ZAKONO OSNOVNIM SVOJINSKO-PRAVNIM ODNOSIMA("Sl. list SFRJ", br. 6/80) |
OSNOVNA NAČELA
Građani, udruženja građana i druga građanska pravna lica mogu biti nosioci prava svojine u granicama i pod uslovima propisanim zakonom.
Pravo svojine može postojati na pokretnim i nepokretnim stvarima.
Pravo svojine ne može postojati na stvarima koje mogu biti samo u društvenoj svojini.
Vlasnik ima pravo da svoju stvar drži da se njome koristi i da njome raspolaže u granicama određenim zakonom.
Svako je dužan da se uzdržava od povrede prava svojine drugog lica.
Vlasnik ostvaruje pravo svojine u skladu sa prirodom i namenom stvari, kao i u skladu sa društvenim interesom određenim zakonom.
Zabranjeno je vršenje prava svojine protivno cilju zbog koga je zakonom ustanovljeno ili priznato, ili protivno moralu socijalističkog samoupravnog društva.
Vlasnik nepokretnosti dužan je da se pri korišćenju nepokretnosti uzdržava od radnji i da otklanja uzroke koji potiču od njegove nepokretnosti kojima se otežava korišćenje drugih nepokretnosti (prenošenje dima, neprijatnih mirisa, toplote, čađi, potresa, buke, oticanja otpadnih voda i sl.) preko mere koja je uobičajena s obzirom na prirodu i namenu nepokretnosti i na mesne prilike, ili kojima se prouzrokuje znatnija šteta.
Bez posebnog pravnog osnova zabranjeno je vršenje smetnji iz stava 1. ovog člana posebnim uređajima.
Na stvari na kojoj postoji pravo svojine može se zasnovati pravo službenosti, pravo stvarnog tereta i pravo zaloge, pod uslovima određenim zakonom.
Zabranjeno je vršenje prava iz stava 1. ovog člana protivno cilju zbog koga su zakonom ustanovljena ili priznata ili protivno moralu socijalističkog samoupravnog društva.
Sticanje zaštita i prestanak prava svojine, prava službenosti prava stvarnog tereta i prava zaloge uređuju se zakonom.
Pravo svojine se može oduzeti ili ograničiti samo pod uslovima propisanim zakonom u skladu sa ustavom.
PRAVO SVOJINE
1. Nosioci i predmet prava svojine
Građanin može imati pravo svojine na stvari koje služe za zadovoljavanje njegovih ličnih potreba i interesa, kao i ličnih potreba i interesa članova njegove porodice.
Građanin može, u granicama određenim zakonom, imati pravo svojine na porodičnu stambenu zgradu, zgradu za odmor ili oporavak i stan kao poseban deo zgrade, za zadovoljavanje ličnih i porodičnih potreba.
Građanin može koristiti stvari iz st. 1. i 2. ovog člana za sticanje dohotka samo na način i pod uslovima određenim zakonom.
Građanin može, u granicama određenim zakonom, imati pravo svojine na poljoprivredno i drugo zemljište, šume i šumsko zemljište, poslovne zgrade i poslovne prostorije, kao i na sredstva rada koja služe samostalnom obavljanju delatnosti ličnim radom radi sticanja dohotka.
Udruženje građana i drugo građansko pravno lice mogu imati pravo svojine na pokretne stvari koje služe ostvarivanju zajedničkih interesa njihovih članova i ciljeva radi kojih su osnovani.
Nosioci prava svojine iz stava 1. ovog člana mogu imati pravo svojine na poslovne zgrade i poslovne prostorije koje služe ostvarivanju zajedničkih interesa njihovih članova i ciljeva radi kojih su osnovani, kao i na stambene zgrade i stanove kao posebne delove zgrada, koji služe za zadovoljavanje stambenih potreba radnika koji u njima rade.
Nosioci prava svojine iz stava 1. ovog člana mogu imati, u granicama određenim zakonom pravo svojine i na zemljište koje služi za zadovoljavanje zajedničkih interesa njihovih članova i ciljevi radi kojih su osnovani.
Kad je zgrada na kojoj postoji pravo svojine izgrađena, u skladu sa zakonom, na zemljištu u društvenoj svojini, vlasnik zgrade ima pravo korišćenja zemljišta na kome je zgrada izgrađena i zemljišta koje služi za redovnu upotrebu te zgrade dok ona postoji.
Pravo korišćenja iz stava 1. ovog člana može se prenositi samo sa prenosom prava svojine na zgradu.
Više lica imaju pravo susvojine na nepodeljenoj stvari kada je deo svakog od njih određen srazmerno prema celini (idealni deo).
Ako suvlasnički delovi nisu određeni, pretpostavlja se da su jednaki.
Suvlasnik ima pravo da stvar drži i da se njome koristi zajedno sa ostalim suvlasnicima srazmerno svom delu, ne povređujući prava ostalih suvlasnika.
Suvlasnik može raspolagati svojim delom bez saglasnosti ostalih suvlasnika.
U slučaju prodaje suvlasničkog dela ostali suvlasnici imaju pravo preče kupovine samo ako je to određeno zakonom.
Suvlasnici imaju pravo da zajednički upravljaju stvarju.
Za preduzimanje poslova redovnog upravljanja stvarju potrebna je saglasnost suvlasnika čiji delovi zajedno čine više od polovine vrednosti stvari.
Ako se u slučajevima iz stava 2. ovog člana ne postigne saglasnost, a preduzimanje posla je neophodno za redovno održavanje stvari, o tome odlučuje sud.
Za preduzimanje poslova koji prelaze okvir redovnog upravljanja (otuđenje cele stvari, promena namene stvari, izdavanje cele stvari u zakup, zasnivanje hipoteke na celoj stvari, zasnivanje stvarnih službenosti, veće popravke i sl.) potrebna je saglasnost svih suvlasnika.
Suvlasnici mogu poveriti upravljanje stvarju jednom ili nekolicini suvlasnika ili trećem licu.
Troškove korišćenja, upravljanja i održavanja stvari i ostale terete koji se odnose na celu stvar snose suvlasnici srazmerno veličini svojih delova.
Suvlasnik ima pravo da u svako vreme zahteva deobu stvari, osim u vreme u koje bi ta deoba bila na štetu drugih suvlasnika, ako zakonom nije drukčije određeno.
Pravo iz stava 1. ovog člana ne zastareva.
Ništav je ugovor kojim se suvlasnik trajno odriče prava na deobu stvari.
Suvlasnici sporazumno određuju način deobe stvari, a u slučaju da se ne može postići sporazum, odlučuje sud.
Sud će odlučiti da se deoba izvrši prodajom stvari ako je fizička deoba nemoguća ili je moguća samo uz znatno smanjenje vrednosti stvari.
Suvlasniku kome je deobom pripala stvar ili deo stvari ostali suvlasnici jamče za pravne i fizičke nedostatke stvari u granicama vrednosti svojih suvlasničkih delova.
Pravo iz stava 6. ovog člana gasi se protekom tri godine od deobe stvari.
U slučajevima i pod uslovima određenim zakonom susvojina postoji i na nepodeljenoj stvari čiji je deo u društvenoj svojini a na delu postoji pravo svojine.
U slučajevima i pod uslovima određenim zakonom može postojati pravo zajedničke svojine.
Zajednička svojina je svojina više lica na nepodeljenoj stvari kada su njihovi udeli odredivi ali nisu unapred određeni.
U slučajevima i pod uslovima određenim zakonom može postojati pravo svojine na stan i poslovnu prostoriju kao posebnom delu zgrade.
Pravo svojine stiče se po samom zakonu, na osnovu pravnog posla i nasleđivanjem.
Pravo svojine stiče se i odlukom državnog organa, na način i pod uslovima određeni zakonom.
Po samom zakonu pravo svojine se stiče stvaranjem nove stvari, spajanjem, mešanjem, građenjem na tuđem zemljištu, odvajanjem plodova, održajem, sticanjem svojine od nevlasnika okupacijom i u drugim slučajevima određenim zakonom.
Lice koje od svog materijala svojim radom izradi novu stvar stiče pravo svojine na tu stvar.
Pravo svojine na novu stvar pripada vlasniku od čijeg je materijala tu stvar, na osnovu pravnog posla, izradilo drugo lice.
Ako je neko od tuđeg materijala svojim radom izradio novu stvar ona pripada njemu ako je savestan i ako je vrednost rada veća od vrednosti materijala, a ako su vrednosti jednake - nastaje susvojina.
Kad su stvari koje pripadaju raznim vlasnicima tako spojene ili pomešane da se više ne mogu razdvojiti bez znatne štete ili bez nesrazmernih troškova, na novoj stvari nastaje pravo susvojine u korist dotadašnjih vlasnika i to srazmerno vrednosti koju su pojedine stvari imale u trenutku spajanja ili mešanja.
Ako je neko od vlasnika bio nesavestan, savestan vlasnik može zahtevati, u roku od godinu dana od dana spajanja ili mešanja stvari, da mu cela stvar pripadne u svojinu ili da cela stvar pripadne nesavesnom vlasniku i da mu ovaj naknadi vrednost njegove stvari.
Ako od dveju spojenih ili pomešanih stvari jedna ima neznatnu vrednost u odnosu na drugu, vlasnik druge stvari stiče pravo svojine na novu stvar uz obavezu da licu koje je time izgubilo pravo svojine na stvar naknadi njenu vrednost.
Lice koje može biti nosilac prava svojine a koje izgradi zgradu ili drugu građevinu (građevinski objekat) na zemljištu na koje drugi ima pravo svojine (graditelj) stiče pravo svojine i na zemljište na kome je izgrađen građevinski objekat, kao i na zemljište koje je neophodno za redovnu upotrebu tog građevinskog objekta, ako nije znalo niti je moglo znati da gradi na tuđem zemljištu, a vlasnik zemljišta je znao za izgradnju i nije se odmah usprotivio.
U slučaju iz stava 1. ovog člana vlasnik zemljišta ima pravo da za vreme od tri godine od dana saznanja za završenu izgradnju, ali najkasnije u vreme od deset godina od završene izgradnje traži da mu graditelj naknadi vrednost zemljišta u visini njegove prometne cene u vreme donošenja sudske odluke.
Ako je graditelj znao da gradi na tuđem zemljištu ili ako to nije znao a vlasnik se tome odmah usprotivio, vlasnik zemljišta može tražiti da mu pripadne pravo svojine na građevinski objekat ili da graditelj poruši građevinski objekat i vrati mu zemljište u prvobitno stanje ili da mu graditelj isplati prometnu cenu zemljišta.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, sud može odlučiti da se izgrađeni građevinski objekat ne poruši ako rušenje građevinskog objekta, s obzirom na okolnosti slučaja a posebno na vrednost objekta, imovinske prilike vlasnika zemljišta i graditelja, kao i njihovo ponašanje u toku izgradnje, ne bi bilo društveno opravdno.
U slučajevima iz stava 1. ovog člana vlasnik zemljišta ima pravo i na naknadu štete.
Ako vlasnik zemljišta zahteva da mu pripadne pravo svojine na građevinski objekat, dužan je naknaditi graditelju vrednost objekta u visini prosečne građevinske cene objekta u mestu u kome se nalazi u vreme donošenja sudske odluke.
Pravo izbora iz stava 1. ovog člana vlasnik zemljišta može ostvariti najkasnije u roku od tri godine od dana završetka izgradnje građevinskog objekta. Po proteku ovog roka vlasnik može zahtevati isplatu prometne cene zemljišta.
Ako je graditelj savestan a vlasnik zemljišta nije znao za izgradnju, u slučaju kad građevinski objekat vredi znatno više od zemljišta, građevinski objekat zajedno sa zemljištem pripada graditelju, a on za zemljište duguje vlasniku naknadu po prometnoj ceni zemljišta.
Ako je vrednost zemljišta znatno veća, sud će na zahtev vlasnika zemljišta građevinski objekat dosuditi njemu i obavezati ga da graditelju naknadi građevinsku vrednost objekta u visini prosečne građevinske cene objekta u mestu u kome se nalazi. Ovaj zahtev vlasnik može podneti u roku od tri godine od dana završetka izgradnje građevinskog objekta.
Ako je graditelj savest a vlasnik zemljišta nije znao za izgradnju, u slučaju kada su vrednost građevinskog objekta i vrednost zemljišta približno jednake sud će građevinski objekat, odnosno građevinski objekat i zemljište, dosuditi vlasniku zemljišta ili graditelju, vodeći računa o njihovim potrebama, a naročito o njihovim stambenih prilikama.
Vlasniku zemljišta, odnosno graditelju, pripada naknada za zemljište, odnosno građevinski objekat po odredbi stava 1. ovog člana.
Pravo svojine na plodove koje stvar daje pripada vlasniku stvari.
Savestan držalac plodouživalac i zakupac stvari koja daje plodove stiče pravo svojine na plodove u trenutku njihovog odvajanja.
Plodovi iz stava 2. ovog člana, do njihovog odvajanja, sastavni su deo stvari i pripadaju njenom vlasniku.
Savestan i zakoniti držalac pokretne stvari, na koju drugi ima pravo svojine, stiče pravo svojine na tu stvar održajem protekom tri godine.
Savestan i zakoniti držalac nepokretne stvari na koju drugi ima pravo svojine, stiče pravo svojine na tu stvar održajem protekom deset godina.
Savestan držalac pokretne stvari, na koju drugi ima pravo svojine, stiče pravo svojine na tu stvar održajem protekom deset godina.
Savestan držalac nepokretne stvari na koju drugi ima pravo svojine, stiče pravo svojine na tu stvar održajem protekom 20 godina.
Naslednik postaje savestan držalac od trenutka otvaranja nasleđa i u slučaju kada je ostavilac bio nesavestan držalac, a naslednik to nije znao niti je mogao znati, a vreme za održaj počinje teći od trenutka otvaranja nasleđa.
Na stvari u društvenoj svojini pravo svojine ne može se steći održajem.
Vreme potrebno za održaj počinje teći onog dana kada je držalac stupio u državinu stvari, a završava se istekom poslednjeg dana vremena potrebnog za održaj.
U vreme potrebno za održaj uračunava se i vreme za koje su prethodnici sadašnjeg držaoca držali stvar kao savesni i zakoniti držaoci, odnosno kao savesni držaoci.
Na prekid odnosno zastoj održaja shodno se primenjuju odredbe o prekidu, odnosno zastoju zastarelosti potraživanja.
Savesno lice stiče pravo svojine na pokretnu stvar koju je pribavilo uz naknadu od nevlasnika koji u okviru svoje delatnosti stavlja u promet takve stvari, od nevlasnika kome je vlasnik predao stvar u državinu na osnovu pravnog mesta koji nije osnov za pribavljanje prava svojine, kao i na javnoj prodaji.
Raniji vlasnik može od savesnog sticaoca zahtevati da mu stvar vrati uz naknadu po prometnoj ceni, ukoliko ta stvar za njega ima poseban značaj.
Zahtev iz stava 2. ovog člana ne može se postaviti po proteku roka od jedne godine od sticanja prava svojine na tu stvar.
Na pokretnu stvar koju je njen vlasnik napustio pravo svojine stiče lice koje je uzelo tu stvar u državinu sa namerom da je prisvoji (okupacija), ako zakonom nije drukčije određeno.
Na nepokretnost se ne može steći pravo svojine okupacijom.
Na osnovu pravnog posla pravo svojine na nepokretnost stiče se upisom u javnu knjigu ili na drugi odgovarajući način određen zakonom.
Na osnovu pravnog posla pravo svojine na pokretnu stvar stiče se predajom te stvari u državinu sticaoca.
Predaja pokretne stvari smatra se izvršenom i predajom isprave na osnovu koje sticalac može raspolagati tom stvari, kao i uručenjem nekog dela stvari ili izdvajanjem ili drugim označavanjem stvari koje znači predaju stvari.
Kada se pokretna stvar nalazi u državini sticaoca po nekom pravnom osnovu, on stiče pravo svojine na nju u trenutku zaključenja pravnog posla sa vlasnikom stvari na osnovu koga se stiče pravo svojine.
Ako sticalac prava svojine na pokretnu stvar ostavi tu stvar i dalje u državini prenosioca po nekom drugom osnovu, on stiče pravo svojine na nju u trenutku zaključenja pravnog posla sa vlasnikom stvari na osnovu koga se stiče pravo svojine.
Pravo svojine na pokretnu stvar koju drži treće lice prelazi na sticaoca u trenutku zaključenja pravnog posla kojim mu je prenosilac preneo pravo da zahteva povraćaj te stvari. Treće lice ima pravo da prema novom vlasniku istakne sve prigovore koje je imao prema ranijem vlasniku.
Predaja pokretne stvari smatra se izvršenom i kada iz konkretnih okolnosti proizlazi da je izvršena predaja stvari.
Kada je više lica zaključilo posebne pravne poslove radi sticanja prava svojine na istu pokretnu stvar koja je individualno određena, to pravo stiče lice kome je stvar prvo predata.
Pravo svojine na stvar stiče se nasleđivanjem u trenutku otvaranja nasleđa na imovini umrlog, ako zakonom nije drukčije određeno.
Vlasnik može tužbom zahtevati od držaoca povraćaj individualno određene stvari.
Vlasnik mora dokazati da na stvar čiji povraćaj traži ima pravo svojine kao i da se stvar nalazi u faktičkoj vlasti tuženog.
Pravo na podnošenje tužbe iz stava 1. ovog člana ne zastareva.
Savestan držalac predaje stvar vlasniku sa plodovima koji još nisu ubrani.
Savestan držalac nije dužan da plati naknadu za korišćenje stvari niti odgovara za pogoršanje i propast stvari koji su nastali za vreme njegovog savesnog držanja.
Savestan držalac ima pravo na naknadu nužnih troškova za održavanje stvari.
Savestan držalac može tražiti naknadu korisnih troškova u meri u kojoj je vrednost stvari povećana.
Nužne i korisne troškove iz st. 3. i 4. ovog člana vlasnik stvari dužan je naknaditi savesnom držaocu u meri u kojoj ti troškovi nisu obuhvaćeni koristima koje je on dobio od stvari.
Savestan držalac ima pravo na naknadu troškova koje je učinio radi svog zadovoljstva ili ulepšavanja stvari samo ukoliko je vrednost stvari povećana. Ako se ono što je učinjeno radi zadovoljstva ili ulepšavanja stvari može od nje odvojiti bez njenog oštećenja, savestan držalac ima pravo da to odvoji i zadrži za sebe.
Savestan držalac ima pravo da zadrži stvar dok mu se ne naknadi iznos nužnih i korisnih troškova koje je imao u vezi sa održavanjem stvari.
Potraživanje naknade nužnih i korisnih troškova zastareva za tri godine od dana predaje stvari.
Nesavestan držalac dužan je predati vlasniku stvari sve plodove.
Nesavestan držalac dužan je naknaditi vrednost ubranih plodova koje je potrošio, otuđio ili uništio, kao i vrednost plodova koje je propustio da ubere.
Nesavestan držalac dužan je naknaditi štetu nastalu pogoršanjem ili propašću stvari, osim ako bi ta šteta nastala i kada bi se stvar nalazila kod vlasnika.
Nesavestan držalac može tražiti naknadu nužnih troškova koje bi imao i vlasnik da se stvar nalazila kod njega.
Nesavestan držalac ima pravo na naknadu korisnih troškova samo sako su korisni lično za vlasnika.
Nesavestan držalac nema pravo na naknadu troškova koje je učinio radi svog zadovoljstva ili ulepšavanja stvari ali može da odnese stvar koju je ugradio radi svog zadovoljstva ili ulepšavanja stvari kad se ona može odvojiti bez oštećenja glavne stvari.
Savestan držalac postaje nesavestan od trenutka kada mu je tužba dostavljena, ali vlasnik može dokazati da je savestan držalac postao nesavestan i pre dostavljanja tužbe.
Pravo vlasnika da od nesavesnog držaoca zahteva predaju ubranih plodova i naknadu vrednosti plodova koje je potrošio, utuđio, propustio da ubere ili uništio, zastareva za tri godine od dana predaje stvari.
Potraživanje nesavesnog držaoca stvari u pogledu naknade troškova zastareva za tri godine od dana predaje stvari.
Lice koje je pribavilo individualno određenu stvar po pravnom osnovu i na zakoniti način, a nije znalo i nije moglo znati da nije postalo vlasnik (pretpostavljeni vlasnik) ima pravo da zahteva njen povraćaj i od savesnog držaoca kod koga se ta stvar nalazi bez pravnog osnova ili po slabijem pravnom osnovu.
Kada se dva lica smatraju pretpostavljenim vlasnicima iste stvari, jači pravni osnov ima lice koje je stvar steklo teretno u odnosu na lice koje je stvar steklo besteretno. Ako su pravni osnovi ovih lica iste jačine prvenstvo ima lice kod koga se stvar nalazi.
Pravo na podnošenje tužbe iz stava 1. ovog člana ne zastareva.
Ako treće lice neosnovano uznemirava vlasnika ili pretpostavljenog vlasnika na drugi način i ne oduzimanjem stvari vlasnik, odnosno pretpostavljeni vlasnik, može tužbom zahtevati da to uznemiravanje prestane.
Kada je uznemiravanjem iz stava 1. ovog člana prouzrokovana šteta, vlasnik ima pravo da zahteva naknadu štete po opštim pravilima o naknadi štete.
Pravo na podnošenje tužbe iz stava 1. ovog člana ne zastareva.
Suvlasnik odnosno zajednički vlasnik ima pravo na tužbu za zaštitu prava svojine na celu stvar, a suvlasnik ima pravo i na tužbu za zaštitu svog prava na delu stvari.
Pravo svojine prestaje prelaskom stvari u društvenu svojinu.
Pravo svojine koje određeno lice ima na stvar prestaje kad drugo lice stekne pravo svojine na tu stvar.
Pravo svojine prestaje napuštanjem stvari.
Stvar se smatra napuštenom kada njen vlasnik na nesumnjiv način izrazi volju da ne želi više da je drži.
Napuštena nepokretnost prelazi u društvenu svojinu u trenutku njenog napuštanja.
Pravo svojine prestaje propašću stvari.
Na ostatke propale stvari vlasnik zadržava pravo svojine.
Pravo svojine prestaje i u drugim slučajevima određenim zakonom.
PRAVO SLUŽBENOSTI
Stvarna službenost je pravo vlasnika jedne nepokretnosti (povlasno dobro) da za potrebe te nepokretnosti vrši određene radnje na nepokretnosti drugog vlasnika (poslužno dobro) ili da zahteva od vlasnika poslužnog dobra da se uzdržava od vršenja određenih radnji koje bi inače imao pravo vršiti na svojoj nepokretnosti.
Stvarna službenost se može ustanoviti na određeno vreme ili za određeno doba godine.
Ako je povlasno ili poslužno dobro društveno sredstvo u društvenom pravnom licu, radnici i drugi radni ljudi u tom društvenom pravnom licu imaju prava, odnosno obaveze koje imaju nosioci prava odnosno obaveza koje proističu iz stvarnih službenosti ako zakonom ili ugovorom nije drukčije određeno.
Stvarna službenost vrši se na način kojim se najmanje opterećuje poslužno dobro.
Ako je za vršenje stvarne službenosti potrebno korišćenje nekog uređaja ili preduzimanje neke radnje troškova održavanja tog uređaja i preduzimanja te radnje snosi vlasnik povlasnog dobra.
Ako uređaj ili radnja služi i interesima vlasnika poslužnog dobra, troškove održavanja tog uređaja i troškove preduzimanja te radnje snose, srazmerno koristi koju imaju, vlasnik povlasnog i vlasnik poslužnog dobra.
Stvarna službenost zasniva se pravnim poslom, odlukom državnog organa i održajem.
Na osnovu pravnog posla stvarna službenost stiče se upisom u javnu knjigu ili na drugi odgovarajući način određen zakonom.
Odlukom suda o deobi stvari ili odlukom drugog državnog organa stvarna službenost ustanovljava se kada vlasnik povlasnog dobra u celini ili delimično ne može koristiti to dobro bez odgovarajućeg korišćenja poslužnog dobra, kao i u drugim slučajevima određenim zakonom.
Službenost iz stava 1. ovog člana stiče se danom pravnosnažnosti odluke, ako zakonom nije drukčije određeno.
Na zahtev vlasnika poslužnog dobra, nadležni državni organ utvrđuje i odgovarajuću naknadu koju je vlasnik povlasnog dobra dužan da plati vlasniku poslužnog dobra.
Stvarna službenost stiče se održajem kada je vlasnik povlasnog dobra faktički ostvarivao službenost za vreme od 20 godina a vlasnik poslužnog dobra se tome nije protivio.
Stvarna službenost se ne može steći održajem ako je vršena zloupotrebom poverenja vlasnika ili držaoca poslužnog dobra, silom, prevarom ili ako je službenost ustupljena do opoziva.
Stvarna službenost na nepokretnosti koja je društveno sredstvo u društvenom pravnom licu ne može se steći održajem.
Vlasnik povlasnog dobra može zahtevati da se prema vlasniku poslužnog dobra utvrdi postojanje stvarne službenosti.
Na tužbu iz stava 1. ovog člana shodno se primenjuju odredbe člana 37. stav 2. ovog zakona.
Ako se vlasnik povlasnog dobra neosnovano sprečava ili ometa u vršenju stvarne službenosti, on može tužbom zahtevati da to sprečavanje ili ometanje prestane.
Stvarna službenost prestaje ako se vlasnik poslužnog dobra protivi njenom vršenju a vlasnik povlasnog dobra tri uzastopne godine nije vršio svoje pravo.
Vlasnik poslužnog dobra može zahtevati da prestane pravo stvarne službenosti kada ona postane nepotrebna za korišćenje povlasnog dobra ili kad prestane drugi razlog zbog koga je ona zasnovana.
Stvarna službenost prestaje ako se ne vrši na vreme potrebno za njeno sticanje održajem, kada isto lice postane vlasnik poslužnog i povlasnog dobra ili propašću povlasnog, odnosno poslužnog dobra.
Ako se podeli povlasno dobro, stvarna službenost ostaje u korist svih njegovih delova.
Vlasnik poslužnog dobra može zahtevati da stvarna službenost vlasnika pojedinog dela podeljenog povlasnog dobra prestane ako stvarna službenost ne služi za potrebe tog dela.
Ako je podeljeno poslužno dobro, stvarna službenost ostaje samo na delovima na kojima je vršena.
Pravo plodouživanja, pravo upotrebe, pravo stanovanja, kao i pravo stvarnog tereta uređuju se zakonom.
PRAVO ZALOGE
Pravo zaloge može postojati na pokretnim stvarima, nepokretnostima i na pravima.
Pravo zaloge nastaje na osnovu pravnog posla, sudske odluke i zakona.
Na pravo zaloge na pokretnim stvarima i pravo zaloge na pravima primenjuju se odredbe o zalozi sadržane u propisima kojima su uređeni obligacioni odnosi.
Radi obezbeđenja određenog potraživanja nepokretna stvar može biti opterećena pravom zaloge u korist poverioca (hipoteka) koji je ovlašćen, na način predviđen zakonom, da traži namirenje svog potraživanja iz vrednosti te nepokretnosti pre poverilaca koji na njoj nemaju hipoteku, kao i pre poverilaca koji su hipoteku na njoj stekli posle njega bez obzira na promenu vlasnika opterećene nepokretnosti.
Hipoteka se odnosi na celu nepokretnost, na njene plodove dok su neodvojeni, kao i na druge njene sastavne delove i pripatke.
Za obezbeđenje jednog potraživanja može se zasnovati hipoteka na više nepokretnosti (zajednička hipoteka).
Založena nepokretnost u celini obezbeđuje potraživanje poverioca do potpunog namirenje tog potraživanja bez obzira na kasniju podelu nepokretnosti (nedeljivost hipoteke).
Na osnovu pravnog posla ili sudske odluke hipoteka se stiče upisom u javnu knjigu ili na drugi odgovarajući način određen zakonom.
Na osnovu zakona hipoteka se stiče u trenutku kada su ispunjeni uslovi određeni zakonom.
Kada na istoj nepokretnosti postoji više hipoteka, redosled hipoteka određuje se prema trenutku njihovog nastanka, ako zakonom nije drukčije određeno.
Hipoteka se može preneti na drugog samo zajedno sa prenosom potraživanja koje je tom hipotetom obezbeđeno.
Hipotekarni poverilac može zasnovati hipoteku na postojećoj hipoteci u korist trećeg lica bez pristanka hipotekarnog dužnika (nadhipoteka).
Ako hipotekarni dužnik smanjuje vrednost nepokretnosti opterećene hipotekom ili na drugi način pogoršava njeno stanje, hipotekarni poverilac može tražiti da sud naloži hipotekarnom dužniku da se uzdrži od takvih radnji, a ako on to ne učini, može zahtevati prinudnu naplatu potraživanja obezbeđenog hipotekom i pre njegove dospelosti.
Prestanak hipoteke može se tražiti:
- kad hipotekarni dužnik plati potraživanje obezbeđeno hipotekom,
- kad se hipotekarni poverilac odrekne hipoteke pismenom izjavom datom kod nadležnog državnog organa koji vodi javnu knjigu u koju je upisana hipoteka,
- kad je nepokretnost opterećena hipotekom prešla u društvenu svojinu,
- kad je isto lice postalo nosilac prava svojine i nosilac hipoteke na istoj nepokretnosti, i
- kad propadne nepokretnost opterećena hipotekom, ako ne bude obnovljena.
Kad je nepokretnost opterećena hipotekom prešla u društvenu svojinu sticalac je dužan da podmiri potraživanje obezbeđeno hipotekom na toj nepokretnosti do visine njene prometne cene u trenutku prelaska u društvenu svojinu, ako za pojedine slučajeve zakonom nije drukčije određeno.
Kad je vlasniku nepokretnosti opterećene hipotekom koja je prešla u društvenu svojinu kao naknada data druga nepokretnost, hipoteka prelazi na tu nepokretnost.
Ništava je odredba ugovora o hipoteci kojom hipotekarni poverilac ugovara za sebe pravo da u slučaju neisplate duga namiri svoje potraživanje sticanjem prava svojine na založenu nepokretnost, ubiranjem plodova koje ta nepokretnost daje ili iskorišćavanjem nepokretnosti na drugi način.
DRŽAVINA
Državinu stvari ima svako lice koje neposredno vrši faktičku vlast na stvari (neposredna državina).
Državinu stvari ima i lice koje faktičku vlast na stvari vrši preko drugog lica, kome je po osnovu plodouživanja, ugovora o korišćenju stana, zakupa, čuvanja, posluge ili drugog pravnog posla dalo stvar u neposrednu državinu (posredna državina).
Državinu prava stvarne službenosti ima lice koje faktički koristi nepokretnost drugog lica u obimu koji odgovara sadržini te službenosti.
Više lica mogu imati državinu stvari ili prava (sudržavina).
Lice koje po osnovu radnog ili sličnog odnosa, ili u domaćinstvu vrši faktičku vlast na stvari za drugo lice, a dužno je da postupa po uputstvima ovog drugog lica, nema državinu.
Državina je zakonita ako se zasniva na punovažnom pravnom osnovu koji je potreban za sticanje prava svojine i ako nije pribavljena silom, prevarom ili zloupotrebom poverenja.
Državina je savesna ako držalac ne zna ili ne može znati da stvar koju drži nije njegova.
Savesnost državine se pretpostavlja.
Naslednik postaje držalac u trenutku smrti ostavioca, bez obzira na to kada je stekao faktičku vlast na stvari.
Državina se gubi kad držalac prestane da vrši faktičku vlast na stvari.
Državina se ne gubi ako je držalac privremeno sprečen da vrši faktičku vlast nezavisno od svoje volje.
Svaki držalac stvari i prava (član 70) ima pravo na zaštitu od uznemiravanja ili oduzimanja državine (smetanje državine).
Držalac ima pravo na samopomoć protiv onoga ko ga neovlašćeno uznemirava u državini ili mu ju je oduzeo pod uslovom da je opasnost neposredna, da je samopomoć nužna i da način njenog vršenja odgovara prilikama u kojima postoji opasnost.
Sudska zaštita od uznemiravanja, odnosno oduzimanja državine može se tražiti u roku od 30 dana od dana saznanja za smetanje i učinioca, a najkasnije u roku od godinu dana od nastalog smetanja (spor zbog smetanja državine).
Sud pruža zaštitu prema poslednjem stanju državine i nastalom smetanju, pri čemu nije od uticaja pravo na državinu, pravni osnov državine i savesnost držaoca.
I držalac koji je državinu stekao silom, potajno ili zloupotrebom poverenja ima pravo na zaštitu, osim prema licu od koga je na takav način došao do državine, ako od nastalog smetanja nisu protekli rokovi iz člana 77. ovog zakona.
Odlukom o zahtevu za zaštitu od smetanja državine određuju se zabrana daljeg uznemiravanja državine pod pretnjom novčane kazne, odnosno vraćanja oduzete državine, kao i druge mere potrebne za zaštitu od daljeg smetanja.
Sudržalac uživa zaštitu po odredbi člana 75. ovog zakona u odnosu na treća lica, kao i u međusobnim odnosima sa drugim sudržaocima, ako jedan od njih onemogućava drugoga u dotadašnjem načinu vršenja faktičke vlasti na stvari koja je u njihovoj državini.
Nezavisno od spora zbog smetanja državine (član 77) može se tražiti sudska zaštita državine po osnovu prava na državinu.
PRAVA STRANIH LICA
Strana fizička lica mogu biti nosioci prava svojine na pokretne stvari kao i državljani Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, ako saveznim zakonom nije drukčije određeno.
Na teritoriji Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije strana fizička lica mogu, pod uslovima reciprociteta biti nosioci prava svojine na zemljište i zgrade koje su stekli nasleđivanjem kao i državljani Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, ako međunarodnim ugovorom nije drukčije određeno.
Stranim državama za potrebe njihovih diplomatskih i konzularnih predstavništava kao i organizacijama i specijalizovanim agencijama. Organizacije ujedinjenih nacija mogu se, uz prethodnu saglasnost saveznog organa uprave nadležnog za poslove pravosuđa prodavati zgrade za službene potrebe na kojima postoji pravo svojine ili su u društvenoj svojini, kao i građevinska zemljišta na kojima postoji pravo svojine u svrhu izgradnje takvih zgrada.
Stranim fizičkim licima mogu se u skladu sa urbanističkim planovima, odnosno odlukama davati u dugoročni zakup radi povremenog ili trajnog odmora i oporavka i zadovoljavanja drugih ličnih potreba njihovih i članova njihovih porodica, samo stambene zgrade sa jednim stanom.
Stambene zgrade mogu davati u dugoročni zakup na osnovu stava 1. ovog člana samo organizacije udruženog rada i društveno-političke zajednice.
Dugoročni zakup može se zaključiti najkraće na pet godina, a najduže na 30 godina.
Po isteku ugovorenog roka zakup se može produžiti ali ukupno trajanje zakupa po ranijim i novim ugovorima ne može biti duže od 30 godina.
Na zahtev zakupca izvršiće se upis dugoročnog zakupa u javnoj knjizi ili na drugi odgovarajući način određen zakonom.
Dugoročni zakup u pogledu koga je izvršen upis ima pravno dejstvo i prema docnijem sticaocu stambene zgrade.
Stambena zgrada daje se stranom fizičkom licu u dugoročni zakup pismenim ugovorom po prethodno pribavljenoj saglasnosti organa određenog republičkim odnosno pokrajinskim zakonom.
Rešenje o davanju ili uskraćivanju saglasnosti za zakup nadležni organ donosi po slobodnoj oceni, bez navođenja razloga, i ono je konačno u upravnom postupku.
Strano fizičko lice može zgradu koja mu je data u dugoročni zakup davati u podzakup domaćim ugostiteljskim i turističkim organizacijama za vreme za koje je on ne koristi, u slučajevima i pod uslovima određenim zakonom.
MERODAVNO PRAVO U SLUČAJU SUKOBA REPUBLIČKIH, ODNOSNO POKRAJINSKIH ZAKONA
Za formu pravnog posla koji se odnosi na svojinsko-pravne odnose na nepokretnosti merodavno je pravo republike, odnosno autonomne pokrajine na čijoj se teritoriji nalazi nepokretnost.
Za prava i obaveze iz svojinsko-pravnih odnosa na nepokretnosti merodavno je pravo republike, odnosno autonomne pokrajine na čijoj se teritoriji nalazi nepokretnost.
Za prava i obaveze iz svojinsko-pravnih odnosa na pokretnoj stvari merodavno je pravo republike, odnosno autonomne pokrajine na čijoj se teritoriji nalazi stvar u vreme pokretanja spora.
Za prava i obaveze iz svojinsko-pravnih odnosa na pokretnoj stvari koja se upisuje u javnu knjigu, od trenutka upisa merodavno je pravo republike, odnosno autonomne pokrajine na čijoj se teritoriji vodi ta javna knjiga.
Ako građanin ima nepokretnosti na teritoriji više republika, odnosno autonomnih pokrajina, za određivanje maksimuma nepokretnosti na kojima postoji pravo svojine merodavno je pravo republike, odnosno autonomne pokrajine koje je za njega povoljnije, s tim da na teritoriji pojedine republike, odnosno autonomne pokrajine ne može imati više od maksimuma nepokretnosti na kome postoji pravo svojine propisanog za tu republiku, odnosno autonomnu pokrajinu.
Odredba stava 1. ovog člana primenjuje se i na udruženja građana i druga građanska pravna lica.
ZAVRŠNE ODREDBE
Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaju da važe odredbe čl. 40b, 40v, 40g i člana 41. Zakona o prometu zemljišta i zgrada ("Službeni list SFRJ", br. 43/65, 57/65, 17/67 i 11/74) i odredbe člana 439, člana 441. st. 2. i 3. i člana 443. stav 1. Zakona o parničnom postupku ("Službeni list SFRJ", br. 4/77).
Ovaj zakon stupa na snagu 1. septembra 1980. godine.