PROGRAM MERA PODRŠKE ZA SPROVOĐENJE POLJOPRIVREDNE POLITIKE I POLITIKE RURALNOG RAZVOJA GRADA BEOGRADA ZA 2015. GODINU ("Sl. list grada Beograda", br. 23/2015)

 

I OPŠTE INFORMACIJE I TABELARNI PRIKAZ PLANIRANIH MERA

1.1. Analiza postojećeg stanja

1.1.1. Geografske i administrativne karakteristike

Beograd je glavni i najveći grad Republike Srbije i prostire se na ukupnoj površini od 322.693 ha. Region Beograda čine teritorijalne jedinice, i to naseljena mesta (157), mesne zajednice (275), katastarske opštine (174), statistički krugovi (1.020), ulice (8.171) i kućni brojevi (279.453).

Teritorija Grada Beograda je podeljena na 17 gradskih opština, koje imaju svoje lokalne organe vlasti.

Prema statutu Grada Beograda iz 2010. godine, Grad Beograd se sastoji od 17 gradskih opština: 1) Barajevo, 2) Voždovac, 3) Vračar, 4) Grocka, 5) Zvezdara, 6) Zemun, 7) Lazarevac, 8) Mladenovac, 9) Novi Beograd, 10) Obrenovac, 11) Palilula, 12) Rakovica, 13) Savski venac, 14) Sopot, 15) Stari grad, 16) Surčin i 17) Čukarica.

Beograd se prostire na 322.693 hektara površine, pri čemu se uže gradsko područje prostire na 35.996 hektara. Grad Beograd čine 157 naseljenih mesta, odnosno 275 mesnih zajednica. Ukupan broj stanovnika u Gradu Beogradu, prema popisu iz 2011. godine, iznosi 1.639.121, a ukupan broj domaćinstava 606.433.

Prosečna gustina naseljenosti u Beogradu je 509 stanovnika po km2. Najgušće naseljena opština je opština Vračar sa 18.994 stanovnika po km2, dok je najmanja gustina stanovništva u opštini Sopot sa 75 stanovnika na km2.

1.1.2. Prirodni uslovi i životna sredina

Zaštita životne sredine i poboljšanje ekoloških aspekata života u velikom gradu zahteva temeljan planski rad i značajne investicije usmerene na otklanjanje niza slabosti koje su generisane u prošlosti. Region Beograda treba da u tekućoj deceniji poveća prostor zaštićenih područja. Urgentni ekološki problemi Beograda čine pitanja:

- smanjenja potrošnje fosilnih goriva i povećanje iskorišćavanja obnovljivih i kontinualnih izvora energije;

- intenziviranje korišćenja obnovljivih izvora energije i povećanje energetske efikasnosti;

- smanjenja emisije materija produkata sagorevanja u vazduhu;

- smanjenja buke;

- prerade otpadnih voda;

- sakupljanja i reciklaže otpada;

- reciklaže i zbrinjavanja industrijskog i opasnog otpada.

Beograd se sastoji iz dve prirodne geološke celine. Prva je prostor Panonske nizije, a druga brežuljkasti tereni Šumadije. Usled urbanističkog razvoja, tokom proteklih vremena stanje zemljišta je dobilo tipove koji su nastali uticajem ekonomske i urbane aktivnosti ljudi. Sa tog aspekta Beograd ima sledeće tipove zemljišta: urbano-građevinsko; suburbano građevinsko i mešovito zemljište; industrijsko zemljište; komunalno zemljište; poljoprivredno zemljište; šumsko zemljište; vodno i nisko zemljište i degradirano zemljište.

Na području Beograda zabeležena je tendencija uvećanja sezonskih i godišnjih temperatura vazduha. Intenzitet povećanja temperature u Srbiji najveći je u zoni Beograda. U toku proteklog stoleća temperatura u gradu je neprekidno rasla. Srednja temperatura prve decenije XX veka bila je 11,3 °C, dok je temperatura poslednje decenije 12,5 °C. U poslednjih dvadeset godina uočljiv je pozitivan trend godišnje temperature vazduha u Beogradu. U poslednjih petnaest godina, tri godine (1994., 2000. i 2002.) imale su najveće temperaturne vrednosti od 1888. godine, od kada se vrše meteorološka osmatranja u Beogradu. Opšte otopljavanje u Beogradu ima dva uzroka: jedan je globalno otopljavanje (na Zemlji), a drugi je porast grada (urbanizacija) i postojanje toplotnog ostrva. Detaljnija analiza temperaturnih podataka za pedesetogodišnji period ukazuje na promene minimalnih temperatura u letnjoj sezoni, u proseku za +3,79 °C. Uočeno je i značajno uvećanje maksimalnih temperatura u proleće, u proseku za +2,84 °C. U pogledu količine padavina u poslednjih 50 godina izraženo je opadanje u zimskom i rast u letnjem periodu, uz načelno smanjenje količine padavina. Broj dana sa padavinama takođe se uvećao u letnjem, a smanjio u zimskom periodu. Najznačajnije promene u poslednjih 50 godina ipak pokazuju temperaturni ekstremi. Učestalost ledenih dana i noći je smanjena, dok se broj tropskih dana i noći povećao. Ukoliko se ovakav trend nastavi, postojeća i buduća vegetacija na području Beograda razvijaće se u uslovima povišene temperature i smanjene količine padavina u odnosu na dosadašnje prilike. Ovakav trend promena ukazuje i na pojačanje letnjih temperaturnih ekstrema na samom području grada, što dodatno otežava uslove za razvoj vegetacije. Ovim klimatskim promenama moraju se prilagoditi i planirani radovi na pošumljavanju, u prvom redu kroz izbor odgovarajućih biljnih vrsta.

Teritorija beogradskog priobalja se može podeliti na prostorno-funkcionalne podceline radi detaljnijeg sagledavanja postojećeg stanja. Na teritoriji grada Beograda i njegove okoline vladaju složeni geološki uslovi koji su prouzrokovali složene hidrogeološke prilike u pojedinim delovima terena. To podrazumeva da se neki od vodonosnih horizonata prihranjuju vodom od padavina, neki od površinskih voda i padavina, a na nekim mestima su tereni bezvodni ili se karakterišu veoma slabim izdanima.

U Beogradu, posebno zbog specifičnog stanja životne sredine, šume u užoj i široj zoni grada moraju da dobiju mnogo veći značaj prevashodno sa novim funkcionalnim prioritetima u skladu sa principima održivog razvoja, očuvanja i unapređenja životne sredine. Drveće i zelene površine imaju nezamenljivu funkciju u poboljšanju uslova za život u urbanim sredinama. Podizanje i upravljanje urbanim šumama doprinosi održavanju i poboljšavanju kvaliteta životne sredine, ali i društvenim i ekonomskim dobrobitima za urbano društvo. U užem smislu urbano šumarstvo obuhvata održavanje i uređivanje šuma, a povezano je sa sa pejzažnom arhitekturom i uređivanjem parkova, a u širem smislu uključuje probleme voda, staništa divljih vrsta, mogućnosti rekreacije, reciklažu komunalnog otpada.

Na području Beograda šumske kulture se prostiru na približno 39 hiljada hektara. Do degradacije zemljišta dolazi usled prirodnih i antropogenih uticaja, pre svega eolske erozije, klizišta, opadanja poroznosti zemljišta. Na području Beograda se pod različitim vrstama i stepenima klizišta nalazi prostor od oko 377 km2. Zemljište na području Beograda je izloženo značajnom procesu degradacije usled ispuštanja zagađujućih materija. Bitan činilac stanja životne sredine Beograda predstavlja kvantitet i kvalitet zelenih površina. U zelenu infrastrukturu grada ulaze: šume, parkovi, drvoredi, skverovi, zeleni koridori, posebni zeleni kompleksi i neuređene šume.

Iskorišćavanje šuma u proizvodne svrhe može da dovede do degradacije šumskog fonda ako obim seče nije zasnovan na principu, koji obezbeđuje i garantuje kontinuitet gazdovanja, kako posečena drvna masa ne bi bila veća od prirasta.

Kontinuitet gazdovanja obezbeđuje i poboljšanje stanja šuma u kvalitativnom smislu i njihovu biološku stabilnost.

Regionalnim prostornim planom Beograda predviđeno je da se pošumljavanjem formira 2,335 ha novih šumskih površina VI i 379 ha V bonitetne klase. Drveće se odabira u skladu sa prirodnim potencijalom staništa. Uvećanjem ukupne površine šuma i stepena šumovitosti poboljšaće se, u velikoj meri, kvalitet životne sredine u celini.

Ukupna površina pod šumama je 37.886 ha. Pošumljavanje lišćarima ukupno na teritoriji grada Beograda u 1997. godine sprovedeno je na 20 ha (Zemun - 18 ha, Obrenovac - 2 ha), a u 2005. godini na 21,90 ha (Lazarevac - 3,40 ha, Palilula - 16,47 ha, Surčin - 2,03 ha). U 1997. godini pošumljavanje nije vršeno sa četinarima ni na jednoj opštini Beograda, a u 2005. godini je četinarima pošumljeno ukupno 0,10 ha (Zvezdara). U 2012. godini lišćarima je pošumljeno 54,05 ha (Zvezdara - 13.01 ha, Palilula - 12,73 ha, Surčin 20,95 ha, Čukarica - 7,36).

Posečena drvna masa lišćara u 1998. godini iznosila je 61.496 m3, a četinara 230 m3. U 2005. godini 87.383 m3, lišćara 119 m3. Posečena drvna masa lišćara u 2012. godini je 80.667 m3 a četinara 636 m3.

U beogradskom regionu postoji raznovrsna flora i fauna, gde je posebna egzotična oaza dva Ratna ostrva, opkoljena vodenom površinom ušća Save u Dunav, nadomak najužeg centra Beograda. Očuvanost i ekološka plastičnost ritske i vodene vegetacije, koja se najčešće imenuje kao gustiš, šikara i baruštine, te velika okolna vodena površina pogoduje ishrani, zadržavanju i razmnožavanju mnogih životinjskih vrsta. Zbog svega toga ali i relativnog mira i izolovanosti ostrva najbrojniji najlepši i najzanimljiviji stanovnici ostrva su ptice. Njihovo prisustvo uslovljeno je raznovrsnošću njima odgovarajućih staništa i godišnjim dobom. Malo ratno ostrvo potpuno je obraslo belom vrbom i puzavicama. U toplom dobu godine na njemu se gnezde čaplje - šute, gakovi i male čaplje. Takođe tu su i mali kormorani, poreklom sa čuvenog Pančićevog rita. Njegovim isušivanjem njihova velika kolonija potpuno je nestala sa ovog područja. Jedno njihovo utočište u ovom delu Panonske nizije je upravo Malo ratno ostrvo, gde se nalazi tokom zime nalazi oko 500 primeraka ovih ptica. Osim malih kormorana na ostrvu i oko njega zimuju veliki broj liski, divljih pataka, gluvara, riđoglavih pataka, velikih kormorana, i nekoliko vrsta galebova i gnjuraca. Na Velikom ratnom ostrvu (površina 1,5 km2) se nalazi nekoliko različitih vegetativnih zona u kojima dominira bagremac. Tokom proleća u trstičnom delu uz obalu Velikog ratnog ostrva, dolazi do izražaja lepota cvetova belog lokvanja žabogriza i naročito vodenog ljutića, koji kanalu daje izgled raskošne livade.

Od sisara na ostrvu su zastupljene vodene voluharice, šumski i žutoglavi miševi, ponekad i vidra. Ukupno je zabeleženo oko 130 vrsta ptica od kojih se na samom ostrvu gnezdi oko 40. Gotovo 97% svih zabeleženih vrsta svrstane su u različite kategorije ugroženosti, većina je trajno zaštićena zakonom, a neke su stalni članovi crvene knjige ne samo Srbije, već Evrope, pa i sveta. Plavetne, močvarne i velike senice, detlići, veliki, mali i sirijski, zelene i sive žune, vuge, trstenjaci, barske koke, crvene čaplje, liske, slavuji, kosovi, crvendaći, grmuše, laste, bregunice, muharice, zebe, vivci, želari, ševe, prdavac, galebovi, sivi sokolovi, eje, orlovi belopani, divlje patke gluvare, kašikare i mnoge druge.

U najhladnije doba zime kada su okolne stajaće vodene površine zamrznute, na ovom mestu može se nabrojati preko 5.000 primeraka ptica pomenutih i još nekih vrsta. Ta velika zelena oaza je poslednji ostatak ovakvog tipa oko Beograda. Opredeljena su i potencijalna područja za sticanje međunarodnog statusa za upis na listu Močvara od međunarodnog značaja ritovi oko Pančeva i Beograda. Veliko ratno ostrvo je veoma zanimljivo kao prirodna sredina, kao netaknuti park prirode, takoreći u centru grada. Od perioda 2001. godine do perioda 2004. godine bilo je više pokušaja da se ostrvo ili bar jedan njegov deo urbanizuje.

Od ptica koje se najčešće spominju su bela i siva čaplja, kormorani, gakovi, senice, puzavac, kos, bela pliska, divlja patka, galebovi itd. Kao prirodne retkosti spominju se: žalar slepić, čigra, srebrnasti galeb, kukumavka i slavuj. Na Ratnom ostrvu je otkriven primerak slepog miša koji je težak svega četiri grama i spadu u posebnu vrstu patuljastih slepih miševa, a to je ujedno najmanji sisar koji je otkriven na teritoriji Evrope. Tokom, 2008-2009. godine je na zimovanju ostalo nekoliko labudova i jedna roda, a inače svakodnevno se sreću galebovi, patke, ptice gnjurci, a na obalama reka uvek ima golubova i vrabaca. Od zmija postoje samo neotrovne vrste, poput, belouške i ribarice. Smuk, zmija koja se hrani glodarima, može se videti na periferiji gradskog područja.

Na Velikom ratnom ostrvu žive patke, kormorani, patuljasti slepi miš, kune. Najmanji sisar u Evropi, patuljasti slepi miš, čija je težina četiri grama, nedavno je otkriven na Velikom ratnom ostrvu. Pored ovog slepog miša, stanari ostrva su i kune, lasice, bizomci, nutrije, a duž obala mogu se videti patke, kormorani, čaplje, labudovi i rode. Još nije poznato šta sve čini faunu Velikog ratnog ostrva. Kanal Veliki Galijaš je prirodno mrestište riba, a na ostrvu ima oko 192 vrste ptica.

STANJE I TRENDOVI U RURALNIM PODRUČJIMA

1.1.3. Demografske karakteristike i trendovi

Prosečna gustina naseljenosti u Beogradu je 509 stanovnika po km2. Najgušće naseljena opština je opština Vračar sa 18.994 stanovnika po km2, dok je najmanja gustina stanovništva u opštini Sopot sa 75 stanovnika na km2.

Tabela 1: Broj stanovnika i gustina naseljenosti u gradskim opštinama

	Površina (ha)	Broj stanovnika (popis iz 2011)	Gustina naseljenosti (broj stanovnika/km2)
Grad Beograd	322.268	1.639.121	509
Barajevo	21.312	27.036	127
Voždovac	14.864	157.152	1.057
Vračar	292	55.463	18.994
Grocka	28.923	83.398	288
Zvezdara	3.165	148.014	4.677
Zemun	43.872	166.292	379
Lazarevac	38.351	58.224	152
Mladenovac	33.900	53.050	156
Novi Beograd	4.074	212.104	5.206
Obrenovac	40.995	71.419	174
Palilula	44.661	170.593	382
Rakovica	3.036	108.413	3.571
Savski venac	1.400	38.660	2.761
Sopot	27.075	20.199	75
Stari grad	698	48.061	6.886
Surčin	28.848	42.012	146
Čukarica	15.650	179.031	1.144

Broj stanovnika je u Beogradu tokom proteklih pedeset godina porastao sa 942.190, koliko je prema popisu bilo stanovnika 1961. godine, na 1.639.121. u 2011. godini.

Depopulacija i nepovoljna starosna struktura su najznačajnije demografske karakteristike ruralnih područja grada Beograda, nastalih kao posledica intenzivnih procesa industrijalizacije i urbanizacije centralnog gradskog područja i pojedinih gradskih opština u posleratnom periodu. Pored navedenog, perioda industrijalizacije posle Drugog svetskog rata, počev od pedesetih godina, praćen je i intenzivnom deagrarizacijom ruralnih područja, migracijama stanovništva pretežno na relaciji periferija - centar grada, ali i sa pratećim trendom dinamičnih eksternih migracija.

Ukupan broj domaćinstava u Beogradu iznosi 606.433. Najveći broj domaćinstava nalazi se u opštini Novi Beograd i iznosi 81.073, a najmanji broj u opštini Sopot i iznosi 6.864, koje su istovremeno i najnaseljenija, odnosno najmanje naseljena opština Grada. Prosečan broj stanovnika po domaćinstvu na teritoriji grada Beograda je tri, pri čemu prosečno domaćinstvo na opštinama Vračar, Savski venac i Stari grad čine dva člana.

Tabela 2: Domaćinstva - popis 2011. godina

	Broj stanovnika	Broj domaćinstava	Prosečan broj članova domaćinstva
Grad Beograd	1.639.121	606.433	3
Barajevo	27.036	8.920	3
Voždovac	157.152	59.370	3
Vračar	55.463	25.236	2
Grocka	83.398	27.134	3
Zvezdara	148.014	58.527	3
Zemun	166.292	57.845	3
Lazarevac	58.224	18.862	3
Mladenovac	53.050	17.512	3
Novi Beograd	212.104	81.073	3
Obrenovac	71.419	23.712	3
Palilula	170.593	65.245	3
Rakovica	108.413	40.036	3
Savski venac	38.660	16.288	2
Sopot	20.199	6.864	3
Stari grad	48.061	21.492	2
Surčin	42.012	12.877	3
Čukarica	179.031	65.440	3

Od ukupnog broja stanovnika Beograda 785.826, odnosno 47,35% je muško, a 873.614, odnosno 52,65% je žensko. Prema popisu iz 2011. godine, u populaciji mlađoj od 24 godine broj muškog stanovništva je veći od broja ženskog. Populacija starija od 25 godina većinski je ženskog pola.

Tabela 3: Stanovništvo prema starosti i polu

Godine	Ukupno	Muško	Žensko
UKUPNO	1.659.440	785.826	873.614
0- 4	82.075	42.121	39.954
5- 9	77.473	39.805	37.668
10-14	73.182	37.585	35.597
15-19	84.528	43.380	41.148
20-24	98.239	49.294	48.945
25-29	124.931	60.808	64.123
30-34	133.595	65.348	68.247
35-39	123.423	60.148	63.275
40-44	110.513	53.747	56.766
45-49	108.033	51.239	56.794
50-54	114.042	52.883	61.159
55-59	134.576	61.859	72.717
60-64	123.068	54.719	68.349
65-69	72.536	32.127	40.409
70-74	77.625	33.059	44.566
75 i više	121.601	47.704	73.897

Prema popisu iz 2011, najveći broj stanovnika Beograda ima između 55 i 59 godina.

Prema popisu iz 2011. godine, 35,74% stanovnika obavlja zanimanje, odnosno 39,57% muškog i 32,29% ženskog stanovništva, a 7,78% je nezaposleno, 8,89% muškog i 6,78% ženskog. Sa ličnim prihodima je 23,90% stanovnika, 20,57% muškog i 26,89% ženskog stanovništva, a izdržavano je 32,59% stanovnika, 30,97% muško i 34,05% žensko.

Prema popisu iz 2011. godine, više od polovine stanovnika Beograda, starijih od 15 godina, ima srednju stručnu spremu (52,50%), odnosno 56,86% muškaraca i 48,68% žena. Bez školske spreme je 1,17% stanovnika Beograda, 0,51% muškaraca i 1,76% žena. Nepotpuno osnovno obrazovanje i osnovno obrazovanje ima 13,94% stanovnika, 12,27% muškaraca i 15,40% žena. Više obrazovanje poseduje 8,21% stanovnika, 8,35% muškaraca i 8,09%, a visoko obrazovanje 19,60% stanovnika, 19,33% muškaraca i 19,84% žena.

1.1.4. Diverzifikacija ruralne ekonomije.

Period od 2010. do 2013. godine obeležilo je produbljivanje negativnih tendencija na tržištu rada koje su se ispoljile pod neposrednim uticajem globalne ekonomske krize. To je samo dodatno potvrdilo empirijsku pretpostavku o "ranjivosti" tržišta rada srpske ekonomije koja se nalazi u tranziciji duže od dve decenije. Tokom perioda od 2010. do 2013. godine, prosečna godišnja stopa rasta formalne zaposlenosti na nacionalnom nivou je bila negativna i iznosila je -1,5%, dok je u Beogradskom regionu izmeren prosečan pad broja formalno zaposlenih od 1,9%. U Beogradskom regionu je čak došlo do rasta formalne zaposlenosti kod pravnih lica, što pokazuje pozitivna prosečna godišnja stopa rasta od 0,2%, dok, s druge strane, negativna stopa rasta od 10,8% ukazuje na drastičan pad broja privatnih preduzetnika i zaposlenih kod njih u ovom regionu.

U procesu diverzifikacije poljoprivrednih gazdinstava dodatni prihodi koji bi mogli da se ostvare u domaćinstvu su od seoskog turizma. Savremeni način života, pogotovo za stanovnike iz velikih gradova i urbanih sredina stvara preduslov za razvoj seoskog turizma. Potencijal za ulaganje u razvoj turizma je kategorizacija smeštajne ponude u seoskom domaćinstvu, ugostiteljska ponuda sa pratećim sadržajima (etno restorani, etno sela i etno kompleksi). Grad Beograd, Sekretarijat za privredu omogućava kategorizaciju seoskih turističkih domaćinstava. Pored smeštaja potencijalnim turistima se nudi i realizacija programa rekreacije i zabave za posetioce kao i hrana koja ima karakteristike lokalnih obeležja. Organska hrana je sve prisutnija na trpezama i treba da bude deo standardne ponude poljoprivrednih domaćinstava stranim i domaćim turistima. Za razvoj turističke ponude veoma su značajni prirodni resursi, zaštićena područja Avale i Kosmaja, mineralne i termalne vode banje Selters i Koraćička u Mladenovcu, banja Ovča, jezera Duboki potok, Očaga, šume Bojčinska, Lišpovička, Guberevačke šume, obala Save sa Nautičkim selom, Biser, raznoliko kulturno-istorijsko nasleđe, arheološko nalazište "Belo brdo" u Vinči, Kosmajski manastiri, manastir Fenek, stare čaršije, crkve brvnare u Barajevu i Lazarevcu, Matića kuća u Barajevu, spomen kosturnica u Lazarevcu i dr. Kopovi Kolubare i TENT Obrenovac su izuzetni potencijali za razvoj ponude industrijskog turizma. Upoznavanje sa starim zanatima, obuka za pripremu tradicionalnih obroka i zimnice kao i boravak dece u obrazovnim farmama značajno bi dodatno zaposlili lokalno stanovništvo i uvećalo prihode.

Prosečna godišnja stopa rasta (pada) formalne zaposlenosti u Republici Srbiji, Beogradskom regionu i opštinama, 2010-2013. godina, u %

Prosečan rast formalne zaposlenosti u periodu od 2010. do 2013. godine, zabeležen je u svega četiri beogradske opštine, i to, rangirano prema najvećoj prosečnoj godišnjoj stopi rasta u Surčinu (8,7%), Novom Beogradu (2,1%), Lazarevcu (1,7%), Zvezdari (0,2%) i Obrenovcu (0,1%). Pri tome, u opštinama Surčin i Lazarevac je zabeležena pozitivna stopa rasta formalne zaposlenosti kako kod pravnih lica tako i kod preduzetnika, u opštini Zvezdara je smanjena formalna zaposlenost kod pravnih lica, dok je u opštinama Novi Beograd i Obrenovac značajno redukovan sektor privatnog preduzetništva. Najznačajnije negativne stope rasta formalne zaposlenosti u periodu od 2010. do 2013. godine, izmerene su u opštinama Sopot (-10,6%), Barajevo (-8,0%), Grocka (-7,9%) i Stari grad (-7,1%). Najveće osipanje broja privatnih preduzetnika i zaposlenih kod njih, na šta ukazuju negative stope rasta formalne zaposlenosti, izmereno je u opštinama Savski venac (-32,5%), Stari grad (-23,5%) i Grocka (-20,2%). Na najveće smanjenje formalne zaposlenosti kod pravnih lica ukazuju negative stope rasta u opštinama Stari grad (-4,5%) i Čukarica (-4,0%), dok se po visokoj pozitivnoj stopi rasta formalne zaposlenosti kod pravnih lica izdvaja opština Novi Beograd (5,1%).

Tabela 4: Formalna zaposlenost u Republici Srbiji i Beogradskom regionu prema poslovnim subjektima, 2010-2013. godina

	Republika Srbija			Beogradski region			Republika Srbija=100
	Ukupno	Pravna lica	Privatni preduzetnici	Ukupno	Pravna lica	Privatni preduzetnici	Ukupno	Pravna lica	Privatni preduzetnici
2010	1.795.775	1.354.637	441.138	596.801	469.006	127.795	33,2	34,6	29,0
2011	1.746.138	1.342.892	403.246	576.904	461.203	115.702	33,0	34,3	28,7
2012	1.727.048	1.341.114	385.934	566.806	468.706	98.101	32,8	34,9	25,4
2013	1.715.164	1.338.082	377.081	562.991	472.172	90.820	32,8	35,3	24,1

Međutim, tokom perioda od 2010. do 2013. godine, uočava se neprekidan blagi pad udela Beograda u ukupnoj formalnoj zaposlenosti.

Tabela 5: Formalna zaposlenost u Beogradskom regionu i opštinama prema poslovnim subjektima, 2013. godina

	Broj zaposlenih			Struktura, u %			Promena 2013/2010, u %
	Ukupno	Pravna lica	Privatni preduzetnici	Ukupno	Pravna lica	Privatni preduzetnici	Ukupno	Pravna lica	Privatni preduzetnici
Republika Srbija	1.715.164	1.338.082	377.081				-4,5	-1,2	-14,5
Beogradski regioni	562.991	472.172	90.820	100,0	100,0	100,0	-5,7	0,7	-28,9

 

Barajevo	3.053	1.744	1.309	0,5	0,4	1,4	-22,1	8,6	-43,4
Voždovac	41.443	33.700	7.743	7,4	7,1	8,5	-5,1	-6,5	1,7
Vračar	33.282	27.070	6.213	5,9	5,7	6,8	-10,8	-8,4	-20,0
Grocka	9.151	6.395	2.756	1,6	1,4	3,0	-21,9	1,7	-49,2
Zvezdara	38.792	28.366	10.426	6,9	6,0	11,5	0,6	-6,3	25,4
Zemun	50.532	42.893	7.640	9,0	9,1	8,4	-1,3	5,2	-26,6
Lazarevac	23.879	21.189	2.690	4,2	4,5	3,0	5,1	2,3	33,9
Mladenovac	8.813	6.475	2.339	1,6	1,4	2,6	-7,4	-4,1	-15,3
Novi Beograd	102.953	91.583	11.370	18,3	19,4	12,5	6,6	16,0	-35,7
Obrenovac	13.863	10.834	3.030	2,5	2,3	3,3	0,3	4,4	-11,9
Palilula	52.535	44.937	7.598	9,3	9,5	8,4	-4,9	4,1	-37,3
Rakovica	14.542	9.943	4.599	2,6	2,1	5,1	-14,3	0,1	-34,6
Savski venac	69.024	65.006	4.019	12,3	13,8	4,4	-11,1	0,6	-69,2
Sopot	3.639	1.534	2.105	0,6	0,3	2,3	-28,5	11,6	-43,3
Stari grad	55.599	50.447	5.152	9,9	10,7	5,7	-19,9	-12,9	-55,3
Čukarica	31.950	21.688	10.263	5,7	4,6	11,3	-10,4	-11,4	-8,1
Surčin	9.938	8.369	1.569	1,8	1,8	1,7	28,4	33,2	7,8

Posmatrano po opštinama Beograda, pad ukupne formalne zaposlenosti kod poslovnih subjekata u 2013. u poređenju sa 2010. godinom je ostvaren u gotovo svim opštinama. Izuzetak su jedino opštine Surčin, Novi Beograd, Lazarevac, Zvezdara i Obrenovac, u kojima je došlo do rasta ukupne formalne zaposlenosti. Međutim, zaposlenost u ovih pet opština čin tek 33,6% ukupne formalne zaposlenosti kod poslovnih subjekata u Beogradu. Mnogo više bi trebalo da nas zabrinjavaju negativne promene u odnosu broja formalno zaposlenih u 2013. u poređenju sa 2010. godinom koje su bile najizraženije u opštinama Sopot, Barajevo, Grocka, Stari grad, Rakovica, Savski venac, Vračar i Čukarica koje zapošljavaju 39,1% od ukupnog broja formalno zaposlenih u Beogradu. Opština Novi Beograd je u 2013. godini zapošljavala najveći udeo formalno zaposlenih (18,3%) od kojih su 89% činili zaposleni kod pravnih lica, dok je udeo formalne zaposlenosti u opštinama Barajevo i Sopot iznosio svega 0,5% i 0,6%. Međutim, u opštinama Barajevo i Sopot udeo broja privatnih preduzetnika i zaposlenih kod njih je iznosio redom 42,9% i 57,8% u ukupnoj formalnoj zaposlenosti ovih dveju opština. Opštine Novi Beograd, Zvezdara i Čukarica su u 2013. godini imale najznačajniji udeo sektora privatnih preduzetnika koji je u ukupnoj formalnoj zaposlenosti ovog sektora u Beogradu učestvovao sa 35,3%.

Beogradski region ima najnižu stopu nezaposlenosti koja je u 2013. godini iznosila 18,1%. U decembru 2013. godine u Beogradskom regionu je bilo registrovano 108.706 ukupno nezaposlenih lica, a žene su činile 54,6% od tog broja. Tokom perioda 2010-2013. godina, udeo žena u ukupnom broju nezaposlenih se čak i smanjio, i to kao rezultat dinamike bržeg izlaska ženske radne snage sa tržišta rada (odlazak u penziju sa nižim starosnim limitom i tome slično), ali i zbog blage, ali, ipak, rastuće dinamike zapošljavanja ženske radne snage koju dobrim delom čini stručna radna snaga. Na nivou opština Beogradskog regiona, primećuje se da su u 2013. godini žene činile najveći broj nezaposlenih u opštini Lazarevac (62,6%), a najmanji u opštinama Mladenovac (49,2%), Surčin (50,0%), Barajevo (50,2%) i Sopot (50,3%). Struktura registrovane nezaposlenosti po opštinama nije bitnije promenjena tokom posmatranog perioda 2010-2013. godina. Najveću registrovanu nezaposlenost u 2013. godini su imale opštine Novi Beograd, Čukarica, Zemun, Voždovac i Palilula, čiji je udeo u ukupnoj registrovanoj nezaposlenosti Beogradskog regiona iznosio redom 11,7%, 10,7%, 10,5%, 9,9% i 9,5%, što zbirno iznosi 52,4% ukupno registrovanih nezaposlenih lica ovog regiona. Međutim, u opštinama Zemun i Voždovac je tokom perioda 2010-2013. godina primetan dinamičan porast broja nezaposlenih. U decembru 2013. godine u Srbiji je bilo registrovano 769.546 nezaposlenih lica, od čega su 51,1% bile žene. Istovremeno, na nivou Beogradskog regiona je bilo registrovano 108.706 ukupno nezaposlenih lica, a žene su činile 54,6% od tog broja. Tokom perioda 2010-2013. godina, udeo žena u ukupnom broju nezaposlenih se čak i smanjio, i to kao rezultat dinamike bržeg izlaska ženske radne snage sa tržišta rada (odlazak u penziju sa nižim starosnim limitom i tome slično), ali i zbog blage, ali, ipak, rastuće dinamike zapošljavanja ženske radne snage koju dobrim delom čini stručna radna snaga.

Tabela 6: Kretanje registrovane nezaposlenosti prema polu u Beogradskom regionu i opštinama, lica registrovana krajem perioda

	2010			2011			2012			2013
	Ukupno	Od toga,%		Ukupno	Od toga,%		Ukupno	Od toga,%		Ukupno	Od toga,%
		Muš.	Žen.		Muš.	Žen.		Muš.	Žen.		Muš.	Žen.
Barajevo	1.880	50	50	1.837	50	50	2.215	49	51	2.286	50	50
Voždovac	8.634	44	56	9.149	45	55	9.810	46	54	10.775	46	54
Vračar	2.629	44	56	2.781	46	54	2.725	44	56	2.883	44	56
Grocka	2.351	46	54	2.494	48	53	2.934	46	54	4.182	45	55
Zvezdara	7.861	42	58	8.866	46	54	9.899	47	54	9.995	47	53
Zemun	8.997	47	53	9.974	48	52	10.887	47	53	11.468	47	54
Lazarevac	3.255	36	64	3.094	40	61	3.313	37	63	3.665	37	63
Mladenovac	5.807	46	54	5.462	48	52	6.094	51	50	6.006	51	49
N. Beograd	11.825	43	57	11.962	44	56	12.438	44	56	12.727	44	56
Obrenovac	6.273	41	59	6.282	42	59	6.880	42	58	6.990	43	57
Palilula	9.069	45	56	9.252	46	54	9.985	47	54	10.364	46	54
Rakovica	6.231	45	55	6.667	44	56	7.269	44	56	7.190	43	57
Savski venac	1.916	45	55	1.964	45	56	1.973	45	55	2.031	44	56
Sopot	1.437	51	49	1.263	49	51	1.443	48	52	1.486	50	50
Stari Grad	2.645	47	53	2.731	45	55	2.795	44	56	2.819	44	56
Čukarica	10.897	45	55	11.171	45	55	11.588	44	56	11.609	45	55
Surčin	2.062	47	53	2.095	48	52	2.177	48	52	2.230	50	50
Ukupno	93.769	44	56	97.044	45	55	104.425	45	55	108.706	45	55

Više od 1/4 registrovanih nezaposlenih lica u Beogradskom regionu su starosti od 15-29 godina. Pri tome, struktura registrovane nezaposlenosti se razlikuje ukoliko se posmatraju žene i muškarci odvojeno, te se u ovoj starosnoj grupi nalazi 24,2% muškaraca, odnosno 27,2% žena. U intervalu starosti od 30-49 godina, nalazi se najveći procenat ukupno registrovanih nezaposlenih lica (47,3%), kao i nezaposlenih muškaraca (43,0%) i žena (50,9%). Ostali, starosti od 50-64 godine, čine 26,8% u ukupnoj strukturi registrovane nezaposlenosti Beogradskog regiona, dok udeo ove starosne grupe u strukturi registrovane nezaposlenosti muškaraca iznosi 32,8%, a žena 21,9%. Udeo nestručnih, nekvalifikovanih i polukvalifikovanih radnika, sa I i II stepenom obrazovanja, u 2013. godini je na nivou Beogradskog regiona činio 16,8% u ukupnoj registrovanoj nezaposlenosti, pri čemu je u strukturi nezaposlenih muškaraca ovaj udeo iznosio 18,2%, a u strukturi nezaposlenih žena 15,7%. Ukupno nezaposlena lica sa srednjom stručnom spremom, III, IV, V stepen obrazovanja, činila su 54,7%, a u strukturi nezaposlenih muškaraca i žena 59,0% i 51,1%, respektivno. Lica sa višom školom (VI-1 stepen obrazovanja) su činila 6,1% u ukupnoj nezaposlenosti, ili 5,6% i 6,5% u strukturi registrovanih nezaposlenih muškaraca i žena. Ni udeo nezaposlenih lica sa visokim obrazovanjem (VI-2 - VIII stepen obrazovanja) nije zanemarljiv. U strukturi ukupno nezaposlenih Beogradskog regiona ova lica su činila 22,4%, a u strukturi nezaposlenih muškaraca 17,2% i žena 26.

1.1.5. Ruralna infrastruktura

Odredbama Zakona o teritorijalnoj organizaciji Republike Srbije, ruralne oblasti su sve teritorije naseljenih mesta osim gradova koji predstavljaju ekonomski, administrativni, geografski i kulturni centar šireg područja i imaju više od 100.000 stanovnika. Prema definiciji OECD ruralne opštine/gradovi imaju gustinu stanovništva ispod 150 stanovnika po km2. Grad Beograd se sastoji od 17 gradskih opština među kojima su i opštine sa manje od 150 stanovnika po km2 i to Sopot i Barajevo. Gradske opštine Mladenovac i Lazarevac imaju neznatan broj stanovnika više od maksimalnog broja stanovnika po km² koji je definicijom odredio OECD. Takođe, većina rubnih opština koje su pre izmene statuta grada Beograda imale status prigradskih opština karakterišu odlike područja koja nisu urbana.

Prema rezultatima popisa poljoprivrede u 2012. godini Beogradski region u mnogim poglavljima popisa zauzima značajno mesto.

Na teritoriji Beograda registrovano je 33.245 poljoprivrednih gazdinstava, 23.905 traktora i kombajna, 916 konja, 5.949 grla goveda, 8.812 ovaca, 17.236 svinja, 1.163.213 kokošaka, 17.414 ćuraka, 10.139 pataka i 32.160 košnica pčela. Beograd raspolaže sa 166.721 ha oranica i bašta a na 12.616 ha poljoprivrednog zemljišta gaji se voće.

Ruralna područja visoko su zavisna od poljoprivrede, zatim prehrambene industrije, rudarstva i energetike u pojedinim opštinama kao što su Obrenovac i Lazarevac. Učešće uslužnih delatnosti, i posebno kvartarnog sektora u strukturi ruralne ekonomije značajno je manje izraženo.

Grad Beograd nema usvojenu strategiju poljoprivrede i ruralnog razvoja koja se donosi za šestogodišnji period. Izrađen je nacrt Strategije grada Beograda za period od 2015. do 2020. godine sa posebnim delom teksta koji se odnosi na poljoprivredu.

Teritoriju grada Beograda, utvrđenu zakonom, čine naseljena mesta, odnosno područja katastarskih opština koje ulaze u sastav grada. U okviru zakonom utvrđene teritorije Grada, obrazovane su gradske opštine čije područje čine naseljena mesta, odnosno područja 174 katastarske opštine koje ulaze u njen sastav.

Gradske opštine u gradu Beogradu su: Barajevo, Voždovac, Vračar, Grocka, Zvezdara, Zemun, Lazarevac, Mladenovac, Novi Beograd, Obrenovac, Palilula, Rakovica, Savski venac, Sopot, Stari grad, Surčin i Čukarica.

Grafički prikaz gradskih opština na teritoriji grada Beograda

Sa preko 140 naselja, od kojih neka imaju značaj evropske metropole (Beograd), neke subregionalnog centra u Srbiji (Obrenovac, Lazarevac, Mladenovac), nekoliko manjih urbanih centara, pa sve do velikog broja seoskih i poluurbanih naselja, grad Beograd kao metropoliten i deo regiona odlikuje velika raznolikost. S obzirom na to da u Beogradu postoje opštine u kojima je izražena poljoprivredna proizvodnja, tri opštine su se izdvojile primenom OECD klasifikacija ruralnosti (OECD definicija ruralnosti: ruralna naselja su ona sa gustinom naseljenosti ispod 150 stanovnika/km2). Po toj klasifikaciji, opštine Barajevo, Sopot i Surčin u Beogradu podvedene su pod ruralne oblasti

Saobraćaj

Saobraćaj na teritoriji Beograda predstavlja jedan od najkompleksnijih problema od čijeg rešavanja u velikoj meri zavisi dalje funkcionisanje Grada. Putnički saobraćaj, uključujući parkiranje, javni gradski saobraćaj, biciklistički i pešački su, u većoj ili manjoj meri, stalni akutni problem Grada, kao posledica nepostojanja visokokapacitetnog javnog prevoza; fizičkih problema u putnoj mreži; nedostatka kapitalnih objekata; intervencija u obnovi gradskih saobraćajnica; problema sa parkiranjem; režimom saobraćaja, itd. Poseban problem je povezivanje svih delova grada Beograda (svih 17 gradskih opština) u konzistentnu mrežu javnog i putnog saobraćaja koja omogućava funkcionisanje i veći stepen iskorišćenosti svih delova grada Beograda, a na drugoj strani povezivanje sa širim regionalnim sistemima i evropskim koridorima.

Saobraćajna mreža na teritoriji grada Beograda

Železnički saobraćaj

Železnica može da ima jednu od bitnih uloga, prema važnosti pojedinih vidova prevoza roba i ljudi, na teritoriji grada Beograda. Treba napomenuti da je Beograd jedna od evropskih metropola koje se nalaze na drumskoželezničkom Koridoru 10 (međusobno povezuje Nemačku, Austriju, Sloveniju, Hrvatsku, Mađarsku, Srbiju, Bugarsku, Makedoniju i Grčku), koji se smatra optimalnom vezom Evrope sa Bliskim i Srednjim istokom. Osnovni problemi koji prate železnički saobraćaj na teritoriji Grada su: nerešeno pitanje dovršetka beogradskog železničkog čvora, koji po ideji treba da izmesti postojeću železničku infrastrukturu van savskog amfiteatra, na novu za to određenu lokaciju (Prokop); loša konekcija Beograda železničkim saobraćajem sa daljim okruženjem (u odnosu na drumski saobraćaj loša povezanost sa glavnim gradovima okolnih zemalja); nisko učešće gradske železnice u prevozu putnika u sistemu javnog gradskog prevoza.

Vodni saobraćaj

Plovni put reke Dunav definisan je kao Panevropski koridor VII, prirodna saobraćajnica koja međusobno povezuje 10 evropskih zemalja, a koji je integralni deo transevropske plovne magistrale Rajna - Majna - Dunav sa ukupnom dužinom od 3.505 km. Iako je koridor VII definisan kao plovni put Dunava, sve je prisutnije mišljenje da on obuhvata i međunarodne reke Savu i Tisu.

U Beogradu danas funkcionišu međunarodna teretna luka "Beograd", međunarodno "Savsko" putničko pristanište i nekoliko marina.

Vazdušni saobraćaj

Na teritoriji grada Beograda nalaze se tri aerodroma: putničko-teretni aerodrom "Nikola Tesla" u Surčinu, vojni aerodrom u Batajnici i sportski aerodrom u Lisičijem jarku.

Aerodrom "Nikola Tesla", primarna prestonična vazdušna luka, nalazi se 18 km zapadno od centra Beograda, sa kojim je povezan auto-putem E-70, Beograd - Zagreb.

Vodoprivreda

Površinske i podzemne vode

Teritorija Beograda pripada srednjem Podunavlju i čini po površini najznačajniji deo Dunavskog basena. Beograd je jedna od četiri evropske prestonice koje leže na obalama Dunava, i jedna od dve prestonice koje leže na obalama Save. Ukupna dužina rečnih obala Beograda je 200 km. Na toj teritoriji se nalazi 16 rečnih ostrva, od kojih su najpoznatija: Ada Ciganlija, Veliko ratno ostrvo i Gročanska ada.

Reka Dunav je najveća reka na Balkanskom poluostrvu i druga reka po veličini u Evropi, posle reke Volge. Dunav je najznačajnija reka Evrope, jer povezuje njen jugoistočni i centralni deo.

Reka Sava je značajna reka jugoistočne Evrope, duga 940 km. Kroz Srbiju ima tok dug 207 km, a u Dunav se uliva u Beogradu.

Dunav i Sava su glavni reecipijenti za male vodotoke. Zajednička karakteristika malih vodotokova je što su oni otvoreni kolektori za otpadne i zagađene vode.

Podzemne vode

Izvorište za vodosnabdevanje Beograda je priobalje reke Save, pri čemu je udeo podzemnih voda u vodosnabdevanju 70% u odnosu na površinske vode (30%). Za zahvatanje podzemne vode koriste se reni bunari, kojih ima 98, sa horizontalnim drenovima, i cevasti bunari kojih ima 45.

U Beogradu postoji pet postrojenja za prečišćavanje vode i to: "Bele vode", "Banovo brdo", "Bežanija", "Makiš" i "Vinča".

Distributivni sistem ima 21 rezervoar sa ukupnom zapreminom od oko 210.000 m3.

Stanje vodosnabdevanja stanovništva i industrije je uglavnom na tom nivou da je neminovno u što kraćem periodu preduzeti adekvatne mere radi delimičnog ili trajnog rešavanja ovog problema. Objekti vodovodnog sistema po svom značaju imaju primat za razvoj grada, pa je imperativ usaglašavanje ostalih korisnika reka i priobalja sa primarnim zahtevima ove infrastrukture. Beogradski vodovod je osnovan pre 116 godina, 1892. godine. Ceo sistem vodosnabdevanja grada sastoji se od sledećih objekata:

- izvorište,

- transport sirove vode,

- postrojenja za prečišćavanje vode,

- distributivni sistem.

Sistem za vodosnabdevanje je koncipiran na korišćenju površinskih i podzemnih voda. Površinske vode (rečne vode Dunava i Save) se zahvataju vodozahvatima u "Makišu" dok se podzemne vode zahvataju reni bunarima. Prerada i prečišćavanje rečne vode se vrši u postrojenjima "Makiš". Ovo postrojenje je postavljeno pre dvadesetak godina i nije funkcionalno kompletirano. Zatim u postrojenjima "Bele vode", "Banovo brdo" i "Bežanija" (postavljeno pre 30 godina). Zbog povećane potrebe za vodom, postojeća postrojenja ne zadovoljavaju trenutne potrebe pa je neophodno angažovati dodatne kapacitete. Povećanje korišćenja rečnih voda podrazumeva izradu druge faze "Makiš". Naselja Vinča, Leštane, Zuce i Beli Potok snabdevaju se vodom iz vinčanskog vodovoda koji zahvata vodu iz Dunava. Međutim, ovaj vodovod ima zastarelu tehnologiju i loš kvalitet vode zbog blizine izliva Ošljanskog potoka. Sa druge strane, dodatno korišćenje podzemnih voda sa novih lokacija izvorišnih zona zahteva formiranje novih bunara.

U Beogradu postoji pet postrojenja za prečišćavanje vode i to: "Bele vode", "Banovo brdo", "Bežanija", "Makiš" i "Vinča". Postrojenja "Banovo brdo", "Bežanija" i jedan deo postrojenja "Bele vode" služi za prečišćavanje odnosno preradu podzemne vode. Kapacitet ovih postrojenja je 8.000 l/s.

Snabdevanje električnom energijom

Prema Generalnom planu grada Beograda do 2021. godine, potrošačko područje grada je izdeljeno na tri međupodručja potrošnje, sa pripadajućim transformatorskim stanicama i to sremsko (leva obala Save i desna obala Dunava do ušća), banatsko (leva obala Dunava) i šumadijsko (desna obala Save i desna obala Dunava od ušća).

Mogućnosti korišćenja novih obnovljivih izvora energije

Na teritoriji grada Beograda u bliskoj budućnosti mogli bi se iskorišćavati sledeći obnovljivi izvori energije: biomasa, biogas, geotermalna energija, spaljivanje otpadaka i sunčeva energija, s tim što bi svaka alternativa zahtevala prethodna iscrpnija istraživanja.

Gasovodna mreža

Teritorijom grada Beograda pruža se ukupno 1.170 km razvodne gasovodne mreže. Snabdevač svih potencijalnih potrošača na teritoriji Beograda prirodnim gasom je JP "Srbijagas".

Telekomunikacije

Fiksna telefonija

Na osnovu podataka zvanične statistike JP za telekomunikacije "Telekom Srbija" A.D., na teritoriji Beograda u 2013. godini je bilo instalisano 612 komutacionih sistema, sa ukupno raspoloživim kapacitetom od 1.117.302 priključaka fiksne telefonije, odnosno 791.952 telefonska pretplatnika.

Mobilna telefonija

Nosioci realizacije ovih infrastrukturnih sistema na području grada su nacionalni operater "Telekom Srbije" AD i privatni operateri "Telenor" i "VIP".

Pristup internetu

Na teritoriji grada Beograda egzistira dovoljan broj internet provajdera (nacionalni i privatni). Korisnici su najčešće upućeni na korišćenja nekih sofisticiranijih vidova internet konekcija (ADSL, HDSL).

Javno informisanje

Na teritoriji beogradskih opština postoji određeni broj javnih i komercijalnih radio i TV mreža (mreža predajnika, repetitora, RR veza, i ostalog), kao i kablovskih distributivnih sistema (KDS), koje obezbeđuju prenos, emitovanje i distribuciju radio i TV programa, kao i nekih dodatnih servisa.

Lokalni plan upravljanja otpadom izrađuje se za teritoriju grada Beograda, za područje 14 gradskih opština i to: Voždovac, Vračar, Grocka, Zvezdara, Zemun, Mladenovac, Novi Beograd, Palilula, Rakovica, Savski venac, Sopot, Stari grad, Surčin i Čukarica.

Smanjenja redukcije emisije gasova sa efektom staklene bašte je jedan od prioriteta naznačen u strategiji grada Beograda. Smanjenjem obima materija produkata sagorevanja u vazduhu planira se povećanjem iskorišćavanja obnovljivih izvora energije i povećanjem energetske efikasnosti u skladu sa direktivom Evropske unije. Buka i emisija čestica nastalih sagorevanjem fosilnih goriva prouzrokovani intenzivnim razvojem saobraćaja predstavljaju bitan ekološki problem Beograda. Strateškim investicijama u budućnosti, nivo buke može se smanjiti jedino ulaganjima u razvoj podzemne železnice, a nakon toga zatvaranjem pojedinih gradskih saobraćajnica za automobilski saobraćaj. Upravljanje komunalnim i industrijskim otpadom sa reciklažom takođe predstavlja urgentan ekološki i ekonomski izazov za grad Beograd. Prema projekcijama do 2020. godine biće generisano oko 1.801 tona otpada na dan, što na godišnjem nivou iznosi oko 657 hiljada tona. Trend rasta količine otpada je neizbežan. Otpad se sakuplja od 85% domaćinstava na području grada. Niži procenat obuhvata sakupljanja otpada je u prigradskim opštinama kao što su Barajevo i Lazarevac, Obrenovac i Sopot (u proseku oko 50%). Poseban problem predstavlja upravljanje industrijskim otpadom iz termoelektrane Kolubara u Lazarevcu i TE "Nikola Tesla" u Obrenovcu. Postoje procene da se godišnje na području grada stvara oko 15 hiljada tona opasnog otpada. Strateški plan Beograda treba da bude usmeren ka tome da se do 2020. godine obezbedi organizovano sakupljanje 100% komunalnog i industrijskog otpada. Cilj je da se 30% ukupnog opada reciklira, 35% otpada iskoristi za proizvodnju energije, a preostalih 35% odloži na savremene sanitarne deponije. Za Beograd je značajno pitanje upravljanja i kontrole jonizirajućeg zračenja. Radi se o ozračenju koje nastaje kao nus-produkt medicinskih procesa (oko 80% zračenja), 15% se emituje iz industrijskih procesa, a svega 5% iz ostalih delatnosti. Beograd je značajan tranzitni drumski, rečni i železnički centar, što uslovljava pojavu opasnosti od udesa koji mogu nastati transportom hemikalija i drugih opasnih materija. Industrija Beograda godišnje troši blizu 25 hiljada tona hemikalija od kojih je jedan broj po toksičnosti izuzetno opasan

Planom je definisana realizacija sistema održivog upravljanja komunalnim čvrstim otpadom koje podrazumeva uspostavljanje principa "sakupljanje-reciklaža-deponovanje", što zahteva izgradnju postrojenja/fabrike za obnavljanje materijalnih resursa u kompleksu budućih regionalnih deponija. Prioritet je dat deponiji "Vinča", a ukoliko materijalni uslovi dozvoljavaju, istovremeno je potrebno započeti izgradnju fabrike za preradu komunalnog čvrstog otpada na lokacijama budućih regionalnih deponija.

POKAZATELJI RAZVOJA POLJOPRIVREDE - STANJE POLJOPRIVREDNIH RESURSA

1.1.6. Poljoprivredno zemljište

Prema podacima Zavoda za informatiku i statistiku grada Beograda, na teritoriji grada Beograda nalazi se ukupno 214.429 hektara poljoprivrednog zemljišta, što čini 66,45% ukupne teritorije grada Beograda. Od ukupne površine poljoprivrednog zemljišta obradivo poljoprivredno zemljište (oranice i bašte, voćnjaci, vinogradi i livade) obuhvata 200.832 hektara ili 93,66%.

U okviru obradive površine, oranice i bašte zauzimaju 78,34%, voćnjaci 7,96%, vinogradi 1,25%, a livade 6,10%, pašnjaci 4,76%, ribnjaci 0,2% i trstici i močvare 1,39%.

Beogradski region se sastoji od 17 opština, one se međusobno razlikuju po površini poljoprivrednog zemljišta koju zauzimaju, ali i po strukturi. Najveću površinu poljoprivrednog zemljišta zauzima Obrenovac sa 30.227 hektara u 2012. godini. U Beogradu postoje opštine koje su geografski locirane u centru grada kao što su Vračar, Stari grad i Savski venac i kao takve ne zauzimaju poljoprivredne površine.

Najviše obradive poljoprivredne površine ima u Obrenovcu, a zatim u Paliluli, Mladenovcu i Lazarevcu. Oranice i bašte su najviše zastupljene u Paliluli dok se u Grockoj stanovništvo najviše bavi uzgajanjem raznih vrsta voća. Pašnjaci, kao vrsta neobradivog zemljišta pogodnih za razvoj stočarstva dominiraju u opštini Čukarica.

Republika Srbija je u 2012. godini raspolagala sa 5.052 hiljada hektara poljoprivrednog zemljišta, pri čemu se 4,24% nalazilo u Beogradskom regionu. Posmatrajući trogodišnji period od 2010. do 2012. godine primećuje se stabilnost u obimu poljoprivrednog zemljišta. Beogradski region nije pokazao znatne oscilacije u ukupnom poljoprivrednom zemljištu Republike Srbije. U 2010. godini Beogradu je pripadalo 4,30% poljoprivredne površine, dok je u 2011. zabeležen neznatan pad od 0,04 procentna poena, pa je Beogradski region zauzimao 4,26% ukupne poljoprivredne površine.

U Beogradskom regionu je u 2012. godini zasejano 155.000 hektara obradive poljoprivredne površine, dok se žita seju na najvećem delu površine (60,3%), zatim slede krmno bilje (20,8%), povrtno bilje (12,3%) i industrijsko bilje (6,5%).

Prema Popisu poljoprivrede 2012. godine u Srbiji se tokom perioda od 2010. do 2012. stočni fond menjao ali ne u signifikantnim okvirima. Najveće promene se beleže u uzgajanju živine čiji je broj značajno porastao tokom posmatranog perioda. Govedarstvo je najviše zastupljeno u opštini Palilula, dok se uzgajanjem svinja najviše bave stanovnici opštine Obrenovac. Živina se u najvećem broju uzgaja u Mladenovcu, dok su traktori najbrojniji u Obrenovcu.

Ukupna poljoprivredna površina se sastoji od obradivog i neobradivog zemljišta. Struktura poljoprivredne površine u Republici Srbiji odgovara strukturi u Beogradskom regionu, pa tako u 2012. godini najveće učešće uzima obradiva površina od oko 84%, dok neobradive površine zauzimaju oko 16% zemljišta. Obradiva površina čini najveći deo poljoprivredne površine Beograda i njeno učešće u periodu od 2010. do 2012. godine nije pokazalo značajne promene, zauzima oko 96% poljoprivrednog zemljišta. Neobradivo zemljište u posmatranom trogodišnjem periodu obuhvata oko 6% poljoprivredne površine. Najveću površinu poljoprivrednog zemljišta zauzima Obrenovac sa 30.227 hektara u 2012. godini, dok je u 2011. i 2010. godini ovaj broj bio neznatno viši, 30.443 i 30.728 hektara respektivno. Poređenjem obradivih površina po opštinama, može se primetiti da je najviše obradive površine u 2012. godini bilo u Obrenovcu, 28.870 hektara ili 14,4% ukupne obradive površine Beograda. Slede opštine Palilula sa 27.278 hektara (13,6%) Mladenovac sa 25.960 hektara (12,9%) i Lazarevac sa 21.404 hektara (10,6%). Najmanje obradive površine ima opština Zvezdara, 597 hektara odnosno 0,3% ukupne obradive površine. Među opštinama koje imaju najmanje obradive površine se nalaze još i Rakovica (651 hektar) i Novi Beograd (718 hektara). Obzirom da oranice i bašte čine najveći deo obradive površine u Beogradu (oko 84% u 2012. godini), tako i po opštinama ove vrste obradivog zemljišta zauzimaju najveće površine. Palilula je beogradska opština sa najvećim površinama pod oranicama i baštama (27.009 hektara), a za njom slede Obrenovac, Mladenovac i Lazarevac. Uzgajanje voćnjaka je najpogodnije u Grockoj u kojoj se tokom 2012. godine 7.266 hektara obradive površine (35%) nalazilo pod raznovrsnim voćnjacima. Najmanje voća se gaji na Novom Beogradu gde se samo 10 hektara ukupne obradive površine upotrebljava za voćarstvo. Osim voćarstva, u Grockoj je veoma zastupljeno vinogradarstvo, pa je ovoj poljoprivrednoj grani tokom 2012. godine pripadalo 1.410 hektara poljoprivredne površine. Najveću površinu pod livadama imaju opštine Lazarevac i Mladenovac (2.661 i 2.439 hektara) dok livada najmanje ima na Novom Beogradu i Zvezdari (10 i 24 hektara). Pašnjaci, kao vrsta neobradivog zemljišta koja je pogodna za stočarstvo, u proseku obuhvata oko 5% ukupne poljoprivredne površine. Beogradske opštine se izrazito razlikuju po površini koja obuhvata pašnjake. Pašnjaci su najrasprostranjeniji na Čukarici i zauzimaju 1.637 hektara poljoprivredne površine, dok neznatno manju površinu imaju Lazarevac (1.602 hektara) i Mladenovac (1.173 hektara). Prosečna veličina poljoprivrednog gazdinstva na teritoriji grada Beograda iznosi 3,1 ha.

U Beogradu je zabeleženo postojanje 33.245 poljoprivrednih gazdinstava, od čega se najviše broji u Obrenovcu, Mladenovcu, Lazarevcu i Grockoj. Dominiraju gazdinstva sa malim brojem članova, odnosno jedno do dva lica.

Područje grada Beograda pripada dvema prirodnim celinama: Panonskoj niziji na severu i brežuljkastim terenima Šumadije na jugu. U geološko-geomorfološkom smislu, na području grada Beograda prisutne su sledeće osnovne kategorije terena:

- niskoravničarski tereni fluvijalnog genetskog tipa (aluvijalne zaravni Save, Dunava, Tamiša i Kolubare, i donjih delova njihovih pritoka, aluvijalno-barski tereni, rečno-terasne zaravni i aluvijalno-proluvijalni tereni);

- eolske i eolsko-akvatične zaravni Srema;

- tereni neogenog pobrđa;

- brdsko-planinski tereni i

- geotehnički tereni, tj. tereni formirani antropogenom delatnošću.

U okviru definisanih predela, tokom vremena i urbanističkim razvojem na teritoriji grada Beograda formirani su sledeći tipovi zemljišta:

- urbano građevinsko zemljište

- suburbano građevinsko i mešovito zemljište

- industrijsko zemljište

- komunalno zemljište

- poljoprivredno zemljište

- šumsko zemljište

- vodno i nisko zemljište i

- degradirano zemljište.

Prema intenzitetu obrade mogu se izdvojiti intenzivno i ekstenzivno obrađivane poljoprivredne površine, među kojima se dalje uočavaju posebne specifičnosti u zavisnosti od tipa predela kome pripadaju (lesna zaravan, aluvijalna zaravan, pobrđe i brdsko-planinsko područje).

Od značajnih problema koji se odnose na ugrožavanje kvaliteta poljoprivrednog zemljišta mogu se navesti sledeći:

- prenamena poljoprivrednog zemljišta (najčešće nekontrolisana) u građevinsko industrijsko zemljište;

- starost i ugroženost nasipa za zaštitu od poplava;

- nedovoljno razvijeni sistemi za odvodnjavanje i navodnjavanje;

- neadekvatna primena pesticida i veštačkih đubriva, kao i korišćenje vode neodgovarajućeg kvaliteta za navodnjavanje.

Preko 50% ukupnog poljoprivrednog zemljišta nalazi se u opštinama Obrenovac, Palilula, Mladenovac i Lazarevac, dok poljoprivredne proizvodnje nema u opštinama Stari grad, Savski venac i Vračar.

Strukturu obradivih površina na teritoriji Beograda čine: bašte i oranice sa 80%, voćnjaci i vinogradi sa 14% i livade sa oko 6% ukupnih obradivih površina.

Najplodnija zemljišta nalaze se severno od Save i Dunava, u Panonskoj ravnici i u okolini Obrenovca.

Glavni poljoprivredni proizvodi koji se gaje na teritoriji grada su žitarice (pšenica, raž, ječam, ovas, kukuruz), stočno krmno bilje, industrijsko bilje (šećerna repa, suncokret, soja, uljana repica), povrtno bilje, voće, grožđe i dr.

Površine poljoprivrednog zemljišta na teritoriji grada Beograda prema katastarskim klasama i kulturama su vrlo heterogene, od čega zavise i proizvodne osobine ovog zemljišta. Najveće učešće prema kategorijama korišćenja poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojini imaju njive (78,34%) koje su istovremeno i najpogodnije za davanje u zakup.

Ukupno korišćeno poljoprivredno zemljište na teritoriji grada iznosi 136.389 ha i ono čini 42.32% ukupne površine Beograda.

Ukupna navodnjavana površina je 6.109 ha ili 4.5% od ukupno korišćene površine. Od tog broja 61,1% se navodnjava površinski, 14,7% orošavanjem i 24,2% kap po kap. Na području svih Opština koje pripadaju Beogradu navodnjavanje se primenjuje na individualnim poljoprivrednim gazdinstvima ali za većinu malih sistema za navodnjavanje (uglavnom metodom kapanja i orošavanja) u zatvorenom prostoru (plastenici i staklenici), odakle stiže najveća količina povrća na gradske pijace, ne postoje nikakvi podaci o površinama koje se navodnjavaju. Kvalitet vode koja se koristi se ne kontroliše. Zbog toga bi jedan deo aktivnosti morao da bude posvećen lociranju malih sistema za navodnjavanje i kontroli vode koja se koristi za navodnjavanje kao i useva koji se gaje na tim površinama.

Površina zemljišta obuhvaćena sistemom za odvodnjavanje na regionu Beograda je nepromenjena u poslednje tri godine i iznosi 115.350 ha, pri čemu se oko 65.000 ha odnosi na zemljište koje se koristi za poljoprivrednu proizvodnju. Od ukupne površine obuhvaćene sistemom za odvodnjavanje oko 29% ukupne površine i 43% korišćenog poljoprivrednog zemljišta je stvarno odvodnjavano u 2011. i 2012. godini. Odvodnjavanje zemljišta se može vršiti kanalima za odvodnjavanje ili ispumpavanjem. Ukupna površina teritorije beogradskog regiona je pokrivena kanalima za odvodnjavanje u dužini od 1.060 km u 2013. godini, što je više u odnosu na prethodne dve godine kada su se kanali protezali na 878 km. Na teritoriji grada Beograda je u 2013. godini postojalo 27 crpnih stanica koje su služile za odvodnjavanje. Određeni broj stanica je reverzibilnog karaktera i može se koristiti i za navodnjavanje u sušnim periodima. Statistički podaci pokazuju da u periodu 2012-2013. godina nisu zabeležene poplave zemljišta i objekata prouzrokovane unutrašnjim vodama, za razliku od 2010, 2011. i 2014. godine, kada je određeni broj naselja, zgrada i industrijskih objekata poplavljen podzemnim vodama.

Beograda je u 2013. godini postojalo 27 crpnih stanica koje su služile za odvodnjavanje. Određeni broj stanica je reverzibilnog karaktera i može se koristiti i za navodnjavanje u sušnim periodima. Hidromelioracioni sistemi na teritoriji Beograda se nalaze u okviru pet melioracionih područja. Prema Operativnom planu za odbranu od poplava Srbije za 2013. godinu, ukupna dužina kanalske mreže na pomenutim područjima iznosi 1.836,4 km. Recipijenti područja, pod nazivom Beograd Dunav 1, Beograd Dunav 2, Beograd Sava 1, Beograd Sava 2, su Dunav, Tamiš i Sava. Sistemi melioracionog područja Beograd Morava za recipijente, osim Save, imaju i reku Kolubaru, Topčidersku reku, Beljanicu, Turiju, Peštan, Lukavicu i Ljig.

JVP "Beogradvode" upravlja sistemom odbrane od poplava na vodnom području grada Beograda koji se sastoji od:

Vodotoci I reda

- Spoljašnje vode koje čine nasipi i obaloutvrde na rekama Dunav, Sava, Kolubara i Veliki Lug (sa pritokama), ukupne dužine 506,93 km:

1. Sektor/deonica - desna obala Dunava (Beograd/Ada Huja D.4.1.),(Vinča i Grocka D.5.1.) i leva obala Dunava i desna obala Tamiša (Pančevački rit D.6.1- 6.4.) - 99,39 km

2. Sektor/deonica - desna obala Dunava i leva obala Save od ušća do Klenka i kanal Nova Galovica (Zemun - Novi Beograd - Klenak S.1.1. i S.1.2.) - 68,61 km

3. Sektor/deonica - S.3.1 - S.3.10. desna obala Save od ušća do Vukićevice i pritoke, Topčiderska reka sa potokom Pariguz i Belom rekom, kao i Kolubara sa Tamnavom, Turijom, Beljanicom, Barajevskom rekom, Peštanom i Lukavicom, tri brane: "Resnik", "Bela reka" i "Duboki potok" - 281,07 km

4. Sektor/deonica - M.4.3. Smederevska palanka - Veliki Lug - 57,86 km

- Unutrašnje vode - hidromelioracioni sistemi kanalske mreže po teritorijalnoj pripadnosti ukupne dužine 1.866,51 km:

1. Melioraciono područje "Beograd Dunav 1" (HMS BG D1 1.) - 688,934 km

2. Melioraciono područje "Beograd Dunav 2" (HMS BG D2 1.) - 8,700 km

3. Melioraciono područje "Beograd Sava 1" (HMS BG S1 1.- S1 5.) - 667,014 km

4. Melioraciono područje "Beograd Sava 2" (HMS BG S2 1.- S2 16.) - 444,978 km

5. Melioraciono područje "Beograd Morava" (HMS BG M 1.- M 3.) - 56,886 km

6. Crpne stanice na teritoriji Beograda - ukupno 30

Vodotoci II reda

- 200 registrovanih bujičnih vodotokova (Kaljavi potok, Mirijevski potok,...)

Ulaganja u vodoprivredni sistem na teritoriji grada Beograda su poslednjih dvadeset godina niska, tako da porast vodostaja reka predstavlja potencijalnu opasnost od poplava. Odbrana od poplava na teritoriji grada Beograda se sprovodi na dva načina. Aktivan način podrazumeva upravljanje i preraspodelu voda postojećim akumulacijama i retenzijama. Pasivna zaštita se odnosi na regulacije rečnog korita, nasipe i kejske zidove.

Tabela 7: Površine i objekti branjeni od poplava

Površine i objekti branjeni od poplava Beogradski region	2010	2011	2012	2013
Ukupna površina branjena od poplava, ha	60.274	33.819	33.819	33.819
Korišćena poljoprivredna površina, ha	51.694	28.429	28.429	28.429
Broj naselja	21	13	13	13
Broj industrijskih objekata	21	7	7	7
Broj ostalih privrednih objekata	143	120	120	120
Železničke pruge, km	52	46	46	46
Putevi, km	100	70	70	70
Ukupna dužina nasipa, km	471	471	471	404

Izvor: Republički zavod za statistiku

Posle katastrofalnih poplava u maju 2014. godine na teritoriji grada Beograda obnovljeno je na teritoriji GO Obrenovac 95% nasipa; ostalo je da se uradi:

- Remont crpnih stanica na teritoriji Obrenovca, kao i sanacija Baričke reke

- sanacioni radovi na teritoriji Mladenovca

- sanacioni radovi na teritoriji Sopota

- sanacioni radovi na teritoriji Lazarevca

- sanacioni radovi na teritoriji Rakovice.

Ukupna površina poljoprivrednog zemljišta u javnoj svojini Republike Srbije na teritoriji Grada Beograda je 40.624,7 ha. Trenutno se daje u zakup 2.696.6 ha državnog poljoprivrednog zemljišta. Udeo fizičkih lica koja su zakupci državnog poljoprivrednog zemljišta je 41,2% a udeo pravnih lica koja su zakupci državnog poljoprivrednog zemljišta je 58.8%.

1.1.7. Višegodišnji zasadi

Za Beograd voćarsko vinogradarska proizvodnja predstavlja značajan sektor poljoprivredne proizvodnje, kao i značajan izvor sirovine za prerađivačku industriju.

U svim opštinama grada Beograda, sa izuzetkom opština Savski venac, Vračar i Stari grad, u kojima ne postoje uslovi za ovu proizvodnju, zastupljena je voćarska proizvodnja. Povoljniji su uslovi u opštinama južno od Save i Dunava, gde ova proizvodnja ima veći intenzitet. U proizvodnji je zastupljeno jabučasto, jezgrasto, koštičavo, jagodičasto voće, kao i grožđe.

U proizvodnji voća najzastupljenije je koštičavo voće sa 66,2% od ukupnog broja stabala. Šljiva je najzastupljenije koštičavo voće, odnosno 38,6% stabala koštičavog voća, dok je višnja učestvuje sa 17,7%. Jabučasto voće učestvuje u ukupnom broju stabala sa 32,2%. Jabuka ima najveći broj stabala u okviru grupe jabučastog voća gde participira sa 66,2%. Najmanje je zastupljeno jezgrasto voće, odnosno orasi, koji u proizvodnji učestvuju sa svega 1,6% stabala. Značajna je i proizvodnja jagodastog voća, odnosno jagoda i malina.

Na području Beograda 14.659 gazdinstava se bavi voćarstvom. Ukupna površina pod voćem je 12.616 ha. Od toga na 10.305 ha se primenjuje plantažni način uzgoja a na 2.311 ha ekstenzivni. Vinogradarstvom se bavi 3.217 gazdinstava na teritoriji grada na ukupnoj površini od 766 ha. Jabuke se gaje na 1.956 ha, kruške na 562 ha, breskve na 2.904 ha, kajsije na 2.265 ha, višnje na 737 ha, šljive na 2.507 ha, orasi na 229 ha, lešnici na 121 ha.

Na teritoriji grada jabuka se gaji na 1.478.870 stabala, kajsija na 565.353 stabala, višnja na 431.585 stabala, trešnja se gaji na 240.500 stabala. U 2013. godini na teritoriji Beograda grožđe se gajilo na ukupno 7.359.000 čokota. Od tog broja rodnih čokota je 7.116.670. Ukupno je proizvedeno 16.129 t grožđa.

1.1.8. Stočni fond

Stočarska proizvodnja na teritoriji grada Beograda ima veliki značaj, koji se ogleda pre svega kroz proizvodnju stočarskih proizvoda koji služe za ishranu stanovništva (mleko, meso, jaja). Stočarstvo je značajno i kao sirovinska osnova za prehrambenu industriju. Razvoj stočarstva je od značaja i za razvoj pratećih industrija - proizvodnje stočne hrane, industrije mašina i opreme za poljoprivrednu proizvodnju i sl. Zavisno od prirodnih uslova, strukture korišćenih poljoprivrednih površina, ekonomske situacije i strukture stanovništva, koje utiču na razvoj stočarstva, u pojedinim opštinama su u manjoj ili većoj meri razvijene pojedine linije stočarske proizvodnje.

Zasejana površina u Beogradu, u periodu od 2010. do 2012. godine, nema značajnih oscilacija. U 2010. godini, u Beogradskom regionu je bilo zasejano oko 157.000 hektara poljoprivredne površine, u 2011. godini oko 1.000 hektara manje, dok je u 2012. godini zabeležen neznatan pad od 2.000 hektara. Od ukupne obradive površine u Beogradu u 2012. godini, zasejane površine zauzimaju oko 72% zemljišta. Ukoliko se posmatraju oranice i bašte u beogradskim opštinama, tokom godine se u proseku zaseje oko 92% njihove ukupne površine. Žita se seju na najvećem delu površine (60,3%), zatim slede krmno bilje (20,8%), povrtno bilje (12,3%) i industrijsko bilje (6,5%). Posmatrajući trogodišnji period, stabilnost u obimu i strukturi zasejanih površina je prisutna i nema izrazitih oscilacija. Krmno bilje je zastupljeno u poljoprivrednoj proizvodnji beogradskih opština, ukupno se 37.886 hektara nalazi pod ovom biljnom proizvodnjom.

U strukturi stočnog-krmnog bilja u periodu od 2011. godine do 2013. godine. dominira proizvodnja lucerke, sledi proizvodnja deteline i proizvodnja kukuruza za krmu (zelena masa). U 2011. godini, proizvodnja lucerke je bila 100.475 t, proizvodnja deteline 41.532 t a proizvodnja kukuruza za krmu 132.053 t, u 2012. godini, proizvodnja lucerke je bila 61.123 t, proizvodnja deteline 23.021 t a proizvodnja kukuruza za krmu 115.463 t, u 2013. godini proizvodnja lucerke je bila 77.561 t, proizvodnja deteline 33.272 t a proizvodnja kukuruza za krmu 1.116.880 t.

Prema Popisu poljoprivrede 2012. godine učešće uzgajanja živine u Beogradu u ukupnom uzgajanju u Republici Srbiji u 2012. godini je iznosilo 4.67%.

Tabela 8: Raspored poljoprivrednih gazdinstava, broja goveda, svinja, ovaca i živine

Opštine u Beogradu	Broj poljoprivrednih gazdinstava	Goveda	Svinje	Ovce	Živina
Barajevo	2.668	2.468	10.367	8.962	74.855
Voždovac	1.675	584	5.103	2.132	46.193
Vračar	/	/	/	/	/
Grocka	4.043	846	7.634	2.228	70.268
Zvezdara	224	24	238	53	1.147
Zemun	890	2.403	8.422	764	22.923
Lazarevac	4.831	3.205	16.771	18.966	102.531
Mladenovac	5.221	6.628	30.808	16.852	351.345
Novi Beograd	85	32	170	103	1.197
Obrenovac	5.536	9.650	56.031	14.656	147.376
Palilula	1.705	19.746	38.589	985	62.417
Rakovica	202	26	175	46	1.819
Savski venac	/	/	/	/	/
Sopot	2.708	3.200	13.462	8.744	69.695
Stari grad	/	/	/	/	/
Surčin	2.131	4.119	12.128	3.574	233.526
Čukarica	1.326	249	2.803	1.179	24.705
Beograd	33.245	53.180	202.701	78.974	1.209.997

Govedarstvo (37,13%) je najviše zastupljeno u opštini Palilula, a za njom sledi Obrenovac (18,14%) i Mladenovac (12,46%). Svinjarstvom se najviše bave stanovnici opštine Obrenovac (27,65%) i Palilula (19,04%), dok se ovce najviše gaje u Lazarevcu (24,01%). Gajenje živine je isplativo za stanovnike prigradskih opština što se može videti na osnovu njihove brojnosti. Bilo da se gaje za sopstvene potrebe ili su namenjeni za dalju prodaju, živina je najbrojnija u Mladenovcu (29,03%), Surčinu (19,3%) i Obrenovcu (12,17%).

Pčelarstvo predstavlja malu, ali izuzetno atraktivnu poljoprivrednu delatnost, koja poslednjih godina počinje da se tržišno usmerava u pravcu prihvatanja uslova i standarda EU. Različite vrste meda koje potiču sa geografskog područja Srbije su visokog kvaliteta i u ukupnom ekonomskom obimu poljoprivredne proizvodnje pčelarska proizvodnja učestvuje sa 0,4%. Od ukupne količine proizvedenog meda u prethodnom periodu (6,8 hiljada tona) izvezeno je oko 45%. Prema popisu iz 2012. godine na teritoriji grada Beograda ima ukupno 32.160 košnica pčela.

Učešće DP poljoprivrede i ribarstva u DP grada Beograda od 1994. do 2000. godine je imalo tendenciju pada, sa 6,5% u 1994. godini na 5,0%, koliko je ostvareno 2000. godine. Najveće učešće ove delatnosti je ostvareno 1995. godine (6,7%), a najniže 1998. (4,7%). Najveći deo DP poljoprivrede i ribarstva grada Beograda se ostvaruje iz privatne svojine, koja ima sve veći značaj za formiranje društvenog proizvoda poljoprivrede. Akvakultura se obavlja u pastrmskim i šaranskim ribnjacima. Pastrmski ribnjaci su locirani u brdsko planinskim krajevima, a šaranski u ravničarskim. Potencijal povećanja proizvodnje pastrmki je ograničen resursima čistih vodenih tokova, dok je potencijal za razvoj šaranskog ribarstva tako reći neograničen. U 2012. je proizvedeno 7,66 hiljada tona ribe u objektima za akvakulturu. U tom periodu je uvezeno 32.757 tona, dok je izvezeno 562 tone proizvoda ribarstva.

U tabeli koja sledi dat je prikaz gazdinstava u Beogradu prema broju članova i stalno zaposlenih. Posmatrajući dobijene podatke može se primetiti da dominiraju gazdinstva sa malim brojem članova, odnosno jedno do dva lica. Najviše takvih gazdinstava ima u Obrenovcu, Mladenovcu i Lazarevcu. Slede poljoprivredna gazdinstva koja imaju nešto više članova, od tri do četiri lica. Najviše takvih je u Mladenovcu, a zatim u Obrenovcu, Lazarevcu i Grockoj. Najviše gazdinstava koja broje sedam i više lica ima u Mladenovcu, a slede ih gazdinstva u Paliluli, Obrenovcu i Lazarevcu.

Tabela 9: Gazdinstva prema broju članova i stalno zaposlenih na gazdinstvu

Opština	Ukupno	1-2 lica	3-4 lica	5-6 lica	7 i više lica
Barajevo	2.668	1.947	655	63	3
Voždovac	1.675	1.278	373	21	3
Vračar	/	/	/	/	/
Grocka	4.043	2.702	1.162	170	9
Zvezdara	224	182	37	4	1
Zemun	889	652	213	17	7
Lazarevac	4.831	3.257	1.367	196	11
Mladenovac	5.221	3.195	1.724	280	22
Novi Beograd	85	58	24	3
Obrenovac	5.536	3.699	1.614	212	11
Palilula	1.705	1.243	381	62	19
Rakovica	202	170	25	4	3
Savski venac	/	/	/	/	/
Sopot	2.708	1.966	662	75	5
Stari grad	/	/	/	/	/
Surčin	2.131	1.709	377	36	9
Čukarica	1.326	1.065	230	28	3
Beograd	33.244	23.123	8.844	1.171	106

1.1.9. Mehanizacija, oprema i objekti

U Beogradu se u periodu 2000-2007. godina beleži rast gotovo celokupne poljoprivredne mehanizacije. Primetno je uvećanje kako broja traktorskih priključaka tako i ostale priključne mehanizacije, što se povoljno odražava na stepen njihove iskorišćenosti. Poljoprivredni proizvođači shvataju da nizak nivo opremljenosti gazdinstava mehanizacijom predstavlja ograničavajući faktor razvoja poljoprivrede. Broj traktora je indikator koji ukazuje na razvijenost poljoprivredne proizvodnje, pre svega zemljoradnje, u beogradskim opštinama. Na teritoriji grada Beograda prema Popisu poljoprivrede u 2012. godini ukupno ima 22.483 traktora, kombajna 1.422 i priključnih mašina 90.496. Ukupan broj objekata za smeštaj stoke je 3.193.395, objekata za smeštaj poljoprivrednih proizvoda na gazdinstvu (koševi za kukuruz, ambari i silosi) je 1.919.854, objekata za smeštaj poljoprivrednih mašina i hladnjača na gazdinstvu je 1.425.340 a sušara i objekata za silažu na gazdinstvima je 3.189.654. Prema raspoloživim podacima Privredne komore Beograda, mlinska industrija Beograda ima dovoljno kapaciteta za smeštaj i preradu pšenice - silose i podna skladišta ukupnog kapaciteta od 200.000 t na godišnjem nivou. Mlinski kapaciteti na nivou Beograda iznose oko 160.000 t. Otkup pšenice će zavisiti isključivo od finansijske sposobnosti mlinske industrije koja kupuje pšenicu za sopstvene potrebe. Od značajnijih poljoprivrednih preduzeća na teritoriji grada Beograda koja se između ostalog bave proizvodnjom i preradom ratarskih proizvoda ili su njihovi veliki potrošači treba izdvojiti sledeća: - PKB Korporacija; - Beogradska pekarska industrija; - Klas a.d.; Žitodunav; Žitomlin; - Žitoprodukt; - BD Agro; - PIK Zemun; - Dragan Marković a.d.; - Kolubara usluge; - Delta agrar; - Soko Štark; - Institut za kukuruz; - Institut za stočarstvo; - Institut PKB Agroekonomik; - Beogradska industrija piva; - Kooperativa a.d.; - ZZ Bežanija i drugi. Ova poljoprivredna preduzeća i zadruge raspolažu velikim obradivim površinama, mehanizacijom, stručnim kadrom i smeštajnim kapacitetima koji omogućuju adekvatnu organizaciju proizvodnje i postizanje značajnih prinosa u ratarskoj proizvodnji. Prostor za skladištenje stajnjaka uslovljen je tipom stajnjaka, njegovom namenom i količinom. Dnevna količina stajnjaka koji krava proizvede zavisi od načina dražanja, kao i ishrane. Stajnjak se pakuje u visine oko dva metra, gde bi zapremina čvrstog stajnjaka iznosila oko 800 kg/m3. Za razliku od čvrstog stajnjaka, skladištenje tečnog stajnjaka je nešto zahtevnije jer iziskuje jamu izgrađenu od nepropusnog materijala, transport od štale do jame sistemom kanala, nagiba, upotrebom pumpi i cisterni kao i drugom pratećom opremom. Čvrsti i tečni stajnjak se koristi za đubrenje njiva, odnosno poboljšanja strukture zemljišta. Prednost tečnog stajnjaka u odnosu na čvrst, je i u njegovoj upotrebi za proizvodnju biogasa, što iziskuje dodatne građevine i prateću opremu.

1.1.10. Radna snaga

Radno aktivnih članova gazdinstva je 33.244, od toga su 4.477 žene, a 28.767 muškarci.

Upravnici (menadžeri) na gazdinstvima su 4.477 žene, a 28.767 muškarci. Kvalifikacija nosilaca, upravnika, odnosno donosilaca odluka na poljoprivrednim gazdinstvima je takva da radno iskustvo iz poljoprivredne prakse ima 18.337, a svega 229 je pohađalo razne kurseve iz oblasti poljoprivrede.

Sezonsku radnu snagu čini 12.361 sezonskih radnika.

Ukupan broj onih koji su se bave isključivo poljoprivrednim aktivnostima i stalno su zaposleni iznosi 21.477.

Nepovoljna je starosna struktura na gazdinstvima. Među opštinama koje imaju karakteristike ruralnih područja, najveće učešće starijih od 50 godina imaju gazdinstva u opštinama Sopot i Grocka, a najmlađa populacija registrovana je na gazdinstvima u opštinama Lazarevac, Mladenovac i Obrenovac.

1.1.11. Struktura poljoprivrednih gazdinstava

Popisom poljoprivrede 2012. godine u Beogradu je zabeleženo postojanje 33.245 poljoprivrednih gazdinstava, od čega se najviše broji u Obrenovcu, Mladenovcu, Lazarevcu i Grockoj. Najmanje poljoprivrednih gazdinstva zabeleženo je u opštinama Zvezdara, Rakovica i Novi Beograd, dok pojedine gradske opštine poput Vračara, Savskog venca i Starog grada nemaju poljoprivredna gazdinstva na svojoj teritoriji. Ukupan broj registrovanih poljoprivrednih gazdinstava na teritoriji grada Beograda je 23.488, od ukupnog broja registrovanih poljoprivrednih gazdinstava porodično poljoprivredno gazdinstvo čini 99,7%, a pravna lica i preduzetnici 0,3%. Struktura poljoprivrednih gazdinstva prema veličini korišćenog poljoprivrednog zemljišta iznosi 136.389 ha, tako da je učešće korišćenog poljoprivrednog zemljišta u ukupnoj površini JLS iznosi 42,32%. Na osnovu rezultata Popisa poljoprivrede iz 2012. godine broj uslovnih grla stoke je 169.563.

1.1.12. Proizvodnja poljoprivrednih proizvoda

Grad Beograd kao razvijen industrijski i trgovački centar, bez obzira što ima relativno velike površine plodnog poljoprivrednog zemljišta i povoljne prirodne uslove za bavljenje poljoprivredom, ima veoma mali procenat stanovništva koje se bavi isključivo poljoprivrednom proizvodnjom. U skladu s tim, kao i pod uticajem opštih političkih i ekonomskih uslova, deo ukupnog društvenog proizvoda koji se ostvaruje iz delatnosti poljoprivrede veoma je mali.

Regionalnim prostornim planom administrativnog područja grada Beograda, izvršeno je plansko definisanje i artikulisanje regiona Beograda kao funkcionalne celine, u susret standardima teritorijalne nomenklature EU. Okosnicu, odnosno fokusnu tačku tog regiona, predstavlja snažan urbani centar Beograda, okružen manjim gradskim i seoskim centrima, većeg ili manjeg stepena ekonomske samostalnosti, koji čine kompleksan i dinamičan sistem Grada Beograda (AP Beograda, 17 gradskih opština) a njegove granice poklapaju se sa postojećom definicijom metropolitenskog područja Prethodne dve decenije, u rubnim područjima Beograda, odvijao se buran proces urbanizacije, uglavnom nekontrolisane stambene izgradnje, koja je povlačila za sobom i neracionalnu transformaciju poljoprivrednog zemljišta u građevinsko, preopterećenje infrastrukturnih sistema i ugrožavanje životne sredine. Sa druge strane, grad ubrzano dobija novu razvojnu dimenziju koja pred nadležne postavlja ozbiljne dileme u pogledu (pre)namene zemljišta Ratarska proizvodnja po svom obimu, strukturi i složenosti predstavlja jedan od najznačajnijih sektora poljoprivredne proizvodnje na nivou grada Beograda koja takođe predstavlja i jedan od najvažnijih faktora prehrambene stabilnosti i sigurnosti grada.

Na teritoriji grada postoje odgovarajući uslovi za organizovanje ratarske proizvodnje pogotovu u opštinama koje se nalaze severno, iznad Save i Dunava, gde su parcele znatno veće u odnosu na parcele opština koje se nalaze južno od ovih reka, gde je teren više brežuljkast i pogodniji za voćarsku proizvodnju. Međutim, ono što je karakteristično za ratarsku proizvodnju na nivou cele Srbije, važi i za Beograd. Naime, celokupnu ratarsku proizvodnju karakteriše nedostatak sredstava za finansiranje tekuće proizvodnje i sve veće smanjenje raspoloživih obradivih površina usled nekontrolisane promene namene poljoprivrednog zemljišta.

Od ukupno 106.721 ha pod oranicama u 2013. godini na teritoriji grada Beograda ratarska proizvodnja se odvijala na 100.100 ha, odnosno na 90% površina. Od ratarskih kultura dominiraju površine pod žitaricama sa 70%, zatim površine pod stočnim krmnim biljem sa 18%, a najmanje oraničnih površina se nalazi pod industrijskim biljem, svega 7%. Od žitarica najviše je površina pod kukuruzom 52.669 ha i pšenicom 26.523 ha. Od povrtnog bilja krompir zauzima 4.413 ha, paradajz na 2004 ha, kupus i kelj 1.527 ha. Od industrijskog bilja najveće površine su pod sojom 4.270 ha, šećernom repom 2.445 ha i suncokretom 2.018 ha.

Na teritoriji grada jabuka se gaji na 1.478.870 stabala, kajsija na 565.353 stabala, višnja na 431.585 stabala, trešnja se gaji na 240.500 stabala. U 2013. godini na teritoriji Beograda grožđe se gajilo na ukupno 7.359.000 čokota. Od tog broja rodnih čokota je 7.116.670. Ukupno je proizvedeno 16.129 t grožđa. Prinos po čokotu je 2,3 kg.

Prema podacima iz 2012. godine na teritoriji Beograda je bilo 53.180 grla goveda, 202.701 svinja, 78.974 ovaca, 12.458 koza, 1.210.000 komada živine i 32.160 košnica. Uzgoj ribe je organizovan na 19.9 ha.

Organski proizvodi su rezultat svesti proizvođača o značaju zdrave hrane i obnavljanju prirodnih resursa. Dobijeni su korišćenjem prednosti i potencijala eko sistema, stimulisanjem i harmonizacijom bioloških procesa, bez primene hemijski nastalih supstanci (veštačka đubriva, pesticidi, hormoni, insekticidi) i bez upotrebe genetski modifikovanih organizama. Pravna regulativa organske proizvodnje u Republici Srbiji. Oblast proizvodnje poljoprivrednih i drugih proizvoda metodama organske proizvodnje - prerada, skladištenje, transport, obeležavanje, deklarisanje i promet organskih proizvoda, izdavanje sertifikata i resertifikata za organske proizvode, kao i druga pitanja od značaja za organsku proizvodnju - u Republici Srbiji uređuju se Zakonom o organskoj proizvodnji i organskim proizvodima, koji je usklađen sa propisima EU. Na osnovu ovog zakona, usvojeni su i brojni pravilnici koji regulišu ovu oblast: Pravilnik o izgledu oznake i nacionalnog znaka organskih proizvoda; Pravilnik o uslovima i načinu prometa organskih proizvoda; Pravilnik o načinu vođenja evidencije i sadržini izveštaja na osnovu kojih se vodi evidencija u organskoj proizvodnji; Pravilnik o pakovanju, skladištenju i prevozu organskih proizvoda; Pravilnik o uslovima koje treba da ispunjava pravno lice koje izdaje sertifikat, odnosno resertifikat za organske proizvode i o načinu njihovog izdavanja; Pravilnik o obrascu službene legitimacije inspektora za organsku proizvodnju.

Trenutno na teritoriji Beograda svega šest proizvođača (individualnih gazdinstava i preduzeća) ima sertifikovanu organsku proizvodnju, i to uglavnom u oblasti ratarstva, voćarstva, kao i prerade voća. Imajući u vidu visok rast inostrane tražnje za organskim proizvodima, blizinu, veličinu i potencijal tržišta Beograda, više cene ovih proizvoda u odnosu na proizvode hemijski tretirane, kao i veoma povoljne ekološke uslove za organsku proizvodnju u pojedinim opštinama grada (pre svega Sopot, Barajevo), jedan od načina razvijanja konkurentnosti celokupnog poljoprivrednog sektora Beograda jeste veća orijentacija proizvođača na organsku proizvodnju.

1.1.13. Zemljoradničke zadruge i udruženja poljoprivrednika

Prema podacima Zadružnog saveza Beograda na teritoriji grada Beograda registrovane su 56 zemljoradničke zadruge i jedan zadružni savez. Od ovog ukupnog broja registrovanih zadruga aktivne zadruge čine 31 zadruga i jedan zadružni savez. Pet zadruga je u stečaju. Dvadeset zadruga je neaktivno ili je u blokadi.

Svaka od ovih zadruga broji najmanje stotinu zadrugara. Ukupan broj kooperanata sa kojim zadruge na teritoriji grada Beograda sarađuju je preko 4.500 kooperanata.

Osnovna delatnost zadruga je stočarstvo, voćarstvo, povrtarstvo, ratarstvo, pčelarstvo kao i otkup i plasman poljoprivrednih proizvoda.

Zadruge se sreću sa sledećim problemima:

- Nepostojanje adekvatnog zadružnog zakonodavstva (postojeće zadružno zakonodavstvo prevaziđeno. Sistemski potpuno neuređena oblast),

- Nerešeno pitanje vlasničkih odnosa nad imovinom u zadrugama (nerešeni vlasnički odnosi predstavljaju veliku prepreku za uspešnije poslovanje zadruga),

- Nepoštovanje zadružnih principa i zadružnih vrednosti u radu zadruga (poslovanje zadruga po zadružnim principima je obaveza propisana od strane Međunarodnog zadružnog saveza i Zakona o zadrugama),

- Nepostojanje zadružne revizije (Zadružna revizija je propisana zakonom i odnosi se na kontrolu primene zadružnih principa u poslovanju zadruge, kao i kontrolu poslovanja zadruge uopšte. Ta zakonska odredba se ne poštuje, a uz to i ne postoje licencirani zadružni revizori),

- Otežan pristup zadruga tržištu kapitala (bankarski krediti za finansiranje poljoprivredne proizvodnje i investicije u poljoprivredi su krajnje nepovoljni),

- Nedovoljan obuhvat zadruga merama agrarne politike Srbije (zadruge su veoma minorni korisnici sredstava agrarnog budžeta),

- Finansijska iscrpljenost i nelikvidnost zadruga (hronična nestašica sopstvenih obrtnih sredstava za nabavku repromaterijala i zasnivanje polj. proizvodnje),

- Smanjenje obima prometa roba i usluga u zadrugama (značajan promet poljoprivrednih proizvoda preko 30%, pre svega voća i povrća i stoke u živom obavlja se preko nakupaca u tz. sivoj zoni i predstavlja krajnje nelojalnu konkurenciju zadrugama u poslovima koji su njihova osnovna delatnost),

Takođe, prisutna je dalja devastacija zadružne imovine kroz primenu osporenih odredbi Zakona o stečaju.

Prisutno je nedovoljno podsticanje udruživanja u zadruge i druge oblike organizovanja kako sa nivoa republike tako i grada.

1.1.14. Transfer znanja i informacija

Transfer znanja u oblasti poljoprivrede sprovodi se kroz sistem formalnog obrazovanja svih nivoa (od srednjeg obrazovanja do doktorskih studija), putem različitih vrsta obuka organizovanih od strane obrazovnih i istraživačkih ustanova i organizacija, PSSS-a, privatnih privrednih društava, projektnih jedinica, medija itd. Savetodavni sistem u poljoprivredi obuhvata 35 PSSS:

22 na području uže Srbije, čiji rad je pod monitoringom MPZŢS i 12 PSSS i Enološka stanica čiji rad je pod monitoringom Pokrajinskog sekretarijata za poljoprivredu, vodoprivredu i šumarstvo.

Postojeća struktura i sistem prenosa znanja nisu dovoljno efikasni i ne uspevaju da adekvatno zadovolje potrebe dinamičnijeg tehničko-tehnološkog restrukturiranja sektora poljoprivrede. Neophodnost povezivanja kreatora znanja sa neposrednim korisnicima je zanemarena u različitim sistemskim rešenjima - od zakonskog okvira koji reguliše rad naučnih organizacija i PSSS, do odsustva bilo kakvih podsticaja ovoj saradnji. Samim tim, ne postoje ni funkcionalne mreže sa specijalizovanim centrima znanja, znanje nije sistemski pohranjeno i teško se pristupa potrebnim informacijama. Kvalitet opreme i ukupnih tehničkih uslova za istraživanje zaostaje za evropskim prosekom. Ipak, postojeće naučne organizacije i obrazovne ustanove imaju relativno dobar kvalitet kadrova koji je razvio brojne rezultate prepoznatljive i priznate u svetu (nove sorte, rase i sojeve, naučne radove i tehnološka rešenja). Kreiranje znanja funkcioniše uz izvesne teškoće materijalne prirode. Ovaj problem je doprineo da su neke naučne organizacije nestale ili su izgubile status naučnih instituta u periodu posle 2000. godine, što je oslabilo razvoj nauke u unutrašnjosti Republike Srbije (Zaječar, Kragujevac, Guča).

MPZŽS - Grupa za savetodavstvo predlaže Vladi Godišnji program razvoja savetodavnih poslova u poljoprivredi za tekuću godinu i uz pomoć Instituta za primenu nauke u poljoprivredi (u daljem tekstu: IPN) koordinira rad PSSS i doprinosi sprovođenju mera ruralnog razvoja i poljoprivredne politike. IPN je ovlašćena organizacija za praćenje i ocenjivanje rada poljoprivrednih savetodavaca i obavljanje poslova obuke i usavršavanja poljoprivrednih savetodavaca i ostalih zainteresovanih korisnika. Stručnjaci IPN organizuju edukacije poljoprivrednih savetodavaca sa ciljem prenosa novih znanja i tehnologije sa naučnih instituta i univerziteta. Sistem transfera znanja je samo delimično funkcionalan, budući da je očigledan nedostatak sistemske povezanosti između PSSS i kreatora znanja (saradnja sa institutima, centrima i fakultetima).

Savetodavnim radom u poljoprivredi obuhvaćeno je ukupno oko 41.500 poljoprivrednih gazdinstava, od kojih deo čine odabrana poljoprivredna gazdinstva koja se intenzivno prate četiri puta godišnje (4.000 u centralnoj Srbiji i 2.500 u AP Vojvodini) i ostala poljoprivredna gazdinstva koja se uključuju u savetodavni sistem na druge načine, uglavnom preko učešća na grupnim predavanjima i kroz povremene posete poljoprivrednim gazdinstvima. Organizovani transfer znanja preko PSSS stiže do relativno malog broja korisnika. Korisnici često informacije prihvataju sa rezervom i retko se usuđuju da investiraju sopstvena sredstva u sticanje novih znanja i veština. Nesigurnosti korisnika doprinosi i to što transfer znanja koji se vrši u svrhe promocije novih proizvoda i tehnologija, putem medija i na druge načine, može biti neobjektivan i usmeren prevashodno na profit prenosioca. Generalno posmatrano, između različitih delova agrarnog sektora nema bitnih razlika u pozicijama za sticanje znanja, izuzev što složeniji vidovi proizvodnje zahtevaju veći obim informacija o modernim tehnologijama.

Mogućnosti koje pružaju privatno-javna partnerstva u domenu kreiranja i transferu znanja i tehnologija, kao i većeg uključivanja drugih aktera (zadruga, privatnih konsultantskih privrednih subjekata i agencija, nevladinog sektora i drugih) nisu iskorišćene.

TABELARNI PRIKAZ PLANIRANIH MERA I FINANSIJSKIH SREDSTAVA

Tabela 1: Mere direktnih plaćanja

Redni broj	Naziv mere	Šifra mere	Planirani budžet za meru (ukupan iznos po meri u RSD)	Iznos podsticaja po jedinici mere (apsolutni iznos u RSD)	Iznos podsticaja po korisniku (%) (npr. 30%, 50%, 80%)	Maksimalni iznos podrške po korisniku (ako je definisan) (RSD)
1.		"		"		"
	UKUPNO

Tabela 2: Mere ruralnog razvoja

Redni broj	Naziv mere	Šifra mere	Planirani budžet za meru (ukupan iznos po meri u RSD)	Iznos podsticaja po korisniku (%) (npr. 30%, 50%, 80%)	Maksimalni iznos podrške po korisniku (ako je definisan) (RSD)
1.	Investicije u fizička sredstva poljoprivrednih gazdinstava,	101	22.000.000,00	80%	500.000,00
2.	Transfer znanja i razvoj savetodavstva - Unapređenje obuka u oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja	305	740.000,00	100%	370.000,00
	UKUPNO		22.740.000,00

Tabela 3: Mere koje nisu predviđene u okviru mera direktnih plaćanja i u okviru mera ruralnog razvoja

Redni broj	Naziv mere	Šifra mere	Planirani budžet za meru (ukupan iznos po meri u RSD)	Iznos podsticaja po jedinici mere (apsolutni iznos u RSD)	Iznos podsticaja po korisniku (%) (npr. 30%, 50%, 80%)	Maksimalni iznos podrške po korisniku (ako je definisan) (RSD)
1.		"		"		"
	UKUPNO

Tabela 4: Tabelarni prikaz planiranih finansijskih sredstava

Budžet	Vrednost u RSD
Ukupan iznos sredstava iz budžeta AP/JLS planiranih za realizaciju Programa mera podrške za sprovođenje poljoprivredne politike i politike ruralnog razvoja	22.740.000,00
Planirana sredstva za direktna plaćanja	-
Planirana sredstva za podsticanje merama ruralnog razvoja	22.740.000,00
Planirana sredstva za mere koje nisu predviđene u okviru mera direktnih plaćanja i u okviru mera ruralnog razvoja	-

 

1.2. Ciljna grupa i značaj promene koja se očekuje za korisnike nakon primene programa

Ciljna grupa su registrovani poljoprivredni proizvođači koji imaju formirane zasade voća ali ne raspolažu sistemom za navodnjavanje kao i registrovani poljoprivredni proizvođači koji planiraju biljnu proizvodnju na otvorenom prostoru i za tu namenu planiraju maksimalno do 1 ha obradive površine. Nakon realizovanja mera očekuje se značajno povećanje prinosa po jedinici površine koje će korisniku omogućiti uvećan i redovan izvor prihoda.

1.4. Informisanje korisnika o mogućnostima koje program pruža

Informisanje korisnika o mogućnostima koje program pruža će se uz podršku Službe za informisanje vršiti prezentacijom programa u elektronskim i štampanim sredstvima javnog informisanja kao i putem interneta, odnosno na zvaničnom sajtu grada Beograda i društvenim mrežama. Kratkim vestima i reportažama vrši će se najava aktivnosti u vezi sa Programom mera kao i prezentacija postignutih rezultata.

Planirane su tribine u prisustvu poljoprivrednih proizvođača a koje će se održati u prostorijama gradskim opština koje imaju na svom području značajnu poljoprivrednu proizvodnju i poljoprivredna gazdinstva koja čine ciljnu grupu za realizaciju mera. Takođe, redovno će biti obaveštavani predstavnici i stručne službe opštinskih uprava o pripremi i realizaciji Programa mera u cilju informisanja poljoprivrednika putem lokalnih sredstava informisanja, internet stranica i oglasnih tabli koje uređuju gradske opštine.

1.5. Monitoring i evaluacija/nadzor realizacije programa

Praćenje će se vršiti neposrednim uvidom u realizaciju mere iz programa mera od strane predstavnika sekretarijata. Kontrola na terenu i pozitivan izveštaj u formi zapisnika je neophodan kako bi se izvršio transfer sredstava na tekući račun nosioca poljoprivrednog gazdinstva. Monitoring je predviđen tekstom konkursa za dodelu podsticajnih sredstava kao i ugovorom koji sačinjava predstavnik sekretarijata i korisnik sredstava i odnosi se na mogućnost vršenja kontrola bez prethodne najave u periodu koji se odnosi na vreme u kojem korisnike ne sme da otuđi predmet investicije. Takođe, predmet nadzora je i da li je predmet investicije u funkciji. Evaluacija je takođe predviđena tekstom konkursa za dodelu podsticajnih sredstava kao i pomenutim ugovorom i odnosi se na obavezu korisnika sredstava da na zahtev davaoca sredstava dostavi sekretarijatu podatke o vrsti kulture i sorte, ostvaren prinos i prihod koji se ostvaruje po jedinici površine kao i obim plasmana ostvarene proizvodnje na tržištu.

II OPIS PLANIRANIH MERA

Naziv mere: Investicije u fizička sredstva poljoprivrednih gazdinstava

Šifra mere: 101

2.1.1. Obrazloženje

Tehničko-tehnološka opremljenost poljoprivrednog sektora zahteva značajnije investicije u modernizaciju proizvodnje poljoprivrednih gazdinstava registrovanih na teritoriji grada Beograda, kao i opremu, tehnologiju i jačanje proizvodnog lanca. U skladu sa nacrtom Strategije grada Beograda 2015.- 2020. godine i Akcionim planom koji je sastavni deo ove strategije najveći deo planiranih budžetskih sredstava je upravo namenjen rastu konkurentnosti.

Relativno male površine kojima raspolažu gazdinstva uslovljavaju intenzivnu poljoprivrednu proizvodnju koja obezbeđuje visok prihod po jedinici površine.

Gazdinstva koja se bave proizvodnjom povrća karakteriše specijalizovana proizvodnja a ključni problem ovog sektora je nedostatak sredstava radi zasnivanje intenzivne proizvodnje u zaštićenim uslovima. Proizvodnja meda i pčelinjih proizvoda ne zahteva veliku površinu poljoprivrednog zemljišta i velika ulaganja ali zahteva visok nivo znanja pa je neophodna edukacija.

Mera investicije u materijalna sredstva poljoprivrednih gazdinstava podržava mala i srednja poljoprivredna gazdinstva u cilju unapređenja sredstva i procesa proizvodnje, produktivnosti, konkurentnosti kao i tehnološkog osposobljavanja gazdinstava u skladu sa EU standardima, a sve radi postizanja veće ekonomske efikasnosti, veće orijentisanosti ka tržištu i dugoročne održivosti.

Sektor - Voće, grožđe i povrće

Iako ova gazdinstva karakteriše specijalizovana proizvodnja, ključni problem ovog sektora je usitnjenost poseda. Prosečna površina poljoprivrednog zemljišta kojim raspolaže poljoprivredno gazdinstvo na teritoriji grada Beograda iznosi 3,1 ha.

Visoki troškovi proizvodnje i nemogućnost uticaja na cene u lancu ishrane dovode do niskog nivoa profita, a samim tim i do nemogućnosti investiranja u nove kapacitete.

Nizak stepen obrazovanja i stručne osposobljenosti stvara poteškoće kada je reč o pravilnoj upotrebi savremene opreme i korišćenju inputa, primeni savremenih metoda u proizvodnji povrća u zaštićenim uslovima kao i metoda za navodnjavanje. Takođe, nizak je stepen informisanosti i znanja u vezi sa zasnivanjem organske biljne proizvodnje i prednostima ove proizvodnje u odnosu na konvencionalnu biljnu proizvodnju.

Sektor - Pčelarstvo

Pčelarstvo predstavlja izuzetno atraktivnu poljoprivrednu delatnost, koja poslednjih godina počinje da se tržišno usmerava u pravcu prihvatanja uslova i standarda Evropske unije. Med sa geografskog područja Srbije se ističe kvalitetom i tražen je na tržištu zemalja Evropske unije.

Prema popisu iz 2012. godine na teritoriji grada Beograda ima ukupno 32.160 košnica pčela. Pčelarstvo može biti dopunska delatnost na poljoprivrednom gazdinstvu jer ne zahteva veliku površinu i velika ulaganja. Takođe, uz značajna ulaganja može biti profitabilna osnovna delatnost.

Prosečan prinos meda po košnici u prethodnim godinama u uslovima obilnih padavina iznosi 30 kilograma meda po košnici. Gazdinstvo sa 50 košnica može da obezbedi egzistenciju za višečlanu porodicu. Problem je nestandardan kvalitet meda i nepostojanje velikih kupaca kao i nizak nivo znanja u vezi sa novim tehnologijama i tradicionalnim veštinama.

2.1.2. Ciljevi mere

Opšti ciljevi:

Stabilnost dohotka poljoprivrednih gazdinstava; Povećanje proizvodnje, poboljšanje produktivnosti i kvaliteta proizvoda, smanjenje troškova proizvodnje;

Unapređenje tehničko-tehnološke opremljenosti; Održivo upravljanja resursima i zaštite životne sredine; Rast konkurentnosti uz prilagođavanje zahtevima domaćeg i inostranog tržišta; Usklađivanje sa pravilima Evropske unije, njenim standardima, politikama i praksama.

Specifični ciljevi po sektorima:

Sektor - Voće, grožđe, povrće - Uspostavljanje novih proizvodnih linija i obnavljanje postojeće proizvodnje; Povećanje površina u zaštićenom prostoru; Povećanje površina pod intenzivnim zasadima; Povećanje navodnjavanih površina sistemom kap po kap; Povećanje broja proizvođača koji proizvode organsku hranu kao i površine na kojoj se proizvodi organska hrane u zaštićenom prostoru.

Sektor - Pčelarstvo - Povećanje broja košnica u kojim se proizvodi med i pčelinji proizvodi uz tradicionalne veštine i savremena znanja. Povećanje proizvodnje pčelarskih proizvoda; Povećanje prihoda u domaćinstvima koja se bave pčelarskom proizvodnjom;

Povećanje stepena zaposlenosti u sektoru i dostizanje standarda u oblasti zaštite životne sredine;

2.1.3. Veza mera sa nacionalnim programima za ruralni razvoj i poljoprivredu

Nacionalnog programa ruralnog razvoja od 2015. do 2020. godine nije usvojen.

2.1.4. Krajnji korisnici

Krajnji korisnici su fizička lica registrovana u Registru poljoprivrednih gazdinstava u skladu sa Zakonom o poljoprivredi i ruralnom razvoju.

2.1.5. Ekonomska održivost

Podnosilac zahteva za sredstva nije u obavezi da dokaže ekonomsku održivost ulaganja kroz određenu formu biznis plana ili projekta.

2.1.6. Opšti kriterijumi za korisnike

- Da je upisan u Registar poljoprivrednih gazdinstava u skladu sa Pravilnikom o načinu i uslovima upisa i vođenja registra poljoprivrednih gazdinstava.

- Za investiciju za koju podnosi zahtev, ne sme koristiti podsticaje po nekom drugom osnovu (subvencije, podsticaji, donacije), odnosno da ista investicija nije predmet drugog postupka za korišćenje podsticaja, osim podsticaja u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje kreditna podrška registrovanim poljoprivrednim gazdinstvima;

- U slučaju kada korisnik nije vlasnik katastarskih parcela i objekta koji su predmet investicije za koju se podnosi zahtev, neophodno je da na njima ima pravo zakupa, odnosno korišćenja na osnovu ugovora zaključenog sa zakupodavcem fizičkim licem ili ministarstvom nadležnim za poslove poljoprivrede na period zakupa, odnosno korišćenja od najmanje pet godina počev od kalendarske godine za koju se podnosi zahtev za korišćenje podsticaja;

- Namenski koristi i ne otuđi niti da drugom licu na korišćenje investiciju koja je predmet zahteva u periodu od pet godina od dana nabavke opreme, mašina i mehanizacije, odnosno izgradnje objekta;

- Korisnici sredstva moraju da raspolažu sa poljoprivrednim zemljištem na teritoriji grada Beograda i imaju stalno mesto prebivališta na teritoriji grada Beograda.

2.1.7. Specifični kriterijumi

Sektor - Voće, grožđe i povrće:

Prihvatljivi korisnici su poljoprivredna gazdinstva sa minimum 0,3 ha jagodastih vrsta voćaka i hmelja i 0,5 ha drugog voća.

Prihvatljivi korisnici su poljoprivredna gazdinstva sa kapacitetom do 500 m2 plastenika.

Sektor - Pčelarstvo:

Prihvatljivi korisnici za nabavku košnica pčela su poljoprivredna gazdinstva sa 0-500 košnica kao i nosioci ili članovi poljoprivrednog gazdinstva koji raspolažu sertifikatom ili potvrdom o završenoj obuci za pčelarsku proizvodnju.

2.1.8. Lista investicija u okviru mere

Šifra investicije	Naziv investicije
103.3.4.	Izgradnja staklenika i nabavka opreme i/ili materijala za povrtarsku proizvodnju i proizvodnju jagodastog voća, kao i rasadničarsku proizvodnju i cvećarstvo u zaštićenom i poluzaštićenom prostoru (nabavka konstrukcija za plastenike i staklenike, visoko kvalitetnih višegodišnjih, višeslojnih folija za plastenike, sistema za zagrevanje plastenika, sistema za veštačko osvetljavanje, sistema za navodnjavanje/odvodnjavanje i đubrenje vodotopivim đubrivima i stolova za proizvodnju rasada) za plastenike i staklenike
101.5.2.	Nabavka opreme za pčelarstvo
201.3.2.	Kontrola i sertifikacija

2.1.9. Kriterijumi selekcije za investiciju broj 101.3.4 - nabavka opreme za plastenike sa sistemom za navodnjavanje

Redni broj	Tip kriterijuma za izbor	Bodovi
1.	Korisnici koji zasnivaju organsku proizvodnju u zaštićenom prostoru moraju da raspolažu ugovorom o sertifikaciji sačinjenim sa sertifikacionom kućom u periodu od 01.01.2014. godine do momenta podnošenja prijave	30/0
2.	Podnosilac zahteva je lice mlađe od 40 godina	20/0
3.	Sertifikat ili potvrda o završenoj obuci za organsku proizvodnju	10/0

Kriterijumi selekcije za investiciju broj 101.5.2 - nabavka opreme za pčelarstvo

Redni broj	Tip kriterijuma za izbor	Bodovi
1.	Da se nalazi u evidenciji Nacionalne službe za zapošljavanje	30/0
2.	Podnosilac zahteva je lice mlađe od 40 godina	20/0

Izbor liste kandidata vrši će se na osnovu broja bodova a do utroška raspoloživih sredstava. Ako dva ili više podnosioca prijave imaju isti broj bodova prednost će imati podnosilac prijave koji je ranije podneo prijavu odnosno kompletirao dokumentaciju.

2.1.10. Intenzitet pomoći

Sektor	Podsticaji		Maksimalni iznos finansijskih sredstava (rsd)
	Min.	Maks.
Voće, grožđe i povrće	30%	do 80%	500.000
Pčelarstvo	30%	do 80%	30.000

Intenzitet pomoći za sve investicije iznosi do 80% ukupnih prihvatljivih troškova.

Minimalni i maksimalni iznos povraćaja sredstava po sektorima je sledeći:

Za voće, povrće i ostale useve:

Min. 50.000,00 dinara, maksimum 500.000,00 dinara

Za pčelarstvo:

Min. 25.000,00 dinara, maksimum 30.000,00 dinara

2.1.11. Indikatori - pokazatelji

Redni broj	Naziv pokazatelja
1.	Ukupan broj podnetih zahteva
2.	Ukupan broj podržanih projekata
3.	Broj podržanih mladih poljoprivrednih proizvođača

2.1.12. Administrativna procedura

Mera će biti sprovedena od strane organa lokalne samouprave odnosno Uprave za poljoprivredu u sastavu Sekretarijata za privredu gradske uprave grada Beograda. Investicije koje će se finansirati u okviru ove mere će biti izabrane u postupku javnih pozive za podnošenje zahteva za korišćenje bespovratnih sredstava. Grad Beograd kao jedinica lokalne samouprave će svake godine donositi Program mera podrške poljoprivredne politike i ruralnog razvoja, objavljivati javne pozive za podnošenje zahteva, vreme otvaranja postupka i rokove za podnošenje zahteva kao i sprovesti široku kampanju informisanja.

Dostavljeni zahtevi će biti administrativno provereni od strane stručnih službi Uprave za poljoprivredu u smislu kompletnosti, administrativne usaglašenosti i prihvatljivosti. Zahtevi se podnose od strane korisnika na obrascima u skladu sa uslovima koji su ranije propisani. Detaljne administrativne provere se sprovode pre odobravanja zahteva radi utvrđivanja da li je potpun, podnet na vreme i da li su uslovi za odobravanje zahteva ispunjeni. Zahtevi koji stignu kompletni, blagovremeno i u skladu sa uslovima javnog poziva će biti pregledani po redosledu njihovog pristizanja. Nakon obrade formulara zahteva od strane stručne službe Uprave za poljoprivredu, biće formirana lista sa podnosiocima prijava koji ispunjavaju uslove u skladu sa redosledom podnošenja potpunog zahteva kao i posebnim kriterijumima za dodelu podsticajnih sredstava.

Posle administrativne kontrole, prihvatljivi zahtevi će biti provereni na licu mesta od radnika Uprave za poljoprivredu u cilju utvrđivanja ispunjenosti uslova za postavljanje opreme. Nakon izvršene provere ispunjenosti uslova za postavljanje opreme biće sklopljeni ugovori sa podnosiocima zahteva a nakon postavljanja opreme od strane dobavljača i izvršene provere da li je oprema postavljena kao i kontrole funkcionalnosti postavljene opreme biće isplaćen preostali iznos na tekući račun korisnika podsticajnih sredstava.

3.4. Naziv mere: 305. Transfer znanja i razvoj savetodavstva - unapređenje obuka u oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja

3.4.1. Obrazloženje

Ova mera unapređuje kreiranje novih znanja u skladu sa stvarnim potrebama krajnjih korisnika, implementaciju postojećih znanja i transfer znanja međusobnim povezivanjem kreatora znanja i njihovim povezivanjem sa poljoprivrednim proizvođačima. Ovu meru je neophodno sprovoditi zbog posedovne strukture (veliki broj malih gazdinstava), skromnog znanja i nedostatka dodatnih veština ruralnog stanovništva, niske produktivnosti i niskih prihoda koji se ostvaruju od poljoprivrede. Mere koje je u Programu mera predložila Uprava za poljoprivredu nije moguće realizovati bez transfera znanja s obzirom da se radi o oblastima u poljoprivredi koje zahtevaju visok nivo znanja i veština. Planirana su sredstva za obuku za organsku proizvodnju i obuku za pčelare.

3.4.2. Ciljevi mere

Opšti ciljevi:

Povećanje dostupnosti i kvaliteta znanja, unapređenje socijalne i ekonomske inkluzije malih i srednjih gazdinstava u ruralnim sredinama; Održivi razvoj, zaštita resursa, poboljšanje biodiverziteta i smanjenje migracije stanovništva;

Specifični ciljevi:

Poboljšanje obrazovne strukture radne snage na gazdinstvima; Jačanje i funkcionalno povezivanje svih aktera u sistemu kreiranja i transfera znanja; Tehničko i kadrovsko unapređenje institucija uključenih u sistem kreiranja i transfera znanja; Proširenje ponude obrazovnih i trening programa svih nivoa i tipova obrazovanja; Jačanje kapaciteta za prihvatanje znanja kroz razvijanje svesti i motivisanosti za obrazovanjem.

3.4.3. Veza sa merama Nacionalnog programa za ruralni razvoj

Nacionalni program ruralnog razvoja od 2015. do 2020. godine još nije usvojen.

3.4.4. Krajnji korisnici su pravna lica

3.4.5. Ekonomska održivost

Podnosilac zahteva za sredstva nije u obavezi da dokaže ekonomsku održivost ulaganja kroz određenu formu biznis plana ili projekta.

3.4.6. Opšti kriterijumi za korisnike

Korisnik mora da je upisan u odgovarajući registar (Registar privrednih subjekata, Registar inovacionih organizacija ili Registar udruženja i dr.).

Potpisana izjava da ne postoji zahtev za isto ulaganje u drugim javnim fondovima;

3.4.7. Specifični kriterijumi

- Korisnici sredstava za stručno osposobljavanje, aktivnosti sticanja veština i pokazne aktivnosti treba da imaju iskustvo u pružanju usluge, stručni i tehnički kapacitet.

- Udruženja građana koja imaju sedište na teritoriji grada Beograda, sa definisanim ciljevima stručnog osposobljavanja članova i mogućnošću organizacije obrazovanja odraslih kao i izdavanje odgovarajućih uverenja o tome (statut udruženja).

3.4.8. Lista investicija u okviru mere

Šifra investicije	Naziv investicije
305.1	Stručno osposobljavanje i aktivnosti sticanja veština i pokazne aktivnosti

3.4.9. Kriterijumi selekcije

Kriterijumi selekcije se ne primenjuju pri realizaciji ove mere s obzirom da nije predviđeno rangiranje potencijalnih korisnika. Prednost pri isplati će imati udruženja koja imaju sedište na teritoriji grada Beograda, iskustvo u pružanju usluge, stručni i tehnički kapacitet.

3.4.10. Intenzitet pomoći

Intenzitet pomoći za investiciju iznosi do 100% ukupnih prihvatljivih troškova.

3.4.11. Indikatori - pokazatelji

Redni broj	Naziv pokazatelja
1.	Ukupan broj održanih edukacija/radionica
2..	Ukupan broj edukovanih poljoprivrednika koji su stekli sertifikat ili potvrdu o pohađanju obuke
3.	Broj podržanih mladih poljoprivrednih proizvođača

3.4.12. Administrativna procedura

Mera će biti sprovedena od strane organa lokalne samouprave odnosno Uprave za poljoprivredu u sastavu Sekretarijata za privredu. Korisnici koji će se finansirati u okviru ove mere će biti izabrani u postupku nabavke koja ne podleže Zakonu o javnim nabavkama.

Ovaj program objaviti u "Službenom listu Grada Beograda".