STRATEGIJA RAZVOJA SISTEMA ZELENIH PROSTORA GRADA NOVOG SADA 2015-2030. ("Sl. list Grada Novog Sada", br. 22/2015)

 

1. UVOD

1.1. Definicija Strategije razvoja sistema zelenih prostora

Strategija razvoja sistema zelenih prostora (u daljem tekstu: Strategija) predstavlja strateški dokument sa dugoročnom perspektivom, koji je u skladu sa urbanističkim razvojem Grada i u saglasnosti sa drugim relevantnim dokumentima.

Ona obuhvata sve urbane zelene prostore, bez obzira na kategoriju i vlasništvo, i predstavlja viziju i plan za unapređenje zelenih prostora u Novom Sadu. Kako bi bila efikasna, Strategija treba da bude uključena u sve pravne akte, dokumenta, uredbe i gradske odluke koje se bave planiranjem, projektovanjem, podizanjem i održavanjem zelenih prostora, kao i svih javnih površina koje kao sadržaj imaju zelenilo.

1.2. Svrha Strategije

Urbani zeleni prostori imaju širok spektar značaja za Grad, s obzirom na njihovu multifunkcionalnost. Razvoj i upravljanje parkovima i zelenim prostorima postaje sve složeniji problem u planiranju. Da bi zeleni prostori bili istovremeno uspešni, prihvaćeni i cenjeni od strane građana, zahtevaju pažljivo razmatranje u strateškom smislu.

Razvoj i primena strategije ima u svojoj osnovi interdisciplinarnu bazu znanja, koja informiše o kompleksnom uzajamnom dejstvu faktora koji su povezani sa problemima zelenih prostora. Da bi se obezbedila takva osnova i dao doprinos održivom urbanom razvoju, razvijena je Strategija razvoja sistema zelenih prostora Grada Novog Sada, koja zadovoljava višestruke zahteve koji se očekuju od sistema zelenila Grada. Strategija objedinjava potrebe zajednice i definiše referentne tačke za buduće planove i raspodelu resursa. Ona podržava lokalni razvoj i predstavlja vodič gradskim organima vlasti, javnim i komunalnim preduzećima, strukovnim organizacijama i potencijalnim investitorima u procesu planiranja, projektovanja, podizanja, korišćenja i održavanja zelenih prostora.

Primena Strategije treba da obezbedi zaštitu zelenih površina od nekontrolisane gradnje objekata, kao i adekvatno planiranje javnih i ostalih urbanih površina, projektovanje i izgradnju svih prostora u čijim je regulacijama sadržano zelenilo. Istovremeno treba da bude uključena i u sistem razvoja Grada.

1.3. Obuhvat Strategije

1.3.1. Prostorni obuhvat

Prostorni obuhvat Strategije pokriva područje definisano granicama građevinskog područja Novog Sada. Trenutno građevinsko područje je definisano Generalnim urbanističkim planom Novog Sada do 2021. godine [11].

1.3.2. Sadržinski obuhvat

Strategija razmatra sve kategorije javnog zelenila u okviru prostornog obuhvata, prema GUP-u 2021. [11] i studiji zelenih i rekreativnih površina. [17].

1.3.3. Vremenski obuhvat

Vremenski obuhvat realizacije Strategije je predviđen za period od 2015. do 2030. godine, i u skladu je sa postojećim GUP-om 2021, kao i sa predloženim nacrtima izmene i dopune GUP-a 2030.

1.4. Novi Sad - karakteristike zelenih prostora

Teritorija Grada Novog Sada u prostornom smislu predstavlja razuđenu celinu. Značajniji zeleni potezi uslovljeni su vegetacijom koja prati obe obale Dunava, kanala Dunav-Tisa-Dunav i globalnom celinom šuma Fruške gore. Prethodne studije ukazuju na deficitarnost zelenih prostora u centralnom gradskom jezgru. [17]

Predeoni obrazac ravničarskog bačkog dela atara je vizuelno i strukturno ujednačen (poljoprivredno zemljište), dok se padine Fruške gore karakterišu većom ekološkom raznovrsnošću, usitnjenom granulacijom pejzaža (voćnjaci, vinogradi) i postavkom izduženih zelenih zaštitnih pojaseva.

Povezanost pojedinih ozelenjenih celina, kao i njihova kompaktnost, čine osnovu funkcionalnog zelenila u Gradu. Uravnotežena prostorna podela na celoj teritoriji Grada, kako po obimu tako i prema kategoriji zelenih površina, čini jednu od bitnih komponenata postavke vegetacije i njene funkcije.

1.5. Izazov koji je ispred

Novi Sad je nekada bio prepoznatljiv kao "zeleni grad". Neplanskim proširenjem i urbanizacijom krajem XX veka narušeni su prostorna organizacija i odnosi u mreži naselja. Ova pojava nije bila praćena vanstambenim sadržajima koji podrazumevaju i mrežu sistema zelenila.

Izazov koji je pred nama pretpostavlja izgradnju mreže zelenila na mestima gde je ona prekinuta i povećanje raspoloživih zelenih prostora u službi poboljšanja kvaliteta gradskog života.

1.6. SWOT analiza

PREDNOSTI

NEDOSTACI

• Prirodne karakteristike područja • Postojeći klimatski i edafski uslovi • Raznovrsnost biodiverziteta • Obale Dunava • Zelenilo uz reku i kanale • Obodne šume Fruške gore • Poljoprivredno zemljište • Koviljsko - petrovaradinski rit • Zelenilo Grada kao privredni i ekonomski resurs • Pojedine parkovske površine kao spomenici prirode • Inicijativa građana za aktivno učešće u korišćenju, održavanju i negovanju zelenih prostora • Aktivno učešće nevladinih organizacija • Inicijativa gradske uprave za usvajanje Strategije razvoja sistema zelenih prostora • Inicijativa gradske uprave za sprovođenje akcionih planova iz ove strategije

• Neadekvatna dokumentacija (katastar) • Neadekvatna ili nepostojeća regulativa (standardi, normativi, odluke i pravna akta) • Nedovoljno definisani načini izvori finansiranja • Preplitanje i nedovoljno jasne nadležnosti u sferi podizanja, upravljanja i održavanja zelenih prostora Novog Sada (Republika Srbija, AP Vojvodina, Grad Novi Sad sa nadležnim organima uprave) • Neadekvatno održavanje zelenih prostora • Nedovoljna ili neadekvatna opremljenost zelenih prostora • Primena neadekvatnog biljnog materijala u nekim postojećim kategorijama zelenih prostora • Nepoštovanje planske dokumentacije • Neadekvatna i spora realizacija planske dokumentacije, • Nedostatak parkovskih prostora u pojedinim delovima Grada • Nedostatak pojedinih kategorija zelenih prostora (urbane bašte, krovno zelenilo, botaničke bašte) • Nedovoljna dostupnost i nepristupačnost većine kategorija zelenih prostora • Nepotpuna mreža zelenih prostora • Nepovezanost mreže gradskih zelenih prostora sa vangradskim zelenilom

 

POTENCIJALI

OPASNOSTI

• Sprovođenje akcionih planova iz Strategije • Usvajanje standarda, normativa i drugih pravnih akata • Formiranje novih kategorija zelenih prostora • Formiranje mreže zelenila na teritoriji Grada • Povezivanje gradske mreže zelenila sa vangradskim zelenilom • Smanjenje emisije štetnih gasova • Smanjenje globalnog zagrevanja • Snižavanje prosečne temperature na teritoriji Grada • Povećanje prosečne relativne vlažnosti vazduha • Povećanje energetske efikasnosti objekata primenom vertikalnog i horizontalnog ozelenjavanja • Otvaranje novih radnih mesta u domenu održavanja zelenih prostora, • Razvijanje privatno-javnog sektora u sferi obogaćivanja sadržaja u okviru zelenih prostora • Povećanje kvaliteta planiranja, projektovanja i održavanja zelenih prostora permanentnim obrazovanjem stručne radne snage • Formiranje mreže biciklističkih staza i povezivanje u koridor Eurovelo 6 • Povećanje zdravlja građana • Povećanje kvaliteta turističke ponude i broja turista • Izgradnja eko-kampova uz obalu Dunava i kanale • Povećanje ekonomske vrednosti nekretnina uz kvalitetne, dostupne i pristupačne zelene prostore • Učešće nevladinih organizacija u edukaciji i podizanju svesti stanovništva o značaju zelenih prostora • Povećanje fonda zaštićenih spomenika prirode, kao i zelenila uz spomenike kulture

• Nedovoljna primena postojeće zakonske regulative • Mogućnost prenamene površina • Nedovoljna brzina u realizaciji usvojenih planova • Nedovoljna finansijska sredstva za održavanje postojećih i podizanje novih prostora zelenila • Nedovoljno jasno definisane nadležnosti nad postojećim prostorima zelenila • Neadekvatan izbor biljnog materijala uz promenu klimatskih uslova umanjuje kvalitet zelenih prostora i smanjuje biodiverzitet

1.7. Kako se Strategija uklapa sa drugim strategijama, politikama i pravnim aktima

Strategija je usaglašena sa: Nacionalnom strategijom održivog razvoja Republike Srbije [8], Strategijom održivog korišćenja prirodnih resursa i dobara Republike Srbije [14], Planom Generalne regulacije Novog Sada do 2021. godine [11], Strategijom privrednog razvoja Grada Novog Sada [16], Strategijom pristupačnosti za period od 2012-2018. godine [15], Zakonom o planiranju i izgradnji [21], Pravilnikom o tehničkim standardima pristupačnosti [12], Zakonom o zaštiti životne sredine [23], Zakonom o zaštiti prirode [22], Zakonom o kulturnim dobrima [20] i Odlukom o obavljanju komunalne delatnosti održavanje javnih zelenih površina [10].

2. VIZIJA I CILJEVI STRATEGIJE

2.1. Vizija Strategije

Do kraja sprovođenja Strategije, realizacijom akcionih planova, Novi Sad treba da postane održivi "zeleni grad", sa mrežom visokokvalitetnih i atraktivnih zelenih prostora, koji će doprineti dobrobiti i zdravlju svih građana i posetilaca, uz očuvanje životne sredine i biodiverziteta.

2.2. Prioritetni ciljevi Strategije

2.2.1. Očuvanje i unapređenje zelenih prostora

CILJ	OČEKIVANI REZULTATI
Izrada katastra zelenih prostora	• Analiza postojećeg stanja prostora zelenila po kategorijama • Presek postojećeg stanja ukazaće na potrebe očuvanja i unapređenja već postojećih prostora kao i potrebe za stvaranjem novih • Utvrđivanje značaja pojedinačnih stabala kao i ambijentalnih celina za njihovo stavljanje pod zakonske okvire zaštite prirodnih dobara
Usvajanje kategorizacije prostora zelenila.	• Podela svih ozelenjenih prostora u sistemu zelenila Grada prema njihovoj funkciji.
Usvajanje Standarda i Normativa za sve prethodno definisane kategorije prostora zelenila.	• Obezbeđivanje adekvatne primene usvojenih normativa prilikom analize i rekonstrukcije postojećih i planiranja novih prostora zelenila.
Unapređenje upravljanja sistema zelenih prostora Grada	• Čuvanje lokalnog karaktera i autohtonih biljnih vrsta povećaće se identitet. • Poboljšanje estetskih vrednosti i dizajna prostora zelenila. • Stvaranje novog dizajna primenom savremenih materijala i tehnologija kao i izborom egzotičnih biljnih vrsta kreira se novi identitet za buduća pokolenja. • Osposobljavanje stručnog kadra u procesima upravljanja, projektovanja, održavanja i negovanja.
Zaštita prirodnih dobara i ambijentalnih celina.	• Očuvanje prirodnih dobara i kulturno istorijskih celina od značaja za lokalno područje i povećanje ovog fonda. • Očuvanje autohtonih vrsta i biodiverziteta.
Bolje upravljanje zelenim prostorima	• Jasna podela nadležnosti nad zelenim prostorima

 

2.2.2. Uspostavljanje sistema zelenih prostora kroz povezivanje zelenila u Gradu i ostvarivanje veza sa vangradskim zelenilom

CILJ	OČEKIVANI REZULTATI
Povećanje dostupnosti i pristupačnosti svim kategorijama prostora zelenila.	• Ravnopravno korišćenje svih kategorija prostora zelenila u sistemu svim korisnicima bez obzira na njihove različitosti. • Realizacija planiranih zelenih prostora iz GUP-a. • Povezivanje gradske mreže zelenila sa okružujućim prostorima zelenila.
Očuvanje i povećanje biodiverziteta	• Sprečavanje fragmentacije staništa povezivanjem svih kategorija prostora zelenila u jedinstveni sistem unutar teritorije Grada. • Povezivanje gradskog sistema zelenih prostor sa vangradskim zelenilom

2.2.3. Bolji kvalitet života u urbanim sredinama

CILJ	OČEKIVANI REZULTATI
Očuvanje i poboljšanje zdravlja stanovništva.	• Mogućnost korišćenja raznovrsnih sadržaja unutar svih kategorija prostora zelenila u cilju pasivne i aktivne rekreacije.
Povećanje socijalizacije stanovništva.	• Multifunkcionalnost i povezanost svih kategorija u jedinstvenu mrežu omogućava raznovrsno korišćenje svim stanovnicima i posetiocima Grada tokom cele godine.
Povećanje ekonomskog statusa Grada i građana.	• Povećanje određenih kategorija prostora zelenila u sistemu uslovljava potrebu za njihovim održavanjem i unapređenjem, čime se otvaraju nova radna mesta. • Povećanje broja turista stvara potrebu za novim prostorima ugostiteljskog, smeštajnog, trgovinskog i uslužnog sadržaja. • Formiranje urbanih bašti po principima integralne i organske proizvodnje
Povećanje znanja i doživotnog učenja.	• Sprovođenje različitih oblika edukacije o biljnom i životinjskom svetu i njegovom značaju za prirodno okruženje u savremenom načinu života.
Povećanje broja turista.	• Dostupnost i pristupačnost, kao i funkcionalna raznovrsnost kategorija zelenila povećava broj korisnika i turista.
Povećanje vrednosti nekretnina.	• Kvalitetno ozelenjeni, dostupni i pristupačni prostori u okruženju doprinose vrednosti prostora, čime se povećava tržišna vrednost nekretnine. • Primenom vertikalnog i horizontalnog ozelenjavanja stvaraju se uslovi za povoljnu mikroklimu i povećava se energetska efikasnost objekata i tržišna vrednost.

 

3. NORMATIVI I STANDARDI KVANTITETA, KVALITETA, DOSTUPNOSTI I PRISTUPAČNOSTI PROSTORA ZELENILA GRADA NOVOG SADA

Postojeća zakonska regulativa koja se odnosi na kvantitet i kvalitet zelenih prostora u nekim delovima ne postoji ili je neusaglašena i nepotpuna.

Pravilnici, standardi, normativni i različita druga akta služe za lakše, pravilnije i uravnoteženije postizanje ciljeva u procesima planiranja, projektovanja, korišćenja i održavanja prostora zelenila u svakom gradu. U zavisnosti od kategorije prostora zelenila (prema GUP-u Novog Sada do 2021. godine i studiji [11, 17]), usvajanje ovih dokumenata omogućiće sagledavanje postojećeg stanja u sistemu zelenila na teritoriji Grada i pomoći prilikom projektovanja i odlučivanja o lokacijama za nove prostore zelenila bilo koje kategorije. Kvantitativni pokazatelji treba da pokažu da li i u kolikoj meri prostori zelenila po usvojenim kategorijama postoje, i da li njihova količina, veličina i rasprostranjenost na teritoriji Novog Sada zadovoljavaju trenutne i buduće potrebe stanovnika, u skladu sa demografskim pokazateljima. U okviru studije "Razvijanje metodologije za izradu katastra zelenih površina Novog Sada" definisani su kvalitativni i kvantitativni kriterijumi koje treba uključiti u normative i standarde [13]. Oni bi tako postali obavezujući za snimanje, izradu i monitoring katastra zelenih prostora Grada Novog Sada.

Ovi normativi i standardi treba da obuhvate tri oblasti svih kategorija zelenih površina: kvantitet, kvalitet i dostupnost. Usvajanje normativa i standarda omogućiće stanovnicima neometanu dostupnost kvalitetnim kategorijama zelenih površina, kako bi mogli zadovoljiti raznolike svakodnevne potrebe za boravkom u njima. Normativi i standardi ukazuju na minimalne nivoe koji moraju biti zadovoljeni za svaku kategoriju pokazatelja:

1. Standardi kvantiteta - pokazatelji količine, veličine i oblika različitih kategorija zelenila;

2. Standardi kvaliteta - pokazatelji kvaliteta biljnog materijala, raznolikosti biodiverziteta, vrste i načina opremljenosti, održavanja i načina korišćenja u svakoj kategoriji zelenila [16];

3. Standardi dostupnosti i pristupačnosti - pokazatelji načina komunikacijskih sredstava (vrste saobraćaja) kojima korisnici (bez obzira na njihove mnogobrojne različitosti) mogu bezbedno i neometano doći do svake kategorije zelenila, kao i njihova međusobna udaljenost (sistem umreženosti). Ravnopravan i samostalan način korišćenja prostora zelenila za sve korisnike, u skladu sa univerzalnim dizajnom.

Ovi standardi se mogu uskladiti sa evropskom praksom, definisanom u vodiču "Making greener cities" [7]. U ovom vodiču se naglašava značaj multidisciplinarnog pristupa zelenim prostorima i jasno definisanih kriterijuma i standarda kao podrške u planiranju, podizanju, korišćenju i održavanju zelenih prostora.

Usvajanje ujednačene klasifikacije prostora zelenila obezbeđuje jedinstvenu podelu svih zelenih prostora u Gradu u određene tipove prema njihovoj funkciji i standardima koje treba da zadovolje. Da bi se ciljevi Strategije razvoja sistema Zelenih prostora Novog Sada mogli ostvariti, potrebno je usvojiti određene standarde i normative u okviru klasifikacione podele svih zelenih površina u Gradu, a u isto vreme u skladu sa inostranim iskustvima i praksom.

3.1. Standardi kvantiteta

Standardi kvantiteta su jedinstveni za sve kategorije zelenih prostora i dati su u tabeli.

Realni kvantitativni pokazatelji zelenih prostora po kategorijama i potkategorijama mogući su jedino na osnovu proračuna postojećeg stanja zelenila i broja stanovnika. Kako Novi Sad ne raspolaže adekvatnim i ažurnim Katastrom zelenih prostora, kvantitativne pokazatelje nije moguće realno sagledati. U tom smislu, predlažu se sledeći koraci u realizaciji Strategije razvoja sistema zelenih prostora Grada Novog Sada, definisani u okviru akcionog plana.

KVANTITATIVNI POKAZATELJI URBANIH PROSTORA ZELENILA SVIH KATEGORIJA
KRITERIJUMI	POKAZATELJI
Ukupna površina zelenila	Celokupna površina zelenila na teritoriji Grada
Površina zelenila u urbanom prostoru	Odnos ozelenjenih površina prema ukupnoj površini Grada
Razuđenost	Indeks površine u odnosu na kategoriju prostora zelenila
Izolovanost u odnosu na druge zelene prostore	Prosečna udaljenost između zelenih prostora iste kategorije
Povezanost zelenih prostora	Prosečan broj i vrste elemenata povezivanja između svih kategorija zelenih prostora
Stepen izgrađenosti	Proporcija između ukupne površine Grada i izgrađene površine izražena u procentima
"Snabdevenost" ili zadovoljenost zelenim površinama	Odnos ukupne površine zelenila po stanovniku
Dostupnost zelenih prostora	Prosečna udaljenost između svih kategorija zelenih prostora u jedinstvenoj mreži
Pristupačnost zelenih prostora	Proporcionalni dijagram udaljenosti zelenih prostora po kategorijama izražen vremenom i dužinom

3.2. Standardi kvaliteta

Standardi kvaliteta su specifični za svaku kategoriju zelenih prostora i njihova izrada i usvajanje je jedan od osnovnih ciljeva ove strategije.

U skladu sa funkcijama koje građani mogu obavljati u određenim zelenim prostorima iz klasifikacije, potrebno je utvrditi i dodatne normative i standarde koji se po kategorijama preklapaju. Usvajanje standarda i normativa omogućiće uvid u postojeće stanje svake kategorije u već izgrađenoj strukturi Grada, ali i nametnuti njihovu primenu u izgradnji novih delova Grada, kao i u procesima rekonstrukcija i obnove postojećih struktura.

3.3. Standardi dostupnosti i pristupačnosti zelenih prostora

3.3.1. Dostupnost zelenih prostora

Osnovna kategorija gradskog javnog zelenila jesu parkovske površine, kao i ulično zelenilo, koji predstavljaju najvažnije kategorije zelenila u gradu i prigradskim naseljima. Gradski parkovi, kao i "distrikt" parkovi trebalo bi da opslužuju najveći deo teritorije grada, ili da sa zelenim koridorima omoguće korišćenje manjih gradskih ili većih rubnih zelenih celina. Za područje Novog Sada, utvrđeno je da položaj postojećih uređenih i delimično uređenih parkova ne pokriva podjednako sve zone u Gradu [17].

Rešenje dostupnosti i pokrivenosti javnim zelenim prostorima leži u iznalaženju prostornog potencijala za lociranje većih ili manjih parkovskih površina u zonama gde pokrivenost zelenila ne postoji ni u slučaju drugih kategorija. U zonama jednoporodičnog, višeporodičnog i mešovitog stanovanja, gde nisu uređene ili su samo planirane parkovske površine i druge kategorije javnog zelenila, treba ih što pre realizovati kako bi bile podjednako pokrivene sve zone u Gradu, radi dostupnosti korisnicima [17].

3.3.2. Pristupačnost zelenih prostora - mogućnost samostalnog i jednakog korišćenja

Pažljivim planiranjem i projektovanjem zelenih površina moguće je postići jedno od najznačajniji ljudskih potreba - pravo na slobodno kretanje, bez prepreka i barijera. Ovo je regulisano Zakonom o planiranju i izgradnji [13]. Pristupačno okruženje, uređeno uz poštovanje različitosti među ljudima, omogućiće svima, naročito osobama sa invaliditetom, da imaju aktivno, prijatno i kvalitetno učešće u uređenom ambijentu, kao i njegovo bolje korišćenje [12]. Ovakvo okruženje nije potreba samo za osobe sa invaliditetom, jer svaka osoba u nekom trenutku života može imati umanjenu sposobnost da se kreće - roditelji sa decom, povređene osobe (npr. prelom noge), osobe sa prtljagom, gojazni ljudi, trudnice i starije osobe [3].

Postoje brojne barijere u okruženju koje utiču na smanjenu pokretljivosti i onemogućavaju izvođenje osnovnih životnih potreba. Na polju projektovanja objekata pejzažne arhitekture, u razvijenim zemljama učinjeni su veliki pomaci u uklanjanju ovih barijera i oblikovanju pristupačnog okruženja [3]. Međutim, u jugoistočnoj Evropi i zemljama sa manje razvijenom pejzažno-arhitektonskom praksom, samo su sporadični slučajevi da su otvoreni javni prostori i zelene površine adaptirani i pristupačni za sve korisnike [2]. Ni u Srbiji još uvek nije postignut dovoljan nivo svesti o značaju ovog problema. Da bi se ovakvo stanje promenilo, neophodno je pratiti i primenjivati primere dobre prakse u pristupačnom uređenju prostora, kao i poštovati i sprovoditi zakonske odredbe koje propisuju pristupačno uređenje prostora. [12]

4. DOPRINOS ZELENIH PROSTORA OČUVANJU I UNAPREĐENJU ZDRAVLJA, BLAGOSTANJA I BIODIVERZITETA

U uslovima klimatskih promena zeleni prostori dobijaju sve veći značaj, jer pomažu unapređenju kvaliteta životne sredine, očuvanju i unapređenju zdravlja ljudi i predstavljaju prostore koji će se sve intenzivnije koristiti.

Strategija je u skladu sa ciljevima i zahtevima Evropske mreže zdravih gradova Svetske zdravstvene organizacije (SZO), čiji je član Grad Novi Sad od decembra 2012. godine. U okviru ključnih tema VI faze Evropske mreže zdravih gradova SZO (2014-2018), posebna pažnja se pridaje stvaranju zdravih okruženja za život i rad, zdravom urbanom planiranju i dizajnu, zdravom transportu, klimatskim promenama i načinu stanovanja. [19, 19a]

4.1. Pristup prirodi

Svi zeleni prostori imaju ulogu utočišta za organski svet i omogućavaju stanovnicima Grada kontakt sa prirodom. Najvažniji zadaci u obezbeđivanju pristupa prirodi su: obezbeđivanje boljeg pristupa zelenim površinama, sprečavanje fragmentacije staništa, kontrola namene korišćenja gradskog prostora i integrisano upravljanje prirodnim resursima.

4.2. Prilagođavanje i ublažavanje uticaja klimatskih promena

Mere za adaptaciju na uslove klimatskih promena podrazumevaju: korišćenje adaptabilnih biljnih vrsta, formiranje kompaktnog biljnog pokrivača i primenu zalivnih sistema.

Zelene površine treba da doprinesu smanjenju toplotnog efekta Grada i mogu sniziti letnje temperature za 5-7°C [1].

4.3. Unapređenje održivosti i smanjenje emisije ugljen-dioksida

Za unapređenje koncepta održivosti potrebno je sprovođenje sledećih akcionih zadataka: očuvanje biodiverziteta, smanjenje emisije CO2, smanjenje upotrebe pesticida i racionalno i vremenski primereno korišćenje vode u podizanju i održavanju zelenih prostora.

Parkovi i urbane šume na godišnjem nivou smanjuju emisiju ugljen-dioksida za 0,5-2% [18]. Parkovi doprinose očuvanju biodiverziteta, jer obezbeđuju životni prostor za opstanak i razvoj urbane flore i faune.

4.4. Obezbeđivanje prostora za šetnju i vožnju biciklom

Obezbeđivanje prostora za šetnju i vožnju biciklom u okviru zelenih površina ima dvostruki značaj: pomaže očuvanju i unapređenju zdravlja gradskog stanovništva i utiče na smanjenje zagađenja, usled redukcije motornog saobraćaja. Postojeće biciklističke staze koje su uključene u dunavsku biciklističku rutu, koja u Srbiji ima oznaku Eurovelo 6, nisu adekvatno pokrivene linearnim zelenilom (drvoredima) i uvezane u jedinstveni sistem zelenih prostora Novog Sada. Prisustvo zelenila u stambenim zajednicama povećava osećaj udobnosti i sigurnosti. Pristupačnost zelenim površinama ima uticaja na stil života pojedinaca i na njegove socioekonomske veze.

4.5. Očuvanje i unapređenje zdravlja

Zelene površine doprinose očuvanju i unapređenju fizičkog i mentalnog zdravlja ljudi stvaranjem humanijeg okruženja koje stimulativno deluje na ljude, obezbeđuje prostor za fizičku aktivnost i okupljanje različitih kategorija stanovništva. Zeleni prostori pozitivno utiču na mikroklimu gradske sredine doprinoseći regulisanju temperature, vlažnosti i kretanja vazduha. Zelene površine mogu doprineti poboljšanju kvaliteta vazduha životne sredine u Gradu, kao i smanjenju nivoa buke. Pri ozelenjavanju gradskih površina treba povesti računa o alergenim biljnim vrstama, kako o uklanjanju postojećih, tako i pri izboru novih [10, 10a].

4.6. Obrazovni značaj

Zelene površine imaju značaj u oblasti formalnog i neformalnog obrazovanja, obezbeđujući edukaciju svih starosnih kategorija stanovništva kroz igru i društvenu interakciju, kao i prostor za učenje na otvorenom, pre svega za učenike i studente.

5. ODNOS ZAJEDNICE PREMA ZELENIM PROSTORIMA

Zajednice igraju vrlo važnu ulogu u stvaranju boljih lokalnih sredina. Prema Studiji razvoja sistema zelenih prostora Novog Sada (Prilog 1), učešće zajednice može se zasnivati na nekoliko nivoa, počev od planiranja, podizanja, i održavanja zelenih površina, pa do monitoringa. Ovo je važno u ostvarivanju potencijala zelenih prostora Grada, zato što se na taj način formira okvir za bezbednije, čistije i atraktivnije zelene prostore za korisnike. Participacija lokalnog stanovništva predstavlja i vid učešća u donošenju odluka koje građanima daje mogućnost da u saradnji s opštinskim vlastima odlučuju o prioritetima lokalne zajednice.

Na osnovu anketa urađenih za zelene prostore u Novom Sadu [4, 5, 6], utvrđeno je da je sociodemografska struktura posetilaca različitih zelenih prostora uglavnom ujednačena, te da sociodemografska obeležja (pol, starost, obrazovanje i materijalno stanje) nisu značajna za opredeljivanje za određeni zeleni prostor. Posetioci zelenih prostora u značajnom broju slučajeva žive u višeporodičnim stambenim objektima i nemaju vikendicu na koju povremeno odlaze, što utiče na učestalost njihovog korišćenja zelenih prostora Grada.

Ispitanici su zadovoljniji zelenim prostorima Grada, nego zelenim prostorima kvarta u kojem stanuju. Kao zeleni prostori koji u najvećoj meri odgovaraju potrebama posetilaca pokazali su se Limanski i Dunavski park, dok su manje zadovoljni korisnici Železničkog, Futoškog i Kameničkog parka.

Istraživanjem je utvrđeno očigledno razmimoilaženje između značaja koji pojedini aspekti zelenih prostora imaju za posetioce i zadovoljstva tim aspektima. Na osnovu pokazatelja može se zaključiti da je bezbednost značajan faktor gotovo svima, ali je njome zadovoljna svega trećina posetilaca.

Građani u zelene prostore najčešće dolaze radi odmora i uživanja u prirodnom okruženju, kao i radi socijalizacije. Na njihove posete najviše utiču prirodni faktori, odnosno vremenske prilike, doba dana i godišnje doba. Osim toga, posete značajno zavise i od zdravstvenog stanja ispitanika i dostupnosti samih zelenih prostora. Skoro polovina posetilaca navodi da u okviru zelenih prostora uspostavlja nove kontakte i poznanstva, što govori u prilog značaju ovih prostora za razvoj savremenog društva.

Ispitanici koji su najmanje zadovoljni zelenim prostorima na koje odlaze, ujedno su najspremniji da se aktivno uključe u njihovo uređenje i slažu se sa potrebom planskih intervencija u okviru zelenih prostora u Gradu.

Nevladine organizacije u Novom Sadu, kao što je "Pokret gorana Grada Novog Sada", treba da imaju aktivnu ulogu u podizanju ekološke svesti i podsticanja aktivizma građana. Aktivnosti kroz koje ove organizacije ostvaruju svoje ciljeve raznovrsne su i pokrivaju sektor ozelenjavanja u urbanom prostoru, ekološke edukacije, informisanja javnosti o problemima u oblasti životne sredine i slično. Posebna pažnja posvećuje se aktivnostima u kojima učestvuju deca i omladina.

6. STRATEŠKE SMERNICE KATEGORIJA ZELENIH PROSTORA U NOVOM SADU

Na osnovu studije [17] definisane su kategorije zelenih prostora Grada Novog Sada, koje su zbog nedostatka jedinstvene kategorizacije samo delimično u skladu sa GUP-om za period do 2021. godine. Klasifikacija zelenih prostora ove strategije obuhvata sledeće kategorije:

1. Parkovi, javni vrtovi i otvoreni zeleni prostori;

2. Zelene površine u okviru prostora specijalne namene (zeleni prostori sportskih objekata, groblja, deponije, gradske bašte, ostale komunalne površine, kamp naselja, prostori za istrčavanje pasa, kompleksi vojnih i policijskih objekata);

3. Zelenilo uz saobraćajnice (skver, trg, pešačke ulice, stambene ulice, gradske saobraćajnice, bulevari, magistralne saobraćajnice, parking-prostori, biciklističke staze, železnički koridori);

4. Zeleni prostori u zoni stanovanja (zelenilo u okviru zakonom zaštićenih stambenih zona, zeleni prostori u okviru jednoporodičnog stanovanja, zeleni prostori u okviru rezidencijalnog stanovanja, zeleni prostori u okviru nelegalne izgradnje, zeleni prostori u okviru višeporodičnog stanovanja, otvoreni blokovi, zatvoreni blokovi sa malim fondom zelenila, urbani blokovi mešovitog stanovanja bez zelenila, urbani blokovi mešovitog stanovanja sa zelenilom i dečija igrališta);

5. Zelene površine od kulturno-istorijskog značaja;

6. Zelene površine uz vodene tokove (zelene oblasti uz reku, zelene oblasti uz kanale, uređena i neuređena šetališta i zelenilo plavnog, odnosno močvarnog područja);

7. Zelene površine oko javnih objekata (zelenilo obrazovnih ustanova, zelenilo u okviru zone poslovanja, zelenilo zdravstvenih ustanova, zelenilo industrijskih kompleksa u urbanom okruženju, zelenilo gradskih institucija, krovni vrtovi, vertikalno zelenilo i mobilno zelenilo);

8. Zaštitno zelenilo (obradivo zemljište, šume, smetlišta, zeleni prostor u urbanom okruženju koji nije priveden nameni, linijsko rubno zelenilo, nekorišćeni železnički koridori i rasadnici).

Analiza postojećeg stanja, kao i Studije reprezentativnih kategorija, dati su u okviru "Studije sistema zelenih površina Grada Novog Sada" za sve nabrojane kategorije. (Prilog 1)

Imajući u vidu multifunkcionalnost određenih kategorija zelenila, izrađena je strateška mapa zelenila (Prilog 2).

Zbog izraženih promena u fondu zelenila, očuvanja i adekvatnog održavanja zelenih površina, kao i planiranja novih, neophodna je izrada katastra zelenila za celokupnu gradsku teritoriju. Takođe, potrebno je za sve nabrojane kategorije zelenih površina definisati standarde i normative i uključiti ih u zakonske okvire.

Za kategorije, kada se one usvoje, a koje trenutno ne postoje na teritoriji Grada zoo-vrt, hipodrom, autodrom, akva-park i sl., potrebno je, bez obzira na planove u GUP-u za period do 2021. godine, pažljivo razmotriti potrebu za njihovim postojanjem, imajući u vidu blizinu sličnih kategorija u regionu. Ukoliko se ipak donese odluka da se podignu nove kategorije ili nove površine u okviru već postojeće kategorije, standardi i normativi (pre toga usvojeni) moraju se poštovati, a lokacija mora biti određena u skladu sa njima.

Monitoringom treba omogućiti i osigurati doslednost u planiranju, realizaciji i održavanju zelenih površina.

6.1. Strateške smernice

Za sve kategorije zelenih prostora, zajedničke su dve osnovne strateške smernice:

• Izrada katastra zelenila.

• Definisanje standarda i normativa, kao i njihovo uključivanje u odluke gradskog nivoa.

6.1.1. Parkovi Javni vrtovi i otvoreni zeleni prostori

U teoriji i praksi, parkovi su zelene površine u izgrađenom tkivu naselja različitih funkcija, veličina i oblika. U odnosu na ove parametre, postoje i različite klasifikacije parkovskih prostora.

Neujednačena kategorizacija ukazuje na potrebu usvajanja jedinstvene podele parkovskih površina na jasne kategorije, kako bi se one mogle standardizovati, a u njima organizovati različiti sadržaji. Cilj ove klasifikacije je ostvarivanje kvaliteta parkovskih prostora, formiranje novih, za sada nepostojećih kategorija zelenih prostora na teritoriji Grada Novog Sada, ali i povećanje kvantiteta postojećih kategorija i njihovo povezivanje u jedinstvenu mrežu zelenih prostora Grada.

Kvantitet i adekvatno održavanje zelenih površina u Gradu stvara uslove za povećanje biodiverziteta. Standardi koji bi definisali izbor i primenu dendroflore omogućili bi održivost zelenih prostora kao potpuno razvijenog biotopa. Na ovaj način stvorila bi se povoljna klima u parkovima, a njihova atraktivnost podigla na zavidan nivo. Da bi se ovi parametri zadovoljili neophodno je sprovesti analizu postojećeg stanja na osnovu sledećih strateških smernica:

• Stvoriti jedinstveni identitet za svaku parkovsku površinu u Gradu, tj. karakteristiku po kojoj će svaki park biti prepoznatljiv (npr. Skejt-park u Limanskom parku).

• Prioritet dati adekvatnom izboru sadnog materijala. Prednost dati autohtonim i prilagođenim introdukovanim vrstama. Florističku strukturu parkova prilagoditi uslovima staništa, respektujući konfiguraciju terena.

• Obogatiti biodiverzitet genotipovima koji imaju važan funkcionalni značaj (sanitarni, higijenski, dekorativni i istorijski).

• U vidu zaštitnog zelenila primeniti genotipove otporne prema konvencionalnim polutantima.

• Istaći edukativnu funkciju postojećih zelenih površina.

• Prostore koji su neuređeni, a namenjeni za podizanje parkova, u budućnosti treba urediti prema predviđenim projektima, kako bi bili sačuvani od prenamene.

6.1.2. Zelene površine u okviru prostora specijalne namene

U GUP-u Novog Sada do 2021. godine postoji kategorija parkova specifične namene, dok se u Studiji zelenih i rekreativnih površina [17] pojavljuje posebna kategorija zelenih površina u okviru prostora specijalne namene.

Postoji suštinska razlika u količini, funkciji, lokaciji i veličini ovih prostora zelenila, koja ukazuje na neophodnu jedinstvenu klasifikaciju svih površina zelenila na teritoriji Grada, jer će se samo na osnovu takve kategorizacije moći utvrditi standardi i normativi za svaku od njih.

Kao i kod prethodne kategorije prostora zelenila, i ovde je neophodno pristupiti realizaciji sledećih faza, kako bi se i ova kategorija povezala u jedinstveni sistem zelenila Grada.

• Sportsko-rekreativne komplekse razvijati na rubu Grada, jer tako postaju zaštitna zelena zona u već postojećim ili novoformiranim šumama, te omogućavaju stanovnicima Grada da se rekreiraju i relaksiraju u prirodi.

• Revitalizacija i uređenje grobalja treba da se zasniva na nasleđenoj strukturi, obliku i veličini grobnih polja i ostalih elemenata.

• Prostore koji se nalaze u okruženju pijaca uključiti u mrežu monitoringa aerozagađenja i buke, kako bi se, u slučaju visokih koncentracija ili prekoračenja graničnih vrednosti zagađenosti vazduha i nivoa komunalne buke, preduzimale adekvatne mere zaštite.

• Komunalne deponije u urbanom okruženju uređivati kroz više sukcesivnih faza, prema projektnoj dokumentaciji.

• Zasnivanje urbanih bašti treba da se oslanja na sinergiju potreba lokalnog stanovništva i raspoloživih parcela u Gradu. Paralelno sa podizanjem urbanih bašti, potrebno je sprovoditi i monitoring opravdanosti njihovog zasnivanja i na osnovu njega unapređivati dalje akcione zadatke na ovom polju.

• U kamp naselju (Ribarsko ostrvo - Šodroš) postojeće kvalitetno zelenilo, koje se uklapa u dato urbanističko rešenje, potrebno je maksimalno zaštititi i na njemu primeniti neophodne mere nege. U pogledu unošenja dekorativne dendroflore treba stvoriti harmoniju sa prirodnom sredinom, odnosno osnovu ostrva i dalje zadržati, negovati i razvijati.

6.1.3. Zelenilo uz saobraćajnice

Osnovni zadatak zelenih površina duž ulica jeste izolacija pešačkih tokova i obodnih zgrada od kolskog saobraćaja, stvaranje povoljnih sanitarno-higijenskih i mikroklimatskih uslova za stanovnike, a takođe i povećanje estetskih kvaliteta gradskog pejzaža. Drugi važan elemenat zelenih površina duž saobraćajnica jeste povezivanje ostalih kategorija zelenila u jedinstven sistem zelenih prostora Grada, jer samo dobro povezane zelene površine mogu da ostvare svoju punu funkcionalnost i doprinesu povećanju prostornog i rekreativnog kvaliteta urbane sredine.

Kategorija zelenila uz saobraćajnice može se podeliti u sledeće potkategorije: skver, trg, pešačke ulice, stambene ulice, gradske saobraćajnice, bulevari, magistralne saobraćajnice, parking-prostori, biciklističke staze i železnički koridori.

Drvoredi na ulicama sve teže mogu da opstanu u formi koju građani tradicionalno smatraju drvoredima. Navikli na raskošna stabla gusto zasađena na trotoarima, stanovnici još uvek kao da ne zapažaju da su gotovo sva preostala takva stabla veoma niskog stepena kondicije, vrlo niske funkcionalnosti, sasvim trula ili drastično napadnuta mnogobrojnim bolestima i štetočinama.

Polazeći od ovih činjenica i od teškoća da se zdrave biljke održe na ulicama, potrebne su sledeće aktivnosti:

• Stalnim monitoringom stanja postojećeg zelenila saobraćajnica potrebno je sprečiti gubitak pojedinih vrsta i introdukcijom novih povećati biodiverzitet dendrofonda.

• Životni vek vrsta u novim drvoredima planirati na kraći rok, 20-30 godina, uz pravilan izbor biljnih vrsta, koje su održive prema klimatskim promenama i svojom veličinom usaglašene sa profilom ulica.

• Umesto drvoreda, na mnogim centralnim gradskim površinama treba saditi i veoma intenzivno negovati izvestan, uvek manji broj pojedinačnih stabala, ostavljajući za potpune drvorede samo najšire ulice ili pešačke ulice.

• Uraditi studiju zaslanjenosti zemljišta duž ozelenjenih saobraćajnica usled zimskog soljenja puteva i utvrditi negativni uticaj ovih mera na kvalitet zelenila.

6.1.4. Zelene površine u zoni stanovanja

Površine zelenih prostora u okviru stanovanja su namenjene ograničenom korišćenju. Osnovna funkcija ovog prostora je socijalizacija stanovnika unutar blokovskih struktura. U odnosu na tipologije arhitektonskih objekata i način organizacije stambenih jedinica, sve zelene površine se mogu podeliti u nekoliko celina.

Kvantitativni pokazatelji zelenih prostora u stambenim zonama trebalo bi da zadovolje minimalne standarde i normative za ovu vrstu gradskih prostora. Veoma često zelene površine u zonama stanovanja u sebi sadrže i neke druge kategorije zelenila, pa se prilikom proračuna kvantitativnih pokazatelja za određenu teritoriju neke od kategorija preklapaju i/ili ponavljaju. (Prilog 2)

Održavanje postojećih zelenih površina u zoni stanovanja podrazumeva svakodnevnu brigu o svim elementima ovih prostora. Vrsta vlasništva nad ovim prostorima nameće i raznolike oblike nadležnosti nad njihovim održavanjem. Slična je situacija i kod planiranja i podizanja novih zelenih površina, kao i prilikom rekonstrukcija već postojećih stambenih zona. Preduslov za sve navedene korake je katastar postojećih zelenih površina, kao i projektna dokumentacija za rekonstrukciju postojećih ili formiranje novoprojektovanih zelenih površina.

• Na osnovu analize predvideti lokacije i izraditi projektnu dokumentaciju za nove prostore koje treba oformiti.

• Na osnovu analize postojećeg stanja izraditi projektnu dokumentaciju za rekonstrukciju postojećih prostora zelenila po navedenim kategorijama stanovanja.

6.1.5. Zelene površine od kulturno-istorijskog značaja

Zakonske regulative koje se odnose na zaštitu kulturnih dobara i spomenika kulture, kao i na zaštitu životne sredine, u svojim definicijama na različite načine tretiraju ove pojedinačne elemente - soliterna stabla ili objekte, istorijske spomenike i njihovo neposredno okruženje, kao i celine, ali sa jedinstvenim ciljem - njihovim očuvanjem.

Sva prirodna i kulturna istorijska dobra, koja su već zakonski tretirana, moraju se čuvati i održavati u za to zakonski predviđenim okvirima. Osim već registrovanih dobara, postoje i ona koja nisu zvanično zaštićena zakonom, te se na njima ne primenjuje zakonska regulativa i neretko su prepuštena propadanju, devastaciji i nestajanju. Da bi se sprečilo njihovo uništenje potrebno je, na osnovu katastra zelenih površina i snimka postojećeg stanja arhitektonskih objekata i ambijentalnih celina, utvrditi koja su to područja koja predstavljaju potencijalna kulturna dobra sa svojim okruženjem ili pak predstavljaju spomenike prirode. Nad novoregistrovanim područjima treba što pre sprovesti već ustaljene zakonske procedure, kako bi se ove celine zaštitile u što kraćem vremenskom periodu.

• Pojedinačna višedecenijska i stoletna stabla na teritoriji Novog Sada treba staviti pod zaštitu i obezbediti sprovođenje zakona i propisanih kazni za njihovo kršenje.

• Zelenilo uz kulturno-istorijske i verske objekte i spomenike treba staviti pod zaštitu i obezbediti sprovođenje zakona i propisanih kazni za njihovo kršenje.

6.1.6. Zelene površine uz vodene tokove

U ovoj kategoriji prostora zelenila prepoznaju se sledeće oblasti: pojasevi uz reku i kanale, uređena i neuređena šetališta i zelenilo plavnog i močvarnog područja. Vodeni tok Dunava stvara prirodnu granicu za razvoj Grada i teritorijalno ga deli na sremsku stranu na jugu i bačku stranu na severu, dok veštački vodotok kanala DTD deli bačku stranu Grada na takođe dva dela: jugozapadni i severoistočni deo. U Studiji strategije sistema zelenih prostora na Karti prostornog razmeštaja zelenih površina uz vodene tokove (Prilog 1) jasno se mogu uočiti sva područja od značaja za ovu vrstu ozelenjenih prostora. Njihov položaj jasno ukazuje na značaj u sistemu zelenih prostora na teritoriji Grada, kao i u sistemu povezivanja sa vangradskim sistemom zelenila. Da bi celokupna površina oko vodenih tokova bila adekvatno ozelenjena potrebno je realizovati sledeće strateške smernice:

• Uspostaviti direktnu saradnju u okviru nadležnosti institucija republičkog, pokrajinskog i gradskog nivoa u priobalnim zonama na teritoriji Grada Novog Sada.

• Prostor Keja unaprediti u pravcu povećanja kompletne funkcionalnosti, sociološke i estetske vrednosti primenom principa kompozicionog oblikovanja, čime bi se stvorio jedinstveni vizuelni identitet.

• Preurediti kosinu nasipa u cilju poboljšanja pešačkih komunikacija i obezbeđenja bolje pristupačnosti pešaka vodi.

• U cilju otvaranja vizura ka sremskoj strani, predlaže se proređivanje vegetacije i uklanjanje određenog dela zaštitnog zelenila radi proširenja i definisanja trenutno neuređene plaže na Sunčanom keju ("Bećarac") i otvaranja vizura ka Petrovaradinskoj tvrđavi.

• Primeniti ekološki princip uređenja obala, odnosno adekvatnu primenu bioinženjerskih mera sadnje zelenila i upotreba vegetacije adekvatne tipu staništa.

6.1.7. Zelene površine oko javnih objekata

Pod zelenim prostorima oko javnih objekata podrazumevaju se: zelenilo obrazovnih ustanova (vrtići, škole, fakulteti...), zelenilo u okviru zone poslovanja, zelenilo zdravstvenih ustanova, zelenilo industrijskih kompleksa u urbanom okruženju, zelenilo gradskih institucija, krovni vrtovi, vertikalno zelenilo i mobilno zelenilo.

Svaka od navedenih potkategorija zelenila predstavlja neizbežan segment mreže zelenila u urbanoj sredini i ima veliki uticaj na njegovu funkcionalnost, celovitost i estetiku. Iako kvantitativni pokazatelji ovih prostora ne ukazuju na njihovu veliku površinu, značaj ovih prostora zelenila nije time umanjen, naprotiv. Biljni materijal, kao i ostali elementi pejzažnog oblikovanja, kod ovih prostora utiču na stvaranje posebne mikroklime, ambijentalne vrednosti, povećanje vrednosti nekretnine, kao i kvalitetnog boravka u njima. Imajući u vidu funkcionalni značaj ovih prostora, neophodno je da se ispune sanitarno-higijenski, inženjersko-tehnički, arhitektonsko-urbanistički, estetski, kulturno-obrazovni, kao i psihološki uslovi za bezbedan boravak u njima. U tom smislu je potrebno realizovati sledeće strateške smernice:

• Izdvajanje vrednih primeraka postojeće dendroflore i njihovo očuvanje kroz intenzivne mere održavanja.

• Povećanje fonda zelenila na zelenim površinama u okviru obrazovnih i zdravstvenih ustanova.

• U izboru vegetacije prednost dati autohtonim i prilagođenim introdukovanim vrstama, sa minimalnim zahtevima za održavanje.

• Poštujući principe univerzalnog dizajna, učiniti prostor pogodnim za primenu inkluzivnog programa.

• Zeleni krovovi, vertikalno i mobilno zelenilo u savremenom urbanom okruženju treba da nađu svoje mesto u sistemu zelenila Grada.

6.1.8. Zaštitno zelenilo

Zaštitno zelenilo predstavlja površine raznovrsne namene, kao što su šume, pojasevi zaštite od vetra, podzemnih voda, plavnih površina, klizišta, buke i drugih izvora zagađenja, rasadnici, voćnjaci, poljoprivredne površine i slično. U zavisnosti od namene, zaštitno zelenilo zauzima različite pozicije u naselju, kao i raznovrsne oblike, od kojih su najčešće trake, višestruki drvoredi, prstenovi ili kompaktne površine.

U Studiji zelenih i rekreativnih površina [17], pod rubnim zelenilom se podrazumevaju sledeće kategorije: obradivo zemljište, šume, smetlišta, zeleni prostor u urbanom okruženju koji nije priveden nameni, linijsko rubno zelenilo, nekorišćeni železnički koridori i rasadnici. GUP Novog Sada do 2021. godine definiše zaštitno zelenilo kao funkcionalni pojas koji može biti šumski, vetrobranski, kao vegetaciju na klizištima, linearno zelenilo uz kanale, potoke i saobraćajnice. Takođe, u ovu kategoriju spadaju i vinogradi, voćnjaci, povrtnjaci, kao i poljoprivredno gradsko i vangradsko zelenilo. Bez obzira na kategorizaciju, osnovna funkcija ove vrste površina zelenila jeste da zaštiti okolni prostor od zagađenja (buka, izduvni gasovi, štetna zračenja, jaki vetrovi, podzemne vode, klizište, visok vodostaj i sl.).

Da bi se utvrdila funkcija postojećih kategorija zaštitnih zelenih površina na teritoriji Novog Sada, potrebno je napraviti analizu svih zaštitnih zelenih površina. Na osnovu nje se mogu definisati monofunkcionalne zelene površine zaštite, kao i one koje imaju multifunkcionalni karakter. U odnosu na vrstu zaštite, postojeće zelene površine je potrebno održavati i/ili poboljšati njihovu zaštitnu funkciju, dok je novoprojektovane zaštitne zelene površine potrebno planirati prema utvrđenim standardima i normativima. U skladu sa navedenim, strateška smernica za ovu kategoriju je:

• Kontinuirana rekonstrukcija postojećih i formiranje novih zaštitnih prostora zelenila.

• Uvođenje novih sadržaja u postojeće zaštitne pojaseve, kako bi se učinili atraktivnijim za stanovništvo.

 

7. AKCIONI PLAN

Da bi se ciljevi iz Strategije mogli uspešno implementirati u plansku i projektnu dokumentaciju i pravna akta, potrebna je aktivna participacija svih učesnika u donošenju i sprovođenju odluka. U domenu pravne regulative to su pre svega Grad Novi Sad sa nadležnim upravama, javna i komunalna preduzeća, strukovna udruženja i institucije, građanske i nevladine organizacije.

Svi ovi učesnici su, u zavisnosti od ciljeva, očekivanih rezultata i vremenskog okvira realizacije, navedeni u tabelarnim prikazima akcionog plana po prethodno navedenim poglavljima.

7.1. Kvantitativni i kvalitativni normativi i standardi za prostore zelenila

R. b.	AKCIONI PLAN	REZULTAT	VREMENSKI OKVIR	PRIORITETI	UČESNICI U REALIZACIJI
1.	Usvajanje jedinstvene kategorizacije za sve zelene prostore	Na osnovu klasifikacije iz usvojene Studije utvrditi jedinstvenu podelu svih zelenih prostora po kategorijama koje Grad ima ili je planirano da ima.	2015.	• Iniciranje donošenja jedinstvene kategorizacije prostora zelenila za Grad Novi Sad.	• Grad Novi Sad sa nadležnim upravama • Obrazovne i naučne institucije • Strukovna udruženja i institucije
2.	Usvajanje standarda i normativa za sve kategorije zelenih prostora	Na osnovu inostranih i domaćih standarda, normativa i prakse utvrditi Gradske (nacionalne) standarde, kao obavezujući dokument za projektante i planere.	2015-2016.	• Iniciranje donošenja jedinstvenih standarda i normativa za sve kategorije zelenih prostora za Grad Novi Sad.
3.	Analiza kvantitativnih i kvalitativnih pokazatelja svih postojećih zelenih površina na teritoriji Novog Sada	Analiza postojećeg stanja zelenih površina i njihova kategorizacija na osnovu jedinstveno usvojenih kriterijuma za Novi Sad. (Katastar zelenih prostora)	2015-2017.	1. Jedinstvena kategorizacija zelenih prostora za Novi Sad. 2. Izrada Katastra zelenih prostora 3. Usvajanje standarda za zelene prostore po kategorijama za teritoriju Novog Sada.	• Obrazovne i naučne institucije • Strukovna udruženja • Javna i komunalna preduzeća u nadležnosti na teritoriji Grada • Pokrajinski Zavod za zaštitu prirode • Nevladine organizacije • Nadležne gradske uprave
		Analiza mreže zelenih prostora i uočavanje nedostataka u njenoj postavci	2015-2017.
		Analiza lokalnih potreba stanovništva za određenom kategorijom zelenila i njeno usklađivanje sa postojećim stanjem i potrebama kako bi se odredile nove zelene površine.	2015-2016.
		Usklađivanje standarda u okviru strategije za Grad Novi Sad sa nacionalnom strategijom zelenih prostora.	2017-2018.

7.2. Reprezentativne kategorije zelenila

7.2.1. Parkovi

R. b.	AKCIONI PLAN	REZULTAT	VREMENSKI OKVIR	PRIORITETI	UČESNICI U REALIZACIJI
1.	Podizanje novih potkategorija parkovskih površina	Analiza prostornog potencijala za lociranje većih ili manjih novih ozelenjenih površina po potkategorijama	2017-2018.	• Podizanje novih potkategorija prostora zelenila. • Rekonstrukcija postojećih prostora zelenila.	• Javna i komunalna preduzeća u nadležnosti na teritoriji Grada • Nadležne gradske uprave • Obrazovne i naučne institucije • Strukovna udruženja • Nevladine organizacije
		Izrada projekata za nove ozelenjene površine	2017-2021.
		Realizacija projekata za nove ozelenjene prostore	2018-2030.
		Izrada projekata rekonstrukcije postojećih ozelenjenih prostora	2020-2022.
		Realizacija projekata rekonstrukcije	2021-2030.
2.		Monitoring	2020-2030.		• Nadležni gradski organi uprave

7.2.2. Prostori specijalne namene

R. b.	AKCIONI PLAN	REZULTAT	VREMENSKI OKVIR	PRIORITETI	UČESNICI U REALIZACIJI
1.	Unapređenje kvaliteta zelenih površina u okviru prostora specijalne namene	Implementacija definisanih standarda u okviru pilot-projekta.	2017-2019.	1. Urbane bašte 2. Deponije 3. Zeleni prostori sportskih objekata 4. Ostale komunalne površine 5. Kamp naselja 6. Prostori za istrčavanje pasa 7. Groblja 8. Kompleksi vojnih i policijskih objekata NAPOMENA: Prioriteti su izdvajani na osnovu procenjenog stepena uređenosti površina ovakvog tipa, a istaknute potrebe za postojanjem istog.	• Obrazovne i naučne institucije • Strukovna udruženja • Javna i komunalna preduzeća u nadležnosti na teritoriji Grada • Nevladine organizacije • Nadležne gradske uprave • Pokrajinski zavod za zaštitu prirode

7.2.3. Zelenilo uz saobraćajnice

R. b.	AKCIONI PLAN	REZULTAT	VREMENSKI OKVIR	PRIORITETI	UČESNICI U REALIZACIJI
1.	Analiza postojećeg stanja sa kvantitativnim pokazateljima	Smernice za unapređenje postojećeg stanja zelenila uz saobraćajnice.	2015-2017.	1. Drvoredi u okviru centralnog gradskog jezgra i bulevara 2. Drvoredi putnih pravaca svih kategorija	• Javna i komunalna preduzeća u nadležnosti na teritoriji Grada • Obrazovne i naučne institucije • Nadležne gradske uprave • Pokrajinski zavod za zaštitu prirode
2.	Izrada projektne dokumentacije za poboljšanje postojećih zelenih površina uz saobraćajnice	Izrada projektne dokumentacije ozelenjavanja putnih pravaca svih kategorija	2017-2019.
		Izrada projektne dokumentacije za rekonstrukciju postojećih drvoreda	2017-2019.
		Izrada projektne dokumentacije za formiranje novih drvoreda	2017-2019.
3.	Realizacija projekta iz akcionog plana 2.3.2	Ozelenjavanje, rekonstrukcija i podizanje drvoreda	2019-2030.
4.	Monitoring	Monitoring svake prethodne faze u vremenskim okvirima predviđenim za realizaciju akcionog plana	2015-2025.	Monitoring prema izvođenu navedenih prioriteta	• Nadležni gradski organi uprave

7.2.4. Zelene površine u zoni stanovanja

R. b.	AKCIONI PLAN	REZULTAT	VREMENSKI OKVIR	PRIORITETI	UČESNICI U REALIZACIJI
1.	Analiza postojećeg stanja sa kvantitativnim pokazateljima	Na osnovu katastra zelenila svake kategorije i postojeće strukture stanovništva sprovesti analizu postojećeg stanja kao polaznu osnovu za buduće intervencije.	2015-2017.		• Javna i komunalna preduzeća u nadležnosti na teritoriji Grada • Nadležne gradske uprave • Pokrajinski zavod za zaštitu prirode • Gradski zavod za zaštitu spomenika kulture • Obrazovne i naučne institucije • Strukovna udruženja • Nevladine organizacije • Gradski zavod za zaštitu spomenika kulture
2.	Poboljšanje postojećih zelenih površina u zonama stanovanja po kategorijama	Izrada projektne dokumentacije za zaštitu zelenih površina u okviru zakonom zaštićenih stambenih zona	2015-2017.	1. Petrovaradinska tvrđava sa podgrađem 2. Rekonstrukcija postojećih dečijih igrališta 3. Rekonstrukcija zelenih površina u okviru višeporodičnog stanovanja - otvoreni blokovi 4. Rekonstrukcija postojećih zelenih površina u okviru višeporodičnog stanovanja, zatvoreni blokovi sa malim fondom zelenila 5. Rekonstrukcija urbanih blokova mešovitog stanovanja bez zelenila
		Izrada projektne dokumentacija ozelenjavanja (horizontalnog i vertikalnog) urbanih blokova mešovitog stanovanja bez zelenila	2017-2018.
		Izrada projektne dokumentacije za rekonstrukciju postojećih dečijih igrališta	2018-2019.
		Izrada projektne dokumentacije za rekonstrukciju postojećih zelenih površina u okviru višeporodičnog stanovanja - otvoreni blokovi	2019-2020.
		Izrada projektne dokumentacije za rekonstrukciju postojećih zelenih površina u okviru višeporodičnog stanovanja, zatvoreni blokovi sa malim fondom zelenila	2020-2021.
		Izrada projektne dokumentacije za rekonstrukciju postojećih zelenih površina u urbanim blokovima mešovitog stanovanja sa zelenilom	2021-2023.
3.	Monitoring	Monitoring svake prethodne faze u vremenskim okvirima predviđenim za realizaciju akcionog plana	2015-2023.		• Nadležni gradski organi uprave

7.2.5. Zelene površine od kulturno-istorijskog značaja

R. b.	AKCIONI PLAN	REZULTAT	VREMENSKI OKVIR	PRIORITETI	UČESNICI U REALIZACIJI
1.	Analiza postojećih zelenih prostora radi utvrđivanja značaja za očuvanjem	Očuvanje i zaštita prirodnih dobara i zelenih prostora kulturno - istorijskih celina.	2016-2030.	1. Parkovi, javni vrtovi i otvoreni zeleni prostori 2. Zeleni prostori oko javnih objekata 3. Zeleni prostori u okviru prostora specijalne namene 4. Zeleni prostori u zoni stanovanja 5. Zeleni prostori uz vodene tokove 6. Putevi i zelenilo saobraćajnica	• Pokrajinski Zavod za zaštitu prirode • Gradski zavod za zaštitu spomenika kulture • Obrazovne i naučne institucije • Strukovna udruženja • Javna i komunalna preduzeća u nadležnosti na teritoriji Grada • Nevladine organizacije • Nadležne gradske uprave
2.	Monitoring	Monitoring sprovođenja zakonske regulative iz oblasti zaštite prirodnih dobara i kulturno-istorijskih celina po prioritetnoj listi.			• Nadležni gradski organi uprave

7.2.6. Zeleni prostori uz vodotoke

R. b.	AKCIONI PLAN	REZULTAT	VREMENSKI OKVIR	PRIORITETI	UČESNICI U REALIZACIJI
1.	Unapređenje kvaliteta zelenila prostora uz vodotoke	Izrada Studije revitalizacije zelenila prostora uz vodotoke	2016-2018.	1. Zelene oblasti uz reku 2. Zelene oblasti uz kanale 3. Zelenilo plavnog, odnosno močvarnog područja	• Javna i komunalna preduzeća u nadležnosti na teritoriji Grada • Nadležne gradske uprave • Obrazovne i naučne institucije • Strukovna udruženja
		Implementacija Studije revitalizacije zelenila prostora uz vodotoke	2019-2030.
2.	Umrežavanje zelenila prostora uz vodotoke	Izrada studije sistema zelenila prostora uz vodotoke	2018-2020.
		Implementacija Strategije sistema zelenila prostora uz vodotoke	2021-2030.
3.	Unapređenje kvaliteta rekreativnih površina prostora uz vodotoke	Analiza postojećeg stanja rekreativnih površina prostora uz vodotoke	2015-2017.

7.2.7. Zelene površine oko javnih objekata

R. b.	AKCIONI PLAN	REZULTAT	VREMENSKI OKVIR	PRIORITETI	UČESNICI U REALIZACIJI
1.	Unapređenje kvaliteta zelenih površina oko javnih objekata	Pilot-projekti po kategorijama	2016-2021.	1. Zelenilo obrazovnih ustanova 2. Zelenilo zdravstvenih ustanova 3. Zelenilo industrijskih kompleksa u urbanom okruženju 4. Zelenilo gradskih institucija 5. Zelenilo u okviru zone poslovanja 6. Krovni vrtovi, vertikalno i mobilno zelenilo Navedene prioritete će određivati mogućnosti finansiranja, imajući u vidu različite nivoe nadležnosti	• Nadležne gradske uprave • Obrazovne i naučne institucije • Strukovna udruženja • Javna i komunalna preduzeća u nadležnosti na teritoriji Grada • Nevladine organizacije • Pokrajinski Zavod za zaštitu prirode
		Umrežavanje pilot-projekata na nivou Grada Novog Sada	2021-2030.

7.2.8. Zaštitno zelenilo

R. b.	AKCIONI PLAN	REZULTAT	VREMENSKI OKVIR	PRIORITETI	UČESNICI U REALIZACIJI
1.	Rekonstrukcija postojećih zaštitnih površina zelenila	Izrada projektne dokumentacije na osnovu koje se postojeći zaštitni prostori zelenila mogu rekonstruisati i poboljšati	2017-2021.		• Nadležne gradske uprave • Obrazovne i naučne institucije • Strukovna udruženja • Javna i komunalna preduzeća u nadležnosti na teritoriji Grada • Nevladine organizacije • Pokrajinski Zavod za zaštitu prirode
2.	Podizanje novih zaštitnih površina zelenila	Izrada projektne dokumentacije za podizanje novih zaštitnih površina zelenila	2021-2030.
3.	Monitoring		2017-2030.		• Nadležni gradski organi uprave

7.3. Povećanje dostupnosti zelenih površina

R. b.	AKCIONI PLAN	REZULTAT	VREMENSKI OKVIR	PRIORITETI	UČESNICI U REALIZACIJI
1.	Podizanje novih prostora zelenila	Analiza prostornog potencijala za lociranje većih ili manjih ozelenjenih površina po kategorijama	2016-2017.	• Zone višeporodičnog i mešovitog stanovanja; • Zone jednoporodičnog stanovanja	• Nadležne gradske uprave • Javna i komunalna preduzeća u nadležnosti na teritoriji Grada • Nevladine organizacije • Obrazovne i naučne institucije • Strukovna udruženja
		Izrada projektne dokumentacije za podizanje novih prostora zelenila	2017-2020.
		Realizacija projekata	2020-2030.
		Monitoring	2020-2030.
		Uključivanje mladih u sprovođenje pilot-projekata	2016-2030.
		Uključivanje mladih u održavanje zelenih površina obrazovnih ustanova kojima pripadaju

7.4. Pristupačnost zelenih površina

R. b.	AKCIONI PLAN	REZULTAT	VREMENSKI OKVIR	PRIORITETI	UČESNICI U REALIZACIJI
1.	Povećanje pristupačnosti zelenih površina	Analiza pristupačnosti - izrada studije pristupačnosti zelenih površina	2017-2018.	Implementacija principa univerzalnog dizajna u procesima rekonstrukcije i podizanju novih prostora zelenila.	• Nevladine organizacije • Obrazovne i naučne institucije • Strukovna udruženja • Nadležne gradske uprave • Javna i komunalna preduzeća u nadležnosti na teritoriji Grada
		Izrada projekata rekonstrukcije	2017-2021.
		Realizacija projekata pristupačnosti	2018-2022.
		Izrada publikacije - vodič kroz pristupačnost zelenih površina Novog Sada	2023.
2.	Monitoring		2018-2023.		• Tim za pristupačnost Grada Novog Sada • Nadležni gradski organi uprave

7.5. Doprinos zelenih prostora za unapređenje zdravlja, blagostanja i očuvanja biodiverziteta

R. b.	AKCIONI PLAN	REZULTAT	VREMENSKI OKVIR	PRIORITETI	UČESNICI U REALIZACIJI
1.	Očuvanje prirode i biodiverziteta	• Sprečavanje fragmentacije staništa • Kontrola namene korišćenja gradskog prostora	2015-2030.	Praćenje načina korišćenja gradskog zemljišta	• Nadležne gradske uprave • Javna i komunalna preduzeća u nadležnosti na teritoriji Grada • Nevladine organizacije • Obrazovne i naučne institucije • Strukovna udruženja • Akreditovane laboratorije
2.	Prilagođavanje i ublažavanje uticaja klimatskih promena	• Korišćenje biljnih vrsta otpornih na sušu. • Formiranje kompaktnog biljnog pokrivača • Navodnjavanje		Izbor vrsta otpornih na klimatske promene
3.	Unapređenje održivosti i smanjenje emisije CO2	• Konstantno uvećanje površina pod zelenilom na celokupnoj teritoriji Grada. • Smanjenje upotrebe pesticida.		• Monitoring biodiverziteta Monitoring emisije CO2
4.	Smanjenje nivoa komunalne buke	• Podizanje zelenih zidova uz izvorišta buke		• Uvećanje stepena ozelenjenosti • Monitoring nivoa komunalne buke
5.	Očuvanje zdravlja	• Unapređenje namenskog prostora za rekreativne aktivnosti svih građana.		• Uvećanje stepena ozelenjenosti Grada i funkcionalnosti prostora zelenila
6.	Obezbeđivanje prostora za šetnju i vožnju biciklom	• Uvođenje novih šetnih i biciklističkih staza. • Umrežavanje staza i prostora za šetnju i vožnju biciklom.		Uključivanje biciklističkih staza u dunavsku rutu Eurovelo 6	• Nadležne gradske uprave • Javna i komunalna preduzeća u nadležnosti na teritoriji Grada
7.	Unapređenje obrazovnog značaja zelenih prostora	• Postavljanje info tabli na zelenim prostorima. • Održavanje ekoloških radionica.		Podizanje svesti i obrazovnog nivoa o značaju vrednosti zelenih prostora u Gradu.	• Obrazovne i naučne institucije

7.6. Odnos zajednice prema zelenim prostorima

R. b.	AKCIONI PLAN	REZULTAT	VREMENSKI OKVIR	PRIORITETI	UČESNICI U REALIZACIJI
1.	Participacija lokalne zajednice u procesu donošenja odluka, realizaciji i održavanju zelenih površna Grada Novog Sada	Edukacija članova lokalnih zajednice o značaju njihovog aktivnog učešća u proces unapređenja kvaliteta zelenih površina zajednice.	2015-2030.	Veće uključivanje članova lokalne zajednice u procesu donošenja odluka, realizaciji i održavanju zelenih površna Grada	• Nevladine organizacije • Obrazovne i naučne institucije • Nadležne gradske uprave • Strukovna udruženja
		Uključivanje članova lokalnih zajednica u sprovođenje pilot-projekata na teritoriji zajednice.	2016-2020.	Prevazilaženje jaza između urbanizacije i potrebe za boravkom u prirodnom okruženju.
		Kontinuirano uključivanje članova lokalnih zajednica u analizu i evaluaciju zadovoljenja kvantiteta i kvalitet zelenila u neposrednom okruženju	2020-2030.
2.	Participacija mladih u procesu donošenja odluka, realizaciji i održavanju zelenih površna Grada Novog Sada	Edukacija mladih o potrebi njihove participacije preko obrazovne ustanove kojoj pripadaju	2015-2016.	• Veće uključivanje mladih u procesu donošenja odluka, realizaciji i održavanju zelenih površina Grada • Unapređenje praktične nastave na svim obrazovnim nivoima

 

8. PRILOZI

Sastavni deo Strategije čine:

1. Prilog 1: Ninić-Todorović i sar. (2014): Studija sistema zelenih prostora Grada Novog Sada (prateći CD)

2. Prilog 2: GIS model sistema zelenih prostora Grada Novog Sada (prateći CD).

9. BIBLIOGRAFIJA

1. Armson, D., Stringer, P., Ennos, A.R. (2012): The effect of tree shade and grass on surface and globe temperatures in an urban area. Urban Forestry & Urban Greening, 11(3), pp. 245-255.

2. Gačić, A. (2011): Open spaces barriers that influence on reduced mobility of users. XIX International Scientific and Professional Meeting "Ecological Truth" ECO-IST'11, 1 - 4 June 2011., str. 373-377, Bor, Serbia

3. Gačić, A., Blagojević, I. (2012): Accessibility of the city centre of Novi Sad, Serbia. ECLAS 2012 Conference "The Power of Landscape", 19-22 September, 2012., str. 158-161, Warsaw.

4. Kulić, A. (2013): Stavovi ispitanika o urbanim šumama i urbanom zelenilu Novog Sada - master rad, Poljoprivredni fakultet Univerziteta u Novom Sadu

5. Lakić, D. (2014): Unapređenje stanja i funkcija Limanskog Parka u Novom Sadu - master rad, Poljoprivredni fakultet Univerziteta u Novom Sadu

6. Lukić, N. (2013): Urbano zelenilo i šume Novog Sada - master rad, Poljoprivredni fakultet Univerziteta u Novom Sadu

7. Making greener cities - a practical guide (2004). UFZ-BERICHT NR. 8/2004, Stadtokologische Forschungen Nr. 37

8. Nacionalna strategija održivog razvoja Republike Srbije (http://www.srbija.gov.rs/extfile/sr/88898/nacionalna_strategija_odrzivog_razvoja0081_cyr.zip)

9. Odluka o obavljanju komunalne delatnosti održavanje javnih zelenih površina ("Sl. list Grada Novog Sada", br. 69/13, 13/14 i 63/14)

10. Odluka o obavljanju komunalne delatnosti održavanje javnih zelenih površina ("Sl. list Grada Novog Sada", br. 69/13, 13/14 i 63/14)

10a. Lee AC, Maheswaran R. (2011). The health benefits of urban green spaces: a review of the evidence. J Public Health (Oxf). Jun;33(2):212-22.

11. Plan Generalne regulacije Novog Sada do 2021. godine (http://www.nsurbanizam.rs/sites/default/files/1462-Preciscen%20tekst.pdf)

12. Pravilnik o tehničkim standardima pristupačnosti ("Sl. glasnik RS", br. 19/12)

13. Razvijanje metodologije za izradu katastra zelenih površina Novog Sada, Grad Novi Sad, 2010.

14. Strategija održivog korišćenja prirodnih resursa i dobara Republike Srbije (http://www.serbio.rs/serbio/serbio-aktivnosti/item/download/30_0988a84a076efc65f918e8214ef9e913)

15. Strategija pristupačnosti za period od 2012 - 2018. godine ("Službeni list grada Novog Sada", br. 21/12)

16. Strategija privrednog razvoja Grada Novog Sada ("Službeni list Grada Novog Sada", broj 49/09)

17. Tišma A. i sar. (2009): Studija zelenih i rekretivnih površina, JP "Urbanizam" Novi Sad (http://www.nsurbanizam.rs/sites/default/files/1812-Studija%20zelenih%20i%20rekreativnih%20povrsina.pdf)

18. Weissert, L.F., Salmond, J.A., Schwendenmann, L. (2014): A review of the current progress in quantifying the potential of urban forests to mitigate urban CO2 emissions. Urban Climate, 8, pp. 100-125.

19. WHO European Healthy Cities Network, Phase VI (2014-2018) of the WHO European Healthy Cities Network: goals and requirements. (http://www.retecittasane.it/news/06PhaseVIFINALEDITED5AUG2013.pdf)

19a. Odluka o davanju podrške za učešće grada Novog Sada u VI fazi Evropske mreže zdravih gradova Svetske zdravstvene organizacije. Službeni list Grada Novog Sada 28/14 od 13. juna 2014.

20. Zakon o kulturnim dobrima ("Sl. glasnik RS", br. 71/94, 52/11 - dr. zakoni i 99/11 - dr. zakon)

21. Zakon o planiranju i izgradnji ("Sl. glasnik RS", br. 72/09, 81/09 - ispr., 64/10 - odluka US, 24/11, 121/12, 42/13 - odluka US, 50/13 - odluka US, 98/13 - odluka US, 132/14 i 145/14)

22. Zakon o zaštiti prirode ("Sl. glasnik RS", br. 36/09, 88/10 i 91/10 - ispr.)

23. Zakon o zaštiti životne sredine ("Sl. glasnik RS", br. 135/04, 36/09, 36/09 - dr. zakon, 72/09 - dr. zakon i 43/11 - odluka US)

24. Gradska Odluka o uređivanju, održavanju i zaštiti zelenih površina i javnih plaža ("Sl. list grada Novog Sada", br. 12/11)

10. OBJAVLJIVANJE

Strategiju razvoja sistema zelenih prostora Grada Novog Sada 2015-2030. objaviti u "Službenom listu Grada Novog Sada".