka po vanbilansnim stavkama bude zasnovana na tačnim i ažurnim podacima i da uzima u obzir sve značajne unutrašnje i spoljne faktore koji mogu uticati na naplativost potraživanja.
7. Banka je dužna da metodologiju dosledno primenjuje i najmanje jednom godišnje preispituje i da je, po potrebi, prilagođava, kao i da prilagođava pretpostavke na kojima je zasnovana.
8. Banka je dužna da najmanje jednom u tri meseca procenjuje kvalitet potraživanja, utvrđuje da li postoji objektivan dokaz o obezvređenju bilansne aktive, odnosno verovatan gubitak po osnovu vanbilansnih stavki i da obračunava adekvatan iznos tog obezvređenja, odnosno verovatnog gubitka.
Obračunati iznos obezvređenja bilansne aktive banka knjigovodstveno evidentira na teret rashoda, a u korist ispravke vrednosti te aktive, a obračunati iznos verovatnog gubitka po osnovu vanbilansnih stavki evidentira na teret rashoda, a u korist rezervisanja za gubitke po vanbilansnim stavkama.
9. Pri obračunu iznosa obezvređenja bilansne aktive i verovatnog gubitka po osnovu vanbilansnih stavki, banka može uzeti u obzir novčane tokove po osnovu sredstava obezbeđenja potraživanja.
Banka metodologijom utvrđuje vrste sredstva obezbeđenja koje uzima u obzir u smislu stava 1. ove tačke, način utvrđivanja njihove vrednosti, kao i očekivani period u kome će se unovčiti.
10. Pod objektivnim dokazom o obezvređenju bilansne aktive podrazumevaju se podaci o jednom ili više nastalih događaja koji negativno utiču na sposobnost dužnika da uredno izmiruje svoje obaveze prema banci.
Procena na pojedinačnoj osnovi
11. Banka je dužna da obezvređenje bilansne aktive i verovatan gubitak po osnovu vanbilansnih stavki za pojedinačno značajna potraživanja procenjuje na pojedinačnoj osnovi.
Procena obezvređenja bilansne aktive na pojedinačnoj osnovi obuhvata utvrđivanje postojanja objektivnog dokaza ovog obezvređenja, procenu sadašnje vrednosti budućih novčanih tokova i obračun iznosa tog obezvređenja za svako pojedinačno potraživanje od dužnika koje je uključeno u ovu procenu.
Objektivan dokaz o obezvređenju bilansne aktive na pojedinačnoj osnovi postoji:
- ako finansijsko stanje dužnika ukazuje na znatne probleme u njegovom poslovanju;
- ako postoje podaci o neizmirenju obaveza, o učestalom kašnjenju u otplati kamata i/ili glavnice ili o neispunjavanju drugih ugovornih odredaba;
- ako banka, usled finansijskih teškoća dužnika, bitno promeni uslove otplate potraživanja u odnosu na one koji su prvobitno ugovoreni;
- ako postane izvesno da će biti pokrenut stečajni postupak nad dužnikom ili druga vrsta njegove finansijske reorganizacije.
12. Iznos obezvređenja bilansne aktive utvrđuje se kao razlika između knjigovodstvene vrednosti potraživanja i sadašnje vrednosti očekivanih budućih novčanih tokova po tom potraživanju.
Izuzetno od stava 1. ove tačke, ako je za određeno potraživanje rok u kome se očekuju budući novčani tokovi kraći od godinu dana - iznos obezvređenja bilansne aktive banka može da utvrdi kao razliku između knjigovodstvene vrednosti potraživanja i očekivanih budućih novčanih tokova po tom potraživanju.
13. Procena verovatnog gubitka po osnovu vanbilansnih stavki na pojedinačnoj osnovi obuhvata procenu nadoknadivosti budućih novčanih odliva za svaku preuzetu vanbilansnu obavezu i obračun iznosa verovatnog gubitka za svaku pojedinačnu vanbilansnu stavku koja je uključena u ovu procenu.
Nenadoknadivim budućim novčanim odlivima smatra se nominalni iznos očekivanih novčanih odliva po osnovu vanbilansnih obaveza umanjen za iznos za koji se osnovano procenjuje da će ga nadoknaditi druga ugovorna strana ili će biti nadoknađen po osnovu naplate iz sredstava obezbeđenja potraživanja.
Iznos verovatnog gubitka po osnovu vanbilansnih stavki jednak je sadašnjoj vrednosti očekivanih nenadoknadivih budućih novčanih odliva po tim stavkama.
Izuzetno od stava 3. ove tačke, ako proceni da će novčani odlivi iz stava 2. te tačke nastati u roku kraćem od godinu dana u odnosu na datum obračuna iznosa verovatnog gubitka po osnovu vanbilansnih stavki - banka taj iznos može utvrditi u iznosu jednakom tim odlivima.
14. Procenu obezvređenja bilansne aktive i verovatnog gubitka po osnovu vanbilansnih stavki na grupnoj osnovi banka je dužna da vrši za sva potraživanja kod kojih se ovo obezvređenje ili ovi gubici ne mogu direktno povezati s tim potraživanjima, ali za koje se na osnovu iskustva može proceniti da postoje u kreditnom portfoliju.
Procenu iz stava 1. ove tačke banka vrši:
- za potraživanja za koja pri proceni na pojedinačnoj osnovi utvrdi da ne postoji objektivan dokaz o obezvređenju bilansne aktive ili verovatan gubitak po osnovu vanbilansnih stavki, odnosno ako na pojedinačnoj osnovi nije utvrđen iznos obezvređenja bilansne aktive i verovatnog gubitka po osnovu vanbilansnih stavki;
- za potraživanja koja pripadaju grupi malih potraživanja.
Izuzetno od stava 2, alineja druga, ove tačke, banka procenu obezvređenja bilansne aktive i verovatnog gubitka po osnovu vanbilansnih stavki za potraživanja koja pripadaju grupi malih potraživanja može, u skladu s metodologijom, vršiti na pojedinačnoj osnovi.
15. Pri proceni iz tačke 14. stav 1. ove odluke, banka je dužna da grupiše potraživanja na osnovu sličnih karakteristika kreditnog rizika koje odražavaju sposobnost dužnika da izmiruje svoje obaveze u skladu sa ugovorenim uslovima, i to prema jednom ili više kriterijuma kao što su: vrsta proizvoda, urednost u izmirivanju obaveza, kreditni rejting, geografska lokacija poslovanja, vrsta sredstava obezbeđenja potraživanja, sektor poslovanja i dr.
16. Procena obezvređenja bilansne aktive na grupnoj osnovi predstavlja zajedničku procenu budućih novčanih tokova pojedinačne grupe potraživanja na osnovu podataka o gubicima iz ranijih perioda za potraživanja s karakteristikama kreditnog rizika sličnim onima u toj grupi, a u skladu s metodologijom.
17. Pod objektivnim dokazom o obezvređenju grupe potraživanja podrazumevaju se i podaci koji ukazuju na to da je tokom ugovornog odnosa došlo do negativnih događaja koji mogu uticati na smanjenje budućih novčanih tokova određene grupe potraživanja, pri čemu to smanjenje može da se izmeri, ali se ne može identifikovati na nivou pojedinačnih potraživanja u grupi. Ovi negativni događaji odnose se na:
- promene koje negativno utiču na sposobnost izmirivanja obaveza dužnika određene grupe (npr. povećan broj kašnjenja u otplati, povećan broj dužnika koji su iskoristili limit po kreditnoj kartici a otplaćuju minimalne mesečne iznose i sl.);
- ekonomske uslove koji utiču na neizmirivanje obaveza po osnovu potraživanja u određenoj grupi (npr. povećanje stope nezaposlenosti u geografskoj oblasti u kojoj dužnik posluje, smanjenje vrednosti nepokretnosti uzetih kao sredstvo obezbeđenja, značajne promene kamatnih stopa ili deviznog kursa i sl.).
18. Procena verovatnog gubitka po osnovu vanbilansnih stavki na grupnoj osnovi predstavlja zajedničku procenu nadoknadivosti budućih novčanih odliva po osnovu vanbilansnih obaveza za grupe vanbilansnih stavki sa sličnim karakteristikama, a u skladu s metodologijom.
19. Ako banka ne raspolaže s dovoljno istorijskih podataka ili ti podaci ne odražavaju u potpunosti trenutne uslove u kojima banka posluje - dužna je da procenu obezvređenja bilansne aktive i verovatnih gubitaka po osnovu vanbilansnih stavki izvrši na osnovu svog iskustva.
Banka je dužna da za potrebe procene iz stava 1. ove tačke svojim aktima odredi organe i organizacione jedinice u čijem će delokrugu biti ta procena, kao i uslove pod kojima će se ona vršiti.
Procena iz ove tačke mora biti jasno dokumentovana i obrazložena na odgovarajući način.
20. Banka je dužna da sva potraživanja od dužnika, osim potraživanja iz tačke 3. stav 2. i tačke 4. stav 2. ove odluke, klasifikuje u kategorije A, B, V, G i D - na osnovu kriterijuma blagovremenosti, odnosno docnje u izmirivanju obaveza tog dužnika prema banci, na osnovu procene njegovog finansijskog stanja, odnosno kreditne sposobnosti i na osnovu kvaliteta sredstava obezbeđenja.
21. Potraživanja od dužnika klasifikuju se na sledeći način:
1) u kategoriju A:
- potraživanja od dužnika kod koga se, na osnovu procene finansijskog stanja, odnosno kreditne sposobnosti, ne očekuju problemi u naplati,
- potraživanja obezbeđena prvoklasnim sredstvima obezbeđenja, pod uslovom iz tačke 28. stav 3. ove odluke,
- potraživanja po kojima dužnik svoje obaveze izmiruje blagovremeno ili je u docnji ne dužoj od 30 dana;
2) u kategoriju B:
- potraživanja od dužnika čije finansijsko stanje, odnosno kreditna sposobnost nisu u potpunosti zadovoljavajući usled određenih problema ali ne ukazuju na znatnije pogoršanje u budućnosti,
- potraživanja po kojima je dužnik u docnji od 31 dan do 60 dana;
3) u kategoriju V:
- potraživanja od dužnika čije finansijsko stanje, odnosno kreditna sposobnost nisu zadovoljavajući i ukazuju na pogoršanje u budućnosti,
- potraživanja po kojima je dužnik u docnji od 61 dan do 90 dana;
4) u kategoriju G:
- potraživanja od dužnika čije finansijsko stanje, odnosno kreditna sposobnost ukazuju na znatne probleme mogućnosti naplate tog potraživanja, a pre svega potraživanja od nelikvidnog dužnika, nesolventnog dužnika ili dužnika koji ne sprovodi program finansijske konsolidacije, odnosno dužnika koji je fizičko lice (osim poljoprivrednika i preduzetnika) koje se, nakon izvršenog restrukturiranja potraživanja, dodatno zadužilo,
- potraživanja po kojima je dužnik u docnji od 91 dan do 180 dana;
5) u kategoriju D:
- potraživanja sa sumnjivim ili spornim pravnim osnovom,
- potraživanja od dužnika u likvidaciji ili stečaju,
- potraživanja od dužnika koji ne postupa po usvojenom planu reorganizacije u smislu zakona kojim se uređuje stečaj,
- potraživanja od dužnika (osim druge banke) kome je banka ustupila potraživanje,
- sredstva stečena naplatom potraživanja koja banka nije otuđila ni stavila u funkciju svog poslovanja u roku od godinu dana od dana sticanja,
- potraživanja po kojima je dužnik u docnji dužoj od 180 dana,
- potraživanja koja ne ispunjavaju uslove za klasifikaciju u ostale kategorije iz ove tačke,
- potraživanja od dužnika prema kome je banka imala dospelo potraživanje koje je ustupila u prethodne tri godine.
22. Sva potraživanja od istog dužnika klasifikuju se u jednu kategoriju, koja se određuje na osnovu potraživanja koje je najnepovoljnije klasifikovano, izuzev potraživanja koja su obezbeđena na način utvrđen u tač. 28. i 29. ove odluke.
Izuzetno od stava 1. ove tačke, potraživanja sa sumnjivim i spornim pravnim osnovom ne određuju klasifikaciju ostalih potraživanja.
Blagovremenost u izmirivanju obaveza dužnika
23. Docnja u naplati potraživanja računa se prema prvobitnom datumu dospeća, i to za iznos potraživanja koji je materijalno značajan.
Za potraživanje kojim su dužniku posredno ili neposredno obezbeđena sredstva za izmirivanje prethodno odobrenog potraživanja banke, docnja u naplati računa se prema prvobitnom datumu dospeća izmirenog potraživanja.
Ustupanje potraživanja drugoj banci ne utiče na klasifikaciju tog potraživanja koju banka kojoj je to potraživanje ustupljeno vrši prema kriterijumu blagovremenosti.
Izuzetno od st. 1. i 2. ove tačke, docnja u naplati potraživanja računa se prema naknadno ugovorenom datumu dospeća ako su ispunjeni sledeći uslovi:
- da dužnik u momentu podnošenja zahteva za produženje roka otplate potraživanja nije u docnji dužoj od 90 dana;
- da finansijsko stanje, odnosno kreditna sposobnost dužnika procenjena na osnovu finansijskih pokazatelja propisanih ovom odlukom i kriterijuma banke za procenu finansijskog stanja i kreditne sposobnosti dužnika utvrđenih njenim aktima, na osnovu završnog finansijskog izveštaja i periodičnih finansijskih izveštaja dužnika za poslednjih godinu dana od dana vršenja procene, odnosno za dužnika koji je fizičko lice (osim poljoprivrednika i preduzetnika) na osnovu ažurirane dokumentacije iz tačke 30. te odluke - ukazuje da će taj dužnik biti sposoban da uredno izmiruje svoje obaveze prema naknadno ugovorenim uslovima otplate;
- da je pri produženju roka otplate potraživanja ugovoren mesečni obračun i naplata kamate ili kamate i dela glavnice;
- da dužnik, nakon produženja roka otplate, blagovremeno izmiruje svoje obaveze prema banci, odnosno s docnjom ne dužom od 90 dana.
Izuzetno od st. 1. i 2. ove tačke, docnja u naplati potraživanja računa se prema naknadno ugovorenom datumu dospeća pod uslovom da je dužnik u periodu od najmanje tri meseca, odnosno najmanje tri uzastopna plaćanja prema naknadno ugovorenom planu otplate svoje obaveze izmirivao s docnjom ne dužom od 30 dana, u slučaju:
- restrukturiranih potraživanja, ako je restrukturiranje tih potraživanja izvršeno prvi put;
- restrukturiranih potraživanja koja su restrukturirana drugi put, samo ako je drugo restrukturiranje izvršeno u skladu sa zakonom kojim se uređuje sporazumno finansijsko restrukturiranje privrednih društava;
- da je dužnik u postupku reorganizacije u skladu sa zakonom kojim se uređuje stečaj.
Procena finansijskog stanja i kreditne sposobnosti dužnika
24. Banka je dužna da svojim aktima uredi postupke procene finansijskog stanja i kreditne sposobnosti dužnika, kao i kriterijume i način klasifikacije potraživanja u kategorije iz tačke 21. ove odluke uzimajući u obzir tu procenu, a na osnovu dokumentacije iz tačke 30. te odluke.
Banka je dužna da, pri uređivanju postupaka i kriterijuma iz stava 1. ove tačke, uzme u obzir i blagovremenost dužnika u izmirivanju obaveza prema banci u poslednjih dvanaest meseci, s tim da u kategoriju povoljniju od kategorije V ne mogu biti klasifikovana potraživanja od dužnika koji je u toku poslednjih dvanaest meseci izmirivao obaveze prema banci s docnjom dužom od 90 dana.
25. Procenu finansijskog stanja dužnika - pravnih lica, banka je dužna da vrši naročito na osnovu analize:
- pokazatelja profitabilnosti;
- adekvatnosti ročne strukture određenih elemenata aktive i pasive;
- adekvatnosti novčanih tokova sa aspekta izmirivanja obaveza;
- pokazatelja finansijske strukture, a pre svega stepena zaduženosti;
- izloženosti dužnika kreditno-deviznom riziku;
- privredne grane u kojoj dužnik posluje, položaja dužnika na tržištu, specifičnih karakteristika dužnika i drugih relevantnih pokazatelja.
Izuzetno od stava 1. ove tačke, banka nije dužna da vrši procenu finansijskog stanja banaka kojima, u skladu sa odlukom kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke, odgovara nivo kreditnog kvaliteta 3 ili bolji.
Izuzetno od stava 1. ove tačke - procenu finansijskog stanja dužnika koji je osnovan u prethodne dve godine od dana kad se vrši klasifikacija (novoosnovana privredna društva), kao i dužnika koji je osnovan s posebnom namenom, odnosno za realizaciju unapred utvrđenog projekta (projektno finansiranje), banka vrši na osnovu procene mogućnosti tog dužnika da ostvari adekvatne tokove gotovine koji obezbeđuju blagovremeno izmirivanje obaveza po ugovorenoj dinamici otplate potraživanja, pri čemu ovu procenu vrši u skladu sa svojim aktima iz tačke 24. ove odluke.
Procenu iz stava 3. ove tačke banka vrši najmanje na osnovu:
- analize rentabilnosti ulaganja za koje su odobrena sredstva, odnosno procene budućih tokova gotovine tog ulaganja (poslovni plan, finansijske projekcije, ocena perioda vraćanja ulaganja, analiza osetljivosti projekta na rizike i sl.) u slučaju novoosnovanih privrednih društava;
- analize rentabilnosti projekta za koji su odobrena sredstva, odnosno procene budućih tokova gotovine tog projekta (poslovni plan, finansijske projekcije, ocena perioda vraćanja ulaganja, analiza osetljivosti projekta na rizike i sl.), kao i kontinuiranog praćenja realizacije tog projekta u slučaju projektnog finansiranja.
Potraživanja od novoosnovanih privrednih društava, kao i potraživanja po osnovu projektnog finansiranja, ne mogu biti klasifikovana u kategoriju povoljniju od kategorije V - ako su procenjeni budući novčani tokovi u toku bilo kog perioda izmirivanja obaveza prema banci neadekvatni, kao i ako se tokom otplate potraživanja znatno odstupi od inicijalnog poslovnog plana, odnosno planirane realizacije projekta.
26. Ocenu kreditne sposobnosti dužnika - fizičkih lica (osim poljoprivrednika i preduzetnika) banka je dužna da vrši naročito na osnovu analize:
- stepena kreditne zaduženosti dužnika, koji se utvrđuje kao odnos ukupnih mesečnih kreditnih obaveza i redovnih neto mesečnih prihoda tog dužnika, a koji banka utvrđuje pri odobravanju potraživanja, kao i nakon toga, u skladu s načinom i dinamikom utvrđenim njenim aktom;
- valutne strukture ukupnih mesečnih kreditnih obaveza dužnika, naročito uzimajući u obzir veću izloženost riziku dužnika čije su obaveze ugovorene u stranoj valuti ili u dinarima s deviznom klauzulom.
Pod ukupnim mesečnim kreditnim obavezama iz stava 1. ove tačke podrazumeva se zbir ovih obaveza po kreditima i kreditnim karticama (mesečna obaveza od ukupno odobrenog kredita po kartici), aktiviranih jemstava po kreditima i obaveza iz ugovora o finansijskom lizingu, s tim što banka u ukupne mesečne kreditne obaveze, u skladu sa svojim aktima, može uključiti i druge obaveze lica iz tog stava.
Kvalitet sredstava obezbeđenja
27. Sredstva obezbeđenja potraživanja banke, u smislu ove odluke, a prema njihovom kvalitetu, mogu biti prvoklasna i adekvatna sredstva obezbeđenja.
28. Prvoklasnim sredstvom obezbeđenja smatraju se:
- gotovinski depozit kod banke - pod uslovom da je ugovoreno da služi kao obezbeđenje za određena potraživanja banke, da rok njegovog dospeća odgovara roku dospeća potraživanja i da jedino banka može njime raspolagati;
- dužničke hartije od vrednosti, kao i garancije, drugi oblici jemstva, kontragarancije i drugi slični instrumenti nematerijalne kreditne zaštite čiji su izdavaoci države i centralne banke kojima se u skladu sa odlukom kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke dodeljuje ponder kreditnog rizika 0%;
- dužničke hartije od vrednosti, kao i garancije, drugi oblici jemstva, kontragarancije i drugi slični instrumenti nematerijalne kreditne zaštite čiji su izdavaoci teritorijalne autonomije i jedinice lokalne samouprave kojima se u skladu sa odlukom kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke dodeljuje ponder kreditnog rizika 0%;
- dužničke hartije od vrednosti, kao i garancije, drugi oblici jemstva, kontragarancije i drugi slični instrumenti nematerijalne kreditne zaštite čiji su izdavaoci javna administrativna tela kojima se u skladu sa odlukom kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke dodeljuje ponder kreditnog rizika 0%;
- dužničke hartije od vrednosti, kao i garancije, drugi oblici jemstva, kontragarancije i drugi slični instrumenti nematerijalne kreditne zaštite čiji su izdavaoci međunarodne razvojne banke ili međunarodne organizacije kojima se u skladu sa odlukom kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke dodeljuje ponder kreditnog rizika 0%;
- dužničke hartije od vrednosti, kao i garancije, drugi oblici jemstva, kontragarancije i drugi slični instrumenti nematerijalne kreditne zaštite čiji su izdavaoci banke kojima u skladu sa odlukom kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke odgovara nivo kreditnog kvaliteta 3 ili bolji;
- zaloga na zlatu.
Instrumentima nematerijalne kreditne zaštite, u smislu stava 1. ove tačke, smatraju se instrumenti čijim korišćenjem banka smanjuje kreditni rizik kome je izložena, a to smanjenje nastaje po osnovu obaveze trećeg lica da izvrši plaćanje određenog iznosa banci u slučaju neizmirenja obaveza dužnika banke ili nastanka drugog ugovorenog događaja ili okolnosti čijim nastupanjem banka stiče pravo korišćenja tog instrumenta.
Potraživanja obezbeđena prvoklasnim sredstvima obezbeđenja iz stava 1. ove tačke mogu se, u visini obezbeđenog iznosa, klasifikovati u kategoriju A pod uslovom:
- da su ispunjeni svi uslovi za priznavanje kreditne zaštite propisani odlukom kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke koji se odnose na to sredstvo obezbeđenja;
- da dužnik to potraživanje izmiruje s docnjom ne dužom od 90 dana;
- da dužnik nije u stečaju, odnosno da postupa po usvojenom planu reorganizacije u smislu zakona kojim se uređuje stečaj.
29. Adekvatnim sredstvom obezbeđenja smatraju se:
1) hipoteka na nepokretnosti pod uslovom:
- da je punovažna u skladu s merodavnim pravom i upisana u zemljišne knjige, katastar nepokretnosti ili drugi odgovarajući registar, a ugovornim odredbama i odgovarajućim pravnim postupkom se namirenje iz vrednosti hipotekovane nepokretnosti obezbeđuje u razumnom roku,
- da banka redovno prati vrednost nepokretnosti i njenu tržišnu vrednost utvrđuje najmanje jednom u tri godine, kao i češće ako su osetnije promenjeni uslovi na tržištu ovih nepokretnosti ili je fizičko stanje te nepokretnosti promenjeno,
- da je banka svojim politikama, procedurama ili drugim aktima propisala vrste nepokretnosti koje prihvata kao sredstvo obezbeđenja, kao i uslove i način odobravanja kredita obezbeđenih ovom hipotekom,
- da je banka utvrdila jasne i sveobuhvatne procedure za praćenje i proveru adekvatnosti osiguranja od rizika nastupanja štete na hipotekovanoj nepokretnosti,
- da finansijsko stanje, odnosno kreditna sposobnost dužnika ne zavisi velikim delom od vrednosti hipotekovane nepokretnosti ili novčanih tokova od njene upotrebe, već od dužnikove sposobnosti da dug otplati iz drugih izvora prihoda,
- da vrednost hipotekovane nepokretnosti ne zavisi velikim delom od finansijskog stanja, odnosno kreditne sposobnosti dužnika, ne uzimajući u obzir makroekonomske faktore koji utiču i na vrednost nepokretnosti i na finansijsko stanje, odnosno kreditnu sposobnost dužnika,
- da dužnik potraživanja obezbeđena ovom hipotekom izmiruje s docnjom ne dužom od 720 dana,
- da dužnik nije u stečaju, odnosno da postupa po usvojenom planu reorganizacije u smislu zakona kojim se uređuje stečaj,
- da tržišna vrednost hipotekovane nepokretnosti umanjena za iznos svih potraživanja s višim pravom prvenstva nad tom nepokretnošću nije manja od ukupne visine potraživanja banke;
2) zaloga na robnom zapisu pod uslovom:
- da je uspostavljena u skladu sa zakonom kojim se uređuju javna skladišta za poljoprivredne proizvode,
- da vrednost potraživanja nije veća od tržišne vrednosti uskladištenih poljoprivrednih proizvoda za koje je izdat robni zapis, umanjene za troškove skladištenja, odnosno da nije veća od iznosa naknade po ugovoru o osiguranju na koju banka ima zakonsko založno pravo u slučaju propasti ovih proizvoda,
- da rok dospeća potraživanja nije duži od perioda na koji je izdat robni zapis,
- da dužnik potraživanja obezbeđena ovom zalogom izmiruje s docnjom ne dužom od 180 dana.
3) zaloga na domaćim životinjama obeleženim i registrovanim u skladu sa zakonom kojim se uređuje veterinarstvo, pod uslovom:
- da je uspostavljena i upisana u registar zaloge u skladu sa zakonom kojim se uređuje založno pravo na pokretnim stvarima upisanim u registar i da je banka upisana kao prvi poverilac po osnovu te zaloge, a ugovornim odredbama i odgovarajućim pravnim postupkom se namirenje iz vrednosti predmeta zaloge obezbeđuje u razumnom roku,
- da je za predmet zaloge zaključen ugovor o osiguranju tako da je polisa vinkulirana u korist banke i obuhvata najmanje osiguranje od rizika uginuća zbog bolesti ili nesrećnog slučaja, prinudnog klanja iz nužde, odnosno prinudnog klanja iz ekonomskih razloga,
- da vrednost potraživanja nije veća od tržišne vrednosti predmeta zaloge, odnosno da nije veća od iznosa naknade po ugovoru o osiguranju za slučaj propasti predmeta zaloge,
- da banka redovno prati tržišnu vrednost predmeta zaloge i da tu vrednost utvrđuje u skladu s dinamikom predviđenom aktima banke, a najmanje jednom godišnje,
- da dužnik potraživanja obezbeđena ovom zalogom izmiruje s docnjom ne dužom od 90 dana.
U slučaju stambene nepokretnosti, pored uslova iz stava 1. odredba pod 1) ove tačke, potrebno je bude ispunjen i uslov da vlasnik te nepokretnosti u njoj stanuje ili da je nepokretnost dao u zakup na osnovu odgovarajućeg ugovora (ili namerava da u njoj stanuje ili je dâ u zakup).
Potraživanja banke obezbeđena adekvatnim sredstvima obezbeđenja mogu se klasifikovati u jednu kategoriju povoljniju od one u koju bi bila klasifikovana.
30. Banka je dužna da svojim aktima uredi postupke formiranja i kontinuiranog ažuriranja kreditnog dosijea za svakog dužnika.
Kreditni dosije dužnika treba da sadrži potpune i tačne podatke koji treba da obezbede utvrđivanje finansijskog stanja, odnosno kreditne sposobnosti tog dužnika, procenu mogućnosti naplate potraživanja i kvaliteta sredstava obezbeđenja, a naročito treba da sadrži:
- dokumentaciju o statusu dužnika (za pravno lice - izvod iz registra privrednih subjekata, za fizičko lice - fotokopiju lične karte ili obrazac s podacima sa elektronske lične karte, odnosno fotokopiju pasoša, za preduzetnika - izvod iz registra privrednih subjekata ili rešenje o osnivanju radnje, za poljoprivrednika - izvod iz registra poljoprivrednih gazdinstava);
- ocenu finansijskog stanja i kreditne sposobnosti dužnika, uključujući i analizu njegove izloženosti deviznom riziku;
- finansijske izveštaje dužnika za poslednja dva obračunska perioda pre nastanka potraživanja, kao i za sve obračunske periode do potpunog izmirivanja potraživanja, uključujući i izveštaj revizora za one dužnike za koje je to propisano zakonom, osim za dužnike koji počinju da se bave delatnošću;
- dokumentaciju o izmirivanju obaveza dužnika prema banci u toku poslednjih dvanaest meseci, osim za nove dužnike banke;
- izveštaj iz baze podataka o ukupnim kreditnim obavezama, odnosno o zaduženosti dužnika i njegovoj urednosti u izvršavanju obaveza;
- odluke banke o odobravanju kredita i nastanku drugih potraživanja, kao i o eventualnim izmenama uslova pod kojima su krediti odobreni, odnosno potraživanja nastala;
- ugovornu dokumentaciju koja se odnosi na dužnika;
- podatke o klasifikaciji potraživanja dužnika - u trenutku nastanka potraživanja i posle toga;
- prepisku i drugu dokumentaciju o kontaktima banke i dužnika u vezi s potraživanjem;
- dokumentaciju u vezi sa sredstvima obezbeđenja potraživanja kojom se dokazuje ispunjenost uslova iz tač. 28. i 29. ove odluke;
- dokumentaciju u vezi s naplatom potraživanja dužnika i merama koje je banka preduzela radi naplate.
U slučaju ustupanja potraživanja drugoj banci, banka koja ustupa svoje potraživanje prema dužniku dužna je da dokumentaciju iz stava 2, alineja četvrta, ove tačke dostavi banci kojoj to potraživanje ustupa.
Dužnik prema kome je banka imala potraživanje koje je ustupila drugoj banci ne smatra se novim dužnikom banke kojoj je to potraživanje ustupljeno u smislu stava 2, alineja četvrta, ove tačke.
Dosije dužnika koji je jedinica lokalne samouprave ili organizacija obaveznog socijalnog osiguranja sadrži podatke iz stava 2. ove tačke, zatim odluke o zaduživanju u smislu zakona kojim se uređuje javni dug, kao i analizu banke o ekonomičnosti ulaganja za koje su odobrena sredstva (poslovni plan, finansijske projekcije, ocena perioda vraćanja ulaganja i analiza osetljivosti projekta na rizike).
Finansijski izveštaji dužnika iz stava 3. ove tačke sastavni su deo pravilnika kojim se uređuje način pripreme, sastavljanja i podnošenja završnih računa korisnika budžetskih sredstava i budžetskih fondova Republike Srbije i lokalnih vlasti.
Dosije dužnika koji je preduzetnik i poljoprivrednik sadrži podatke iz stava 2. ove tačke, izuzev podataka iz alineje treće tog stava, rešenje o poreskom zaduženju i plaćenim porezima u poslednjih dvanaest meseci, kao i podatke o ostvarenom prometu u poslednjih dvanaest meseci, a dosije preduzetnika koji poslovne knjige vodi prema sistemu prostog, odnosno dvojnog knjigovodstva sadrži i bilans uspeha, odnosno bilans stanja, bilans uspeha i statistički aneks za poslednjih dvanaest meseci.
Dosije dužnika koji je fizičko lice (osim poljoprivrednika i preduzetnika) sadrži podatke iz stava 2. ove tačke, izuzev podataka iz alineje treće tog stava, kao i dokaze o zaposlenju i zaradi ili penziji dužnika u poslednja tri meseca koje je izdao i overio poslodavac, sa izjavom dužnika da se mogu koristiti za proveru plaćenih poreza i doprinosa, a ako je dužnik poreski obveznik u smislu zakona kojim se uređuje porez na dohodak građana - sadrži i podatke o ostvarenom godišnjem prihodu koji je zaposleni ostvario i propisanim porezima i doprinosima koji se plaćaju iz tog prihoda.
Dinamiku ažuriranja kreditnog dosijea dužnika iz stava 6. ove tačke, u periodu nakon odobravanja potraživanja, odnosno tokom otplate kredita, banka utvrđuje svojim aktima, na način kojim se obezbeđuje adekvatno upravljanje kreditnim rizikom, a najmanje jednom u tri godine, kao i češće ako je došlo do osetnije promene u okolnostima koje utiču na kreditnu sposobnost dužnika (npr. osetniji rast deviznog kursa, kašnjenje u otplati i sl.).
31. Potraživanja od dužnika za koga banka ne raspolaže potpunim i ažurnim podacima iz tačke 30. ove odluke klasifikuju se u kategoriju D, osim ako delimično nedostaju ili su neažurni samo podaci koji su manje značajni za utvrđivanje finansijskog stanja, odnosno kreditne sposobnosti dužnika i procenu mogućnosti naplate potraživanja, u kom se slučaju potraživanja od tog dužnika klasifikuju u jednu kategoriju nepovoljniju od one u koju bi bila klasifikovana.
Obračun rezerve za procenjene gubitke
32. Banka je dužna da redovno obračunava rezervu za procenjene gubitke koji mogu nastati po osnovu bilansne aktive i vanbilansnih stavki i da je iskazuje u ukupnom iznosu, na način utvrđen u tač. 33. i 34. ove odluke, u skladu s promenama kvaliteta i iznosa svojih potraživanja, a najmanje tromesečno.
33. Osnovicu za obračun rezerve za procenjene gubitke predstavlja bruto knjigovodstvena vrednost potraživanja umanjena za:
- neiskorišćeni iznos okvirnih kredita i ostalih plasmana koje banka može bezuslovno i bez prethodne najave otkazati ili za koje je ugovoreno pravo banke da jednostrano raskine ugovor usled pogoršanja finansijskog stanja, odnosno kreditne sposobnosti dužnika, pri čemu se ovaj kredit za fizička lica smatra bezuslovno opozivim ako je to predviđeno propisima kojima se uređuje zaštita klijenata banke - fizičkih lica ili ugovorni uslovi dopuštaju banci da ga u potpunosti opozove;
- 80% neiskorišćenog iznosa okvirnih kredita i ostalih plasmana sa efektivnim rokom dospeća do godinu dana;
- 50% neiskorišćenog iznosa okvirnih kredita i ostalih plasmana sa efektivnim rokom dospeća dužim od godinu dana;
- 50% vrednosti licitacionih i tenderskih garancija, garancija za dobro izvršenje posla, carinskih garancija i garancija za izmirenje poreskih obaveza, kao i činidbenih garancija.
34. Rezerva za procenjene gubitke obračunava se na osnovicu za obračun ove rezerve utvrđenu na način iz tačke 33. ove odluke, i to kao zbir:
- 0% potraživanja klasifikovanih u kategoriju A,
- 2% potraživanja klasifikovanih u kategoriju B,
- 15% potraživanja klasifikovanih u kategoriju V,
- 30% potraživanja klasifikovanih u kategoriju G i
- 100% potraživanja klasifikovanih u kategoriju D.
Banka je dužna da utvrdi iznos potrebne rezerve za procenjene gubitke, koji predstavlja zbir pozitivnih razlika između rezerve za procenjene gubitke obračunate u skladu sa ovom odlukom i utvrđenog iznosa ispravke vrednosti bilansne aktive i rezervisanja za gubitke po vanbilansnim stavkama na nivou dužnika.
Potrebna rezerva za procenjene gubitke po bilansnoj aktivi i vanbilansnim stavkama predstavlja odbitnu stavku od kapitala banke u skladu sa odlukom kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke.
Ako je iznos ispravke vrednosti bilansne aktive i rezervisanja za gubitke po vanbilansnim stavkama veći od iznosa rezerve za procenjene gubitke obračunatog na nivou dužnika, banka nije obavezna da obračuna potrebnu rezervu za procenjene gubitke po bilansnoj aktivi i vanbilansim stavkama.
35. Banka je dužna da Narodnoj banci Srbije tromesečno dostavlja izveštaje o iznosu i klasifikaciji svoje bilansne aktive i vanbilansnih stavki, kao i o iznosu svoje rezerve za procenjene gubitke - i to na obrascima koje propisuje Narodna banka Srbije.
36. Za nepokretnosti koje nisu stambene, kao i za nepokretnosti koje nisu predmet projektnog finansiranja - uslovi iz tačke 29. stav 1. odredba pod 1), alineje peta i šesta, ove odluke potrebni da se hipoteka na tim nepokretnostima smatra adekvatnim sredstvom obezbeđenja - primenjuju se od 31. decembra 2012. godine.
37. Banka je dužna da akte iz tač. 5. i 24. ove odluke uskladi sa odredbama te odluke najkasnije u roku od dva meseca od dana njenog stupanja na snagu i da ih primeni pri klasifikaciji bilansne aktive i vanbilansnih stavki prema stanju na dan 31. decembra 2011. godine.
Akte iz stava 1. ove tačke, kao i njihove izmene i dopune, banka je dužna da dostavi Narodnoj banci Srbije u roku od 15 dana od dana njihovog donošenja.
38. Danom stupanja na snagu ove odluke prestaje da važi Odluka o klasifikaciji bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke ("Službeni glasnik RS", br. 129/2007, 63/2008, 104/2009, 30/2010, 25/2011 i 45/2011).
39. Ova odluka objavljuje se u "Službenom glasniku Republike Srbije" i stupa na snagu 31. decembra 2011. godine.
Samostalna odredba Odluke o dopuni
Odluke o klasifikaciji bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke
("Sl. glasnik RS", br. 57/2012)
2. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".
Samostalne odredbe Odluke o izmenama i dopuni
Odluke o klasifikaciji bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke
("Sl. glasnik RS", br. 123/2012)
6. Banka je dužna da potraživanja od dužnika klasifikuje u skladu sa odredbom tačke 1. stav 2. ove odluke samo ako dužniku ustupi potraživanje posle 31. decembra 2012. godine.
Banka je dužna da potraživanja od dužnika klasifikuje u skladu sa odredbom tačke 1. stav 3. ove odluke samo ako potraživanje koje ima prema tom dužniku ustupi posle 31. decembra 2012. godine.
7. Ova odluka objavljuje se u "Službenom glasniku Republike Srbije" i stupa na snagu 31. decembra 2012. godine.
Samostalna odredba Odluke o izmenama i dopunama
Odluke o klasifikaciji bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke
("Sl. glasnik RS", br. 43/2013)
4. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".