PRAVILNIK

O PLANU I PROGRAMU OBRAZOVANJA I VASPITANJA ZA ZAJEDNIČKE PREDMETE U STRUČNIM I UMETNIČKIM ŠKOLAMA

("Sl. glasnik SRS - Prosvetni glasnik", br. 6/90 i "Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 4/91, 7/93, 17/93, 1/94, 2/94, 2/95, 3/95, 8/95, 5/96, 2/2002, 5/2003, 10/2003, 24/2004, 3/2005, 6/2005, 11/2005, 6/2006, 12/2006, 8/2008, 1/2009, 3/2009, 10/2009, 5/2010, 8/2010 - ispr., 11/2013, 14/2013 i 5/2014)

Član 1

Ovim pravilnikom utvrđuje se plan i program obrazovanja i vaspitanja za zajedničke predmete u stručnim školama (u daljem tekstu: plan i program opšteobrazovnih predmeta) za obrazovne profile III i IV stepena stručne spreme i program za matematiku za II, III i IV razred kao zajednički opšteobrazovni i stručni predmet.

Plan i program obrazovanja iz stava 1. ovog člana odštampani su uz ovaj pravilnik i čine njegov sastavni deo.

I PLAN OPŠTEOBRAZOVNIH PREDMETA

Član 2

Broj časova nastave srpskog jezika i književnosti za obrazovne profile III stepena stručne spreme (u daljem tekstu: III stepen), u I razredu iznosi po tri časa sedmično sa 105 časova godišnje, u II - po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje i III - po dva časa sedmično sa 60 časova godišnje.

Broj časova nastave srpskog jezika i književnosti za obrazovne profile IV stepena stručne spreme (u daljem tekstu: IV stepen), u sva četiri razreda iznosi po tri časa sedmično sa 105 časova godišnje, osim u IV razredu sa 90 časova godišnje.

Član 3

U stručnoj školi u kojoj učenici stiču obrazovanje na jeziku narodnosti, broj časova nastave srpskog jezika i književnosti za III stepen u sva tri razreda iznosi po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje, osim u III razredu - sa 60 časova.

U stručnoj školi iz stava 1. ovog člana broj časova nastave srpskog jezika i književnosti za IV stepen u sva četiri razreda iznosi po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje, osim u IV razredu - sa 60 časova.

Član 4

U stručnoj školi u kojoj učenici stiču obrazovanje na albanskom, mađarskom, rumunskom, bugarskom, rusinskom, odnosno slovačkom jeziku broj časova nastave jezika i književnosti narodnosti za III stepen iznosi u I razredu po tri časa sedmično sa 105 časova godišnje, u II - po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje i III - po dva časa sedmično sa 60 časova godišnje.

U stručnoj školi iz stava 1. ovog člana broj časova nastave jezika i književnosti narodnosti u sva četiri razreda iznosi po tri časa sedmično sa 105 časova godišnje, osim u IV razredu sa 90 časova godišnje.

Član 5

Broj časova nastave engleskog, francuskog, ruskog, nemačkog, španskog i italijanskog jezika za III stepen iznosi po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje, osim u III razredu - sa 60 časova.

Broj časova nastave stranog jezika iz stava 1. ovog člana za IV stepen iznosi po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje, osim u IV razredu - sa 60 časova.

Član 6

Broj časova nastave ustava i prava građana u III razredu za III stepen i IV razredu za IV stepen iznosi po jedan čas sedmično sa 30 časova godišnje.

Član 7

Broj časova nastave istorije za III stepen u I razredu iznosi po tri časa sedmično sa 105 časova godišnje.

Broj časova nastave istorije za IV stepen u I i II razredu iznosi po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje.

Član 8

Broj časova nastave geografije za III stepen u I razredu iznosi po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje.

Broj časova nastave geografije za IV stepen u I razredu iznosi po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje.

Član 9

Broj časova nastave matematike za III stepen u I razredu iznosi po tri časa sedmično sa 105 časova godišnje, a u II razredu po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje.

Broj časova nastave matematike za IV stepen u I i II razredu iznosi po tri časa sedmično sa 105 časova godišnje.

Član 10

Broj časova nastave računarstva i informatike za III stepen u I razredu iznosi po jedan čas sedmično sa 35 časova godišnje i 60 časova u bloku.

Broj časova nastave računarstva i informatike za IV stepen u I razredu iznosi po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje i 60 časova u bloku.

Član 11

Broj časova nastave hemije za III stepen u I razredu iznosi po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje.

Broj časova nastave hemije za IV stepen u I razredu iznosi po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje.

Član 12

Broj časova nastave ekologije i zaštite životne sredine za III stepen u I razredu iznosi po jedan čas sedmično sa 35 časova godišnje.

Broj časova nastave biologije za IV stepen u I razredu iznosi po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje.

Član 13

Broj časova nastave fizike za III stepen u I razredu iznosi po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje.

Broj časova nastave fizike za IV stepen u I i II razredu iznosi po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje.

Član 14

Broj časova nastave muzičke umetnosti za III i IV stepen u I razredu iznosi po jedan čas sedmično sa 35 časova godišnje.

Član 15

Broj časova nastave likovne kulture za III i IV stepen u II razredu iznosi po jedan čas sedmično sa 35 časova godišnje.

Član 16

Broj časova fizičkog i zdravstvenog vaspitanja za III stepen iznosi po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje, osim u III razredu - sa 60 časova.

Broj časova fizičkog i zdravstvenog vaspitanja za IV stepen iznosi po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje, osim u IV razredu - sa 60 časova.

Član 17

(Brisan)

Član 18

Broj časova nastave sociologije za IV stepen u III razredu iznosi po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje.

Član 19

Broj časova nastave filozofije za IV stepen u IV razredu iznosi po dva časa sedmično sa 60 časova godišnje.

Ia IZBORNI PREDMETI

Član 19a

Broj časova nastave verske nastave i građanskog vaspitanja, odnosno drugog predmeta etičko-humanističkog sadržaja u svim razredima iznosi po jedan čas nedeljno.

Verska nastava i građansko vaspitanje, odnosno drugi predmet etičko-humanističkog sadržaja ostvaruju se kao izborni predmeti.

Izuzetno od stava 2. ovog člana verska nastava i građansko vaspitanje ostvaruju se kao fakultativni predmeti za učenike koji su upisani u prvi razred srednje škole školske 2001/2002. godine.

II OSTALI OBLICI OBRAZOVNO-VASPITNOG RADA

Član 20

Osim nastave, stručne škole ostvaruju:

- ferijalnu praksu i praktični rad prema posebnim zahtevima područja rada,

- dodatni rad do 60 časova u svakom razredu,

- društveno-korisni rad po dva radna dana u svakom razredu i

- pripremni i dopunski rad do 60 časova u svakom razredu.

III FAKULTATIVNE AKTIVNOSTI

1. Fakultativne nastavne aktivnosti

Član 21

Broj časova nastave jezika drugog naroda ili narodnosti sa elementima nacionalne kulture za III stepen iznosi po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje u I i II razredu i 60 časova u III razredu.

Broj časova nastave iz stava 1. ovog člana za IV stepen iznosi po dva časa sedmično sa 70 časova godišnje u I, II i III razredu i 60 časova u IV razredu.

Član 22

Broj časova nastave drugog stranog jezika ima isti fond časova i raspored po razredima kao jezik iz člana 21. ovog pravilnika.

Član 23

Stručna škola može da organizuje, u skladu sa opredeljenjem učenika, fakultativnu nastavu iz predmeta koji su utvrđeni planom obrazovanja drugih obrazovnih profila istog ili drugog područja rada.

2. Fakultativne vannastavne aktivnosti

Član 24

Za učenike koji stiču III stepen ekskurzije su predviđene do četiri radna dana u I, odnosno II razredu i do pet radnih dana u III razredu; za učenike koji stiču IV stepen - do četiri radna dana u I, II, odnosno III razredu, a u IV - do sedam radnih dana.

Stvaralačke i slobodne aktivnosti učenika za III i IV stepen predviđene su od 30 do 60 časova u svakom razredu.

Za učenike koji stiču III stepen hor je predviđen sa 114 časova godišnje u svakom razredu, a za IV stepen sa 140 časova godišnje.

IV ZAVRŠNA ODREDBA

Član 25

Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Socijalističke Republike Srbije - Prosvetnom glasniku".

Samostalni član Pravilnika o izmenama i dopunama
Pravilnika o planu obrazovanja i vaspitanja za zajedničke predmete u stručnim školama i programu obrazovanja i vaspitanja u I razredu

("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 4/91)

Član 4

Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije - Prosvetnom glasniku", a primenjivaće se od početka školske 1991/92. godine.

Samostalni član Pravilnika o izmenama i dopunama
Pravilnika o planu i programu obrazovanja i vaspitanja za zajedničke predmete u stručnim školama

("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 7/93)

Član 17

Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku".

Samostalni član Pravilnika o izmenama i dopunama
Pravilnika o planu i programu obrazovanja i vaspitanja za zajedničke predmete u stručnim i umetničkim školama

("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 8/2008)

Član 4

Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku", a primenjivaće se od školske 2008/2009. godine.

Samostalni član Pravilnika o izmeni
Pravilnika o planu i programu obrazovanja i vaspitanja za zajedničke predmete u stručnim i umetničkim školama

("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 1/2009)

Član 2

Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku".

Samostalni član Pravilnika o izmenama
Pravilnika o planu i programu obrazovanja i vaspitanja za zajedničke predmete u stručnim i umetničkim školama

("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 3/2009)

Član 2

Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku", a primenjivaće se od 1. septembra 2009. godine.

Samostalni član Pravilnika o izmeni
Pravilnika o planu i programu obrazovanja i vaspitanja za zajedničke predmete u stručnim i umetničkim školama

("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 10/2009)

Član 2

Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku".

Samostalni član Pravilnika o izmeni
Pravilnika o planu i programu obrazovanja i vaspitanja za zajedničke predmete u stručnim i umetničkim školama

("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 5/2010)

Član 2

Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku", a primenjivaće se od školske 2010/2011. godine.

Samostalni član Pravilnika o izmenama
Pravilnika o planu i programu obrazovanja i vaspitanja za zajedničke predmete u stručnim i umetničkim školama

("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 11/2013 i 14/2013)

Član 2

Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku".

Samostalni član Pravilnika o izmeni
Pravilnika o planu i programu obrazovanja i vaspitanja za zajedničke predmete u stručnim i umetničkim školama

("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 14/2013)

Član 2

Ovaj pravilnik stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije - Prosvetnom glasniku".

Samostalni član Pravilnika o dopunama
Pravilnika o planu i programu obrazovanja i vaspitanja za zajedničke predmete u stručnim i umetničkim školama

("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 5/2014)

Član 3

Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije - Prosvetni glasnik", a primenjuje se od školske 2014/2015. godine.

PLAN OPŠTEG OBRAZOVANJA ZA TROGODIŠNJE STRUČNE ŠKOLE

Područje rada: SVA PODRUČJA RADA

Obrazovni profil: SVI OBRAZOVNI PROFILI

STEPEN STRUČNE SPREME: III

PLAN OPŠTEG OBRAZOVANJA ZA TROGODIŠNJE STRUČNE ŠKOLE

I OBRAZOVNI NASTAVNI PREDMETI	PRVI RAZRED					DRUGI RAZRED					TREĆI RAZRED					UKUPNO
	razr. čas. nast.				nast. u bloku god.	razr. čas. nast.				nast. u bloku god.	razr. čas. nast.				nast. u bloku god.	razr. čas. nast.				nast. u bloku god.
	nedeljno		godišnje			nedeljno		godišnje			nedeljno		godišnje			nedeljno		godišnje
	T	V	T	V		T	V	T	V		T	V	T	V		T	V	T	V
A. Opšteobrazovni predmeti
A. Opšteobrazovni predmeti
a. Srpski jezik i književnost	3		105			2		70			2		60			7		235
b. Srpski jezik*	2		70			2		70			2		60			6		200
______ jezik i književnost**
Strani jezik	2		70			2		70			2		60			6		200
Ustav i prava građana											1		30			1		30
Istorija	3		105													3		105
Geografija	2		70													2		70
Muzička umetnost	1		35													1		35
Likovna kultura						1		35								1		35
Fizičko vaspitanje	2		70			2		70			2		60			6		200
Matematika	3		105			2		70								5		175
Računarstvo i informatika	1		35		60											1		35		60
Fizika	2		70													2		70
Hemija	2		70													2		70
Ekologija i zaštita životne sredine	1		35													1		35
UKUPNO A:	22		770		60	9		315			7		210			38		1295		60

NAPOMENA:	* Za učenike naroda i narodnosti koji nastavu slušaju na maternjem jeziku
	** Za učenike naroda i narodnosti prema članu 5. Zakona o srednjoj školi

II OSTALI OBLICI OBRAZOVNO-VASPITNOG RADA

I razred

II razred

III razred

Ukupno

FERIJALNA PRAKSA I PRAKTIČAN RAD

prema zahtevima područja rada

DODATNI RAD

do 60 čas.

do 180 časova

DRUŠTVENO-KORISTAN RAD

2 radna dana

6 radnih dana

PRIPREMNI I DOPUNSKI RAD

do 60 čas.

do 180 časova

III FAKULTATIVNE AKTIVNOSTI

FAKULTATIVNE NASTAVNE AKTIVNOSTI

1.1. Jezik drugog naroda ili narodnosti sa elementima nacionalne kulture

2 časa nedeljno

8 časova nedeljno

1.2. Drugi strani jezik

2 časa nedeljno

6 časova nedeljno

NAPOMENA:

Pored navedenih predmeta škola može da organizuje, u skladu sa opredeljenjima učenika, fakultativnu nastavu iz predmeta koji su utvrđeni nastavnim planom drugih obrazovnih profila istog ili drugog područja rada.

FAKULTATIVNE VANNASTAVNE AKTIVNOSTI

2.1. EKSKURZIJE

do 4 radna dana

do 5 radnih dana

do 13 radnih dana

2.2. STVARALAČKE I SLOBODNE AKTIVNOSTI UČENIKA

30-60 časova

90-180 časova

2.3. HOR

114 ČASOVA GODIŠNJE

BROJ I RASPORED RADNIH SEDMICA ZA TROGODIŠNJE STRUČNE ŠKOLE

Razred	Razredno-časovna nastava	Nastava u bloku		Obavezne i fakultativne vannastavne aktivnosti	Ukupno sedmica	Završni ispit
Razred	Razredno-časovna nastava	Računarstvo i informatika	Stručni predmeti	Obavezne i fakultativne vannastavne aktivnosti	Ukupno sedmica	Završni ispit
I	35 sedmica	2 sedmice	-	2 sedmice	39	-
II	35-37 sedmica	-	do 2 sedmice	2 sedmice	39	-
III	30-32 sedmice	-	4-2 sedmice	2 sedmice	39	3 sedmice

PLAN OPŠTEG OBRAZOVANJA ZA ČETVOROGODIŠNJE STRUČNE ŠKOLE

Područje rada: SVA PODRUČJA RADA

Obrazovni profil: SVI OBRAZOVNI PROFILI

STEPEN STRUČNE SPREME: IV

PLAN OPŠTEG OBRAZOVANJA ZA ČETVOROGODIŠNJE STRUČNE ŠKOLE

I OBAVEZNI NASTAVNI PREDMETI	PRVI RAZRED					DRUGI RAZRED					TREĆI RAZRED					ČETVRTI RAZRED					UKUPNO
	razr. čas. nast.				nas. u bloku god.	razr. čas. nast.				nas. u bloku god.	razr. čas. nast.				nas. u bloku god.	razr. čas. nast.				nas. u bloku god.	razr. čas. nast.				nas. u bloku god.
	nedeljno		godiš.			nedeljno		godiš.			nedeljno		godiš.			nedeljno		godiš.			nedeljno		godiš.
	T	V	T	V		T	V	T	V		T	V	T	V		T	V	T	V		T	V	T	V
a. Srpski jezik i književnost	3		105			3		105			3		105			3		90			12		405
a. Srpski jezik i književnost	3		105			3		105			3		105			3		90			12		405
b. Srpski jezik*	2		70			2		70			2		70			2		60			8		270
____ jezik i književnost**
Strani jezik	2		70			2		70			2		70			2		60			8		270
Sociologija											2		70								2		70
Filozofija																2		60			2		60
Istorija	2		70			2		70													4		140
Muzička umetnost	1		35																		1		35
Likovna kultura						1		35													1		35
Fizičko vaspitanje	2		70			2		70			2		70			2		60			8		270
Matematika	3		105			3		105													6		210
Računarstvo i informatika	2		70		60																2		70		60
Geografija	2		70																		2		70
Fizika	2		70			2		70													4		140
Hemija	2		70																		2		70
Biologija	2		70																		2		70
Ustav i prava građana																1		30			1		30
UKUPNO A:	23		805		60	15		525			9		315			10		300			57		1945		60

NAPOMENA:	* Za učenike naroda i narodnosti koji nastavu slušaju na maternjem jeziku
	** Za učenike naroda i narodnosti prema članu 5. Zakona o srednjoj školi

OSTALI OBLICI OBRAZOVNO-VASPITNOG RADA

I razred

II razred

III razred

IV razred

Ukupno

FERIJALNA PRAKSA I PRAKTIČNI RAD

Prema zahtevima područja rada u planu

DODATNI RAD

do 60 časova

do 240 časova

DRUŠTVENO-KORISTAN RAD

2 radna dana

8 radnih dana

PRIPREMNI I DOPUNSKI RAD

do 60 časova

do 240 časova

III

FAKULTATIVNE AKTIVNOSTI

I razred

II razred

III razred

IV razred

Ukupno

FAKULTATIVNE NASTAVNE AKTIVNOSTI

1.1. Jezik drugog naroda ili narodnosti sa elementima nacionalne kulture

2 časa nedelj.

8 časova

1.2. Drugi strani jezik

2 časa nedelj.

8 časova

NAPOMENA:

FAKULTATIVNE VANNASTAVNE AKTIVNOSTI

2.1. Ekskurzije

do 4 radna dana

do 7 radnih dana

do 19 radnih dana

2.2. Stvaralačke i slobodne aktivnosti učenika

30-60 časova

120-240 časova

2.3. Hor

140 časova godišnje

BROJ I RASPORED RADNIH SEDMICA ZA ČETVOROGODIŠNJE STRUČNE ŠKOLE

Razred	Razredno-časovna nastava	Nastava u bloku		Obavezne i fakultativne vannastavne aktivnosti	Ukupno sedmica	Matura
Razred	Razredno-časovna nastava	Računarstvo i informatika	Stručni predmeti	Obavezne i fakultativne vannastavne aktivnosti	Ukupno sedmica	Matura
I	35 sedmica	2 sedmice	-	2 sedmice	39	-
II	35-37 sedmica	-	do 2 sedmice	2 sedmice	39	-
III	35-37 sedmica	-	do 2 sedmice	2 sedmice	39	-
IV	30-32 sedmice	-	4-2 sedmice	2 sedmice	39	3 sedmice

PROGRAM ZAJEDNIČKIH PREDMETA ZA I RAZRED STRUČNIH ŠKOLA*

SRPSKI JEZIK I KNJIŽEVNOST**

(za trogodišnje obrazovanje)

Cilj

Cilj nastave srpskog jezika i književnosti jeste proširivanje i produbljivanje znanja o srpskom jeziku; unapređivanje jezičke i funkcionalne pismenosti; proširivanje i produbljivanje znanja o srpskoj i svetskoj književnosti, razvijanje ljubavi prema knjizi i čitanju, osposobljavanje za interpretaciju umetničkih tekstova; upoznavanje reprezentativnih dela srpske i opšte književnosti, književnih žanrova, književnoistorijskih pojava i procesa u književnosti; proširivanje i produbljivanje književnih znanja i čitalačkih veština; obrazovanje i vaspitanje učenika kao slobodne, kreativne i kulturne ličnosti, kritičkog uma i oplemenjenog jezika i ukusa.

Zadaci

Nastava jezika (znanja o jeziku, sposobnost služenje jezikom i vaspitna uloga nastave jezika). Učenici treba da:

- ovladaju znanjima o srpskom književnom jeziku;

- steknu veštine i sposobnosti njegovog korišćenja u opštenju sa drugima, u pismenom i usmenom izražavanju, prilikom učenja, obrazovanja i intelektualnog razvoja;

- poštuju maternji jezik, neguju srpski jezik, tradiciju i kulturu srpskog naroda, nacionalnih manjina, etničkih zajednica i drugih naroda;

- unapređuju kulturu jezičkog opštenja, u skladu sa poštovanjem rasne, nacionalne, kulturne, jezičke, verske, rodne, polne i uzrasne ravnopravnosti, sa razvijanjem tolerancije i uvažavanja različitosti i sa poštovanjem i uvažavanjem drugih jezika i drugih kultura.

Nastava književnosti (usvajanje književnih znanja, razvijanje čitalačkih veština i afirmisanje vaspitnih vrednosti putem književnosti). Učenici treba da:

- upoznaju reprezentativna dela srpske književne baštine i dela opšte književnosti, njihove autore, poetske i estetske vrednosti;

- neguju i razvijaju čitalačke kompetencije i interpretacijske veštine posredstvom kojih će se upoznavati sa reprezentativnim književnim delima iz istorije srpske i opšte književnosti, čitati ih i tumačiti u doživljajnoj i istraživačkoj ulozi;

- razvijaju literarne afinitete i postanu čitaoci rafiniranog estetskog ukusa koji će umeti da na istraživački, stvaralački i aktivan način čitaju književna dela svih žanrova, vrednuju ih, govore o njima i povodom njih;

- usvoje humanističke stavove, uverenja i sistem vrednosti;

- osposobe se za pouzdano moralno prosuđivanje, opredeljivanje za dobro i osudu nasilništva i nečoveštva, odbacivanje svih vidova agresivnog i asocijalnog ponašanja i za razvijanje samosvesti i lične odgovornosti;

- podstiču na saosećanje sa bližnjima i odgovornost prema drugom;

- razviju vrline razboritosti i ravnoteže i mudrosti.

Opšti zadaci. Učenici treba da:

- razvijaju i neguju stvaralački i istraživački duh u procesu učenja i u primeni stečenih znanja;

- razvijaju i neguju metodičnost i metodička postupanja prilikom ovladavanja složenim i obimnim znanjima;

- usaglašeno sa opštim ishodima učenja, kao i usklađeno sa uzrastom i sposobnostima, dalje razvijaju znanja, vaspitne vrednosti i funkcionalne veštine koje će moći da koriste u daljem obrazovanju, u profesionalnom radu i u svakodnevnom životu;

- razvijaju lični i nacionalni identitet i osećanje pripadnosti državi Srbiji;

- formiraju vrednosne stavove kojima se čuva nacionalna i svetska kulturna baština;

- budu osposobljeni za život u multikulturalnom društvu.

I razred

(3 časa nedeljno, 105 časova godišnje)

SADRŽAJI PROGRAMA

KNJIŽEVNOST (66 časova)

I. UVOD U PROUČAVANJE KNJIŽEVNOG DELA (12 časova)

Priroda i smisao književnosti

Pojam i naziv književnosti; književnost kao umetnost; književnost i druge umetnosti; usmena i pisana književnost uloga književne umetnosti u društvu; književnost i proučavanje književnosti, nauke o književnosti: teorija, istorija književnosti i književna kritika.

Umetnički doživljaj, utisci, razumevanje, saznavanje i doživljavanje umetničkih vrednosti u književnom delu.

Struktura književnog dela

Tema, motiv (manja tematska jedinica); fabula i siže; lik, karakter, tip, narator, pisac; ideje, misli i poruke, smisao književno-umetničkog dela; kompozicija književnog dela (na primerima lirskog, epskog i dramskog dela); jezik u književnoumetničkom delu (piščev izbor i raspoređivanje reči), sredstva umetničkog izražavanja.

Dela za obradu

Sunce se devojkom ženi - lirska narodna pesma

Banović Strahinja - epska narodna pesma

Devojka brža od konja - narodna pripovetka

Laza Lazarević: Prvi put s ocem na jutrenje - umet. pripov.

Sofokle: Antigona - tragedija

Ivo Andrić: O priči i pričanju (Beseda prilikom primanja Nobelove nagrade)

II. KNJIŽEVNOST STAROG VEKA (10 časova)

Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici i osobenostima književnosti starog veka.

Ep o Gilgamešu (odlomak)

Homer - Ilijada (odlomak - VI pevanje)

Biblija - iz Starog zaveta; Legenda o potopu; iz Novog zaveta; Jevanđelje po Mateju (Stradanje i vaskrsenje Hristovo).

III. SREDNJOVEKOVNA KNJIŽEVNOST (11 časova)

Počeci slovenske pismenosti, značaj rada Ćirila i Metodija i njihovih učenika. Najstarija slovenska pisma (glagoljica, ćirilica); staroslovenski jezik i recenzije staroslovenskog jezika; najstariji spomenici južnoslovenske kulture (Baščanska ploča, Samuilov natpis, Brižinski spomenik, Miroslavljevo jevanđelje); međusobne veze i uticaji pisane i usmene književnosti.

Sava Nemanjić (Sv. Sava): Žitije Sv. Simeona (odlomak) - Bolest i smrt Sv. Simeona

Jefimija: Pohvala knezu Lazaru

Despot Stefan Lazarević: Slovo ljubve

Usmeno predanje o Sv. Savi - (narodne pesme, priče i legende - izbor).

IV. NARODNA (USMENA) KNJIŽEVNOST (11 časova)

Narodna (usmena) književnost: pojam, bitne odlike, osnovne teme i motivi, umetnička vrednost i značaj (sinteza).

Narodna poezija i njen značaj u životu i istoriji srpskog naroda.

Srpska djevojka - narodna pesma

Kneževa večera - narodna pesma

Marko pije uz ramazan vino - narodna pesma

Dioba Jakšića - narodna pesma

Ropstvo Janković Stojana - narodna pesma

Boj na Mišaru - narodna pesma

V. HUMANIZAM I RENESANSA (11 časova)

Humanizam i renesansa u Evropi i kod nas i glavni predstavnici (pojam, osobenosti, značaj).

F. Petrarka: Kanconijer (izbor soneta)

V. Šekspir: Romeo i Julija

Servantes: Don Kihot (odlomak)

Š. Menčetić: Prvi pogled

Dž. Držić: Gorčije žalosti jesu li gdi komu

M. Držić: Novela od Stanca

VI. BAROK I KLASICIZAM (6 časova)

Barok i klasicizam i njihovi glavni predstavnici u Evropi i kod nas (pojam, osobenosti, značaj).

I. Gundulić: Osman (odlomci iz I i VIII pevanja)

Molijer: Tvrdica

VII. LEKTIRA (5 časova)

Dante Alegijeri: Božanstvena komedija (odlomak iz Pakla)

D. Kiš: Rani jadi

Izbor iz poezije savremenih pesnika prema izboru učenika i nastavnika (D. Radović, M. Antić, Lj. Simović i dr.)

VIII. KNJIŽEVNOTEORIJSKI POJMOVI

Na navedenim delima ponavljaju se, proširuju, usvajaju i sistematizuju osnovni književnoteorijski pojmovi.

Lirsko, epsko, dramsko pesništvo.

Lirske ("ženske") i epske (junačke) pesme. Epski junak.

Epska poezija u prozi: pripovetka, novela, roman; jednostavniji oblici epske proze: mit, predanje, bajka, priča. Žitije (životopis, biografija), pohvala, slovo.

Dramska poezija (odlike, podela): tragedija, komedija, drama u užem smislu reči. Farsa. Drama i pozorište. Dramski junak.

Stih i proza. Metrika, heksametar, deseterac, cezura.

Sredstva umetničkog izražavanja

Epitet, poređenje, personifikacija, hiperbola, gradacija, antiteza, metafora, lirski paralalizam. Simbol. Humanizam, renesansa, petrarkizam, barok, klasicizam.

JEZIK (25 časova)

I. OPŠTI POJMOVI O JEZIKU

Jezik kao sredstvo komunikacije (osnovni pojmovi).

Osnovni pojmovi o književnom (standardnom) jeziku. Njegov nacionalni i kulturni značaj.

II. JEZIČKI SISTEM I NAUKE KOJE SE NJIME BAVE

Jezik kao sistem znakova.

Fonetika i fonologija, glas i fonema.

Morfologija. Reči i morfeme. Tvorba reči.

Sintaksa. Rečenica kao jezička i komunikativna jedinica.

Leksikologija. Leksički fond (bogaćenje rečnika, stručna terminologija).

III. PRAVOPIS

Osnovni principi pravopisa srpskog književnog jezika. Pisanje velikog slova.

KULTURA IZRAŽAVANJA (14 časova)

I. USMENO IZRAŽAVANJE

Artikulacija glasova, književna akcentuacija, melodija rečenice, jačina, visina tona, boja glasa, tempo izgovora; pauza - logička i psihološka i njihova izražajna funkcija. Akcenat, reči, grupe reči, rečenice (smisaonice). Otklanjanje nestandardne akcentuacije iz učeničkog govora.

Izražajno čitanje i kazivanje napamet naučenih kraćih proznih i dijaloških tekstova. Recitovanje stihova.

Stilske vežbe. Funkcionalni stilovi: razgovorni književnoumetnički jezik.

II. PISMENO IZRAŽAVANJE

Pravopisne vežbe: pisanje velikog slova.

Stilske vežbe: sažimanje pismenog sastava uz pojačavanje njegove informativnosti, otklanjanje suvišnih reči i neprikladnih izraza.

Domaći pismeni zadaci (čitanje i analiza).

Četiri pismena zadatka godišnje.

II razred

(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)

SADRŽAJI PROGRAMA

KNJIŽEVNOST (48)

PROSVETITELJSTVO (5)

Prosvetiteljstvo (pojam, osobenosti, značaj i glavni predstavnici)

Dositej Obradović: Život i priključenija (odlomak)

Jovan Sterija Popović: Tvrdica

ROMANTIZAM (19)

Romantizam (pojam, osobenosti, značaj i glavni predstavnici)

Džordž Gordon Bajron: Čajld Harold (odlomak)

Aleksandar Sergejevič Puškin: Cigani (odlomak)

Hajnrih Hajne: Lorelaj

Vuk Stefanović Karadžić: Reformator jezika i pravopisa, sakupljač narodnih umotvorina

Branko Radičević: Đački rastanak (odlomak)

Đura Jakšić: Veče, Ponoć

Jovan Jovanović Zmaj: Đulići i Đulići uveoci (izbor)

Laza Kostić: Među javom i međ snom

Petar Petrović Njegoš: Gorski vijenac (odlomci)

Ivan Mažuranić: Smrt Smail-age Čengića (Harač)

REALIZAM (19)

Realizam (pojam, osobenosti, značaj i glavni predstavnici)

Onore de Balzak: Čiča Gorio (odlomak)

Nikolaj Vasiljević Gogolj: Revizor (odlomak)

Milovan Glišić: Glava šećera

Laza Lazarević: Vetar (odlomak)

Radoje Domanović: Danga

Stevan Sremac: Zona Zamfirova (odlomak)

Simo Matavulj: Povareta

Vojislav Ilić: Sivo, sumorno nebo

Silvije Strahimir Kranjčević: Moj dom

Janko Kersnik: Seljakova smrt

LEKTIRA (5)

Ivo Andrić: Most na Žepi i druge pripovetke

Dragoslav Mihailović: Kad su cvetale tikve

Milutin Milanković: Kroz vasionu i vekove

KNJIŽEVNOTEORIJSKI POJMOVI

Na navedenim delima ponavljaju se, proširuju, usvajaju i sistematizuju osnovni književnoteorijski pojmovi.

Lirska poezija (osobenosti književnog roda); lirska pesma; kompoziciona struktura lirske pesme; pesnička slika; književnoumetnički (pesnički) jezik: slikovnost (konkretnost), emocionalnost, simboličnost, preobražaj značenja, ritmičnost i harmoničnost; versifikacija; sistemi versifikacije; trohej, jamb, daktil; stih; strofa; rima.

Realistička pripovetka i roman.

Romantično, realistično, humoristično, satirično, groteskno.

Sredstva umetničkog izražavanja (stilske figure): metafora, personifikacija, alegorija, ironija, sarkazam, asindet, polisindet, anafora, epifora, simploha, onomatopeja, aliteracija, asonanca, igra rečima.

Pismo, autobiografija, sonet, sonetni venac.

Lirsko-epska poezija (balada, romansa, poema).

JEZIK (12)

KNJIŽEVNI JEZIK

Osnovni principi jezičke kulture.

Jezička situacija u Srbiji.

Principi jezičke ravnopravnosti. Jezička tolerancija.

TVORBA REČI

Osnovni pojmovi o izvođenju (derivaciji) reči. Važniji modeli za izvođenje imenica, prideva i glagola.

LEKSIKOLOGIJA

Značenjski (semantički) i formalni odnosi među leksemama (sinonimija; antonimija; polisemija i homonimija; metaforična i metonimijska značenja).

Osnovni pojmovi o terminologiji i stručnim terminima. Terminološki rečnici.

PRAVOPIS

Sastavljeno i rastavljeno pisanje reči. Pravopisni znaci. Skraćenice. Rastavljanje reči na kraju retka.

KULTURA IZRAŽAVANJA (10)

USMENO IZRAŽAVANJE

Pričanje događaja i doživljaja (prikazivanje osećanja).

Opisivanje bića, predmeta, radnji, pojava (tačno, verno, sažeto).

Samostalno izlaganje u funkciji interpretacije književnog teksta. Uočavanje jezičkih postupaka i stilogenih mesta književnog teksta (čitanjem i obrazlaganjem). Dijalog u funkciji obrade teksta.

Izražajno kazivanje napamet naučenih lirskih pesama i kraćih monoloških tekstova. Dosledno usvajanje ortoepske norme i usvajanje veštine govorenja.

Stilske vežbe, funkcionalni stilovi; naučni stil.

PISMENO IZRAŽAVANJE

Pravopisne vežbe: pisanje brojeva i odričnih oblika glagola. Pisanje skraćenica.

Pismeni sastavi: izrada plana pismenog sastava, usavršavanje teksta; pisanje poboljšane verzije pismenog sastava (unošenje novih podataka, otklanjanje beznačajnih pojedinosti).

Dva pismena zadatka godišnje.

III razred

(2 časa nedeljno, 60 časova godišnje)

SADRŽAJI PROGRAMA

KNJIŽEVNOST (41)

MODERNA (18)

Moderna u evropskoj i srpskoj književnosti. (Impresionizam i simbolizam - opšti pojam).

Šarl Bodler: Albatros

Aleksa Šantić: Veče na školju, Moja otadžbina

Jovan Dučić: Jablanovi

Milan Rakić: Dolap

Vladislav Petković Dis: Možda spava

Antun Gustav Matoš: Jesenje veče

Bora Stanković: U noći

Branislav Nušić: Narodni poslanik (odlomak)

MEĐURATNA I RATNA KNJIŽEVNOST (18)

Srpska književnost - opšte odlike i glavni predstavnici.

Dušan Vasiljev: Čovek peva posle rata

Miloš Crnjanski: Seobe I - odlomci

Tin Ujević: Svakidašnja jadikovka

Kosta Racin: Berači duvana

Veljko Petrović: Salašar

Desanka Maksimović: Izbor iz poezije

Ivan Goran Kovačić: Jama

LEKTIRA (5)

Rabindranat Tagora: Gradinar (41)

Ivo Andrić: Na Drini ćuprija (odlomci)

KNJIŽEVNOTEORIJSKI POJMOVI

Na navedenim delima ponavljaju se, proširuju, usvajaju i sistematizuju osnovni književnoteorijski pojmovi.

Lirika. Moderna lirska pesma (struktura). Pesma u prozi.

Stih: jedanaesterac, dvanaesterac, slobodan stih. Sredstva književnoumetničkog izražavanja (stilske figure): metonimija, sinegdoha, paradoks, aluzija, apostrofa, retorsko pitanje, inverzija, elipsa, refren.

Epika. Oblici umetničkog izražavanja: pričanje (naracija), opisivanje (deskripcija), dijalog, monolog, unutrašnji monolog, doživljeni govor, piščev komentar; kazivanje u prvom, drugom i trećem licu.

Drama. Drama u užem smislu (osobine): moderna drama, (psihološka, simbolistička, impresionistička); dramska situacija; scenski jezik (vizuelni i akustični scenski znakovi); publika, glumac, gluma, režija, lektor, scenograf.

JEZIK (13)

SINTAKSA

Sintaksičke jedinice: rečenica u širem smislu (komunikativne rečenice) i rečenice u užem smislu (predikatske rečenice).

Padežni sistem. Pojam padežnog sistema i predloško-padežnih konstrukcija.

Kongruencija: definicija i osnovni pojmovi.

Sistem zavisnih rečenica: tri osnovna tipa vrednosti zavisnih rečenica (imeničke, pridevske i priloške zavisne rečenice).

Sistem nezavisnih rečenica. Obaveštajne, upitne, zapovedne, željne i uzvične rečenice.

Glagolski vid i rod.

Glagolska vremena i glagolski načini - osnovni pojmovi.

Naporedni odnosi među sintaksičkim jedinicama (sastavni, rastavni, suprotni).

PRAVOPIS

Interpunkcija.

KULTURA IZRAŽAVANJA (6)

USMENO IZRAŽAVANJE

Kazivanje i recitovanje napamet naučenih književnoumetničkih tekstova.

Stilistika. Funkcionalni stilovi: publicistički.

PISMENO IZRAŽAVANJE

Stilistika. Leksička sinonimija i višeznačnost reči, izbor reči (preciznost). Pojačavanje i ublažavanje iskaza; obično, ublaženo i uvećano značenje reči; prenesena značenja reči (figurativna upotreba imenica, glagola i prideva).

Pismene vežbe novinarska vest, članak, izveštaj, intervju, komentar i dr. Prikaz književno-scenskog ili filmskog dela. Uvežbavanje tehnike izrade pismenih sastava.

Domaći pismeni zadaci (čitanje i analiza na času)

Dva pismena zadatka.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA

UVODNA OBJAŠNJENJA

Zavisno od razreda i sadržaja godišnji fond časova nastave ovog predmeta raspoređen je tako da je za područje književnost izdvojeno oko 60%, a za druga dva (jezik i kultura izražavanja) oko 40% časova.

U okviru tog fonda planirani sadržaji se obrađuju sa 70% časova. Ostalih 30% časova predviđeno je za ponavljanje, utvrđivanje, vežbanje i sistematizovanje programa.

Cilj i zadaci čine celinu i ostvaruju se tokom tri godine - sistematski i kontinuirano - u svim predviđenim programsko-tematskim područjima i vidovima rada.

Svi sadržaji raspoređeni su po razredima, područjima, oblastima i temama uz primenu načela postupnosti, korelacije, integracije i primerenosti uzrastu.

Sadržaji programa za trogodišnje srednje stručne škole (I, II i III razred) redukovani su u odnosu na sadržaje programa četvorogodišnjih srednjih stručnih škola (I, II, III i IV razred).

Sadržaji književnosti konkretizovani su po razredima, segmentima (književnost i lektira), a obuhvataju književnoteorijsko i književnoistorijsko proučavanje književnoumetničkih dela i književnosti žanrovski raspoređenih.

Područje jezik obuhvata izučavanje jezika kao sistema. U sadržaje ovog područja ugrađeni su elementi opšte lingvistike i pravopisa.

Područje kultura izražavanja obuhvata oblike i vrste u oblasti usmenog i pismenog izražavanja (po razredima). U ovoj oblasti planirane su govorne i pismene vežbe, domaći zadaci i pismeni zadaci, koji treba da se rade naizmenično ćirilicom i latinicom.

Radi što uspešnije realizacije brojnih zahteva i sadržaja neophodna je i stalna saradnja nastavnika srpskog jezika i književnosti s nastavnicima drugih predmeta (istorije, srodnih opštestručnih i užestručnih predmeta), stručnim saradnicima (školskim bibliotekarom - medijatekarom, pedagogom, psihologom) i organima (stručnim aktivom i većima), roditeljima učenika i međuopštinskom (regionalnom) prosvetno-pedagoškom službom; takođe je korisna saradnja nastavnika i sa određenim institucijama (narodnom bibliotekom, domom kulture, bioskopom, lokalnim novinama, radio-stanicom i dr.).

Kvalitet i trajnost znanja, umenja, veština i navika učenika u mnogome zavise od principa, oblika, metoda i sredstava koji se koriste u obrazovno-vaspitnom procesu. Zbog toga savremena nastava srpskog jezika i književnosti pretpostavlja ostvarivanje bitnih zadataka i sadržaja programa uz maksimalno moguću misaonu aktivnost učenika (subjekata u nastavi), poštovanje određenih didaktičkih principa (posebno: svesne aktivnosti učenika, naučnosti, primerenosti, postupnosti, sistematičnosti i očiglednosti), kao i adekvatnu primenu onih nastavnih oblika, metoda, postupaka i sredstava čiju su vrednost utvrdile savremena praksa i metodika nastave srpskog jezika i književnosti (pre svega: razni vidovi grupnog i individualnog rada primereni mogućnostima učenika, metode - dijaloška, tekstualno-grafičke demonstracije i samostalnih radova učenika, sredstva - udžbenici, priručnici, razne vrste tekstova i grafičkih prikaza, grafofolije, nastavni i drugi filmovi, radio i televizijske emisije i sl.). Izbor određenih nastavnih oblika, metoda, postupaka i sredstava uslovljen je, pre svega, nastavnim sadržajem i ciljevima (obrazovnim, vaspitnim i funkcionalnim), koje treba ostvariti na jednom času srpskog jezika i književnosti.

Redovna nastava srpskog jezika i književnosti izvodi se u specijalizovanim učionicama i kabinetima za ovaj predmet, koji treba da budu opremljeni u skladu sa normativima za srednje stručne škole. Delimično, ona se organizuje i u drugim školskim prostorijama (biblioteci - medijateci, čitaonici, audiovizuelnoj sali i sl.).

U nastavi srpskog jezika i književnosti koriste se odobreni udžbenici i priručnici i bibliotečko-informacijska građa od značaja za ostvarivanje zadataka i sadržaja programa ovog predmeta, odnosno za sistematsko osposobljavanje učenika za samostalno korišćenje raznih izvora saznanja u nastavi i van nje.

U odnosu na dosadašnji, ovaj program donosi izvesne promene i novine, koje treba imati u vidu prilikom planiranja (globalnog i operativnog) i realizacije predviđenih zadataka i sadržaja. Posebno su značajne ove promene i novine u programu: izmenjen je nedeljni i godišnji fond časova u svim razredima srednjih stručnih škola kao i način raspodele predviđenog godišnjeg fonda časova na pojedine segmente programa; obezbeđen je adekvatniji odnos između časova obrade i drugih tipova časova: korigovani su cilj i zadaci nastave; izmenjeni su struktura i sadržaji područja književnost i jezik; u program je uključen sadržaj proučavanja književnog dela. Uvedena je oblast lektire, uključeni su novi autori i naslovi; određeni su osnovni književnoteorijski pojmovi koji se usvajaju tokom obrade odgovarajućih dela: stvoreni su preduslovi za kreativno ispoljavanje nastavnika i prilagođavanje vaspitno-obrazovnog rada različitim situacijama u praksi, kao i za pojačavanje stvaralačke saradnje nastavnika i učenika.

KNJIŽEVNOST

Ovo programsko-tematsko područje obuhvata najznačajnija dela iz srpske i svetske književnosti, koja su raspoređena u književnoistorijskom kontinuitetu od starog veka do danas.

Program I razreda je za početak predvideo uvod u proučavanje književnog dela (književnoteorijski pristup) kako bi se izbeglo naglo prelaženje sa tematskog proučavanja, karakterističnog za nastavu ovog predmeta u osnovnoj školi, na proučavanje istorije književnosti, tj. izučavanje književnoumetničkih dela u istorijskom kontekstu. Uz taj osnovni razlog treba imati u vidu i druga preimućstva ovakvog pristupa: nastavnik će steći uvid u književnoistorijska znanja koja su učenici poneli iz osnovne škole. Ta znanja će se sistematizovati, proširiti i produbiti, čime će se ostvariti valjaniji put za složeniji i studiozniji pristup književnim delima kakav zahteva program književnosti u srednjim stručnim školama.

Nastavnik srpskog jezika i književnosti u srednjim stručnim školama treba da pođe od pretpostavke da je učenik u osnovnoj školi stekao osnovna znanja:

- iz teorije književnosti: tema, motiv, fabula; lik, karakter; struktura proznog književnog dela; književni rodovi i vrste; osnovna jezičkostilska izražajna sredstva; usmena i pisana književnost; struktura lirske pesme; stih, strofa, rima, ritam; struktura dramskog dela; dijalog, monolog, dramska vrsta, drama i pozorište, film, radio-drama, televizijska drama;

- iz osnova scenske i filmske kulture: slika, reč, zvuk, filmska muzika, situacija, radnja, junaci filma, elementi filmskog izraza, filmske vrste, od sinopsisa do scenarija; film, televizija, književnost (sličnost i razlike).

Sa stečenim znanjima, koja se u programu srednjih stručnih škola proširuju i produbljuju, učenik može aktivno da učestvuje u interpretaciji književnog dela.

Interpretativno-analitički metodički sistem je osnovni vid nastave književnosti i njega treba dosledno primenjivati prilikom upoznavanja učenika sa izabranim književnim delima koja su predviđena programom. Naravno, ne treba očekivati da se sva programom predviđena dela obrađuju na nivou interpretacije kao najpotrebnijeg analitičko-sintetičkog pristupa književnom delu. Nastavnik treba da proceni na kojim će delima raditi interpretaciju, a na kojim osvrt, prikaz ili, pak, problemsko-stvaralački metodički sistem.

Nema sumnje da ovakav program književnosti u srednjim stručnim školama povremeno traži i primenu eksplikativnog metodičkog sistema kada se mora čuti nastavnikova reč, i to najčešće prilikom davanja informacija o epohama koje se proučavaju, kao i u svim drugim situacijama u kojima nastavnik ne može računati na učenikova predznanja (na primer: osnovne informacije o počecima pismenosti, da je njegov govor model pravilnog, čistog i bogatog jezika kakvom treba da teže njegovi učenici).

Književna dela iz programa lektira imaju ravnopravan tretman sa delima iz obaveznog programa književnosti i obrađuju se po istom metodičkom sistemu. Treba napomenuti da se iz lektire koja je data po izboru učenika i nastavnika ne moraju obraditi svi pisci, već književno delo onog pisca za koje se opredeljuju učenici i nastavnik.

JEZIK

Program nastave jezika u srednjim stručnim školama koncipiran je tako da omogući učenicima sticanje znanja i o jeziku kao društvenoj pojavi i o jeziku kao sistemu znakova. Cilj je da učenici, pored znanja o svom maternjem jeziku, steknu i opšte lingvistička odnosno sociolingvistička znanja neophodna obrazovanom čoveku. Ova opšta znanja su funkcionalno povezana sa nastavom maternjeg jezika. Glavni deo tih znanja obrađuje se u segmentu opšti pojmovi o jeziku. Kao u uvodnom delu segmenta književni jezik (u prvom razredu) i segmentu jezički sistem i nauke koje se njime bave; ali se opšti pojmovi obrađuju i tokom cele nastave - u vezi sa odgovarajućim partijama o srpskom kao maternjem jeziku. Insistiranje na jednom teorijski i metodički višem nivou izučavanju jezičkih pojava daje novi kvalitet nastavi koja obuhvata i znanja s kojima su se učenici sretali u osnovnoj školi. Ova znanja, pored svoje opšteobrazovne vrednosti i značaja za olakšavanje i poboljšavanje nastave srpskog jezika, treba da posluže i lakšem savlađivanju gradiva iz stranih jezika.

Deo programa književni jezik višestruko je značajan. Njegovom realizacijom učenici treba da steknu znanja i izgrade odgovarajuće stavove o srpskom književnom jeziku i o značaju književnojezičke norme i jezičke kulture. Ovaj deo programa uključuje i nastavu o razvoju književnog jezika.

U segmentu programa posvećenog organizaciji i funkcionisanju jezičkog sistema ne obrađuju se samo čisto gramatički aspekti jezičkog sistema već se obuhvataju i funkcionalni aspekti. Zato su, između ostalog, u sintaksu uneti i elementi lingvistike teksta i gramatike. Poseban je značaj dat leksikologiji (koja se nadovezuje na deo o tvorbi reči), i to ne samo da bi učenici stekli više znanja o rečničkom blagu svoga jezika nego i da bi razvili pravilan odnos prema raznim pojavama u leksici.

U obradi svih segmenata programa treba se nadovezivati na znanja koja su učenici stekli tokom prethodnog školovanja. Međutim, ovde nije reč o prostom obnavljanju i utvrđivanju ranije stečenih znanja, nego o dobijanju celovite slike o srpskom jeziku, i kao što je već rečeno, o usvajanju jednog kvalitativno višeg pristupa proučavanju jezičke organizacije i jezičkih zakonitosti.

Veoma je važno da se nastava jezika poveže sa ostalim delovima ovog nastavnog predmeta. Naime, ova nastava pruža lingvistička znanja koja će biti podloga za tumačenje jezika i stila književnih dela, s tim što ova dela pružaju i odgovarajući materijal za uočavanje estetske funkcije jezika. S druge strane, nastava jezika se mora povezati i sa nastavom kulture izražavanja. Time će lingvistička znanja (o akcenatskom sistemu, tvorbi reči, leksikologiji, sintaksi itd.), kao i proučavanje pravopisa, doprineti da učenici bolje i postupnije usvoje književnojezičku normu i da poboljšaju svoje izražajne sposobnosti.

KULTURA IZRAŽAVANJA

Vežbe u usmenom izražavanju treba u srednjim stručnim školama da daju određeni stepen pravilne artikulacije, dikcije, intonacije, ritma i tempa u čitanju i kazivanju lirskog, epskog i dramskog teksta. Ove se vežbe, po pravilu, realizuju u toku obrade književnog teksta na taj način što će nastavnik, direktno, svojim čitanjem, govorenjem ili uz pomoć snimka, analizirati odgovarajuće elemente pravilnog usmenog izražavanja kako bi ih učenici uočili. Stečena saznanja transformišu se u veštine i umenja na taj način što učenici interpretiranjem književnih tekstova nastoje da sami dostignu odgovarajući stepen veštine i umenja ove vrste. Stečene sposobnosti se dalje uvežbavaju različitim oblicima usmenog izražavanja učenika (izveštavanje, raspravljanje, referisanje i dr.). Većina predviđenih oblika ove nastave neposredno se uključuje u nastavu književnosti ili primene za izradu pismenih sastava.

U prvom razredu (delimično i u drugom) veoma je uputno da nastavnik učenicima demonstrira metodologiju izrade pismenog sastava. U tom smislu korisno je kombinovati indukciju i dedukciju. Na odabranom uzorku (rasprava, izveštaj i dr.) treba analizirati njegovu kompoziciju, funkciju odeljaka i ostale elemente (primerenost stila i sl.). Zatim se učenicima može dati zadatak da pripreme građu o jednoj temi, ali da prikupljenu građu ne oblikuju već da se to uradi na času. Vežba u metodologiji izrade pismenog sastava na osnovu prikupljene građe trebalo bi da bude demonstracija celokupnog postupka izrade pismenog sastava: od analize teme, određivanja njenog težišta, selekcije prikupljene građe, rasporeda pojedinosti s gledišta dobre kompozicije, do oblikovanja građe i rada na usavršavanju teksta. Racionalizacija nastave u ovom poslu postiže se na taj način što će uzorak teksta biti u vezi s književnim delom iz programa za određeni razred.

I diferenciranje funkcionalnih stilova valja obavljati na uzorcima koje je nastavnik odabrao. Da bi učenik bio osposobljen da svoj jezik i način izražavanja podesi vrsti pismenog sastava (izlaganja), treba da napiše konkretan sastav (pripremi izlaganje). Vežbe ove vrste treba ponavljati sve dok svaki učenik ne bude osposobljen da se služi određenim oblicima izražavanja. Da bi se postigao veći nastavni učinak, korisno je naći neophodnu psihološku motivaciju. Zbog toga učenike treba obavestiti ne samo o konačnom cilju koji se želi postići određenim sistemom vežbanja nego i o svrsishodnosti pojedinih parcijalnih vežbanja koja čine integralnu celinu. Tako, na primer, ako su učenici obavešteni da će sledeći pismeni zadatak biti u formi rasprave ili prikaza, onda i konkretne vežbe treba da budu podređene tom cilju. Nastavnik će na odabranom modelu konkretnog oblika izražavanja pokazati učenicima njegove bitne karakteristike, podrazumevajući tu i primerenost jezika i stila. Posle toga učenici u formi domaćeg zadatka čine prve pokušaje da samostalno napišu sastav određene vrste. Čitanjem i komentarisanjem domaćih zadataka učenici se dalje osposobljavaju u pismenom izražavanju i ovladavanju određenim vrstama sastava. Kada je nastavnik stekao utisak da su svi učenici relativno ovladali određenom vrstom pismenog izražavanja, utvrđuje čas izrade školskog pismenog zadatka. Rezultati takvog postupka pokazuju se u školskom pismenom zadatku, pa se na osnovu njih planira dalji rad na usavršavanju kulture izražavanja učenika. Ako više učenika ne postigne određeni uspeh, ceo se proces ponavlja.

Okvirni broj časova koji je predviđen za usmeno i pismeno izražavanje označava ukupno vreme, a ne i broj vežbi u toku nastavne godine (preporučuje se organizovanje većeg broja kraćih vežbi s precizno određenim ciljevima).

Tokom nastavne godine učenicima se daju pismeni zadaci (u skladu sa oblicima i vrstama navedenim u programu kulture izražavanja). Po pravilu, nastavnik je obavezan da pregleda i analizira zadatke svih učenika. Odabrani zadaci (ne samo najuspešniji) čitaju se i komentarišu na času (delu časa). Pored pismenih, u skladu sa zahtevima programa, nastavnik daje učenicima i druge vrste konkretnih domaćih zadataka (usmenih, praktičnih - primerenih mogućnostima učenika i njihovoj opterećenosti raznim obavezama).

Izrada školskog pismenog zadatka, po pravilu, traje jedan čas. Izuzetno, kad to pojedini oblici pismenog izražavanja iziskuju, izrada zadataka može trajati i duže od jednog časa.

SRPSKI JEZIK I KNJIŽEVNOST**

(za četvorogodišnje obrazovanje)

Cilj

Zadaci

Nastava jezika (znanja o jeziku, sposobnost služenje jezikom i vaspitna uloga nastave jezika). Učenici treba da:

- ovladaju znanjima o srpskom književnom jeziku;

- steknu veštine i sposobnosti njegovog korišćenja u opštenju sa drugima, u pismenom i usmenom izražavanju, prilikom učenja, obrazovanja i intelektualnog razvoja;

- poštuju maternji jezik, neguju srpski jezik, tradiciju i kulturu srpskog naroda, nacionalnih manjina, etničkih zajednica i drugih naroda;

Nastava književnosti (usvajanje književnih znanja, razvijanje čitalačkih veština i afirmisanje vaspitnih vrednosti putem književnosti). Učenici treba da:

- upoznaju reprezentativna dela srpske književne baštine i dela opšte književnosti, njihove autore, poetske i estetske vrednosti;

- usvoje humanističke stavove, uverenja i sistem vrednosti;

- podstiču na saosećanje sa bližnjima i odgovornost prema drugom;

- razviju vrline razboritosti i ravnoteže i mudrosti.

Opšti zadaci. Učenici treba da:

- razvijaju i neguju stvaralački i istraživački duh u procesu učenja i u primeni stečenih znanja;

- razvijaju i neguju metodičnost i metodička postupanja prilikom ovladavanja složenim i obimnim znanjima;

- razvijaju lični i nacionalni identitet i osećanje pripadnosti državi Srbiji;

- formiraju vrednosne stavove kojima se čuva nacionalna i svetska kulturna baština;

- budu osposobljeni za život u multikulturalnom društvu.

I razred

(3 časa nedeljno, 105 časova godišnje)

SADRŽAJ PROGRAMA

KNJIŽEVNOST (66 ČASOVA)

I. UVOD U PROUČAVANJE KNJIŽEVNOG DELA (12 časova)

Priroda i smisao književnosti

Pojam i naziv književnosti; književnost kao umetnost; književnost i druge umetnosti; usmena i pisana književnost; uloga književne umetnosti u društvu; književnost i proučavanje književnosti, nauke o književnosti: teorija, istorija književnosti i književna kritika.

Umetnički doživljaj, utisci, razumevanje, saznavanje i doživljavanje umetničkih vrednosti u književnom delu.

Struktura književnog dela

Tema, motiv (manja tematska jedinica); fabula i siže; lik, karakter, tip, narator, pisac; ideje, misli i poruke, smisao književnoumetničkog dela; kompozicija književnog dela (na primerima lirskog, epskog i dramskog dela); jezik u književnoumetničkom delu (piščev izbor i raspoređivanje reči), sredstva umetničkog izražavanja.

Dela za obradu

Sunce se devojkom ženi - lirska narodna pesma

Banović Strahinja - epska narodna pesma

Devojka brža od konja - narodna pripovetka

Laza Lazarević - Prvi put s ocem na jutrenje - umetn. pripov.

Sofokle: Antigona - tragedija

Ivo Andrić: O priči i pričanju (Beseda prilikom primanja Nobelove nagrade)

II. KNJIŽEVNOST STAROG VEKA (10 časova)

Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici i osobenostima književnosti starog veka.

Ep o Gilgamešu (odlomak)

Homer - Ilijada (odlomak - VI pevanje)

Biblija - iz Starog zaveta; Legenda o potopu; iz Novog zaveta; Jevanđelje po Mateju (Stradanje i vaskrsenje Hristovo).

III. SREDNJOVEKOVNA KNJIŽEVNOST (11 časova)

Počeci slovenske pismenosti; značaj rada Ćirila i Metodija i njihovih učenika. Najstarija slovenska pisma (glagoljica, ćirilica); staroslovenski jezik i recenzije staroslovenskog jezika; najstariji spomenici južnoslovenske kulture (Baščanska ploča, Samuilov natpis, Brižinski spomenik, Miroslavljevo jevanđelje); međusobne veze i uticaji pisane i usmene književnosti.

Sava Nemanjić (Sv. Sava) - Žitije Sv. Simeona (odlomak), Bolest i smrt Sv. Simeona

Jefimija - Pohvala knezu Lazaru

Despot Stefan Lazarević: Slovo ljubve

Usmeno predanje o Sv. Savi (narodne pesme, priče i legende - izbor).

IV. NARODNA (USMENA) KNJIŽEVNOST (11 časova)

Narodna (usmena) književnost: pojam, bitne odlike, osnovne teme i motivi, umetnička vrednost i značaj (sinteza).

Narodna poezija i njen značaj u životu i istoriji srpskog naroda.

Srpska devojka - narodna pesma

Kneževa večera - narodna pesma

Marko pije uz ramazan vino - narodna pesma

Dioba Jakšića - narodna pesma

Ropstvo Janković Stojana - narodna pesma

Boj na Mišaru - narodna pesma

V. HUMANIZAM I RENESANSA (11 časova)

Humanizam i renesansa u Evropi i kod nas i glavni predstavnici (pojam, osobenosti, značaj).

F. Petrarka - Kanconijer (izbor soneta)

V. Šekspir - Romeo i Julija

Servantes - Don Kihot (odlomak)

S. Menčetić - Prvi pogled

Dž. Držić - Gorčije žalosti jesu li gdi komu

M. Držić - Novela od Stanca

VI. BAROK I KLASICIZAM (6 časova)

Barok i klasicizam i njihovi glavni predstavnici u Evropi i kod nas (pojam, osobenost, značaj).

I. Gundulić - Osman (odlomci iz I i VIII pevanja)

Molijer - Tvrdica

VII. LEKTIRA (5 časova)

Dante Alegijeri: Božanstvena komedija (odlomak iz Pakla, pevanje V - Paolo i Frančeska)

D. Kiš - Rani jadi

Izbor iz poezije savremenih pesnika prema izboru učenika i nastavnika (D. Radović, M. Antić, Lj. Simović i dr.).

VIII. KNJIŽEVNOTEORIJSKI POJMOVI

Na navedenim delima ponavljaju se, proširuju, usvajaju i sistematizuju osnovni književno-teorijski pojmovi.

Lirsko, epsko, dramsko pesništvo.

Lirske ("ženske") i epske (junačke) pesme. Epski junak.

Epska poezija u prozi: pripovetka, novela, roman; jednostavniji oblici epske proze: mit, predanje, bajka, priča. Žitije (životopis, biografija), pohvala, slovo.

Dramska poezija (odlike, podela): tragedija, komedija, drama u užem smislu reči. Farsa. Drama i pozorište. Dramski junak.

Stih i proza: Metrika, heksametar, deseterac, cezura.

Sredstva umetničkog izražavanja

Epitet, poređenje, personifikacija, hiperbola, gradacija, antiteza, metafora, lirski paralelizam. Simbol. Humanizam, renesansa, petrarkizam, barok, klasicizam.

JEZIK (25 časova)

I. OPŠTI POJMOVI O JEZIKU

Jezik kao sredstvo komunikacije (osnovni pojmovi).

Osnovni pojmovi o književnom (standardnom) jeziku. Njegov nacionalni i kulturni značaj. Odnos književnog jezika i dijalekata. Književno-jezička kultura i njen značaj.

Srpski jezik (mesto u porodici slovenskih jezika, granice).

II. JEZIČKI SISTEM I NAUKE KOJE SE NJIME BAVE

Jezik kao sistem znakova.

Fonetika i fonologija. Glasovi i foneme. Slog. Prozodija.

Morfologija. Reči i morfeme. Vrste morfema. Morfologija u užem smislu (promena reči). Tvorba reči.

Sintaksa. Rečenica kao jezička i komunikativna jedinica.

Leksikologija. Lekseme. Leksički fond (rečnik, leksika).

Gramatike i rečnici srpskog jezika i način njihove upotrebe.

III. FONETIKA

Glasovni i fonološki sistem srpskog književnog jezika (ponavljanje i utvrđivanje sistematizacije glasova i fonema i njihovih karakteristika).

Morfofonologija. Morfofonološke alternacije i njihova uloga u promeni i tvorbi reči. Alternacije u srpskom književnom jeziku (proširivanje i utvrđivanje ranije stečenih znanja). Pravopisna rešenja.

Akcenatski sistem srpskog književnog jezika (i njegovo obeležavanje). Klitike (proklitike i enklitike). Kontrastiranje akcenatskog sistema književnog jezika i regionalnog dijalekta (gde je to potrebno). Služenje rečnikom za utvrđivanje pravilnog akcenta.

IV. PRAVOPIS

Osnovni principi pravopisa srpskog književnog jezika. Pravopisi i pravopisni priručnici (i služenje njima).

Pisanje velikog slova.

KULTURA IZRAŽAVANJA (14 časova)

I. USMENO IZRAŽAVANJE

Artikulacija glasova, književna akcentuacija, melodija rečenice, jačina, visina tona, boja glasa, tempo izgovora; pauza - logička i psihološka i njihova izražajna funkcija. Akcenat, reči, grupe reči, rečenice (smisaonica). Otklanjanje nestandardne akcentuacije iz učeničkog govora.

Izražajno čitanje i kazivanje napamet naučenih kraćih proznih i dijaloških tekstova. Recitovanje stihova.

Korišćenje zvučnih zapisa u podsticanju, proceni i snimanju izražajnog čitanja, kazivanja i recitovanja.

Stilske vežbe. Funkcionalni stilovi: razgovorni književno-umetnički jezik.

II. PISMENO IZRAŽAVANJE

Pravopisne vežbe: pisanje velikog slova.

Stilske vežbe: sažimanje pismenog sastava uz pojačavanje njegove informativnosti, otklanjanje suvišnih reči i neprikladnih izraza.

Domaći pismeni zadaci (čitanje i analiza na času).

Četiri pismena zadatka godišnje.

II razred

(3 časa nedeljno, 105 časova godišnje)

SADRŽAJI PROGRAMA

KNJIŽEVNOST (72)

PROSVETITELJSTVO (5)

Prosvetiteljstvo - reformatorski pokret u Evropi: kult razuma, progresa, prirodnog prava, osećajnosti; verska tolerancija. Geopolitički i duhovni okviri srpskog naroda (Velika seoba Srba). Između srednjovekovnih i modernih pojava u književnosti (barokne tendencije, G. St. Venclović, 3. Orfelin). Književnost epohe prosvetiteljstva (sentimentalizam, klasicizam).

Dositej Obradović: Pismo Haralampiju; Život i priključenija (I deo)

Jovan Sterija Popović: Tvrdica

ROMANTIZAM (32)

Romantizam u Evropi i kod nas (pojam, osobenosti, značaj, glavni predstavnici). Poetika romantizma: odnos prema tradiciji i prosvetiteljstvu, odlike stila, žanrova i motivsko-tematskih tendencija, razvoj lirike, drame - tragedije i mešovitih oblika.

Poetika romantizma (V. Igo: "Predgovor Kromvelu" - odlomak)

Aleksandar Sergejevič Puškin: Cigani, Evgenije Onjegin (odlomci)

Šandor Petefi: Sloboda sveta

Henrih Hajne: Lorelaj

Vuk Stefanović Karadžić: reformator jezika i pravopisa (iz Predgovora Srpskom rječniku); leksikograf (Srpski rječnik), sakupljač narodnih umotvorina (O podjeli i postanju narodnih pjesama); književni kritičar i polemičar (Kritika na roman "LJubomir u Jelisiumu"); pisac - istoričar, biograf (Žitije Hajduk - Veljka Petrovića).

Petar Petrović Njegoš: Gorski vijenac

Branko Radičević: Kad mlidija' umreti, Đački rastanak

Đura Jakšić: Orao, Veče, Ponoć

Jovan Jovanović Zmaj: Đulići, Đulići uveoci, Jututunska narodna himna

Laza Kostić: Među javom i med snom, Santa Maria della Salute

Ivan Mažuranić: Smrt Smail age Čengića

France Prešern: Sonetni venac

Avgust Šenoa: Seljačka buna (odlomak)

REALIZAM (30)

Realizam u Evropi i kod nas (pojam, osobenosti, značaj, glavni predstavnici). Poetika realizma: odnos prema stvarnosti, oslonac na pozitivističku sliku sveta, dominacija proze, obeležje književnog lika (motivisanost, tipičnost, individualnost) i realističkog stila. Realizam u Evropi - poetika realizma (Balzak: Predgovor LJudskoj komediji - odlomak). Poetika realizma u srpskoj književnosti (Svetozar Marković: Pevanje i mišljenje - odlomak).

Onore de Balzak: Čiča Gorio

Nikolaj Vasiljević Gogolj: Revizor

Gi de Mopasan: Dva prijatelja (novela)

Jakov Ignjatović: Večiti mladoženja

Milovan Glišić: Glava šećera

Laza Lazarević: Vetar

Radoje Domanović: Danga

Stevan Sremac: Zona Zamfirova

Branislav Nušić: Narodni poslanik

Simo Matavulj: Povareta

Vojislav Ilić: Grm, Sivo, sumorno nebo, Tibulo

Silvije Strahimir Kranjčević: Mojsije

Janko Kersnik: Seljakova smrt

LEKTIRA (5)

Lav Nikolajević Tolstoj: Ana Karenjina ili Rat i mir

Ivo Andrić: Most na Žepi i druge pripovetke

Dragoslav Mihailović: Kad su cvetale tikve

Milutin Milanković: Kroz vasionu i vekove

KNJIŽEVNOTEORIJSKI POJMOVI

Na navedenim delima ponavljaju se, proširuju, usvajaju i sistematizuju osnovni književnoteorijski pojmovi.

Lirska poezija (osobenosti književnog roda); lirska pesma; kompoziciona struktura lirske pesme; književnoumetnički (pesnički) jezik: slikovnost (konkretnost), emocionalnost, simboličnost, preobražaj značenja, ritmičnost i harmoničnost; versifikacija; sistemi versifikacije; trohej, jamb, daktil; stih; strofa; rima.

Realistička pripovetka i roman.

Romantično, realistično, humoristično, satirično, groteskno.

Pismo, autobiografija, sonet, sonetni venac.

Lirsko-epska poezija (balada, romansa, poema).

JEZIK (20)

KNJIŽEVNI JEZIK

Standardizacija (postanak i razvoj) književnog jezika i pravopisa (XIX i XX vek).

Književnojezičke varijante. Funkcionalni stilovi.

Osnovni principi jezičke kulture. Priručnici za negovanje jezičke kulture (i način njihovog korišćenja).

Jezička situacija u Srbiji. Principi jezičke ravnopravnosti. Jezička tolerancija.

MORFOLOGIJA (U UŽEM SMISLU)

Vrste reči. Promenljive i nepromenljive reči.

Imenice. Imeničke kategorije (padež i broj; rod). Vrste imenica. Osnovno o deklinaciji imenica.

Pridevi. Pridevske kategorije (rod, broj padež, vid, stepen, poređenja). Vrste prideva. Osnovne karakteristike deklinacije i komparacije prideva.

Zamenice. Imeničke zamenice: lične zamenice; nelične imeničke zamenice (zamenice ko, šta itd.). Pridevske zamenice. Osnovno o promeni zamenica.

Brojevi: glavni i redni brojevi. Vrste glavnih brojeva: osnovni brojevi, zbirni brojevi, brojne imenice na -ica (dvojica, trojica itd.).

Glagoli. Neprelazni, prelazni i povratni glagoli. Podela glagola po vidu. Morfološke glagolske kategorije: vreme i način; lice i broj (i rod - kod oblika koji razlikuju m., ž. i s. rod); stanje (aktiv i pasiv); potvrdnost/odričnost. Osnovno o konjugaciji (glagolske vrste, lični i nelični oblici, oblici pasiva).

Prilozi. Vrste priloga.

Pomoćne reči: predlozi, veznici i rečce. Uzvici.

PRAVOPIS

Sastavljeno i rastavljeno pisanje reči. Pravopisni znaci. Skraćenice. Rastavljanje reči na kraju retka.

KULTURA IZRAŽAVANJA (13)

USMENO IZRAŽAVANJE

Pričanje događaja i doživljaja (prikazivanje osećanja).

Opisivanje bića, predmeta, radnji, pojava (tačno, verno, sažeto).

Samostalno izlaganje u funkciji interpretacije književnog teksta. Uočavanje jezičkih postupaka i stilogenih meota književnog teksta (čitanjem i obrazlaganjem). Dijalogu funkciji obrade teksta.

Izražajno kazivanje napamet naučenih lirskih pesama i kraćih monoloških tekstova Dosledno usvajanje ortoepske norme i usvajanje veštine govorenja.

Stilske vežbe, funkcionalni stilovi; naučni stil.

PISMENO IZRAŽAVANJE

Pravopisne vežbe: pisanje brojeva i odričnih oblika glagola. Pisanje skraćenica.

Pismeni sastavi: Izrada plana pismenog sastava, usavršavanje teksta; pisanje poboljšane verzije pismenog sastava (unošenje novih podataka, otklanjanje beznačajnih pojedinosti).

Četiri školska pismena zadatka.

III razred

(3 časa nedeljno, 105 časova godišnje)

SADRŽAJI PROGRAMA

KNJIŽEVNOST (69)

MODERNA (29)

Moderna u evropskoj i srpskoj književnosti.

Poetika moderne (impresionizam i simbolizam).

Šarl Bodler: Albatros

Anton Čehov: Ujka Vanja

Bogdan Popović: Antologija novije srpske lirike

Aleksa Šantić: Pretprazničko veče, Veče na školju

Jovan Dučić: Zalazak sunca, Jablanovi

Milan Rakić: Iskrena pesma, Dolap

Vladislav Petković Dis: Tamnica, Možda spava

Sima Pandurović: Svetkovina

Antun Gustav Matoš: Jesenje veče

Bora Stanković: Koštana, Nečista krv

Jovan Skerlić: O Koštani

Petar Kočić: Mračajski proto

Ivan Cankar: Kralj Betajnove

MEĐURATNA I RATNA KNJIŽEVNOST (30)

Evropska književnost u prvim decenijama XX veka (pojam osobenosti i značaj); manifesti futurizma, ekopresionizma i nadrealizma: književni pokreti i struje u srpskoj književnosti između dva rata (ekspresionizam, nadrealizam, socijalna književnost). Ratna književnost.

Vladimir Majakovski: Oblak u pantalonama

Federiko Garsija Lorka: Romansa mesečarka

Rabindranat Tagora: Gradinar

Milutin Bojić: Plava grobnica

Dušan Vasiljev: Čovek peva posle rata

Miloš Crnjanski: Sumatra, Seobe I

Ivo Andrić: Ex Ponto

Momčilo Nastasijević: Tuga u kamenu

Tin Ujević: Svakidašnja jadikovka

Isak Samokovlija: Rafina avlija

Veljko Petrović: Salašar

Rastko Petrović: LJudi govore

Isidora Sekulić: Gospa Nola

Miroslav Krleža: Gospoda Glembajevi

Dobriša Cesarić: Oblak

Oskar Davičo: Hana (I pesma)

Ivan Goran Kovačić: Jama

LEKTIRA (10)

Izbor iz lirike evropske moderne: (Rilke, A. Blok, Apoliner)

Izbor iz međuratne poezije (D. Maksimović, R. Petrović)

Ernest Hemingvej: Starac i more

Ivo Andrić: Na Drini ćuprija

Mihail A. Šolohov: Tihi Don (odlomci)

KNJIŽEVNOTEORIJSKI POJMOVI

Na navedenim delima ponavljaju se, proširuju, usvajaju i sistematizuju osnovni književnoteorijski pojmovi.

Lirika. Moderna lirska pesma (struktura). Pesma u prozi.

Epika. Oblici umetničkog izražavanja, pričanje (naracija), opisivanje (deskripcija), dijalog, monolog, unutrašnji monolog, doživljeni govor, piščev komentar; kazivanje u prvom, drugom i trećem licu.

Drama: Drama u užem smislu (osobine): moderna drama, (psihološka, simbolistička, impresionistička); dramska situacija; scenski jezik (vizuelni i akustični scenski znakovi); publika, glumac, gluma, režija, lektor, scenograf.

JEZIK (20)

TVORBA REČI

Osnovni pojmovi o izvođenju (derivaciji) reči. Važniji modeli za izvođenje imenica, prideva i glagola.

Osnovni pojmovi o tvorbi složenica. Polusloženice. Pravopisna rešenja.

LEKSIKOLOGIJA (SA ELEMENTIMA TERMINOLOGIJE I FRAZEOLOGIJE)

Značenjski (semantički) i formalni odnosi među leksemama (sinonimija; antonimija, polisemija i homonimija, metaforička i metonimijska značenja).

Stilska vrednost, leksika i funkcionalni stilovi; poetska leksika, varijantska leksika, dijalektizmi i regionalizmi, arhaizmi i istorizmi; neologizmi; žargonizmi; vulgarizmi. (Povezati sa upotrebom rečnika).

Reči iz stranih jezika i kalkovi (doslovne prevedenice), odnos prema njima. Rečnici stranih reči. Razumevanje najvažnijih prefiksa (i prefiksoida) i sufiksa (i sufiksoida) poreklom iz klasičnih jezika.

Osnovni pojmovi o terminologiji i terminima. Terminološki rečnici.

Osnovni pojmovi o frazeologiji i frazeološkim jedinicama. Stilska vrednost frazeoloških jedinica. Klišei i pomodni izrazi.

SINTAKSA

Sintaksičke jedinice; rečenice u širem smislu (komunikativne rečenice) i rečenice u užem smislu (predikatske rečenice); reči (lekseme i morfosintaksičke reči); sintagme (imeničke, pridevske, priloške i glagolske).

Osnovne konstrukcije (i njihovi modeli) predikatske rečenice: subjekatsko-predikatska konstrukcija, rekcijske konstrukcije (s pravim i nepravim objektom), kopulativne i semikatulativne konstrukcije (s imenskim i dopunskim predikativom). Priloške odredbe. Bezlične rečenice.

Imeničke sintagme. Tipovi atributa. Apozitiv i apozicija.

PRAVOPIS

Transkripcija reči iz stranih jezika (osnovni principi i primeri).

KULTURA IZRAŽAVANJA (16)

USMENO IZRAŽAVANJE

Kazivanje i recitovanje napamet naučenih književnoumetničkih tekstova.

Stilistika. Funkcionalni stilovi: publicistički.

PISMENO IZRAŽAVANJE

Pismene vežbe: novinarska vest, članak, izveštaj, intervju, komentar i dr. Prikaz književno-scenskog ili filmskog dela. Uvežbavanje tehnike izrade pismenih sastava.

Domaći pismeni zadaci (čitanje i analiza na času).

Četiri pismena zadatka.

IV razred

(3 časa nedeljno, 90 časova godišnje)

SADRŽAJI PROGRAMA

PROUČAVANJE KNJIŽEVNOG DELA (10)

Smisao i zadaci proučavanja književnosti

Stvaranje književnoumetničkog dela i proučavanje književnosti (stvaralački, produktivni i teorijski odnos prema književnoj umetnosti).

Čitalac, pisac i književno delo. Recepcijski (primalački) odnos prema književnosti.

Dela za obradu

Vasko Popa: Kalenić

Desanka Maksimović: Tražim pomilovanje (izbor)

Branko Miljković: Poeziju će svi pisati

Branko Ćopić: Bašta sljezove boje

Vladan Desnica: Proljeća Ivana Galeba (odlomci)

SAVREMENA KNJIŽEVNOST (35)

Bitna obeležja i najznačajniji predstavnici evropske i srpske književnosti. Alber Kami: Stranac

Luis Borhes: Čekanje (kratka priča)

Samjuel Beket: Čekajući Godoa

Stevan Raičković: Kamena uspavanka

Miodrag Pavlović: Rekvijem

Vesna Parun: Ti koja imaš nevinije ruke

Blažo Koneski: Vezilja

Edvard Kocbek: Reči umiru

Ivo Andrić: Prokleta avlija

Meša Selimović: Derviš i smrt

Mihajlo Lalić: Lelejska gora

Dobrica Ćosić: Koreni, Vreme smrti

Aleksandar Tišma: Upotreba čoveka

Antonije Isaković: Kroz granje nebo

Ranko Marinković: Ruke (novela)

Danilo Kiš: Enciklopedija mrtvih

Dušan Kovačević: Balkanski špijun

LEKTIRA (15)

Viljem Šekspir: Hamlet

Fjodor M. Dostojevski: Zločin i kazna ili Braća Karamazovi

Milorad Pavić: Hazarski rečnik

Izbor iz svetske lirike XX veka (Odn, Sezar, Prever, Pasternak, Ahmatova, Cvetajeva, Brodski, Sengor, Sajfers).

Izbor iz savremene srpske književnosti (B. Pekić, M. Bećković i dr.).

Izbor književnih kritika i eseja (I. Sekulić, B. Mihajlović, P. Cadžić, M. Pavlović, N. Milošević, S. Lukić).

KNJIŽEVNOTEORIJSKI POJMOVI

Na navedenim delima ponavljaju se, proširuju, usvajaju i sistematizuju osnovni književnoteorijski pojmovi.

Lirika. Lirsko izražavanje; stvaralačke mogućnosti posredovanja jezika između svesti i zbilje; asocijativno povezivanje raznorodnih pojmova; sugerisanje; podsticanje i upućivanje; čitaočeva recepcija; jedinstvo zvukova, ritmova, značenja i smisla.

Epika: Strukturni činioci proznog književnoumetničkog dela: objektivno i subjektivno pripovedanje; fiktivni pripovedač; pomeranje pripovedačkog gledišta; sveznajući pripovedač; tok svesti; umetničko vreme; umetnički prostor; načelo integracije.

Tipovi romana: roman lika, prostora, stepenasti, prstenasti, paralelni; roman toka svesti; roman - esej; defabuliziran roman.

Drama: Struktura i kompozicija drame; antidrama, antijunak.

Drama i pozorište, radio, televizija, film. Putopis. Esej. Književna kritika

JEZIK (20)

SINTAKSA

Padežni sistem. Pojam padežnog sistema i predloško-padežnih konstrukcija. Osnove imeničke, pridevske i priloške vrednosti padežnih odnosno predloško-padežnih konstrukcija. Predloški izrazi.

Kongruencija: definicija i osnovni pojmovi; gramatička i semantička kongruencija.

Sistem zavisnih rečenica. Tri osnovna tipa vrednosti zavisnih rečenica (imeničke, pridevske i priloške zavisne rečenice). Glavne vrste zavisnih rečenica: izrične (sa upravnim i neupravnim govorom), odnosne, mesne; vremenske, uzročne, uslovne, dopusne, namerne, poredbene i posledične. Veznički izrazi.

Sistem nezavisnih rečenica. Obaveštajne, upitne, zapovedne, željne i uzvične rečenice.

Osnovni pojmovi o negaciji.

Glagolski vid.

Glagolska vremena i glagolski načini - osnovni pojmovi. Vremenska i modalna značenja ličnih glagolskih oblika: prezenta, perfekta, krnjeg perfekta, aorista, imperfekta, pluskvamperfekta, futura, futura drugog, kondicionala (potencijala) i imperativa. Glagolski prilozi. Infinitiv.

Naporedne konstrukcije (koordinacija). Pojam naporednog odnosa. Obeležavanje naporednog odnosa. Glavni tipovi naporednih konstrukcija: sastavne, rastave, suprotne, isključne, zaključne i gradacione.

Raspoređivanje sintaksičkih jedinica (osnovni pojmovi). Informativna aktualizacija rečenice i načini njenog obeležavanja (osnovni pojmovi). Komunikativna kohezija.

PRAVOPIS

Interpunkcija.

KULTURA IZRAŽAVANJA (10)

USMENO IZRAŽAVANJE

Retorika; razgovor, kratak monolog. Govor. Odnos između govornika i auditorija. Vežbe javnog govorenja pred auditorijom (upotreba podsetnika, improvizovano izlaganje; korišćenje mikrofona).

PISMENO IZRAŽAVANJE

Stilistika: Funkcionalni stilovi: administrativno-poslovni stil (molba, žalba, poslovno pismo).

Oblici pismenog izražavanja: prikaz, osvrt, rasprava, književne paralele, esej.

Pravopis: interpunkcija (vežbanja).

Domaći pismeni zadaci složenijih zahteva (čitanje i analiza na času).

Četiri pismena zadatka godišnje.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA

UVODNA OBJAŠNJENJA

U okviru tog fonda planirani sadržaji se obrađuju sa 70% časova. Ostalih 30% časova predviđeno je za ponavljanje, utvrđivanje, vežbanje i sistematizovanje programa.

Cilj i zadaci čine celinu i ostvaruju se tokom četiri godine - sistematski i kontinuirano - u svim predviđenim programsko-tematskim područjima i vidovima rada.

Svi sadržaji raspoređeni su po razredima, područjima, oblastima i temama uz primenu načela postupnosti, korelacije, integracije i primerenosti uzrastu.

Područje jezik obuhvata izučavanje jezika kao sistema. U sadržaje ovog područja ugrađeni su elementi opšte lingvistike i pravopisa.

KNJIŽEVNOST

Ovo programsko-tematsko područje obuhvata najznačajnija dela iz srpske i svetske književnosti, koja su raspoređena u književnoistorijskom kontinuitetu od starog veka do danas.

Od istorijskog kontinuiteta odstupa se samo u poglavlju uvod u proučavanje književnog dela u I razredu i proučavanje književnog dela u IV razredu, kao i u poglavlju lektira.

Nastavnik srpskog jezika i književnosti u srednjim stručnim školama treba da pođe od pretpostavke da je učenik u osnovnoj školi stekao osnovna znanja:

- iz teorije književnosti: tema, motiv, fabula; lik, karakter; struktura proznog književnog dela; književni rodovi i vrste;osnovna jezičkostilska izražajna sredstva; usmena i pisana književnost; struktura lirske pesme; stih, strofa, rima, ritam; struktura dramskog dela; dijalog, monolog, dramska vrsta, drama i pozorište, film, radio-drama, televizijska drama;

Sa stečenim znanjima, koja se u programu srednjih stručnih škola proširuju i produbljuju, učenik može aktivno da učestvuje u interpretaciji književnog dela.

Proučavanje književnog dela dato je, takođe posebno mesto u IV razredu, kada su učenici zreliji i sposobniji za upoznavanje slojevitije strukture književnoumetničkog dela i književnih metodologija.

JEZIK

Program nastave jezika u srednjim stručnim školama koncipiran je tako da omogući učenicima sticanje znanja i o jeziku kao društvenoj pojavi i o jeziku kao sistemu znakova. Cilj je da učenici, pored znanja o svom maternjem jeziku, steknu i opšte lingvistička odnosno sociolingvistička znanja neophodna obrazovanom čoveku. Ova opšta znanja su funkcionalno povezana sa nastavom maternjeg jezika. Glavni deo tih znanja obrađuje se u segmentu opšti pojmovi o jeziku (na početku programa za prvi i na kraju programa za četvrti razred). Kao u uvodnom delu segmenta književni jezik (u prvom razredu) i segmentu jezički sistem i nauke koje se njime bave; ali se opšti pojmovi obrađuju i tokom cele nastave - u vezi sa odgovarajućim partijama o srpskom kao maternjem jeziku. Insistiranje na jednom teorijski i metodički višem nivou izučavanju jezičkih pojava daje novi kvalitet nastavi koja obuhvata i znanja s kojima su se učenici sretali u osnovnoj školi. Ova znanja, pored svoje opšteobrazovne vrednosti i značaja za olakšavanje i poboljšavanje nastave srpskog jezika, treba da posluže i lakšem savlađivanju gradiva iz stranih jezika.

Deo programa književni jezik (prvi i drugi razred) višestruko je značajan. Njegovom realizacijom učenici treba da steknu znanja i izgrade odgovarajuće stavove o srpskom književnom jeziku i o značaju književnojezičke norme i jezičke kulture. Ovaj deo programa uključuje i nastavu o razvoju književnog jezika.

KULTURA IZRAŽAVANJA

Izrada školskog pismenog zadatka, po pravilu, traje jedan čas. Izuzetno, kad to pojedini oblici pismenog izražavanja iziskuju, izrada zadataka može trajati i duže od jednog časa.

SRPSKI KAO NEMATERNJI JEZIK**

(za obrazovne profile trogodišnjeg obrazovanja)

Cilj i zadaci

Cilj nastave srpskog kao nematernjeg jezika jeste obrazovanje i vaspitanje učenika kao slobodne, kreativne i kulturne ličnosti; da učenici ovladaju ovim jezikom u okviru predviđenih jezičkih sadržaja i leksike; steknu veštine, umenja i sposobnosti njegovog korišćenja u opštenju sa drugima, u pismenom i usmenom izražavanju, prilikom učenja, obrazovanja; da upoznaju elemente kulture naroda koji govore srpskim jezikom i da se tako osposobe za zajedničko učešće u raznim vidovima društvenog i kulturnog života.

Zadaci nastave srpskog kao nematernjeg jezika su da učenici:

- ovladaju standardnim jezikom u okviru 1000/1200/ novih reči i izraza uključujući i najferkventniju stručnu terminologiju;

- dalje razvijaju sposobnosti za razumevanje usmenog izlaganja;

- razviju sposobnost za samostalno usmeno izražavanje u skladu sa gramatičkim pravilima standardnog srpskog jezika;

- razvijaju sposobnost za razumevanje tekstova različitog žanra pisanih jezikom i stilom na višem nivou u odnosu na prethodni stepen;

- dalje usavršavaju sposobnost za korektno (pravilno) pismeno izražavanje;

- upoznaju dela pisana na srpskom jeziku iz savremene književnosti, kao i jezički pristupačna dela iz ranijih epoha;

- razvijaju interesovanja za dalje učenje ovog jezika;

- usaglašeno sa ishodima učenja, kao i usklađeno sa uzrastom i sposobnostima učenika, razvijaju znanja i funkcionalne veštine koje će moći da koriste u daljem obrazovanju, u profesionalnom radu i u svakodnevnom životu;

- razvijaju sposobnosti verbalnog komuniciranja na srpskom jeziku, kao i neverbalnog komuniciranja, sa ciljem da se osposobe za timski rad;

- steknu sposobnost za upotrebu savremenih komunikacionih tehnologija na srpskom jeziku;

- steknu sposobnost za praćenje i razumevanje medija (radio, televizija, film) na srpskom jeziku.

I razred

(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)

TEMATIKA

Škola: iz života i rada učenika; novi nastavni predmeti; osnovna terminologija iz društvenih nauka.

Iz života mladih: zabavni i sportski život.

Kulturni život: iz kulture (sadašnjost, prošlost); karakteristični običaji u prošlosti u bližoj i široj okolini; o životu i radu najistaknutijih naučnika i umetnika sa područja Srbije; radio i TV-emisije iz kulture; značajnije kulturne manifestacije.

Društveni i privredni život: aktuelna zbivanja u zemlji; savremena otkrića.

Komunikativne funkcije: iskazivanje (ne)raspoloženja, iznenađenja, zabrinutosti, (ne)zadovoljstva, razočaranja, čuđenja, prekora, fizičkih tegoba, (ne)poželjnosti i prisustva neke osobe na nekom mestu; ubeđivanje, opraštanje.

JEZIK

Fonetika

Vokalski i konsonantski sistem standardnog jezika.

Akcenat: kvantitet i kvalitet akcentovanih slogova; distribucija akcenta; akcentogene reči, enklitike i proklitike.

Morfologija

Vrste reči: kriterijumi za podelu reči na vrste: reči sa deklinacijom; reči sa konjugacijom.

Obeležavanje roda u standardnom jeziku kod imenica i ostalih vrsta koje imaju obeležje roda.

Deklinacioni oblici: promena imenica; singularija i pluralija tantum; promena ličnih zamenica; zameničko-pridevska promena.

Glagoli: obeležavanje lica, broja i roda; glagolski vid, glagolski rod; glagoli s morfemom SE.

Tvorba reči

Izvedene i složene reči (uloga prefiksa i sufiksa u tvorbi reči).

Pravopis

Utvrđivanje pravopisnih pravila u promeni i tvorbi reči.

RAD NA TEKSTU

(11 tekstova u toku školske godine)

Vuk Stefanović Karadžić: O narodnim pevačima

Stevan Raičković: Prva zarada drvene Marije

Branislav Nušić: Sumnjivo lice (odlomak)

Laza Lazarević: Na bunaru

Jovan Jovanović Zmaj: O, pogledaj zvezde jasne (iz Đulića)

Vojislav Ilić: Zimsko jutro

Miroslav Antić: Rasejani dečaci

Đura Jakšić: Na Liparu

Borislav Mihajlović Mihiz: Faul

Mihajlo Pupin: Od pašnjaka do naučnika

Po Dejanu Medakoviću: Paja Jovanović

Izbor iz narodne proze (poslovice, zagonetke, pitalice)

Ero i kadija

Nemušti jezik

Izbor iz savremene proze, naučno-popularne literature, omladinske štampe

Koristiti i tekstove drugih žanrova u skladu sa tematikom.

GOVORNO I PISMENO IZRAŽAVANJE

Vežbe razumevanja saslušanog ili pročitanog teksta, dijaloga.

Davanje kompleksnijih odgovora na postavljeno pitanje i postavljanje pitanja.

Reprodukovanje u osnovnim crtama saslušanog ili napisanog teksta, dijaloga.

Rad na literarnom tekstu; reprodukovanje sadržine; analiza teme, mesta i vremena događaja, likova, opisa, ideje i dr.

Pričanje o samostalno odabranoj temi na osnovu sačinjenog plana.

Obaveštavanje i izveštavanje o aktuelnim događajima i zbivanjima uz davanje najosnovnijih podataka.

Razgovor o pročitanim tekstovima, TV-emisijama i drugim temama u okviru predviđene tematike.

Opisivanje slike, fotografije i sl.

Posle usmenog savladavanja predviđenih oblika izražavanja uvežbavati odgovarajuće oblike u pisanoj formi.

Jedan pismeni zadatak u toku školske godine.

II razred

(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)

TEMATIKA

Škola: različita zanimanja ljudi, osnovne informacije o određenim zanimanjima; osnovna terminologija iz prirodnih nauka; vannastavne aktivnosti učenika.

Iz života mladih: mladi kod nas i u svetu; dostignuća mladih (mladi talenti i dr.); naučnopopularne teme; slobodno vreme mladih.

Kulturni život: iz kulture (sadašnjost i prošlost), narodno i umetničko stvaralaštvo; karakteristični običaji uže i šire sredine; značajni kulturni spomenici; naučne institucije; štampa (vrste, rubrike).

Društveni i privredni život: aktuelna zbivanja kod nas i u svetu; najznačajniji događaji iz istorije Srbije.

Komunikativne funkcije: iskazivanje simpatije, komplimenta, zahvalnosti, saveta, (ne)dopadanja, oduševljenja, pretpostavke, nade, saosećanja i dr.; izražavanje i usaglašavanje stavova; upozorenje, podsticanje, dokazivanje.

JEZIK

Sintaksa

Padežni sistem. Nezavisni i zavisni padeži. Nezavisni padeži, padežne konstrukcije s predlozima, padeži obavezno praćeni determinatorima.

Subjekat - jedna reč, subjekatski skup. Predikat - jedna reč, predikatski skup. Objekat - jedna reč, objekatski skup, objekatska rečenica. Atribut - jedna reč, skup reči, atributska rečenica. Iskazivanje mesta, vremena, načina, uzroka, namere/uslova/.

Osnovna značenja glagolskih oblika: prezent, perfekat/aorist, imperfekat, pluskvamperfekat, futur I, futur II, imperativ, potencijal, infinitiv, glagolski pridevi, glagolski prilozi.

Pravopis.

Pisanje zareza.

RAD NA TEKSTU

(10 tekstova u toku školske godine)

Ivo Andrić: Na Drini ćuprija (odlomci)

Stevan Sremac: Pop Ćira i pop Spira (odlomak)

Branislav Nušić: Gospođa ministarka (odlomak)

Milutin Bojić: Plava grobnica

Milovan Glišić: Prva brazda

Desanka Maksimović: Tražim pomilovanje (pesma po izboru)

Branko Radičević: Đački rastanak (odlomak)

Simo Matavulj: Pilipenda

Borisav Stanković: U noći

Narodna balada: Smrt Omera i Merime

Narodne pripovetke: Devojka i knez Jovo, Devojka cara nadmudrila

Aleksandar Popović: Razvojni put Bore Šnajdera

Izbor iz savremene poezije, naučno-popularne literature, štampe za mlade.

Koristiti i tekstove drugih žanrova u skladu sa tematikom.

GOVORNO I PISMENO IZRAŽAVANJE

Vežbe razumevanja saslušanog/pročitanog teksta ili dijaloga. Postavljanje pitanja (nastavnik - učenik; učenik - učenik) radi provere razumevanja pročitanog ili saslušanog teksta, dijaloga. Reprodukovanje saslušanog/pročitanog teksta ili dijaloga. Rad na literarnom tekstu: reprodukovanje sadržine; analiza teme, mesta i vremena događaja, likova, opisa, ideje i dr; jezičko-stilska analiza.

Obaveštavanje i izveštavanje o aktuelnim događajima i zbivanjima.

Razgovor i diskusija o pročitanim tekstovima, zajednički pogledanim TV emisijama, filmskim i pozorišnim predstavama i drugim temama u okviru tematike predviđene u programu.

Komentarisanje članaka iz omladinske, dnevne i nedeljne štampe.

Komentarisanje i analiza kvaliteta izražavanja učenika.

Reportaža u vezi sa predviđenim temama.

Vođenje sastanka na osnovu pripreme.

Posle usmenog ovladavanja predviđenim oblicima izražavanja uvežbavati odgovarajuće oblike u pisanoj formi, kao i pisanje rezimea pročitanog/odslušanog teksta, pisanje molbe, zapisnika.

Jedan pismeni zadatak u toku školske godine.

III razred

(2 časa nedeljno, 64 časa godišnje)

TEMATIKA

Škola: obrazovni sistem i mogućnosti daljeg školovanja; stručni predmeti, praksa u školi, u privredi i dr.; osnovna stručna terminologija.

Iz života mladih: slobodno vreme (hobi, sport) i svakodnevni život mladih.

Kulturni život: iz kulture (sadašnjost i prošlost), najznačajnije kulturne institucije uže i šire sredine (pozorišta, muzeji, biblioteke, galerije); novinsko-izdavačke kuće (redakcija, priprema novina); pozorišne i bioskopske predstave, koncerti, izložbe; aktuelna zbivanja iz oblasti kulture.

Društveni i privredni život: aktuelna zbivanja u zemlji i svetu; savremeni problemi sveta (ishrana, očuvanje životne okoline, obrazovanje); savremena sredstva komuniciranja i način komuniciranja.

JEZIK

Fonetika

Melodija rečenice. Uloga intonacije u izražavanju. Emocionalna obojenost iskaza.

Tvorba reči

Osnovni tvorbeni modeli. Derivacija: sufiksalna, prefiksalna, sufiksalno-prefiksalna tvorba reči, tvorba složenica. Kompozicija.

Deminutivi, hipokristici, pejorativi, augmentativi.

Sintaksa

Iskazivanje poređenja (komparativ +... superlativ i druge konstrukcije).

Iskazivanje količine (prilozi, brojevi, prilog + prilog, imenica + imenica; neutralizacija preciznosti: dva - tri, desetak; predlog + broj i dr.

Sinonimičnost glagolskih vremena. Sinonimičnost glagolskih načina.

Kongruencija u rodu i broju (gramatička). Logička kongruencija u rodu i broju.

Struktura sintaksičkih jedinica (sintagma i rečenica; prosta rečenica; složena rečenica). Nepotpune rečenice.

Leksikologija

Osnovne karakteristike leksike standardnog jezika. Sinonimi, homonimi, antonimi.

Jezici u kontaktu.

Jezički kontakti i međujezički uticaji srpskog i jezika nacionalnih manjina u oblasti leksike, kalkiranje.

RAD NA TEKSTU

(10 tekstova u toku školske godine)

Radoje Domanović: Mrtvo more (odlomak)

Ivo Andrić: Priča o kmetu Simanu (odlomak)

Milorad Pavić: Predeo slikan čajem (odlomak)

Danilo Kiš: Bašta, pepeo (odlomak)

Petar Kočić: Kroz mećavu (odlomak)

Aleksandar Tišma: Vere i zavere (odlomak)

Rastko Petrović: Ljudi govore (po izboru)

Narodna pesma: Smrt vojvode Prijezde

Desanka Maksimović: Slovo o ljubavi (po izboru)

Aleksa Šantić: Moja otadžbina

Milan Rakić: Dolap

Narodna pesma: Ropstvo Janković Stojana

Izbor iz savremene poezije i proze, naučno-popularne literature, omladinske štampe

Koristiti i tekstove drugih žanrova u skladu sa tematikom.

GOVORNO I PISMENO IZRAŽAVANJE

Razgovor o pročitanim tekstovima, o aktuelnim događajima u okviru predviđene tematike uz uključivanje više učenika u dijalog.

Rad na literarnom tekstu: reprodukovanje sadržine: analiza teme, mesta i vremena događaja, likova, opisa, ideje i dr., jezičko-stilska analiza.

Kraći prikaz samostalno pogledane bioskopske i pozorišne predstave.

Reportaža u vezi sa predviđenim temama.

Analiza kvaliteta izlaganja učenika.

Vođenje sastanka, diskusije.

Posle usmenog ovladavanja predviđenim oblicima izražavanja uvežbavati odgovarajuće oblike u pisanoj formi, kao i pisanje autobiografije, teza za diskusiju, rezimea saslušanog monologa.

Jedan pismeni zadatak u toku školske godine.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA

Aktivno vladanje srpskim jezikom izuzetno je značajno za ostvarivanje ciljeva obrazovanja i vaspitanja, odnosno za postizanje njegovih opštih ishoda. U tom smislu, u celokupnom procesu obrazovanja i vaspitanja učenika čiji maternji jezik nije srpski, posebnu ulogu ima nastava srpskog kao nematernjeg jezika. Od uspešnosti ove nastave u velikoj meri zavisi sposobnost učenika da se uključe u širu društvenu zajednicu, njihova efikasna komunikacija s govornim predstavnicima većinskog jezika, motivacija za učenje i mogućnost daljeg školovanja, stručnog usavršavanja, zapošljavanja, kao i formiranje stava prema većinskom narodu i drugim narodima i njihovim kulturnim osobenostima. U nastavi srpskog kao nematernjeg jezika teži se postizanju aditivne dvojezičnosti, koja neposredno doprinosi razvoju i poštovanju jezičke i kulturne ravnopravnosti, tolerancije i uvažavanju različitosti.

Nastavni program srpskog kao nematernjeg jezika za srednju školu predstavlja produžetak programa osnovne škole i obezbeđuje kontinuitet nastave ovog predmeta. Stoga je neophodno da se nastavnik upozna sa sadržajem programa predmeta srpski kao nematernji jezik za osnovnu školu.

Koncepcija programa srpskog kao nematernjeg jezika zasniva se na sintezi relevantnih naučnih saznanja iz lingvistike, psiholingvistike, sociolingvistike, teorije komunikacije i drugih naučnih disciplina koje su u vezi sa učenjem jezika. Za uspešnu primenu ovog programa neophodno je da nastavnik bude upoznat sa savremenim pristupima i dostignućima iz metodike nastave stranog jezika i metodike nastave maternjeg jezika.

S obzirom na to da je osnovni cilj nastave ovoga predmeta produktivno ovladavanje srpskim jezikom i osposobljavanje učenika za komunikaciju u svakodnevnim situacijama, organizacija ove nastave treba da se, prvenstveno, bazira na principima komunikativnog pristupa u usvajanju i učenju jezika. S tim u skladu, prioritet ima praktična upotreba jezika i ovladavanje funkcionalnim znanjima. Osim opšteg registra elemenata srpskog jezika (leksičkog, gramatičkog i komunikativnog), potrebno je u nastavu uključiti i specifičnosti jezika struke (stručnu terminologiju, elemente funkcionalnog stila struke i specifične komunikativne jedinice) da bi se učenici osposobili za komunikaciju o temama u okvirima odabranog stručnog profila.

Program za srpski kao nematernji jezik raspoređen je u četiri osnovne oblasti: tematika, rad na tekstu, govorno i pismeno izražavanje i jezik. One se međusobno dopunjuju i prožimaju. Predviđene tematske oblasti, date u odeljku tematika, realizuju se i prilikom obrade tekstova iz lektire, na časovima govornog i pismenog izražavanja, a mogu biti uključene i na časovima jezika. Optimalno je da se ukupan fond časova ravnomerno rasporedi na časove rada na tekstu (18-22), govornog i pismenog izražavanja (18-22), jezika (18-22), ponavljanja, sistematizacije i provere znanja (5-10 časova).

U nastavi je potrebno adekvatnu pažnju posvetiti razvijanju sva četiri osnovna vida jezičke delatnosti: razumevanju govora, govorenju, čitanju i pisanju. Usmene delatnosti (razumevanje govora i govorenje), kao primarne i prisutne u svakom aktu jezičke delatnosti, treba da prethode pismenim delatnostima (čitanju i pisanju) i treba im posvetiti više vremena. Među kompleksnim jezičkim delatnostima najveći akcenat stavlja se na osposobljavanje za dijalog, odnosno interakciju u kojoj se smenjuju iniciranje i reakcija u okviru komunikativnog čina.

Nastavu jezika (gramatike) treba organizovati kao sredstvo učenja upotrebe jezika, bez nefunkcionalnog učenja gramatičkih pravila i paradigmi. Gramatičke elemente treba prezentovati i uvežbavati u kontekstu, u realnim govornim situacijama. Da bi se postigla očekivana jezička kompetencija, neophodno je organizovati različite tipove jezičkih vežbi usmerenih na stvaranje navika pravilne upotrebe gramatičkih kategorija. Kategorijama koje učenici nemaju u svom maternjem jeziku, ili koje predstavljaju razliku u odnosu na situaciju u njihovom jeziku, treba posvetiti više vežbi i više vremena. Učenike treba podsticati i na uočavanje sličnosti i razlika srpskog i maternjeg jezika, ali i širih, kulturoloških karakteristika, koje se odražavaju i u jeziku.

Štivo u nastavi srpskog kao nematernjeg jezika ima višestruku funkciju. Ono daje osnovu za razgovor o raznovrsnim temama kroz koji se uvežbava novo jezičko gradivo i nova leksika, čime se kultura izražavanja učenika podiže na viši nivo. Tekstovi su osnov i za upoznavanje kulture naroda koji govore ovim jezikom. Nastavnik ima mogućnost da pravi izbor u skladu sa potrebama, mogućnostima i interesovanjima učenika. Odabrani tekstovi treba da obuhvate celokupnu tematiku predviđenu programom. Pored autentičnih književnih tekstova, u nastavi treba da budu zastupljeni i tekstovi drugih funkcionalnih stilova (razgovorni, naučnopopularni, novinarski, administrativni...) da bi učenici stekli sposobnost razlikovanja i adekvatne primene odgovarajućih formi izražavanja. U skladu sa stručnim profilom, nastavnik treba da obezbedi i adekvatne tekstove s tematikom iz struke. Za potrebe obrade sadržaja iz gramatike treba predvideti i tekstove čija je osnovna svrha ilustrovanje pojedinačnih delova jezičkog sistema. Ti tekstovi mogu biti konstruisani ili autentični i moraju biti zasićeni jezičkom pojavom koja se uvežbava ili izučava.

U svakom segmentu nastave treba težiti tome da učenici budu aktivni i motivisani za rad. Ovome doprinosi pravilan odabir metoda i metodskih postupaka, usklađenih s nastavnim sadržajem, temom, uzrastom, interesovanjima i predznanjem učenika. Učenike treba stavljati u situaciju da pitaju, zaključuju, otkrivaju, analiziraju, sistematizuju, odnosno treba ih podsticati na samostalnost u sticanju znanja i veština. Uloga nastavnika u nastavnom procesu i dalje je veoma bitna, ali je ona u većoj meri usmerena na pripremu, organizaciju nastavnog procesa i koordiniranje rada učenika. Pripremajući se za čas nastavnik osmišljava pristup gradivu, odabira i konstruiše vežbe u skladu sa ciljem i zadacima časa, opredeljuje se za primenu odgovarajućih nastavnih sredstava, priprema didaktički materijal. Raspoloživo vreme raspoređuje ekonomično i racionalno, vodeći računa o tome da teorijsku stranu obrade gradiva svede na meru koja obezbeđuje njegovu praktičnu primenu. Veći deo vremena treba odvojiti za uvežbavanje predviđenih sadržaja putem raznovrsnih gramatičkih, leksičkih i komunikativnih vežbi, a potrebno je, periodično, organizovati i posebne časove obnavljanja i sistematizacije gradiva.

Nivo znanja učenika iz osnovne škole, u pogledu ovladanosti srpskim jezikom, veoma je različit. Zato nastava srpskog kao nematernjeg jezika ne može biti jednoobrazna i u njoj se moraju uvažavati različite mogućnosti i potrebe učenika različitih sredina i različitih maternjih jezika. Ona mora obezbediti individualno napredovanje učenika u savladavanju jezičkih i komunikativnih veština, što podrazumeva dostizanje različitih nivoa ishoda zavisno od konkretnih mogućnosti. Ovo se postiže diferencijacijom i inidividualizacijom nastave putem različitih oblika rada, kao što su individualni, grupni, i rad u parovima. Ovakav pristup podrazumeva da se različitim učenicima mogu zadavati različita zaduženja i zadaci.

Domaći zadaci u nastavi ovog predmeta imaju značajnu ulogu jer omogućavaju učenicima više kontakta sa srpskim jezikom, što je naročito važno u homogenim sredinama gde srpski jezik nije prisutan u svakodnevnom životu. Cilj domaćih zadataka najčešće je uvežbavanje i utvrđivanje gradiva obrađenog na času, pogodni su za pismeno vežbanje usmeno obrađenog sadržaja, ali povremeno treba zadati i zadatak koji će biti priprema za obradu novog gradiva. Moguće je, i preporučljivo, da se individualizacija i diferencijacija ostvaruje i zadavanjem različitih domaćih zadataka različitim učenicima.

Nastavu nematernjeg jezika treba povezati sa nastavom jezika učenika, ali i sa svim drugim predmetima. Poseban značaj ima povezivanje sa stručnim predmetima. Uspostavljanje korelacije među predmetima i korišćenje iskustava i znanja koja su učenici stekli na maternjem jeziku doprinose ekonomičnosti i efikasnosti ove nastave. Učenike treba sistematski navikavati i na samostalno dolaženje do informacija, korišćenje gramatičkih priručnika, rečnika i drugih izvora.

Redovno praćenje i vrednovanje napredovanja učenika omogućava uvid u stepen usvojenosti gradiva i skreće pažnju na eventualne probleme i praznine u znanju. Na osnovu tih saznanja nastavnik usmerava dalji rad i planira nastavu. Oblici proveravanja i ocenjivanja učeničkih postignuća zavise od prirode gradiva na koje je usmereno. S obzirom na komunikativnu usmerenost nastave ovog predmeta, proveravanje i ocenjivanje znanja, umenja i navika ne sme da se svede na testove i pismene zadatke. Akcenat mora biti stavljen na govornu delatnost pri čemu se ne smeju zanemariti ni receptivne delatnosti (razumevanje govora i razumevanje pročitanog teksta). Učenike treba osposobljavati i za objektivno vrednovanje sopstvenog rada i rada drugih učenika. Ocena treba da bude odraz stečenih znanja, sposobnosti i formiranih navika, ali i aktivnosti i zalaganja učenika. Objektivno i realno ocenjivanje ima značajnu vaspitnu i podsticajnu ulogu i doprinosi ostvarivanju kako ciljeva nastave ovog predmeta, tako i opštih ciljeva obrazovanja i vaspitanja.

SRPSKI KAO NEMATERNJI JEZIK**

(za obrazovne profile četvorogodišnjeg obrazovanja)

Cilj i zadaci

Zadaci nastave srpskog kao nematernjeg jezika su da učenici:

- ovladaju standardnim jezikom u okviru 1300/1700/ novih reči i izraza uključujući i najferkventniju stručnu terminologiju;

- dalje razvijaju sposobnosti za razumevanje usmenog izlaganja;

- razvijaju sposobnost za samostalno usmeno izražavanje u skladu sa gramatičkim pravilima standardnog srpskog jezika;

- razviju sposobnost za razumevanje tekstova različitog žanra pisanih jezikom i stilom na višem nivou u odnosu na prethodni stepen;

- dalje usavršavaju sposobnost za korektno (pravilno) pismeno izražavanje;

- upoznaju dela pisana na srpskom jeziku iz savremene književnosti, kao i jezički pristupačna dela iz ranijih epoha;

- razvijaju interesovanja za dalje učenje ovog jezika;

- razvijaju sposobnosti verbalnog komuniciranja na srpskom jeziku, kao i neverbalnog komuniciranja, sa ciljem da se osposobe za timski rad;

- steknu sposobnost za upotrebu savremenih komunikacionih tehnologija na srpskom jeziku;

- steknu sposobnost za praćenje i razumevanje medija (radio, televizija, film) na srpskom jeziku.

I razred

(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)

TEMATIKA

Škola: iz života i rada učenika; novi nastavni predmeti, osnovna terminologija iz društvenih nauka.

Iz života mladih: zabavni i sportski život.

Kulturni život: iz kulture (sadašnjost, prošlost); karakteristični običaji u bližoj okolini; o životu i radu najistaknutijih srpskih naučnika i umetnika sa područja Srbije; radio i TV-emisije iz kulture; značajnije kulturne manifestacije.

Društveni i privredni život: aktuelna zbivanja u zemlji; savremena otkrića.

Komunikativne funkcije: iskazivanje (ne)raspoloženja, iznenađenja, zabrinutosti, (ne)zadovoljstva, razočarenja, čuđenja, prekora, fizičkih tegoba, (ne)poželjnosti i prisustva neke osobe na nekom mestu; ubeđivanje, opraštanje.

JEZIK

Fonetika

Vokalski i konsonantski sistem standardnog jezika. (Distribucija fonema).

Akcenti: kvantitet i kvalitet akcentovanih slogova; distribucija akcenta; akcentogene reči, enklitike i proklitike.

Morfologija

Osnovni pojmovi iz morfologije: morfema; korenske i afiksalne morfeme, alomorfi, supletivni alomorfi. Vrste reči; kriterijumi za podelu reči na vrste; reči sa deklinacijom, reči sa konjugacijom.

Obeležavanje roda u standardnom jeziku kod imenica i ostalih vrsta koje imaju obeležje roda.

Deklinacioni oblici: promena imenica, singularija i pluralija tantum, promena ličnih zamenica, zameničko-pridevska promena, promena brojeva. Diferencijalna uloga prozodije u deklinaciji.

Glagoli. Ukazivanje na najkarakterističnije morfološke osobenosti: obeležavanje lica, broja i roda. Glagolski vid. Glagolski rod. Glagoli s morfemom SE.

Glagolske osnove: prezentska i infinitivna.

Nepravilni glagoli.

Bezlični (infinitni) glagolski oblici.

Sistem ličnih (finitnih) glagolskih oblika. (Diferencijalna uloga prozodije u konjugaciji).

Pravopis

Utvrđivanje pravopisnih pravila u promeni i tvorbi reči.

RAD NA TEKSTU

(11 tekstova u toku školske godine)

Vuk Stefanović Karadžić: O narodnim pevačima

Stevan Raičković: Prva zarada drvene Marije

Branislav Nušić: Sumnjivo lice (odlomak)

Laza Lazarević: Na bunaru

Jovan Jovanović Zmaj: O, pogledaj zvezde jasne (iz Đulića)

Vojislav Ilić: Zimsko jutro

Miroslav Antić: Rasejani dečaci

Đura Jakšić: Na Liparu

Ivo Andrić: Most na Žepi

Borislav Mihajlović Mihiz: Faul

Mihajlo Pupin: Od pašnjaka do naučnika

Po Dejanu Medakoviću: Paja Jovanović

Izbor iz narodne proze (poslovice, zagonetke, pitalice)

Ero i kadija

Nemušti jezik

Izbor iz savremene proze, naučno-popularne literature, omladinske štampe

Koristiti i tekstove drugih žanrova u skladu sa tematikom.

GOVORNO I PISMENO IZRAŽAVANJE

Vežbe razumevanja saslušanog ili pročitanog teksta, dijaloga.

Davanje kompleksnijih odgovora na postavljeno pitanje i postavljanje pitanja.

Reprodukovanje u osnovnim crtama saslušanog ili napisanog teksta, dijaloga.

Rad na literarnom tekstu: reprodukovanje sadržine; analiza teme, mesta i vremena događaja, likova, opisa, ideje i dr.; jezičko-stilska analiza.

Pričanje o samostalno odabranoj temi na osnovu sačinjenog plana. Obaveštavanje i izveštavanje o aktuelnim događajima i zbivanjima uz davanje najosnovnijih podataka.

Razgovor o pročitanim tekstovima, TV-emisijama i drugim temama u okviru predviđene tematike.

Opisivanje slike, fotografije i sl.

Posle usmenog savladavanja predviđenih oblika izražavanja uvežbavati odgovarajuće oblike u pisanoj formi.

Jedan pismeni zadatak u toku školske godine.

II razred

(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)

TEMATIKA

Škola: različita zanimanja, osnovne informacije o određenim zanimanjima; osnovna terminologija iz prirodnih nauka; vannastavne aktivnosti učenika.

Iz života mladih: mladi kod nas i u svetu; dostignuća mladih (mladi talenti i dr.); naučnopopularne teme; slobodno vreme mladih.

Društveni i privredni život: aktuelna zbivanja kod nas i u svetu; najznačajniji događaji iz istorije.

Komunikativne funkcije: iskazivanje simpatije, komplimenta, zahvalnosti, saveta, (ne)dopadanja, oduševljenja, pretpostavke, nade, saosećanja i dr.; izražavanje i usaglašavanje stavova; upozorenje, podsticanje, dokazivanje.

JEZIK

Sintaksa

Padežni sistem. Nezavisni i zavisni padeži. Nezavisni padeži, padežne konstrukcije s predlozima, padeži obavezno praćeni determinatorima.

Osnovna značenja glagolskih oblika: prezent, perfekat/aorist, imperfekat, pluskvamperfekat, futur I, futur II, imperativ, potencijal, infinitiv, glagolski pridevi, glagolski prilozi.

Pravopis.

Pisanje zareza.

RAD NA TEKSTU

(10 tekstova u toku školske godine)

Ivo Andrić: Na Drini ćuprija (odlomci)

Stevan Sremac: Pop Ćira i pop Spira (odlomak)

Branislav Nušić: Gospođa ministarka (odlomak)

Milutin Bojić: Plava grobnica

Milovan Glišić: Prva brazda

Desanka Maksimović: Tražim pomilovanje (pesma po izboru)

Branko Radičević: Đački rastanak (odlomak)

Simo Matavulj: Pilipenda

Borisav Stanković: U noći

Narodna balada: Smrt Omera i Merime

Narodne pripovetke: Devojka i knez Jovo, Devojka cara nadmudrila

Aleksandar Popović: Razvojni put Bore Šnajdera

Izbor iz savremene poezije, naučno-popularne literature, štampe za mlade

Koristiti i tekstove drugih žanrova u skladu sa tematikom.

GOVORNO I PISMENO IZRAŽAVANJE

Obaveštavanje i izveštavanje o aktuelnim događajima i zbivanjima.

Razgovor i diskusija o pročitanim tekstovima, zajednički pogledanim TV-emisijama, filmskim i pozorišnim predstavama i drugim temama u okviru tematike predviđene u programu.

Komentarisanje članaka iz omladinske, dnevne i nedeljne štampe.

Komentarisanje i analiza kvaliteta izražavanja učenika. Reportaža u vezi sa predviđenim temama.

Vođenje sastanka na osnovu pripreme.

Posle usmenog ovladavanja predviđenim oblicima izražavanja uvežbavati odgovarajuće oblike u pisanoj formi, kao i pisanje rezimea pročitanog/odslušanog teksta, pisanje molbe, zapisnika.

Jedan pismeni zadatak u toku školske godine.

III razred

(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)

TEMATIKA

Škola: obrazovni sistem i mogućnosti daljeg školovanja; stručni predmeti, praksa u školi, u privredi i dr.; osnovna stručna terminologija.

Iz života mladih: slobodno vreme (hobi, sport) i svakodnevni život mladih.

Kulturni život: iz kulture (sadašnjost i prošlost), najznačajnije kulturne institucije uže i šire sredine (pozorišta, muzeji, biblioteke, galerije); novinsko-izdavačke kuće (redakcija, priprema novina); pozorišne i bioskopske predstave, koncerti, izložbe; aktuelna zbivanja iz oblasti kulture.

JEZIK

Fonetika

Melodija rečenice. Uloga intonacije u izražavanju. Emocionalna obojenost iskaza.

Tvorba reči

Osnovni tvorbeni modeli. Derivacija: sufiksalna, prefiksalna, sufiksalno-prefiksalna tvorba reči, tvorba složenica. Kompozicija.

Deminutivi, hipokristici, pejorativi, augmentativi.

Sintaksa

Iskazivanje poređenja (komparativ +... superlativ i druge konstrukcije).

Iskazivanje količine (prilozi, brojevi, prilog + prilog, imenica + imenica; neutralizacija preciznosti: dva-tri, desetak; predlog + broj i dr.

Sinonimičnost glagolskih vremena. Sinonimičnost glagolskih načina.

Kongruencija u rodu i broju (gramatička). Logička kongruencija u rodu i broju.

Struktura sintaksičkih jedinica (sintagma i rečenica; prosta rečenica; složena rečenica). Nepotpune rečenice.

Leksikologija

Osnovne karakteristike leksike standardnog jezika. Sinonimi, homonimi, antonimi.

Jezici u kontaktu

Jezički kontakti i međujezički uticaji srpskog i jezika nacionalnih manjina u oblasti leksike, kalkiranje.

RAD NA TEKSTU

(10 tekstova u toku školske godine)

Radoje Domanović: Mrtvo more (odlomak)

Ivo Andrić: Priča o kmetu Simanu (odlomak)

Milorad Pavić: Predeo slikan čajem (odlomak)

Danilo Kiš: Bašta, pepeo (odlomak)

Petar Kočić: Kroz mećavu (odlomak)

Aleksandar Tišma: Vere i zavere (odlomak)

Rastko Petrović: Ljudi govore (po izboru)

Narodna pesma: Smrt vojvode Prijezde

Desanka Maksimović: Slovo o ljubavi (po izboru)

Aleksa Šantić: Moja otadžbina

Milan Rakić: Dolap

Narodna pesma: Ropstvo Janković Stojana

Izbor iz savremene poezije i proze, naučno-popularne literature, omladinske štampe

Koristiti i tekstove drugih žanrova u skladu sa tematikom.

GOVORNO I PISMENO IZRAŽAVANJE

Razgovor o pročitanim tekstovima, o aktuelnim događajima u okviru predviđene tematike uz uključivanje više učenika u dijalog.

Rad na literarnom tekstu: reprodukovanje sadržine: analiza teme, mesta i vremena događaja, likova, opisa, ideje i dr., jezičko-stilska analiza.

Krađi prikaz samostalno pogledane bioskopske i pozorišne predstave.

Reportaža u vezi sa predviđenim temama.

Analiza kvaliteta izlaganja učenika.

Vođenje sastanka, diskusije.

Posle usmenog ovladavanja predviđenim oblicima izražavanja uvežbavati odgovarajuće oblike u pisanoj formi, kao i pisanje autobiografije, teza za diskusiju, rezimea saslušanog monologa.

Jedan pismeni zadatak u toku školske godine.

IV razred

(2 časa nedeljno, 60 časova godišnje)

TEMATIKA

Škola: aktuelne teme iz života i rada učenika; rad sa darovitim učenicima; učenička praksa i struka; najznačajnija ostvarenja iz struke kod nas i u svetu; stručna terminologija; mogućnosti daljeg školovanja i rada u struci.

Iz života mladih: vanškolske aktivnosti mladih i njihovo učešće u društvenom životu; lična interesovanja.

Kulturni život: savremena porodica; najznačajnije kulturne institucije iz uže i šire zajednice; značajni kulturni događaji godine; naučnici i umetnici dobitnici značajnih priznanja iz Srbije; značajniji događaji iz kulturne prošlosti Srbije.

Društveni i privredni život: ekologija, značajna turistička mesta; nove tehnologije.

JEZIK

Sintaksa

Personalna i impersonalna rečenica /Tipovi impersonalnih rečenica/.

Složena rečenica. Zavisna i nezavisna rečenica.

Složene rečenice (odredbene, dopunske, atributske).

Umetnute rečenice.

Poredak rečenica.

Pasivne konstrukcije (s trpnim pridevom i morfemom se).

Leksikologija

Jednoznačne i višeznačne reči.

Pozajmljivanje reči iz stranih jezika i njihova adaptacija /sufiksi i prefiksi stranog porekla/.

Arhaizmi. Istoricizmi. Dijalektizmi. Provincijalizmi. Neologizmi. Varvarizmi. Profesionalizmi.

Frazeološki izrazi.

Jezici u kontaktu

Jezički kontakti i međujezički uticaji srpskog i jezika nacionalnih manjina u oblasti sintakse.

Pravopis

Upravni i neupravni govor. (Dosledno ukazivanje na pravopisna rešenja.)

RAD NA TEKSTU

(8 tekstova u toku školske godine)

Veljko Petrović: Salašar

Ivo Andrić: Travnička hronika (odlomak)

Miloš Crnjanski: Seobe I (odlomak)

Meša Selimović: Sjećanja (odlomak o nastavnicima)

Isidora Sekulić: Rastanak (odlomak)

Milovan Vitezović: Šešir gospodina Vujića (odlomak)

Vlada Bulatovića - VIB: iz Budilnika

Vojislav Lubarda: Vaznesenje (odlomak)

Slobodan Selenić: izbor iz proze

Vasko Popa: Vrati mi moje krpice

Isak Samokovlija: Nosač Samuel (odlomak)

Duško Radović: aforizmi

Dobrica Ćosić: Koreni

Dušan Kovačević: Balkanski špijun

Savremeni roman (po izboru)

Izbor iz naučno-popularne literature i omladinske štampe.

Koristiti i tekstove drugih žanrova u skladu sa tematikom.

GOVORNO I PISMENO IZRAŽAVANJE

Izlaganje u dužoj monološkoj formi o TV - emisiji, bioskopskoj, pozorišnoj predstavi i drugim temama u okviru predviđene tematike.

Rad na literarnom tekstu: reprodukovanje sadržine: analiza teme, mesta i vremena događaja, likova, opisa, ideje i dr.; jezičko-stilska analiza.

Diskusija kojom se rešava aktuelan problem. /Kritički osvrt na diskusiju.

Analiza kvaliteta izlaganja učenika.

Posle usmenog ovladavanja predviđenih oblika izražavanja uvežbavati odgovarajuće oblike u pisanoj formi.

Jedan pismeni zadatak u toku školske godine.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA

ALBANSKI JEZIK I KNJIŽEVNOST **

(Srednje škole u trogodišnjem trajanju)

UVOD

Program je deo programa za srednju školu. Na ovom nivou razvija se nezavisan rad učenika i neguje kritičko mišljenje. Osnovni zahtevi za ovaj razred u vezi su sa daljim kulturnim, književnim i jezičkim formiranjem, usvajanjem saznanja i formiranjem ličnosti, uključujući i kulturu ponašanja i komunikacije.

Iz tog razloga programom za srednje škole su predviđena saznanja koja će omogućiti formiranje navike korišćenja standardnog albanskog jezika, u usmenom i pisanom obliku, znanja o jezičkom sistemu, pravopisu i upotrebi znakova interpunkcije.

Značajno mesto, takođe, zauzimaju i saznanja o jeziku u opštem smislu i albanskom jeziku u užem smislu, podaci o njegovim teritorijalnim i socijalnim varijantama, jezičkoj kulturi itd. Posebna pažnja se posvećuje pisanom jeziku, mnogobrojnim formama njegovog postojanja i upotrebe u aktuelnom vremenu preko tema koje se vezuju za formiranje navike komunikacije pismenim putem.

Vrlo bitno pitanje je i književno čitanje, s ciljem da se saznanja i navike stečene kroz predmet Albanski jezik i književnost konkretizuju i prodube što više.

Književnost i njeno proučavanje u školi je jedno od najsvestranijih i najuticajnijih polja kada je u pitanju mentalni razvoj, duhovno, književno i estetsko formiranje ličnosti.

Nastava književnosti je nastavljanje i proširivanje prethodno stečenih znanja, produbljivanje jezičke veštine čitanja, osnovnih saznanja o književnosti u teorijskom, književnom, estetičkom i jezičkom smislu.

Struktura programa za književnost je izgrađena na osnovu baze književnih, vremenskih i prostornih vrednosti. Najveći deo programa posvećen je albanskoj, zatim i svetskoj književnosti, teoriji književnosti i usmenoj književnosti.

Koncept programa za književnost se oslanja na:

- program i književne tekstove koji se aktuelno koriste u osnovnoj školi;

- program i književne tekstove koji se aktuelno koriste u srednjoj školi;

- savladavanje, upoznavanje i sticanje osnovnih saznanja o ovoj oblasti kako bi se realizovao plan programa nastave književnosti;

- takav način koncepcije gde su čitanje, poznavanje književnosti i znanja o književnosti u funkciji srednjoškolskog i višeg obrazovanja;

- usklađenost sa starosnom dobi, psihičkim sposobnostima i mogućnošću percepcije književnosti;

- interdisciplinarnu vezu sa jezikom kao osnovnim sredstvom književnog stvaralaštva.

Cilj i zadaci

Cilj nastave predmeta Albanski jezik i književnost je da se učenik:

- osposobi da prepozna karakteristike jezika kao sredstva komunikacije, karakteristike govornog i pisanog jezika, kao dve varijante od kojih svaka ima posebne osobine građenja i funkcionisanja;

- upozna sa drevnošću i ilirskim poreklom albanskog jezika, karakteristikama njegovog funkcionisanja u prostoru, njegovim dijalektima i karakteristikama formiranja standardnog albanskog jezika;

- upozna sa pravilima albanskog pravopisa, pravilnim pisanjem vokala, grupe vokala i diftonga, pravilnim pisanjem suglasnika, upotrebom velikog slova;

- upozna sa pravilima upotrebe znakova interpunkcije: tačke, znaka pitanja, uzvika, zareza, tačke i zareza, dve tačke, tri tačke, navodnika, zagrade i crte;

- učvrsti saznanja iz prethodnih razreda i da još više razvije sposobnost slušanja, govorenja, čitanja i pisanja;

- shvati pojam "književnost";

- da razlikuje usmenu od pisane književnosti;

- da razlikuje književne rodove i vrste;

- da razlikuje poeziju i njene vrste;

- da razlikuje prozu i njene vrste;

- da upozna i savlada albansku književnost od samih početaka kroz predstavnike i glavna dela albanske književnosti;

- da upozna i shvati antičku dramu i epove, njihovu važnost, strukturu, likove, vezu sa mitologijom;

- da poveća sposobnost kritičke analize tekstova i kulturnih fenomena;

- da poveća nivo komunikacije sa književnim i neknjiževnim tekstovima;

- da poveća sposobnost komuniciranja sa različitim modelima i kulturama itd.

Interdisciplinarni pristup

Albanski jezik je sredstvo komunikacije za sve nastavne predmete. Ipak, najdirektnije veze su sa predmetima Istorija, Geografija, Građansko vaspitanje, nastavnim predmetima u kojima dominira umetnost itd.. Neke teme koje se obrađuju u okviru ovog nastavnog predmeta utiču na razvijanje komunikativnih sposobnosti, na kulturno formiranje i stvaranje samostalne ličnosti. Pored interdisciplinarnih tema kao što je npr. tema o zdravlju, o ljudskim pravima, o razlikama među polovima itd., teme može izabrati i nastavnik, u skladu sa važnošću i aktuelnošću koju imaju (u sredstvima informisanja ili u samom okruženju u kome žive).

I razred

(3 časa nedeljno, 105 časova godišnje)

Operativni zadaci

Glavni operativni zadatak u nastavi albanskog jezika u prvom razredu srednje škole, a u skladu sa zahtevima savremenog doba, je povećavanje aktivnog ovladavanja maternjim jezikom kod mlađe generacije, kao i njihovo obogaćivanje teorijskim znanjima koja čine osnovu za proučavanje sistema standardnog jezika, u užem smislu, kao i albanskog jezika, u opštem smislu.

Važnost, vrednost i neophodnost nastave književnosti u školi, tj. u prvom razredu srednje škole, ogleda se kroz sledeće operativne zadatke:

Učenik treba da upozna:

- kulturu i pisce stare albanske književnosti;

- kulturu i pisce stare grčke književnosti;

- kulturu i pisce rimske književnosti;

- književnost Bejtejdžija i njene autore;

- usmenu književnost - folkloristiku;

- teoriju književnosti.

Učenik treba da shvati:

- značaj različitih kultura koje su uticale na razvoj albanske kulture i književnosti;

- kulturnu, književnu i jezičku suštinu koja će pomoći u razvijanju njegovog individualnog mišljenja;

- nacionalnu kulturu i književnost, kao i stranu.

Učenik treba da analizira:

- različite tekstove, njihov smisao, strukturu, sadržaj, detalje i efekte;

- književne i neknjiževne tekstove pisaca stare albanske književnosti kao i strane književnosti ovog perioda.

Učenik treba da vrednuje:

- kulturne i književne modele i tekstove iz perioda stare književnosti;

- autore i različite književne tekstove stare albanske književnosti;

- stvaralaštvo različitih autora stare albanske književnosti kao i strane književnosti uglavnom iz starijih vremena.

Realizacija ovih operativnih ciljeva podrazumeva razvijanje jezičkih veština (veština komunikacije):

- slušanje;

- čitanje;

- govor;

- pisanje;

i njihovih potkategorija:

- kulturni modeli;

- književni i neknjiževni tekstovi;

- jezička kultura;

- albanska i strana književnost;

- kultura komunikacije.

SADRŽAJI PROGRAMA

Tematske oblasti

- Stari vek/Kultura/Poetika;

- Kulturni modeli;

- Književni i neknjiževni tekstovi;

- Jezička kultura;

- Kraj stare književnosti;

- Književnost i društvo;

- Književnost/Ideje/Kultura;

- Književnost/Nacionalni i kulturni identitet.

Stari vek

Ispituje se kontekst književnosti i kultura Starog veka, od početka pa do kraja Stare književnosti i daju se karakteristike kultura i poetika tog vremena; tekstova i njihovog konteksta.

Kulturni modeli

Daju se glavne osobine i karakteristike različitih kulturnih modela koji se vezuju za kraj perioda Stare književnosti.

Književni i neknjiževni tekstovi

Daju se književni i neknjiževni tekstovi vezani za kulturu, Staru albansku i stranu književnost; u funkciji sticanja književnih i kulturnih saznanja, upoznavajući se na taj način i sa određenim autorima, formama pisanja i kulturološkim komunikacijama.

Kraj stare književnosti.

Navode se karakteristike ove epohe i njenih formacija, a zatim se ilustruju autorima i odabranim tekstovima iz ovog perioda.

Karakteristike stare književnosti

- Stara albanska književnost: prvi pisani spomenici albanskog jezika;

- Marin Barleti "Istorija Skenderbega", struktura dela, tematska struktura;

- Frang Bardi "Latinsko-albanski rečnik", analiza i komentari;

- Đjon Buzuku "Misal", struktura dela i analiza;

- Pjeter Budi "Poezija", analiza i komentari, čitanje starog dokumenta;

- Pjeter Bogdani - život i delo, analiza i komentari;

- Julj Variboba "Život Svete Marije", fragmenti za ilustraciju;

- Nezim Berati "Poezija", analiza i komentari;

- Muhamet Čami "Erveheja" analiza i komentari;

- Hasan Zuko Kamberi - život i delo.

Usmena književnost - folkloristika

- lirika;

- epika;

- narodna proza.

Karakteristike strane književnosti

- "Ep o Gilgamešu", analiza i komentari;

- Homer "Ilijada", fragmenti za ilustraciju i komentarisanje;

- Homer "Odiseja", fragmenti za ilustraciju i komentarisanje;

- Eshil - život i delo;

- Sofokle - umetnost u Sofoklovim delima;

- Sofokle "Kralj Edip", analiza;

- Euripid "Medeja", analiza;

- Sofoklie "Antigona", komentarisanje;

- Virgilije "Eneida", analiza.

Teorija književnosti

- klasifikacija književnosti - nauka o književnosti;

- poezija i njene vrste;

- proza i njene vrste;

- stilske figure;

- metrika.

Književnost i društvo

Na odabranim primerima proučava se relacija književnost/društvo, odnosno književnost/politika. Analiziraju se odnosi albanske književnosti i njenih neknjiževnih/političkih i misionarskih funkcija.

Književnost/Ideje/Kultura

Književnost se dovodi u vezu sa idejama tokom različitih vremenskih perioda, tj. perioda Stare književnosti i dovodi u vezu sa pokretima za očuvanje nacionalnog identiteta posebno aktivnog u tom periodu, posmatrano u kontekstu kulturnog razvoja.

Književnost/Nacionalni i kulturni identitet

Odnos Stare albanske i strane književnosti analizira se i posmatra kroz karakteristike identiteta: individualno/nacionalno, a zatim se književnost posmatra i kao deo opšteg razvoja koji se vezuje za nacionalnu književnost starijih vremena, naročito za kulturni razvoj Grka i Rimljana.

JEZIČKA KULTURA

Ova tematska celina posvećena je sticanju znanja o jezičkom sistemu. Pretenduje se na reorganizovanje, uopštavanje i sintetizaciju znanja o jezičkom sistemu stečenih u osnovnoj školi.

Daju se tekstovi, vežbe i zadaci, što podrazumeva i pisanje eseja u cilju razvoja jezičkih sposobnosti u odnosu na stilistiku, standardni jezik, dijalekte, itd. Daju se primeri različitih stilskih dimenzija albanskog jezika, sekvenca, stila, diskursa, kritičkog i kreativnog jezika.

Program predmeta Albanski jezik i književnost za prvi razred srednje škole koncentrisan je na smisaoni aspekt i njegove osnovne tendencije su usmerene na sledeće tematske jedinice:

1. Fonetika;

2. Organi govora;

3. Vrste glasova (vokali, grupe vokala);

4. Akcenat i dužina vokala;

5. Suglasnici - podela po zvučnosti;

6. Suglasnici - podela po mestu tvorbe;

7. Dijalektologija - pojam i objekat;

8. Karakteristike narodnog govora;

9. Dijalekti albanskog jezika;

10. Fonetske promene;

11. Gegijski i toskijski dijalekat - njihovi poddijalekti;

12. Dijalekatske razlike;

13. Fonologija (funkcija glasova u jeziku);

14. Vrste fonema;

15. Morfologija - struktura reči;

16. Uloga morfologije i red reči;

17. Sufiksi u albanskom jeziku.

Očekivani rezultati

Na kraju prvog razreda srednje škole učenik treba da:

- zna karakteristike stare albanske književnosti;

- zna glavne stvaraoce/predstavnike ove književnosti;

- zna glavna dela pisaca ove književnosti;

- ovlada posebnim individalnim kognitivnim i komunikativnim veštinama kako bi bio osposobljen za individualni rad ili rad u grupama;

- analizira, procenjuje, sintetizuje i organizuje informacije dobijene iz različitih izvora, iskazujući ih u obliku pitanja i problema;

- identifikuje, zna i upotrebljava pisanim putem različite književne i neknjiževne forme;

- shvata karakteristike stare književnosti i albanske kulture tog perioda;

- ovlada sposobnošću argumentacije i procenjivanja kulture i književnosti, kao i znanjima o jeziku i jezičkim problemima praktikujući pri tom različite vrste analiza i stilove pisanja, naročito u sintaksičko-stilskom smislu.

II razred

(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)

Operativni zadaci

Glavni operativni zadatak u nastavi albanskog jezika u drugom razredu srednje škole, a u skladu sa zahtevima savremenog doba, je povećavanje aktivnog ovladavanja maternjim jezikom kod mlađe generacije, kao i njihovo obogaćivanje teorijskim znanjima koja čine osnovu za proučavanje sistema standardnog jezika, u užem smislu, kao i albanskog jezika, u opštem smislu.

Važnost, vrednost i neophodnost nastave književnosti u školi, tj. u drugom razredu srednje škole, ogleda se kroz sledeće operativne zadatke:

Učenik treba da upozna:

- kulturu i pisce albanske književnosti preporoda;

- kulturu i pisce evropske književnosti toga perioda;

- usmenu književnost - folkloristiku;

- teoriju književnosti.

Učenik treba da shvati:

- značaj različitih kultura koje su uticale na razvoj albanske kulture i književnosti;

- kulturnu, književnu i jezičku suštinu koja će pomoći u razvijanju njegovog individualnog mišljenja;

- nacionalnu kulturu i književnost, kao i stranu.

Učenik treba da analizira:

- različite tekstove, njihov smisao, strukturu, sadržaj, detalje i efekte;

- književne i neknjiževne tekstove pisaca albanske književnosti preporoda kao i strane književnosti toga perioda.

Učenik treba da vrednuje:

- kulturne i književne modele i tekstove iz perioda stare književnosti;

- autore i različite književne tekstove albanske književnosti preporoda;

- stvaralaštvo različitih autora albanske književnosti preporoda kao i strane književnosti uglavnom iz ove epohe.

Realizacija ovih operativnih ciljeva podrazumeva razvijanje jezičkih veština (veština komunikacije):

- slušanje;

- čitanje;

- govor;

- pisanje;

i njihovih potkategorija:

- kulturni modeli;

- književni i neknjiževni tekstovi;

- jezička kultura;

- albanska i strana književnost;

- kultura komunikacije.

SADRŽAJI PROGRAMA

Tematske oblasti

- Preporod/kultura/poetika;

- Kulturni modeli;

- Književni i neknjiževni tekstovi;

- Jezička kultura;

- Kraj stare književnosti;

- Književnost i društvo;

- Književnost/ideje/kultura;

- Književnost/nacionalni i kulturni identitet.

Preporod

Ispituje se kontekst književnosti i kultura u doba renesanse, od početka ove epohe pa do njenog kraja i daju se karakteristike kultura i poetika tog vremena; tekstova i njihovog konteksta.

Kulturni modeli

Daju se glavne osobine i karakteristike različitih kulturnih modela koji se vezuju za kraj epohe književnosti preporoda.

Književni i neknjiževni tekstovi

Daju se književni i neknjiževni tekstovi vezani za kulturu, albansku i stranu književnost preporoda; u funkciji sticanja književnih i kulturnih saznanja, upoznavajući se na taj način i sa određenim autorima, formama pisanja i kulturološkim komunikacijama.

Kraj književnosti preporoda

Navode se karakteristike ove epohe i njenih formacija, a zatim se ilustruju autorima i odabranim tekstovima iz ovog perioda.

Karakteristike albanske književnosti preporoda

- Albanska književnost preporoda: Nacionalni preporod;

- Jeronim de Rada - život i delo, "Pesme Miljosaoa";

- Anton Santori "Emira" - umetnička vrednost drame;

- Paško Vasa - život i delo, članak;

- Gavril Dara - život i delo, "Poslednja Baljina pesma";

- Zef Serembe - život i delo, umetnički pogled;

- Naim Frašeri - život i delo, "Stoka i zemljoradnja", "Letnje cveće";

- Ndoč Nikaj - "Lepotica", fragmenti za ilustraciju;

- Zef Skiroi - književna delatnost, poezija-analiza i komentarisanje;

- Ndre Mjeda - život i delo, "Juvenilija (Mladost)", "Plač slavuja";

- Andon Zako Čajupi - život i delo, "Posle smrti";

- Asdreni - život i delo, analiza;

- Konstandin Kristoforidi - život i delo;

- Sami Frašeri - život i delo, roman "Ljubav Taljatija i Fitnete" komentarisanje;

- Mihalj Grameno - "Odžak" ("Ugledna porodica"), fragmenti za ilustraciju.

Karakteristike strane književnosti

- Evropski preporod tokom XVI i XVII veka;

- Miguel de Servantes "Don Kihot", fragmenti za ilustraciju;

- Vilijam Šekspir - život i delo;

- Pjer Kornej - karakteristike njegove drame;

- Žan Rosini - život i delo;

- Molijer - karakteristike njegovih dramskih dela;

- V. Šekspir "Hamlet", analiza;

- Evropski romantizam - glavni predstavnici i dela;

- Dž. G. Bajron - život i delo;

- A. S. Puškin - život i delo.

Književnost i društvo

Književnost/Ideje/Kultura

Književnost se dovodi u vezu sa idejama tokom različitih vremenskih perioda, tj. perioda Nacionalnog Preporoda i dovodi u vezu sa pokretima za očuvanje nacionalnog identiteta posebno aktivnog u tom periodu, posmatrano u kontekstu kulturnog razvoja.

Književnost/Nacionalni i kulturni identitet

Odnos albanske i strane književnosti Preporoda analizira se i posmatra kroz karakteristike identiteta: individualno/nacionalno, a zatim se književnost posmatra i kao deo opšteg razvoja koji se vezuje za nacionalnu književnost Preporoda, naročito za kulturni razvoj u Evropi i na Balkanu.

JEZIČKA KULTURA

Ova tematska celina posvećena je sticanju znanja o jezičkom sistemu. Pretenduje se na reorganizovanje, uopštavanje i sintetizaciju znanja o jezičkom sistemu stečenih u osnovnoj školi.

Program predmeta Albanski jezik i književnost za drugi razred srednje škole koncentrisan je na smisaoni aspekt i njegove osnovne tendencije su usmerene na sledeće tematske jedinice:

1. Imenice - vrste imenica;

2. Gramatičke kategorije imenica;

3. Gramatička kategorija - Padež;

4. Klasifikacija imenica po deklinacijama;

5. Građenje imenica - načini tvorbe;

6. Pridev - pojam; klasifikacija;

7. Gramatičke kategorije prideva;

8. Poređenje prideva i tvorba prideva;

9. Leksikologija albanskog jezika;

10. Sinonimi, antonimi, homonimi;

11. Članovi - njihova deklinacija;

12. Broj - opšti pojmovi;

13. Zamenice - lične i povratne zamenice;

14. Kratki oblici ličnih zamenica;

15. Pokazne i prisvojne zamenice;

16. Gramatičke kategorije prisvojne zamenice;

17. Upitne, odnosne i neodređene zamenice;

18. Pravilno pisanje kratkih oblika ličnih zamenica;

19. Prilog;

20. Predlozi;

21. Veznici;

22. Rečce i uzvici.

Očekivani rezultati

Na kraju drugog razreda srednje škole učenik treba da:

- zna karakteristike albanske književnosti preporoda;

- zna glavne stvaraoce/predstavnike ove književnosti;

- zna glavna dela pisaca ove književnosti;

- ovlada posebnim individalnim kognitivnim i komunikativnim veštinama kako bi bio osposobljen za individualni rad ili rad u grupama;

- analizira, procenjuje, sintetizuje i organizuje informacije dobijene iz različitih izvora, iskazujući ih u obliku pitanja i problema;

- identifikuje, zna i upotrebljava pisanim putem različite književne i neknjiževne forme;

- shvata karakteristike albanske književnosti preporoda i albanske kulture tog perioda;

III razred

(2 časa nedeljno, 60 časova godišnje)

Operativni zadaci

Glavni operativni zadatak u nastavi albanskog jezika u trećem razredu srednje škole, a u skladu sa zahtevima savremenog doba, je povećavanje aktivnog ovladavanja maternjim jezikom kod mlađe generacije, kao i njihovo obogaćivanje teorijskim znanjima koja čine osnovu za proučavanje sistema standardnog jezika, u užem smislu, kao i albanskog jezika, u opštem smislu.

Važnost, vrednost i neophodnost nastave književnosti u školi, tj. u trećem razredu srednje škole, ogleda se kroz sledeće operativne zadatke:

Učenik treba da upozna:

- kulturu i autore književnosti realizma;

- kulturu i autore evropske i svetske književnosti;

- teoriju književnosti.

Učenik treba da shvati:

- značaj različitih kultura koje su uticale na razvoj albanske kulture i književnosti;

- kulturnu, književnu i jezičku suštinu koja će pomoći u razvijanju njegovog individualnog mišljenja;

- nacionalnu kulturu i književnost, kao i stranu.

Učenik treba da analizira:

- različite tekstove, njihov smisao, strukturu, sadržaj, detalje i efekte;

- književne i neknjiževne tekstove pisaca albanske književnosti realizma kao i pisaca strane književnosti ovog perioda.

Učenik treba da vrednuje:

- kulturne i književne modele i tekstove iz perioda albanske književnosti realizma;

- autore i različite književne tekstove albanske književnosti realizma;

- stvaralaštvo različitih autora albanske književnosti realizma kao i strane književnosti ovog perioda.

Realizacija ovih operativnih ciljeva podrazumeva razvijanje jezičkih veština (veština komunikacije):

- slušanje;

- čitanje;

- govor;

- pisanje;

i njihovih potkategorija:

- kulturni modeli;

- književni i neknjiževni tekstovi;

- jezička kultura;

- albanska i strana književnost;

- kultura komunikacije.

SADRŽAJI PROGRAMA

Tematske oblasti

- Realizam/ Moderne tendencije/Kultura/Poetika;

- Kulturni modeli;

- Književni i neknjiževni tekstovi;

- Jezička kultura;

- Književnost i društvo;

- Književnost/Ideje/Kultura;

- Književnost/Nacionalni i kulturni identitet.

Realizam

Ispituje se kontekst književnosti i kultura u okviru epohe realizma u književnosti, od početka pa do kraja ove epohe, daju se karakteristike kultura i poetika tog vremena; tekstova i njihovog konteksta.

Kulturni modeli

Daju se glavne osobine i karakteristike različitih kulturnih modela koji se vezuju za kraj perioda književnosti realizma.

Književni i neknjiževni tekstovi

Daju se književni i neknjiževni tekstovi vezani za kulturu i albansku i svetsku književnost realizma; upoznavajući se na taj način i sa određenim autorima, formama pisanja i kulturološkim komunikacijama.

Karakteristike albanske književnosti realizma/Moderne

- Albanska književnost na početku XX veka, savremena književnost;

- Prelaz sa književnosti romantizma na realizam/savremenu albansku književnost;

- Albanska književnost 20-ih, 30-ih i 40-ih godina XX veka;

- Đerđ Fišta "Maljisorske gusle", "Juda Makabe", "Plandište vila";

- Faik Konica "Dr. Đilpera", "Albanija, stenovita bašta jugoistočne Evrope";

- F.S. Nolji "Autobiografija", "Album", Nolji kao prevodilac vrhunskih dela svetske književnosti;

- Midhat Frašeri "Pepeo i zgarište";

- Alji Aslani "Tetka Hala";

- Ljazguš Poradeci "Ples zvezda", "Zvezda srca", "Sokratovo teološko putovanje";

- Ethem Hadžiademi "Skenderbeg", "Avelj";

- Ernest Koljići "Krv", fragment iz romana "Senka planina";

- Mitruš Kutelji "Jesen Dželadin Bega", "Kosovska poema";

- Miđeni "Slobodni stihovi", "Novele severnog grada";

- Sterjo Spase "Zašto?!" "Aferdita";

- Esat Mekulji "Suđenje", "Kuš i pari bani".

Teorija književnosti

- Novinarske forme, vest i članak;

- Recenzija - objekat i struktura;

- Reportaža, raznovrsni oblici usmenog izražavanja; pravopisne vežbe;

- Pravopis, aktivno čitanje tekstova.

Karakteristike strane književnosti

- Realizam - nastanak, karakteristike, predstavnici;

- Faze u razvoju realizma;

- Simbolizam - karakteristike i predstavnici;

- Onore de Balzak "Čiča Gorio";

- Šarl Bodler "Cveće zla";

- Gustav Flober "Gospođa Bovari";

- Fjodor Mihajlovič Dostojevski "Zločin i kazna".

Književnost i društvo

Književnost/Ideje/Kultura

Književnost se dovodi u vezu sa idejama tokom različitih vremenskih perioda, tj. perioda Realizma i dovodi u vezu sa pokretima za očuvanje nacionalnog identiteta posebno aktivnog u tom periodu, posmatrano u kontekstu kulturnog razvoja.

Književnost/Nacionalni i kulturni identitet

Odnos albanske književnosti Realizma i strane književnosti ovog perioda analizira se i posmatra kroz karakteristike identiteta: individualno/nacionalno, a zatim se književnost posmatra i kao deo opšteg razvoja koji se vezuje za nacionalnu književnost Preporoda u Evropi i na Balkanu.

JEZIČKA KULTURA

Ova tematska celina posvećena je sticanju znanja o jezičkom sistemu. Pretenduje se na reorganizovanje, uopštavanje i sintetizaciju znanja o jezičkom sistemu stečenih u osnovnoj školi.

Daju se tekstovi, vežbe i zadaci, što podrazumeva i pisanje eseja u cilju razvoja jezičkih sposobnosti koje se odnose na stilistiku, standardni jezik, dijalekte, itd. Daju se primeri različitih stilskih dimenzija albanskog jezika, sekvenca, stila, diskursa, kritičkog i kreativnog jezika.

Program predmeta Albanski jezik i književnost za treći razred srednje škole koncentrisan je na smisaoni aspekt i njegove osnovne tendencije su usmerene na sledeće tematske jedinice:

Morfologija

1. Glagol - pojam i gramatičke kategorije glagola;

2. Bezlični i lični glagolski oblici;

3. Prelazni i neprelazni glagoli;

4. Glagolski oblici i njihova vremena;

5. Glagolski načini: indikativ, konjuktiv, kondicional, admirativ, optativ, imperativ;

6. Bezlični glagolski oblici;

7. Particip, infinitiv i gerund.

Sintaksa

1. Sintaksa - objekat i krucijanost njenog proučavanja;

2. Sintagma i njene vrste;

3. Rečenica i rečenični konstituenti; vrste rečenica;

4. Konstituenti proste rečenice; subjekat; predikat;

5. Zavisni rečenični konstituenti; odredba, atribut, apozicija; predikatska odredba;

6. Prilozi - vrste priloga; prilog za mesto, vreme, uzrok, način, uslov;

7. Prilog za količinu i dozvolu;

8. Red reči u rečenici.

Leksikologija i dijalektologija

1. Poreklo albanskog jezika - opšti prikaz;

2. Autohtoni jezički elementi, pozajmljenice;

3. Leksikografija;

4. Vrste rečnika;

5. Terminologija;

6. Dijalekti savremenog albanskog jezika;

7. Standardizovani albanski jezik i sprovođenje norme standardizacije.

Očekivani rezultati

Na kraju trećeg razreda srednje škole učenik treba da:

- zna karakteristike albanske književnosti preporoda;

- zna glavne stvaraoce/predstavnike ove književnosti;

- zna glavna dela pisaca ove književnosti;

- ovlada posebnim individalnim kognitivnim i komunikativnim veštinama kako bi bio osposobljen za individualni rad ili rad u grupama;

- analizira, procenjuje, sintetizuje i organizuje informacije dobijene iz različitih izvora, iskazujući ih u obliku pitanja i problema;

- identifikuje, zna i upotrebljava pisanim putem različite književne i neknjiževne forme;

- shvata karakteristike albanske književnosti preporoda i albanske kulture tog perioda;

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA

Nastavnik treba da primenjuje najsavremenije metode u nastavnom procesu. Ovo omogućava aplikativni pristup u nastavi. Nastava treba da se odvija kroz seanse u kojima se ovladava jezičkim veštinama govorenja, pisanja i čitanja. Seanse bi trebalo modifikovati u skladu sa tendencijama nastavnika i reakcijama učenika.

Treba primenjivati dve vrste čitanja: analitičko i brzo čitanje. Analitičko čitanje ima za cilj detaljnu analizu određenih delova i može se primenjivati na tekstove različitih dužina. Brzo čitanje podrazumeva uobičajeno čitanje. Njima se povećava samostalnost učenika kada je u pitanju čitanje različitih tekstova. Odnos između ove dve vrste čitanja bi trebalo da bude u balansu.

Veza između jezičke veštine čitanja i pisanja bi trebalo da bude konstantna, bilo da je reč o stvaralačkom, imitativnom ili transformativnom pisanju. Aplikativni pristup jeziku je zajednički element svih pomenutih aktivnosti.

Ocenjivanje

Ocenjivanje ima za cilj da utvrdi do kog nivoa su učenici savladali određene operativne zadatke i da identifikuje teškoće sa kojima se suočavaju, da učenicima omogući identifikaciju problema i prednosti u nastavi, kao i da im omogući poboljšanje u savladavanju problematičnih jedinica.

Nastavnik u kontinuitetu treba da ocenjuje:

- znanja koja su učenici stekli; do kog nivoa su ovladali rečnikom i u kolikoj je meri učenik sposoban da se koristi jezičkim veštinama;

- teškoće u radu: ocenjuje se nivo ovladavanja znanjima čiji je glavni cilj eliminisanja problema i pružanje pomoći učenicima pri uklanjanju teškoća;

- integraciju stečenih znanja: ocenjuju se aktivnosti ili različiti projekti koje učenik realizuje izvan školskog programa i integracija ovih znanja sa situacijama u školi.

Tokom nastavnog procesa posebnu važnost imaju različiti načini ocenjivanja, kao:

- ocenjivanje od strane nastavnika, konstantno i direktno ocenjivanje, konstantno praćenje rezultata učenika, kao i indirektno ocenjivanje preko testova;

- ocenjivanje od strane učenika, tokom rada u grupama ili prilikom odgovaranja, učenici mogu dopunjavati jedan drugog i istovremeno ocenjivati na bazi argumenata;

- samoocenjivanje; ocenjivanje samog učenika.

Posebnu pažnju treba posvetiti usmenom izražavanju u kontinuitetu, usmenom izražavanju kroz interakciju kao i pismenom izražavanju:

- usmenom izlaganju događaja, priča, objašnjenja;

- pitanjima i odgovorima;

- inicijativama;

- samostalnom mišljenju;

- izgovaranju reči;

- aktivnostima tokom rada u grupi;

- redu reči u rečenici;

- rečniku (leksici).

LITERATURA

I razred

- Tekstovi koji su objavljeni na osnovu ovog plana i programa;

- Raniji tekstovi koji sadrže ovu materiju;

- Sabri Hamiti: "Stara albanska književnost";

- Zejnula Rahmani: "Teorija književnosti za srednje škole"

- Mahir Domi & Sterjo Spase: "Strana književnost I "

- Grupa autora "Gramatika".

II razred

- Tekstovi koji su objavljeni na osnovu ovog plana i programa;

- Raniji tekstovi koji sadrže ovu materiju;

- Kljara Kodra: "Albanska književnost";

- Grupa autora "Strana književnost II";

- Grupa autora "Gramatika albanskog jezika II".

III razred

- Tekstovi koji su objavljeni na osnovu ovog plana i programa;

- Raniji tekstovi koji sadrže ovu materiju;

- Sabri Hamiti: "Savremena albanska književnost";

- Grupa autora "Strana književnost III";

- Grupa autora "Gramatika albanskog jezika III";

Napomena: Nastavnik može izabrati dodatnu literaturu koja će mu pomoći u realizaciji programa.

Napomena

ALBANSKI JEZIK I KNJIŽEVNOST **

(Srednje stručne škole u četvorogodišnjem trajanju)

UVOD

Vrlo bitno pitanje je i književno čitanje, s ciljem da se saznanja i navike stečene kroz predmet Albanski jezik i književnost konkretizuju i prodube što više.

Književnost i njeno proučavanje u školi je jedno od najsvestranijih i najuticajnijih polja kada je u pitanju mentalni razvoj, duhovno, književno i estetsko formiranje ličnosti.

Koncept programa za književnost se oslanja na:

- program i književne tekstove koji se aktuelno koriste u osnovnoj školi;

- program i književne tekstove koji se aktuelno koriste u srednjoj školi;

- savladavanje, upoznavanje i sticanje osnovnih saznanja o ovoj oblasti kako bi se realizovao plan programa nastave književnosti;

- takav način koncepcije gde su čitanje, poznavanje književnosti i znanja o književnosti u funkciji srednjoškolskog i višeg obrazovanja;

- usklađenost sa starosnom dobi, psihičkim sposobnostima i mogućnošću percepcije književnosti;

- interdisciplinarnu vezu sa jezikom kao osnovnim sredstvom književnog stvaralaštva.

Cilj i zadaci

Cilj nastave predmeta Albanski jezik i književnost je da se učenik:

- osposobi da prepozna karakteristike jezika kao sredstva komunikacije, karakteristike govornog i pisanog jezika, kao dve varijante od kojih svaka ima posebne osobine građenja i funkcionisanja;

- upozna sa drevnošću i ilirskim poreklom albanskog jezika, karakteristikama njegovog funkcionisanja u prostoru, njegovim dijalektima i karakteristikama formiranja standardnog albanskog jezika;

- upozna sa pravilima albanskog pravopisa, pravilnim pisanjem vokala, grupe vokala i diftonga, pravilnim pisanjem suglasnika, upotrebom velikog slova;

- upozna sa pravilima upotrebe znakova interpunkcije: tačke, znaka pitanja, uzvika, zareza, tačke i zareza, dve tačke, tri tačke, navodnika, zagrade i crte;

- učvrsti saznanja iz prethodnih razreda i da još više razvije sposobnost slušanja, govorenja, čitanja i pisanja;

- shvati pojam "književnost";

- da razlikuje usmenu od pisane književnosti;

- da razlikuje književne rodove i vrste;

- da razlikuje poeziju i njene vrste;

- da razlikuje prozu i njene vrste;

- da upozna i savlada albansku književnost od samih početaka kroz predstavnike i glavna dela albanske književnosti;

- da upozna i shvati antičku dramu i epove, njihovu važnost, strukturu, likove, vezu sa mitologijom;

- da poveća sposobnost kritičke analize tekstova i kulturnih fenomena;

- da poveća nivo komunikacije sa književnim i neknjiževnim tekstovima;

- da poveća sposobnost komuniciranja sa različitim modelima i kulturama itd.

Interdisciplinarni pristup

I razred

(3 časa nedeljno, 105 časova godišnje)

Operativni zadaci

Važnost, vrednost i neophodnost nastave književnosti u školi, tj. u prvom razredu srednje škole, ogleda se kroz sledeće operativne zadatke:

Učenik treba da upozna:

- kulturu i pisce stare albanske književnosti;

- kulturu i pisce stare grčke književnosti;

- kulturu i pisce rimske književnosti;

- književnost Bejtejdžija i njene autore;

- usmenu književnost - folkloristiku;

- teoriju književnosti.

Učenik treba da shvati:

- značaj različitih kultura koje su uticale na razvoj albanske kulture i književnosti;

- kulturnu, književnu i jezičku suštinu koja će pomoći u razvijanju njegovog individualnog mišljenja;

- nacionalnu kulturu i književnost, kao i stranu.

Učenik treba da analizira:

- različite tekstove, njihov smisao, strukturu, sadržaj, detalje i efekte;

- književne i neknjiževne tekstove pisaca stare albanske književnosti kao i strane književnosti ovog perioda.

Učenik treba da vrednuje:

- kulturne i književne modele i tekstove iz perioda stare književnosti;

- autore i različite književne tekstove stare albanske književnosti;

- stvaralaštvo različitih autora stare albanske književnosti kao i strane književnosti uglavnom iz starijih vremena.

Realizacija ovih operativnih ciljeva podrazumeva razvijanje jezičkih veština (veština komunikacije):

- slušanje;

- čitanje;

- govor;

- pisanje;

i njihovih potkategorija:

- kulturni modeli;

- književni i neknjiževni tekstovi;

- jezička kultura;

- albanska i strana književnost;

- kultura komunikacije.

SADRŽAJI PROGRAMA

Tematske oblasti

- Stari vek/Kultura/Poetika;

- Kulturni modeli;

- Književni i neknjiževni tekstovi;

- Jezička kultura;

- Kraj stare književnosti;

- Književnost i društvo;

- Književnost/Ideje/Kultura;

- Književnost/Nacionalni i kulturni identitet.

Stari vek

Ispituje se kontekst književnosti i kultura Starog veka, od početka pa do kraja Stare književnosti i daju se karakteristike kultura i poetika tog vremena; tekstova i njihovog konteksta.

Kulturni modeli

Daju se glavne osobine i karakteristike različitih kulturnih modela koji se vezuju za kraj perioda Stare književnosti.

Književni i neknjiževni tekstovi

Kraj stare književnosti.

Navode se karakteristike ove epohe i njenih formacija, a zatim se ilustruju autorima i odabranim tekstovima iz ovog perioda.

Karakteristike stare književnosti

- Stara albanska književnost: prvi pisani spomenici albanskog jezika;

- Marin Barleti "Istorija Skenderbega", struktura dela, tematska struktura;

- Frang Bardi "Latinsko-albanski rečnik", analiza i komentari;

- Đjon Buzuku "Misal", struktura dela i analiza;

- Pjeter Budi "Poezija", analiza i komentari, čitanje starog dokumenta;

- Pjeter Bogdani - život i delo, analiza i komentari;

- Julj Variboba "Život Svete Marije", fragmenti za ilustraciju;

- Nezim Berati "Poezija", analiza i komentari;

- Muhamet Čami "Erveheja" analiza i komentari;

- Hasan Zuko Kamberi - život i delo.

Usmena književnost-folkloristika

- lirika;

- epika;

- narodna proza.

Karakteristike strane književnosti

- "Ep o Gilgamešu", analiza i komentari;

- Homer "Ilijada", fragmenti za ilustraciju i komentarisanje;

- Homer "Odiseja", fragmenti za ilustraciju i komentarisanje;

- Eshil - život i delo;

- Sofokle - umetnost u Sofoklovim delima

- Sofokle "Kralj Edip", analiza;

- Euripid "Medeja", analiza;

- Sofoklie "Antigona", komentarisanje;

- Virgilije "Eneida", analiza.

Teorija književnosti

- klasifikacija književnosti - nauka o književnosti;

- poezija i njene vrste;

- proza i njene vrste;

- stilske figure;

- metrika.

Književnost i društvo

Književnost/Ideje/Kultura

Književnost/Nacionalni i kulturni identitet

JEZIČKA KULTURA

Ova tematska celina posvećena je sticanju znanja o jezičkom sistemu. Pretenduje se na reorganizovanje, uopštavanje i sintetizaciju znanja o jezičkom sistemu stečenih u osnovnoj školi.

Program predmeta Albanski jezik i književnost za prvi razred srednje škole koncentrisan je na smisaoni aspekt i njegove osnovne tendencije su usmerene na sledeće tematske jedinice:

1. Fonetika;

2. Organi govora;

3. Vrste glasova (vokali, grupe vokala);

4. Akcenat i dužina vokala;

5. Suglasnici - podela po zvučnosti;

6. Suglasnici - podela po mestu tvorbe;

7. Dijalektologija - pojam i objekat;

8. Karakteristike narodnog govora;

9. Dijalekti albanskog jezika;

10. Fonetske promene;

11. Gegijski i toskijski dijalekat - njihovi poddijalekti;

12. Dijalekatske razlike;

13. Fonologija (funkcija glasova u jeziku);

14. Vrste fonema;

15. Morfologija - struktura reči;

16. Uloga morfologije i red reči;

17. Sufiksi u albanskom jeziku.

Očekivani rezultati

Na kraju prvog razreda srednje škole učenik treba da:

- zna karakteristike stare albanske književnosti;

- zna glavne stvaraoce/predstavnike ove književnosti;

- zna glavna dela pisaca ove književnosti;

- ovlada posebnim individualnim kognitivnim i komunikativnim veštinama kako bi bio osposobljen za individualni rad ili rad u grupama;

- analizira, procenjuje, sintetizuje i organizuje informacije dobijene iz različitih izvora, iskazujući ih u obliku pitanja i problema;

- identifikuje, zna i upotrebljava pisanim putem različite književne i neknjiževne forme;

- shvata karakteristike stare književnosti i albanske kulture tog perioda;

II razred

(3 časa nedeljno, 105 časova godišnje)

Operativni zadaci

Važnost, vrednost i neophodnost nastave književnosti u školi, tj. u drugom razredu srednje škole, ogleda se kroz sledeće operativne zadatke:

Učenik treba da upozna:

- kulturu i pisce albanske književnosti preporoda;

- kulturu i pisce evropske književnosti toga perioda;

- usmenu književnost - folkloristiku;

- teoriju književnosti.

Učenik treba da shvati:

- značaj različitih kultura koje su uticale na razvoj albanske kulture i književnosti;

- kulturnu, književnu i jezičku suštinu koja će pomoći u razvijanju njegovog individualnog mišljenja;

- nacionalnu kulturu i književnost, kao i stranu.

Učenik treba da analizira:

- različite tekstove, njihov smisao, strukturu, sadržaj, detalje i efekte;

- književne i neknjiževne tekstove pisaca albanske književnosti preporoda kao i strane književnosti toga perioda.

Učenik treba da vrednuje:

- kulturne i književne modele i tekstove iz perioda stare književnosti;

- autore i različite književne tekstove albanske književnosti preporoda;

- stvaralaštvo različitih autora albanske književnosti preporoda kao i strane književnosti uglavnom iz ove epohe.

Realizacija ovih operativnih ciljeva podrazumeva razvijanje jezičkih veština (veština komunikacije):

- slušanje;

- čitanje;

- govor;

- pisanje;

i njihovih potkategorija:

- kulturni modeli;

- književni i neknjiževni tekstovi;

- jezička kultura;

- albanska i strana književnost;

- kultura komunikacije.

SADRŽAJI PROGRAMA

Tematske oblasti

- Preporod/kultura/poetika;

- Kulturni modeli;

- Književni i neknjiževni tekstovi;

- Jezička kultura;

- Kraj stare književnosti;

- Književnost i društvo;

- Književnost/ideje/kultura;

- Književnost/nacionalni i kulturni identitet.

Preporod

Ispituje se kontekst književnosti i kultura u doba renesanse, od početka ove epohe pa do njenog kraja i daju se karakteristike kultura i poetika tog vremena; tekstova i njihovog konteksta.

Kulturni modeli

Daju se glavne osobine i karakteristike različitih kulturnih modela koji se vezuju za kraj epohe književnosti preporoda.

Književni i neknjiževni tekstovi

Kraj književnosti preporoda

Navode se karakteristike ove epohe i njenih formacija, a zatim se ilustruju autorima i odabranim tekstovima iz ovog perioda.

Karakteristike albanske književnosti preporoda

- Albanska književnost preporoda: Nacionalni preporod;

- Jeronim de Rada - život i delo, "Pesme Miljosaoa"

- Anton Santori "Emira" - umetnička vrednost drame;

- Paško Vasa - život i delo, članak;

- Gavril Dara - život i delo, "Poslednja Baljina pesma"

- Zef Serembe - život i delo, umetnički pogled

- Naim Frašeri - život i delo, "Stoka i zemljoradnja", "Letnje cveće"

- Ndoč Nikaj - "Lepotica", fragmenti za ilustraciju;

- Zef Skiroi - književna delatnost, poezija-analiza i komentarisanje;

- Ndre Mjeda - život i delo, "Juvenilija (Mladost)", "Plač slavuja";

- Andon Zako Čajupi - život i delo, "Posle smrti"

- Asdreni - život i delo, analiza;

- Konstandin Kristoforidi - život i delo;

- Sami Frašeri - život i delo, roman "LJubav Taljatija i Fitnete" komentarisanje;

- Mihalj Grameno - "Odžak" ("Ugledna porodica"), fragmenti za ilustraciju.

Karakteristike strane književnosti

- Evropski preporod tokom XVI i XVII veka;

- Miguel de Servantes "Don Kihot", fragmenti za ilustraciju;

- Vilijam Šekspir - život i delo;

- Pjer Kornej - karakteristike njegove drame;

- Žan Rosini - život i delo;

- Molijer - karakteristike njegovih dramskih dela;

- V. Šekspir "Hamlet", analiza;

- Evropski romantizam - glavni predstavnici i dela;

- DŽ. G. Bajron - život i delo;

- A. S. Puškin - život i delo.

Književnost i društvo

Književnost/Ideje/Kultura

Književnost/Nacionalni i kulturni identitet

JEZIČKA KULTURA

Ova tematska celina posvećena je sticanju znanja o jezičkom sistemu. Pretenduje se na reorganizovanje, uopštavanje i sintetizaciju znanja o jezičkom sistemu stečenih u osnovnoj školi.

Program predmeta Albanski jezik i književnost za drugi razred srednje škole koncentrisan je na smisaoni aspekt i njegove osnovne tendencije su usmerene na sledeće tematske jedinice:

1. Imenice - vrste imenica;

2. Gramatičke kategorije imenica;

3. Gramatička kategorija - Padež;

4. Klasifikacija imenica po deklinacijama;

5. Građenje imenica - načini tvorbe;

6. Pridev - pojam; klasifikacija;

7. Gramatičke kategorije prideva;

8. Poređenje prideva i tvorba prideva;

9. Leksikologija albanskog jezika;

10. Sinonimi, antonimi, homonimi;

11. Članovi - njihova deklinacija;

12. Broj - opšti pojmovi;

13. Zamenice - lične i povratne zamenice;

14. Kratki oblici ličnih zamenica;

15. Pokazne i prisvojne zamenice;

16. Gramatičke kategorije prisvojne zamenice;

17. Upitne, odnosne i neodređene zamenice;

18. Pravilno pisanje kratkih oblika ličnih zamenica;

19. Prilog;

20. Predlozi;

21. Veznici;

22. Rečce i uzvici.

Očekivani rezultati

Na kraju drugog razreda srednje škole učenik treba da:

- zna karakteristike albanske književnosti preporoda;

- zna glavne stvaraoce/predstavnike ove književnosti;

- zna glavna dela pisaca ove književnosti;

- ovlada posebnim individualnim kognitivnim i komunikativnim veštinama kako bi bio osposobljen za individualni rad ili rad u grupama;

- analizira, procenjuje, sintetizuje i organizuje informacije dobijene iz različitih izvora, iskazujući ih u obliku pitanja i problema;

- identifikuje, zna i upotrebljava pisanim putem različite književne i neknjiževne forme;

- shvata karakteristike albanske književnosti preporoda i albanske kulture tog perioda;

III razred

(3 časa nedeljno, 105 časova godišnje)

Operativni zadaci

Važnost, vrednost i neophodnost nastave književnosti u školi, tj. u trećem razredu srednje škole, ogleda se kroz sledeće operativne zadatke:

Učenik treba da upozna:

- kulturu i autore književnosti realizma;

- kulturu i autore evropske i svetske književnosti;

- teoriju književnosti.

Učenik treba da shvati:

- značaj različitih kultura koje su uticale na razvoj albanske kulture i književnosti;

- kulturnu, književnu i jezičku suštinu koja će pomoći u razvijanju njegovog individualnog mišljenja;

- nacionalnu kulturu i književnost, kao i stranu.

Učenik treba da analizira:

- različite tekstove, njihov smisao, strukturu, sadržaj, detalje i efekte;

- književne i neknjiževne tekstove pisaca albanske književnosti realizma kao i pisaca strane književnosti ovog perioda.

Učenik treba da vrednuje:

- kulturne i književne modele i tekstove iz perioda albanske književnosti realizma;

- autore i različite književne tekstove albanske književnosti realizma;

- stvaralaštvo različitih autora albanske književnosti realizma kao i strane književnosti ovog perioda.

Realizacija ovih operativnih ciljeva podrazumeva razvijanje jezičkih veština (veština komunikacije):

- slušanje;

- čitanje;

- govor;

- pisanje;

i njihovih potkategorija:

- kulturni modeli;

- književni i neknjiževni tekstovi;

- jezička kultura;

- albanska i strana književnost;

- kultura komunikacije.

SADRŽAJI PROGRAMA

Tematske oblasti

- Realizam/ Moderne tendencije/Kultura/Poetika;

- Kulturni modeli;

- Književni i neknjiževni tekstovi;

- Jezička kultura;

- Književnost i društvo;

- Književnost/Ideje/Kultura;

- Književnost/Nacionalni i kulturni identitet.

Realizam

Kulturni modeli

Daju se glavne osobine i karakteristike različitih kulturnih modela koji se vezuju za kraj perioda književnosti realizma.

Književni i neknjiževni tekstovi

Karakteristike albanske književnosti realizma/Moderne

- Albanska književnost na početku XX veka, savremena književnost;

- Prelaz sa književnosti romantizma na realizam/savremenu albansku književnost;

- Albanska književnost 20-ih, 30-ih i 40-ih godina XX veka;

- Đerđ Fišta "Maljisorske gusle", "Juda Makabe", "Plandište vila";

- Faik Konica "Dr. Đilpera", "Albanija, stenovita bašta jugoistočne Evrope";

- F. S. Nolji "Autobiografija", "Album", Nolji kao prevodilac vrhunskih dela svetske književnosti;

- Midhat Frašeri " Pepeo i zgarište";

- Alji Aslani "Tetka Hala";

- Ljazguš Poradeci "Ples zvezda", "Zvezda srca", "Sokratovo teološko putovanje";

- Ethem Hadžiademi " Skenderbeg", "Avelj";

- Ernest Koljići "Krv", fragment iz romana " Senka planina";

- Mitruš Kutelji "Jesen DŽeladin Bega", "Kosovska poema"

- Miđeni "Slobodni stihovi", "Novele severnog grada";

- Sterjo Spase "Zašto?!" "Aferdita"

- Esat Mekulji "Suđenje", " Kuš i pari bani"

Teorija književnosti

- Novinarske forme, vest i članak;

- Recenzija - objekat i struktura;

- Reportaža, raznovrsni oblici usmenog izražavanja; pravopisne vežbe;

- Pravopis, aktivno čitanje tekstova.

Karakteristike strane književnosti

- Realizam - nastanak, karakteristike, predstavnici;

- Faze u razvoju realizma;

- Simbolizam - karakteristike i predstavnici;

- Onore de Balzak "Čiča Gorio";

- Šarl Bodler "Cveće zla"

- Gustav Flober "Gospođa Bovari";

- Fjodor Mihajlovič Dostojevski "Zločin i kazna".

Književnost i društvo

Književnost/Ideje/Kultura

Književnost/Nacionalni i kulturni identitet

JEZIČKA KULTURA

Ova tematska celina posvećena je sticanju znanja o jezičkom sistemu. Pretenduje se na reorganizovanje, uopštavanje i sintetizaciju znanja o jezičkom sistemu stečenih u osnovnoj školi.

Program predmeta Albanski jezik i književnost za treći razred srednje škole koncentrisan je na smisaoni aspekt i njegove osnovne tendencije su usmerene na sledeće tematske jedinice:

Morfologija

1. Glagol - pojam i gramatičke kategorije glagola;

2. Bezlični i lični glagolski oblici;

3. Prelazni i neprelazni glagoli;

4. Glagolski oblici i njihova vremena;

5. Glagolski načini: indikativ, konjuktiv, kondicional, admirativ, optativ, imperativ;

6. Bezlični glagolski oblici;

7. Particip, infinitiv i gerund.

Sintaksa

1. Sintaksa - objekat i krucijanost njenog proučavanja;

2. Sintagma i njene vrste;

3. Rečenica i rečenični konstituenti; vrste rečenica;

4. Konstituenti proste rečenice; subjekat; predikat;

5. Zavisni rečenični konstituenti; odredba, atribut, apozicija; predikatska odredba;

6. Prilozi - vrste priloga; prilog za mesto, vreme, uzrok, način, uslov;

7. Prilog za količinu i dozvolu;

8. Red reči u rečenici.

Leksikologija i dijalektologija

1. Poreklo albanskog jezika - opšti prikaz;

2. Autohtoni jezički elementi, pozajmljenice;

3. Leksikografija;

4. Vrste rečnika;

5. Terminologija;

6. Dijalekti savremenog albanskog jezika;

7. Standardizovani albanski jezik i sprovođenje norme standardizacije.

Očekivani rezultati

Na kraju trećeg razreda srednje škole učenik treba da:

- zna karakteristike albanske književnosti preporoda;

- zna glavne stvaraoce/predstavnike ove književnosti;

- zna glavna dela pisaca ove književnosti;

- ovlada posebnim individualnim kognitivnim i komunikativnim veštinama kako bi bio osposobljen za individualni rad ili rad u grupama;

- analizira, procenjuje, sintetizuje i organizuje informacije dobijene iz različitih izvora, iskazujući ih u obliku pitanja i problema;

- identifikuje, zna i upotrebljava pisanim putem različite književne i neknjiževne forme;

- shvata karakteristike albanske književnosti preporoda i albanske kulture tog perioda;

IV razred

(3 časa nedeljno, 90 časova godišnje)

Operativni zadaci

Glavni operativni zadatak u nastavi albanskog jezika u četvrtom razredu srednje škole, a u skladu sa zahtevima savremenog doba, je povećavanje aktivnog ovladavanja maternjim jezikom kod mlađe generacije, kao i njihovo obogaćivanje teorijskim znanjima koja čine osnovu za proučavanje sistema standardnog jezika, u užem smislu, kao i albanskog jezika, u opštem smislu.

Važnost, vrednost i neophodnost nastave književnosti u školi, tj. u četvrtom razredu srednje škole, ogleda se kroz sledeće operativne zadatke:

Učenik treba da upozna:

- kulturu i autore savremene književnosti;

- kulturu i autore savremene evropske i svetske književnosti;

- teoriju književnosti.

Učenik treba da shvati:

- značaj različitih kultura koje su uticale na razvoj albanske kulture i književnosti;

- kulturnu, književnu i jezičku suštinu koja će pomoći u razvijanju njegovog individualnog mišljenja;

- nacionalnu kulturu i književnost, kao i stranu.

Učenik treba da analizira:

- različite tekstove, njihov smisao, strukturu, sadržaj, detalje i efekte;

- književne i neknjiževne tekstove pisaca savremene albanske književnosti, kao i pisaca savremene strane književnosti.

Učenik treba da vrednuje:

- kulturne i književne modele i tekstove savremene albanske književnosti;

- autore i različite književne tekstove savremene albanske književnosti;

- stvaralaštvo različitih autora savremene albanske i strane književnosti.

Realizacija ovih operativnih ciljeva podrazumeva razvijanje jezičkih veština (veština komunikacije):

- slušanje;

- čitanje;

- govor;

- pisanje;

i njihovih potkategorija:

- kulturni modeli;

- književni i neknjiževni tekstovi;

- jezička kultura;

- albanska i strana književnost;

- kultura komunikacije.

SADRŽAJI PROGRAMA

Tematske oblasti

- Savremena književnost/Kultura/Poetika;

- Kulturni modeli;

- Književni i neknjiževni tekstovi;

- Jezička kultura;

- Književnost i društvo;

- Književnost/Ideje/Kultura;

- Književnost/Nacionalni i kulturni identitet.

Savremena književnost

Ispituje se kontekst književnosti i kultura u okviru aktuelne epohe, epohe savremene književnosti, daju se karakteristike kultura i poetika savremenog doba; tekstova i njihovog konteksta.

Kulturni modeli

Daju se glavne osobine i karakteristike različitih kulturnih modela koji se vezuju za period savremene književnosti.

Književni i neknjiževni tekstovi

Daju se književni i neknjiževni tekstovi vezani za kulturu i savremenu albansku i svetsku književnost; upoznavajući se na taj način i sa određenim autorima, formama pisanja i kulturološkim komunikacijama.

Savremena albanska književnosti

- Savremena albanska književnost - pojam, karakteristike i glavni predstavnici;

- Autori dijaspore i njihova dela;

- Savremena albanska poezija - pojam, karakteristike i glavni predstavnici;

- Savremena albanska proza - pojam, karakteristike i glavni predstavnici;

- Savremena albanska književna kritika - pojam, karakteristike i glavni predstavnici;

- Savremena albanska drama - pojam, karakteristike i glavni predstavnici;

- Hivzi Suljejmani "Ljudi";

- Petro Marko "Hasata la vista", "Ustikina noć";

- Jakov Dzodza "Mrtva reka";

- Martin Camaj "Obruč";

- Kasem Trebešina "Stina e stinëve";

- Fatos Arapi - motiv domovine i ljubavi u poeziji Fatosa Arapija;

- Dritero Agoli "Sjaj i pad druga Zulje";

- Ismailj Kadare "General mrtve vojske", "Tvrđava"; "Palata snova";

- Redžep Ćosja "Živa Sfinga";

- Anton Pašku "Of"; "Gof"; "Sinkopa";

- Azem Škrelji "Beli karavan";

- Hazmi Rahmani "Put moje kuće".

Strana književnost

- Savremena svetska književnost - poezija i njene opšte karakteristike;

- Savremeni roman - opšte karakteristike;

- Savremena drama - opšte karakteristike;

- Tomas Eliot "Četiri kvarteta"; "Pusta zemlja";

- Džejms Džojs "Portret umetnika u mladosti";

- Franc Kafka "Proces";

- Albert Kami "Stranac";

- Ernest Hemingvej "Zbogom oružje";

- Dino Bucati "Tartarska pustinja";

- Samjuel Beket "Čekajući Godoa";

- Gabriel Garsia Markez "Sto godina samoće".

Književnost i društvo

Književnost/Ideje/Kultura

Književnost se dovodi u vezu sa idejama tokom različitih vremenskih perioda, tj. perioda savremene književnosti i dovodi u vezu sa pokretima za očuvanje nacionalnog identiteta, posmatrano u kontekstu kulturnog razvoja.

Književnost/Nacionalni i kulturni identitet

Odnos savremene albanske i strane književnosti analizira se i posmatra kroz karakteristike identiteta: individualno/nacionalno, a zatim se književnost posmatra i kao deo opšteg kulturnog razvoja.

JEZIČKA KULTURA

Ova tematska celina posvećena je sticanju znanja o jezičkom sistemu. Pretenduje se na reorganizovanje, uopštavanje i sintetizaciju znanja o jezičkom sistemu stečenih u osnovnoj školi.

Program predmeta Albanski jezik i književnost za četvrti razred srednje škole koncentrisan je na smisaoni aspekt i njegove osnovne tendencije su usmerene na sledeće tematske jedinice:

Sintaksa

1. Složena rečenica i rečenice koje ulaze u njen sastav;

2. Nezavisna, glavna i zavisna rečenica;

3. Vrste složenih nezavisnih i zavisnih rečenica;

4. Složene nezavisne rečenice: sastavne, rastavne, isključne i zaključne;

5. Složene zavisne rečenice;

6. Složene zavisne subjekatske, predikatske, objekatske, atributske (odredbene) rečenice;

7. Složene zavisne priloške rečenice; mesne, vremenske, uzročne, ciljne, načinske, uslovne, poredbene, posledične i dopusne.

Znakovi interpunkcije

1. Znakovi interpunkcije i njihova upotreba;

2. Tačka i njena upotreba u pisanju;

3. Znak pitanja; Uzvika;

4. Zarez i pravila njegove upotrebe;

5. Tačka-zarez; dve tačke; crtica i crtica kao kopula; tri tačke;

6. Navodnici; Zagrada.

Kultura govora

1. Različiti oblici usmenog izražavanja;

2. Različiti oblici pismenog izražavanja;

3. Pravopisne vežbe; ispravak domaćih zadataka i vežbi;

4. Čitanje i komentarisanje različitih književnih i neknjiževnih dela;

5. Pismeni zadaci; Ispravak.

Očekivani rezultati

Na kraju četvrtog razreda srednje škole učenik treba da:

- zna karakteristike savremene albanske književnosti;

- zna glavne stvaraoce/predstavnike ove književnosti;

- zna glavna dela pisaca ove književnosti;

- ovlada posebnim individualnim kognitivnim i komunikativnim veštinama kako bi bio osposobljen za individualni rad ili rad u grupama;

- analizira, procenjuje, sintetizuje i organizuje informacije dobijene iz različitih izvora, iskazujući ih u obliku pitanja i problema;

- identifikuje, zna i upotrebljava pisanim putem različite književne i neknjiževne forme;

- shvata karakteristike savremene albanske književnosti i albanske kulture aktuelnog doba;

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA

Ocenjivanje

Nastavnik u kontinuitetu treba da ocenjuje:

- znanja koja su učenici stekli; do kog nivoa su ovladali rečnikom i u kolikoj je meri učenik sposoban da se koristi jezičkim veštinama;

- teškoće u radu: ocenjuje se nivo ovladavanja znanjima čiji je glavni cilj eliminisanja problema i pružanje pomoći učenicima pri uklanjanju teškoća;

- integraciju stečenih znanja: ocenjuju se aktivnosti ili različiti projekti koje učenik realizuje izvan školskog programa i integracija ovih znanja sa situacijama u školi.

Tokom nastavnog procesa posebnu važnost imaju različiti načini ocenjivanja, kao:

- ocenjivanje od strane nastavnika, konstantno i direktno ocenjivanje, konstantno praćenje rezultata učenika, kao i indirektno ocenjivanje preko testova;

- ocenjivanje od strane učenika, tokom rada u grupama ili prilikom odgovaranja, učenici mogu dopunjavati jedan drugog i istovremeno ocenjivati na bazi argumenata;

- samoocenjivanje; ocenjivanje samog učenika.

Posebnu pažnju treba posvetiti usmenom izražavanju u kontinuitetu, usmenom izražavanju kroz interakciju kao i pismenom izražavanju:

- usmenom izlaganju događaja, priča, objašnjenja;

- pitanjima i odgovorima;

- inicijativama;

- samostalnom mišljenju;

- izgovaranju reči;

- aktivnostima tokom rada u grupi;

- redu reči u rečenici;

- rečniku (leksici).

LITERATURA

I razred

- Tekstovi koji su objavljeni na osnovu ovog plana i programa;

- Raniji tekstovi koji sadrže ovu materiju;

- Sabri Hamiti: "Stara albanska književnost";

- Zejnula Rahmani: "Teorija književnosti za srednje škole";

- Mahir Domi & Sterjo Spase: "Strana književnost I";

- Grupa autora "Gramatika".

II razred

- Tekstovi koji su objavljeni na osnovu ovog plana i programa;

- Raniji tekstovi koji sadrže ovu materiju;

- Kljara Kodra: "Albanska književnost";

- Grupa autora "Strana književnost II";

- Grupa autora "Gramatika albanskog jezika II".

III razred

- Tekstovi koji su objavljeni na osnovu ovog plana i programa;

- Raniji tekstovi koji sadrže ovu materiju;

- Sabri Hamiti: "Savremena albanska književnost";

- Grupa autora "Strana književnost III";

- Grupa autora "Gramatika albanskog jezika III".

IV razred

- Tekstovi koji su objavljeni na osnovu ovog plana i programa;

- Raniji tekstovi koji sadrže ovu materiju;

- Alji Aljiju "Savremena albanska književnost";

- Grupa autora "Strana književnost IV";

- Grupa autora "Gramatika albanskog jezika IV".

Napomena: Nastavnik može izabrati dodatnu literaturu koja će mu pomoći u realizaciji programa.

Napomena

BUGARSKI JEZIK I KNJIŽEVNOST

(za trogodišnje školovanje - III stepen stručne spreme)

Cilj i zadaci

Cilj nastave bugarskog jezika i književnosti jeste obrazovanje i vaspitanje učenika kao slobodne, kreativne i kulturne ličnosti, kritičkog uma i oplemenjenog jezika i ukusa.

Zadaci nastave bugarskog jezika i književnosti su da:

- upoznaju učenike s književnom umetnošću;

- razviju humanističko i književno obrazovanje na najboljim delima bugarske kulturne baštine;

- usavršavaju literaturnu recepciju, razvijaju književni ukus i stvaraju trajne čitalačke navike;

- upućuju učenike na istraživački i kritički odnos prema književnosti i osposobljavaju ih za samostalno čitanje, doživljavanje, razumevanje, interpretaciju i vrednovanje književnoumetničkih dela;

- obezbeđuju funkcionalna znanja iz istorije književnosti radi boljeg razumevanja i uspešnijeg proučavanja umetničkih tekstova;

- osposobljavaju učenike da se pouzdano služe stručnom literaturom i drugim izvorima saznanja;

- šire saznajne vidike učenika i podstiču ih na kritičko mišljenje i originalna gledišta;

- vaspitavaju ih u duhu opšteg humanističkog progresa i na načelu poštovanja, čuvanja i bogaćenja kulturne i umetničke baštine, civilizacijskih tekovina i materijalnih dobara u okvirima svetske zajednice;

- uvode učenike u proučavanje jezika kao sistema;

- razvijaju jezički senzibilitet i izražajne sposobnosti učenika;

- osposobljavaju učenike da teorijska znanja o jezičkim pojavama i pravopisnoj normi uspešno primenjuju u praksi;

- vaspitavaju ih u duhu jezičke tolerancije prema drugim jezicima i varijantnim osobenostima bugarskog jezika;

- razvijaju umenja u pismenom i usmenom izražavanju;

- podstiču učenike na usavršavanje govorenja, pisanja i čitanja, kao i na negovanje kulture dijaloga;

- osposobljavaju učenike da se uspešno služe raznim oblicima kazivanja i odgovarajućim funkcionalnim stilovima u različitim govornim situacijama.

I razred

(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)

SADRŽAJI PROGRAMA

A. KNJIŽEVNOST (32)

I KNJIŽEVNOST STAROG VEKA (1)

Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici i osobenosti književnosti starog veka - informativno.

II SREDNJOVEKOVNA KNJIŽEVNOST
(STAROBUGARSKA KNJIŽEVNOST) (8)

Počeci slovenske pismenosti; značaj rada Ćirila i Metodija i njihovih učenika. Najstarija slovenska pisma (glagoljica; ćirilica); staroslovenski jezik i recenzije staroslovenskog jezika; najstariji spomenici južnoslovenske kulture. Trnovska i Preslavska književna škola. Apokrifi. Bogumilska književnost. Tajna knjiga (odlomak)

Crnorizac Hrabar: Opismene

Prezviter Kozma: Beseda

Gligorije Camblak: Pohvalno slovo za Jeftimij

III NARODNA (USMENA) KNJIŽEVNOST (10)

Narodna (usmena) književnost: pojam, bitne odlike, osnovne teme i motivi, umetnička vrednost i značaj (sinteza).

Narodna poezija i njen značaj u životu i istoriji bugarskog naroda.

Devojačka žalba - lirska narodna pesma

Stefan Karadža - epska narodna pesma

Kraljević Marko oslobađa tri sindžira roblja - epska pesma

Indže vojvoda - narodna epska pesma

U nedelju sunce greje - narodna pesma

Daješ li, daješ, Balkandži Jovo - narodna epska pesma

Zavoleo Stojan Borjanku - narodna balada

IV NASTANAK BUGARSKE KNJIŽEVNOSTI (2)

Glavni predstavnici: Pajsije Hilendarski, Sofronije Vračanski, Petar Beran (informativno)

V LEKTIRA

Elisaveta Bagrjana: Potomka

Boris Hristov: Konjče moje

Nikolaj Hajtev: Pripovetke (izbor)

Marin Mladenov: Pripovetke (izbor)

Izbor iz savremene poezije bugarske narodnosti u Jugoslaviji.

VI KNJIŽEVNOTEORIJSKI POJMOVI

Na delima koja se izučavaju u ovom razredu ponavljaju se, usvajaju i sistematizuju osnovni književnoteorijski pojmovi.

Lirsko, epsko, dramsko pesništvo.

Lirske ("ženske") i epske (junačke) pesme. Epski junak.

Epska poezija u prozi: pripovetka, novela, roman; jednostavniji oblici epske proze: mit, predanje, bajka, priča. Žitije (životopis, biografija), pohvala, slovo.

Dramska poezija (odlike, podela): tragedija, komedija, drama u užem smislu reči. Farsa. Drama i pozorište. Dramski junak.

Stih i proza: Metrika, heksametar, deseterac, cezura.

Sredstva umetničkog izražavanja

Epitet, poređenje, personifikacija, hiperbola, gradacija, antiteza, metafora, lirski paralelizam. Simbol. Humanizam, renesansa, petrarkizam, barok, klasicizam.

B. JEZIK (18)

I OPŠTI POJMOVI O JEZIKU

Jezik kao sredstvo komunikacije (osnovni pojmovi).

Osnovni pojmovi o književnom (standardnom) jeziku. Njegov nacionalni i kulturni značaj. Mesto u porodici slovenskih jezika; narečja bugarskog jezika (istočno i zapadno). Dijalekatska osnova bugarskog književnog jezika.

II FONETIKA I FONOLOGIJA

1. Fonetika

Glas (akustičke i artikulacione osobine). Uloga govornih organa u stvaranju glasova. Osnovna klasifikacija glasova u rečima.

Podela suglasnika prema mestu i načinu tvorbe, učešću glasnih žica; dopunska artikulacija (neki tvrdi suglasnici).

Glasovne promene: palatalizacija; metateza glasa ъ; ispadanje samoglasnika u rečima i proširivanje reči samoglasnicima; promenljivo я; asimilacija suglasnika, mukli suglasnici (oni koji se pišu u rečima a ne izgovaraju).

Pojam sloga; vrste slogova; struktura slogova; podela reči na slogove.

Akcenat: karakteristike bugarskog akcenta; upoređivanje bugarskog akcenta sa akcentima srpskog jezika. Enklitike i proklitike. Akcentovane reči; reči sa dva akcenta; drugostepeni akcenat; dvojaki akcenti; semantička značenja akcenta; intonacija: komponente intonacije: melodija, pauza, intenzitet, tempo. Logički akcenat.

2. Fonologija

Pojam fonologije; pojam foneme (definicija) dinstinktivna uloga fonema. Fonološki sistem bugarskog jezika.

III PRAVOPIS

Osnovni principi pravopisa bugarskog književnog jezika. Tipovi pravopisa (fonološki, morfološki). Pisanje složenica i skraćenica. Pravilna upotreba nepostojanog я. Upotreba interpunkcije.

KULTURA IZRAŽAVANJA (20)

1. Usmeno izražavanje

Artikulacija glasova, književna akcentuacija, melodija rečenice, jačina, visina tona, boja glasa, tempo izgovora; pauza - logička i psihološka i njihova izražajna funkcija. Akcenat, reči, grupe reči, rečenice (smisaonica). Otklanjanje nestandardne akcentuacije iz učeničkog govora.

Izražajno čitanje i kazivanje napamet naučenih kraćih proznih i dijaloških tekstova. Recitovanje stihova.

Korišćenje gramofonskih ploča, zvučnih zapisa i magnetofonskih traka u podsticanju, proceni i snimanju izražajnog čitanja, kazivanja i recitovanja.

Stilske vežbe. Funkcionalni stilovi: razgovorni književno-umetnički jezik.

2. Pismeno izražavanje

Pravopisne vežbe: pisanje velikog slova.

Stilske vežbe: sažimanje pismenog sastava uz pojačavanje njegove informativnosti, otklanjanje suvišnih reči i neprikladnih izraza.

Domaći pismeni zadaci (čitanje i analiza na času).

Dva pismena zadatka godišnje.

Napomena

BUGARSKI JEZIK I KNJIŽEVNOST

(za četvorogodišnje školovanje - IV stepen stručne spreme)

Cilj i zadaci

Cilj nastave bugarskog jezika i književnosti jeste obrazovanje i vaspitanje učenika kao slobodne, kreativne i kulturne ličnosti, kritičkog uma i oplemenjenog jezika i ukusa.

Zadaci nastave bugarskog jezika i književnosti su da:

- upoznaje učenike s književnom umetnošću;

- razviju humanističko i književno obrazovanje na najboljim delima bugarske kulturne baštine;

- usavršavaju literaturnu recepciju, razvijaju književni ukus i stvaraju trajne čitalačke navike;

- obezbeđuju funkcionalna znanja iz istorije književnosti radi boljeg razumevanja i uspešnijeg proučavanja umetničkih tekstova;

- osposobljavaju učenike da se pouzdano služe stručnom literaturom i drugim izvorima saznanja;

- šire saznajne vidike učenika i podstiču ih na kritičko mišljenje i originalna gledišta;

- vaspitavaju ih u duhu opšteg humanističkog progresa i na načelu poštovanja čuvanja i bogaćenja kulturne i umetničke baštine, civilizacijskih tekovina i materijalnih dobara u okvirima svetske zajednice;

- uvode učenike u proučavanje jezika kao sistema;

- razviju jezički senzibilitet i izražajne sposobnosti učenika;

- osposobljavaju učenike da teorijska znanja o jezičkim pojavama i pravopisnoj normi uspešno primenjuju u praksi;

- vaspitavaju u duhu jezičke tolerancije prema drugim jezicima i varijantnim osobenostima bugarskog jezika;

- razvijaju umenja u pismenom i usmenom izražavanju;

- podstiču učenike na usavršavanje govorenja, pisanja i čitanja, kao i na negovanje kulture dijaloga;

- osposobljavaju učenike da se uspešno služe raznim oblicima kazivanja i odgovarajućim funkcionalnim stilovima u različitim govornim situacijama.

I razred

(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)

SADRŽAJ PROGRAMA

A. KNJIŽEVNOST (32)

I KNJIŽEVNOST STAROG VEKA (1)

Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici i osobenostima književnosti starog veka - informativno.

II SREDNJOVEKOVNA KNJIŽEVNOST
(STAROBUGARSKA KNJIŽEVNOST) (8)

Počeci slovenske pismenosti; značaj rada Ćirila i Metodija i njihovih učenika. Najstarija slovenska pisma (glagoljica, ćirilica); staroslovenski jezik i recenzije staroslovenskog jezika; najstariji spomenici južnoslovenske kulture. Trnovska i Preslavska književna škola. Apokrifi. Bogumilska književnost. Tajna knjiga (odlomak).

Crnorizac Hrabar: O pismene

Prezviter Kazma: Beseda

Gligorije Camblak: Pohvalno slovo za Jeftimij

III NARODNA (USMENA) KNJIŽEVNOST (10)

Narodna (usmena) književnost: pojam, bitne odlike, osnovne teme i motivi, umetnička vrednost i značaj (sinteza).

Narodna poezija i njen značaj u životu i istoriji bugarskog naroda.

Devojačka žalba - lirska narodna pesma

Stefan Karadža - epska narodna pesma

Kraljević Marko oslobađa tri sindžira roblja - epska pesma

Indže vojvoda - narodna epska pesma

U nedelju sunce greje - narodna pesma

Daješ li, daješ, Balkandži Jovo - narodna epska pesma

Zavoleo Stojan Borjanku - narodna balada

IV NASTANAK BUGARSKE KNJIŽEVNOSTI (2)

Glavni predstavnici: Pajsije Hilendarski, Sofronije Vračanski, Petar Beran (informativno)

V LEKTIRA

Elisaveta Bagrjana: Potomka

Boris Hristov: Konjče moje

Nikolaj Hajtev: Pripovetke (izbor)

Marin Mladenov: Pripovetke (izbor)

Izbor iz savremene poezije bugarske narodnosti u Jugoslaviji.

VI KNJIŽEVNO-TEORIJSKI POJMOVI

Na delima koja se izučavaju u ovom razredu ponavljaju se, usvajaju i sistematizuju osnovni književno-teorijski pojmovi.

Lirsko, epsko, dramsko pesništvo.

Lirske ("ženske") i epske (junačke) pesme. Epski junak.

Epska poezija u prozi: pripovetka, novela, roman; jednostavniji oblici epske proze: mit, predanje, bajka, priča. Žitije (životopis, biografija), pohvala, slovo.

Dramska poezija (odlike, podela): tragedija, komedija, drama u užem smislu reči. Farsa. Drama i pozorište. Dramski junak.

Stih i proza: Metrika, heksametar, deseterac, cezura.

Sredstva umetničkog izražavanja

Epitet, poređenje, personifikacija, hiperbola, gradacija, antiteza, metafora, lirski paralelizam. Simbol. Humanizam, renesansa, petrarkizam, barok, klasicizam.

B. JEZIK (18)

I OPŠTI POJMOVI O JEZIKU

Jezik kao sredstvo komunikacije (osnovni pojmovi).

II FONETIKA I FONOLOGIJA

1. Fonetika

Glas (akustičke i artikulacione osobine). Uloga govornih organa u stvaranju glasova. Osnovna klasifikacija glasova u rečima.

Podela suglasnika prema mestu i načinu tvorbe, učešće glasnih žica; dopunska artikulacija (neki tvrdi suglasnici).

Glasovne promene: palatalizacija; metateza glasa ъ ispadanje samoglasnika u rečima i proširivanje reči samoglasnicima; promenljivo я asimilacija suglasnika, mukli suglasnici (oni koji se pišu u rečima a ne izgovaraju).

Pojam sloga; vrste slogova; struktura slogova; podela reči na slogove.

Akcenat: karakteristike bugarskog akcenta; upoređivanje bugarskog akcenta sa akcentima srpskog jezika. Enklitike i proklitike. Akcentovane reči; reči sa dva akcenta; drugostepeni akcenat; dvojaki akcenti; semantička značenja akcenta; intonacija; komponente intonacije: melodija, pauza, intenzitet, tempo. Logički akcenat.

2. Fonologija

Pojam fonologije; pojam foneme (definicija) dinstinktivna uloga fonema. Fonološki sistem bugarskog jezika.

III PRAVOPIS

Osnovni principi pravopisa bugarskog književnog jezika. Tipovi pravopisa (fonološki, morfološki). Pisanje složenica i skraćenica. Pravilna upotreba nepostojanog я. Upotreba interpunkcije.

VII KULTURA IZRAŽAVANJA (20)

1. USMENO IZRAŽAVANJE

Artikulacija glasova, književne akcentuacije, melodija rečenice, jačina, visina tona, boja glasa, tempo izgovora; pauza - logička i psihološka i njihova izražajna funkcija. Akcenat, reči, grupe reči, rečenice (smisaonica). Otklanjanje nestandardne akcentuacije iz učeničkog govora.

Izražajno čitanje i kazivanje napamet naučenih kraćih proznih i dijaloških tekstova. Recitovanje stihova.

Korišćenje gramofonskih ploča, zvučnih zapisa i magnetofonskih traka u podsticanju, proceni i snimanju izražajnog čitanja, kazivanja i recitovanja.

Stilske vežbe. Funkcionalni stilovi: razgovorni književno-umetnički jezik.

2. PISMENO IZRAŽAVANJE

Pravopisne vežbe: pisanje velikog slova.

Stilske vežbe: sažimanje pismenog sastava uz pojačavanje njegove informativnosti, otklanjanje suvišnih reči i neprikladnih izraza.

Domaći pismeni zadaci (čitanje i analiza na času).

Dva pismena zadatka godišnje.

Napomena

MAĐARSKI JEZIK I KNJIŽEVNOST

(za trogodišnje školovanje)

Ciljevi i zadaci:

- sticanje znanja iz lingvistike,

- upoznavanje jezičkih pojava i njihova primena,

- razvijanje izražajnih sposobnosti učenika,

- korišćenje teorijskog znanja o jezičkim pojavama i pravopisu u praksi,

- vaspitavanje učenika u duhu jezičke tolerancije,

- upoznavanje književnih dela,

- razvijanje književne obrazovanosti putem upoznavanja najboljih dela mađarske, južnoslovenske i svetske književnosti,

- razvijanje književnog ukusa i stvaranje čitalačkih navika,

- razvijanje kritičkog stava prema književnosti,

- osposobljavanje za samostalno razumevanje, doživljavanje, prepričavanje i ocenjivanje pročitanog književnog dela,

- upoznavanje i usvajanje teoretskog znanja iz istorije književnosti potrebnog za razumevanje umetničkih dela,

- osposobljavanje za korišćenje stručne literature i drugih izvora,

- proširivanje vidokruga učenika,

- osposobljavanje za stvaranje kritičkog i ličnog stava o književnim delima,

- formiranje naučnog pogleda na svet,

- osposobljavanje za pravilno pismeno i usmeno izražavanje,

- osposobljavanje za samostalno razvijanje sposobnosti govorenja, pisanja i čitanja, kao i kulture dijaloga,

- osposobljavanje učenika za izražavanje svojih misli u raznim govornim situacijama kroz odgovarajuća jezička i stilska sredstva,

- vaspitanje učenika za napredno shvatanje u duhu humanosti, koji će na jugoslovenskom i svetskom nivou upoznati, poštovati i čuvati kulturne i umetničke vrednosti, dostignuća civilizacije i materijalna dobra.

I razred

(3 časa nedeljno, 105 časova godišnje)

Operativni zadaci:

- utvrđivanje nivoa znanja učenika iz sadržaja nastavnog plana mađarskog jezika i književnosti za osnovne škole, utvrđivanje sposobnosti samostalne primene znanja i književnosti, jezika i izražavanja, planiranje i realizacija konkretnih mera za prevazilaženje uočenih nedostataka,

- sistematizovanje, proširivanje i produbljivanje znanja o karakteristikama i vrednostima mađarske narodne književnosti i narodne književnosti naroda i narodnosti Jugoslavije,

- upoznavanje sa karakteristikama razvoja književnosti kroz obradu značajnih dela mađarske književnosti, književnosti naroda i narodnosti Jugoslavije i svetske književnosti,

- proširivanje kruga pojmova iz teorije književnosti u okviru dela umetničke književnosti,

- upoznavanje učenika sa proučavanjem književnog dela, sa metodima analize teksta i tipovima analize dela,

- osposobljavanje učenika za redovno i samostalno čitanje, tumačenje i analizu književnog dela iz više aspekata,

- upoznavanje fonetskog i fonološkog sistema mađarskog jezika,

- produbljivanje i sistematizovanje jezičkih znanja i umenja iz nastavnog plana,

- usvajanje raznih načina usmenog i pismenog izražavanja i saopštavanja,

- postepeno osposobljavanje učenika za samostalno korišćenje udžbenika, priručnika i stručne literature u vezi sa književnošću, jezičkim znanjima i razvojem izražajnih sposobnosti,

- sistematsko razvijanje kritičkog razmišljanja, stvaralačkih sposobnosti, samostalnosti i odgovornog odnosa prema radu učenika.

JEZIČKA ZNANJA (25 časova)

Fonetika

Fond glasova mađarskog jezika.

Sistem mađarskih glasova.

Zakonski međusobni uticaji kod susreta glasova.

Vežbe iz pravila jezika i pravilnog izgovora povodom sadržaja iz gramatike. Isticanje trajanja glasova. Fonetske vežbe. Lektire iz negovanja jezika.

Život našeg jezika

Znanja iz istorije jezika. Srodni jezici i naše jezičko nasleđe. Promene u zvučenju našeg jezika. Proširivanje leksike pomoću interne tvorbe reči i tuđica. Raslojavanje jezika.

Stilistika

Stil. Jezik i stil. Izražajna sposobnost jezika. Slojevi u stilu. Karakteristike umetničkog korišćenja jezika.

Pravopis

Pravopisne vežbe u vezi sa fonetikom. Rastavljanje reči. Pravopis skraćenica od početnih slova reči i skraćenica koje sadrže više od jednog slova pojedine reči. Korišćenje pravopisnog rečnika.

KNJIŽEVNOST (60 časova)

Osnovni književni rodovi i vrste

Lirika, epika, drama. Lirske vrste. Tematika, kompozicija, motivi i stil lirske pesme. Epske vrste. Vrste epskih dela u stihu. Vrste dramskih dela. Kompozicija klasične drame (ekspozicija, sukob, katarza, rasplet).

Književnost starog veka

Opšte karakteristike razdoblja. Vrste klasične grčke književnosti: ep, lirika, drama, proza (informativno).

Dela za obradu

Homer: Ilijada (18. pevanje: Ahilov štit)

Književnost srednjeg veka

Glavne karakteristike srednjovekovne kulture. Glavne književne vrste srednjeg veka u Evropi i njegove vrednosti u svetskoj književnosti (informativno).

Dela za obradu

Vijon: Apró képek balladája (Balade)

Počeci mađarske pismenosti i nastanak crkvene literature.

Dela za obradu

Halotti Beszéd és Könyörgés (Beseda i molitva za mrtve)

Margit-legenda (Legenda o Margiti)

Priče i legende o Svetom Savi

Renesansa

Glavne karakteristike humanizma i renesanse u Evropi. Renesansa kao epoha istorije umetnosti i književnosti. Humanizam i reformacija kao svetovni odnosno crkveni pokret renesanse i njihov značaj u istoriji književnosti.

Dela za obradu

Bokačo: Davanje sokola za jelo dami (Dekameron, 5. dan, 9. priča)

Janus Panonius: Egy dunántúli mandulafáról (O bademu preko Dunava)

Mikor a táborban megbetegedett (Kad se razboleo u logoru)

Balint Balaši (Balassi Bálint): A végek dicsérete (Pohvala pograničnim utvrđenjima)

Hogy Júliára talála így köszöne néki (Susrevši Juliju tako ju je pozdravio)

Marin Držić: Dundo Maroje (odlomak)

Barok

Važnije književne vrste baroka: lirika, propoved, autobiografija, ep u stihu, "kurucke pesme". Lirika rokokoa i literarno pismo.

Dela za obradu

Kelemen Mikeš: 1. pismo

Ivan Gundulić: Osman (odlomak)

Narodna književnost

Pojam narodne književnosti, glavne karakteristike i veze sa drevnom književnošću i umetničkom književnošću. Književni rodovi mađarske narodne književnosti.

Klasicizam i prosvećenost

Karakteristike i periodika epohe i pokreta. Odnosi u kulturi (informativno).

Dela za obradu

Molijer: Tartif (odlomak)

Ferenc Kazinci (Kazinczy Ferenc): Fogságom naplója (Moja robija), Epigrammák (Epigrami)

Mihalj Viteh Čokonaji (Csokonai Vitéz Mihály): A tihanyi ekhóhoz (Eho u Tihanju), Dorottya (Doroća)

Romantizam

Pojam, nastanak, faze razvoja, umetničke karakteristike romantizma. Engleski, nemački, francuski i ruski romantizam (informativno).

Dela za obradu

Puškin: Evgenije Onjegin (Tatjanino pismo Onjeginu)

Edgar Alan Po: Gavran

Jožef Katona: Ban Bank

Mihalj Verešmarti (Vörösmarty Mihály): Késõ vágy (Kasna želja), Elöszó (Predgovor)

Šandor Petefi (Petöfi Sándor): Temetésre szól az ének (Samrtnicu pesmu), Egy estém otthon (Jedno veče kod kuće), A négyökrös szekér (Na volujskim kolima), A XIX. század költöi (Pesnicima XIX stoleća), Laza Kostić: Santa Maria della Salute (u originalu i u prevodu)

Realizam

Pojam i uslovljenost realizma u istoriji književnosti. Njegov povratni uticaj na romantizam (informativno).

Dela za obradu

Onore de Balzak: Čiča Gorio

Gistav Flober: Gospođa Bovari

Mađarska i južnoslovenska književnost u drugom delu XIX veka

Političke, društvene i umetničke karakteristike druge polovine veka. Odnosi u kulturi. (Informativno)

Dela za obradu

Janoš Aranj (Arany János): V. László (Ladislav V), Õsszel (U jesen)

Imre Madač (Madách Imre): Az ember tragédiája (Čovekova tragedija)

Mor Jokai (Jókai Mór): Az aranyember (Zlatni čovek)

Kalman Miksat (Mikszáth Kálmán): Timár Zsófi özvegysége (Udovištvo Žofike Timar)

Simo Matavulj: Bakonja fra Brne

Uzajamne mađarsko-jugoslovenske književne veze

Uzajamne veze u narodnoj književnosti. Roman o Troji i Legenda o sv. Ladislavu u srpskoj književnosti. Mađarski junaci u južnoslovenskoj narodnoj književnosti.

Dela za obradu

Srpska legenda o sv. Ladislavu

Pojave u razdoblju prosvećenosti. Mađarski prevodioci srpske poezije. "Szerbus manier". Delo Jožefa Sekača (Székács József), Mihailo Vitković (Vitkovics Mihály), dvojezični poeta. (Informativno).

Dela za obradu

Zmajevo Pismo Janošu Aranju

Jakov Ignjatović: Találkozás Petöfivel (Susret sa Petefijem)

Branko Radičević: A leány a kútnál (Na studencu - u prevodu Janoša Vajde - Vajda János)

Prilikom analize predloženih književnih dela obraditi pojmove iz poetike.

Lektira

Šekspir: Romeo i Julija

J. V. Gete: Patnje mladog Vertera

Stendal: Crveno i crno

Mihalj Verešmarti: Csongor és Tünde (Čongor i Tinde)

KULTURA IZRAŽAVANJA (20 časova)

Usmeno izražavanje

Učenik treba da bude sposoban da iz aspekta stila oceni rečenice tekstova različitog sadržaja, a svoje rečenice da konstruiše pravilno i u dobrom stilu, redom reči koji odgovara težini sadržaja raznih delova saopštenja. Pravilna tvorba glasova, svesna primena normi izgovora u duhu zahteva regionalnog govornog jezika. Uvežbavanje govorenja u zavisnosti od situacije i događaja, odnosno u vezi sa temom. Podsticanje govorljivosti, oslobađanje od eventualnih kompleksa.

Kultura govornog ponašanja. Uvažavanje sagovornika.

Pismeno izražavanje

Jasno i precizno izražavanje u duhu mađarskog jezika.

Oblici razvijanja sposobnosti pismenog izražavanja: prepričavanje, opis, privatno pismo.

Pisano delo kao izvor informacija. Upotreba leksikona, rečnika, priručnika, pomoćne literature.

Dva školska pismena zadatka (jedan čas za izradu a dva za ispravku).

Napomena

MAĐARSKI JEZIK I KNJIŽEVNOST

(za četvorogodišnje školovanje)

CILJEVI I ZADACI

Nastava mađarskog jezika i književnosti ima sledeće ciljeve i zadatke:

- uvodi učenike u proučavanje jezika kao sistema;

- uvodi učenike u sociolingvističko i lingvistička znanja;

- tumači jezičke pojave na osnovu istorije jezika;

- razvija izražajne sposobnosti učenika;

- osposobljava učenike da teorijska znanja o jezičkim pojavama i pravopisnim normama uspešno primenjuju u praksi;

- vaspitava ih u duhu tolerancije i poštovanja jezika drugih;

- upoznaje učenike sa književnim vrednostima;

- razvija znanje i humanističko obrazovanje učenika na osnovu najboljih književnih dela;

- usavršava literarnu recepciju, razvija književni ukus i stvara trajne čitalačke navike;

- upućuje učenike na analizu književnih dela;

- osposobljava učenike za samostalno čitanje, doživljavanje, razumevanje, interpretiranje i vrednovanje književnih dela;

- obezbeđuje znanje iz teorije i istorije književnosti radi boljeg razumevanja i proučavanja umetničkih tekstova;

- osposobljava učenike da se služe stručnom literaturom i drugim izvorima saznanja;

- podstiče učenike na individualan stav i originalna gledišta;

- izgrađuje naučni pogled na svet;

- razvija kulturu govora i pisanja;

- podstiče učenika na usavršavanje govorenja, pisanja i čitanja, kao i na negovanje kulture dijaloga;

- osposobljava učenike da se uspešno služe raznim oblicima kazivanja i odgovarajućim funkcionalnim stilovima u različitim govornim situacijama;

- osposobljava učenike na doživljavanje umetničkih vrednosti i podstiče potrebu za tim, usmerava na poštovanje i čuvanje jezičke i kulturne baštine, vaspitava intelektualno zdravu, radno sposobnu generaciju koja je sposobna za razvijanje i bogaćenje materijalnih i kulturnih dobara, za vrednovanje tekovina civilizacije i vaspitava u duhu opšteg humanističkog progresa.

I razred

(3 časa nedeljno, 105 časova godišnje)

POZNAVANJE JEZIKA (30 časova)

JEZIK

Nastanak jezika. Govor, primena jezika. Jezik kao norma govora. Jezik i misao. Jezik, govor i pisanje. Odnos jezika i društva.

Znanje, odnosno poznavanje jezika. (Primena jezičkih elemenata, reči i dodataka, nastavaka.)

Maternji jezik - jezik sredine (nematernji jezik) i strani jezik. Jednojezični i dvojezični rečnici.

Helyesirasi tanacsado szotar (Savetodavni rečnik za pravopis);

A magyar helyesiras szobalyai. (Pravila mađarskog pravopisa)

Sistem jezičkih znakova: a) karakter i tipovi jezičkih znakova; odnos jezičkog znaka i onoga šta označava,

b) jezički znaci, njihovi pismeni oblici, elementi i njihova sistemska povezanost.

Jezička komunikacija: Pojam komunikacije. Verbalna i neverbalna komunikacija. Ciljevi saopštavanja. Činioci komunikacije.

Jezičke promene

Nužne promene u jeziku. Leksičke promene. Fonetičke i gramatičke promene. Razni slojevi jezika.

Pojam jezičke srodnosti. Ugro-finska jezičke grupa.

Svetski jezici. Grupa slovenskih jezika (najosnovnije sličnosti i razlike u poređenju sa ugro-finskom jezičkom grupom).

Sastavljanje teksta

Funkcija značenja reči i rečenice u tekstu. Značaj obogaćivanja lične leksike.

Unutrašnja organizacija, kompozicija teksta: raščlanjivanje i povezanost, vezni elementi i među rečenicama i stavovima. Razumevanje sadržaja pisanog teksta pomoću pravilnog načina čitanja.

Praktična pitanja sastavljanja krupnijih tekstova: razgraničavanje teme, davanje naslova, raščlanjivanje, sastavljanje i formiranje stavova, kompozicija.

Stil

Različita konstrukcija (kompozicija) i stilske karakteristike književnih, naučnih i službenih tekstova. Pojam i značaj terminologije.

Značenje reči i izreka. Proučavanje stilske vrednosti u tekstu reči sa jednim značenjem, sa više značenja, homonima, panonima i sinonima. Proučavanje stilskih vrednosti proste i složene rečenice u kontekstu.

Fonetika

Pojam foneme (glasa).

Jednačenje glasova: a) samoglasnici iste tvorbe u rečima i prilagođavanje samoglasnika, b) ponašanje suglasnika u grupi (jednačenje po zvučnosti, po mestu ili po načinu obrazovanja, stapanje - asimilacija i disimilacija - sažimanje - pravilan izgovor ovih glasovnih promena).

Muzikalnost mađarskog jezika.

Upoređivanje fonda glasova mađarskog i srpskog jezika.

Pravopis

Uvežbavanje pravopisnih pravila pisanja samoglasnika i suglasnika, vežbanje prepoznavanja njihovih stilskih vrednosti u datim (konkretnim) proznim i lirskim tekstovima.

KNJIŽEVNOST (55 časova)

1. Uvod u proučavanje književnog dela

I Mesto književnosti u sistemu umetnosti. Književna komunikacija (autor-pisac, delo, čitalac). Oblik književnog dela, kompozicija i struktura. Književno delo kao jezička struktura. Aristotelova Poetika.

II Osnovni književni rodovi i vrste

Lirika, epika, drama. Lirske vrste. Tematika, kompozicija, motivi i stil lirske pesme. Epske vrste. Naratorski stav, lik i fabula. Vrste epskih dela u stihovima. Vrste dramskih dela. Kompozicija klasične drame (ekspozicija, sukob, katarza, rasplet).

III Stilistika, retorika i poetika

Definicija stila. Stilske figure i tropi. Ritam i jedinice ritma. Versifikacija (tonska, antička, silabička).

2. Književnost starog veka

Opšte karakteristike razdoblja. Književnost starog veka na istoku. Književnost stare Grčke i vrste klasične književnosti: ep, lirika, drama, proza. Književnost starog Rima i glavne vrste te književnosti (informativno).

Dela za obradu

Ep o Gilgamešu (Stvaranje)

Homer: Ilijada (18. pesma: Ahilov štit)

Sapfo: Afroditi

Biblija (Pesma nad pesmama)

3. Književnost srednjeg veka

Glavne karakteristike srednjovekovne kulture. Srednji vek kao pojam u istoriji umetnosti i književnosti. Glavne književne vrste srednjeg veka u Evropi i njegove vrednosti u svetskoj književnosti (informativno).

Dela za obradu

Vijon: Večernja molitva sv. Ambrozija - Balade.

Počeci mađarske pismenosti i nastanak crkvene literature.

Dela za obradu

Priče i legende o svetom Savi

Képes Krónika (Slikovita hronika)

Halotti Beszéd és Könyögés (Beseda i molitva za mrtve)

Ómagyar Mária - siralom (Marijina tužbalica - Staromađarska Bogorodičina tužbalica)

Margit - legenda (Legenda o Margiti)

4. Renesansa

Glavne karakteristike humanizma i renesanse u Evropi. Renesansa kao epoha istorije umetnosti i književnosti. Humanizam i reformacija kao svetovni, odnosno crkveni pokreti renesanse i njihov značaj u istoriji književnosti (informativno).

Dela za obradu

Petrarka: Kanconijer (izbor)

Bokačo: A śolyom feláldozásánok története - Davanje sokola za jelo dami (Dekameron, 5. dan, 9. priča)

Informativno predavanje o odomaćenju humanističke literature u Mađarskoj, o njenim važnijim književnim vrstama i piscima. Životno delo Janusa Panoniusa.

Važnije književne vrste i pisci reformacije. Životno delo Balinta Balašija (Balassi Bálint)

Dela za obradu

Janus Panonius: Egy dunántúli manduláfaról (O bademu preko Dunava), Mikor o táborban megbetegedett (Kad se razboleo u logoru),

Gašpar Heltai (Heltai Gáspár): A farkasról meg a képröl (O vuku i o lisici)

Balint Balaši (Balassi Bálint): A végek dicsénete (Pohvala pograničnim utvrđenjima),

Hogy Júliána találo így köszöne néki (Susrevši Juliju, tako ju je pozdravio).

Marin Držić: Dundo Maroje (odlomak)

5. Barok

Barok kao epoha istorije umetnosti i književnosti. Pokušaj vraćanja srednjovekovnog pogleda na svet. Karakteristike ideala umetnosti i stila baroka. Važnije književne vrste baroka u Evropi i njegove vrednosti u svetskoj književnosti.

Milton: Izgubljeni raj (IX pevanje: Sagrešenje)

Glavne književne vrste baroka: lirska pesma, propoved, autobiografija, ep u stihovima, "kurucke pesme". Lirika rokokoa i literarno pismo.

Dela za obradu

Petar Pozmanj (Pózmány Péter): Az halálrul (O smrti)

Ivan Gundulić: Osman (odlomci)

Kelemen Mikeš (Mikes Kelemen): 1. pismo

6. Uzajamne mađarsko-jugoslovenske književne veze

Uzajamne veze u narodnoj književnosti. Roman o Troji i legenda o sv. Ladislavu u srpskoj književnosti. Mađarski junaci u narodnoj poeziji Južnih Slovena. Uzajamne veze u doba renesanse - Balint Balaši (Balassi Bálint) i Nikola Zrinski (Zrinyi Miklós) u jugoslovenskoj književnosti. Prevodi epova u stihovima (szephistania). Predanja o kralju Matiji (Mátyás - mandák) (informativno).

Dela za obradu

Srpska legenda o sv. Ladislavu.

Pesma Grgelja o mukama Dmitra Jakšića.

7. Narodna književnost

Pojam narodne književnosti, glavne karakteristike i veza narodne književnosti sa drevnom književnošću i umetničkom književnošću.

8. Lektira

Sofokl: Antigona

Dante: Božanstvena komedija (Pakao, 5. pevanje, Grešni ljubavnici)

Šekspir: Romeo i Julija

Nikola Zrinski (Zrinyi Miklós): Szigeti veszedelem (Odbrana Sigeta)

9. Sa predloženim književnim delima paralelno obraditi pojmove iz poetike.

KULTURA IZRAŽAVANJA (20 časova)

Usmeno izražavanje

Pravilno stvaranje glasova, svesna upotreba normi izgovora u duhu zahteva regionalnog govornog jezika. Vežbe konverzacije u zavisnosti od situacije i događaja, odnosno vezano za tematiku; upoznavanje sa sredstvima koja služe za postizanje željenog uticaja, verbalnog karaktera (gramatičke konstrukcije, ustaljene sintagme, red reči itd.), sredstva neverbalnog karaktera (nejezični znaci). Podsticanje usmenog opštenja i oslobađanje govornika od eventualnih kompleksa. Korišćenje odgovarajućih fraza i konteksa u cilju izražavanja mišljenja, suprotstavljanja, sumnje, odobravanja mišljenja drugih, za potvrđivanje i izražavanje zabrinutosti. Stvaranje govornih situacija u kojima je usmeno opštenje pogodnije, komunikativne prilike u kojima je pismeno opštenje uspešnije.

Kultura govornog ponašanja. Poštovanje sagovornika.

Pismeno izražavanje

Jasno i precizno pismeno izražavanje u duhu mađarskog jezika.

Razvijanje raznih formi pismenog izražavanja:

- pripovetka (prepričavanje),

- opis,

- privatno pismo i

- kratka studija (disertacija).

Pismeno delo kao izvor informacija i znanja. Upotreba leksikona, rečnika, priručne i pomoćne literature.

Dva školska pismena zadatka (jedan čas za izradu, a dva za ispravku).

Napomena

BOSANSKI JEZIK I KNJIŽEVNOST

Ciljevi i zadaci

Cilj nastave maternjega jezika je da kod učenika razvije estetski kriterij za sve ono što je univerzalno vrijedno i dobro i sposobnost za razumijevanje književnih pojava u svjetskoj književnoj riznici bez zapostavljanja ili forsiranja pojedinih književnih sadržaja, uz unapređivanje jezičke i funkcionalne pismenosti.

U okviru predmeta bosanski jezik i književnost jedan od osnovnih ciljeva jeste dalji razvoj jezičkih i komunikativnih kompetencija proširivanjem znanja o jeziku, književnosti i kulturi.

Shodno ciljevima nastave u okviru ovog predmeta učenici treba da razviju jezičke sposobnosti i na taj način stiču pozitivno mišljenje o ulozi i značaju bosanskoga jezika kao njihovog maternjega jezika.

Učenici podstiču razvoj mišljenja i ovladavaju sopstvenim misaonim procesima; učenici stvaraju kritički stav prema stvarnosti i bogate maštu i razvijaju kreativnost ličnog izraza razvijajući svijest o sopstvenoj kulturi i tradiciji.

Učenici u okviru programa bosanskoga jezika i književnosti koriste receptivne jezičke vještine (slušanje, čitanje) u različitim komunikativnim situacijama; učenici koriste vještine jezičke produkcije (govorenje, pisanje) u različitim komunikativnim situacijama.

Učenici čitaju i razumijevaju tekstove iz nacionalne i opće književnosti i kulturne baštine.

Zadaci nastave maternjeg jezika su da:

- učenici razviju sposobnost za samostalnu interpretaciju i istraživanje književnih djela i nauče da pristupaju stručnoj literaturi o književnosti;

- učenici dobro vladaju književnim jezikom;

- učenici u potpunosti budu osposobljeni za izražajno čitanje i logičko i kritičko shvatanje pročitanog teksta;

- postupno upoznaju pravopis i gramatiku bosanskoga jezika;

- budu osposobljeni za pravilno usmeno i pismeno izražavanje;

- učenici doživljavaju, tumače i ocjenjuju književno djelo;

- učenici razlikuju književne pravce, epohe, stilska razdoblja, kao i specifične književne pojave. U oblasti književne hronologije učenici treba da znaju vrijeme, stilske osobine, centre, predstavnike, djela i vrste karakteristične za pojedino razdoblje;

- učenici upoznaju pravila sastavljanja i stiliziranja tekstova;

- kod učenika razvije ljubav prema maternjem jeziku i narodu koji se tim jezikom izražava i ostvaruje svoja kulturna dobra;

- kod učenika podstakne želja za spoznavanjem, učenjem i što sigurnijom upotrebom svoga jezika, ali i volju da se vlastitim naporima i mogućnostima ta želja ostvaruje kao pozitivan, tolerantan i kulturan odnos prema drugim jezicima i narodima.

I razred

stručno obrazovanje u trogodišnjem trajanju

(3 sata nedeljno, 105 sati godišnje)

SADRŽAJI PROGRAMA

I Jezik (48 sati)

Standardizacija jezika 6

Jezička standardizacija. Bosanski književni jezik. Književnojezičke varijante. Nestandardni jezički varijeteti.

- Zavičajni govor i književni jezik

- Riječi iz mog zavičaja (lokalna leksika - sakupljanje i pravljenje rječnika lokalne leksike)

1) Jezik kao sredstvo sporazumijevanja

2) Jezici u svijetu

3) Jezička norma i standardizacija

4) Jezik i njegova struktura

Fonetika i fonologija 8

Jezik kao sistem znakova. Fonetika i fonologija. Glasovi i foneme. Slog. Morfologija. Riječi i morfeme. Vrste morfema. Tvorba morfema. Morfofonološke alternacije i njihova uloga u promjeni i tvorbi riječi.

1) Nastanak i dioba glasova

2) Jednačenje suglasnika po zvučnosti i mjestu tvorbe

3) Gubljenje suglasnika i palatalizacije

4) Jotovanje

5) Alternacije-ije/-je/-i/-e

Morfologija 8

- Imenice (rod, broj, padež)

- Pridjevi (semantičke i gramatičke odlike i pridjevski vid, rod, broj, padež i komparacija)

- Zamjenice (semantičke i gramatičke odlike, zamjenice (podjela i deklinacija)

- Brojevi (značenje, podjela i deklinacija)

- Glagoli (leksičke i gramatičke odlike; glagolski vid; prijelaznost radnje, konjugacija i pomoćni glagoli)

Ortoepija i ortografija 3

Akcenatski sistem bosanskoga književnoga jezika (i njegovo obilježavanje). Služenje rječnikom za utvrđivanje pravilnog akcenta.

1) Ortoepija i ortografija

2) Akcenat i postakcenatske dužine, akcenatske vježbe

Pravopis 13

Osnovni principi pravopisa bosanskoga književnoga jezika. Pravopisi i pravopisni priručnici.

1) Pravopisne odredbe pisanja h i j

2) Pravopisne odredbe pisanja č, ć, dž i đ

3) Pravopisni znaci

4) Tačka, zarez, tačka - zarez

5) Upitnik, uzvičnik, tri tačke

6) Pisanje velikog i malog slova

7) Sastavljeno i rastavljeno pisanje

8) Apostrof, crta, crtica, dvotačka, geminacija i kosa crta

9) Navodnici i polunavodnici

Historija jezika 3

1) Historija jezika do kraja 15. stoljeća

2) Glavne osobenosti bosanskoga jezika od početka 16. do kraja 18. stoljeća

Jezik u upotrebi 7

Artikulacija glasova, jačina, visina, boja glasa. Izražajno kazivanje napamet naučenih kraćih proznih i dijaloških tekstova. Korištenje zvučnih zapisa u podsticanju, procjeni i snimanju izražajnog čitanja, kazivanja i recitovanja. Stilske vježbe. Domaći pismeni zadaci.

1) Tipovi vezanog teksta

2) Domaće pismene vježbe

3) Izrada pismenog zadatka

4) Govorne vježbe

5) Izražajno kazivanje napamet naučenih kraćih proznih i dijaloških tekstova

6) Rečenica kao komunikaciona i gramatička jedinica

7) Morfemsko-morfološki nivo

II Književnost i lektira 57

Teorija književnosti 17

Pojam i naziv književnosti; književnost kao umjetnost; književnost i druge umjetnosti; usmena i pisana književnost; uloga književne umjetnosti u društvu; književnost i proučavanja književnosti: teorija, historija i književna kritika.

1) Vrste umjetnosti

2) Književnost kao umjetnost riječi

3) Nauka i književnost

4) Književni rodovi i vrste (osnovni pojmovi)

5) Književnoumjetnički tekst, Musa Ćazim Ćatić (izbor)

6) Struktura umjetničkog teksta (izbor)

7) Pripovjedački umjetnički tekst (izbor)

8) Poezija i stvarnost (izbor)

9) Pjesnik, njegov svijet i jezik (izbor)

10) Pripovjedač i pripovijedanje (izbor)

11) Svete knjige: Kur’an, Biblija...

Književnostilske formacije

Antička književnost 14

Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici, predstavnicima i osobenostima antičke grčke i rimske književnosti

1) Uvod u antičku književnost

2) Mitska osnova antičke književnosti - najpoznatiji grčki mitovi

3) Odlike i podjela epske poezije, lirike i drame

4) Homer: "Ilijada" (odlomak)

5) Homer: "Odiseja" (odlomak)

6) Sofokle: "Antigona"

7) Odlike i predstavnici rimske književnosti

8) Vergilije: "Eneida" (odlomak)

9) Plaut: "Tvrdica" (odlomak)

Stara književnost istočnih naroda 8

Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici, predstavnicima i osobenostima književnosti starog vijeka i arapskoj i perzijskoj književnosti

1) "Ep o Gilgamešu" (odlomak)

2) Firdusi: "Šahnama", (odlomak "Rustem i Surhab")

3) "Hiljadu i jedna noć" (izbor)

4) Klasici arapske i perzijske književnosti (uvod)

5) Hajjam: "Rubaije"

6) Sadi: "Đulistan" (odlomak)

Narodna (usmena) književnost 14

Poetika usmene književnosti, intenzivnost kolektivnih osjećanja i mišljenja. Proces oblikovanja usmenih tvorevina. Usmeni stvaralac kao predstavnik svoje sredine. Odnos: stvaralac - djelo - slušaoci; identifikovanje slušaoca sa kazivačem; odgoj usmenim putem, pjevač kao čuvar društvenog, moralnog i nacionalnog identiteta. Historijsko predanje.

Tipologija jednostavnih usmenih oblika. Trajnost vrsta usmene književnosti, njihova osnovna obilježja i razlike u funkciji. Tematski krugovi epske poezije. Junaci kao vaspitni uzori svoje sredine. Narodna poezija kao usmena historija višeg reda u formiranju i trajanju historijske svijesti - sa širim izborom usmene poezije i proze.

1) Epska pjesma: "Budalina Tale"

2) Epska pjesma, Avdo Međedović: "Ženidba Smailagić Meha"

3) Epska pjesma: "Đerzelez Alija, carev mejdandžija"

4) Lirska pjesma: iz antologije Saita Orahovca: "Stare narodne pjesme Bošnjaka" (izbor)

5) Lirsko-epske vrste

6) "Hasanaginica"

7) "Smrt Omera i Mejreme"

8) Usmena proza (narodna pripovijetka, bajka i basna) - Aiša Softić: "Usmena proza Bošnjaka", (basne, bajke, novele, šaljive ptiče i anegdote)

9) Poslovice i izreke - Ismet Rebronja, Medisa Kolaković: "Budi nešto, da ne budeš ništa" (antologija bošnjačkih izrečica)

Srednjovjekovna književnost 4

Počeci slavenske pismenosti. Najstarija slavenska pisma; najstariji spomenici južnoslavenske kulture.

1) Odlike i vrste srednjovjekovne evropske književnosti

2) Počeci slavenske pismenosti, južnoslavenska srednjovjekovna literatura

3) Bosanska srednjovjekovna književnost, zapisi sa stećaka, Povelja Kulina-bana

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA

Budući da u odgojno-obrazovnom sistemu jezik i književnost imaju primarnu ulogu, njegovanje jezika je od najvećeg značaja u razvoju kulture jednog naroda. Kao nastavni predmet jezik se, s toga, ne proučava da bi sam sebi bio svrha, nego kao predmet koji pomaže u cjelokupnom razvoju i obrazovnom procesu učenika.

Nastavom bosanskoga jezika i književnosti učenike osposobljavamo za komunikaciju bez koje ne mogu spoznati ni sebe, ni svijet oko sebe. Ta im komunikacija opet, omogućava da pristupe nacionalnoj i svjetskoj kulturi putem govorne i pisane riječi.

Potpunije ovladavanje tim komunikacijskim sredstvom čini učenike sigurnijim primaocima odgojnih poruka. Istovremeno kod učenika razvijamo ljubav prema jeziku i narodu koji se tim jezikom izražava i ostvaruje svoja kulturna dobra; podstičemo želju za spoznavanjem, učenjem i što sigurnijom upotrebom tog jezika, ali i volju da se vlastitim naporima i mogućnostima ta želja ostvaruje kao pozitivan, tolerantan i kulturan odnos prema drugim jezicima i narodima.

Nastava jezika treba da se izvodi u najužoj povezanosti s književnim tekstom. Ona ima svoj sadržaj, svoje metode i svoj cilj, spaja misaone, osjećajne, funkcionalne i estetske momente jer je jezik, kao najsavršenije sredstvo sporazumijevanja, vezan za misao, pa su mišljenje i jezik u stalnom jedinstvu. Promatranjem tekstova u pismenom ili usmenom emitiranju, učenici zapažaju jezičke činjenice i njihova obilježja, razvijaju logičko zaključivanje i apstraktno mišljenje, nužno za spoznaju jezičkih zakona i pravila, odnosno lingvističko mišljenje, koje učeniku omogućava razlikovanje nelingvističkih od lingvističkih pojava u upotrebi jezika (npr. prepoznavanje logičkog sadržajnog, semantičkog, sintaksičkog, obavještajnog plana rečenice). Sve to nužno uključuje stjecanje znanja o jeziku uopće, odnosno osnove opće lingvistike i osnove znanosti o jeziku, tj. fonetiku, fonologiju, morfologiju, tvorbu riječi, sintaksu, leksiku, stilistiku, ortografiju, ortoepiju, dijalekte i historiju jezika.

Usmeno i pismeno izražavanje u okviru standardnog jezika zauzima, nesumnjivo, važnu ulogu. Konkretan doprinos jednog i drugog vida izraza, koji stoje u neraskidivoj vezi, ogleda se u osposobljavanju učenika za pravilnu usmenu i pismenu komunikaciju standardnim jezikom, u razvijanju kulture njihovog izražavanja, jezičkog mišljenja i svijesti o višestrukom značaju i ulozi jezika. Iako je na prvom mjestu osposobljavanje učenika za pravilnu upotrebu standardnog jezika, među zadacima nastave je i to da se učenici, u određenoj mjeri, upoznaju sa svim oblicima jezika.

Učenike valja upoznati sa pravilima sastavljanja i stiliziranja tekstova, tj. opskrbiti ih znanjem o teoriji sastavljanja (vrste tekstova), tekstovnoj lingvistici (nadrečenično jedinstvo teksta), stilistici (poetska i lingvistička stilistika, funkcionalni stilovi) i retorici (osnove govorništva).

Sve vrste govornih i pismenih vježbi su u funkciji pouzdanog jezičkoga ispoljavanja. Zato punu praktičnu prikladnost imaju gramatičke, akcenatske, ortoepske, dikcijske, leksičke, semantičke, pravopisne i stilske vježbe; opisivanje, pripovijedanje, raspravljanje itd. Programskim sadržajima iz područja jezika u upotrebi, omogućeno je da se integrirano pristupi jezičkim i književnim sadržajima, da se uspostavi korelacija. Osnov ove korelacije je vezani tekst.

Ove vježbe i oblici rada osposobljavaju učenike da se uspješno koriste svim komunikacionim ulogama, da izgrađuju svijest o jeziku, njegovoj funkciji i ljepoti, te da budu govornici, slušaoci, čitaoci i kreativci na polju pisane riječi.

S obzirom na mnoštvo autora i naslova, u želji da se učenicima olakša stjecanje znanja, predlažemo jezgrovite panoramne preglede pojedinih književnih razdoblja i njihovih predstavnika, gdje god je to opravdano, da bi ostalo vremena za velike pisce i značajne teme općenito.

Nastavnik treba da kod učenika izgradi čitalačke navike i da ih motivira da kao aktivni čitaoci pročitaju bar glavninu planiranog književnog fonda.

I razred

stručno obrazovanje u četvorogodišnjem trajanju

(3 sata nedeljno, 105 sati godišnje)

SADRŽAJI PROGRAMA

I Jezik (48 sati)

Standardizacija jezika 6

Jezička standardizacija. Bosanski književni jezik. Književnojezičke varijante. Nestandardni jezički varijeteti.

- Zavičajni govor i književni jezik

- Riječi iz moga zavičaja (lokalna leksika - sakupljanje i pravljenje rječnika lokalne leksike)

1) Jezik kao sredstvo sporazumijevanja

2) Jezici u svijetu

3) Jezička norma i standardizacija

4) Jezik i njegova struktura

Fonetika i fonologija 8

1) Fonetsko-fonološki nivo

2) Nastanak i dioba glasova

3) Jednačenje suglasnika po zvučnosti i mjestu tvorbe

4) Gubljenje suglasnika i palatalizacije

5) Jotovanje

6) Alternacije- je/- je/-i/-e

Morfologija 8

- Imenice (rod, broj, padež)

- Pridjevi (semantičke i gramatičke odlike i pridjevski vid, rod, broj, padež i komparacija)

- Zamjenice (semantičke i gramatičke odlike, zamjenice (podjela i deklinacija)

- Brojevi (značenje, podjela i deklinacija)

- Glagoli (leksičke i gramatičke odlike; glagolski vid; prijelaznost radnje, konjugacija i pomoćni glagoli)

Ortoepija i ortografija 3

Akcenatski sistem bosanskoga književnoga jezika (i njegovo obilježavanje). Služenje rječnikom za utvrđivanje pravilnog akcenta.

1) Ortoepija i ortografija

2) Akcenat i postakcenatske dužine, akcenatske vježbe

Pravopis 14

Osnovni principi pravopisa bosanskog književnog jezika. Pravopisi i pravopisni priručnici.

1) Pravopisne odredbe pisanja h i j

2) Pravopisne odredbe pisanja č, ć, dž i đ

3) Tačka, zarez, tačka - zarez

4) Upitnik, uzvičnik, tri tačke

5) Pisanje velikog i malog slova

6) Sastavljeno i rastavljeno pisanje

7) Apostrof, crta, crtica, dvotačka, geminacija i kosa crta

8) Navodnici i polunavodnici

Historija jezika 2

1) Historija jezika do kraja 15. stoljeća

Jezik u upotrebi 7

Artikulacija glasova, jačina, visina, boja glasa. Izražajno kazivanje napamet naučenih kraćih proznih i dijaloških tekstova. Korištenje zvučnih zapisa u podsticanju, procjeni i snimanju izražajnoga čitanja, kazivanja i recitovanja. Stilske vježbe. Domaći pismeni zadaci.

1) Tipovi vezanoga teksta

2) Domaće pismene vježbe

3) Izrada pismenoga zadatka

4) Govorne vježbe

5) Izražajno kazivanje napamet naučenih kraćih proznih i dijaloških tekstova

6) Rečenica kao komunikaciona i gramatička jedinica

7) Morfemsko-morfološki nivo

II Knjževnost i lektira 57

Teorija književnosti 17

1) Vrste umjetnosti

2) Književnost kao umjetnost riječi

3) Nauka i književnost

4) Književni rodovi i vrste (osnovni pojmovi)

5) Književnoumjetnički tekst, Musa Ćazim Ćatić (izbor)

6) Struktura umjetničkoga teksta (izbor)

7) Pripovjedački umjetnički tekst (izbor)

8) Poezija i stvarnost (izbor)

9) Pjesnik, njegov svijet i jezik (izbor)

10) Pripovjedač i pripovijedanje (izbor)

11) Svete knjige: Kur’an, Biblija...

Književnostilske formacije

Antička književnost 14

Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici, predstavnicima i osobenostima antičke grčke i rimske književnosti

1) Uvod u antičku književnost

2) Mitska osnova antičke književnosti - najpoznatiji grčki mitovi

3) Odlike i podjela epske poezije, lirike i drame

4) Homer: "Ilijada" (odlomak)

5) Homer: "Odiseja" (odlomak)

6) Sofokle: "Antigona"

7) Eshil: "Okovani Prometej" (izbor)

8) Odlike i predstavnici rimske književnosti

9) Vergilije: "Eneida" (odlomak)

10) Plaut: "Tvrdica" (odlomak)

Stara književnost istočnih naroda 8

Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici, predstavnicima i osobenostima književnosti starog vijeka i arapskoj i perzijskoj književnosti

1) "Ep o Gilgamešu"

2) Firdusi: "Šahnama", (odlomak "Rustem i Surhab")

3) "Hiljadu i jedna noć" (izbor)

4) Klasici arapske i perzijske književnosti (uvod)

5) Hajjam: "Rubaije"

6) Sadi: "Đulistan" (odlomak)

Narodna (usmena) književnost 14

Poetika usmene književnosti, intenzivnost kolektivnih osjećanja i mišljenja. Proces oblikovanja usmenih tvorevina. Usmeni stvaralac kao predstavnik svoje sredine. Odnos: stvaralac - djelo - slušaoci; identifikovanje slušaoca sa kazivačem; odgoj usmenim putem, pjevač kao čuvar društvenoga, moralnoga i nacionalnoga identiteta. Historijsko predanje.

1) Epska pjesma: "Budalina Tale"

2) Epska pjesma, Avdo Međedović: "Ženidba Smailagić Meha"

3) Epska pjesma: "Đerzelez Alija, carev mejdandžija"

4) Lirska pjesma: iz antologije Saita Orahovca: "Stare narodne pjesme Bošnjaka" (izbor)

5) Lirsko-epske vrste

6) "Hasanaginica"

7) "Smrt Omera i Mejreme"

8) Usmena proza (narodna pripovijetka, bajka i basna) - Aiša Softić: "Usmena proza Bošnjaka", (basne, bajke, novele, šaljive ptiče i anegdote)

9) Poslovice i izreke - Ismet Rebronja, Medisa Kolaković: "Budi nešto, da ne budeš ništa" (antologija bošnjačkih izrečica)

Srednjovjekovna književnost 4

Počeci slavenske pismenosti. Najstarija slavenska pisma; najstariji spomenici južnoslavenske kulture.

1) Odlike i vrste srednjovjekovne evropske književnosti

2) Počeci slavenske pismenosti, južnoslavenska srednjovjekovna literatura

3) Bosanska srednjovjekovna književnost, Zapisi sa stećaka, Povelja Kulina-bana.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA

Nastava jezika treba da se izvodi u najužoj povezanosti s književnim tekstom. Ona ima svoj sadržaj, svoje metode i svoj cilj, spaja misaone, osećajne, funkcionalne i estetske momente jer je jezik, kao najsavršenije sredstvo sporazumijevanja, vezan za misao, pa su mišljenje i jezik u stalnom jedinstvu. Promatranjem tekstova u pismenom ili usmenom emitiranju, učenici zapažaju jezičke činjenice i njihova obilježja, razvijaju logičko zaključivanje i apstraktno mišljenje, nužno za spoznaju jezičkih zakona i pravila, odnosno lingvističko mišljenje, koje učeniku omogućava razlikovanje nelingvističkih od lingvističkih pojava u upotrebi jezika (npr. prepoznavanje logičkog sadržajnog, semantičkog, sintaksičkog, obavještajnog plana rečenice). Sve to nužno uključuje stjecanje znanja o jeziku uopće, odnosno osnove opće lingvistike i osnove znanosti o jeziku, tj. fonetiku, fonologiju, morfologiju, tvorbu riječi, sintaksu, leksiku, stilistiku, ortografiju, ortoepiju, dijalekte i historiju jezika.

Usmeno i pismeno izražavanje u okviru standardnoga jezika zauzima, nesumnjivo, važnu ulogu. Konkretan doprinos jednog i drugog vida izraza, koji stoje u neraskidivoj vezi, ogleda se u osposobljavanju učenika za pravilnu usmenu i pismenu komunikaciju standardnim jezikom, u razvijanju kulture njihovog izražavanja, jezičkog mišljenja i svijesti o višestrukom značaju i ulozi jezika. Iako je na prvom mjestu osposobljavanje učenika za pravilnu upotrebu standardnoga jezika, među zadacima nastave je i to da se učenici, u određenoj mjeri, upoznaju sa svim oblicima jezika.

Učenike valja upoznati sa pravilima sastavljanja i stiliziranja tekstova, tj. opskrbiti ih znanjem o teoriji sastavljanja (vrste tekstova), tekstovnoj lingvistici (nadrečenično jedinstvo teksta), stlistici (poetska i lingvistička stilistika, funkcionalni stilovi) i retorici (osnove govorništva).

Nastavnik treba da kod učenika izgradi čitalačke navike i da ih motivira da kao aktivni čitaoci pročitaju bar glavninu planiranoga književnog fonda.

PLAN I PROGRAM**
TURSKOG JEZIKA I KNJIŽEVNOSTI

(za trogodišnje školovanje)

TURSKI JEZIK I KNJIŽEVNOST

CILJ I ZADACI

Cilj nastave turskog jezika i književnosti jeste obrazovanje i vaspitanje učenika kao slobodne, kreativne i kulturne ličnosti, kritičkog uma i oplemenjenog jezika i ukusa.

Zadaci nastave turskog jezika i književnosti su da:

- upoznaje učenike sa književnom umetnošću;

- razvija humanističko i književno obrazovanje na najboljim delima srpske, turske i svetske kulturne baštine;

- usavršava literarnu recepciju, razvija književni ukus i stvara trajne čitalačke navike;

- upućuje učenike na istraživački i kritički odnos prema književnosti i osposobljava ih za samostalno čitanje, doživljavanje, razumevanje, tumačenje i ocenjivanje književnoumetničkih dela;

- obezbeđuje funkcionalna znanja iz teorije i istorije književnosti radi boljeg razumevanja i uspešnog proučavanja umetničkih tekstova;

- osposobljava učenike da se pouzdano služe stručnom literaturom i drugim izvorima saznanja;

- širi saznajne vidike učenika i podstiče ih na kritičko mišljenje i originalna gledišta;

- vaspitava u duhu opšteg humanističkog progresa i na načelu poštovanja čuvanja i bogaćenja kulturne i umetničke baštine, civilizacijskih tekovina i materijalnih dobara u okvirima srpske i svetske zajednice;

- uvodi učenike u proučavanje jezika kao sistema;

- razvija jezički senzibilitet i izražajne sposobnosti učenika;

- osposobljava učenike da teorijska znanja o jezičkim pojavama i pravopisnoj normi uspešno primenjuju u praksi;

- vaspitava u duhu jezičke tolerancije prema drugim jezicima i varijantnim osobenostima turskog jezika;

- razvija umenja u pismenom i usmenom izražavanju;

- podstiče učenike na usavršavanje govorenja, pisanja i čitanja, kao i na negovanje kulture dijaloga;

- osposobljava učenike da se uspešno služe raznim oblicima kazivanja i odgovarajućim funkcionalnim stilovima u različitim govornim situacijama;

- podstiče i razvija trajno interesovanje za nova saznanja, obrazovanje i osposobljavanje za stalno samoobrazovanje.

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

(3 časa nedeljno, 105 časova godišnje)

A. KNJIŽEVNOST (66)

I. UVOD U PROUČAVANJE KNJIŽEVNOG DELA (12 časova)

Priroda i smisao književnosti

Pojam i naziv književnosti; književnost kao umetnost; književnost i druge umetnosti; usmena i pisana književnost; uloga književne umetnosti u društvu; književnost i proučavanje književnosti; nauke o književnosti: teorija, istorija književnosti i književna kritika.

Umetnički doživljaj, utisci, razumevanje, saznavanje i doživljavanje umetničkih vrednosti u književnom delu.

Struktura književnog dela

Turska književnost, pojam; osnovne epohe:

I Turska književnost pre prijema islama

II Turska književnost posle prijema islama

III Turska književnost pod uticajem zapada.

Dela za obradu

Ove crnobele turne dođoše - narodna pesma

Bogać Han - narodna pripovetka (Priče Dede Korkuta)

Sofokle: Antigona - tragedija

Ivo Andrić: Beseda prilikom primanja Nobelove nagrade

Nusret Dišo Ulku: Jedna zemlja na Balkanu

II. KNJIŽEVNOST STAROG VEKA (10 časova)

Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici i osobenostima književnosti starog veka.

Dela za obradu

Ep o Gilgamešu

Homer: Ilijada (odlomak - VI pevanje)

Epovi Huna i Oguza:

- Ep o stvaranju sveta

- Ep o Alp Er Tungi

- Ep o Šu'u

III. SREDNJOVEKOVNA KNJIŽEVNOST (10 časova)

Počeci slovenske pismenosti; značaj rada Ćirila i Metodija. Najstarija slovenska pisma (glagoljica, ćirilica). Bašćanska ploča. Brižinski spomenici.

Počeci pismenosti kod Turaka. Najstarija turska pisma - Gok-tursko pismo. Jenisejski, Orhunski i Talaski natpisi. Ujgursko pismo.

Dela za obradu

Epovi Gok-Turaka:

- Ep o Bozkurtu

- Ergenekonski ep

- Ep o selidbi

Turska književnost posle prijema islama (opšte karakteristike).

Dela za obradu

Kašgarli Mahmut: Divan-u Lugat-it Turk (izbor)

Jusuf Has Hadžip: Kutadgu Bilig (izbor)

IV. NARODNA KNJIŽEVNOST (11 časova)

Narodna književnost: pojam, bitne odlike, osnovne teme, umetnička vrednost i značaj (sinteza).

Narodna poezija i njen značaj u životu i istoriji turskog naroda.

Turska narodna književnost. Počeci turske narodne književnosti: a) Usmena književnost; b) Pisana književnost. Podela turske narodne književnosti: 1. Anonimna narodna književnost; 2. Književnost narodnih pesnika. Podela anonimne književnosti: a) Književnost ašika, b) Mistična književnost.

Jedinice turske narodne književnosti. Tema, motiv, jezik i stil turske narodne književnosti. Vrste poezije i proze.

Dela za obradu

Ališ - narodna pesma

U Milice duge trepavice - lirska narodna pesma

Priče Dede Korkuta - narodna pripovetka (izbor)

Ropstvo Stojana Jankovića - epska narodna pesma

Koroglu: Otvorite put maglene gore

Karadžaoglan: Tiho tiho pada sneg

Junus Emre: Opet si uzbuđeno ludo srce (pobožna pesma)

V. DIVANSKA KNJIŽEVNOST (5 časova)

Divanska književnost - pojam, pojava. Opšte karakteristike: jedinice poezije; metrika; verske poezije; tema, jezik i izražavanje; proza i vrsta proze; tema, jezik i stil u prozi.

Dela za obradu

Nesimi: Gazel

Fuzuli: Ljejlja i Medžnun

Baki: Hvalespev Kanuniju (izbor)

Evlija Čelebija: Putopis (izbor)

VI. HUMANIZAM I RENESANSA (7 časova)

Humanizam i renesansa u Evropi i u književnosti naroda i nacionalnih manjina u SRJ i njihovi predstavnici (pojam, osobenosti i značaj).

Dela za obradu

F. Petrarka: Kanconier (izbor soneta)

V. Šekspir: Romeo i Julija

Servantes: Don Kihot (odlomak)

Marin Držić: Dundo Maroje (odlomak)

VII. BAROK I KLASICIZAM (6 časova)

Barok i klasicizam i njihovi predstavnici u Evropi i kod nas.

Klasicizam u turskoj književnosti.

Dela za obradu

Molijer: Tvrdica

Ahmet Vefik Paša: Venčanje na silu

Ivan Gundulić: Osman (odlomak iz I i VIII pevanja)

VIII. LEKTIRA (5 časova)

Dante Aligijeri: Božanstvena komedija (odlomak iz Pakla).

Izbor iz savremene turske poezije prema izboru učenika i nastavnika.

IX. KNJIŽEVNOTEORIJSKI POJMOVI

Na delima koja su predviđena na izučavanje u ovom razredu ponavljaju se, proširuju i sistematizuju osnovni književnoteorijski pojmovi.

Lirsko, epsko i dramsko pesništvo.

Lirske (ženske) i epske (junačke) pesme. Epski junak.

Epska poezija u prozi: pripovetka, novela, roman; jednostavniji oblici epske proze: mit, predanje, bajka, priča. Biografija, pohvala, slovo.

Dramska poezija (odlike, podela): tragedija, komedija, drama u užem smislu reči. Drama i pozorište. Dramski junak.

Stih i proza. Metrika. Slogovne i aruzna metrika.

Sredstva umetničkog izražavanja

Epitet, poređenje, personifikacija, hiperbola, gradacija, antiteza, metafora, simbol. Humanizam, renesansa, barok, klasicizam.

B. JEZIK (25 časova)

I. OPŠTI POJMOVI O JEZIKU

Jezik kao sredstvo komunikacija (osnovni pojmovi).

Osnovni pojmovi o književnom (standardnom) jeziku. Njegov nacionalni i kulturni značaj.

II. JEZIČKI SISTEM I NAUKE KOJE SE NJIME BAVE

Jezik kao sistem znakova.

Fonetika i fonologija, glas i fonema.

Morfologija. Reči i morfema. Tvorba reči.

Sintaksa. Rečenica kao jezična i komunikativna jedinica.

Leksikologija. Leksički fond (bagaćenja rečnika, stručna terminologija).

III. PRAVOPIS

Osnovni principi pravopisa turskog književnog jezika. Pisanja velikog slova.

V. KULTURA IZRAŽAVANJA (14 časova)

I. USMENO IZRAŽAVANJE

Artikulacija glasova, književna artikulacija, melodija rečenice, jačina, visina tona, boja glasa, tempo izgovora; pauza: logična i psihološka i njihova izražajna funkcija. Akcenat reči, grupa reči i rečenice (smisaonice). Otklanjanje nestandardne akcentuacije iz učeničkog govora.

Izražajno čitanje i kazivanje napamet naučenih kraćih proznih i dijaloških tekstova. Recitovanje stihova.

Korišćenje gramofonskih ploča, zvučnih zapisa i magnetofonskih traka u podsticanju, proceni i snimanju izražajnog čitanja, kazivanja i recitovanja.

Stilske vežbe. Funkcionalni stilovi: razgovorni književnoumetnički jezik.

II. PISMENO IZRAŽAVANJE

Pravopisne vežbe: pisanje velikog slova.

Stilske vežbe: Sažimanje pismenog sastava uz pojačavanje njegove informativnosti, otklanjanje suvišnih reči i neprikladnih izraza.

Domaći pismeni zadaci (čitanje i analiza).

Četiri pismena zadatka godišnje.

II razred

(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)

A. KNJIŽEVNOST (48 časova)

I. PROSVETITELJSTVO (5 časova)

Prosvetiteljstvo (pojam, osobenosti, značaj i glavni predstavnici).

Delo za obradu

Dositej Obradović: Pismo Haralampiju

II. ROMANTIZAM (19 časova)

Romantizam (pojam, osobenosti, značaj i glavni predstavnici).

Tragovi romantizma u turskoj književnosti.

Dela za obradu

Džordž Gordon Bajron: Čajld Harold (odlomak)

Aleksandar Sergejevič Puškin: Cigani (odlomak)

Hajnrih Hajne: Lorelaj

Vuk Stefanović Karadžić: Reformator jezika i pravopisa, sakupljač narodnih umotvorina.

Branko Radičević: Đački rastanak (odlomak)

Đura Jakšić: Veče, Ponoć

Petar Petrović Njegoš: Gorski vijenac (odlomak)

Ivan Mažuranič: Smrt Smail-age Čengića

Halide Edip Adivar: Handan

Nurulah Atač: Reformator turskog jezika, kritičar (Dani su doneli).

III. REALIZAM (19 časova)

Realizam (pojam, osobenosti, značaj i glavni predstavnici).

Tragovi realizma u turskoj književnosti.

Dela za obradu

Onore de Balzak: Čiča Gorio (odlomak)

Nikolaj Vasiljevič Gogolj: Revizor (odlomak)

Radoje Domanović: Danga

Branislav Nušić: Narodni poslanik

Turska književnost pod uticajem zapada

Tanzimatska književnost

Objava tanzimatskog fermana; pojava tanzimatske književnosti; osobenosti tanzimatske književnosti: tema, sadržaj, pojmovi, jezik, književne vrste preuzete od zapada; novine u poeziji - tema, pesnički jezik, metar, rima, osnovna poetska jedinica i vrste, pojava neke vrste proze; tema, jezik i stil u prozi.

Dela za obradu

Ibrahim Šinasi: Pesnikova ženidba

Ahmet Mithat: Gospođa Durdane (odlomak)

Abuljhak Mahmut Ekrem: Grob (tužbalica)

Nova književnost (Edebijat-i Džedide)

Pojava nove književnosti i osobenosti; poetska jedinica, metar, rima; novine u temi i sadržaju; princip umetnost radi umetnosti; jezik i izražavanje; novine u prozi.

Realizam, parnasizam, simbolizam u novoj književnosti.

Dela za obradu

Tevfik Fikret: Ribe

Halit Zija Uškaligilj: Plavo i crno

Mehmet Rauf: Jesen (odlomak)

IV. LEKTIRA (5 časova)

Necati Zekerija: Romeo i Julija iz naše ulice

Hasan Merdžan: Na dugom putu

V. KNJIŽEVNOTEORIJSKI POJMOVI

Na navedenim delima ponavljaju se, proširuju, usvajaju i sistematizuju književnoteorijski pojmovi.

Realistička pripovetka i roman.

Romantično, realistično, humoristično, satirično, groteskno.

Pismo, autobiografija, sonet, sonetni venac.

Lirsko-epska poezija (balada, romansa, poema).

B. JEZIK (12 časova)

I. KNJIŽEVNI JEZIK

Osnovni principi jezičke kulture.

Jezička situacija u Srbiji.

Principi jezičke ravnopravnosti. Jezička tolerancija.

II. TVORBA REČI

Osnovni pojmovi o izvođenju (derivaciji) reči. Važniji modeli za izvođenje imenica, prideva i glagola.

III. LEKSIKOLOGIJA

Značenjski (semantički) i formalni odnosi među leksemama (sinonimija; anonimija; polisemija i homonimija; metaforična i metonimijska značenja).

Osnovni pojmovi o terminologiji i stručnim terminima. Terminološki rečnici.

IV. PRAVOPIS

Sastavljeno i rastavljeno pisanje reči. Pravopisni znaci.

Skraćenice. Rastavljanje reči na kraju reda.

V. KULTURA IZRAŽAVANJA (10 časova)

I. USMENO IZRAŽAVANJE

Pričanje događaja i doživljaja (prikazivanje osećanja).

Opisivanje bića, predmeta, radnji, pojava (tačno, verno, sažeto).

Samostalno izlaganje u funkciji interpretacije književnog teksta. Uočavanje jezičkih postupaka i stilogenih mesta književnog teksta (čitanjem i obrazlaganjem). Dijalog u funkciji obrade teksta.

Izražajno kazivanje napamet naučenih lirskih pesama i kraćih monoloških tekstova. Dosledno usvajanje ortoepske norme i usvajanje veštine govorenja.

Stilske vežbe: funkcionalni stilovi: naučni.

II. PISMENO IZRAŽAVANJE

Pravopisne vežbe: pisanje brojeva i odričnih oblika glagola.

Pisanje skraćenica.

Pismeni sastavi: izrada plana pismenog sastava, usavršavanje teksta; pisanje poboljšane verzije pismenog sastava (unošenje novih podataka, otklanjanje beznačajnih pojedinosti).

Dva pismena zadatka godišnje.

III razred

(2 časa nedeljno, 64 časa godišnje)

A. KNJIŽEVNOST (41 čas)

I. MODERNA (18 časova)

Moderna u evropskoj i srpskoj književnosti.

Poetika moderne (impresionizam i simbolizam - opšti pojmovi).

Dela za obradu

Šarl Bodler: Albatros

Aleksa Šantić: Moja otadžbina

Milan Rakić: Dolap

Borisav Stanković: U noći

Ahmet Hašim: Stepenice; Karanfil

Džahit Sitki Tarandži: Trideset pet godina života; Jutro je vedro.

Fazil Husnu Daglardža: Izbor pesama

II. MEĐURATNA I RATNA KNJIŽEVNOST (18 časova)

Književnost srpskog naroda i nacionalnih manjina - opšte odlike i glavni predstavnici.

Dela za obradu

Kosta Racin: Berači duvana

Desanka Maksimović: Izbor iz ratne poezije

Turska književnost XX veka (pojava, pokreti i struje; opšte osobenosti).

Književnost Fedžriata (pojava, novine u književnosti); princip umetnosti radi umetnosti.

Dela za obradu

Mehmet Emin Jurdakul: Anadolska žena

Jakup Kadri Karaosmanoglu: Tuđinac

Rešat Nuri Guntekin: Grmuša

Savremena turska književnost (Osnovne osobenosti i glavni predstavnici).

Dela za obradu

Aziz Nesin: Ludak na krovu

Džahit Kulebi: Mala česma

Jašar Komalj: Div na Torosu

III. LEKTIRA (5 časova)

Rabindranat Tagore: Gradinar

Ivo Andrić: Na Drini ćuprija

Nusret Dišo Ulku: More i ja

IV. KNJIŽEVNOTEORIJSKI POJMOVI

Na navedenim delima ponavljaju se, proširuju, usvajaju i sistematizuju književnoteorijski pojmovi.

Lirika. Moderna lirska pesma (struktura). Pesma u prozi.

Stih: Jedanaesterac, dvanaesterac, slobodan stih. Sredstva književnoumetničkog izražavanja (stilske figure): metonimija, sinegdoha, paradoks, aluzija, apostrofa, retorsko pitanje, inverzija, elipsa, refren.

Epika. Oblici umetničkog izražavanja: Pričanje (naracija), opisivanje (deskripcija), dijalog, monolog, unutrašnji monolog, doživljeni govor, piščev komentar; kazivanje u prvom, drugom i trećem licu.

Drama: Drama u užem smislu (osobine): moderna drama (psihološka, simbolistička, impresionistička); dramska situacija; scenski jezik (vizuelni i akustični scenski znakovi); publika, glumac, gluma, režija, lektor, scenograf.

B. JEZIK (15 časova)

I. SINTAKSA

Sintaksičke jedinice: rečenica u širem smislu i rečenice u užem smislu.

Padežni sistem. Pojam padežnog sistema, struktura padeža i promena. Višeznačajnost padeža. Prilozi sa nastavcima "-e, -de, -dan".

Složena rečenica - Vrste složene rečenice.

Zavisne rečenice i nezavisne rečenice. Vrste zavisne rečenice. Upotreba zareza u složenim (naporednim) rečenicama.

Rečenice po značenju: Potvrdne, odrične, upitne, zapovedne, uzročne, uslovne, odnosne.

Glagoli: morfološke glagolske kategorije: vreme, način i lice kod glagola; glagolski oblici. Odrični i upitni oblik (način) prosti vremenski glagoli.

Složeni vremenski oblik glagola: imperfekt, narativ, kondicional.

II. PRAVOPIS

Interpunkcija.

V. KULTURA IZRAŽAVANJA (8 časova)

I. USMENO IZRAŽAVANJE

Kazivanje i recitovanje napamet naučenih književno-umetničkih tekstova.

Stilistika. Funkcionalni stilovi: publicistički.

II. PISMENO IZRAŽAVANJE

Pismene vežbe: novinarska vest, članak, izveštaj, intervju, komentar i dr. Prikaz književno-scenskog ili filmskog dela. Uvežbavanje tehnike izrade pismenih sastava.

Domaći pismeni zadaci (čitanje i analiza na času).

Dva pismena zadatka.

Napomena

PLAN I PROGRAM**
TURSKOG JEZIKA I KNJIŽEVNOSTI

(za četvorogodišnje obrazovanje)

TURSKI JEZIK I KNJIŽEVNOST

CILJ I ZADACI

Cilj nastave turskog jezika i književnosti jeste obrazovanje i vaspitanje učenika kao slobodne, kreativne i kulturne ličnosti, kritičkog uma i oplemenjenog jezika i ukusa.

Zadaci nastave turskog jezika i književnosti su da:

- upoznaje učenika sa književnom umetnošću;

- razvija humanističko i književno obrazovanje na najboljim delima srpske, turske i svetske kulturne baštine;

- usavršava literarnu recepciju, razvija književni ukus i stvara trajne čitalačke navike;

- upućuje učenike na istraživački i kritični odnos prema književnosti i osposobljava ih za samostalno čitanje, doživljavanje, razumevanje, tumačenje i ocenjivanje književno-umetničkih dela;

- obezbeđuje funkcionalna znanja iz teorije i istorije književnosti radi boljeg razumevanja i uspešnog proučavanja umetničkih tekstova;

- osposobljava učenike da se pouzdano služe stručnom literaturom i drugim izvorima saznanja;

- širi saznajne vidike učenika i podstiče ih na kritičko mišljenje i originalna gledišta;

- vaspitava u duhu opšteg humanističkog programa i na načelu poštovanja, čuvanja i bogaćenja kulturne i umetničke baštine, civilizacijskih tekovina i materijalnih dobara u okvirima srpske i svetske zajednice;

- uvodi učenike u proučavanje jezika kao sistema;

- razvija jezički senzibilitet i izražajne sposobnosti učenika;

- osposobljava učenike da teorijska znanja o jezičkim pojavama i pravopisnoj normi, uspešno primenjuju u praksi;

- vaspitava u duhu jezičke tolerancije prema drugim jezicima i varijantnim osobenostima turskog jezika;

- razvija umenja u pismenom i usmenom izražavanju;

- podstiče učenike na usavršavanje govorenja, pisanja i čitanja, kao i na negovanje kulture dijaloga;

- osposobljava učenike da se uspešno služe raznim oblicima kazivanja i odgovarajućim funkcionalnim stilovima u različitim govornim situacijama;

- podstiče i razvija trajno interesovanje za nova saznanja, obrazovanje i osposobljavanje za stalno samoobrazovanje.

SADRŽAJ PROGRAMA

I razred

(3 časa nedeljno, 105 časova godišnje)

A. KNJIŽEVNOST (66)

I. UVOD U PROUČAVANJE KNJIŽEVNOG DELA (12 časova)

Priroda i smisao književnosti

Pojam i naziv književnosti; književnost kao umetnost; književnost i druge umetnosti; usmena i pismena književnost; uloga književne umetnosti u društvu; književnost i proučavanje književnosti; nauke o književnosti i teorija, istorija književnosti i književna kritika.

Umetnički doživljaj, utisci, razumevanje, saznavanje i doživljavanje umetničkih vrednosti u književnom delu.

Struktura književnog dela

Turska književnost, pojam; osnovne epohe:

I. Turska književnost pre prijema islama

II. Turska književnost posle prijema islama

III. Turska književnost pod uticajem zapada.

Dela za obradu

Ove crnobele turne dođoše - narodna pesma

Bogać Han - narodna pripovetka (Priče Dede Korkuta)

Sofokles: Antigona - tragedija

Ivo Andrić: Beseda prilikom primanja Nobelove nagrade

Nusret Dišo Ulku: Jedna zemlja na Balkanu

II. KNJIŽEVNOST STAROG VEKA (10 časova)

Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici i osobenostima književnosti starog veka.

Turska književnost pre prijema islama - osnovne karakteristike.

Dela za obradu

Ep o Gilgamešu

Homer: Ilijada (odlomak - VI pevanje)

Eposi Huna i Ogusa:

- Ep o stvaranju sveta

- Ep o Alp Er Tungi

- Ep o Šu'u

III. SREDNJOVEKOVNA KNJIŽEVNOST (10 časova)

Počeci slovenske pismenosti; značaj rada Ćirila i Metodija. Najstarija slovenska pisma (Glagoljica, ćirilica). Bašćanska ploča. Brižinski spomenici.

Počeci turske pismenosti. Najstarija turska pisma - Gok-tursko pismo. Jenisejski, Orhunski i Talaski natpisi, Ujgursko pismo.

Dela za obradu

Epovi Gok-Turaka:

- Ep o Bozkurtu

- Krgenekonski ep

- Ep o selidbi

Turska književnost posle prijema islama (opšte karakteristike).

Dela za obradu

Kašgarli Mahmut: Divan-u Lugat-it Turk (izbor)

Jusuf Has Hadžip: Kutadgu Bilig (izbor)

IV. NARODNA KNJIŽEVNOST (11 časova)

Narodna književnost: pojam, bitne odlike, osnovne teme, umetnička vrednost i značaj (sinteza).

Narodna poezija i njen značaj u životu i istoriji turskog naroda.

Jedinice turske narodne književnosti. Tema, motiv, jezik i stil turske narodne književnosti. Vrste poezije i proze.

Dela za obradu

Ališ - narodna pesma

U Milice duge trepavice - lirska narodna pesma

Priče Deda Korkuta - narodna pripovetka (izbor)

Ropstvo Stojana Jankovića - epska narodna pesma

Koroglu: Otvorite Put maglene gore

Karadžaoglan: Tiho tiho pada sneg

Junus Emre: Opet si uzbuđeno ludo srce (pobožna pesma)

V. DIVANSKA KNJIŽEVNOST (5 časova)

Divanska književnost - pojam, pojava. Opšte karakteristike: jedinice poezije; metrika; vrste poezije; jezik i izražavanje; proza i vrste proze; tema, jezik i stil u prozi.

Dela za obradu

Nesimi: Gazel

Fusuli: Ljejlja i Medžnun

Baki: Hvalespev Kanuniju (izbor)

Evlija Ćelebija: Putopis (izbor)

VI. HUMANIZAM I RENESANSA (7 časova)

Humanizam i renesansa u Evropi i u književnosti naroda i nacionalnih manjina i njihovi predstavnici (pojam, osobenosti i značaj).

Dela za obradu

F. Petrarka: Kanconier (izbor soneta)

V. Šekspir: Romeo i Julija

Servantes: Don Kihot (odlomak)

Marin Držić: Dundo Maroje (odlomak)

VII. BAROK I KLASICIZAM (6 časova)

Barok i klasicizam u Evropi i kod nas; njihovi predstavnici.

Klasicizam u turskoj književnosti.

Dela za obradu

Molijer: Tvrdica

Ahmet Vefik Paša: Venčanje na silu

VIII. LEKTIRA (5 časova)

Dante Aligijeri: Božanstvena komedija (odlomak iz Pakla).

Izbor iz savremene turske poezije prema izboru učenika i nastavnika.

Sulejman Čelebi: "Medid"

IX. KNJIŽEVNOTEORIJSKI POJMOVI

Na delima koja su predviđena na izučavanju u ovom razredu ponavljaju se, proširuju i sistematizuju osnovni književnoteorijski pojmovi.

Lirsko, epsko i dramsko pesništvo.

Lirske (ženske) i epske (junačke) pesme. Epski junak.

Epska poezija u prozi: pripovetka, novela, roman; jednostavniji oblici epske proze: mit, bajka, priča. Biografija, pohvala, slovo.

Dramska poezija (odlike, podela): tragedija, komedija, drama u užem smislu reči. Drama i pozorišta. Dramski junak.

Stih i proza. Metrika. Slogovna i aruzna metrika.

Sredstva umetničkog izražavanja

Epitet, poređenje, personifikacija, hiperbola, gradacija, antiteza, metafora, simbol. Humanizam, renesansa, barok, klasicizam.

B. JEZIK (25 časova)

I. OPŠTI POJMOVI O JEZIKU

Jezik kao sredstvo komunikacije (osnovni pojmovi).

Osnovni pojmovi o književnom (standardnom) jeziku. Njegov nacionalni i kulturni značaj. Odnos književnog jezika i dijalekata. Književno-jezička kultura i njen značaj.

Mesto turskog jezika u porodici uralo-altajskih jezika - granice. Narečje turskog jezika. Turski književni jezik od početka do VIII veka. Književni jezici na turskom jezičkom području od VIII do XIX veka.

II. JEZIČKI SISTEM I NAUKE KOJE SE NJIME BAVE

Jezik kao sistem znakova.

Fonetika i fonologija. Glasovi foneme. Glasovi turskog jezika, podela ovih glasova.

Podela samoglasnika: prema položaju jezika, usana i donje vilice. Velika vokalna harmonija. Reči i efiksi koji ne podležu pravilima velike vokalne harmonije. Mala vokalna harmonija. Reči i afiksi koji ne podležu pravilima male vokalne harmonije.

Podela suglasnika.

Labialni, dentalni, palatalni suglasnici i laringalni suglasnik. Suglasnici po načinu izgovora: Trajni, eksplozivni, oštri, meki. Asimilacija suglasnika. Reči i afiksi koji ne podležu pravilima asimilacije suglasnika. Suglasnici sa dvojnim izgovorom (g, k, 1). Slog. Dugi i kratki slogovi. Vrste slogova po tvorbi.

Morfologija. Reči i morfeme. Vrste morfeme. Morfologija u užem smislu (promena reči). Tvorba reči.

Sintaksa. Rečenica kao jezička i komunikativna jedinica.

Leksikologija. Leksički fond (rečnik, leksika).

Gramatike i rečnici turskog jezika i način njihove upotrebe.

III. FONETIKA

Glasovi i fonološki sistem turskog jezika (ponavljanje i utvrđivanje glasova i fonema i njihovih karakteristika).

Morfologija. Morfološke alternacije i njihova uloga u promeni i tvorbi reči. Alternacije u turskom književnom jeziku (proširivanje i utvrđivanje ranije stečenih znanja). Pravopisna rešenja.

Akcenatski sistem turskog književnog jezika (i njegovo obeležavanje). Klitike (proklitike i enklitike). Kontrastiranje akcenatskog sistema književnog jezika i regionalnog dijalekta (gde je to potrebno). Služenje rečnikom za utvrđivanje pravilnog akcenta.

IV. PRAVOPIS

Osnovni principi pravopisa turskog književnog jezika. Pravopisi i pravopisni priručnici (i služenje njima).

V. KULTURA IZRAŽAVANJA (14 časova)

I. USMENO IZRAŽAVANJE

Artikulacija glasova, književna akcentuacija, melodija rečenice, jačina, visina tona, boja glasa, tempo izgovora; pauza - logička i psihološka i njihova izražajna funkcija. Akcenat reči, grupe reči, rečenice. Otklanjanje nestandardne akcentuacije iz učeničkog govora.

Izražajno čitanje i kazivanje napamet naučenih kraćih proznih i dijaloških tekstova. Recitovanje stihova.

Korišćenje gramofonskih ploča, zvučnih zapisa i magnetofonskih traka u podsticanju, proceni i snimanju izražajnog čitanja, kazivanja i recitovanja.

Stilske vežbe. Funkcionalni stilovi: razgovorni književno-umetnički jezik.

II. PISMENO IZRAŽAVANJE

Pravopisne vežbe: Pisanje velikog slova.

Stilske vežbe: sažimanje pismenog sastava uz pojačavanje njegove informativnosti, otklanjanje suvišnih reči i neprikladnih izraza.

Domaći pismeni zadaci (čitanje i analiza na času).

Četiri pismena zadatka godišnje.

II razred

(3 časa nedeljno, 105 časova godišnje)

A. KNJIŽEVNOST (72 časa)

I. PROSVETITELJSTVO (5 časova)

Prosvetiteljstvo - reformatorski pokret u Evropi: kult razuma, progresa, prirodnog prava, osećajnosti; verska tolerancija. Između srednjovekovnih i modernih pojava u književnosti. Književnost epohe prosvetiteljstva (sentimentalizam, klasicizam).

Dela za obradu

Dositej Obradović: Pismo Haralampiju.

II. ROMANTIZAM (32 časa)

Romantizam u Evropi i kod srpskog naroda i nacionalnih manjina (pojam, osobenosti, značaj, glavni predstavnici). Poetika romantizma: odnos prema tradiciji i prosvetiteljstvu, odlike stila, žanrova i motivsko-tematskih tendencija, razvoj lirike, drame - tragedije i mešovitih oblika.

Poetika romantizma (V. Igo - "Predgovor Kromvelu" - odlomak).

Tragovi romantizma u turskoj književnosti.

Dela za obradu

Džordž Gordon Bajron: Čajld Harold (odlomak)

Aleksandar Sergejevič Puškin: Evgenije Onjegin (odlomak).

Šandor Petefi: Sloboda sveta

Hajnrik Hajne: Lorelaj

Vuk Stefanović Karadžić: reformator jezika i pravopisa (iz predgovora Srpskom rečniku); sakupljač narodnih umotvorina.

Petar Petrović Njegoš: Gorski vijenac

Branko Radičević: Đački rastanak

Đuro Jakšić: Veče; Ponoć

Laza Kostić: Santa Maria della Salute

Ivan Mažuranić: Smrt Smail-age Čengića

France Prešern: Sonetni venac

Halide Edip Adivar: Handan

Namik Kemal: Oda slobodi

Nurullah Atač: Reformator turskog jezika, kritičar (Dani su doneli).

III. REALIZAM (30 časova)

Realizam u Evropi i kod srpskog naroda i nacionalnih manjina (pojam, osobenosti, značaj, glavni predstavnici). Poetika realizma: odnos prema stvarnosti, oslonac na pozitivističku sliku sveta, dominacije proze, obeležje književnog lika (motivisanost, tipičnost, individualnost) i realističkog stila. Realizam u Evropi - poetika realizma (Balzak: Predgovor ljudskoj komediji - odlomak).

Tragovi realizma u turskoj književnosti.

Dela za obradu

Onore de Balzak: Čiča Gorio

Nikolaj Vasiljevič Gogolj: Revizor

Gi de Mopasan: Dva prijatelja (novela)

Radoje Domanović: Danga

Branislav Nušić: Narodni poslanik

Simo Matavulj: Povareta

Turska književnost pod uticajem zapada

Tanzimatska književnost

Dela za obradu

Ibrahim Šinasi: Pesnikova ženidba

Ahmet Mithat: Gospođa Durdane

Abdulhak Hamit Tathan: Grog (tužbalica)

Redžaizade Mahmut Ekrem: Ljubav prema kolima (odlomak).

Samipašazade Sezai: Doživljaj (odlomak)

Nova književnost (Edebijat-i Džedide)

Pojava savremene književnosti i osobine; poetska jedinica, metar, rima; novine u temi i sadržaju; princip umetnost radi umetnosti; jezik i izražavanje; novine u prozi.

Realizam, parnasizam, simbolizam u novoj književnosti.

Dela za obradu

Tevfik Fikret: Ribe

Halit Zija Ušakligil: Plavo i crno

Dženap Šehabetin: Za tebe

Mehmet Rauf: Jesen (odlomak)

IV. LEKTIRA (5 časova)

Lav Nikolajevič Tolstoj: Ana Karenjina ili Rat i mir

Nedžati Zekerija: Romeo i Julija iz naše ulice

Hasan Merdžan: Na dugom putu

V. KNJIŽEVNOTEORIJSKI POJMOVI

Na navedenim delima ponavljaju se, proširuju, usvajaju i sistematizuju osnovni književnoteorijski pojmovi.

Lirska poezija (osobenosti književnog roda); lirska pesma; kompoziciona struktura lirske pesme; pesnička slika; književnoumetnični (pesnički) jezik: slikovitost; konkretnost), emocionalnost, simboličnost, preobražaj značenja, ritmičnost i harmoničnost; versifikacija; sistemi versifikacije; trohej, jamb, daktil; strofa; rima; tužbalica; oda (kaside).

Realistička pripovetka i roman.

Romantično, realističko, humoristično, satirično, groteskno.

Pismo, autobiografija, sonet, sonetni venac.

Lirsko-epska poezija (balada, romansa, poema).

B. JEZIK (20 časova)

I. KNJIŽEVNI JEZIK

Početak standardizacija književnog jezika i pravopisa kod Turaka (XIX i XX vek).

Prelazak sa osmanskog na latinično pismo.

Funkcionalni stilovi turskog književnog jezika.

Osnovni principi jezičke kulture. Priručnici za negovanje jezičke kulture (i način njihovog korišćenja).

Jezička situacija u Srbiji. Principi jezičke ravnopravnosti, jezička tolerancija.

II. MORFOLOGIJA (U UŽEM SMISLU)

Vrste reči. Promenljive i nepromenljive reči.

Imenice - pojam. Vrste imenice - imenice prema osobinama: vlastite imenice i zajedničke imenice; vlastite imenice u množini; stvarne i misaone imenice; imenice prema broju: jednine i množine; zbirne imenice. Padeži i promena imenica; determinantiv kod imenica i vrste determinativa; deminutiv kod imenica.

Pridevi - pojam; vrste prideva (opisni, determinativni pridevi i vrste determinativnih prideva). Brojevi i vrste brojeva; pravila u vezi s brojevima;

Poređenje prideva i intenzitet; deminutiv kod prideva; determinativ kod prideva.

Zamenice - pojam; vrste zamenica; lične zamenice; promena ličnih zamenica; pokazne zamenice i promena; neodređene zamenice; upitne zamenice; prisvojne zamenice; odnosne zamenice, pisanje rečce "ki"; povratne zamenice; osnovne karakteristike zamenica i njihova promena.

Glagoli - pojam; morfološke glagolske kategorije: vreme i način; lice i broj; glagolski oblici: pokazni način, pogodbeni način, zapovedni način i subjonktiv. Potvrdni, odrični i upitni oblik (način) glagola.

Supstantivni glagol i promena; potvrdni, odrečni i upitni način subetantivnog glagola. Reči "var - jok".

Složeni vremenski oblik glagola: imperfekt, narativ, kondicional. Potvrdni, odrečni i upitni način, složeni vremenski glagol.

Pomoćni glagoli.

Propozicije (verbalije): infinitiv, particip, gerondiv.

Prilozi. Vrste priloga. Predlozi. Veznici. Uzvici.

III. PRAVOPIS

Sastavljeno i rastavljeno pisanje reči. Pravopisni znaci. Skraćenice. Rastavljanje reči na kraju retka.

V. KULTURA IZRAŽAVANJA (13 časova)

I. USMENO IZRAŽAVANJE

Pričanje događaja i doživljaja (prikazivanje osećaja).

Opisivanje bića, predmeta, radnji, pojava (tačno, verno, sažeto).

Samostalno izlaganje u funkciji interpretacije književnog teksta. Uočavanje jezičkih postupaka i stilogenih mesta književnog teksta (čitanjem i obrazloženjem). Dijalog u funkciji obrade teksta.

Izražajno nazivanje napamet naučenih pesama i kraćih monoloških tekstova. Dosledno usvajanje ortoepske norme i usvajanje veštine govorenja.

Stilske vežbe. Funkcionalni stilovi; naučni.

II. PISMENO IZRAŽAVANJE

Pravopisne vežbe: pisanje brojeva i odričnih oblika glagola. Pisanje skraćenica.

Pismeni sastavi: Izrada plana pismenog sastava, usavršavanje teksta; pisanje poboljšane verzije pismenog sastava (unošenje novih podataka, otklanjanje beznačajnih pojedinosti).

Četiri školska pismena zadatka.

III razred

(3 časa nedeljno, 105 časova godišnje)

A. KNJIŽEVNOST (69 časova)

I. MODERNA (29 časova)

Moderna u evropskoj i srpskoj književnosti.

Poetika moderne (impresionizam i simbolizam)

Dela za obradu

Šarl Bodler: Albatros

Anton Čehov: Ujka Vanja

Aleksa Šantić: Pretprazničko veče

Jovan Dučić: Zalazak sunca

Milan Rakić: Dolap

Anton Gustav Matoš: Jesenje veče

Borisav Stanković: Koštana

Ivan Cankar: Kralj Betajnove

Ahmet Hašim: Sati na jezero

Ahmet Hardi Tanpinar: Letna kiša

Ahmet Muhip Dranas: Senke

Džahit Sitki Tarandži: Trideset pet godina života, Jutro je vedro.

Zija Osman Saba: U vremenu (izbor pesme)

Fazil Husnu Daglardža: Izbor pesama

II. MEĐURATNA I RATNA KNJIŽEVNOST (30 časova)

Evropska književnost u prvim decenijama XX veka (pojam, osobenosti i značaj); manifest futurizma, ekspresionizam i nadrealizam; književni pokreti i struje u srpskim književnostima između dva rata (ekspresionizam, nadrealizam, socijalna literatura). Ratna književnost.

Dela za obradu

Vladimir Majakovski: Oblak u pantalonama

Federiko Garsija Lorka: Romansa mesečarka

Rabindranat Tagore: Gradinar

Milutin Bojić: Plava grobnica

Miloš Crnjanski: Seobe I

Kosta Racin: Berači duvana

Turska književnost XX veka (pojava, pokreti i struje, opšte osobenosti).

Književnost Fedžriata (pojava, novine u književnosti, umetnost radi umetnosti).

Dela za obradu

Ahmet Hašim: Stepenice; Karanfil

Mehmet Emin Jurdakul: Anadolska žena

Omer Sejfedin: Visoke potpetice

Faruk Nafis Čamlibel: Čobanska česma

Jusuf Zija Ortač: Moja kuća

Organ Sejfi Orgon: Pesma; Misao

Halide Edip Adivat: Rabija

Jakup Kadri Karaosmanoglu: Tuđinac

Rešat Nuri Guntekin: Grmuša

Jahja Kemal Bejatli: Noć

Aldun Taner: Kiše padaju na Šišhane

Omer Bedretin Ušakli: Magla na visoravni

Menduh Šefket Esendal: Kuća mu je lepo pristajala.

III. LEKTIRA (10 časova)

Izbor iz lirike evropske moderne (Rilke, A. Blok, Apoliner).

Izbor iz međuratne poezije (D. Maksimović, R. Petrović).

Ernest Hemingvej: Starac i more

Mihail A. Šolohov: Tihi Don (odlomak)

Ivo Andrić: Na Drini ćuprija

Ahim Rifat Ješeren: Još Lepša

Rešit Hanadan: Poplava

IV. KNJIŽEVNOTEORIJSKI POJMOVI

Na navedenim delima ponavljaju se, proširuju, usvajaju i sistematizuju osnovni književnoteorijski pojmovi.

Lirika. Moderna lirska pesma (struktura). Pesma u prozi.

Stih: jedanaesterac, dvanaesterac, slobodni stih. Sredstva književnoumetničkog izražavanja (stilske figure): metonimija, sinedoha, paradoks, aluzija, apostrofa, retorsko pitanje, inverzija, elipsa, refren.

Epika. Oblici umetničkog izražavanja: pričanje (naracija), opisivanje (deskripcija), dijalog, monolog, unutrašnji monolog, doživljeni govor, piščev komentar; kazivanje u prvom, drugom i trećem licu.

Drama: Drama u užem smislu (osobine): moderna drama (psihološka, simbolistička, impresionistička); dramska situacija; scenski jezik (vizuelni i akustični scenski znakovi); publika, glumac, gluma, režija, lektor, scenograf.

B. JEZIK (20 časova)

I. TVORBA REČI

Osnovni pojmovi o izvođenju (derivaciji) reči. Važniji modeli za izvođenje imenica, prideva i glagola.

Osnovni pojmovi o tvorbi složenica. Pravopisna rešenja.

II. LEKSIKOLOGIJA (SA ELEMENTIMA TERMINOLOGIJE I FRAZEOLOGIJE)

Značenjski (semantički) i formalni odnosi među leksemama (sinonimija; antonimija; polisemija i homonimija; metaforična i metonimijska značenja).

Stilska vrednost leksema: leksika i funkcionalni stilovi; poetska leksika, varijanska leksika, dijalektizmi i regionalizmi; arhaizmi i istorizmi; neologizmi; žargonizmi, vulgarizmi. (Povezati sa upotrebom rečnika).

Poreklo leksičkog fonda turskog jezika. Etimologija. Bogaćenje leksičkog fonda: tvorba reči, semantični neologizmi, pozajmljivanje iz drugih funkcionalnih stilova; reči iz stranih jezika i kalkovi i odnos prema njima.

Osnovni pojmovi o terminologiji i terminima. Terminološki rečnici. Razumevanje najvažnijih sufiksa i prefiksa.

Osnovni pojmovi o frazeologiji i frazeološkim jedinicama. Stilska vrednost frazeoloških jedinica. Klišei i modni izrazi.

III. SINTAKSA

Sintaksičke jedinice; rečenice u širem smislu, rečenice u užem smislu; reči (lekseme i morfološke reči); Uočavanje izvedene reči.

Sintagma. Vrste sintagme (imeničke, pridevske, priloške i glagolske).

Rečenice po konstrukciji: regularne i anakolutne; rečenice po predikatu; imenske i glagolske; imenske rečenice sa i bez kopule. Skraćene rečenice i vrste skraćene rečenice.

Imeničke sintagme. Tipovi atributa. Apozitiv i apozicija.

IV. PRAVOPIS

Transkripcija reči iz stranih jezika (osnovni principi i primeri).

V. KULTURA IZRAŽAVANJA (16 časova)

I. USMENO IZRAŽAVANJE

Kazivanje i recitovanje napamet naučenih književno-umetničkih tekstova.

Stilistika. Funkcionalni stilovi: publicistički.

II. PISMENO IZRAŽAVANJE

Stilistika. Leksička sinonimija i višeznačajnost reči, izbor reči (preciznost). Pojačavanje i ublažavanje iskaza; obično, ublažene i uvećano značenje reči; prenesena značenja reči (figurativna upotreba imenica, glagola i prideva).

Pismene vežbe: novinarska vest, članak, izveštaj, intervju, komentar i dr. Prikaz književno-scenskog ili filmskog dela. Uvežbavanje tehnike izrade pismenih sastava.

Domaći pismeni zadaci (čitanje i analiza na času).

Četiri pismena zadatka.

IV razred

(3 časa nedeljno, 96 časova godišnje)

A. KNJIŽEVNOST (60 časova)

I. PROUČAVANJE KNJIŽEVNOG DELA (10 časova)

Smisao i zadaci proučavanja književnosti

Stvaranje književnoumetničkog dela i proučavanje književnosti (stvaralački, produktivni i teorijski odnos prema književnoj umetnosti).

Čitalac, pismo i književno delo. Recepcijski (primalački) odnos prema književnosti.

Dela za obradu

Desanka Maksimović: Tražim pomilovanje (izbor)

Branko Ćopić: Bašta sljezove boje

Vladan Desnica: Proljeća Ivana Galeba (odlomci)

Ahmet Hamdi Trnpinar: Sve na svom mestu

Orhan Veli Kanik: Istanbula slušam; Jadni Sulejman efendija.

II. SAVREMENA KNJIŽEVNOST (35 časova)

Bitna obeležja i najznačajniji predstavnici evropske i srpske i turske književnosti.

Dela za obradu

Alber Kami: Stranac

Luis Borhes: Čekanje (kratka priča)

Beket: Čekajući Godoa

Vesna Parun: Ti koja imaš nevinije ruke

Meša Selimović: Derviš i smrt

Mihailo Lalić: Lelejska gora

Dobrica Ćosić: Koreni

Dušan Kovačević: Balkanski špijun

Azis Nesin: Ludak na krovu

Džahit Kuljebi: Mala česma

Abdulhak Šinasi Hisar: Gospodin Fahim i mi

Jašar Kemalj: Div na Torosu

Sait Faik Abasijanik: Čajnik

Kemalj Tahir: Kiše su presekli puteve

Orhan Kemalj: Džemile

Sureja Jusuf: Ali aga

III. LEKTIRA (15 časova)

Viljem Šekspir: Hamlet

Fjodor M. Dostojevski: Braća Karamazovi

Nusret Diše Uljku: More i ja

Iskender Muzbeg: Pesma o kamenu

Zejnelj Beksač: Nezgodna ljubav

Izbor iz savremene lirike XX veka (Odn, Sezar, Prever, Pasternak).

Izbor iz savremene srpske književnosti

Izbor iz književnih kritika i eseja

Izbor iz književnosti jugoslovenskih Turaka

IV. KNJIŽEVNOTEORIJSKI POJMOVI

Na navedenim delima ponavljaju se, proširuju, usvajaju i sistematizuju osnovni književnoteorijski pojmovi.

Lirika. Lirsko izražavanje: stvaralačke mogućnosti posredovanja jezika između svesti i zbilje; asocijativno povezivanje raznorodnih pojmova; sugerisanje; podsticanje i upućivanje; čitaočeva recepcija; jedinstvo zvukova, ritmova, značenja i smisla.

Epika: Strukturni činioci proznog književnoumetničkog dela; objektivno i subjektivno pripovedanje; fiktivni pripovedač; pomeranje pripovedačevog gledišta; sveznajući pripovedač; tok svesti; umetničko vreme; umetnički prostor; načelo integracije.

Tipovi romana: roman lika, prostora, stepenasti, prstenasti, paralelni; roman toka svesti; roman - esej; defabuliziran roman.

Drama: Struktura i kompozicija drame; antidrama; antijunak.

Drama i pozorište, radio, televizija, film.

Putopis. Esej, Književna kritika.

B. JEZIK (20 časova)

I. SINTAKSA

Padežni sistem. Pojam padežnog sistema, struktura padeža i promena. Višeznačajnost padeža. Prilozi sa nastavcima "-e, -de, -den".

Rečenice po sadržini: prosta rečenica i složena rečenica.

Složena rečenica - pojam, propozicije u složenoj rečenici; uloga propozicije u složenoj rečenici. Vrste složene rečenice.

Zavisne rečenice i nezavisne rečenice. Vrste zavisne rečenice. Upotreba zareza u složenim (naporednim) rečenicama.

Rečenice po značenju: Potvrdne, odrične, upitne, zapovedne, uzročne, uslovne, odnosne.

Glagoli: Pomoćni glagoli; odrični oblik pomoćnih glagola.

Složeni glagoli; vrste složenih glagola; pozibilitivni, hativni, durativni i aproksimativni glagoli. Odrični oblik pozibilitivnih i hativnih glagola.

Glagolski oblici: prelazni i neprelazni glagoli; aktivni i pasivni glagoli; povratni i recipročni glagoli.

Raspoređivanje sintaksičkih jedinica u rečenici (osnovni pojmovi).

Komunikativna kohemija.

II. PRAVOPIS

Interpunkcija

B. KULTURA IZRAŽAVANJA (16 časova)

I. USMENO IZRAŽAVANJE

Retorika; razgovor, kratak monolog. Govor. Odnos između govornika i auditorija. Vežbe javnog govorenja pred auditorijom (upotreba podsetnika, improvizovano izlaganje; korišćenje mikrofona).

II. PISMENO IZRAŽAVANJE

Stilistika. Funkcionalni stilovi: administrativno-poslovni (molba, žalba, poslovno pismo).

Oblici pismenog izražavanja: prikaz, osvrt, rasprava, esej.

Pravopis: interpunkcija (vežbanje)

Domaći pismeni zadaci složenijih zahteva (čitanje i analiza na času).

Četiri pismena zadatka godišnje.

Napomena

BOSANSKI JEZIK I KNJIŽEVNOST

Cilj i zadaci

Cilj nastave književnosti na bosanskome jeziku jeste da kod učenika treba prije svega razviti estetski kriterij za sve ono što je univerzalno vrijedno i dobro. Treba ih osposobiti za razumijevanje književnih pojava u svjetskoj književnoj riznici, bez uobičajenog dosadašnjeg zapostavljanja pojedinih književnih sadržaja.

U okviru predmeta Bosanski jezik i književnost jedan od osnovnih ciljeva jeste dalji razvoj jezičkih i komunikativnih kompetencija proširivanjem znanja o jeziku, književnosti i kulturi.

Shodno ciljevima nastave u okviru ovog predmeta učenici treba da razviju jezičke sposobnosti i na taj način stječu pozitivno mišljenje o ulozi i značaju bosanskoga jezika kao njihovog maternjega jezika.

Zadaci nastave maternjega jezika su da:

- učenici razviju sposobnost za samostalnu interpretaciju i istraživanje književnih djela i nauče da pristupaju stručnoj literaturi o književnosti;

- učenici dobro ovladaju i služe se književnim jezikom;

- učenici u potpunosti budu osposobljeni za izražajno čitanje i logičko i kritičko shvatanje pročitanog teksta;

- postupno upoznaju pravopis i gramatiku bosanskoga jezika;

- budu osposobljeni za pravilno usmeno i pismeno izražavanje;

- učenici doživljavaju, tumače i ocjenjuju književno djelo;

- učenici upoznaju pravila sastavljanja i stiliziranja tekstova;

- kod učenika razvije ljubav prema maternjem jeziku i narodu koji se tim jezikom izražava i ostvaruje svoja kulturna dobra;

- kod učenika podstakne želju za spoznavanjem, učenjem i što sigurnijom upotrebom svoga jezika, ali i volju da se vlastitim naporima i mogućnostima ta želja ostvaruje kao pozitivan, tolerantan i kulturan odnos prema drugim jezicima i narodima.

Učenici moraju razviti sposobnost za samostalnu interpretaciju i istraživanje književnih djela i naučiti da pristupaju stručnoj literaturi o književnosti.

U obradi književne historije, učenici treba da razlikuju književne pravce, epohe, stilska razdoblja, kao i specifične književne pojave. U oblasti književne hronologije učenici treba da znaju vrijeme, stilske osobine, centre, predstavnike, djela i vrste karakteristične za pojedino razdoblje.

Program Bosanskoga jezika i književnosti sadržajno i strukturno jednak je za sve srednje stručne škole, samo je obimom prilagođen odgovarajućem fondu sati.

Prema Nastavnome planu nastavni sadržaji obrađuju se u srednjim stručnim školama u četverogodišnjem trajanju, sa 3 sata sedmično (od 105 do 111 sati godišnje), a u srednjim stručnim školama u trogodišnjem trajanju sa 2 sata sedmično (70 sati godišnje).

II razred

srednje obrazovanje u trogodišnjem trajanju

(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)

Naziv programskih sadržaja

I JEZIK 29 sati

Morfologija 6

- Kategorija vrste riječi, 1

- Prilozi (značenje, podjela i komparacija), 1

- Nepromjenjive vrste riječi: prijedlozi i veznici, 1

- Uzvici i riječce, 1

Stilska upotreba jezika 23

- Leksikologija i leksikografija (vrste rječnika), 1

- Naracija, 1

- Dijalog i monolog, 1

- Anotacija i recenzija, 1

- Kritika, 1

- Školski pismeni zadatak, 16

Historija jezika 2

- Bosanski, srpski i hrvatski jezik u 19. stoljeću, 1

II KNJIŽEVNOST I LEKTIRA 41

- Književna razdoblja i djela

Kasni srednji vijek 3

- Dante Aligijeri: "Božanstvena komedija" ("Pakao"), L 1 (odlomak)

- Frančesko Petrarka: "Kanconijer" (izbor), 1

- Đovani Bokačo: "Dekameron" (izbor), 1

Renesansa 3

- Miguel de Servantes: "Don Kihot" (odlomak), 1

- Viljem Šekspir: "Hamlet", L 2

- Viljem Šekspir: "Romeo i Julija", L2

Reformacija i protureformacija 1

- Reformacija i protureformacija, manirizam i barok u književnosti i drugim umjetnostima (odlike i predstavnici), 1

Klasicizam 2

- Klasicizam (odlike i predstavnici), 1

- Molijer: "Tvrdica", L 1

Racionalizam i prosvjetiteljstvo 1

- Prosvjetiteljstvo u južnoslavenskim književnostima, Dositej Obradović: "Pismo Haralampiju" (odlomak), 1

- Književnost Bošnjaka na orijentalnim jezicima 9

- Književnost Bošnjaka na orijentalnim jezicima (osobine, vrijeme i pisci), 1

- Derviš-paša Bajezidagić (izbor), Muhamed Nerkesija (izbor), Alaudin Sabit Užičanin, "Zafernama" (odlomak), 1

- Fevzija Mostarac, "Bulbulistan" (izbor), 1

- Mula Mustafa Bašeskija, "Ljetopis" (izbor), 1

- Adni, Sirrija, Hikmet, Habiba Stočević, 1

- Husein Lamekanija, Abdulvehab Ilhamija, 1

- Književnost Bošnjaka na orijentalnim jezicima na prostorima jugozapadne Srbije (Arši Čaki Muhamed, Ahmed Vali, Ahmed Ali Gurbi Baba) (izbor iz poezije) 2

Alhamijado književnost 9

- Alhamijado književnost, 1

- Muhamed Hevaji Uskufi (izbor), 1

- Fejzo Softa: "Ašiklijski elif be", 1

- Umihana Čuvidina: "Čamdži Mujo i lijepa Uma", 1

- Alhamijado književnost na prostorima jugozapadne Srbije (Sulejman Tabaković, Hafiz Salih Gašević, Ibrahim Biočak Pačariz, Nazif Šušević, izbor) 2

Epistolarna književnost 1

- Epistolarna književnost: Krajišnička pisma (Mustafa Hurakalović/Mustaj-beg Lički "Pismo harambaši Petru Smiljaniću"), 1

Romantizam 12

- Romantizam u Evropi, 1

- J. V. Gete: "Jadi mladog Vertera" (odlomak) 1

- Džorž Gordon Bajron (izbor), 1

- Aleksandar S. Puškin: "Evgenije Onjegin",(odlomak) 1

- Mihail J. Ljermontov: "Junak našeg doba" (odlomak), 1

- Hajnrih Hajne (Izbor iz poezije), 1

- Edgar Alan Po: "Anabel Li", 1

- Romantizam u južnoslavenskim književnostima (karakter i vrijeme), 1

- Srpska romantičarska lirika: Radičević, Zmaj, Jakšić, L. Kostić, 1

- Bošnjački romantizam: Mehmed-beg Kapetanović Ljubušak (izbor), Safvet-beg Bašagić (izbor), 2

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA

Budući da u odgojno-obrazovnom sistemu jezik i književnost imaju primarnu ulogu, njegovanje jezika i književnosti je od najvećeg značaja u razvoju kulture jednoga naroda. Kao nastavni predmet jezik se, s toga, ne proučava da bi sam sebi bio svrha, nego kao predmet koji pomaže u cjelokupnom razvoju učenika.

Nastava jezika treba da se izvodi u najužoj povezanosti s književnim tekstom. Ona ima svoj sadržaj, svoje metode i svoj cilj, spaja misaone, osjećajne, funkcionalne i estetske momente jer je jezik, kao najsavršenije sredstvo sporazumijevanja, vezan za misao, pa su mišljenje i jezik u stalnom jedinstvu. Promatranjem tekstova u pismenom ili usmenom emitiranju, učenici zapažaju jezičke činjenice i njihova obilježja, razvijaju logičko zaključivanje i apstraktno mišljenje, nužno za spoznaju jezičkih zakona i pravila, odnosno lingvističko mišljenje, koje učeniku omogućava razlikovanje nelingvističkih od lingvističkih pojava u upotrebi jezika (npr. prepoznavanje logičkog, sadržajnog, semantičkog, sintaksičkog, obavijesnog plana rečenice). Sve to nužno uključuje stjecanje znanja o jeziku uopće, odnosno osnove opće lingvistike i osnove znanosti o jeziku, tj. fonetiku, fonologiju, morfologiju, tvorbu riječi, sintaksu, leksiku, stilistiku, ortografiju, ortoepiju, dijalekte i historiju jezika.

Usmeno i pismeno izražavanje u okviru standardnoga jezika zauzima, nesumnjivo, važnu ulogu. Konkretan doprinos jednog i drugog vida izraza, koji stoje u neraskidivoj vezi, ogleda se u osposobljavanju učenika za pravilnu usmenu i pismenu komunikaciju standardnim jezikom, u razvijanju kulture njihovoga izražavanja, jezičkog mišljenja i svijesti o višestrukom značaju i ulozi jezika. Iako je na prvom mjestu osposobljavanje učenika za pravilnu upotrebu standardnoga jezika, među zadacima nastave je i to da se učenici, u određenoj mjeri, upoznaju sa svim oblicima jezika.

Učenike valja upoznati sa različitim nivoima jezičke strukture, morfemsko-morflološkim nivoom, gramatičkim kategorijama, i vrstama riječi.

U okviru nastavnoga plana i programa učenici treba da ovladaju leksičkim sustavom jezika, dobiju osnovna znanja o leksikologiji i leksikografiji (vrste rječnika), naraciji, dijalogu i monologu, anotaciji i recenziji, kritici.

Nastavnik treba kod učenika izgrađivati čitalačke navike i motivirati ih da kao aktivni čitaoci pročitaju bar glavninu planiranog književnoga fonda.

II razred

srednje obrazovanje u četvorogodišnjem trajanju

(3 časa nedeljno, 105-111 časova godišnje)

(Napomena: nastavnici čiji plan i program u četverogodišnjim stručnim školama u drugom razredu ima 105 sati na godišnjem nivou, smanjit će broj sati utvrđivanja u oblasti jezika i morfologije)

Naziv programskih sadržaja

I JEZIK 48 sati

Morfologija 26

- Nivoi jezičke strukture, 1

- Morfemsko-morflološki nivo, 1

- Gramatičke kategorije, 1

- Kategorija vrste riječi, 1

- Imenice (semantičke i gramatičke odlike, rod, broj, padež), 1

- Pridjevi (semantičke i gramatičke odlike i pridjevski vid, rod, broj, padež i komparacija), 1

- Zamjenice (semantičke i gramatičke odlike, podjela i deklinacija), 1

- Brojevi (značenje, podjela i deklinacija), 1

- Glagoli (leksičke i gramatičke odlike; glagolski vid; prijelaznost radnje, konjugacija i pomoćni glagoli, značenje i tvorba prostih glagolskih oblika), 1

- Prilozi (značenje, podjela i komparacija), 1

- Nepromjenjive vrste riječi: prijedlozi i veznici, 1

- Uzvici i riječce, 1

Stilska upotreba jezika 24

- Leksikolgija i leksikografija (vrste rječnika), 1

- Naracija, 1

- Dijalog i monolog, 1

- Anotacija i recenzija, 1

- Kritika, 1

- Školski pismeni zadatak, 16

Historija jezika 2

- Glavne osobenosti bosanskoga jezika od početka 16. do kraja 18. stoljeća, 1

II KNJIŽEVNOST I LEKTIRA 63

- Književna razdoblja i djela

Kasni srednji vijek 5

- Dante Aligijeri: "Božanstvena komedija" ("Pakao"), L 1 (odlomak)

- Frančesko Petrarka: "Kanconijer" (izbor), 1

- Đovani Bokačo: "Dekameron" (izbor), 1

Renesansa 7

- Renesansa (uvod), 1

- Miguel de Servantes: "Don Kihot", L 2

- Viljem Šekspir: "Hamlet", L 2

- Viljem Šekspir: "Romeo i Julija", L2

Reformacija i protureformacija 2

- Reformacija i protureformacija, manirizam i barok u književnosti i drugim umjetnostima (odlike i predstavnici), 1

Klasicizam 3

- Klasicizam (odlike i predstavnici), 1

- Molijer: "Tvrdica", L 1

Racionalizam i prosvjetiteljstvo 4

- Racionalizam i prosvjetiteljstvo (uvod), 1

- Prosvjetiteljstvo u južnoslavenskim književnostima, Dostitej Obradović: "Pismo Haralampiju" (odlomak), 1

Književnost Bošnjaka na orijentalnim jezicima 9

- Književnost Bošnjaka na orijentalnim jezicima (osobine, vrijeme i pisci), 1

- Derviš-paša Bajezidagić (izbor), Muhamed Nerkesija (izbor), Alaudin Sabit Užičanin, "Zafernama" (odlomak), 1

- Fevzija Mostarac, "Bulbulistan" (izbor), 1

- Mula Mustafa Bašeskija, "Ljetopis" (izbor), 1

- Adni, Sirrija, Hikmet, Habiba Stočević, 1

- Husein Lamekanija, Abdulvehab Ilhamija, 1

- Književnost Bošnjaka na orijentalnim jezicima na prostorima jugozapadne Srbije (Arši Čaki Muhamed, Ahmed Vali, Ahmed Ali Gurbi Baba) (izbor iz poezije) 2

Alhamijado književnost 13

- Alhamijado književnost, 1

- Muhamed Hevaji Uskufi (izbor), 1

- Fejzo Softa: "Ašiklijski elif be", 1

- Umihana Čuvidina: "Čamdži Mujo i lijepa Uma", 1

- Alhamijado književnost na prostorima jugozapadne Srbije (Sulejman Tabaković, Hafiz Salih Gašević, Ibrahim Biočak Pačariz, Nazif Šušević, izbor) 2

Epistolarna književnost 1

- Epistolarna književnost: Krajišnička pisma (Mustafa Hurakalović/Mustaj-beg Lički "Pismo harambaši Petru Smiljaniću"), 1

Romantizam 19

- Romantizam u Evropi, 1

- J. V. Gete: "Jadi mladog Vertera", l 2

- Džorž Gordon Bajron (izbor), 1

- Aleksandar S. Puškin: "Evgenije Onjegin" (odlomak) 1

- Mihail J. Ljermontov: "Junak našeg doba" (odlomak), 1

- Hajnrih Hajne (Izbor iz poezije), 1

- Edgar Alan Po: "Anabel Li", 1

- Romantizam u južnoslavnskim književnostima (karakter i vrijeme), 1

- Hrvatska romantičarska lirika: Mažuranić, Preradović, 1

- Slovenački romantizam: Prešern: "Sonetni vijenac", 1

- Srpska romantičarska lirika: Radičević, Zmaj, Jakšić, L. Kostić, 1

- Bošnjački romantizam: Mehmed-beg Kapetanović Ljubušak (izbor), Safvet-beg Bašagić (izbor), 2

Sledeći