ODLUKA

O UTVRĐIVANJU KOMPLEKSA VOJNO-TEHNIČKOG ZAVODA U KRAGUJEVCU ZA PROSTORNU KULTURNO-ISTORIJSKU CELINU

("Sl. glasnik RS", br. 36/2014)

1. Kompleks Vojno-tehničkog zavoda u Kragujevcu utvrđuje se za prostornu kulturno-istorijsku celinu.

2. Kompleks Vojno-tehničkog zavoda u Kragujevcu (u daljem tekstu: prostorna kulturno-istorijska celina) nalazi se na teritoriji grada Kragujevca. Prostorna kulturno-istorijska celina Vojno-tehničkog zavoda u Kragujevcu sastavljena je iz dve zone: Zona 1 - Vojno-tehnički zavod i Zona 2 - Pirotehnika.

Prostorna kulturno-istorijska celina Vojno-tehnički zavod obuhvata prostor i objekte na katastarskoj parceli broj 7405/8, KO Kragujevac 1, u privatnoj svojini, katastarskim parcelama broj: 5235 (deo parcele), 7405/1, 7405/2, 7405/5, 7405/6, 7405/7, 7405/9, 7405/10, 7405/11, 7405/13, 7405/15, 7405/16, 7405/22, 7405/27, 7405/29, 7405/34, 7405/35, 7405/36 (deo parcele), 7405/39, 7405/42, 7405/44, 7405/45, 7405/46, 7405/47, 7405/48, 7405/49, 7405/55, 7405/56, 7405/57, 7405/58, 7405/59, 7405/60, 7405/61, 7405/62, 7405/63, 7405/64, 7405/65, 7405/66, 7405/67, 7405/68, 7405/69, 7405/70, 7405/71, 7405/72, 7405/73, 7405/74, 7406, 7407, 7408, 7409, 7410, 7422/1, 7422/2, 9702, 9703, 14524/1 (deo parcele), 14539/1 (deo parcele), 14554/22 (deo parcele) i 15256/5, KO Kragujevac 1, sve u državnoj svojini i katastarskoj parceli broj 15272/1 (deo parcele) KO Kragujevac 3, u državnoj svojini.

Prostorna kulturno-istorijska celina Vojno-tehničkog zavoda u Kragujevcu nastala je podizanjem Topolivnice u Kragujevcu odlukom Vlade Kneževine Srbije 1850. godine. Izgradnja je započeta 1851. godine, a završena 1853. godine, kada su izliveni prvi topovi. Zalaganjem kneza Aleksandra, uz saglasnost Cara Napoleona III, za prvog upravnika imenovan je Šarl Lubri, nadzornik privatne livnice u Dueu. Značajnim delovanjem Lubria, osnovana je 1854. godine Prva zanatlijska škola radi planske i sistematske pripreme kadrova neophodnih novoj vojnoj fabrici, kao i Radnička bolesnička kasa - preteča ustanova penzijskog osiguranja u Srbiji. U zamahu industrijalizacije ručni rad biva zamenjen mašinskim. Nabavkom mašina "Sigl" iz Beča 1863. godine, započeta je proizvodnja najmodernijih topova francuskog sistema "la Hitte" sa izolučenim cevima, a samo pet godina nakon Francuske. Usled potreba za adekvatnom pogonskom sirovinom u procesima industrijalizacije, Topolivnica je od početka svog rada davala najznačajniji podsticaj istraživanju nalazišta uglja, i pronalasku nalazišta uglja kod Senja (Senjski Rudnik). Zbog efikasnijeg snabdevanja, 1892. godine puštena je u rad železnička linija čime je izvršeno spajanje dva industrijska entiteta. Podizanje vojnog postrojenja uslovilo je doseljavanje velikog broja stranih radnika i porast broja stanovnika, naglu urbanizaciju i prvi regulacioni plan 1891. godine, kao i prvu električnu centralu 1886. godine. Industrijalizacija, kapitalistička privreda i novi društveni odnosi, ali i diferenciranje specijalizovanih zanimanja utiču na ubrzani razvoj Kragujevca. Zavod postaje inovativni centar industrijske i tehničke kulture. Zahvaljujući inovacijama generala Koste Koke Milovanovića, kragujevačka fabrika stekla je veliku slavu proizvodnjom pušaka "kokinka". Todor Toša Selesković, inženjer i profesor na Tehničkom fakultetu Velike škole u Beogradu, prvi urednik "Srpskog tehničkog lista" zaslužan je za instaliranje prve električne centrale u Srbiji (stara Čaurnica). U Vojno-tehničkom zavodu je 1898. godine osvojena i proizvodnja prve ručne bombe sistema "Kragujevac" (konstrukcija pukovnika Miodraga Vasića) koja je imala je široku primenu tokom balkanskih ratova. Veliki uspeh postigao je Vojno-tehnički zavod učešćem na Međunarodnoj privrednoj izložbi u Parizu 1889. godine (izložena 42 proizvoda, od kojih 5 mašina i 24 fotografije.). U konkurenciji najvećih proizvođača vojne industrije ("Šnajder", "Krup", "Krezo", "Mauzer" i dr.), proizvodi iz Kragujevca dobili su čak šest medalja.

Za vreme Balkanskih i do oktobra 1915. godine, najvažnije tehničke inovacije sa visokim borbenim učinkom su prva avionska bomba (upućena kao pomoć crnogorskoj vojsci u borbama kod Skadra) i prva podvodna mina. Do 1915. godine u okviru Vojno-tehničkog zavoda postojala je i radila "Radionica za izradu i popravku automobila" - preteča automobilske industrije. Tokom 1915. godine Vojno-tehnički zavod je više puta bio meta neprijateljske avijacije, a nakon okupacije uništena je gotovo čitava fabrika (oštećeno 70% predratne vrednosti). Brojni radnici su zajedno sa srpskom vojskom krenuli put Krfa, odakle su ih saveznici upućivali brodovima u Francusku. Oko 400 radnika se zaposlilo u Krezou, potom u Parizu, Lionu, Sent Etjenu, gde su pokazali izuzetnu stručnost i dobili visoka priznanja. Nakon završetka rata 1918. godine, deo radnika iz Vojno-tehničkog zavoda je poslat u Sarajevo, radi konstituisanja novog vojno-industrijskog kompleksa u sklopu bivših austrougarskih objekata, a deo u Beograd, radi formiranja radionice za opravku vozila (kasnije Autokomanda). U genezi razvitka Vojno-tehničkog zavoda, izuzetno je važan ugovor sa belgijskom fabrikom oružja u Herstolu kod Liježa o otkupu licence za proizvodnju pušaka 7,9 mm M24 i municije 7,9 x 57 mm, koji je zaključilo Ministarstvo vojske i mornarice 1925. godine. Ugovor je obavezivao Belgijance da izrade projekte, isporuče uređaje i mašine i obuče radnike. Izgradnja Vojno-tehničkog zavoda se ubrzava i nastaje čitav niz novih postrojenja, administrativnih i rezidencijalnih objekata: nova Upravna zgrada Zavoda, fabrike pušaka (V odeljenje) i municije (IV odeljenje), Fabrika fulminata, nova Kovačnica i Kotlarnica, kao i posebno upečatljiva konstrukcija Artiljerijske radionice. Nova Upaljačnica velikog kapaciteta završena je 1933. godine, zatim i Alatnica, Stolarnica, kao i Radionica za opravku motornih vozila čime je nastavljen kontinuitet ove grane industrije u Srbiji, započet ranije. U ovoj radionici je do početka Drugog svetskog rata izvršena montaža 500, od planiranih 1000 kamiona marke "Ševrolet". Započelo se sa investiranjem u izgradnju i čitavih radničkih naselja, u vreme najveće svetske ekonomske recesije. Najznačajniji poduhvat u ovoj sferi bila je izgradnja naselja "Stara Radnička kolonija" koje predstavlja atipičan i originalan urbanističko-arhitektonski koncept, a deceniju kasnije i "Nove radničke kolonije". Neposredno pred II svetski rat, shodno blizini ratne opasnosti, postignuta su dva značajna uspeha - puštanje u redovnu proizvodnju Valjaonice 1938. godine i početak serijske proizvodnje puškomitraljeza "Zbrojovka" po čehoslovačkoj licenci 1940. godine.

Kao najveći objekat vojne industrije u Jugoslaviji između dva svetska rata, Vojnotehnički zavod je prilikom okupacije Kragujevca 1941. godine bio neznatno oštećen, a Vrhovna komanda Vermahta izdala potom naredbu o potpunoj evakuaciji svega korisnog od mašinskih i alatničarskih predmeta. Do 1944. godine jedina je sa radom nastavila bez prekida - radionica za opravku vojnih vozila NKR-533. Zahvaljujući sačuvanim kapacitetima ove radionice, nakon završetka rata prvo se pristupilo opravci zaprežnih i motornih vozila, artiljerijskih oruđa i sanaciji uništenih objekata i postrojenja. Naziv fabrike je promenjen 1944. godine u "Vojnotehnički zavod 21. oktobar", a 1947. godine u "Preduzeće Crvena Zastava". Kragujevački vojno-industrijski kompleks radi od 1962. godine pod imenom "Zavodi Crvena Zastava".

Prostorna kulturno-istorijska celina Kompleksa Vojno-tehničkog zavoda u Kragujevcu obuhvata površinu od 52 ha 82 a 76 m2, u kojoj se nalazi 151 objekat. Zaštićena okolina obuhvata površinu od 9 ha 75 a 133 m2.

U okviru prostorne kulturno-istorijske celine Kompleksa Vojno-tehničkog zavoda u Kragujevcu nalaze se pojedinačna graditeljska ostvarenja sa posebnim spomeničkim vrednostima: Stara topolivnica (sada muzej "Stara livnica"), Veliki dimnjak, Stara čaurnica, Mašinska/mehanička radionica, Upravna zgrada, Stan upravnika zavoda (sada poslovni objekat), Srpska kraljevska vojnozanatlijska škola (sada Druga tehnička škola), Internat vojnozanatlijske škole (sada Politehnička škola "VIŠ"), Artiljerijska radionica (sada Proizvodna hala), Stara energetika, Dečije obdanište (sada Centar za usluge), Stara ambulanta (sada Zgrada sindikata), Artiljerijska podoficirska škola, Oficirski stanovi (sada Stambena zgrada), Zastava bezbednost (sada Poslovni objekat), Radionice municije i puškarnice (sada Proizvodne hale), Karoserija - Radionica za izradu šrapnela (sada Kovačko bravarska radionica), Preseraj, Proizvodna hala R.A.P. (nekada autoradionica), Kajin magacin, Stara senara (sada Centralni magacin alata), Konjušnica (sada Magacin boja i lakova), Čaurnica i laboratorija za pešačku municiju (sada Objekat A), Vatrogasna kula, Zgrada "ambulante" (sada Objekat G), Upravna zgrada pirotehnike (sada Poslovni prostor) i dr.

Zona 1 - Vojno-tehnički zavod:

Stara Topolivnica (Muzej "Stara livnica")

Zgrada Topolivnice je najstarije zdanje unutar kompleksa Vojno-tehničkog zavoda, podignuta 1882. godine nedaleko od prvobitnog objekta koji su sagradili nemački zidari (1851-1853. godine). Prvobitna zgrada morala je biti zamenjena novom - postojećom, koju je projektovao inženjer Todor Selesković ali uz delimično udaljavanje od reke zbog pojava podzemnih voda. Zgrada je nakon izmeštanja proizvodnih procesa 1968. godine dobila novu namenu formiranjem vredne muzejske postavke fabrike "Zastava oružje", gde se i danas nalazi pod imenom "Muzej stara livnica". Zdanje je simetrično, u osnovi pravougaono, sa ravnim čeonim fasadama i izvučenim centralnim rizalitom na istočnoj - glavnoj fasadi. Fasade predstavljaju uspešnu kompoziciju fugovane opeke, između drvenih greda i malternih površina. Enterijer je definisan formom hale sa višim centralnim i dva niža bočna broda. Istočna, "glavna", fasada sa drvenim stepeništem i dve spratne vertikale na čije bokove se oslanjaju manji dimnjaci, vizuelno je najupečatljiviji korpus objekta. Međutim, početkom 20. veka upravo je ona pretrpela najviše promena, i u velikoj meri izgubila na dominantnosti dogradnjom bočnih aneksa.

Zavod za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS rešenjem br. 309/53 od 29. aprila 1953. godine utvrdio je Topolivnicu za nepokretno kulturno dobro - spomenik kulture. Kategorisan je kao spomenik kulture od velikog značaja ("Službeni glasnik SRS", broj 14/79).

Veliki dimnjak

Dimnjak stare kotlare u neposrednoj blizini zgrade Livnice, sa kojom je podzemnom vezom i fizički povezan, jednovremeni je objekat. Na kamenoj ploči sokla nalazi se urezani tekst sa godinama gradnje oba zdanja: "Sazidano pod Vladom Kralja Milana 188(2-9). god." Izveden je tehnikom gradnje opekom, čime je u potpunosti ispoštovana vizuelna ujednačenost i kontinuitet ukupne celine. Podignut je na visokom soklu od grublje tesanog šestougaonog kamena, sa koga se postepeno uzdiže sužavajući se ka vrhu. Završava se nešto širim prstenom izvučenim iz zidnog platna od stepenasto postavljene opeke. Na uglovima dela od opeke nalaze se kamene "stope" koje četvrtastu soklu prevode u šestostranu bazu dimnjaka.

Zavod za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS rešenjem br. 309/53 od 29. aprila 1953. godine utvrdio je Veliki dimnjak za nepokretno kulturno dobro - spomenik kulture. Kategorisan je kao spomenik kulture od velikog značaja ("Službeni glasnik SRS", broj 14/79).

Stara čaurnica

Prvobitni objekat, iako bitnog istorijskog i tehnološkog značaja, jer je u njemu instalirana prva električna centrala u Srbiji, bio je kratkog veka. Na njegovom mestu a zbog potreba novih tehnologija, prema projektima francuskih inženjera od 1909-1911. godine sagrađen je postojeći objekat za proizvodnju čaura. Neposredna blizina zgrade "Livnice", definisala je formu, dekorativnost fasada i materijalizaciju fugovanom opekom. Opekom su izvedeni zrakasto komponovani pervazi otvora, pilastri, kao i polifunkcionalni zupčasti venci koji istovremeno vrše horizontalnu podelu i definišu granicu zidnog platna (krovni venac). Uspešnu završnicu vertikale čini razvučena atika iznad glavnog ulaza na pročelju građevine. Delimično naglašene malterisane fuge u sadejstvu sa crvenom bojom opeke daju živost fabričkom sivilu.

Zavod za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS rešenjem br. 309/53 od 29. aprila 1953. godine utvrdio je Staru čaurnicu za nepokretno kulturno dobro - spomenik kulture. Kategorisan je kao spomenik kulture od velikog značaja ("Službeni glasnik SRS", broj 14/79).

Mašinska/mehanička radionica

Mašinska radionica građena je fazno u periodu od kraja 19. veka do prvih godina nakon Drugog svetskog rata. Prema zapisima i planovima Feliksa Kanica iz 1897. godine obavljala je funkciju fabrike pušaka i fabrike čaura, a izgrađena je po projektima Todora Seleskovića i mašinskog inženjera Mirosavljevića. Zidana je opekom, koja je primenjena i kod skromne dekorativne obrade fasada, a ponegde i u alternaciji sa kamenim tesanicima - mahom, soklenog pojasa. Na ovaj način, ispoštovana je materijalizacija i vizuelna ujednačenost sa pomenutim objektima izuzetne vrednosti Dekorativnost izraza svodi se na ispuste na fasadama izvedene opekom, u vidu lezena i zupčastog krovnog venca koji prati liniju testerastih krovova. Glavna čeona fasada, "upravnog" korpusa zgrade, okrenuta prema prostranom trgu, ujedno je u kontekstu opšteg izraza i najupečatljivija.

Upravna zgrada

Monumentalna administrativna zgrada podignuta je 1926. godine u skladu sa opštim frankofilskim raspoloženjem, u stilu eklektičnog kruga razvijenog oko pariske "Ecole des Beaux arts", a delo je nepoznatog autora. Zdanje je podignuto nad osnovom oblika ćiriličnog slova "P", sa posebno naglašenim pročeljem glavne fasade u eksterijeru. Plastičnost fasade, prevashodno je naglašena na centralnom rizalitu, dok se idući ka krajevima pročelja postepeno ublažava, a na dvorišnoj fasadi je u potpunosti izostavljena. Prostor ispred zgrade formiran je kao zanimljiv mali trg koji sa Upravnom zgradom čini skladnu arhitektonsko-urbanističku celinu. Na njemu je nekada stajao jedan od najmonumentalnijih spomenika posvećen Kralju Aleksandru I, a posle rata je na njegovo mesto postavljen spomenik "Livac", kao simbol socijalističkog čoveka.

Stan upravnika Zavoda

U neposrednoj blizini "Upravne zgrade" izgrađena je 1928-1929. godine reprezentativna zgrada nazvana prema svojoj nameni - stan upravnika Zavoda. Zgrada poligonalne osnove iznad visokog podrumskog prostora, stilski je vrlo bliska susednoj "Upravnoj zgradi". Eklektička stilska definicija određena je neoklasicističkim elementima, a stambeno-rezidencionalnom namenom prostora određen je izbor arhitektonskih elemenata, stepen njihove obrađenosti, kao i pozicioniranje naglašenije plastike na uličnoj fasadi. Dvorišna fasada po stilskoj obradi govori da je predviđena intimnijem, privatnom delu stambenog prostora. Komfornost enterijera savremeno organizovanog za stanovanje, unapređena je ugradnjom postrojenja za vodu u tavanskom delu zgrade.

Srpska kraljevska vojnozanatlijska škola (Druga tehnička škola)

Postojeća školska zgrada Vojno-zanatlijske škole je objekat građen u dve faze, 1913. i 1922. godine. U prvoj fazi izgradnje 1913. podignut je prizemni objekat izveden opekom, slično brojnim objektima unutar fabrike. Zgrada je imala dominantno izvučene bočne rizalite sa posebno obrađenim pervazima prozorskih otvora, soklom, krovnom gredom i ivicama rizalita. Druga faza izgradnje usledila je nakon Prvog svetskog rata, kada je shodno većim potrebama za stručnom radnom snagom, škola morala odgovoriti uvećanjem kapaciteta - spratnom nadgradnjom. Na novom delu ispoštovana je osnovna zamisao prethodne fasade sa još izvučenijim bočnim rizalitima. Oni se u krovnom delu shodno drugačijem stilskom opredeljenju, završavaju manjim atikama (u obliku timpanona) u širini rizalita, na kojima je zapisana godina gradnje.

Internat Vojnozanatlijske škole (Politehnička škola "VIŠ")

Na obodnoj liniji fabričkog kruga, a ispred zgrade Vojno-zanatlijske škole, namenski je projektovana i sagrađena reprezentativna Zgrada Internata (1925-1927) godine. Raskošnom dekorativnom obradom posebno se ističe centralni rizalit na glavnoj uličnoj fasadi, četiri masivna prislonjena stuba koji se pružaju preko obe etaže ukrašena su korintskim kapitelima. Na krovnom delu vertikala rizalita završena je atikom timpanonskog oblika, sa plitkoreljefnom ornamentikom. Namena zgrade je danas delimično promenjena, i služi kao jedna od kragujevačkih tehničkih škola.

Artiljerijska radionica (Proizvodna hala)

Zgrada Artiljerijske radionice sagrađena je na mestu nekadašnje livnice bronzanih topova u maniru najreprezentativnijih građevina Zavoda 1926. godine. Godina građenja zapisana je na ploči manje atike južnog rizalita, a izvođač je bilo preduzeće "Delo" inženjera A. Jurišića i Č. Jančića. Ogroman artiljerijski materijal je posle Prvog svetskog rata morao biti doveden u ispravno stanje, pa je ona tako postala jedna od prvih velikih radionica izgrađenih u to doba. Kvadratne je osnove, sa visokim soklom od kamenih tesanika, sa dva bočna rizalita koji je stilski akcentuju. Rizaliti su izvedeni razradom glavne fasade u dva nivoa, sa završecima u vidu pravougaonih atika nejednake visine.

Stara energetika

Električna centrala (tzv. "Stara energetika") i visoki dimnjak, ostvarenja su Franje Varšeka iz LJubljane. Zgrada je podignuta na visokom soklu, a vizuelno je po vertikali predvojena na dva dela. Purističku monotoniju fasada "razbija" dvostrano stepenište na centralnom delu prednje fasade. Dinamični raster prozorskih okana prati piramidalni oblik ovog visokog pročelja. U trouglu vrha ovog prostora, iznad zastakljenog dela, smeštena je "slepa rozeta", koja sa linijom ograde terase i kolonadnim parapetom stepeništa čini jedini ukras. U njoj se nalazila predstava "Medaljon slave" sa likom kralja Aleksandra Karađorđevića, koja je danas prekrivena limom.

Dečije obdanište (Centar za usluge)

Neposredno pored jednog od ulaza koji su koristili radnici, tzv. Palilulskog ulaza, podignut je 1925-1928. godine objekat u kome je bilo smešteno dečije obdanište. Zgrada je izdužene pravougaone osnove, sa nižim soklom od nepravilnih tesanika sa glavnim korpusom zidanim fugovanom opekom. Podužne fasade su segmentno izdeljene vertikalama od fugovane opeke (aludirajući na unutrašnju podelu prostora), koje u svojoj jednostavnosti sa krovom na četiri vode kompletiraju ovaj prizemni objekt. "Glavni čeoni ulazi" flankirani su udvojenim prislonjenim stubovima na visokoj stopi čiji jednostavni kapiteli nose složeniju bazu četvrtaste atike, u sredini "olakšane" polukružnim otvorom.

Stara ambulanta (Zgrada Sindikata)

Zgrada Stare ambulante sagrađena je istovremeno sa zgradom Dečijeg obdaništa 1927-1928. godine, ali je znatno manjih dimenzija. Ove zgrade su stilsko-arhitektonski ujednačene. Iznad isto tako nižeg sokla od nepravilnih kamenih tesanika, i ova zgrada je sagrađena na kvadratnoj osnovi i ozidana fugovanom opekom sa jasnim kolorističkim distanciranjem od malterisanih natprozornika, pervaza prozora i portala. Ritmično postavljena prozorska okna velikih dimenzija kompozitna sa ostalim segmentima, grade simetričan vizuelni utisak zdanja. Objekat je vremenom menjao namenu, ali je ipak vremenski najduže obavljao funkciju ambulante.

Artiljerijska podoficirska škola (Laboratorijum)

Artiljerijska podoficirska škola smeštena je na obodnoj liniji kruga fabrike poput ostalih reprezentativnih zdanja. Sagrađena je između 1897. i 1901. godine kao spratno zdanje, osnove oblika "tromog" slova "T", i sa dužim bočnim krilima. U obradi spratnog dela naglašena je atika, široko postavljena na parapetu sa slepom kolonadom i postamentima koji nose kamenu đulad. Između krovnih konzola, nešto niže između prozora na spratu, prisutna je aplicirana dekoracija izvedena u malteru. Prizemlje je u obradi svedenije, sa fasadnim platnom razbijenim jednostavno obrađenim oknima i horizontalnim kanelurama, urezanim u malter. Srednji deo ove fasade je različito obrađen po zonama.

Oficirski stanovi (Stambena zgrada)

Sagrađena je 1927-1929. godine kao dvospratna građevina koja počiva na visokom omalterisanom soklu, a sa različitim pristupom u dekorativnoj obradi visoko-prizemnog i spratnih etaža. Ovde je urezivanjem malterske mase postignut vizuelni efekat oponašanja pravilnih blokova, čija je monotonija razbijena nešto dekorativnijom obradom otvora ulaza u zgradu i prozorskim pervazima. Vertikalne malterske aplikacije koje uokviruju po jednu osu prozorskih okvira protežu se duž čitave građevine. Iako se nalazi izvan zida fabričkog kruga, zgrada "Oficirski stanovi", s obzirom na vreme građenja, čini neraskidivi deo celine Vojno-tehničkog zavoda.

Zastava bezbednost (Poslovni objekat)

Nema preciznih podataka o vremenu nastanka ove zgrade kao ni o projektima prema kojima je izvedena. Svakako da je sagrađena pre 1931. godine s obzirom na to da je ucrtana u Regulacioni plan Vojno-tehničkog zavoda iz 1931. godine. Ne zna se ni njena prvobitna namena. Simetrična je, spratna građevina, strogih proporcija, jednostavne fasadne obrade. Akcentovanje horizontalnosti postignuto je kordonskim vencem između etaža, a delimično razbijeno plitkim vertikalnim lezenama. Prozornici su oivičeni skromnim pervazima, takođe izvedenim u malteru.

Radionice municije i puškarnice - IV i V odeljenja (Proizvodne hale)

Radionice pušaka - nazvane V odeljenje, i municije - IV odeljenje, podignute su 1926-1927. godine, da bi svečano bile puštene u pogon 1928. godine na dan 75-godišnjice prvog livenja topova u Kragujevcu. Novi objekti podignuti su za potrebe proizvodnje licencnih pušaka M24-7,9 mm i municije 7,9 x 57 mm. Njihovo zidanje ustupljeno je firmi "Skopal Jurišić i Batušić" iz Zagreba, ali prema planovima belgijskih vojnih inženjera. Ovo je imalo odraza i na njihov arhitektonski koncept baziran na belgijskim projektnim principima i upečatljivim testerastim "šed" krovnim površinama. Radionice su konceptualno objedinjena celina građevina od sedam segmenata - odeljenja, različitih površina ali apsolutno istovetne arhitektonike i materijalizacije.

Karoserija - radionica za izradu šrapnela (Kovačko bravarska radionica)

Centralni korpus objekta, najverovatnije potiče iz vremena proširene proizvodnje puščane i topovske municije devedesetih godina 19. veka, zarad jačanja kapaciteta zgrade "Čaurnice" na koju se nadovezuje. Bočni aneksi sa lanternama nastali su kasnije u vreme obnove između dva rata. Objekat je vremenom doživeo brojne promene, na šta ukazuje odstupanje u obradi prozornika po etažama. Sa zadnje strane uzdiže se nešto niži dimnjak zidan opekom, ali se ne zna da li je bio u funkcionalnoj vezi sa ovom zgradom.

Autoradionica (Preseraj)

Zgrada je upečatljive spoljašnjosti, impresivnih dimenzija i neobično raspoređenih korpusa. Centralni brod dominira nad bočnim krilima, i upečatljiv je po velikim prozorskim površinama postavljenim između horizontalnih i vertikalnih greda betonskog skeletnog sistema. Hala autoradionice arhitektonski je bliska "Staroj energani". Tokom Drugog svetskog rata ova građevina je u izvesnoj meri bila oštećena, ali joj je njena praktična konstrukcija pružila mogućnost brze obnove i ponovnog stavljanja u funkciju.

Proizvodna hala R.A.P.

Fabrička hala, građena dvadesetih godina 20. veka, vremenom je u izvesnoj meri promenila svoju formu, i od nekadašnje građevine sa pravougaonom osnovom, dodavanjem brojnih aneksa nastala je poligonalna struktura. Autentičan je zapravo samo centralni korpus, definisan kroz dve visinski različite etaže stopljene u jednu celinu. Ovaj deo građevine se pored arhitektonike, izdvaja u odnosu na dograđene delove iz novijeg perioda, i po svojim bogatije dekorisanim fasadama - visokim krovnim atikama između četvrtastih pilastara na užim stranama, blago sfernog oblika sa dekoracijom u vidu parapeta i sa zastakljenim otvorom u sredini. Druga specifičnost ove hale jesu sferne lanterne koje svojim oblikom prate bačvastu krovnu konstrukciju.

Kajin magacin

Sagrađen je 1910. godine kao prizemna, poduža građevina, pravougaone osnove sa blagim rizalitnim ispustima. Odlikuje se strogom simetričnošću fasada, sa plitkim rizalitima na sredini i krajevima, kao i prozornicima raspoređenim u pravilnom ritmu. Zidne lezene, zajedno sa plitkim soklom i krovnim vencem, obrazuju duž čitave građevine kvadratna polja sa prozornicima. Na užim stranama zgrade nalazili su se ulazi, dok su oni na širim stranama probijeni dosta kasnije. Nema podataka o poreklu naziva "Kajin magacin", ali je najverovatnije nešto kasnijeg porekla. Danas još uvek obavlja funkciju magacina.

Stara senara (Centralni magacin alata)

I zgrada senare sagrađena je u prvoj deceniji 20. veka. Prizemna je zgrada sa galerijom, pravougaone osnove nevelikih dimenzija. Zidana je opekom i sa karakterističnim skraćenim pilastrima na bočnim fasadama, koji podsećaju na kontrafore. Od skromnih plastičnih elemenata, uočava se još i testerasti krovni venac, takođe izveden opekom. Unutrašnjost ovog objekta ukrašena je metalnim dekorisanim stubovima.

Konjušnica (Magacin boja i lakova)

Nedaleko od zgrade "senare", ali tek nakon Prvog svetskog rata, sagrađena je zgrada Konjušnice, koja je kasnije služila i za potrebe fabričke železnice, a ostaci železničkih šina se i danas nalaze u zgradi. Zidana je opekom, a široki krovni zabati, kao i ispusti na fasadnom platnu u vidu plitkih lezena i testerastog krovnog venca, čine izgled zgrade dopadljivim.

Zona 2 - Pirotehnika:

Čaurnica i laboratorija za pešačku municiju (Objekat A)

Masivna fabrička građevina sagrađena je u poslednjoj deceniji 19. veka (prema beleškama F. Kanica). Na osnovu "Situacionog plana Vojno-tehničkog zavoda i Pirotehnike" iz 1897. godine i 1932. godine može se zaključiti da je u međuvremenu delimično promenila formu. Prizemna je građevina impozantnih razmera pokrivena "šed" krovovima. Fasade su raščlanjene brojnim vertikalama zidnih lezena i pilastara, čime je u određenom smislu amortizovana njena izrazita horizontalnost.

Vatrogasna kula

Postojeća zgrada "Vatrogasne kule" pripada objektima nastalim dvadesetih godina 20. veka. Postavljena je na četvrtastoj osnovi, "Zvonara" se blago sužava ka vrhu i završava drvenom konstrukcijom - "osmatračnicom". Kula je podeonim vencima izdeljena na tri zone. Donja zona je jednostavno obrađena, središnja je najveća i ima dva dela, jedan sa prozorskim "otvorom" u sredini a drugi sa slepom rozetom. Ivice obe etaže obrađene su segmentno izdeljenom malteracijom, čime se pojačava utisak čvrstine i stabilnosti.

Zgrada ambulante (Objekat G)

Zgrada manjih dimenzija sagrađena je početkom Prvog svetskog rata, a shodno učestalim bombardovanjima fabrike, dobila je i svoju karakterističnu krstoobraznu osnovu - upozorenje pilotima da se radi o "Ambulanti". Sagrađena je u bondruk konstruktivnom sistemu, sa velikim prozornicima na kracima i sa drvenim dekorativnim elementima nadprozornika.

Upravna zgrada Pirotehnike (Poslovni prostor)

Objekat je sagrađen 1925. godine o čemu svedoči i natpis na krovnoj atici iznad frontalne podužne fasade. Njegova prvobitna namena nije poznata, slično mnogim drugim zgradama unutar celine Vojno-tehničkog zavoda. Zgrada je izdužene pravougaone osnove i pokrivena četvorovodnom krovnom konstrukcijom. Na fasadama su naglašene malterske aplikacije, poput - pilastara, kordonskog i krovnog venca, kao i prozorskih pervaza koji uokviruju ritmično poređane prozornike.

Prostorna kulturno-istorijska celina Kompleksa Vojno-tehničkog Zavoda u Kragujevcu, svedoči o najranijem vojnom industrijskom razvoju Srbije a od svog postanka deluje i kao snažan inicijator opšteg industrijskog razvoja, tehničko-tehnološkog napretka, ubrzane urbanizacije grada Kragujevca i razvoja visokog građanskog društva u Srbiji. U estetskom i funkcionalnom smislu, predstavlja jedinstveni i monumentalni primer industrijskog nasleđa Republike Srbije, čija je istorijska slojevitost, funkcionalna i originalna arhitektonsko-urbanistička struktura sačuvana do danas.

3. Zaštićena okolina prostorne kulturno-istorijske celine obuhvata prostor i objekte na sledećim katastarskim parcelama: 5235 (deo parcele), 5236, 5237, 5238, 5239, 5240, 5250, 5251, 5252/1, 5252/2, 5252/3, 5252/4, 5252/5, 5252/6, 5252/7, 5252/8, 5257, 5259, 5260, 5261, 5263, 5268, 5269, 5271, 5272, 5273, 5274, 5275, 5276, 5277, 5278, 5279, 5280, 5281, 5282, 5286, 5290, 5294, 5298, 5301, 5303, 5304, 5305, 5306, 5307 (deo parcele), 5349 (deo parcele), 7405/12, 7405/14, 7405/17, 7405/36 (deo parcele), 7405/40, 7405/41, 14539/1 (deo parcele) KO Kragujevac 1 u državnoj svojini i broj: 5262, 5264, 5283/1, 5284/1 KO Kragujevac 1, u privatnoj svojini.

4. Utvrđuju se sledeće mere zaštite prostorne kulturno-istorijske celine:

A) Opšte mere zaštite Zone 1 i Zone 2:

Područje Zone 1 - Vojno-tehnički zavod obuhvata katastarske parcele broj: 5235 (deo parcele), 7405/1, 7405/2, 7405/5, 7405/6, 7405/7, 7405/8, 7405/9, 7405/10, 7405/11, 7405/13, 7405/15, 7405/16, 7405/29, 7405/56, 7405/57, 7405/58, 7405/59, 7405/60, 7405/61, 7405/62, 7405/63, 7405/64, 7405/65, 7405/66, 7405/67, 7405/68, 7405/69, 7405/70, 7405/71, 7405/72, 9702, 9703, 14539/1 - deo parcele, 14524/1 - deo parcele, 15256/5, sve KO Kragujevac 1 i 15272/1 - deo parcele KO Kragujevac 3.

Područje Zone 2 - Pirotehnika obuhvata katastarske parcele broj: 7405/22, 7405/27, 7405/34, 7405/35, 7405/36 - deo parcele, 7405/39, 7405/42, 7405/44, 7405/45, 7405/46, 7405/47, 7405/48, 7405/49, 7405/55, 7405/73, 7405/74, 7406, 7407, 7408, 7409, 7410, 7422/1, 7422/2, 14539/1 - deo parcele, i 14554/22 - deo parcele, sve KO Kragujevac 1:

1) u prostoru Zone 1 i Zone 2, primenjuju se metodološki postupci konzervatorske prakse: istraživanje, topografija, konzervacija, restauracija, sanacija, revitalizacija i rehabilitacija;

2) očuvanje, uređenje, unapređenje i remodelovanje najvrednijih faza u genezi istorijske urbane matrice, građevinskog korpusa i manipulativnog prostora, slobodnih prostora, ulica, prolaza, trgova, skverova i vizura;

3) očuvanje, sanacija, uređenje i rekonstrukcija svih podzemnih građevinskih struktura;

4) očuvanje, restauracija, sanacija ili rekonstrukcija izvornog izgleda, konstruktivnog sklopa, volumena, stilskih karakteristika, dekorativnih elemenata i kolorita objekata najvrednije valorizovane faze u genezi, kod objekata koji imaju graditeljsku, arhitektonsku, tehnološku i/ili ambijentalnu vrednost;

5) istraživanje i ispitivanje u cilju utvrđivanja zagađenosti životne sredine (zemlje, vode i materijala) kao i sanacija odnosno remedijacija degradirane životne sredine sa obavezom vraćanja nivelacije i oblika terena, a u skladu sa posebnim merama zaštite;

6) određuje se javna namena objekata i prostora: kultura, obrazovanje, poslovanje, turizam i druge namene koje ne narušavaju vrednosti prostorne kulturno-istorijske celine;

7) ne dozvoljava se korišćenje prostora za sadržaje koji svojim osnovnim ili pratećim funkcijama mogu ugroziti ili degradirati celinu kao što su skladišta, deponije, pijace, benzinske pumpe, proizvodnja ili poslovanje koje ugrožava kulturno dobro, privremeni objekti i slično;

8) zabrana gradnje ili postavljanja objekata trajnog ili privremenog karaktera, koji svojom arhitekturom, gabaritom ili visinom mogu ugroziti spomenik kulture;

9) nove objekte uskladiti sa karakterom ambijenta i vrednostima urbanog i arhitektonskog nasleđa u pogledu dimenzija, dispozicije, proporcije, tipa gradnje i oblikovanja: oblikovanje novih objekata, kao i celokupno arhitektonsko delo (konstrukcija, funkcija) treba da nosi pečat savremenog arhitektonskog oblikovanja, čineći skladnu celinu sa objektima u neposrednom okruženju;

10) raspisivanje konkursa ili izrada studija izvodljivosti za zone ili delove prostora u cilju zaštite, rehabilitacije ili urbane obnove;

11) izmeštanje ili uklanjanje objekata koji ne odgovaraju funkcionalnim potrebama i narušavaju kulturno-istorijske ili estetske vrednosti prostorne kulturno-istorijske celine;

12) sve elemente infrastrukture, nivelacije i regulacije prostora izvoditi u skladu sa posebnim uslovima službe zaštite nepokretnih kulturnih dobara;

13) obavezno hortikulturno i parterno opremanje i uređenje prostora u skladu sa posebnim merama službe zaštite nepokretnih kulturnih dobara;

14) stalna promocija spomeničkih i upotrebnih vrednosti kulturnog dobra;

15) izuzetno se dozvoljava promena valorizacije objekata u okviru Zona 1 i 2 u slučaju novih saznanja o objektima ili promene stanja objekata usled više sile, u postupku koju sprovodi nadležna služba zaštite.

B) Posebne mere zaštite za objekte i prostore Zone 1:

1) za prostore Zone 1:

1) očuvanje, odnosno rekonstrukcija do izvorne - originalne faze, odnosno najvrednije valorizovane faze slobodnih prostora - trgova i ulice: prostora A i B oba na kp. br. 7405/56, V - na kp. br. 7405/59 i ulice E - na kp. br. 7405/2; prostore A, B, V i E, sa svim elementima, tretirati kao urbani prostor prvog nivoa intervencije uz primenu svih mera zaštite; remodelacija ostalih postojećih slobodnih površina u cilju promocije spomeničke celine i savremenijeg, javnog korišćenja prostora; ostale slobodne površine tretirati kao drugi nivo intervencija;

2) remodelacija i uređenje postojećeg praznog prostora između objekata mašinske radionice, muzeja "Stara livnica", prostora E i dela kp. br. 7405/57, na kp. br. 7405/61 i delova kp. br. 7405/64 i 7405/58; na ovom prostoru formirati trg za javna korišćenja primerena celini, kao pešačku zonu sa omogućenim pristupom interventnom saobraćaju;

3) zadržavanje ostataka prvobitne železničke pruge na kp. br. 7405/1 i adekvatna prezentacija tog prostora;

4) funkcionalno povezivanje objekta Stare skupštine sa prostorom Vojno-tehničkog zavoda;

5) moguće je postavljanje adekvatnih novih spomen obeležja na slobodnim prostorima koji bi doprineli prezentaciji istorijskih događaja vezanih za Vojno-tehnički zavod;

6) nije dozvoljeno formiranje javnih parking prostora i parkiranje na otvorenom prostoru; za parkiranje koristiti postojeće zatvorene objekte uz potrebnu rekonstrukciju/adaptaciju;

7) očuvanje vrednosti zelenila kako drvoreda, tako i pojedinačnih vrednih stabala i grupacije stabala uz unapređenje već postojećeg zelenog fonda adekvatnim vrstama zelenila;

8) očuvanje delova postojeće, nadzemne instalacije grejanja kao funkcionalne karakteristike (na mestima gde ona neće ugrožavati valorizovane objekte);

9) očuvanje i rekonstrukcija postojeće zidane ograde duž dela celine uz eventualnu mogućnost probijanja otvora u cilju otvaranja vizure; nije dozvoljeno postavljanje novih ograda;

10) nije dozvoljeno postavljanje, ili izgradnja pomoćnih objekata, trafika i sličnih objekata;

11) objekti skloništa na kp. br. 7405/2 mogu se adaptirati i višenamenski koristiti, ili potpuno ukloniti uz saglasnost nadležnih institucija;

2) za objekte Zone 1:

Prvi nivo intervencija podrazumeva čuvanje (ili rekonstrukciju) do izvornog - originalnog stanja, odnosno najvrednije valorizovane faze u genezi objekta. Za objekte obeležene u kartama, koje su odštampane uz ovu odluku i čine njen sastavni deo, oznakama 1, 2, 3, 4, 5, 8, 11, 14, 16, 18, 30, 42, 44, 48 52, 53, 58 i dimnjaka I, J i K utvrđuju se sledeće mere zaštite:

1) očuvanje izvornog gabarita i osnovnih vrednosti konstruktivnog sklopa;

2) očuvanje ili restauracija izvornog izgleda, kompozicije, stilskih karakteristika, dekorativnih elemenata i enterijera;

3) dozvoljeno je osavremenjivanje objekata, u cilju boljeg korišćenja, bez dogradnje objekata;

4) dozvoljeno je pregrađivanje unutrašnjeg prostora pojedinih objekata prema posebnim uslovima službe zaštite nepokretnih kulturnih dobara.

Drugi nivo intervencija podrazumeva čuvanje u zatečenom stanju u gabaritu, konstrukciji, volumenu, stilskom oblikovanju ili poziciju u prostoru. Objekat se remodeluje i moguće dograđuje u skladu sa potrebom za promocijom spomeničkih vrednosti i rehabilitacijom spomenika kulture. Za objekte obeležene u kartama, koje su odštampane uz ovu odluku i čine njen sastavni deo, oznakama 6, 7, 9, 10, 15, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 29, 31, 33, 34, 35, 36, 37, 41, 43, 51, 54, 57, 60, 63, 64 i 94, utvrđuju se sledeće mere zaštite:

1) očuvanje postojećeg, zatečenog gabarita objekata, prema sledećem iz karte: 6, 7, 24, 29, 31 i 37;

2) očuvanje postojeće zatečene konstrukcije objekata, prema sledećem iz karte: 4, 6, 7, 15, 21, 37, 43 i 57;

3) očuvanje postojećeg zatečenog volumenta objekata prema sledećem iz karte: 4, 20 i 43;

4) očuvanje postojećeg stilskog oblikovanja objekata prema sledećem iz karte: 20, 21, 29 i 37;

5) očuvanje postojeće zatečene pozicije u prostoru prema sledećem iz karte: 9, 22, 23, 25, 26, 27, 33, 34, 35, 36, 54, 55, 60, 63 i 64 i njihova obavezna remodelacija a u svrhu rehabilitacije objekata; navedene objekte moguće je zameniti novim zatvorenim ili otvorenim prostorima prema uslovima nadležne službe zaštite;

6) rekonstrukciju nedostajućih ili veoma oštećenih delova objekata koji su valorizovani izvesti savremenim konstruktivnim elementima ili oblikovanjem tako da se ne naruši integritet, autentičnost i vrednosti postojećeg korpusa objekta;

7) moguću dogradnju objekata (horizontalnu i vertikalnu) uskladiti sa gabaritima i visinama valorizovanih objekata u okruženju.

Treći nivo intervencija podrazumeva čuvanje i promovisanje jedne ili više spomeničkih vrednosti objekta, in situ, ili na adekvatnom mestu propisanom od nadležne službe zaštite nepokretnih kulturnih dobara. Utvrđuju se sledeće mere zaštite:

1) očuvanje, izvornih/postojećih vrednosti objekta in sity uz moguću remodelaciju ili novu izgradnju uz zadržavanje spomeničkih vrednosti, za objekat obeležen na karti pod br. 19;

2) izmeštanje i prezentacija spomeničkih vrednosti na za to adekvatno mesto, za objekat obeležen na karti pod br. 46.

Četvrti nivo intervencija podrazumeva da se postojeći objekti bez vrednosti ne zadržavaju. Dozvoljeno je formiranje novih zatvorenih ili otvorenih prostora u službi rehabilitacije prostorne kulturno-istorijske celine. Za objekte obeležene u kartama, koje su odštampane uz ovu odluku i čine njen sastavni deo, oznakama 12, 13, 17, 28, 32, 38, 39, 40, 47, 49, 50, 51, 59, 61, 62, 65-93, 94-109 utvrđuju se sledeće mere zaštite:

1) dozvoljava se formiranje novih zatvorenih prostora na mestima sledećih objekata: 12, 13, 17, 28, 32, 38, 39, 45, 47, 51, 56, 62-64; navedeni objekti mogu biti adaptirani ili zamenjeni novim objektima prema uslovima nadležne ustanove zaštite;

2) uklanjanje postojećih neadekvatnih objekata i formiranje novih otvorenih prostora na mestima sledećih objekata: 49, 50, 59, 61, 65, 94-109; formiranje novih otvorenih prostora u svemu prema opštim i posebnim uslovima vezanim za prostor zone;

3) neodložno uklanjanje svih objekata ugroženog konstruktivnog sklopa;

4) na objektima koji se ne zadržavaju, do njihovog uklanjanja, ili izgradnje novog objekta, dozvoljeni su samo radovi koji ne podležu građevinskoj dozvoli; izuzetno se za objekte trafostanica (br. 50 i 94) dozvoljava uklanjanje objekata nakon izmeštanja sadržaja na drugu lokaciju.

V) Posebne mere zaštite za objekte i prostore Zone 2:

1) za prostore Zone 2

1) postojeći prostor zone remodelovati i koristiti kao zemljište javne namene - parkovski prostor;

2) kroz kp. br. 7422/2, 7405/39, i 7405/48, duž južnih spoljnih ivica katastarskih parcela br. 7422/1, 7405/27 i 7405/47, formirati saobraćajnicu do Ulice 9. maja, za postojeće pogone/fabrike koje se nalaze izvan granica zaštićene okoline; korišćenje postojećeg kolskog ulaza moguće je samo za korisnika Zone 2 za potrebe snabdevanja, interventnih službi itd.; nisu dozvoljene druge, nove, kolske saobraćajnice;

3) formiranje pešačkih i biciklističkih staza kroz zonu;

4) nije dozvoljena nova izgradnja osim u zonama sa planiranom izgradnjom, a što je uređeno kartom br. 5 koja je sastavni deo ove odluke;

5) namena postojećih i novih objekata mora biti javna i usklađena sa novim korišćenjem prostora zone, sa mogućom namenom: rekreacija, sport, turizam, ugostiteljstvo, kultura;

6) izgradnja javnog parkinga dozvoljava se u južnom delu kp. br. 7405/39, u zoni izgradnje, kao i duž Ulice 9. maja. Parking prostor ozeleniti odgovarajućom vrstom drveća u skladu sa preporukama nadležnog komunalnog preduzeća zaduženog za održavanje i čuvanje zelenila;

7) očuvanje i dopuna postojećeg visokog rastinja i formiranje novog adekvatnog zelenila u skladu sa preporukama nadležnog komunalnog preduzeća zaduženog za održavanje i čuvanje zelenila;

8) prilikom otpočinjanja građevinskih radova, obezbediti stalni stručni konzervatorski nadzor za prethodne istraživačke arheološke radove u okolini objekta tunela na k.p. br. 7405/39;

2) za objekte Zone 2:

1) očuvanje izvornog gabarita i osnovnih vrednosti konstruktivnog sklopa;

2) očuvanje ili restauracija izvornog izgleda, kompozicije, stilskih karakteristika, dekorativnih elemenata i enterijera;

3) dozvoljeno je osavremenjivanje objekata, u cilju boljeg korišćenja, bez dogradnje objekata;

4) dozvoljena je pregrađivanje unutrašnjeg prostora pojedinih objekata prema posebnim uslovima službe zaštite nepokretnih kulturnih dobara.

Drugi nivo intervencija podrazumeva čuvanje u zatečenom stanju u gabaritu, konstrukciji, volumenu, stilskom oblikovanju ili poziciju u prostoru. Objekat je moguće remodelovati i dograditi u skladu sa potrebom rehabilitacije spomenika kulture. Za objekte obeležene u kartama, koje su odštampane uz ovu odluku i čine njen sastavni deo, oznakama 4, 9, 10 i 15 utvrđuju se sledeće mere zaštite:

1) očuvanje postojeće zatečene konstrukcije, stilskog oblikovanja i pozicije u prostoru objekta označenog na kartama 10;

2) očuvanje postojećeg, zatečenog stilskog oblikovanja i pozicije u prostoru objekta označenog na kartama 9;

3) očuvanje postojećeg zatečenog volumena i pozicije u prostoru objekta označenog na kartama 4;

4) očuvanje postojeće, zatečene pozicije u prostoru objekta 15; objekat je moguće zameniti novim zatvorenim prostorom prema utvrđenim uslovima za preduzimanje mera tehničke zaštite nadležne službe zaštite nepokretnih kulturnih dobara;

5) rekonstrukciju nedostajućih ili veoma oštećenih delova objekata izvesti savremenim konstruktivnim elementima ili oblikovanjem tako da se ne naruši integritet, spoljnu autentičnost i vrednosti postojećeg korpusa objekta;

6) dogradnju objekata (horizontalnu i vertikalnu) uskladiti sa gabaritima i visinama valorizovanih objekata u okruženju.

Četvrti nivo intervencija podrazumeva da se postojeći objekti bez vrednosti ne zadržavaju. Dozvoljeno je formiranje novih zatvorenih ili otvorenih prostora radi rehabilitacije prostorne kulturno-istorijske celine. Utvrđuju se sledeće mere zaštite:

1) dozvoljava se formiranje novih zatvorenih prostora na mestima sledećih objekata: 1, 2, 3, 5, 7, 11, 16 i 17; navedeni objekti mogu biti adaptirani ili zamenjeni novim objektima prema uslovima nadležne službe zaštite;

2) uklanjanje postojećih neadekvatnih objekata i formiranje novih otvorenih prostora na mestima sledećih objekata: 19, 20, 22, 24-31; formiranje novih otvorenih prostora u svemu prema opštim i posebnim uslovima vezanim za prostor zone;

3) na objektima koji se ne zadržavaju, do njihovog uklanjanja, ili izgradnje novog objekta, dozvoljeni su samo radovi koji ne podležu građevinskoj dozvoli.

5. Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline prostorne kulturno-istorijske celine:

A) Opšte mere zaštite

1) arhitektonsko remodelovanje i prenamena prostora u novu namenu usklađenu sa karakterom prostorne kulturno istorijske celine;

2) moguće su namene koje promovišu i unapređuju kulturno dobro: kultura, obrazovanje, poslovanje, turizam, stanovanje i druge namene koje ne narušavaju vrednosti prostorne kulturno-istorijske celine;

3) ne dozvoljava se korišćenje prostora za sadržaje koji svojim osnovnim ili pratećim funkcijama mogu ugroziti ili degradirati celinu kao što su skladišta, deponije, pijace, benzinske pumpe, proizvodnja ili poslovanje koje ugrožava kulturno dobro, privremeni objekti i slično;

4) istraživanje i ispitivanje u cilju utvrđivanja zagađenosti životne sredine (zemlje, vode i materijala) kao i sanacija odnosno remedijacija degradirane životne sredine sa obavezom vraćanja nivelacije i oblika terena, a u skladu sa posebnim merama zaštite;

5) parking prostore predvideti unutar objekata ili na otvorenom prostoru; otvorene parking prostore ozeleniti visokim rastinjem;

6) zabrana prosipanja, odlaganja i privremenog ili trajnog deponovanja otpadnih i štetnih materija (šuta, smeća, hemijskih agresivnih, eksplozivnih, otrovnih i radioaktivnih);

7) zabrana gradnje ili postavljanja objekata trajnog ili privremenog karaktera, koji svojom arhitekturom, gabaritom ili visinom mogu ugroziti prostornu kulturno-istorijsku celinu;

8) nove objekte uskladiti sa karakterom ambijenta prostorne kulturno-istorijske celine u pogledu dimenzija, proporcija, tipa gradnje i oblikovanja;

9) izgradnju objekata infrastrukture vršiti prema uslovima nadležne ustanove zaštite nepokretnih kulturnih dobara;

10) sve elemente infrastrukture, nivelacije i regulacije prostora izvoditi u skladu sa posebnim uslovima službe zaštite;

11) parterno opremanje i uređenje prostora vršiti u skladu sa posebnim merama službe zaštite;

12) obavezno hortikulturno opremanje i uređenje prostora u skladu sa posebnim merama službe zaštite;

13) stalna promocija spomeničkih i upotrebnih vrednosti objekata i prostora.

B) Posebne mere zaštite

1) na katastarskim parcelama pod brojevima 5277, 5278, 5279, 7405/ 12, 7405/14, 7405/17, 7405/36, 7405/40 i 7405/41 moguće su sledeće namene: kultura, poslovanje, obrazovanje, turizam i druge namene koje ne narušavaju vrednosti prostorne kulturno-istorijske celine; preporučuje se izrada Urbanističkog projekta sa arhitektonskom predstavom novih objekata kao i sprovođenje konkursa; na kp. br. 7405/17 nije dozvoljena bilo kakva izgradnja; postojeći objekat na kp. br. 7405/17 ukloniti;

2) na kp. br. 5236, 5237, 5238, 5239, 5240, 5250, 5251, 5252/1, 5252/2, 5252/3, 5252/5, 5252/6, 5252/7, 5252/4, 5252/8, 5257, 5259, 5260, 5261, 5262, 5263, 5264, 5268, 5269, 5271, 5272, 5273, 5274, 5275, 5276, 5280, 5281, 5282, 5283/1, 5284/1, 5286, 5290, 5294, 5298, 5301, 5303, 5304, 5305 i 5306 moguća izgradnja slobodnostojećih, višeporodičnih stambeno-poslovnih objekata; novi objekti svojim gabaritom, volumenom, arhitektonskim izrazom i materijalizacijom ne smeju narušavati spomeničku celinu; obavezno je ozelenjavanje slobodnog prostora između objekata visokim rastinjem.

6. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".

Prilog

SPISAK POKRETNIH PREDMETA U OKVIRU NEPOKRETNOSTI

Objekat: Proizvodna hala - "Nova artiljerijska radionica"

- prvobitno "Puškarnica" (objekat br. 20 na karti)

vlasnik objekta: Zastava oružje AD Kragujevac

hala "3107"

Naziv predmeta: F2) Univerzalna Vertikalna Glodalica

Proizvođač: MULLER & MONTAG Maschinen Fabrik Leipzig W33

Stanje: radno, u funkciji

God. proizvodnje: 1939-40

Dimenzije u cm (V Š D): 200x115x140

Inv. pločice i sl: inv. br. 1277

Napomena: elektromotor kao pogon

Naziv predmeta: F10) Ručna Kopir Mašina

Proizvođač: L. LOEWE & Co ACT.-GES. BERLIN

Stanje: radno, u funkciji

God. proizvodnje: oko 1930

Dimenzije u cm (V Š D): 210x150x160

Inv. pločice i sl: inv. br. 364

Napomena: elektromotor kao pogon

Naziv predmeta: F11) Trostruka Paralelna Stubna Bušilica

Proizvođač: Hille Rekord (HILLE WERKE DRESDEN 2/21497)

Stanje: radno, u funkciji

God. proizvodnje: 26.8.1937.

Dimenzije u cm (V Š D): 210x150x9 masa 950 kg

Inv. pločice i sl: Br. CZ 1157

Napomena: pogonski elektromotor proizvođača

BAYER MOREN WERK AG MUNCHEN 13, inv. br. 10667

Naziv predmeta: F15) Strug

Proizvođač: LUDW. LOEWE & Co BERLIN

Stanje: nije radno, nije u funkciji

God. proizvodnje: oko 1920

Dimenzije u cm (V Š D):

Inv. pločice i sl: fabrički broj 8508 (ili 3503)

Napomena: /

Naziv predmeta: F13) Univerzalna Horizontalna Glodalica

Proizvođač: ZBROJEVKA - STRAKONICE

Stanje: radno, u funkciji

God. proizvodnje: 1934

Dimenzije u cm (V Š D): 170x130x125 masa 535 kg

Inv. pločice i sl: inv. br. 243

Napomena: elektromotor kao pogon

Naziv predmeta: F9) Dvoredna stubna bušilica

Proizvođač: UCIMU 04514 F. Rosa Milano

Stanje: radno, u funkciji

God. proizvodnje: oko 1930

Dimenzije u cm (V Š D): 185x90x65

Inv. pločice i sl: inv. br. 339; 1493

Napomena: elektromotor kao pogon marke "r" inv. Br. 2129/2

Naziv predmeta: F18) Klackalica (Ekcentar Glodalica)

Proizvođač: LUDW. LOEWE & Co ACT.-GES. BERLIN

Stanje: radno, u funkciji

God. proizvodnje: oko 1930

Dimenzije u cm (V Š D): 130x95x80

Inv. pločice i sl: inv. br. 329 Crvena Zastava

Napomena: elektromotor kao pogon

Naziv predmeta: F20) Horizontalna Dvovretena Glodalica

Proizvođač: SCHILLING + KRAMER SUHL

Stanje: radno, u funkciji

God. proizvodnje: oko 1920/30

Dimenzije u cm (V Š D): 140x145x160

Inv. pločice i sl: inv. br. 360

Napomena: elektromotor kao pogon

Naziv predmeta: F21) Vertikalna Glodalica

Proizvođač: FRITZ WERNER 3.230

Stanje: radno, u funkciji

God. proizvodnje: oko 1930

Dimenzije u cm (V Š D): 165x110x130

Inv. pločice i sl: inv. br. 1499; 2681; Mauser 13730

Napomena: elektromotor kao pogon

hala "1303"

10)

Naziv predmeta: F17) Vertikalna Rendisaljka

Proizvođač: R & E

Stanje: radno, u funkciji

God. proizvodnje: oko 1930

Dimenzije u cm (V Š D): 160x80x100

Inv. pločice i sl: inv. br. 2865; 401

Napomena: elektromotor kao pogon

Objekat: Proizvodna hala - "Artiljerijska radionica"

- prvobitno "Puškarnica" (objekat br. 21 na karti)

vlasnik objekta: Zastava oružje AD - Kragujevac

Naziv predmeta: F41) Strug

Proizvođač: nepoznat

Stanje: radno, u funkciji

God. proizvodnje: oko 1920-30

Dimenzije u cm (V Š D): 170x140x80

Inv. pločice i sl: Crvena Zastava inv. br. 958; VTZ 912

Napomena: elektromotor kao pogon SEVER

Naziv predmeta: F23) Vertikalna Rendisaljka (Štoserica)

Proizvođač: ROSCHER & EICHLER

Stanje: radno, u funkciji

God. proizvodnje: 1936

Dimenzije u cm (V Š D): 180x90x95

Inv. pločice i sl: inv. br. 1487; MAUSER 10194

Napomena: elektromotor kao pogon

Naziv predmeta: F24) Ručna Frikciona presa sa zamajcem

Proizvođač: nepoznat

Stanje: radno, u funkciji

God. proizvodnje: oko 1930

Dimenzije u cm (V Š D): 195x115x60

Inv. pločice i sl: inv. br. 1579; 853

Napomena: ručni pogon

Naziv predmeta: F25) Vertikalna Glodalica

Proizvođač: FRITZ WERNER

Stanje: radno, u funkciji

God. proizvodnje: oko 1930

Dimenzije u cm (V Š D): 200x120x135

Inv. pločice i sl: inv. br. CZ 1411

Napomena: elektromotor kao pogon

Naziv predmeta: F26) Vertikalna Glodalica

Proizvođač: FRITZ WERNER

Stanje: radno, u funkciji

God. proizvodnje: oko 1930

Dimenzije u cm (V Š D): 180x130x130

Inv. pločice i sl: ZNP IB 6839

Napomena: elektromotor kao pogon

Naziv predmeta: F27) Vertikalna Glodalica

Proizvođač: FRITZ WERNER 5130

Stanje: radno, u funkciji

God. proizvodnje: oko 1930

Dimenzije u cm (V Š D): 180x130x130

Inv. pločice i sl: inv. br. ZNP 8423

Napomena: elektromotor kao pogon (nalepnica "zabranjeno...")

Naziv predmeta: F32) Hidraulična Presa

Proizvođač: VOGEL & Co 4548

Stanje: radno, u funkciji

God. proizvodnje: oko 1930

Dimenzije u cm (V Š D): 195x50x80

Inv. pločice i sl: inv. br. 4774

Napomena: elektromotor kao pogon za hidrauliku

Objekat; "G" - prvobitno kovačka radionica - (objekat br. 16 na karti)

vlasnik objekta: Zastava oružje AD - Kragujevac

Naziv predmeta: F folder 05 - više komada starog alata unutar objekta

Naziv predmeta: F folder 05 - Stezni alati: ispred objekta, i to:

a) stega

b) alat za savijanje

Objekat: "Preseraj" - deo natkrivenog prostora između zgrade Karoserije - podsklopovi i Preseraja (prostor između objekata br. 6 i br. 8. na karti)

vlasnik objekta: Zastava kamioni - Kragujevac

Naziv predmeta: F34) Presa na ručni pogon

Proizvođač: nepoznat

Stanje: radno, nije u funkciji

God. proizvodnje: oko 1920-30

Dimenzije u cm (V Š D): /

Inv. pločice i sl: /

Napomena: /

Naziv predmeta: F35) Mašina za lučno savijanje lima

Proizvođač: HILTMANN & LORENZ Maschinenfabrik HILO

Stanje: radno, nije u funkciji

God. proizvodnje: oko 1920-30

Dimenzije u cm (V Š D): /

Inv. pločice i sl: Masch.Nr. 18922; inv. br. 2352 Crvena Zastava; Spindel-F 80; grossler Hub 210; grossler Druck: 31,5t

Napomena: /

Karta mera intervencija

Katastarsko-topografski plan sa granicom zahvata i imovinskom kartom

Karta kriterijuma za valorizaciju objekata