ODLUKAO UTVRĐIVANJU KOMPLEKSA "SOKOLANA" U STAROJ RADNIČKOJ KOLONIJI U KRAGUJEVCU ZA PROSTORNU KULTURNO-ISTORIJSKU CELINU("Sl. glasnik RS", br. 102/2013) |
1. Kompleks "Sokolana" u Staroj radničkoj koloniji u Kragujevcu utvrđuje se za prostornu kulturno-istorijsku celinu.
2. Kompleks "Sokolana" u Staroj radničkoj koloniji u Kragujevcu (u daljem tekstu: prostorna kulturno-istorijska celina) nalazi se na katastarskim parcelama br. 5340 i 5346 KO Kragujevac 3, u državnoj svojini.
Prostorna kulturno-istorijska celina nastala je prema ideji Živojina Terzibašića, brigadnog đenerala, upravnika Artiljerijsko-tehničkog zavoda (ATZ), o podizanju "Radničke kolonije". Počela je da se ostvaruje 1924. godine radom komisije koja je od četiri pregledane parcele izabrala zemljište pogodno za podizanje radničkih stanova u Stanovljanskom polju i predložila da ga Opština pokloni vojnoj fabrici. Kragujevačka opština ustupila je Artiljerijsko-tehničkom zavodu, bez ikakve nadoknade, zemljište površine 21 ha i prema ugovoru trebalo je da reši pitanje pijaće vode, kaldrmisanje ulica, izgradnju kupatila, parnih perionica, ambulanti, a ATZ osvetljenje naselja strujom iz fabrike. Zbog nedostatka sredstava i kašnjenja ratne odštete opštinske vlasti nisu mogle brzo da ispune dogovor, tako da je general Terzibašić odlučio da podigne nekoliko manjih zidanih zgrada namenjenih graditeljima naselja. Iz Berlina je poslat inženjer da ispita teren, a prema ugovoru sa firmom "Henč" iz okoline Drezdena urađen je situacioni plan za raspored 296 stanova. Izgradnja je započeta 1925. godine. Dopremljeno je 78 baraka različitih veličina, rasporeda i broja stambenih jedinica sa 248 stanova (32 barake sa po dva stana, 25 baraka sa po četiri manja stana i 21 baraka sa po četiri velika stana). U firmi "Henč" izrađeni su svi elementi za montažu baraka na ime naknade za ratnu štetu, a njeni radnici učestvovali su i na njihovom sklapanju, dok su domaća preduzeća radila betonske temelje. Izgradnja Kolonije uglavnom je završena 1928. godine. U njenom urbanističko-arhitektonskom oblikovanju korišćeni su tipski projekti evropskih radničkih kolonija.
Infrastrukturni radovi izvedeni su prema projektu profesora Žitkovića, uz konsultacije sa profesorima Beogradskog univerziteta. ATZ je uložio sredstva u zacevljenje Erdoglijskog potoka do Lepenice u dužini od 300 m za instaliranje kanalizacionog sistema Kolonije. Prosečene su ulice, širine 12 m, kaldrmisani su trotoari, izgrađeni su park i skver. Podignuta je škola za 500 učenika, zabavište za oko 150 dece, društveni dom za priredbe i fiskulturu, ambulanta, apoteka, požarni dom, biblioteka, prodavnica, upravna zgrada, dve fontane.
U vreme velike svetske recesije ATZ je radnicima omogućio siguran posao i stanove. Kolonija se pretvorila u varoš sa blizu 3000 stanovnika raznih nacionalnosti. Za oko 500 porodica bilo je potrebno, pored drvenih baraka, podići i nove zidane zgrade. Sopstvenim sredstvima Zavod je podigao 37 zidanih zgrada sa 148 stanova. Svaka zgrada imala je po četiri stana i dvorište za baštu. Time je naselje dobilo dva stambena dela - jedan sa kvalitetnim drvenim barakama u kojima su stanovali visokokvalifikovani radnici, i drugi sa zidanim zgradama u kojima su stanovali oficiri i podoficiri, poslovođe, inženjeri i rukovodioci. Prema fotografijama iz 1929. godine vidi se da je Kolonija bila ograđena sa svih strana žičanom i drvenom ogradom, a da je ulazna kapija u naselje prvobitno bila napravljena od drveta sa dekorativnim elementima. Kasnije je sazidana od čvrstog materijala sa dve manje stražarske kuće. Iznad kapije stajao je grb sa dvoglavim orlom, a ispod njega natpis "Radnička kolonija Artiljerijsko-tehničkog zavoda".
Stara radnička kolonija bila je jedinstveno planirano i izvedeno radničko naselje u Kraljevini Jugoslaviji u prvoj polovini 20. veka, gde su objedinjene celodnevne aktivnosti društvene zajednice povezane sa prirodom kako bi se postigao kvalitetniji život, po meri čoveka. Do danas u ovom, nekada velikom naselju, posle nedavnog rušenja njegovog velikog dela - drvenih baraka - ostalo je samo nekoliko građevina izvornih oblika, i to: zidane zgrade sa stanovima izvan prostorne kulturno-istorijske celine i centar društvenog života Stare radničke kolonije - Kompleks "Sokolana".
U okviru prostorne kulturno-istorijske celine, u autentičnoj urbanoj matrici centra društvenog života Stare radničke kolonije - Kompleksu "Sokolana" nalaze se pojedinačna graditeljska ostvarenja sa posebnim spomeničkim vrednostima: Zgrada "Sokolana", Dom upravnika Kolonije, Dom školskog nastojnika, Vatrogasni dom, Stambena baraka, Paviljon za promenadnu muziku i Kiosk. Spomenik Kralju Aleksandru I Karađorđeviću postavljen je u savremeno doba na mestu gde se nekada nalazila bista jugoslovenskog kralja (iz 1938. godine).
Zgrada "Sokolana" ima podrum pod malim, zapadnim delom zgrade, prizemlje i sprat. Osnova je podužna, pravougaona. Nad betonskim temeljem sklopljena je drvena građevina. Glavna, južna fasada, okrenuta ka centralnom prostoru kompleksa, ima otvoreni trem u prizemlju nad kojim je dugačka terasa, a naglašen je isturen središnji deo nadvišen šiljatom četvorostranom piramidalnom krovnom konstrukcijom. Pokrivena je četvoroslivnim krovom. Podrum, prizemlje i sprat povezuje unutrašnje jednokrako, a trem i terasu dva spoljna dvokraka stepeništa sagrađena na njihovim krajevima (na zapadnom i istočnom kraju). U prizemlju je prostrana sportska sala i pomoćne i poslovne prostorije na zapadnom delu, dok je na spratu višenamenska sala sa binom i pomoćnim prostorijama u istočnom, a poslovnim u zapadnom delu.
Dom upravnika Kolonije je simetrično rešena građevina, pravougaone osnove. Nad betonskim temeljem sklopljena je drvena građevina. U prizemlju su bile smeštene poslovne prostorije, a na spratu dva stana. Glavna, južna strana ima isturene, simetrično postavljene na jugozapadnom i jugoistočnom kraju, u osnovi poligonalno rešene ulazne kule, nadvišene šestostranim piramidalnim krovićima. Krov je četvoroslivan.
Dom školskog nastojnika ima podrum, prizemlje i potkrovlje, asimetrične je osnove. Nad betonskim temeljem sklopljena je drvena građevina za stanovanje, izvedena prema tipskom projektu. Glavna, južna fasada u zapadnom delu ima plitak poligonalan ispust, isturen središnji deo sa ulazom, nad kojim je terasa u potkrovlju. Krov je dvovodni, usložen sa tri nivoa nagiba.
Vatrogasni dom (većih dimenzija) i Stambena baraka (manjih dimenzija) tipske su prizemne drvene građevine, pravougaonih osnova, podignute na betonskom temelju.
Paviljon za promenadnu muziku nalazi se u osovini pristupne staze ispred Zgrade "Sokolana". Osmougaone je osnove, poda izdignutog od tla, na betonskom postolju kome se pristupa sa šest stepenika. Šest kružnih stubova sa dekorativnim lucima nose arhitravne grede, nad kojima se diže blago nagnut osmostrani krov, ispod koga je zasvedena kupola. Između stubova je ograda od kovanog gvožđa sa drvenim rukohvatom. U Paviljonu je sedeo orkestar za promenadnu muziku i zabavljao građane nedeljom i za praznike.
Kiosk je mala, prizemna građevina, pravougaone osnove sa poluobličastim krovom, zidana za prodaju sitnih potrepština (novine, cigarete...). Glavna fasada, sa velikim izlogom sa drvenim ramom izdeljenim na brojne zastakljene kasete, na zidovima ima geometrijski oblikovanu plitku reljefnu dekoraciju izvedenu u malteru.
Ova prostorna kulturno-istorijska celina nastala u prvoj polovini 20. veka jedinstvenim karakterističnim prostornim oblikovanjem i kreiranjem građevina, doprinosi tumačenju uticaja istorijskih, socijalnih i kulturnih prilika na graditeljstvo i pokazuje njihovu uzajamnu vezu, osvetljava doprinos građanske inicijative za uređenje grada Kragujevca, pokazuje pojavu novih oblika i pravila društvenog života koja u tradicionalno srpsko društvo unosi proces evropeizacije i modernizacije, izazvan ubrzanom industrijalizacijom i urbanizacijom.
Spomeničke vrednosti Kompleksa "Sokolana" zasnovane su na: dostignutom nivou graditeljstva, sačuvanim izvornim oblicima, kao i primenjenim prirodnim, tradicionalnim materijalima i starim tehnikama građenja, funkcionalnim potrebama i prostornom sklopu kao izrazu vremena u kome su vladali drugi društveni, ekonomski uslovi, zakonska regulativa, estetski principi i ideje graditelja, na istorijskom kontinuitetu, celini istorijskog prostora i ukupnog kulturno-istorijskog konteksta.
3. Zaštićena okolina prostorno kulturno-istorijske celine obuhvata katastarske parcele br.: 5340, 5346, 5353, kao i deo Ulice Dimitrija Tucovića na katastarskoj parceli broj 5350.
Granica zaštićene okoline prostorne kulturno-istorijske celine ide osom Ulice Prvoslava Stojanovića na katastarskoj parceli broj 5354 do preseka sa osom Ulice Đenerala Terzibašića na katastarskoj parceli broj 5356/3 do preseka sa osom Ulice Zorana Vasića na katastarskim parcelama br.: 5352/1 i 5347, i nastavlja se osom Ulice Obilićeva na katastarskoj parceli broj 5325 do susreta sa granicom parcela 5339 i 5340 do susreta sa osom Ulice Prvoslava Stojanovića na katastarskoj parceli broj 5354.
4. Utvrđuju se sledeće mere zaštite spomenika kulture:
A) Mere zaštite urbane strukture:
1) očuvanje zatečene urbane matrice na području prostorno kulturno-istorijske celine;
2) očuvanje postojeće regulaciono-građevinske linije na području prostorno kulturno-istorijske celine;
3) zabrana gradnje i postavljanja trajnih ili privremenih objekata koji nisu u funkciji Kompleksa "Sokolana" ili koji svojom namenom, volumenom gabarita po visini i obliku mogu ugroziti ili degradirati građevine od posebne vrednosti u okviru prostorne kulturno-istorijske celine;
4) korišćenje prostora prostorno kulturno-istorijske celine isključivo za namene prosvetno-obrazovnog, kulturnog, sportskog i administrativnog karaktera;
5) zabrana delatnosti koje mogu štetno uticati na zaštitu životne sredine u okviru područja prostorne kulturno-istorijske celine;
6) urbanističko, komunalno i hortikulturno opremanje, negovanje dekorativne flore i redovno održavanje prostora prostorne kulturno-istorijske celine u funkciji prostorne kulturno-istorijske celine;
7) zabrana odlaganja i deponovanje otpadnih i opasnih materija u okviru područja prostorne kulturno-istorijske celine;
8) zabrana parkiranja u okviru područja prostorne kulturno-istorijske celine;
9) zabrana izvođenja radova kojima se vrši promena oblika ili namena terena u okviru područja prostorne kulturno-istorijske celine.
B) Mere zaštite za pojedinačne građevine:
1) očuvanje izvornog izgleda spoljašnje arhitekture i enterijera, horizontalnog i vertikalnog gabarita, oblika i nagiba krova, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, originalnih materijala, stilskih i funkcionalnih karakteristika;
2) zabrana prepravki, dogradnje i nadgradnje;
3) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku stabilnost spomenika kulture;
4) ažurno praćenje stanja i održavanja konstruktivno-statičkog sistema, krovnog pokrivača, svih fasada, enterijera i ispravnosti instalacija u spomeniku kulture;
5) postavljanje gromobranskih uređaja i uređaja za zaštitu od požara;
6) vođenje elektro i TT vodova podzemnim putem;
7) zabrana postavljanja priključnih kutija, ormara i rashladnih uređaja na fasadama;
8) korišćenje objekta isključivo za namene prosvetno-obrazovnog, kulturnog, sportskog i administrativnog karaktera;
9) postavljanje informativne table sa podacima o prostorno kulturno-istorijskoj celini.
5. Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline prostorne kulturno-istorijske celine:
1) očuvanje zatečene urbane matrice na području zaštićene okoline prostorno kulturno-istorijske celine;
2) očuvanje postojeće horizontalne i vertikalne regulacije u području zaštićene okoline u skladu sa regulacijom objekata u okviru prostorne kulturno-istorijske celine;
3) zabrana postavljanja i izgradnje privremenih ili trajnih objekata u okviru područja zaštićene okoline prostorno kulturno-istorijske celine;
4) zabrana gradnje i postavljanja pokretnih tezgi, kioska i drugih privremenih objekata, koji svojom namenom volumenom gabarita po visini i obliku mogu ugroziti ili degradirati građevine u okviru područja prostorne kulturno-istorijske celine;
5) korišćenje prostora zaštićene okoline prostorno kulturno-istorijske celine isključivo za namene prosvetno-obrazovnog, kulturnog, sportskog i administrativnog karaktera;
6) zabrana delatnosti koje mogu štetno uticati na zaštitu životne sredine u okviru područja zaštićene okoline prostorne kulturno-istorijske celine;
7) urbanističko, komunalno i hortikulturno opremanje, negovanje dekorativne flore i redovno održavanje prostora zaštićene okoline u funkciji prostorne kulturno-istorijske celine;
8) zabrana odlaganja i deponovanje otpadnih i opasnih materija u okviru zaštićene okoline područja prostorne kulturno-istorijske celine;
9) zabrana parkiranja u okviru zaštićene okoline područja prostorne kulturno-istorijske celine;
10) zabrana izvođenja radova kojima se vrši promena oblika ili namena terena u okviru zaštićene okoline područja prostorne kulturno-istorijske celine.
6. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".