PROGRAMKONTROLE I SMANJENJA POPULACIJE NAPUŠTENIH PASA I MAČAKA NA TERITORIJI GRADA KRUŠEVCA("Sl. list grada Kruševca", br. 7/2014) |
Program kontrole i smanjenja populacije napuštenih pasa i mačaka na teritoriji grada Kruševca predstavlja program čiji je cilj smanjivanja brojnosti populacije napuštenih pasa i mačaka i održavanje tako ograničene populacije napuštenih pasa i mačaka koji žive na javnim površinama. Grad Kruševac prepoznaje značaj kontrole populacije pasa na način kojim se ne izaziva nepotrebna patnja životinja, a istovremeno štiti zdravlje ljudi. Program definiše mere i metode koje će na najadekvatniji, održiv i human način u vremenskom periodu od pet do deset godina smanjiti brojnost populacije napuštenih pasa i mačaka koji žive na javnim površinama do maksimalne veličine populacije napuštenih pasa i mačaka, odnosno gornje granice populacije napuštenih pasa i mačaka koja može da opstane na staništu, na osnovu raspoloživosti resursa (hrana, voda, sklonište) i prihvatanja od strane ljudi.
Zbog toga je neophodno posebno:
1. Primeniti važeće odredbe Zakona;
2. Stimulisati mere za sterilizaciju, vakcinaciju, obeležavanje pasa;
3. Povećati kapacitet prihvatilišta;
4. Podići radne kapacitete zoohigijenske službe i stvaranje tehničko-tehnoloških preduslova za kvalitetan rad.
Primenom ovih odredbi, stiču se uslovi za rešavanje problema sa napuštenim psima ali sankcionisanje nesavesnih vlasnika pasa koji su glavni uzrok njegovog nastajanja.
2. POJEDINI IZRAZI UPOTREBLJENI U OVOM PROGRAMU
1) Vlasnik životinje je pravno ili fizičko lice, odnosno preduzetnik, koje ima pravo čuvanja, držanja, uzgoja, reprodukcije, prevoza i koje je odgovorno za život, zaštitu zdravlja i dobrobiti životinja;
2) Dobrobit životinja je obezbeđivanje uslova u kojima životinja može da ostvaruje svoje fiziološke i druge potrebe svojstvene vrsti, kao što su ishrana i napajanje, prostor za smeštaj, fizička, psihička i termička udobnost, sigurnost, ispoljavanje osnovnih oblika ponašanja, socijalni kontakt sa životinjama iste vrste, odsustvo neprijatnih iskustava kao što su bol, patnja, strah, stres, bolesti i povrede;
3) Dobra veterinarska praksa je princip profesionalnog ponašanja i sprovođenja sistema upravljanja kvalitetom rada subjekata koji obavljaju veterinarsku delatnost u skladu sa pravilima veterinarske etike;
4) Zlostavljanje životinje je svako postupanje ili nepostupanje sa životinjama kojim se namerno ili iz nehata izaziva bol, patnja, strah, stres, povreda, narušava genetska celovitost životinje i izaziva smrt;
5) Izgubljena životinja je životinja koja je napustila vlasnika, odnosno držaoca, bez njegove volje i koju on traži;
6) Kućni ljubimac je svaka životinja koja se drži radi druženja;
7) Pažnja dobrog domaćina je obezbeđivanje uslova kojima se zadovoljavaju životne potrebe životinje, kao što su dovoljna količina kvalitetne hrane i vode, prostor za kretanje, ishranu i odmor, zaklon, mikroklimatski i higijenski uslovi života, prisustvo i kontakt sa životinjama iste vrste i očuvanje fizičke, psihičke i genetske celovitosti životinje, kao što je preduzimanje i sprovođenje preventivnih, dijagnostičkih, higijenskih, terapeutskih i drugih mera radi očuvanja zdravstvenog stanja životinje i sprečavanja nastanka povreda, bolesti, stresa, bola, patnje, straha i smrti životinje;
8) Lišavanje životinje života je postupak kojim se životinji oduzima život na način koji izaziva trenutnu smrt;
9) Prihvatilište za životinje je objekat koji služi za privremeni ili trajni smeštaj napuštenih i izgubljenih životinja i pomoć i brigu o napuštenim i izgubljenim životinjama;
10) Tehnopatija je poremećaj zdravstvenog stanja životinje prouzrokovan greškama u procesu držanja, odnosno reprodukcije životinje, a koji se ispoljava kao fizikopatija (bolesti i povrede) i etopatija (poremećaji u ponašanju);
13) Sterilizacija je hirurški zahvat, koji izvodi ovlašćeni veterinar i koji podrazumeva ovariohisterektomiju ženki i kastraciju mužjaka, a primenjuju se u terapeutske svrhe i u svrhu kontrole populacije;
14) Usvajanje životinje je preuzimanje životinje iz prihvatilišta za životinje, na stalnu brigu i negu u skladu sa Zakonom o dobrobiti životinja postaje kućni ljubimac, a lice koje je usvojilo njen vlasnik;
15) Udomljavanje životinje je uzimanje napuštene životinje, koja boravi na javnoj površini, na stalnu brigu i negu u skladu sa Zakonom o dobrobiti životinja, čime životinja postaje kućni ljubimac, a lice koje je udomilo njen vlasnik.
Grad Kruševac, kao jedinica lokalne samouprave, kroz Program smanjenja i kontrole populacije napuštenih pasa na svojoj teritoriji, rukovodi se sledećim načelima:
1) Načelo kontinuiteta - Program se naslanja na Odluku o držanju domaćih životinja i kućnih ljubimaca na teritoriji Grada Kruševca;
2) Načelo sveobuhvatnosti - Program se odnosi na celokupno rešavanje problema u vezi sa držanjem životinja budući da je neodgovoran odnos prema životinjama, njihovo neadekvatno držanje i gajenje, kao i napuštanje i zanemarivanje, problem koji u velikoj meri utiče na povećanje broja napuštenih životinja, zbog čega je potrebno preduzeti mere koje bi rezultirale povećanjem odgovornosti vlasnika životinja;
3) Načelo održivosti - Program uspostavljanja sistema kontrole i smanjenja populacije napuštenih pasa na teritoriji grada Kruševca, koji će trajno rešiti ovaj problem, odnosno kontinuirano ga kontrolisati;
4) Načelo saradnje - Program se sprovodi uz zajedničke napore i saradnju nadležnih državnih i lokalnih vlasti, veterinarskih organizacija, JKP "Kruševac" i Organizacija za zaštitu životinja.
4. CILJEVI I OSNOVE ZA REALIZACIJU PROGRAMA
4.1.1. Osnovni cilj Programa je smanjenje populacije napuštenih pasa i mačaka na javnim površinama grada Kruševca. Realizacijom ovog Programa uspostavlja se minimalan i kontrolisan broj napuštenih pasa i mačaka na javnim površinama, čime se izbegavaju neprijatnosti i teže posledice po građane i same životinje.
4.1.2. Kontrola populacije napuštenih pasa i mačaka se prevashodno postiže zaustavljanjem njenog daljeg rasta, humanim hvatanjem, transportom i planskim zbrinjavanjem u Prihvatilištu ali i promovisanjem sterilizacije vlasničkih pasa u skladu sa pozitivnim pravnim propisima, te merama protiv napuštanja pasa, sa aktivnim i odgovornim učešćem svih društvenih činilaca.
4.2. Osnove za realizaciju programa
4.2.1. Zakonska regulativa:
Zakonska regulativa je kroz republičke i lokalne propise regulisala efektivne, preventivne mere koje se odnose na: Registraciju i obeležavanje pasa, vakcinaciju, odgovornost vlasnika, zabranu napuštanja kućnih ljubimaca i postupke sa napuštenim životinjama. Ova regulativa je definisana setom republičkih zakona, pravilnika, uputstva i odluka na nivou lokalne samouprave:
- Zakon o veterinarstvu ("Službeni glasnik RS", br. 91/2005, 30/10),
- Zakon o zaštiti životne sredine ("Službeni glasnik RS", br. 36/09, 72/09 i 43/11),
- Zakon o komunalnim delatnostima ("Službeni glasnik RS", br. 88/11),
- Zakon o dobrobiti životinja ("Službeni glasnik RS", br. 41/09),
- Pravilnik o uslovima i merama za humano hvatanje i uništavanje pasa i mačaka lutalica ("Službeni glasnik RS", br. 29/04),
- Pravilnik o načinu obeležavanja i registraciji pasa i mačaka ("Službeni glasnik RS", br. 23/12),
- Odluka o držanju domaćih životinja na teritoriji grada Kruševca ("Službeni list grada Kruševca", br. 6/11, 3/14),
- Pravilnik o načinu neškodljivog uklanjanja životinjskih leševa i otpadaka životinjskog porekla i o uslovima koje moraju da ispunjavaju objekti i oprema za sabiranje, neškodljivo uklanjanje i utvrđivanje uzroka uginuća i prevoza sredstva za transport životinjskih leševa i otpadaka životinjskog porekla ("Službeni list SFRJ", br. 53/89),
- Pravilnik o uslovima koje moraju da ispunjavaju prihvatilišta i pansioni za životinje ("Sl. glasnik RS", br. 19/12)
- Krivični zakonik ("Sl. glasnik RS", br. 85/05, 88/05, 107/05, 72/09),
- Zakon o javnom redu i miru ("Sl. glasnik RS", br. 51/92)
4.2.2. Registracija i obeležavanje svih pasa je ključna preventivna mera, kojom je olakšan nadzor nad njegovim kretanjem, odnosno pronalaženjem izgubljenih, napuštenih pasa.
4.2.3. Sterilizacija je jedna od mera kojom se, sprečavanjem nekontrolisane reprodukcije, smanjuje broj napuštenih pasa na javnim površinama i reguliše brojnost njihove populacije u prihvatilištu, a takođe se uspostavlja kontrola reprodukcije vlasničkih pasa čime bi se u narednom periodu rešio problem napuštenih pasa.
4.2.4. Proširenje prihvatilišta u Srnju koje je osnovano 2006. godine u adekvatan smeštajni kapacitet niskobudžetnom gradnjom zbog popunjenog kapaciteta. Takođe je potrebna izgradnja prostora za napuštene mačke.
4.2.5. Podizanje kapaciteta zoohigijenske službe JKP "Kruševac". U smislu podizanja kapaciteta posebno treba obratiti pažnju na:
- tehničku opremljenost službe za hvatanje, prevoz, lečenje i zbrinjavanje,
- obučenost radnika,
- smeštajne kapacitete.
4.2.6. Usvajanje i udomljavanje je najhumaniji način zbrinjavanja napuštenih pasa i mačaka. Sve životinje koje se daju na usvajanje moraju biti vakcinisane i mikročipovane, a na one koje su udomljene trebalo bi po udomljavanju, od strane novog vlasnika, da prođu isti tretman kao i usvojene životinje.
4.2.7. Saradnja svih učesnika u lancu rešavanja problema napuštenih pasa i mačaka i preuzimanje odgovornosti za svoj deo izvršenja Programa.
4.2.8. Obrazovanje i informisanje - Ciljevi obrazovanja i informisanja su upoznavanje vlasnika pasa i mačaka kao i građana sa osobinama i potrebama pasa, sopstvenim motivima držanja pasa i mačaka i zakonskim obavezama vlasnika pasa i mačaka. Pored toga građani se moraju upoznati sa elementima Programa u cilju boljeg razumevanja prava i odgovornosti svih učesnika u lancu rešavanja problema, a naročito obaveza vlasnika pasa i mačaka.
4.2.9. Eutanazija je najefikasnija mera kontrole i rešavanja problema napuštenih životinja, a po preporuci Svetske zdravstvene organizacije može se sprovoditi jedino i samo kao ubistvo iz milosrđa nad bolesnim životinjama koje su neizlečivo bolesne ili ireparabilno povređene i to u terminalnom stadijumu bolesti ili povrede kada je nemoguće otkloniti bolove.
5. RAZLOZI ZA PRIMENU PROGRAMA
Imajući u vidu zakonsku regulativu, a sagledavajući sve aspekte trenutnog stanja, prihvatajući humaniji i savremeniji pristup u rešavanju navedenog problema, kao osnov za primenu Programa apostrofirani su sledeći razlozi:
• PROBLEMI SA NAPUŠTENIM PSIMA I MAČKAMA - koji se rešavaju kroz primenu svih mera predviđenih ovim Programom.
• SOCIJALNO-BEZBEDONOSNI - smanjenje broja napada napuštenih pasa na građane.
• HIGIJENSKO-EKOLOŠKI - sprečavanje rasturanje otpada, što rezultira smanjenim prljanjem i zagađivanjem javnih površina Grada Kruševca.
• ZDRAVSTVENI - sprečavanje širenja zaraznih bolesti među životinjama, kao i bolesti koje su zajedničke za ljude i životinje (zoonoza), a naročito besnila i ehinokokoze.
• EKONOMSKI - smanjenje broja zahteva građana, kao i podnesenih tužbenih zahteva, za nadoknadu štete nastale ujedima napuštenih pasa, čime bi se uštedela značajna sredstva koja bi se usmeravala u realizaciju Programa.
• EDUKATIVNI - realizacija raznih edukativnih programa namenjenih podizanju ukupne svesti građana, naročito dece, sa posebnim akcentom na odgovorno vlasništvo nad kućnim ljubimcima i odnos prema napuštenim životinjama.
• HUMANI ODNOS PREMA ŽIVOTINJAMA - humano postupanje sa životinjama je mera u interesu i ljudi i životinja, podstiče međusobnu toleranciju a to su ujedno i najvažniji razlozi za donošenje ovog Programa.
Osnovni razlog nastanka i stalnog uvećavanja ovog problema je neodgovorno vlasništvo i zakonska regulativa koja isto ne kažnjava. Polazeći od utvrđenih okolnosti, postojeće stanje karakterišu sledeći problemi i rezultati:
1) Nepoštovanje važećih propisa koji se odnose na držanje i zaštitu domaćih životinja, posebno "kućnih ljubimaca", odnosno neizvršavanje obaveza vlasnika pasa i neadekvatna kontrola sprovođenja propisa.
2) Nemarnost građana u pogledu načina i mesta odlaganja otpadnih materija koji mogu poslužiti kao hrana napuštenim psima, a čime se obezbeđuju uslovi za njihov opstanak i održavanje.
3) Vlasnici pasa pokazuju izraziti nemar i nezainteresovanost za poštovanje obaveza u pogledu načina izvođenja pasa ili zabrane njihovog uvođenja na određene površine i objekte, kao i obaveze da površine koje pas zagadi bez odlaganja očiste i uklone njihov izmet.
4) Ne postoji jedinstvena baza podataka o sterilisanim psima poznatih vlasnika, kao što nedostaju podaci o ukupnom broju pasa poznatih vlasnika, njihovoj rasnoj, polnoj i starosnoj strukturi.
5) Nizak opšti obrazovni nivo i svest građana u pogledu epidemioloških, epizootioloških, ekoloških problema prouzrokovanih neodgovarajućim načinom držanja pasa.
6) Nepostojanje planskog programa saradnje organa lokalne samouprave sa udruženjima za zaštitu životinja.
7) Nepostojanje većih kapaciteta prihvatilišta - Na teritoriji grada Kruševca postoji jedno Prihvatilište. Grad Kruševac je prepoznavši problem napuštenih pasa preuzeo osnivačka prava i osnovao ZOO higijensku službu u JKP "Kruševac". U okviru kompleksa Prihvatilišta (otvorenog 2006. godine) napravljena je stočna grobna jama, osočna i septička jama, upravna zgrada sa ambulantom i magacinskim prostorom.
Program se sastoji od faza koje se mogu tretirati kao odvojeni projekti. Realizaciji svih projekata treba da prethode usklađivanje postojećih odluka Grada, donošenje novih odluka u skladu sa važećim zakonima koji regulišu ovu materiju i sinhronizacija napora nadležnih gradskih službi, JKP "Kruševac", veterinarskih stanica, kao i zainteresovanih udruženja građana za realizaciju Programa.
1. Povećanje kapaciteta prihvatilišta:
Prihvatilište mora biti odgovarajućeg kapaciteta i adekvatno opremljeno, a zaposleni obučeni i edukovani kako bi se obezbedio humani tretman i rad sa životinjama. Životinje se iz prihvatilišta vraćaju vlasniku uz nadoknadu troškova i udomljavaju.
2. Podizanje kapaciteta Zoohigijenske službe JKP "Kruševac" kroz:
- tehničku opremljenost služba za hvatanje, prevoz, lečenje i zbrinjavanje,
- obučenost radnika (nadležna Uprava za veterinu),
- smeštajne kapacitete,
3. Projekat informisanja i edukacije građana u saradnji sa veterinarskom i komunalnom inspekcijom u skladu sa zakonom kojim se uređuje veterinarstvo (a odnosi se na identifikaciju, sterilizaciju i dr.)
4. Projekat udomljavanja i usvajanje napuštenih pasa,
5. Pojačana kontrola i primena mera prema neodgovornim vlasnicima pasa u skladu sa važećim propisima.
6. Usklađivanje Odluke o držanju domaćih životinja na teritoriji grada Kruševca sa Pravilnikom o uslovima koje moraju da ispunjavaju prihvatilišta i pansioni za životinje ("Sl. glasnik RS", br. 19/12).
7. Obeležavanje javne površine od strane JKP "Kruševac", po pribavljenom mišljenju organizacione jedinice Gradske uprave nadležne za komunalne poslove, na kojima se psi mogu puštati bez povodnika.
8. Stalna kontrola sprovođenja programa.
8.1. Zbrinjavanje napuštenih pasa u prihvatilište
JKP "Kruševac" vrši poslove iz oblasti komunalne zoohigijene u saradnji sa komunalnom i veterinarskom inspekcijom u ime i na račun Grada Kruševca u skladu sa Zakonom o komunalnim delatnostima, drugim zakonskim i podzakonskim aktima, kao i u skladu sa Odlukama Grada Kruševca.
U smislu ispunjavanja ciljeva Programa vrši se humano hvatanje napuštenih životinja na javnim površinama Grada, a naročito kad se stručnom analizom nadležne službe ustanovi da je njihov broj na određenoj lokaciji prevazišao kapacitet te lokacije i da je time ugrožena bezbednost građana i u slučajevima kada postoji nadležnost drugih organa.
Hvatanje napuštenih pasa i mačaka na javnim površinama Grada Kruševca obavlja zoohigijenska služba JKP "Kruševac", a u cilju smanjenja populacije napuštenih pasa na javnim površinama.
Napušteni psi se hvataju savremenim metodama i sredstvima na način koji će izazvati najmanji nivo straha, bola, stresa kod psa koji se hvata.
Nakon hvatanja napuštenih životinja koje su se nalazile na javnim gradskim površinama, iste se transportuju do prihvatilišta u Srnju na način i u skladu sa Zakonom.
Psi i mačke koje su ekipe zoohigijenske službe JKP "Kruševac" uhvatile na javnim površinama Grada, zbrinjavaju se u gradskom prihvatilištu.
Psi i mačke koji su napušteni i koji se obrađuju po ovom Programu biće evidentirani u bazi podataka o napuštenim psima.
U prihvatilištu se sa napuštenim psima postupa u skladu sa Zakonom i dobrom veterinarskom praksom.
Svi napušteni psi i mačke, koji su dovedeni od strane zoohigijenske službe JKP "Kruševac" ili građana u prihvatilištu moraju biti pregledani.
Ukoliko se ustanovi bilo kakvo oboljenje, takvi psi se u skladu sa procenom ovlašćenog veterinara podvrgavaju veterinarskom pregledu do izlečenja.
Sve napuštene životinje koje su dovedene u prihvatilište a za koje je kliničkim pregledom konstatovano da su zdrave, moraju se podvrgnuti vakcinaciji protiv infektivnih bolesti.
Ako je životinja agresivna, izuzetno stara, povređena, neizlečivo bolesna i kahektična, a po odluci odgovornog lica - ovlašćenog veterinara, takva životinja se može trajno zadržati u prihvatilištu ili lišiti života u skladu sa Zakonom.
Odluku o lišavanju života psa mora da prati medicinska dokumentacija koja opravdava eutanaziju.
Jedini validan dokaz vlasništva nad psom predstavlja obeleženost životinje (tetovaža, mikročip) ili priloženi pasoš životinje uz pismenu izjavu vlasnika.
Usvajanje, odnose udomljavanje, životinje predstavlja najhumaniji način zbrinjavanja kojim se napuštenim psima i mačkama obezbeđuje trajni dom.
Lice koje usvaja psa iz prihvatilišta prilikom usvajanja zaključuje Ugovor o usvajanju sa JKP "Kruševac" kojim su regulisana prava, obaveze i međusobni odnosi.
8.3. Udruženja i organizacije za zaštitu životinja
Udruženja koja su registrovana u skladu sa zakonom kojim se uređuje registracija i osnivanje udruženja i čiji ciljevi su usmereni na zaštitu dobrobiti životinja, dužna su da rade na širenju svesti i informisanju javnosti o dobrobiti životinja. Zoohigijenska služba sarađuje sa Udruženjima za zaštitu životinja i ukoliko postoje mogućnosti može smestiti uhvaćene pse i mačke u prihvatilište.
Edukacija predstavlja jedan od ključnih segmenata kontrole brojnosti napuštenih pasa i mačaka i jednu od najvažnijih mera protiv napuštanja kućnih ljubimaca.
Sve generacije građana treba da budu obuhvaćene edukacijom, s tim što je pristup prilagođen uzrastu, a posebno vlasnici pasa, ovlašćeni veterinari, predstavnici medija.
Edukacija vlasnika treba prvenstveno da podstiče njihovu veću odgovornost, da bi se smanjila učestalost napuštanja kućnih ljubimaca, ali mora biti usmerena ka brizi o psima, ponašanju životinja i prevenciji ujeda.
Veterinarska stanica sa stručne strane vrši edukaciju građana promoviše odgovorno vlasništvo, a naročito preventivne mere usmerene ka neželjenoj reprodukciji kućnih ljubimaca i treba da ima glavnu ulogu u prevenciji i brizi o dobrobiti životinja, kao i da bude uključena u kontrolu populacije pasa koordinirajući svoje aktivnosti sa nadležnim gradskim i državnim institucijama.
Ovaj Program će se realizovati kroz:
1. Rad zoohigijenske službe kroz realizaciju godišnjeg Programa poslovanja.
2. Nabavku i održavanje sredstava i opreme za rad Zoohigijenske službe.
3. Saradnja sa nevladinim organizacijama (donacije).
4. Saradnja sa medijima.
5. Saradnja sa veterinarskim organizacijama.
6. Organizaciju edukativnih i promotivnih manifestacija.
10. PREDLOG DINAMIKE, SPROVOĐENJE I PRAĆENJE REALIZACIJE PROGRAMA
Obzirom na sadašnje stanje, obimnost problematike i materijalnih mogućnosti realizacija Programa izvešće se u fazama. Kod faznog rešavanja treba strogo voditi računa o prioritetima i zakonskim obavezama. Nakon pet godina primene ovog Programa očekuju se rezultati stabilizacije populacije napuštenih pasa. Prioritete i faze realizacije odrediće Gradonačelnik grada Kruševca i Komisija koju formira Gradonačelnik za praćenje realizacije ovog Programa.
Realizaciju Programa sprovodi kao direktni izvršilac, "JKP" Kruševac, uz učešće i drugih subjekata a u saradnji i pod nadzorom komunalne inspekcije i komunalne policije.
ZAKLJUČAK
- U cilju boljeg i efikasnijeg zbrinjavanja životinja potrebno je proširiti kapacitet postojećeg prihvatilišta i što kompletnije opremiti postojeći objekat u cilju obezbeđivanja smeštaja odnosno zbrinjavanja napuštenih životinja u skladu sa Zakonom o dobrobiti životinja i Pravilnikom o uslovima koje moraju da ispunjavaju prihvatilišta i pansioni za životinje.
- Hvatanjem napuštenih pasa i mačaka, njihovim uklanjanjem sa javnih površina i smeštajem u prihvatilište otkloniće se opasnost od ujeda pasa lutalica čime će se izbeći plaćanje naknade štete oštećenim građanima, što će dovesti do smanjenja budžetskih izdataka po ovom osnovu.
- Sterilizacijom se brojnost populacije pasa i mačaka stavlja pod kontrolu na human način, a istovremeno se utiče na stvaranje zdrave populacije,
- Obeležavanjem svih pasa i mačaka postiže se ustrojavanje evidencije njihovih vlasnika, što za posledicu ima povećanje odgovornosti istih prema kućnim ljubimcima, ali i prenošenje odgovornosti za štetu usled ujeda pasa sa Grada na evidentiranog vlasnika životinje,
- Edukacijom stanovništva, saradnja sa veterinarskom stanicom, inspekcijom, društvima za zaštitu životinja, ekološkim organizacijama i kinolozima.
U realizaciji Programa učestvovaće JKP "Kruševac", veterinarska inspekcija, veterinarske stanice, Gradska uprava preko Odeljenja za inspekcijske poslove i Komunalne policije, Udruženja za zaštitu životinja, mediji i građani.
Ovaj Program objaviti u "Službenom listu grada Kruševca".