ISTRAŽIVAČKO RAZVOJNI PROGRAMOCENE KVALITETA VAZDUHA - PUTEM SENZORA, SA PROCENOM ZDRAVSTVENOG RIZIKA PRI KRATKOTRAJNIM EKSPOZICIJAMA, OBJAVLJIVANJEM REZULTATA U REALNOM VREMENU I PREDLOGOM MERA ZA SMANJENJE ZAGAĐENJA("Sl. list grada Niša", br. 81/2013) |
1.A. FAZA
Praćenje i ocena kvaliteta vazduha vrši se u cilju zaštite zdravlja ljudi, vegetacije i prirodnih ekosistema.
Višegodišnje praćenje kvaliteta vazduha - putem senzora, sa obaveštenjem u realnom vremenu, potrebno je da bi se u slučaju prekoračenja koncentracija opasnih po zdravlje ljudi preduzele sve neophodne mere zaštite zdravlja stanovništva i mere zaštite životne sredine. Realizacijom ovog programa dobiće se realna slika kvaliteta vazduha na teritoriji grada Niša sa tačno definisanim područjima grada u kojima je ugrožen kvalitet vazduha. Na osnovu dobijenih rezultata predložiće se mere koje je neophodno preduzeti u cilju poboljšanja kvaliteta vazduha.
Programom će biti obuhvaćeno utvrđivanje međusobno razvojne, prostorne i vremenske povezanosti zagađenja vazduha i zdravstvenog rizika eksponirane populacije na urbanoj teritoriji Grada Niša. U toku realizacije programa najpre će se formirati metodološki pristup donošenja relevantne kvalitativne i kvantitativne ocene kvaliteta vazduha i utvrđivanje zona zdravstvenog rizika urbanog područja Grada.
Kvalitativno - kvantitativna ocena kvaliteta vazduha donosiće se izračunavanjem indeksa kvaliteta vazduha primenom smernica US EPA, EPA 451/K-94-001. U cilju pružanja informacija stanovništvu o nivou zagađenosti vazduha i njegovog uticaja na zdravlje vršiće se kontinuirano praćenje jednočasovnih koncentracija SO2, CO, NOx, O3, PM2,5 i PM10 u skladu sa pozitivnom zakonskom regulativom, sa najmanje 30 odgovarajućih kalibrisanih senzora. Takođe formiraće se referentna baza podataka koja omogućuje analizu epidemiološkog stanja na ispitivanom području. Praćenje koncentracija pomenutih zagađujućih supstanci ima za cilj utvrđivanje relacije između nivoa jednočasovnih koncentracija zagađujućih supstanci i njihovog uticaja na opšte zdravlje stanovništva kao i javnu dostupnost informacija.
Podaci o kvalitetu vazduha koji su dostupni u realnom vremenu daju mogućnost reakcije u slučaju pojave povećanih koncentracija zagađujućih materija u vazduh koje bi mogle negativno da utiču na zdravlje stanovništva i životnu sredinu sa obaveštenjem o merama zaštite koje je neophodno preduzeti.
U slučaju prekoračenja koncentracija opasnih po zdravlje ljudi javnost bi se obaveštavala o lokaciji ili području prekoračenja, vrsti zagađujuće materije koja je prekoračena, vremenu početka i trajanju prekoračenja, najvišoj jednočasovnoj koncentraciji, odnosno najvišoj osmočasovnoj srednjoj koncentraciji u slučaju prizemnog ozona, podacima za posebno osetljive grupe stanovništva, mogućim efektima po zdravlje i preporučenom ponašanju (podaci o posebno osetljivim grupama, opis mogućih simptoma, preduzimanje preporučenih mera).
U slučaju procenjenog nastavka prekoračenja koncentracija nadležni organ bi preduzimao praktične mere i po potrebi, donosio kratkoročni akcioni plan koji sadrži mere smanjenja rizika ili trajanja takvog prekoračenja radi zaštite zdravlja ljudi i/ili životne sredine.
Kratkoročnim akcionim planom mogu se predvideti mere u vezi sa emisijom iz motornih vozila, radom industrijskih postrojenja, upotrebom proizvoda koji sadrže zagađujuće materije i grejanjem domaćinstava.
Jedinica lokalne samouprave donosi odluku o merenjima posebne namene kada postoji osnovana sumnja da je došlo do zagađenja vazduha koje može narušiti zdravlje ljudi i/ili životnu sredinu.
Uprava za privredu, održivi razvoj i zaštitu životne sredine Grada Niša - Odsek za zaštitu životne sredine, dužna je da redovno obaveštava javnost o kvalitetu vazduha putem elektronskih i štampanih medija, odnosno putem interneta, u skladu sa zakonom. Realizacijom ovog programa biće omogućeno da se informacije o kvalitetu vazduha redovno plasiraju javnosti putem medija (Niška televizija), na video zidovima koji bi bili postavljeni na nekoliko lokaliteta u gradu, kao i putem interneta.
Istraživačke radove, postavljanje senzora, sva merenja, nabavku softvera, obradu i analizu podataka, proveru validnosti rezultata dobijenih merenjem, interpretaciju rezultata, obaveštavanje javnosti i predlog mera za smanjenje zagađenja vršiće ovlašćena stručna organizacija koja je akreditovana za naučno istraživački rad.
Na osnovu višegodišnjih rezultata merenja nivoa zagađujućih materija, vršiće se analiza u cilju praćenja prostorne i vremenske raspodele zagađujućih materija i utvrđivanje trenda koncentracija određenih polutanata u vazduhu. Tumačenje rezultata ispitivanja vršiće se u skladu sa Zakonom o zaštiti vazduha ("Sl. glasnik RS", br. 36/09 i 10/13) i Uredbom o uslovima za monitoring i zahtevima kvaliteta vazduha ("Sl. glasnik RS", br. 11/10, 75/10 i 63/13).
Cilj programa je da informacije o kvalitetu vazduha za celokupnu teritoriju grada Niša, budu dostupne i objavljene u realnom vremenu. Na osnovu izmerenih koncentracija zagađujućih materija u vazduh, građani će biti upoznati sa zdravstvenim rizikom koji je prouzrokovan povećanom koncentracijom jedne ili više zagađujućih materija i merama zaštite. Na osnovu višegodišnjih konstantnih merenja i praćenja kvaliteta vazduha, a uzimajući u obzir i meteorološke uslove biće izvršeno i mapiranje celokupne teritorije grada Niša sa predstavljanjem ugroženih područja - delova grada gde se pojavljuje povećana koncentracija zagađujućih materija. Primenom odgovarajućih modela vršiće se predviđanje koncentracija u delovima grada gde nije sprovedeno njihovo direktno merenje u cilju kartografisanja kvaliteta vazduha i definisanjem polja zdravstvenog rizika na celokupnoj analiziranoj teritoriji grada Niša.
Primarna svrha projekta je da će na osnovu rezultata merenja i dobijenih informacija o zonama aerozagađenja i zonama zdravstvenog rizika, ovlašćena organizacija koja realizuje ovaj program uraditi Studiju sa predlogom adekvatnih mera prevencije i zaštite od aerozagađenja.
U toku projekta koristiće se osnovne naučne metode kauzalne analize i statističke metode, a kao posebna metoda istraživanja primeniće se model predviđanja distribucije zagađujućih materija na analiziranom području. Metodološki prvo bi se pristupilo kompleksnom i sistematskom istraživanju svih bitnih karakteristika odnosa, koji su predmet primene principa kauzaliteta. Princip kauzaliteta se suštinski zasniva na: uzročnosti, uslovljenosti, odnosu između uzroka i posledice, zakonitosti veze između različitih pojava kod kojih svakoj promeni nužno prethodi neka druga promena.
Statističkom metodom utvrdiće se kvantitativna određenost statističke mase podataka, izvršiće se njihovo tabelarno i/ili grafičko predstavljanje i dati deduktivno statističko objašnjenje pojava i stanja.
Realizacija programa obuhvata sledeće faze:
• 1.A. - Nabavka, kalibracija i postavljanje senzora u cilju merenja koncentracija zagađujućih supstanci: SO2, CO, NOx, O3, PM2,5 i PM10 - (januar - jun 2014)
Realizacija ove aktivnosti obuhvata: Izbor i nabavka odgovarajućih senzora za praćenje ambijentalnih koncentracija zagađujućih supstanci kao i izbor i nabavka odgovarajuće pokretne kalibrisane stanice u cilju pokrivanja jednog mernog mesta u mreži monitoringa i kalibracije odabranih senzora. Kalibracija senzora u odnosu na merenja ovlašćene-akreditovane institucije. Izbor položaja i lokacija senzora na analiziranoj teritoriji.
• 1.B. - Razrada metodologije za kartografisanje kvaliteta vazduha i određivanje zona zdravstvenog rizika - (početak nakon postavljanja i kalibracije senzora, do jula 2015. godine)
Realizacija ovih aktivnosti programa obuhvata: Razrada metodologije za kvalitativno-kvantitativnu ocenu kvaliteta vazduha izračunavanjem indeksa kvaliteta vazduha i formiranje sedam nivoa kvaliteta vazduha u zavisnosti od njihovog različitog uticaja na zdravlje eksponiranog stanovništva. Izrada metode kartografisanja kvaliteta vazduha i utvrđivanje maksimalne apsolutne greške koja se može pojaviti pri određivanju polja kvaliteta vazduha i izrade karte kvaliteta vazduha na području Grada Niša.
• 2.A. - Praćenje kvaliteta vazduha - ocena zdravstvenog rizika i formiranje zona zdravstvenog rizika (početak nakon postavljanja i kalibracije senzora, juli 2014 - do završetka programa pratiće se i ocenjivati kvalitet vazduha uporedo sa realizacijom ostalih faza)
Realizacija aktivnosti u ovoj fazi projekta obuhvata: Praćenje jednočasovnih koncentracija zagađujućih supstanci i njihovo korišćenje za izradu karte polja kvaliteta vazduha, u elektronskoj formi, u cilju informisanja javnosti.
• 2.B. Ocena zdravstvenog rizika i formiranje zona zdravstvenog rizika (2015-2016)
Ocena zdravstvenog rizika i formiranje zona zdravstvenog rizika. Popis ulica na teritoriji grada sa definisanim kvalitetom vazduha i kategorijom zdravstvenog rizika u odnosu na jednočasovne imisione koncentracije praćenih zagađujućih supstanci (u elektronskoj formi sa mogućnošću javnog prezentovanja):
• 3. Izrada WEB prezentacije, postavljanje video zida na javnom mestu (2015 godine)
U ovoj fazi realizacije projekta predviđa se izrada WEB prezentacije i postavljanje video zida na javnom mestu.
• 4. - Izrada Studije koja obuhvata analizu uticaja pojedinih zagađivača i utvrđivanje mera prevencije i zaštite u cilju upravljanja kvalitetom vazduha (posle dobijenih rezultata višegodišnjeg praćenja kvaliteta vazduha - 2016. godina)
Na osnovu rezultat do kojih se dolazi kroz realizaciju programa u trajanju od 3 godine prema datoj dinamici, moguća je izrada studije Procene zdravstvenog rizika uslovljena aerozagađenjem na urbanoj teritoriji Grada Niša, sa predlogom mera prevencije i zaštite.
Realizaciju izrade Studije sa ciljem upravljanja kvalitetom vazduha je moguće sprovesti nakon kontinuirane analize rezultata dobijenih u toku izrade projekta. Studija treba da utvrdi stepen kauzalnosti između aktivnih izvora zagađenja vazduha i nivoa zagađujućih supstanci u ambijentalnom vazduha Grada. Kauzalnost se može utvrditi analizom meteoroloških parametara, lokacijom i aktivnostima izvora zagađenja, analizom lokalnih cirkulacija vazduha u izgrađenom delu grada i praćenjem nivoa kratkotrajnih i dugotrajnih imisionih koncentracija zagađujućih supstanci. Utvrđivanje kauzaliteta ima za cilj upravljanje kvalitetom vazduha.
Metodologija ocene kvaliteta vazduha obuhvatiće utvrđivanje indeksa kvaliteta vazduha na osnovu informacija o kratkotrajnim imisionim koncentracijama zagađujućih supstanci. Ova metodologija ocene kvaliteta vazduha obuhvatiće i procenu zagađenosti vazduha u delovima grada gde nije vršeno imisiono merenje koncentracija zagađujućih supstanci. Originalnost metode će biti i u predviđanju imisionih koncentracija i formiranje polja kvaliteta vazduha na analiziranoj urbanoj sredini i procena rizika od aerozagađenja na teritoriji grada Niša.
Rezultati |
Indikatori (pokazatelji) za rezultate |
1.A. - Formiranje metodologije praćenja kvaliteta vazduha u kontinuitetu i donošenja kvalitativno-kvantitativne ocene kvaliteta vazduha. |
Realizovan merni sistem |
1.B. - Dobijanje informacija o jednočasovnim, dnevnim i godišnjim nivoima zagađenja vazduha i donošenje ocene kvaliteta vazduha i zdravstvenog rizika. |
Generisanje automatskih izveštaja o registrovanim nivoima zagađenja |
2. Formiranje polja kvaliteta vazduha i zona zdravstvenog rizika za celokupnu analiziranu teritoriju |
Kartografisanje kvaliteta vazduha primenom usvojene metodologije pomoću GIS - sistema |
3. Pružanje informacija o zonama rizika od aerozagađenja pri projektovanju industrijskih, komunalnih i stambenih zona. |
Formiranje relevantne baze podata o kratkotrajnoj i dugotrajnoj ekspoziciji zagađujućim supstancama u ambijentalnom vazduhu, radi donošenja validne ocene kvaliteta vazduha kako u pojedinim delovima grada tako i za čitavu analiziranu teritoriju. |
4.A - Prikaz uslovljenosti izvora aerozagađenja i kvaliteta vazduha kao i kauzalnost sa zdravstvenim rizikom. |
Izrada studije procene zdravstvenog rizika uslovljena aerozagađenjem |
REALIZACIJA 1.A. FAZE PROGRAMA
Prva faza programa obuhvata nabavku odgovarajućih senzora, prateće opreme i preduzimanje određenih aktivnosti u cilju pripreme merenja i dobijanja informacija o zonama aerozagađenja i zonama zdravstvenog rizika, radi zaštite zdravlja stanovništva i zaštite od aerozagađenja za sva ugrožena područja Grada Niša.
Od opreme planira se da budu nabavljeno:
• 30 senzora,
• 1 pokretna kalibrisana merna stanica i
• 5 bežičnih mrežnih čvorova.
Nabavka, kalibracija i postavljanje senzora u cilju merenja koncentracija zagađujućih supstanci: SO2, CO, NOx, O3, PM2,5 i PM10 - planira se da bude realizovana do juna 2014 godine.
Za realizaciju ove faze planirane aktivnosti su:
• formiranje kontrolnog mernog mesta i
• odgovarajući prateći softver.
Za realizaciju ove faze planira se sprovođenje postupka javne nabavke za izbor organizacije, koja je registrovana kao subjekat inovacione delatnosti i upisana u Registar inovacione delatnosti, kod Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije. Izabrana organizacija će realizovati sledeće aktivnosti: konsultacije za izbor i nabavku odgovarajućih senzora za praćenje ambijentalnih koncentracija zagađujućih supstanci kao i za izbor i nabavku odgovarajuće pokretne kalibrisane stanice u cilju pokrivanja jednog mernog mesta u mreži monitoringa i kalibracije odabranih senzora. Izvršiće kalibraciju senzora u odnosu na merenja ovlašćene-akreditovane institucije, kao i izbor položaja i lokacija senzora na analiziranoj teritoriji.
Realizacija prve faze programa obuhvata:
I. Donošenje 1.A. faze Programa, od strane Gradskog veća Grada Niša;
II. Izbor organizacije, koja je registrovana kao subjekat inovacione delatnosti i upisana u Registar inovacione delatnosti, kod Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije, za realizaciju prve faze Programa i potpisivanje ugovora.
III. Definisanje faza i obezbeđivanje sredstva za realizaciju preostalih faza u narednim godinama u skladu sa dinamikom realizacije programa.
Istraživačko razvojni program ocene kvaliteta vazduha - putem senzora, sa procenom zdravstvenog rizika pri kratkotrajnim ekspozicijama, objavljivanjem rezultata u realnom vremenu i predlogom mera za smanjenje zagađenja - 1.A. faza, finansiraće se iz sredstava (deo), predviđenih Odlukom o budžetu grada Niša za 2013. godinu, iz sredstava budžetskog fonda za zaštitu životne sredine ("Službeni list grada Niša", br. 108/12, 15/13, 29/13 i 67/13), razdeo 3; glava 3.8.; funkcija 560; pozicija 233, ekonomska klasifikacija 424 - specijalizovane usluge, u iznosu od 2.500.000,00 dinara (bez PDV-a), od ukupno namenjene aproprijacije od 70.000.000,00 dinara. Za realizaciju ostalih faza Programa izvori finansiranja će biti obezbeđeni u Budžetskom fondu za zaštitu životne sredine za 2014, 2015. i 2016. godinu.
Program objaviti u "Službenom listu Grada Niša".