AKCIONI PLAN RAZVOJA TURISTIČKOG PROIZVODA EKO-ETNO TURIZMA GRADA NOVOG SADA ("Sl. list Grada Novog Sada", br. 49/2015)

UVODNE NAPOMENE

Centar za istraživanja i studije turizma iz Novog Sada je dostavio ponudu u okviru poziva za podnošenje ponuda za javnu nabavku usluga - izrada Akcionog plana razvoja turističkog proizvoda eko-etno turizma Grada Novog Sada, čiji je Naručilac Gradska uprava za privredu Grada Novog Sada.

Akcioni plan daje predloge i smernice subjektima Grada Novog Sada, kroz predloge prioriteta i mera, koji su predviđeni vremenskim rokovima, kako bi se motivisao i pomogao njihov rad u društveno-ekonomskom razvoju Grada iz turističke delatnosti, a u segmentu eko i etno turističkih proizvoda.

Osnovni cilj plana je da predloži okvir za razvoj eko-etno proizvoda turizma, i da se njime definišu prioriteti i mere koje u intervalu od 2 godine treba da stvore uslove ne samo za razvoj, nego i za unapređenje ovog proizvoda. Razvoj eko-etno turizma treba da doprinese da se poveća konkurentnost turističke destinacije Grada Novog Sada iz ovog dela turizma, odnosno da se poveća obim turističkog prometa, priliva od turizma, privlačenja turista i rasta zaposlenosti.

Najznačajniji akti iz oblasti turizma koji su korišćeni pri izradi Akcionog plana su: Strategija razvoja turizma Srbije, Program razvoja turizma Grada Novog Sada, Akcioni plan razvoja prioritetnih turističkih proizvoda Grada Novog Sada i Master plan održivog razvoja Fruške gore.

Za pojedine podatke kontaktirani su i konsultovani zaposleni u Turističkoj organizaciji Srbije i Turističkoj organizaciji Grada Novog Sada, Turističkim organizacijama Osijeka, Pečuja i Temišvara, kao i brojni internet portali.

U sprovedenom anketnom istraživanju učestvovalo je 23 ispitanika, odnosno nosioca eko-etno turističke ponude, vlasnika i zaposlenih na: salašima, etno restoranima, čardama, etno kućama, eko kampovima i konačištima, vinski podrumima i radionicama starih zanata i suvenira.

Autori posebno zahvaljuju na podršci tokom izrade ovog dokumenta Gradskoj upravi za privredu Grada Novog Sada, kao i svim kolegama navedenih organizacija koji su svojim podacima i sugestijama dali smernice i komentare kako bi Plan bio pripremljen što kvalitetnije i sadržajnije, a navedene mere sprovodljive u praksi.

1. TURIZAM GRADA NOVOG SADA

 

1.1. GRAD NOVI SAD - OSNOVNE INFORMACIJE

Novi Sad se nalazi na 45°46' geografske širine i 19°20' geografske dužine, izgrađen je na levoj obali Dunava, sa prosečnom nadmorskom visinom između 72 i 80 m. Područje Grada obuhvata površinu od 702,7 km2 i kao sedište opštine, obuhvata 15 prigradskih naselja. Administrativni je centar Autonomne Pokrajine Vojvodine i drugi je po veličini grad u Srbiji. (Izvor: www.novisad.rs)

Grad Novi Sad je centralno vojvođansko naselje i prema podacima Republičkog zavoda za statistiku od 2011. godine u njemu živi 341.625 stanovnika, odnosno u užem gradskom jezgru (bez Petrovaradina i Sremske Kamenice) 307.760 stanovnika. Na osnovu poslednjeg popisa u etničkoj strukturi grada 78,7% čine Srbi, 3,8% Mađari, 2% Slovaci, 1,5% Hrvati, 1 % Crnogorci, 1% Romi, 0,6% Rusini i ostali 11,4%. Prema konfesiji u gradu živi 79,2% pravoslavaca, 6,3% katolika, 2,4% protestanata i 1,3% pripadnika islamske veroispovesti. Kao i za većinu naselja u Srbiji, u Novom Sadu prema podacima iz 2011. godine može se zapaziti da udeo mladog i mlađeg sredovečnog stanovništva opada u ukupnom broju stanovnika, dok raste broj starijeg sredovečnog i starog stanovništva. Prosečna starost u Novom Sadu je 39,9 godina, dok je stopa prirodnog priraštaja 0,2 ‰. Udeo stanovništva sa višom i visokom školom iznosi 22,9%, što je za skoro 9% više od proseka za Vojvodinu. (Izvor: Republički zavod za statistiku, Opštine i regioni u Republici Srbiji)

Klima u Novom Sadu je na prelazu umereno kontinentalne u kontinentalnu, sa izraženim godišnjim dobima. Prosečna temperatura vazduha u Gradu je 11,1°C, srednja temperatura u januaru je -1°C, dok je u julu 21,6°C. Godišnje padne prosečno 615 mm padavina, a broj dana sa padavinama je 122. (Izvor: www.hidmet.rs)

Novi Sad ima drumsku, železničku i rečnu vezu sa okruženjem, i time veoma povoljan geografski položaj, jer se nalazi na važnim saobraćajnim koridorima.

Kroz Grad prolazi Koridor broj 10 koji na svom osnovnom pravcu od Salcburga do Soluna povezuje osam, a uključujući krake, još šest država.

Saobraćajnica Beograd - Novi Sad - Subotica (E-75), veoma je važna, jer se na severu kod Segedina nadovezuje na saobraćajnicu međunarodnog značaja, povezujući Novi Sad sa srednjom, odnosno severozapadnom Evropom, a prema jugu, ova saobraćajnica ima ulogu povezivanja sa istočnom, odnosno jugoistočnom Evropom i Malom Azijom. Takođe, važan pravac ima i saobraćajnica E-70, jer ovaj deo puta povezuje Novi Sad preko Rume i Šapca sa zapadnom Srbijom, a preko Zlatibora put vodi do Crne Gore (Podgorica-Bar), odakle se nadovezuje na Jadransku magistralu.

Železnički saobraćaj po svojoj organizovanosti dolazi iza drumskog saobraćaja. Pored lokalnih, tu su i regionalni i magistralni pravci. Od magistralnog karaktera treba napomenuti pravac Istanbul - Atina - Budimpešta - Prag - Berlin, odnosno Varšava - Moskva, zatim pravac Subotica - Novi Sad - Beograd - Podgorica - Bar, odnosno Beograd - Niš. Pruga regionalnog karaktera Beograd - Bar je prva izgrađena, a nekoliko godina kasnije, duž njenog pravca izgrađena i drumska saobraćajnica.

Reka Dunav je najveća plovna reka Srednje Evrope. Novi Sad leži na levoj obali Dunava na 1.255 km njegovog toka. U ovom delu toka Dunav ima uporednički pravac. Dunavski koridor ili Koridor broj 7 povezuje zemlje zapadne Evrope sa Crnim morem. Kroz severozapadni deo Grada protiče Mali bački kanal. Deo je Hidro-sistema Dunav-Tisa-Dunav koji vodenim putem umrežava značajan prostor Vojvodine, čime je ona, preko Dunava, povezana, kako sa Severnim, tako i sa Crnim morem. Kapaciteti kojim Dunav raspolaže kao lučko pristanište (utovar i pretovar tereta) su do 27,5 tona, poseduje otvorena i zatvorena skladišta i neophodnu infrastrukturu, kao i zimovnik koji prima 130 plovila. Novi Sad ima dva pristana za teretne i turističke brodove (rečni kruzeri), dok je treći pristan u izgradnji. (Izvor: www.lukanovisad.rs)

Nadomak Novog Sada (12 km) nalazi se sportski aerodrom Čenej, dok se međunarodni aerodrom nalazi u Surčinu (13 km zapadno od Beograda), na sat vremena vožnje od Novog Sada.

1.2. PRIVREDNI POKAZATELJI GRADA NOVOG SADA

Karakteristike perioda od 1990-2002. godine bile su takve da je društveni proizvod imao tendenciju opadanja (uz manje oscilacije) i da nije bilo bitnih i većih investiranja u privredu. U tokovima privrednog razvoja Grada Novog Sada posle 2000. godine vidna je tendencija privrednog napretka. Međutim, od sredine 2008. godine dolazi do nestabilnosti i pada u svim segmentima privrede, prouzrokovanih svetskom finansijskom krizom, globalnom ekonomskom recesijom, stagnacijom i smanjenjem društvenog proizvoda.

Prema raspoloživim podacima Republičkog zavoda za statistiku, ukupna ekonomska kretanja u 2014. godini, merena bruto domaćim proizvodom i iskazana u stalnim cenama, imaju realan pad od 2% u odnosu na prethodnu godinu.

Posmatrano po aktivnostima, rast bruto dodate vrednosti imaju: sektor poljoprivrede, šumarstva i ribarstva, sektor informisanja i komunikacija i sektor saobraćaja. Pad bruto dodate vrednosti u 2014. godini zabeležen je u sektoru snabdevanja električnom energijom, gasom i parom, sektoru rudarstva i građevinarstva i sektoru finansijskih delatnosti i delatnosti osiguranja. Industrijska proizvodnja imala je pad fizičkog obima proizvodnje od 6,8% čemu je najviše doprineo sektor snabdevanja električnom energijom, gasom i parom, dok je u sektoru poljoprivrede prisutan izvestan rast fizičkog obima od 1,5%, a svi ovi podaci se održavaju na sve lokalne zajednice u Republici Srbiji, te i na područje Grada Novog Sada.

Stope nezaposlenosti su na osnovu "Biltena Nacionalne službe za zapošljavanje" - filijale Novi Sad, zabeležene u 2014. godini na nivou Republike Srbije od: 28,51%; regiona Vojvodine od: 27,67%; Južnobačkog okruga od: 24,36% i na nivou Grada Novog Sada od: 17,87%. Na nivou Grada Novog Sada beleži se pozitivan trend, odnosno izvesno smanjenje nezaposlenih lica od 0,83% u odnosu na prethodnu godinu, što je ekonomskom pogledu naročito važno. Prosečna neto zarada na nivou Grada Novog Sada bez poreza i doprinosa iznosi 50.175,00 dinara, što je približno isti iznos kao i u prethodnoj godini (50.043,00 dinara).

Tabela 1. Obim i dinamika zaposlenih u hotelima i restoranima (usluge smeštaja i ishrane) u Gradu Novom Sadu od 2007-2014. godine

(Izvor: Republički zavod za statistiku, Opštine i regioni u Republici Srbiji, 2014, 2013, 2012, 2011, 2010, 2009.)

Godina	Ukupan broj zaposlenih u Novom Sadu	Hoteli i restorani	Lančani indeks
2007.	148.585	1.026	-
2008.	151.369	1.128	109,9
2009.	142.479	1.194	105,8
2010.	136.000	1.000	83,7
2011.	135.027	1.262	126,2
2012.	130.721	1.261	99,9
2013.	100.544	1.161	92,0
2014.	128.405	1.161	100,0

Ugostiteljska delatnost zapošljava oko 1% od ukupnog broja zaposlenih u Novom Sadu, a tokom posmatranog perioda obeležila je manje promene. Navedeni broj zaposlenih ne može se uzeti kao potpun, jer sam ugostiteljski sektor karakterišu česte promene zaposlenih koje se ne beleže blagovremeno, a najviše zaposlenih je bilo u 2011. godini. Na dati obim zaposlenih, treba dodati zaposlene u turističkim agencijama, domaćoj radinosti i seoskom turističkom domaćinstvu, koje sadašnja metodologija statistike ne uzima kao podatak za analizu.

Tabela 2. Obim i dinamika investicija u osnovna sredstva za hotele i restorane u Gradu Novom Sadu od 2007-2014. godine u hiljadama dinarima

(Izvor: Republički zavod za statistiku, Opštine i regioni u Republici Srbiji, 2014, 2013, 2012, 2011, 2010, 2009.)

Godina	Ukupno za Novi Sad	Hoteli i restorani	Lančani indeks
2007.	26.888.302	208.292	-
2008.	37.947.160	557.964	267,9
2009.	31.958.158	303.224	54,3
2010.	40.763.568	54.416	17,9
2011.	41.269.647	177.632	326,4
2012.	49.384.507	51.412	28,9
2013.	39.101.519	194.653	378,6
2014.	N/A	N/A	N/A

Napomena: Do završetka i predaje dokumenta Republički zavod za statistiku nije objavio podatke koji se odnose na investicije u osnovna sredstva za hotele i restorane.

Investicije u turizmu bi trebalo sagledati sa aspekta različitih delatnosti koje na direktan i indirektan način utiču na turizam. U priloženoj tabeli prikazane su investicije za usluge smeštaja i ishrane - hoteli i restorani. Ulaganje u ugostiteljske usluge čini osnov za razvoj turizma.

Ukupne investicije u posmatranom periodu porasle su za skoro dva puta, a investiciona ulaganja u ugostiteljsku delatnost imala su većih oscilacija. Iako je obim investicija za hotele i restorane bio skroman, 2010. i 2012. godine najmanje je uloženo, dok su veća ulaganja bila tokom 2008, 2011. i 2013. godine.

Ulaganja mogu ići u dva pravca, obnavljanje već postojećih kapaciteta ili investiranjem u nove proizvode.

Takođe, na teritoriji Grada posluje 83 turističke agencije (Podatak: Agencija za privredne registre, 2013.), uglavnom inicijativne, a svega nekoliko agencija u svojoj ponudi ima Novi Sad sa okolinom. Ovih nekoliko turističkih agencija pored Novog Sada i okoline, u ponudi imaju i druge atraktivnosti Srbije, a tokom godine uzimaju učešće na međunarodnim sajmovima koje organizuje Turistička organizacija Srbije. Iako im je najveći obim poslova vezan za inicijativne programe, njihova ponuda Novog Sada se sastoji od kratkog odmora (gradski odmor), MICE, izleta i vinskih tura kombinovanih sa etno elementima (muzika, gastronomija i tradicija). Pomenuti programi su sadržajni i atraktivni, ali je nedostatak u broju turističkih agencija koje bi ove programe realizovale, odnosno ponudile stranim tržištima.

1.3. POKAZATELJI U TURIZMU GRADA NOVOG SADA

Zahvaljujući svom geografskom položaju turistička ponuda Novog Sada je raznolika, ali opet orijentisana na nekoliko segmenata su interesantne kako domaćim, tako i stranim turistima. Od ključnih gradskih atrakcija izdvajaju se sledeća:

• Staro gradsko jezgro;

• Petrovaradinska tvrđava sa podzemnim vojnim galerijama;

• Dunav;

• Salaši;

• Nacionalni park Fruška gora;

• Manifestacije.

Za razvoj gradskog turizma zadužena je Turistička organizacija Grada Novog Sada koja svoje planove i programe rada usklađuje sa Zakonom o turizmu, Strategijom razvoja turizma Republike Srbije, Programom razvoja turizma 2010-2015. Grada Novog Sada, kao i sa planovima i programima Turističke organizacije Srbije. Turistička organizacija Grada Novog Sada osnovana je 2009. godine, dok je do tad poslove promocije i prezentacije gradskog turizma obavljala Gradska uprava za privredu - Uprava za turizam. Turistička organizacija za razvoj, promociju i prezentaciju gradskog turizma koristi sredstva ostvarena od prihoda od boravišne takse, sopstvene prihode, od domaćih i inostranih donacija i dotacije, kao i sredstava iz budžeta Grada.

Tabela 3. Obim i dinamika turističkog prometa Grada Novog Sada od 2007-2014. godine

(Izvor: Republički zavod za statistiku, Saopštenja UT10, 2014, 2013, 2012, 2011, 2010, 2009, 2008, 2007.)

Godina	Broj turista u 000	Lančani indeks	Broj noćenja u 000	Lančani indeks	Prosečna dužina boravka
2007.	95	-	180	-	1,9
2008.	100	105,3	185	102,8	1,9
2009.	84	84,0	162	87,6	1,9
2010.	93	110,7	168	103,7	1,8
2011.	106	114,0	214	127,4	2,0
2012.	109	102,8	221	103,3	2,0
2013.	122	111,9	252	114,0	2,0
2014.	141	115,6	287	113,9	2,0

Realizovan turistički promet u 2014. godini bio je 141 hiljade turista i 287 hiljade noćenja i povoljniji je od turističkog prometa za posmatrani period. U 2009. godini uočava se smanjenje broja turista što je prouzrokovano opštim prilikama na tržištu (posledica ekonomske krize). Rast broja noćenja turista bio je nešto povoljniji od kretanja broja turista od 2010. godine. Prosečna dužina boravka turista kretala se od 1,8 do 2,0 dana. Struktura ukupnog turističkog prometa može se videti u narednoj tabeli.

Tabela 4. Struktura turističkog prometa za Grad Novi Sad u %

(Izvor: Republički zavod za statistiku, Saopštenja UT10, 2014, 2013, 2012, 2010, 2008.)

Godina	Domaći		Strani
	Br. turista	Br. noćenja	Br. turista	Br. noćenja
2008.	56,0	48,6	44,0	51,4
2010.	45,2	40,5	54,8	59,5
2012.	42,2	34,4	57,8	65,6
2013.	37,7	29,6	62,3	70,4
2014.	38,3	36,2	67,8	63,8

U strukturi ukupnog turističkog prometa u 2014. godini domaći turisti su učestvovali sa 38,3% od ukupnog broja dolazaka i 36,2% od njihovih noćenja, dok je učešće prometa stranih turista iznosilo 67,8% od ukupnog broja turista i 63,8% od ukupnog broja noćenja. Na početku posmatranog perioda struktura domaćih i stranih turista bila je znatno drugačija. Domaći turisti su u 2008. godini apsorbovali 56,0% od ukupnog broja turista i 48,6% od ukupnog broja noćenja.

Ovakva razlika između 2008. i 2014. godine je rezultat formiranja gradske službe koja je odgovorna za turizam Grada, što je i dovelo do intenzivnije promocije na inostranom tržištu, ekspanzije muzičkog festivala EXIT, povećanja obima smeštajnih kapaciteta i drugo.

Tabela 5. Obim i dinamika deviznog priliva od turizma za Novi Sad od 2007-2014. godine u milionima EUR

(Izvor: http://www.nbs.rs/internet/latinica/80/platni_bilans.html)

Godina	Priliv u mil. eura	Lančani indeks
2007.	1,6	-
2008.	1,6	100,0
2009.	1,5	93,8
2010.	1,6	106,7
2011.	2,3	143,8
2012.	2,4	104,3
2013.	3,3	137,5
2014.	4,0	107,8

Devizni priliv od turizma za Novi Sad proračunat je na osnovu procentualnog učešća ukupnog broja noćenja stranih turista u Gradu Novom Sadu od ukupnog broj noćenja stranih turista u Republici Srbiji. Ovakav podatak predstavlja donju granicu iznosa, s tim da je potrošnja znatno veća.

Ostvareni devizni priliv za Novi Sad u 2014. godini iznosio je 4.000.000,00 eura. Kretanje deviznog prihoda od turizma u posmatranom periodu bilo je povoljno, osim 2009. godine kada je ubeležen najniži prihod. Što se tiče Novog Sada, devizni priliv beleži porast u poslednjih nekoliko godina datog pregleda, ali nije zadovoljavajući ako se uzmu u obzir svi raspoloživi resursi, koji bi trebalo da ostvare znatno veće rezultate.

Preciznije podatke o deviznom prilivu od turizma mogu se očekivati sa uvođenjem Turističkog satelitskog računa (Tourism Satelit Account) koji predstavlja statističko-računovodstveni okvir u oblasti turizma, mereći dobra i usluge prema internacionalnim standardima, klasifikacijama i definicijama za validno poređenje sa industrijama u ostalim zemljama.

Tabela 6. Obim i struktura smeštajnih kapaciteta u 2014. godini

(Izvor: www.mintt.gov.rs, Gradska uprava za privredu, 2015.)

Vrsta smeštaja	Broj ležajeva u 2014.	Struktura u %
Hoteli	1.922	70,1
Kamp	0	0,0
App/turističko naselje	116	4,3
Hosteli	1081	4,0
Ostalo	5702	21,6
UKUPNO	2.716	100,0

Ukupan broj smeštajnih kapaciteta Grada u 2014. godini iznosi 2.716 ležajeva. U strukturi smeštaja preovlađuju hoteli sa 70,1% u ukupnim kapacitetima Grada. Od toga, najviše ima hotela srednjeg standarda (3*) koji učestvuju sa 40%. Većina hotelskog smeštaja u odnosu na nivo kvaliteta usluge nije u skladu sa zahtevima međunarodne hotelske tražnje.

U Gradu posluje samo jedan objekat u sklopu međunarodnog lanca, Best Western President. Struktura smeštaja prema kategoriji i vrsti objekata na teritoriji Novog Sada data je u narednim grafikonima.

_____________
1 Nepotpun podatak
2 Nepotpun podatak

Grafikon 1.                                                                        Grafikon 2.

 

2. RAZVOJ TURISTIČKOG PROIZVODA EKO-ETNO TURIZMA GRADA NOVOG SADA

Eko-etno turizam, kao trend novijeg doba, identifikuje se kao šansa za unapređenje turizma na mnogim destinacijama koje imaju potencijalne resurse za njegov razvoj. Veliki broj svetske populacije učestvuje u globalnim turističkim migracijama sa motivima koji se vezuju uglavnom za boravak u zdravoj sredini, unapređenje ekološke svesti, upoznavanje flore i faune zaštićenih predela. Kako je utvrđeno Strategijom razvoja turizma Republike, Srbija bi kao potencijalna međunarodna turistička destinacija, trebalo da iskoristi sve raspoložive prirodne i antropogene resurse i time stekne uslov za razvijanje pojedinačnih oblika turizma.

Ovim dokumentom definisani su i turistički klasteri Republike Srbije, gde je Vojvodina jedinstven klaster, a u okviru pomenutog klastera za razvoj eko-etno turizma se izdvajaju prirodni resursi, Dunav sa Fruškom gorom i gastronomska ponuda odnosno, autohtona jela i pića. Novi Sad sa Fruškom gorom predstavlja jednu od pet ključnih destinacija Vojvodine, dok su turistički kompleksi uz Dunav, rehabilitacija prostora nacionalnog parka Fruške gore i salaši identifikovani kao ključni investicioni projekti.

Pomenuta strategija posebno ukazuje na podršku i razvoj selektivnih oblika turizma, a u koje spadaju eko i etno turizam. Kao geografsko-turistički klaster, Vojvodina se ocenjuje kao klaster visokog potencijala, ukoliko se uzme u obzir njen geostrateški položaj i svi ostali prirodni resursi kojima raspolaže.

Nove turističke proizvode potrebno je stvarati na temeljima prirodnih bogatstava (vodene površine i Fruške gore), a sa druge strane na raznolikosti etničkih grupa, koje treba da posluže kao osnov daljeg razvoja eko-etno turizma.

Ovi resursi se ogledaju u 23 zaštićena prirodna dobra koja su u manjoj ili većoj meri uključena u ponudu ekoturizma Vojvodine. Sa jedne strane, Grad okružuje plodna ravnica sa brojnim poljoprivrednim gazdinstvima i ruralnim naseljima, kao što su Čenej, Begeč, Kovilj, Kać u kojima se nalaze već razvijeni proizvodi etno turizma - salaši kao čuvari tradicionalnog načina života (gastronomija, stari zanati,...).

Sa druge strane, Fruška gora sa rekom Dunav pruža niz aktivnosti vezanih za boravak u zaštićenoj prirodnoj sredini i atraktivnosti vezanih za reku. Takođe, Grad Novi Sad je u poslednjih nekoliko godina dosta uložio u razvoj organske hrane. Iako manjeg obima poljoprivrednih površina, nekoliko poljoprivrednih proizvođača uključeno je u organsku proizvodnju, a koji na svojim poljoprivrednim gazdinstvima raspolažu kapacitetom za uključivanje u turističke trendove - eko turizam.

Eko-etno turizam na teritoriji Novog Sada može da bude sredstvo veoma povoljnog pozicioniranja na međunarodnom turističkom tržištu ukoliko se pristupi valorizaciji postojećih potencijala i primeni pravilan marketing pristup. Grad Novi Sad postaje sve atraktivnija turistička destinacija, koja svoju ponudu treba da inovira i sa proizvodima eko-etno turizma.

Programom razvoja turizma Grada Novog Sada definisana su četiri osnovna dela na kojima treba da se temelji dalji razvoj turizma, i to su: Petrovaradin, Egzit festival, Dunav i multikulturalnost, od kojih su poslednja dva izuzetno važna za razvoj eko-etno proizvoda turizma. Ovim Programom predviđa se i razvoj nekoliko različitih turističkih proizvoda, kao što su:

- Turing (Touring) proizvodi pod koje spadaju: ture kulturno-istorijskog nasleđa, gastro ture Vojvodinom i ture salašima;

- Gastronomija je definisana kao sledeći važan proizvod, gde se izdvajaju njegovi posebni oblici: dani posvećeni određenoj vrsti jela, pića, voća i povrća, vinski putevi i salaši; i

- Rekreacija u prirodi nudi nekoliko svojih oblika: pešačenje i biciklizam na Fruškoj gori, aktivnosti na Dunavu, tim bilding (team-building) aktivnosti u prirodi.

Jedan od deset programa strategije konkurentnosti iz Programa razvoja turizma Grada Novog Sada je i revitalizacija starog gradskog jezgra kroz kreiranje pet klastera, od kojih je jedan kreiranje eko-etno četvrti. Ove četvrti podrazumevaju stvaranje određenog broja prodavnica sa lokalnim proizvodima (lokalno proizvedena hrana i prehrambeni proizvodi, lokalne rukotvorine, suveniri, specijalizovani gastronomski dućani) što je posebno atraktivno za turiste i posetioce Novog Sada. Jedna od mogućih lokacija je postojeća Riblja pijaca, koju je potrebno preurediti. Ova četvrt pozicionira se kao centralni prostor na kojem se turisti susreću sa lokalnim stanovništvom i tipičnim proizvodima Novog Sada i Vojvodine.

Program razvoja turizma Grada Novog Sada čini jedan od polaznih dokumenata za unapređenje i razvoj eko-etno turističkih proizvoda uz pomoć koga su analizom i dijagnozom, a na osnovu trenutnog stanja i turističkih potencijala formulisane smernice, turističko strukturisanje Grada, identifikovani razvojno-investicioni projekti i predložen adekvatan upravljački model turizma Grada Novog Sada.

Ovim Programom definisane su ključne atrakcije sa značajnim potencijalom u koji spadaju prirodni resursi, kulturno-istorijske celine, muzeji, galerije, događaji. Programom su identifikovani sledeći turistički proizvodi:

• Kratki (gradski) odmor;

• Kulturni turizam (događaji i kultura);

• Poslovna putovanja;

• Nautički turizam;

• Kružne ture (Touring);

• Gastronomija;

• Rekreacija u prirodi.

U Programu je data analiza konkurentnih gradskih destinacija koja je poslužila kao osnova za izradu uporedne analize turističkog proizvoda eko-etno turizma. Konkurenciju Novom Sadu predstavljaju gradske destinacije Jugoistočne Evrope sa uporedivim atrakcijama, proizvodima, strukturom i rangom ambicija u razvoju turizma. Za razvoj turizma Grada Novog Sada utvrđeni su proizvodi koji su podeljeni u tri seta, a ti proizvodi su:

1. Eko i etno događaji i manifestacije;

2. Ekološki odgovorna putovanja i odmori;

3. Etno proizvodi u službi turističke ponude.

2.1. EKO I ETNO DOGAĐAJI I MANIFESTACIJE

(Izvor: www.vojvodinaonline.com)

Naziv	Vreme organizovanja	Vrsta manifestacije	Mesto	Tema	Organizator	Broj posetilaca
Pešačimo u prirodi	Cele godine, svake srede i subote	Boravak u prirodi	Fruška gora	EKO	Planinarsko smučarsko društvo Železničar	2.000
Novosadsko proleće	Mart (5 dana)	Hortikultura, pčelarstvo, organska poljoprivreda i stari zanati	Novi Sad	EKO	Pokret gorana Novog Sada	70.000
Novosadska jesen	Oktobar	Hortikultura, pčelarstvo, organska poljoprivredna proizvodnja i stari zanati, različite etničke zajednice	Novi Sad	EKO-ETNO	Pokret gorana Novog Sada	60.000
Fruškogorski maraton	Oko 1. maja (dva dana)	Boravak u prirodi	Novi Sad	EKO	Planinarsko smučarsko društvo Železničar	10.000
Cvetna pijaca	Od marta do maja i tokom septembra i oktobra svakog petka i subote	Hortikultura, pčelarstvo, organska poljoprivreda, stari i umetnički zanati	Novi Sad	EKO-ETNO	Pokret gorana Novog Sada	Nije dostupno
Rumenačka pihtijada	Februar	Gastro proizvodi, stari i umetnički zanati	Rumenka	ETNO	Rumenačka pihtijada 2003	2.000
Futoška kupusijada	Oktobar	Gastro proizvodi	Futog	ETNO	Udruženje proizvođača i prerađivača futoškog kupusa	10.000
Vojvodina fest	Septembar	Gastro proizvodi, etno motivi, stari zanati	Novi Sad Štrand	ETNO	JKP "Gradsko zelenilo", Folklorno udruženje "Veliko kolo" Veternik, Udruženje građana "Asistent" Novi Sad	10.000
Međunarodni festival vina - Interfest	Jun	Proizvodnja vina, etno proizvodi	Novi Sad	ETNO	Interfest - udruženje za edukaciju i promociju kulture vina	30.000-50.000
Dečji folklorni festival "Zlata Brana"	Jun (3 dana)	Slovačko folklorno nasleđe	Kisač	ETNO	Grad Novi Sad - Uprava za kulturu Grada Novog Sada i Mesna zajednica Kisač	2.000
Tamburica fest	26-28. jun	Tradicionalna vojvođanska muzika	Petrovaradin/Novi Sad	ETNO	Tamburica fest media D.O.O.	15.000
Sajam pčelarstva	April (3 dana) Septembar (3 dana)	Proizvodnja meda, folklorno nasleđe	Novi Sad	ETNO	Društvo pčelara "Jovan Živanović" Novi Sad	Nije dostupno
Koviljska rakijada	15. jun	Rakija od duda, tradicionalni gastro proizvodi i muzika	Kovilj	ETNO	Udruženje građana "Parastos dudu"	3.000

 

2.2. EKOLOŠKI ODGOVORNA PUTOVANJA I ODMORI

Ekoturizam se smatra tržištem u intenzivnom porastu u okviru turizma kao privredne grane. Prema podacima Svetske turističke organizacije uz godišnji rast od 5% u svetskim razmerama, ekoturističko tržište zaslužuje posebnu pažnju. Definicija ekoturizma zvanično je usvojena na prvom svetskom kongresu održanom u Montrealu 1996. godine: "Ekoturizam je ambijentalno odgovorno putovanje i poseta relativno nedirnutim oblastima prirode, da bi se uživalo u prirodi i da bi se ona uvažavala (kao i svi prateći kulturni objekti iz prošlosti i iz sadašnjosti), a promoviše očuvanje, ima nizak uticaj posetilaca i omogućava korisnu aktivnu društveno-ekonomsku uključenost lokalnog stanovništva" (www.ekoplan. gov.rs/srl/Ekoturizam-308-c52-content). Ekoturizam je rastuća tržišna niša u okviru šire industrije putovanja, sa mogućnošću da bude važno sredstvo održivog razvoja. Sa prodajom merenom milijardama dolara godišnje, ekoturizam je zaista industrija koja teži da iskoristi prednost tržišnih kretanja. Istovremeno, u njemu se često posluje različito od drugih segmenata turističke privrede, jer je ekoturizam definisan kroz svoje rezultate u održivom razvoju: zaštitu oblasti prirode, obrazovanje posetilaca o održivosti i stvaranje koristi za lokalno stanovništvo.

Sa funkcionalne tačke gledišta, ekoturizam je na tržištu uglavnom individualan ili je turizam malog obima (turističke grupe do 25 osoba i hoteli sa manje od 100 ležaja) u okviru kojeg posluju mala ili srednja preduzeća u oblastima prirode. On predstavlja tržišni segment koji se usredsređuje na vođenje i smeštaj malih grupa u oblastima prirode uz obrazovni pristup, koristeći materijale sa uputstvima i specijalizovane lokalne vodiče. Kao i svi oblici održivog turizma, ekoturizam je dinamična oblast, sa novim tehnikama i pristupima koji se razvijaju svake godine. U sprovođenje ekoturizma moraju biti uključeni preduzetnici, vlada, nevladine organizacije i lokalne zajednice. Odgovorni preduzetnici moraju biti podstaknuti da pravilno upravljaju turistima uz pomoć smernica, sertifikacija i propisa. Lokalne zajednice moraju biti spremne da na pravilan način finansiraju upravljanje ekoturizmom ili će rizikovati narušavanje svojih prirodnih i kulturnih resursa.

On je potkomponenta u okviru oblasti održivog turizma i predstavlja prvenstveno održivu verziju turizma zasnovanog na prirodi, a uključuje i ruralne i kulturne elemente turizma. Ekoturizam teži u svim oblicima da dostigne rezultate održivog razvoja. Tokom ovih godina, diskusije na konferencijama dovele su do opšteg konsenzusa o komponentama ekoturizma, a to je da:

• Doprinosi očuvanju biodiverziteta;

• Održava dobrobit lokalnog stanovništva;

• Uključuje iskustvo tumačenja i učenja;

• Uključuje odgovorno delovanje na strani turista i turističke privrede;

• Usmerava se prvenstveno ka malim grupama od strane malih preduzeća;

• Zahteva najmanju moguću potrošnju neobnovljivih resursa;

• Naglašava lokalno učešće, vlasništvo i preduzetničke mogućnosti, posebno za seosko stanovništvo.

Novi Sad osim povoljnog geografskog položaja, u svojoj neposrednoj blizini ima jedan od pet nacionalnih parkova Srbije, Frušku goru, ali i najznačajniji rečni tok Evrope, Koridor 7 odnosno Dunav. Od parkova prirode i predela izuzetnih odlika, u neposrednoj blizini Grada nalaze se Begečka jama, kao i jedan od rezervata prirode Koviljsko-petrovaradinski rit.

Fruška gora sa nacionalnim parkom (Izvor: JP "Navcionalni park Fruška gora", Strategija razvoja održivog turizma Fruške gore sa Akcionim planom, 2014.) Fruška gora je niska planina čiji je najviši vrh (Crveni čot) na 539 m nadmorske visine. Fruška gora je proglašena nacionalnim parkom 1960. godine. Smeštena je u južnom delu Panonskog basena, u međurečju Dunava i Save, odnosno u severnom Sremu. Prostire se dužinom od oko 75 km i širinom od 12 do 15 km i zahvata površinu od 255 km2. Zahvaljujući geološkoj podlozi, ostrvskom obeležju i postojanju marinskih uslova u prošlosti, Fruška gora poseduje specifičan i veoma bogat živi svet. Hidrografska mreža Fruške gore veoma je gusta i relativno pravilno raspoređena. Površinske vode su predstavljene sa dva rečna toka: Dunavom i Savom, 52 potoka, 14 akumulacija, izvorima, vrelima i barama. Od faune mogu se sresti: lisica, kuna, divlja mačka, šakal, zec, srne, divlje svinje, jelen, kuna belica, puh lešnikar, fazan, divlja patka, orao krstaš, patuljasti orao. Ornitolozi su do sada zabeležili više od 200 vrsta ptica na Fruškoj gori. Najređe, ali i najugroženije među njima su ptice grabljivice: orao krstaš, orao kliktaš, stepski soko, orao beloperan i patuljasti orao. Posebno je bogata fauna insekata, od kojih su entomolozi mnoge vrste uvrstili na listu prirodnih retkosti Srbije. Na ovoj prostorno maloj i niskoj planini očuvano je izuzetno florističko bogatstvo biljnog sveta sa registrovanih 1.450 autohtonih vrsta viših biljaka od kojih se oko 1.000 nalazi u granicama Nacionalnog parka Fruška gora. Najznačajnija izletišta su Čortanovačka šuma, Stražilovo, Glavica, Popovica, Andrevlje, Ležimir, Lipovača. Na području parka nalaze se i dve škole u prirodi Letenka i Testera. Obe su opremljene smeštajnim i sportsko-rekreativnim kapacitetima. Na području parka nalazi se i šest planinarskih domova. Fruška gora, pored toga što ima nacionalni nivo zaštite, važna je i kao područje sa međunarodnom zaštitom: međunarodno značajno stanište ptica (IBA), međunarodno značajno biljno područje (IPA) i područje značajno za leptire (PBA).

Eko kamp "Fruška gora"

Ovaj lokalitet, u kome je smešten ekokamp, okružen je sa svih strana potokom i gustom šumom, a teren je ravan i bogat drvećem raznih vrsta što je zaostavština nekadašnjeg rasadnika Nacionalnog parka "Fruška gora". Od 2013. godine otvoren je prvi i jedini do sada Eko kamp u okviru nekog nacionalnog parka u Srbiji. Raspolaže sa 30 šatorskih parcela i 10 parcela za prikolice i autokuće. Opremljen je neophodnom sanitarnom i tehničkom opremom, a licima sa posebnim potrebama omogućen je boravak u kampu. Ljudima sa posebnim potrebama omogućen je boravak u kampu. Ekokamp je u potpunosti ograđen drvenom ogradom, opremljen mobilijarom i dečjim igralištem od drveta koje predstavlja pravo uživanje za roditelje i decu. Prilazni put je asfaltni, put koji vodi od Sremskih Karlovaca ka Stražilovu. Kampom upravlja Kamping asocijacija Srbije.

Reka Dunav

Svojim vijuganjem, Dunav prolazi podno Fruške gore i pored Novog Sada. U blizini Grada, Dunav se odlikuje mirnim, ravničarskim, tokom, sa brojnim meandrima i malom brzinom proticaja vode i sa velikim brojem ostrva i lepim plažama. Sezonalnost klime i očuvana prirodna sredina na Dunavu i njegovom priobalju u sektoru Novog Sada su učinili da se ovde nalazi veliko bogatstvo i diverzitet flore i faune. Obale su obrasle zelenilom gde su svoje stanište našle brojne vrste ptica, dok je voda bogata ribom. Od ptica selica Dunav i njegovo priobalje svake godine posećuje veliki broj lasta, roda, labudova, pataka, kormorana i šljuka. Osim ptica i riba, u priobalju su našli svoje stanište i ostale životinje, kao što su: srne, zečevi, lisice, ježevi, lasice, kao i veliki broj žaba, zmija i kornjača, a značajan je i broj insekata. Vode Dunava su u sektoru Novog Sada veoma bogate ribom, zastupljene su sve riblje vrste evropskog kontinenta, među kojima se ističu šaran, smuđ, som, štuka i druge, kao i veliki broj rakova. Za ovako veliko bogatstvo i očuvanost životnih staništa zasluge ima duga tradicija zaštite prirodne sredine. Imajući u vidu navedeno, područje Dunava predstavlja idealno područje za razvoj posebnih oblika turizma.

Specijalni rezervat prirode Koviljsko-petrovaradinski rit

Specijalni rezervat prirode Koviljsko-petrovaradinski rit se prostire na površini od 4.840 ha, sačinjen je od bara, ada, kanala, rukavaca, močvara i sastavni je deo plovnog područja reke Dunav, nalazi se nizvodno od Novog Sada prema Sremskim Karlovcima u neposrednoj blizini Petrovaradina. Rezervat obuhvata Petrovaradinski rit, Koviljski rit, Krčedinsku adu i Gardinovački rit. Više od 170 vrsta ptica, izuzetna očuvanost i bujnost ekosistema, više od 50 vrsta riba, raznovrsna divljač ukazuju na izuzetan značaj ovog područja. Ovo je mesto u kojem crne rode nalaze sigurno utočište, a čaplje kašikare u popodnevnim časovima doleću na Krčedinsku adu u potrazi za hranom. Po plitkim depresijama obilato raste vodena četvorolisna paprat, koja je strogo zaštićena vrsta u Evropi.

Šumska kultura predstavlja 56,6% ovog područja, a čak 12,6% su autohtone šume. Zbog izuzetnih prirodnih retkosti 1989. godine Koviljsko-petrovaradinski rit je proglašen za Međunarodno značajno stanište ptica (IBA), a od 2005. godine postaje međunarodno značajno biljno područje (IPA).

Ovo područje je proglašeno specijalnim rezervatom 1998. godine, i uvršten je u spisak zaštićenih područja zavisnih od vode i značajnih za basen Dunava. Od 2010. godine nominovan je za upis na listu Ramsarske konvencije.

Osnovni motivi na kojima se može zasnivati razvoj eko-etno turizma na ovom području su: prirodne karakteristike, vrednost lepote pejzaža, razvoj posebnih oblika turizma - posmatranje ptica i živog sveta, kulinarstvo na bazi lokalnih specijaliteta od ribe i divljači; kulturno-istorijske i etnografske vrednosti užeg i šireg područja rita kao i razvoj održivog turizma kao vid prioritetnog oblika ove privredne grane na ovim prostorima.

Tabela 7. Proizvodi eko turizma na prostoru Koviljsko-petrovaradinskog rita

(Izvor: www.serbiaecotour.rs)

Vrsta aktivnosti/ proizvoda	Kratak opis proizvoda	Broj osoba
Biciklizam	Trans-evropska biciklistička maršruta Euro Velo 6, staza se sastoji od dve deonice ukupne dužine 8,3 km, sa nagibom terena do 10%.	Neograničeno
Edukativna staza	Edukativna staza na lokalitetu Kurjačka greda dužine 1000 m	Manje grupe posetilaca
Vožnja brodom i čamcima	Mogućnost iznajmljivanja čamaca i vožnje u funkciji razgledanja prirodnih lepota, uz kratku priču o karakteristikama zaštićenog područja	Manje grupe posetilaca

Park prirode Begečka jama

U aluvijalnoj ravni Dunava, duž njegove leve obale, u delu zvanom Begečka ada, 18 km zapadno od Novog Sada, nalazi se Park prirode Begečka jama. Jama je kanalom Begej, koji se nalazi u njenom istočnom delu, spojena sa Dunavom. Begečka jama zauzima površinu od 379 ha i prostire u dužini od 1.500 m, maksimalna širina iznosi 400 m, dok je prosečna dubina 4 m. Najveći značaj za vodostaj Jame ima Begej na kome je izgrađena ustava koja reguliše vodni režim.

Tokom leta, usled visokih temperatura, u vodi se razmnožava velika količina algi koja formira takozvani vodeni cvet, pa voda dobije zelenkasto-žućkastu boju. Za ovaj prostor je karakteristična močvarno-livadska vegetacija sa plantažom topola. Posebnu vegetacijsku vrednost ovog prostora čini jedno stablo bele topole i četiri stabla crne topole, izuzetno retkih predstavnika vegetacije tipičnih plavnih područja Vojvodine, koji su danas zaštićeni kao spomenik prirode - retki primerci biljnog sveta.

Takođe treba pomenuti i oko 100 biljnih vrsta, među kojima su naročito bitne vodene makrofite kao deo barsko-močvarnih ekosistema, a neke su i ostaci suptropske vegetacije iz preglacijalnog perioda. Beli lokvanj i crveni orašak, kao najznačajniji predstavnici vodenih makrofita su kandidati za Crvenu listu flore Srbije. Begečka jama je stanište 27 vrsta riba, među kojima se ističu: melez, smuđ, som, šaran, štuka, deverika, ali je i stanište rakova, puževa i školjki. Na prostoru Parka prirode može se videti oko 150 vrsta ptica od kojih su većina prolaznice, lutalice i zimovalice. Tokom seobe ptica iz severnijih predela ovde se zadržava i do 1000 različitih ptica. Čak 90 vrsta ptica, koje je moguće videti na Begečkoj jami, su kandidati za Crvenu knjigu ptica Srbije, dok njih 55 predstavljaju prirodne retkosti u Srbiji. Na Crvenim listama sveta i Evrope je plovka crnka. Begečku jamu takođe karakteriše i prisustvo vidre.

2.3. ETNO PROIZVODI U SLUŽBI TURISTIČKE PONUDE

Etno-turizam se definiše kao putovanje motivisano uglavnom potražnjom autentičnih i ponekad prisnih kontakata sa ljudima čija je etnička i (ili) kulturna osnova drugačija od one koju imaju turisti. Thomas Hinch i Richard Butler (1996.) smatraju da se ova vrsta turizma odnosi na turističke aktivnosti u kojima je domaće stanovništvo direktno uključeno, kroz kontrolu i (ili) serviranjem njihove kulture kao suštinske atrakcije.

Ceremonije, nošnja, rukotvorine postaju roba koja se prodaje na turističkom tržištu, te proizvodi materijalne i duhovne kulture dobijaju drugačiju funkciju. Gosti uglavnom dolaze iz ekonomski razvijenih zemalja, te lokalne kulture pretvaraju u potrošački proizvod, što može da dovede do negativnog efekta na turizam. Zbog toga je važno da lokalno stanovništvo odlučuje o obimu i vrsti turizma. Saradnja sa lokalnim stanovništvom osnova je promocije etno turizma. Dosadašnja praksa pokazuje da je saradnja bila mala i uglavnom svedena na dogovore o ekonomskim efektima i životnoj sredini. Na drugoj strani su shvatanja po kojima etno turizam ne uništava lokalnu kulturu, već je ponekad transformiše i stimuliše njeno prisustvo na dinamičan način. Zato je neophodan saradnja vlade, turističkih agencija i privatnih subjekata u pomoći lokalnim zajednicama da realizuju održivi razvoj turističke industrije (Robinson M., 2000.).

Razvoj etno turizma može da unapredi:

• shvatanje unikatnosti i raznolikosti turističkog okruženja,

• harmonizaciju i međusobnu kooperaciju,

• poštovanje jedinstvenosti i raznolikosti tradicije naroda,

• smanjenje diskriminacije,

• mogućnosti turizma za društvene manjine,

• promovisanje saradnje između nerazvijenih i razvijenih zemalja kako bi se prevazišle ekonomske, društvene, kulturne i tehnološke razlike.

Turizam može da doprinese razvoju lokalne zajednice, tako što će oživeti tradiciju, povećati zaposlenost, ekonomske pogodnosti, bolje korišćenje infrastrukture, usloviti demokratizaciju kulture (Hadžić O., 2005). Etno-socijalni turistički motivi su komplementarni sa prirodnim i kulturnim motivima, te doprinose obogaćenju sadržaja boravka i ostvarivanju ekonomskih i vanekonomskih efekata turizma. Njihova valorizacija je sveobuhvatna u zemljama razvijenog turizma. Ovi motivi se prezentuju na festivalima, koncertima, kroz izradu suvenira i predmeta za svakodnevnu upotrebu, izvorni su, tradicionalni i pomažu trajnom doživljavanju određenog prostora. U ovu grupu turističkih motiva ubrajaju se: narodna umetnost, narodna nošnja, običaji, svetkovine i gastronomija. Razvoj eko-etno turizma na prostoru Grada Novog Sada stvara uslove u očuvanju životne sredine, a da sa druge strane, posetioci dobiju neophodne informacije o društvenim, etnografskim i prirodnim karakteristikama.

2.3.1. Salaši

U okolini Novog Sada nalazi se nekoliko ruralnih naselja: Čenej, Begeč, Kovilj i Kać koji su na turističkoj mapi Srbije prepoznati kao mesta sa velikim brojem salaša, čiji broj iz godine u godinu raste. Salaši predstavljaju jedinstvene etno-turističke proizvode, obzirom da se radi o uglavnom starim seoskim gazdinstvima, koji su godinama bili izolovani od gradskih naselja i na kojima se živelo posebnim "salašarskim" životom. Reč Salaš potiče od mađarske reči "Szallas" što na srpskom znači "smeštaj". Kod nas predstavlja imanje s kućom i ekonomskim zgradama. Na samom početku njihovog nastajanja, sredinom XIX veka, to su bila improvizovana privredna staništa stočara. Kasnije, prelaskom na ratarstvo, salaši su se "pretvarali" u kuće slične onima koje su se gradile u selima. Prvobitno, salaši su bili letnja staništa seljaka, dok su vremenom pojedini postali stalno nastanjeni.

Nekada je u Vojvodini bilo preko 2.000 ovakvih objekata. Savremeno doba je učinilo svoje, mladi su odlazili sa porodičnih imanja, a ona polako počela da jenjavaju i propadaju. Međutim, ova autentična seoska domaćinstva sada ponovo oživljavaju u Vojvodini. Na teritoriji Novog Sada nalazi se nekoliko dobro uređenih salaša koji primaju domaće i strane turiste tokom cele godine. Obzirom da su sačuvali duh starih vremena, predstavljaju pravu etnološku riznicu, a samim tim i vrlo popularne etno-turističke proizvode. Novosadski salaši koji imaju oblikovan turistički proizvod dati su u nastavku, a grupisani su prema mestu.

Čenej

- Salaš 137 je već afirmisan kao mesto domaće kuhinje, autentičnog ambijenta i vojvođanske etno muzike. Poseduje restoran, letnju baštu sa 300 mesta. Raspolaže smeštajnim kapacitetima od 14 soba uređenih u Alt Dojč (Alt Deutsche) stilu. Salaš 137 gostima nudi različite usluge i sadržaje kao što su: škola jahanja, rekreativno jahanje, vožnja fijakerom i sankama, degustacija vina, gađanje lukom i strelom i organizaciju lova. Školu jahanja organizuje Društvo "Jastreb" sa 20 konja, a svake godine organizuje Međunarodni preponski turnir. Na "Salašu 137" osnovan je i "Slow Food" pokret, čiji su članovi protivnici brze hrane i haotičnog života.

- Salaš 325 ili "Naš salaš" je jedinstven i autentičan objekat sa etničkim obeležjima vojvođanskog područja, a u isto vreme obogaćen modernim konceptom ugostiteljstva. Od sličnih objekata prvenstveno se izdvaja izvanredan meni nastao iskustvom majstora kulinarstva.

Široka ponuda je na raspolaganju svakodnevnim posetiocima, organizovanim grupama i korporativnim klijentima uz posebne pogodnosti. Smeštajni kapaciteti se sastoje od dva četvorokrevetna apartmana urađena u autentičnom etno stilu.

- Brkin salaš ili Salaš 312 se nalazi na starom putu za Suboticu, nedaleko od aerodroma na Čeneju, na 17 km od centra Novog Sada. Pripada retkim salašima koji su geografski udaljeni od ostalih salaša. Ovakav položaj omogućava da se sa salaša pruža pogled na Frušku goru sa njenim manastirima do koje se, preko Dunava, stiže za tridesetak minuta.

Nedaleko od salaša u pravcu Subotice nalazi se zaštićeno područje rečice Jegričke, ali i zmajevački ribnjaci na kojima pecanje predstavlja pravo zadovoljstvo. U ponudi "Brkinog salaša" su četiri dvokrevetne sobe. Salašarski smeštaj prate i vojvođanski specijaliteti uz domaće sokove, kompote, rakiju i vino. Kapacitet sale uređenoj u etno stilu je 50 mesta. I pored svih potreba današnjice, salaš je zatvorenog tipa i gosti se moraju najaviti.

- Plavi salaš ili Salaš 274 nalazi se na 15 km od Novog Sada. Star preko sto godina, sa kućom od blata, uređenim sobama na starinski način, čuvajući tradiciju i autentičnost, prilagođen je promociji i izradi proizvoda starih zanata, organizaciji tradicionalnih festivala, izložbi, vašara, promociji zdrave bio hrane. Plavi salaš organizuje vinske i salašarske večeri svakog petka i subote, kao i promociju manastira i seoskog turizma. Salaš raspolaže sa jednim apartmanom za smeštaj gostiju. Obilazak salaša se unapred ugovara, kao i sve manifestacije.

- Salaš Volić ili Salaš 271 pripada porodici Volić. Ovaj objekat nudi mogućnosti za najmlađe posetioce i specijalizovan je za edukativne radionice uz aktivno učešće dece. Tokom boravka na salašu, deca mogu da se upoznaju sa mogućnostima i načinom života na selu i salašima, domaćim životinjama, starim zanatima, da učestvuju u kreativnim radionicama, ratarskim radovima, jahanju, vožnji traktorom, pravljenju kolača, ali pre svega da uživaju u upoznavanju sa prirodom i lokalnom tradicijom. Salaš je zatvorenog tipa, a najava je obavezna.

- Mitin salaš nalazi se na 10 km od Novog Sada, nudi smeštaj u objektu starom više od jednog veka, renoviran je i koristi se u turističke svrhe. Smeštajnog kapaciteta od 3 sobe (trokrevetna, dvokrevetna i jednokrevetna) i izdaje se kao apartman. Prateći sadržaj je muzej starog alata i mašina, a takođe na salašu je moguća organizacija različitih radionica, seminara i sastanaka.

Begej

- Cvejin salaš se nalazi 18 km od Novog Sada, na putu ka Bačkoj Palanci, pre ulaska u selo Begeč. Za ljubitelje prirode, u blizini je obala Dunava, čuvena Begečka jama bogata ribom, ali i bogati lovni tereni u okolini. Idealno je mesto gde se mogu iskusiti sve čari vojvođanske gastronomije, videti domaće životinje ili se odmoriti u jednoj od komfornih soba. Salaš je zatvorenog tipa, i pre dolaska je potrebno najaviti posetu.

- Salaš kod Mlađe je objekt namenjen za porodični i lovni turizam. Usred voćnjaka su tri kuće u panonskom stilu, dve letnje bašte i isto toliko banket sala. U kompleksu su bazen i pecara (destilerija) za proizvodnju voćnih rakija. Gostima je na raspolaganju 10 soba sa francuskim ležajevima.

Blizina Dunava i ribnjaka omogućava rekreaciju - lov/ smeštaj pasa, ribolov, vožnju čamcem, vožnju biciklom, šetnje sa razgledanjem raznovrsnih ptica. Za ljubitelje domaće srpske kuhinje pripremaju se specijaliteti sa roštilja, ražnja, ispod sača, paprikaš iz kotlića. Od najboljih primeraka voća prave se rakije od dunje, kajsije, jabuke, šljive i kruške viljamovke. Ovde se proizvodi i domaći Malt viski (Malt Whisky) najvišeg kvaliteta.

Kać

- Salaš 84 je 8 km udaljen od autoputa E-75 i nalazi se u vojvođanskoj ravnici skoro 300 godina. Turisti koji ga posete imaju jedinstvenu priliku da vide šta je tri veka držalo panonsku ravnicu u životu i kako su živeli ljudi u Vojvodini. Nova ideja o Salašu 84 začeta je 2001. godine, kada se pristupilo njegovoj restauraciji i renoviranju. Današnji prostor ima preko 950 m2 (3 apartmana sa posebnim garažama, restoran za 150 gostiju, sala za prezentacije i multimediju, kuhinja sa pratećim sadržajima, veštačko jezero sa slatkovodnom ribom, sportski tereni i ekonomski objekti). Salaš se greje starim kaljevim pećima, od kojih je najstarija napravljena pre 175 godina. Od deset peći, čak šest su izrađene od čuvene žolnai keramike i predstavljaju prava umetnička dela. Hrana se sprema u glinenim posudama, a peče u velikim originalnim pećima koje su sačuvane kroz istoriju. Sve namirnice, sveže i prirodno uzgajane, potiču ili sa samog salaša ili od okolnih poljoprivrednih gazdinstava. Recepti su stari i jedinstveni, pa je gastronomsko iskustvo nezaboravno.

Tabela 8. Salaši na teritoriji Grada Novog Sada

(Izvor: www.salasi.info)

Naziv salaša	Udaljenost od Novog Sada u km	Opis	GPS koordinate
Salaš 137	12	14 soba (28 kreveta), 70 mesta u restoran, u 80 mesta u bašti	45.36695 19.8368
Salaš 325/ Naš salaš	13	2 četvorokrevetna apartmana, 80 mesta u restoranu i 200 mesta u bašti	45.37467 19.8329
Brkin salaš/ Salaš 213	17	4 dvokrevetne sobe, kapacitet sale 50 mesta	45.396838 19.818757
Plavi salaš/ Salaš 274	15	Jedan apartman	45.368472 19.810887
Salaš Volić/ Salaš 271	13	Bungalov sa 4-6 kreveta	45.3742 19.8006
Cvejin salaš	18	1 dvokrevetna 2 jednokrevetne sobe	45.240855 19.634843
Mitin salaš	10	3 sobe (6 kreveta)	45.35362 19.83375
Salaš 84	8	3 apartmana, restoran sa 150 mesta	45.33842 19.93892
Mlađin salaš	18	10 soba	45.241951 19.644758

2.3.2. Čarde, etno restorani i etno kuće

Reč čarda potiče iz persijskog jezika i označava nastrešnicu na četiri stuba. Čarde su se još od srednjeg veka na našim prostorima nalazile na drumovima i pored reka i bile su svratište za odmor i okrepljenje. Čarde duž puteva izgubile su nekadašnji značaj zbog brzine putovanja, ali su zato sve atraktivnije na Dunavu. Posebno su važne u formiranju eko-etno turističkih proizvoda jer predstavljaju komplementarne motive i daju dodatu vrednost kada je u pitanju ponuda etno turizma Novog Sada. Na čardama se danas mogu probati različita tradicionalna vojvođanska jela spremljena od ribe.

- Čarda "Akva Doria" (Aqua Doria) nalazi se na obroncima Fruške gore, pod samom Petrovaradinskom tvrđavom. Može se reći da je deo te tvrđave jer se naslanja na njene katakombe i zidine. Poznati po ribljim paprikašima bez kostiju, perkeltu, bezdanskom paprikašu. Ono što je interesantno za ovo mesto je što se podjednako jede i smuđ i jagnjetina, riblja pašteta kao i pršut, jede se šaran u potkovici, a jede se i ćuretina sa mlincima, što čini ovu čardu specifičnom.

- Čarda "Kamenjar" smeštena je u starom delu novosadskog vikend naselja Kamenjar, na levoj obali Dunava. Poznata je i po tome što je često pohode umetnici. Svakog septembra priređuje se slikarska kolonija. Svakog petka u julu i avgustu održavaju se takmičenja u kuvanju riblje čorbe i paprikaša, na kojima, uz zvuke tamburaša, učestvuje veliki broj gostiju. Osoblje čarde organizuje prevoz gostiju na Mačkov sprud, plažu na drugoj obali, a brodićem vozi turiste i u razgledanje okolnih dunavskih pejzaža. U čardu se svraća zbog ukusnih ribljih specijaliteta, a u jelovniku se izdvaja predjelo od ribe, riblja čorba i dimljena vešalica od tolstolobika. Čarda raspolaže sa 180 sedišta u salama, na terasama i pontonu kao i parkingom za 20 automobila i pristanom za jahte i čamce.

- Čarda "Kod Braše" locirana je pored Dunava, 2 km od sela Begeča. Najpoznatija je riblja čorba crvene boje, sa ukusom ribe i paradajza, bez uobičajenog dodatka - aleve paprike, privlači mnoge goste na ponovne dolaske. Kvalitetna i raznovrsna pečena riba - šaran, smuđ, kečiga, som i štuka. Specifičnost čarde je i to što se ovde na jedinstven način pretvara manje cenjenu riba - deverika, crvenperka, krupačica i mrena u izvrsna jela. Čarda "Kod Braše" se nalazi kraj puta za pristan-skelu koja putnike s bačke strane Dunava prenosi na sremsku obalu, kod sela Banoštora. Tako ona najkraćim putem povezuje Bačku Palanku i druga mesta jugozapadne Bačke sa Sremskom Mitrovicom. Čarda je kapaciteta 80 sedišta u sali i 150 na 2 terase. Poseduje i 4 dvokrevetne sobe u potkrovlju čarde, parking za 50 vozila, pristan za čamce i skelu i prima dina card / dina kard.

- Čarda "Neptun" nalazi se na desnoj obali Dunava, u podnožju Petrovaradinske tvrđave, u naselju Ribnjak. Nudi dunavske specijalitete i morsku ribu. Godinama je poznata kao čarda u kojoj se jedu dobra alaska čorba i pržena riba. Raspolaže sa 50 sedišta u sali i 60 na terasi, parkingom od 20 automobila kao i pristanom za čamce.

- Čarda "Splav Dunavac" Pre desetak godina, veliki splav - čarda otisnuo se Dunavom iz Vukovara i doplovio do Dunavca, između Čerevićke ade i futoškog ribnjaka - i tako postao jedna od retkih splav-čardi u Vojvodini. Na ovoj čardi se nude jela od sveže ribe. Nadaleko se priča o kvalitetima prženog smuđa, soma, štuke, i kečige, ali većina gostiju ne propušta da proba riblji paprikaš, koji se svrstava među najbolje na čardama u okolini Novog Sada. Na čardi "Splav Dunavac" kuva se i jedinstveni paprikaš od ribljih knedli koje se pripremaju od sveže bele ribe.

Na obali, pored splava, kao sastavni deo čarde, sagrađene su i sobe za prenoćište i odmor. Ceo ambijent se nalazi neposredno pored futoškog ribnjaka, na Dunavcu, stotinak metara od otvorenog Dunava. Čarda raspolaže sa 160 mesta u dve sale i na dve terase kao i sa 19 ležajeva u bungalovima - Poseduje parking za 30 vozila i vez za čamce i jahte.

- Čarda "Kod Mačka" je svega 50 metara udaljena od Dunava u Sremskoj Kamenici. Ovde se može naći neki retkih specijaliteti kao što je pečena somovska glava ili natur šniclu s prelivom od belog luka. Po porudžbini se spremaju i jela od divljači, a među njima se posebno ističu pečene prepelice. Kapacitet čarde je 40 mesta u sali i 120 na terasi, 40 parking mesta i pristan za turističke brodove i vez za čamce i jahte.

- Čarda "Cesla" nalazi se u blizini plaže Štrand u Novom Sadu. Osnovana je 1993. godine i nekada je bila tamburaška kafana, a sada je kulinarstvo na prvom mestu. Restoran može da ugosti oko 70 ljudi. Vremenom je čarda "Cesla" postala sem gastronomskog i kulturni centar Novog Sada jer su prostor prilagodili i održavanju umetničkih izložbi kojih je ovde održano preko 100. Ovaj restoran karakterističan je po predivnom pogledu na Dunav i svega je desetak metara od vode.

- Riblja čarda "Bata Pežo" u vikend naselja Kamenjar, na levoj obali Dunava, nekoliko kilometara ispred Novog Sada, nalazi se čarda "Bata Pežo". Čarda se zove po nadimku poznatog novosadskog ugostitelja Đorđa Stanisavljeva. Pored ribe, nude se i jela sa roštilja i ispod sača. U vreme ručka i večere, goste zabavlja muzika. Čarda raspolaže sa 190 sedišta u dve sale i na dve terase, parkingom za 20 automobila a ima i vez za jahte i čamce.

- Čarda "Noina Arka" je splav-restoran koji se nalazi na Ribarskom ostrvu, a zvanično je otvoren 11. aprila 2008. godine. Raspolaže kapacitetom od 180 sedećih mesta. Nadaleko je poznat po specijalitetima od uvek sveže ribe, ali u ponudi su i raznovrsna jela sa roštilja. U ovom restoranu se može probati i riblji paprikaš spreman po recepturi slavonskih alasa. Pored redovne à la carte ponude, "Noina Arka" je i mesto organizovanja brojnih proslava i skupova.

- Splav čarda "Plavi Dunav" otvorena je krajem 2005. godine u Futogu. S gornje terase ove čarde pruža se pogled na reku. Ova čarda je karakteristična i po tome što se pored nje, na bačkoj strani reke, nalazi polazište skele koja prevozi putnike i vozila do Beočina. Ovde se kuva ukusan riblji paprikaš, a u ponudi je i veliki izbor pržene ribe. Kapacitet čarde je 80 mesta u sali i 100 na terasi, parking za 50 automobila i pristan za čamce.

- Čarda "Fazan" nalazi se na obali Dunava u živopisnom mestu Kovilj, kraj samog manastira Kovilj. Tradicija restorana je decenijska, a domaćinska usluga, sa pravom srpskom kuhinjom. Osim ribe i jela nacionalne kuhinje, koja su vrhunskog kvaliteta u ponudi je i odličan izbor domaće rakije i vina.

- Restoran "Kućerak kod Česme" otvoren je 2007. godine na Ribarskom ostrvu, uz samu obalu Dunavca. U tradicionalnom vojvođanskom ambijentu, koji može da ugosti do 120 gostiju u sali i 120 u bašti, u ponudi su specijaliteti domaće kuhinje i ekskluzivna jela od puževa. Na meniju se redovno nađe bar četiri-pet vrsta specijaliteta od puževa, počev od čorbe i toplih predjela sa povrćem ili pirinčem, do ražnjića i puževa "kućerak". Restoran je poznat i po ukusnoj ribljoj čorbi bez kostiju, svežoj rečnoj ribi sa roštilja i dimljenom tolstolobiku.

- Etno kuća u Budisavi se nalazi u centru sela. Tu se mogu videti poljoprivredna mehanizacija, oruđa, oprema iz domaćinstva stara 100 godina. Po potrebi, za goste može se organizovati izložba sa prodajom ručnih radova i ponuda slatko-slanih kolača po tradicionalnoj recepturi.

Tabela 9. Čarde i restorani na teritoriji Novog Sada

Naziv čarde	Lokacija	Kapacitet	Tradicionalni specijalitet
Akva Doria	Petrovaradin	100-200 mesta	Riblji paprikaš bez kostiju, perkelt, bezdanski paprikaš
Kamenjar	Vikend naselje Kamenjar	180 mesta	Predjelo od ribe, riblja čorba i dimljena vešalica od tolstolobika
Kod Braše	Begeč	80 mesta u sali i 150 na 2 terase, 4 dvokrevetne sobe	Riblja čorba, pečena riba
Neptun	Petrovaradin	50 mesta u sali i 60 na terasi	Alaska čorba i pržena riba
Splav Dunavac	Futog	160 mesta u dve sale i na dve terase, 19 ležajeva u bungalovima	Pržena riba, paprikaš od ribljih knedli
Kod Mačka	Sremska Kamenica	40 mesta u sali, 120 na terasi	Pečena riba, pečena somovska glava, natur šnicla, domaće kobasice
Cesla	Novi Sad	70 mesta	Pečena riba na ćumuru
Bata Pežo	Vikend naselje Kamenjar	190 mesta	"Pežo zalogaj", "Dunavski plato", riba i jela sa roštilja i ispod sača
Noina Arka	Ribarsko ostrvo	180	Slavonski riblji paprikaš
Plavi Dunav	Futog	80 mesta u sali i 100 na terasi	Plata od raznovrsne rečne ribe
Čarda Fazan	Kovilj	80 mesta	Pečena riba i domaće vino
Kućerak kod Česme	Ribarsko ostrvo	120 mesta u sali i 120 u bašti	Riblja čorba "Kućerak", specijaliteti od puževa

 

3. KOMPARATIVNA ANALIZA EKO-ETNO TURISTIČKOG PROIZVODA

Programom razvoja turizma Grada Novog Sada utvrđeni su gradovi konkurenti Novom Sadu, a to su Temišvar (Rumunija), Pečuj (Mađarska) i Osijek (Hrvatska). Kriterijumi za izbor ovih gradova bili su:

• Panonski gradovi

• Približna veličina Novog Sada

• Slična etnička struktura

• Blizina prirodnih resursa koji se stavljaju u funkciju eko turizma

• Slična osnova za razvoj etno turizma

• Kroz sve gradove sem Pečuja, protiču reke (Tisa, Begej i Dunav), koji svoj tok nastavljaju kroz Srbiju.

U nastavku se nalazi pregled eko-etno turističkih proizvoda navedenih gradova. Svi podaci dobijeni su kroz direktnu komunikaciju sa lokalnim turističkim organizacijama navedenih gradova.

Tabela 10. Pregled ključnih pokazatelja konkurencije

(Izvor: Turističke organizacije Osijeka, Temišvara i Pečuja)

	Temišvar, Rumunija	Pečuj, Mađarska	Osijek, Hrvatska	Novi Sad
Površina	130,5 km2	162.6 km2	171 km2	702,7 km2
Broj stanovnika	359.132	157.701	107.784	341.625
Pozicioniranje	"Mali Beč"	"Grad bez granica"	"Najzeleniji grad Hrvatske"	"Srpska Atina"
Ključni proizvodi	Obilasci grada, muzički i pozorišni događaji tokom cele godine, turing u okolini grada	Specijalizovane ture, događaji i festivali, etno-gastronomija, itd.	Pešačke ture gradom, manifestacije hrane i pića, vinski putevi, dvorci Slavonije lov i ribolov, događaji, gastronomija, ture, pešačke ture u Kopačkom ritu, Dunavski rukavci	Festivali, vinske ture, pešačke ture, etno-gastronomija
Turistička ponuda
Ukupni kapacitet	3.752 ležaja	5.780 ležaja	1.041 ležaja	2.700 ležaja
Najzastupljeniji kapaciteti	Hoteli 3* i 4*	Bez podataka	Hoteli 3* i 4*	Hoteli 3*
Hotelski brendovi	NH Hotels i Best Western	Nema prisutnih brendova	Nema prisutnih brendova	Best Western
Turistički promet
Turisti (2013)	226.498	102.081	41.460	118.225
Noćenja (2013)	387.251	216.549	77.104	233.287
Eko-etno turistička ponuda
Događaji	Festivali muzike, folklora, umetnosti	Evropska prestonica kulture 2010. godine; Karneval čokolade, Dani vina, Dani pečujskog nasleđa	Festival tamburice, Dani vina	Festivali muzike, folklora, tamburice, vina, hrane
Posećenost događajima	15.000-40.000	5.000-50.000	2.000-50.000	3.000-70.000
Vinske ture	Autohtone sorte vina, organizovan obilazak, degustacija, mogućnost kupovine	Autohtone sorte vina, organizovan obilazak, degustacija, mogućnost kupovine	Neke vinarije datiraju iz srednjeg veka; Autohtone sorte vina, organizovan obilazak, degustacija, mogućnost kupovine	Autohtone sorte vina, organizovan obilazak, degustacija, mogućnost kupovine
Gastronomija	Tipični rumunski specijaliteti u većini restorana	Tipični mađarski specijaliteti u većini restorana	Tipični hrvatski specijaliteti u većini restorana	Tipični vojvođanski specijaliteti u većini restorana
Eko ponuda	Nema značajnijeg zaštićenog prirodnog područja	Renesansni tematski park Bikal sa tradicionalnim seoskim kućama, starim zanatima i domaćim životinjama; Žolnaji keramika	Park prirode Kopački rit i reka Dunav	Fruška gora, Koviljsko-petrovaradinski rit, reka Dunav
Etno ponuda	dvorcu Hunjadija-Muzej Banata stalna postavka i selom uključuje 30 tradicionalnih seoskih kuća iz XIX veka		Tradicionalni gastronomski proizvodi, proizvodi starih zanata	Novosadski salaši i čarde, proizvodi starih zanata

Na osnovu iznetih podataka o eko-etno turističkim proizvodima može se zaključiti sledeće:

- U Novom Sadu i njegovim okolnim naseljenim mestima organizuje se veliki broj različitih eko i etno manifestacija. Veći broj manifestacija posvećena je promociji i jačanju brenda nekog autohtonog gastronomskog proizvoda. I pored brojnih nacionalnih manjina i njihove kulturne šarolikosti, nije prisutan veći broj manifestacija, posvećene upravo njima, već su oni uglavnom komplementarni elementi postojećih manifestacija. Gradovi konkurenti prate Novi Sad i u broju manifestacija i broju poseta. Kako se radi o državama čije su nacionalne manjine prisutne u Vojvodini i u Novom Sadu, sami proizvodi kojima su ove manifestacije posvećene su slični.

- S obzirom na zaštićena prirodna dobra od kojih su dva vrlo značajna (Fruška gora i Koviljsko-petrovaradisnki rit) u Novom Sadu i njegovoj okolini ne postoji dovoljan broj eko-turističkih manifestacija. Postojeća dešavanja uglavnom se odvijaju u samom gradu i tematski su bliža ekologiji i očuvanju prirode generalno, nego promociji različitih oblika eko turizma (boravak u prirodi, posmatranje živog sveta i ptica). Svi navedeni gradovi osim Temišvara imaju zaštićena prirodna dobra u svojoj neposrednoj blizini. Kako Osijek leži na Dunavu, radi se uglavnom o vlažnim staništima koja su skoro sva pod zaštitom Ramsarske konvencije za razliku od Koviljsko-petrovaradinskog rita, koji se nalazi na spisku predloženih lokacija.

- Novi Sad ima komparativnu prednost zbog blizine Fruške gore koja čini značajnu razliku nad pomenutim gradovima. Ona predstavlja idealnu priliku za Novi Sad da pored postojećih manifestacija kreira nove, koje će privući turiste na ovu ostrvsku planinu (Dani gljiva, takmičenje u fotografisanju ptica, orjentiring i dr.).

- Vojvodina sa Novim Sadom veoma je kulturološki bliska sa gradovima konkurentima kako je ovo prostor Panonske nizije na kojoj se vodio sličan način života, što pokazuju brojne sličnosti u tradicijama svih nacija. S tim u vezi etno motivi i proizvodi koji se na njima temelje su često prisutni i u drugim gradovima konkurentima. Ipak konkurentsku prednost Novi Sad ima u postojanju i sve većem oživljavanju salaša koji predstavljaju pravu riznicu etno-turizma. Na salašima se danas može živeti i uživati baš kao što se to radilo pre nekoliko vekova, tako da predstavljaju značajnu prednost.

- Novi Sad ima povoljnu smeštajnu strukturu u odnosu na konkurente s obzirom na udeo hotela u ukupnim kapacitetima, ali navedeni kapaciteti još uvek ne dostižu dovoljnu iskorišćenost.

Od navedenih destinacija, Novi Sad ima jaču resursnu bazu, međutim pojedini konkurentni gradovi imaju isti ili nešto veći obim turističkog prometa koji se ostvaruje kroz poboljšanje upravljanja destinacijom, a pre svega kroz profesionalniju prodaju i marketing. Analiza konkurenata pokazuje da Novi Sad ima priliku da uveća obim turističkog prometa samo kroz optimalizaciju marketinga, prodaje i celokupne organizacije.

- Zaključak koji proizilazi iz navedene tabele ukazuju da su turistički proizvodi koje konkurentski gradovi realizuju u većini specijalizovani događaji, ture i gastronomija.

3.1. ANALIZA ANKETE O STANJU EKO-ETNO TURISTIČKE PONUDE NOVOG SADA

Za dobijanje celovitije slike trenutnog stanja eko-etno ponude Novog Sada, urađena je anketa koja je obuhvatila 60 ispitanika - nosioca navedene turističke ponude.

Anketa je sprovedena u periodu decembar 2014. godine - februar 2015. godine. Odgovore su dostavila 23 predstavnika različitih eko-etno turističkih proizvoda, i to: salaša-6, vinarija-4, etno kuća-3, čardi-4, restorani tradicionalne kuhinje-3, radionice starih zanata-1, suvenira-1 i drugo-1. Rezultati ankete dati su u narednim grafikonima.

Većina objekata sagrađena je u periodu nakon 2000. godine, što je analizom značajnijih privrednih pokazatelja i obima turističkog prometa i ukazano. Prema broju zaposlenih 78% ima do 10 zaposlenih.

Grafikon 3.                                                               Grafikon 4.

Na pitanje koji tip posetilaca najčešće posećuje vaš objekat, 64% pripada organizovanim grupama, a svega 5% su individualne posete. Vlasnici objekata su uglavnom upoznati sa subvencijama javnog sektora, te je blizu 90% koristilo neke od podsticajnih sredstava sva tri nivoa vlasti.

Grafikon 5.                                                               Grafikon 6.

Od raspoloživih promotivnih sredstva, sajmovi, televizija, štampa, bilbordi i internet, anketirani su ocenili značaj promotivnih instrumenata od 1-5 (1-najslabije, 5-najbolje). Najznačajniji vid promocije je internet sa 31%, zatim slede štampa sa 18% i sajmovi sa 14%. Treba naglasiti, a što se može videti iz grafikona 11. internetom je zadovoljno više od polovine ispitanih. U službi promocije prosečnom ocenom ocenjeni su sajmovi, televizija i štampa. Na osnovu dobijenih rezultata ova tri "alata" su ujedno i najviše korišćena. Bilbord kao sredstvo promocije nezadovoljava davaoce usluga eko-etno turizma, te je ocenjen najslabijim ocenama, 44% da nema uticaja i sa 38% da postoji određena uloga ali zavisi od mesta na kome se nalazi.

Grafikon 7.                                                               Grafikon 8.

Grafikon 9.                              Grafikon 10.                                 Grafikon 11.

 

4. DEFINISANJE PRIORITETA I MERA ZA RAZVOJ EKO-ETNO PROIZVODA TURIZMA GRADA NOVOG SADA

Na osnovu iznetih analiza i zaključaka proizilazi da postoje tri ključna prioriteta na koje treba da se usmere buduće aktivnosti kako bi se povećao obim turističkog prometa, prodaje suvenira, vina i lokalnih gastronomskih proizvoda i doprinelo benefitu zajednice. Ključni prioriteti su razvoj ljudskih resursa, kao i jačanje eko-etno turističke ponude i potražnje. Uz navedene prioritete, dati su predlozi mera za njihov dalji razvoj i unapređenje.

Tabela 11. Prioriteti i mere razvoja eko-etno turističkog proizvoda Grada Novog Sada

PRIORITET 1 - STRATEŠKI OKVIR RAZVOJA EKO-ETNO TURISTIČKOG PROIZVODA GRADA NOVOG SADA
Mera 1.1. Prioritizacija eko-etno proizvoda turizma u strateškim dokumentima Grada Novog Sada
Aktivnosti	Nosioci	Finansiranje	Ciljne grupe	Indikatori	Prioritet
Razvijanje akcionih planova Eko-etno turizma	Gradska uprava za privredu	Nisu potrebna sredstva	Studenti završnih godina i apsolventi	Broj planova za razvoj eko-etno turizma	Visok
Mera 1.2. Institucionalizacija saradnje Turističke organizacije Novog Sada (TONS) i Kancelarije za lokalno ekonomski razvoj (KLER)
Saradnja TONS-a i KLER-a	KLER i TONS	Nisu potrebna sredstva	Zaposleni u TONS-u i KLER-u	Broj uspešno realizovanih projekata	Visok
Mera 1.3. Kreiranje lokalnih akcionih grupa i uspostavljanje Lider pristupa
Umrežavanje nosioca eko-etno ponude u jedinstvenu asocijaciju	Gradska uprava za privredu i TONS	Jedinica lokalne samouprave	Nosioci eko-etno ponude	Osnovan LAG na teritoriji Novog Sada	Srednji
Mera 1.4. Izrada Operativnog marketinškog plana turističkog proizvoda eko etno turizma
Razvijanje plana	Gradska uprava za privredu i TONS	Jedinica lokalne samouprave	TONS i KLER	Operativni marketing plan	Visok

 

PRIORITET 2 - PODRŠKA UNAPREĐENJU I PROMOCIJI TURISTIČKOG PROIZVODA EKO - ETNO TURIZMA
Mera 2.1. Podrška unapređenju znanja i veština ključnih aktera eko-etno turizma
Aktivnosti	Nosioci	Finansiranje	Ciljne grupe	Indikatori	Prioritet
Organizacija edukacija za ključne aktere	Gradska uprava za privredu i TONS	Gradska uprava za privredu	Nosioci eko-etno ponude	Broj održanih edukacija i broj učesnika	Visok
Mera 2.2. Brendiranje i promocija eko-etno turističkih proizvoda
Razvijanje novih kanala promocije	TONS	Gradska uprava za privredu	Nosioci eko-etno ponude	Broj različitih kanala promocije	Visok
Mera 2.3. Razvoj novih aktivnosti u okviru eko-etno turističkih proizvoda
Kreiranje novih aktivnosti u okviru eko-etno ponude	TONS	Gradska uprava za privredu	Domaći i inostrani turisti	Broj novih aktivnosti u okviru proizvoda	Visok

Prioritet 1

STRATEŠKI OKVIR RAZVOJA EKO-ETNO TURISTIČKOG PROIZVODA NOVOG SADA

Mera 1.1. Prioritizacija eko-etno proizvoda turizma u strateškim dokumentima Grada Novog Sada

Eko-etno proizvodi koji su u funkciji turizma imaju široke mogućnosti, te je vrlo važno da se isti prepoznaju u Strategiji održivog razvoja Grada Novog Sada kao i u Programu razvoja Grada Novog Sada 2016-2020. godine, pre svega zbog postojanja osnovnih resursa za njihov dalji razvoj, ali i zbog mogućnosti da se lokalno stanovništvo aktivno uključi u sve aktivnosti. Mesto eko-etno turizma u strateškim dokumentima treba da bude jasno izraženo i okarakterisano kao proizvod koji u kratkom roku daje najbolje rezultate optimizacije i valorizacije zbog osnove za apliciranje prema EU fondovima i programima bilateralnih donatora.

Mera 1.2. Institucionalizacija saradnje Turističke organizacije Grada Novog Sada (TONS) i Kancelarije za lokalni ekonomski razvoj (KLER)

Jedna od ključnih mera ovog prioriteta biće stvaranje uslova za institucionalnu saradnju između TONS-a i KLER-a. Kancelarija ima dva osnovna pravca delovanja: privlačenje domaćih i stranih investicija i pomoć postojećoj poslovnoj zajednici, koje vrši kroz promociju grada u zemlji i inostranstvu kao povoljnog mesta za ulaganje i poslovanje. TONS i KLER bi trebali da svoje dalje zajedničke napore usmere na apliciranje i sprovođenje međunarodnih projekata kod bilateralnih donatora. Takve organizacije su: Švajcarska agencija za razvoj i saradnju (SDC), Agencija za razvoj Austrije (ADA) i Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP). Aktuelni projekti koje oni realizuju ili su realizovali u Srbiji su:

• Program razvoja privatnog sektora u jugozapadnoj Srbiji (PSD) je trogodišnji program (2009-2012.) koji je Regionalna razvojna agencija Zlatibor sprovela na teritoriji šest lokalnih samouprava Zlatiborskog okruga: Arilje, Nova Varoš, Priboj, Prijepolje, Čajetina i Užice;

Program čija je vrednost 1,65 miliona švajcarskih franaka, finansira Švajcarska vlada preko Švajcarske agencije za razvoj i saradnju (SDC). Opšti cilj projekta je smanjenje siromaštva i unapređenje ekonomskog položaja svih aktera stvaranjem mogućnosti za otvaranje novih radnih mesta. Odabrana su tri sektora: turizam, prerada voća i prerada mesa i mleka, jer sva tri imaju značajnu ulogu generatora prihoda i zaposlenosti u regionu;

• Održivi turizam u funkciji ruralnog razvoja 2009-2012, projekat vredan 4 miliona dolara finansiran je od strane Španskog fonda za milenijumske ciljeve u okviru UNDP programa. Projekat je realizovan na teritoriji 19 opština i uključio je obuku više od 1000 stejkhodera iz oblasti turizma;

• Projekat Održivog razvoja turizma Fruškogorsko-dunavskog regiona 2013-2015, finansiran od strane Austrijske razvojne agencije - ADA imao je za cilj stvaranje preduslova za održivi socijalno-ekonomski razvoj Fruškogorsko-dunavskog regiona kroz unapređenje turističke infrastrukture i jačanje usluga vezanih za turizam koje se baziraju na prirodnim, kulturnim i istorijskim vrednostima. Ostvareno je i jačanje upravljačkih i inovativnih kapaciteta subjekata turističke ponude u regionu i iniciran je razvoj inovativnog turističkog proizvoda zasnovanog na saradnji različitih subjekata u turizmu u ovom regionu;

• Rekonstrukcija Golubačke tvrđave, projekat vredan 6,6 miliona evra obezbeđenih iz sredstava Evropske unije, a koji treba da se završi do juna 2016. godine. Tendersku dokumentaciju za izvođenje radova pripremila je Austrijska razvojna agencija.

Poput ovih primera KLER bi takođe trebao da bude generator razvoja ovakvih projekata dok bi TONS bio partner i korisnik projekata.

Mera 1.3. Kreiranje lokalnih akcionih grupa i uspostavljanje Lider pristupa

Važnost za dalji napredak i razvoj eko-etno turizma Novog Sada, je kreiranje posebnog plana, čija će se razrada naći u budućoj Strategiji održivog razvoja Grada Novog Sada.

Jedan od najvažnijih alata za unapređenje ruralnog razvoja u zemljama EU je Leader (LEADER) pristup. To je metod pokretanja i iskorišćenja potencijala ruralnih zajednica u razvoju svog područja, značajno efikasniji nego uobičajene mere dosadašnjeg razvoja i koji može odigrati važnu ulogu u ohrabrivanju inovativnih odgovora na stare i nove probleme u ruralnom području. Informacije dobijene evaluacijom LEADER principa iz ruralnih područja pokazuju njegove prednosti kao alata kojim se postižu rezultati u različitim situacijama i na različitim područjima što utiče na prilagođavanje ruralnih politika specifičnim potrebama pojedinih ruralnih prostora i samim tim stvaranju i implementaciji strategija održivog razvoja.

Sastoji se od nekoliko osnovnih elemenata odnosno načela, a osnova LEADER pristupa je održivi ruralni razvoj koji se temelji na očuvanju i uravnoteženom razvoju ekoloških, društvenih i ekonomskih resursa.

Za uspešnu implementaciju LEADER pristupa, neophodno je raditi na stvaranju Lokalne akcione grupe (LAG) Novi Sad-Dunav, koji bi teritorijalno pokrio šire područje Grada Novog Sada, a koja bi dalje bila zadužena za razvoj lokalnih strategija, podršku umrežavanju interesnih strana i ocena i odobrenje pojedinačnih LEADER projekata.

LAG-ovi su efikasni u stimulisanju održivog razvoja iz sledećih razloga:

• Akumuliraju i kombinuju dostupne ljudske i finansijske resurse iz javnog, privatnog, civilnog i volonterskog sektora;

• Okupljaju lokalne aktere oko zajedničkih projekata i kroz multisektorske akcije kako bi se ostvario efekat sinergije, zajedničko vlasništvo i stvorila kritična masa potrebna za poboljšanje ekonomske konkurentnosti određenog područja;

• Jačaju dijalog i saradnju između različitih ruralnih područja;

• Olakšavaju procese prilagođavanja i promena u poljoprivrednom sektoru (na primer u oblasti kvaliteta proizvoda, kod lanaca ishrane).

Posebni značaj LAG-ova je njihova mogućnost za apliciranje i sprovođenje projekata iz budućih IPARD fondova koji čine sastavni deo IPA, odnosno njena peta komponenta - ruralni razvoj. Komponenta koja se odnosi na ruralni razvoj namenjena je zemljama kandidatima sa ciljem pripreme za implementaciju i upravljanje Zajedničkom poljoprivrednom politikom EU. Implementacija pomoći u okviru ove komponente doprinosi održivom razvoju poljoprivrednog sektora i ruralnih oblasti.

Takođe, kroz proces za korišćenje ove komponente IPA, zemlje kandidati za članstvo u EU pripremaju se za korišćenje sredstava iz Evropskog poljoprivrednog fonda za ruralni razvoj.

IPARD je usmeren na sledeća prioritetna područja:

• PRIORITET 1: Poboljšanje tržišne pozicije i usklađivanje sa standardima Evropske unije

• PRIORITET 2: Pripremne radnje za implementaciju poljoprivredno - ekoloških mera i lokalnih strategija ruralnog razvoja

• PRIORITET 3: Razvoj ruralne ekonomije.

Na kraju, potrebno je istaći da trenutno u Srbiji postoji 23 LAG-a i tri ključne inicijative, odnosno programa koji se odnose na LAG i Lider. Program Ujedinjenih nacija implementirao je projekat "Održivi turizam u funkciji ruralnog razvoja" gde su dati osnovi razvijanja LAG-ova i stvorena platforma svih zainteresovanih strana i aktera u cilju dalje promocije ove inicijative. Projekti finansirani od strane EU "Podizanje kapaciteta za uspostavljanje i implementaciju Leader inicijative u Republici Srbiji" (Lider inicijativa u Srbiji) i "RuralNet - nacionalna mreža za ruralni razvoj, instrument za učešće nevladinih organizacija u pripremi politika i unapređenje dijaloga sa EU ruralnim mrežama".

Sva tri projekta snažno su podržala nadležna ministarstava Republike Srbije sa resorima za poljoprivredu i turizam.

IPARD 2014-2020. fondovi predstavljaju mehanizam koji omogućava da se izabere i pruži podrška Lider saradnicima u bilo kojoj oblasti u svim ruralnim oblastima na teritoriji Srbije, svuda gde se spontano pojave uticajne inovacije i preduzetništvo. S obzirom da inovacije imaju tendenciju da se dese na samim granicama definicija, prioriteti i mere IPARD fondova dozvoljavaju pružanje odgovarajuće pomoći u onim oblastima u kojima je najpotrebnije intervenisati i koje su najperspektivnije.

IPARD fondovi u Srbiji se očekuju tokom 2016. godine i na taj način će se LAG-ovima saradnicima širom ruralnih oblasti u Srbiji omogućiti pristup sredstvima u iznosu od 100,000,000 € za IPARD period do 2020. godine.

Mera 1.4. Izrada Operativnog marketing plan turističkog proizvoda eko-etno turizma

Operativni marketing plana podrazumeva sistematizaciju svih aktivnosti koje su definisane u strateškim dokumentima Grada Novog Sada, a odnose se na razvoj eko-etno turističkih proizvoda. Suština operativnog marketing planiranja je da se utvrdi jasan, struktuiran i primenljiv plan marketing aktivnosti za sve koji učestvuju u formiranju eko-etno turističke ponude Novog Sada. Nosioci ovog operativnog marketing plana treba da budu Gradska Uprava za privredu i TONS, te da ovaj plan predstavlja noseći alat razvoja i promocije eko-etno turističkih proizvoda Grada.

Operativni marketing plan treba da sadrži sledeće bitne odrednice:

• Marketing aktivnosti moraju prethodno biti jasno definisane;

• Vremenski okvir implementacije aktivnosti;

• Potrebni resursi za implementaciju (iznos neophodnih finansijskih sredstava).

Marketing aktivnosti je neophodno podeliti u sledeće kategorije:

• Proizvod;

• Prodaja;

• Komunikacija;

• Infrastruktura;

• Saradnja ključnih subjekata (partnerstvo).

Operativni marketing plana treba da doprinese pravilnom i bržem razvoju eko-etno turističkih proizvoda Grada kroz:

• Razvoj proizvoda (dizajn vrednosti) kao ključna komponenta marketinga;

• Standardizovanje ponude eko-etno turističkih proizvoda kroz unapređenje konkurentnosti i atraktivnosti (kreiranje i usvajanje oznaka kvaliteta);

• Značajno povećanje ulaganja u "online" marketing (oglašavanje, viralni marketing, upravljanje internet marketingom, mobilni marketing, planiranje rezervacionog sistema).

Prioritet 2

PODRŠKA UNAPREĐENJU I PROMOCIJI TURISTIČKOG PROIZVODA EKO-ETNO TURIZMA

Kako bi se ponuda eko-etno turizma Novog Sada ojačala, najznačajnije je raditi na stvaranju novih proizvoda i na unapređenju promocije turističkog sadržaja. Širok spektar tema (nasleđe, atrakcije i događaji u ruralnim i prirodnim područjima), ukazuje na to da postoji značajan potencijal koji može da se obezbedi kvalitetan proizvod, spajajući doživljaj, iskustvo i boravak u prirodnom ambijentu.

Mera 2.1. Podrška unapređenju znanja i veština ključnih aktera eko-etno turizma

Razvoj ljudskih resursa jedan je od glavnih prioriteta kada je reč o daljem napredovanju i razvoju eko-etno turističke ponude Novog Sada. U tom smislu, kao ključne mere koje je potrebno sprovesti izdvajaju se podsticanje novog zapošljavanja, sprovođenje različitih obuka nosioca turističke ponude, umrežavanje nosioca turističke ponude i stvaranje novih partnerstava.

Obuka studenata

Kao inicijativa od strane jedinice lokalne samouprave predlog je da se krene sa profesionalnom praksom studenata završnih godina ili apsolvenata turističkog menadžmenta, ruralnog turizma, ugostiteljstva i gastronomije fakulteta u Novom Sadu.

Univerzitetska praksa studenata je program koji zajednički sprovode Grad i Univerzitet u Novom Sadu, kao i drugi fakulteti na studijama drugog stepena, po Zakonu o visokom obrazovanju, u skladu sa Akcionim planom zapošljavanja Grada Novog Sada. Ova praksa predviđa sticanje potrebnog iskustva studenata završnih godina fakulteta za obavljanje poslova u struci nakon završetka školovanja i stvaranje slike o realnom radnom okruženju.

Studenti bi bili angažovani u periodu od šest meseci po 25 časova nedeljno. Nakon završetka profesionalne prakse studenti će dobiti sertifikat, sačiniće se izveštaj i evaluacija. Realizacija profesionalne prakse obavljaće se u gradskim upravama, službama, javnim preduzećima i javnim-komunalnim preduzećima i ustanovama čiji je osnivač Grad Novi Sad.

Primer dobre prakse:

Dobri primer prakse predstavlja obuka eko-turističkih vodiča u organizaciji Pokreta gorana Novog Sada. Obuka se realizuje u okviru projekta "Zelena strana grada - Upoznaj zelenu stranu grada sa eko-vodičima", koji realizuje Pokret gorana Novog Sada u saradnji sa JKP "Gradsko zelenilo" i Podmlatkom udruženja pejzažnih arhitekata (PUPA-e) sa Poljoprivrednog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu.

Projekat podržava Gradska uprava za sport i omladinu Grada Novog Sada - Kancelarija za mlade u okviru implementacije Lokalnog akcionog plana politike za mlade Grada Novog Sada za period od 2010. do 2014. godine. Cilj projekta je da se unapredi i obogati program neformalnog obrazovanja za mlade koji podstiče širenje znanja i informacija o zelenilu Novog Sada i to osnaživanjem 20 mladih studenata za poslove eko-vodiča i da pomoću metoda prilagođenih ciljnoj grupi vode grupe mladih srednjoškolaca u novosadske parkove i upoznaju ih sa njihovim prirodnim vrednostima i značajem zelenih površina za urbanu ekologiju Novog Sada. Projekat obuhvata i četiri izleta u četiri parka u kojima će biti po četiri vodiča, i po 30 učesnika srednjih škola. Planirana je izrada, štampanje i promocija "Priručnika za eko-vodiče - Zelena strana grada", u kome će detaljno biti opisani novosadski parkovi i atraktivni načini i metode za upoznavanje njihovih karakteristika, koje mogu da koriste nastavnici, profesori i omladinski radnici u radu na ekološkoj edukaciji mladih.

Među primerima dobre prakse izdvojićemo Projekat "Edukacija u ruralnom turizmu" koji je finansiran tokom 2007. godine od strane Ministarstva trgovine, turizma i usluga iz sredstava NIP-a, a projekat je realizovao Prirodno-matematički fakultet, Deparmant za geografiju, turizam i hotelijerstvo.

Departman je formirao istraživačku grupu (grupu su čilili eminentni profesori, stručnjaci iz oblasti eko, ruralnog i održivog turizma) čiji je cilj bio da povećaju kvalitet usluga u ruralnom turizmu kroz edukaciju svih zainteresovanih strana koje se bave ovim oblikom turizma. Glavne aktivnosti istraživačke grupe su organizovanje raznih seminara i edukacija u ruralnom turizmu, publikovanje naučnih radova o ruralnom turizmu, organizovanje okruglih stolova i kreativnih radionica. Grupa se prvenstveno bavila istraživanjem stanja i perspektiva razvoja ruralnog turizma Vojvodine i Srbije, ali i proučavanjem nivoa razvijenosti ruralnog turizma u zemljama u bližem i širem okruženju (Mađarska, Slovenija, Hrvatska, Grčka i Austrija).

Obuka nosilaca eko-etno turističke ponude

Nosiocima eko-etno turističke ponude za unapređenje i razvoj svojih proizvoda neophodne su dodatne veštine i znanja. S obzirom na to da se trendovi menjaju zajedno sa tržišnim promena, potrebno je blagovremeno i kontinuirano vršiti obuke svih subjekata. Ove obuke najbolje je realizovati u saradnji sa drugim institucijama i organizacijama, koje su stručne za pojedine oblasti.

Obuke prevashodno treba organizovati iz oblasti održivog upravljanja destinacijom, kanala internet marketinga i promocije, prodaje i distribucije turističkih proizvoda, a važno je sprovesti i obuke za sertifikaciju eko-turističkih vodiča i organskih proizvođača.

Obuka treba da je organizovana u vidu jednodnevnih ili višednevnih predavanja u formi radionice (tri tematska dana). Obuhvatila bi vlasnike i zaposlene na salašima, čardama, u restoranima nacionalne kuhinje, radionicama starih zanata i suvenira, zaposlene u zaštićenim prirodnim dobrima i organizatore manifestacija.

Realizaciji mere prethodili bi pripremni sastanci, koje bi organizovala Gradska uprava za privredu i Turistička organizacija Grada Novog Sada i na kojima bi se utvrdio broj učesnika na radionici.

Takođe, na sastancima bi se dogovorilo sa davaocima usluga gde bi se radionica i održala, i na taj način bi i oni participirali u organizacionim troškovima. Sredstva za organizaciju treba da obezbedi jedinica lokalne samouprave - Gradska uprava za privredu.

Primeri dobre prakse:

Kako bi se osnažili kapaciteti u ruralnom turizmu u sklopu projekta "Održivi turizam u funkciji ruralnog razvoja" koji je podržan od strane Fonda milenijumskih ciljeva izvršena je edukacija preko 1.000 domaćinstava u Srbiji, putem radionica i treninga, a u domenu energetske efikasnosti i održive upotrebe resursa. Pored toga program je uticao na važna umrežavanja stejkholdera iz privatnog, javnog i civilnog sektora.

U Bosni i Hercegovini je tokom 2014. godine u Foči održana obuka za oko 20 žena u vođenju seoskih domaćinstava koja pružaju turističke usluge, u okviru druge faze projekta Ministarstva trgovine i turizma Republike Srpske "Žene kao nosioci razvoja seoskog turizma". Učesnice radionice su osobe koje su već počele sa radom u vođenju seoskog domaćinstva koje pruža turističke usluge i osobe koje predstavljaju potencijalne nosioce seoskog domaćinstva.

Pored Foče obuke su održane i u Zvorniku, kao i u Kozarskoj Dubici i Čelincu. Izvršena je obuka za ukupno 36 seoskih domaćinstava, a cilj ovakvih radionica, između ostalog bio je i povećanje broja registrovanih seoskih etno domaćinstava. U sklopu projekta Program razvoja privatnog sektora u Jugozapadnoj Srbiji izvršena je obuka 305 mladih lica u cilju unapređenja znanja i veština u domenu turističkih, hotelijerskih i restoranskih usluga. Obuka je sprovedena u hotelima na Kopaoniku, Zlatiboru i Kraljevu, u okviru navedenog projekta, koji realizuje Regionalna razvojna agencija Zlatibor iz Užica, a finansira Švajcarska agencija za razvoj i saradnju.

Mera 2.2. Brendiranje i promocija eko-etno turističkih proizvoda

Brendiranje i promocija eko-etno turističkog proizvoda treba da donese veću turističku konkurentnost i zaradu. Nosilac aktivnosti treba da bude Turistička organizacija Grada Novog Sada zajedno sa svim ključnim akterima i predstavnicima industrije, s obzirom da su za proces brendiranja najvažniji ljudi u destinaciji koji moraju prihvatiti postavke tog procesa. Aktivnosti se mogu sprovesti samo tamo gde postoji interes većine, predstavnika javnog i privatnog sektora. Troškovi brendiranja eko-etno proizvoda zavise od sadržaja brendiranja i promotivne strategije koja treba da se usaglasi.

Jedan od predloga je da se sprovede istraživanje o imidžu eko-etno proizvoda na primarnim tržištima čiji će se rezultati koristiti za stvaranje slike o tome kako turisti doživljavaju ovaj turistički proizvod.

Zadaci promotivnih aktivnosti se zasnivaju na stvaranju svesti o turističkom proizvodu, profilisanju njegovog imidža i pozicije. Promocija ima glavnu ulogu jer obezbeđuje podršku plasmanu usluga/proizvoda na turističkom tržištu. Suština razvoja komunikacionih programa je u tome da se tražnja upozna sa potencijalima ponude. Turistička propaganda jeste instrument za postizanje ciljeva promocione politike. Unapred se osmišljava za određene segmente, tj. one potencijalne turiste koji mogu da se uključe u turistička kretanja.

Od ključnog je značaja za sve subjekte eko-etno turizma Grada Novog Sada da budu umreženi u jedinstvenu internet prezentaciju. Ona bi kao osnovnu funkciju imala promociju i prodaju svih eko-etno proizvoda, uz mogućnost rezervacije smeštaja ili odmora ili kupovinu suvenira i drugih tradicionalnih proizvoda. Sa druge strane, internet prezentacija treba da omogući razmenu informacija o događajima i drugom. Kreiranje eko-etno poddomena na postojećem internet portalu Turističke organizacije Grada Novog Sada bi poslužio za objedinjavanje ponude, ali i kao inicijalni, zajednički promotivni kanal.

Sa druge strane marketing društvenih medija postaje sve zastupljeniji. Inbaund (Inbound) marketing je gotovo obavezan za sve koje se danas bave turizmom, a naročito ako to uključuje promociju turističkih proizvoda kao što su salaši, prirodna dobra, stari zanati. Posebno je važno odabrati društvene mreže na kojima će se formirati strategija i voditi marketing kampanja. Otvaranje profila na društvenim mrežama je jeftin, a efikasan način oglašavanja.

Ova mera i aktivnosti u vezi sa njom direktno su povezane sa merom iz prethodnog prioriteta, koja se tiče obuke i edukacije nosioca eko-etno turističke ponude.

Internet marketing je relativno nov vid promocije na domaćem tržištu i profesionalno upravljanje još uvek je slabo poznato. Tokom obuke je potrebno obezbediti početna znanja, a eventualnim kasnijim radionicama proširiti teme o internet marketing alatima. Kroz iste obuke potrebno je predstaviti nove poddomene TONS internet portala, na koje će samo korisnici moći da unose izmene u skladu sa njihovom ponudom.

Mera 2.3. Razvoj novih aktivnosti u okviru eko-etno turističkih proizvoda

Uživanje u specijalitetima domaće kuhinje i domaće radinosti može da obezbedi poseban doživljaj za posetioce u ruralnim područjima. Preko njih, lokalne destinacije mogu da pokažu svoj kvalitet i posebnosti.

Povećanje kupovine lokalnih namirnica i rukotvorina od strane posetilaca i/ili indirektno turističkih preduzeća, mogu značajno ojačati turističku potrošnju u lokalnoj ekonomiji. Posebno, treba pružiti podršku lokalnoj poljoprivredi kroz promovisanje lokalne hrane, organske proizvodnje i gastronomije, ali i starih zanata i rukotvorina.

Primer dobre prakse:

Kada je reč o ulozi lokalne gastronomije, treba istaći koncept "0 km hrane"(0 km food) razvijen u Italiji a koji za cilj ima promovisanje lokalnih kulinarskih proizvoda. Cela ideja jeste zadržati domaće voće, povrće kao i namirnice životinjskog porekla koje se koristi u ishrani na lokalu. Benefiti koji se dobijaju na taj način nisu samo u sniženoj ceni namirnica koja se ne transportuje već i u njihovom većem kvalitetu budući da se takva hrana ne zadržava dugo na policama supermarketa.

Posebno je velika uloga ovog koncepta kada je reč o održivom turizmu, jer se na ovaj način čuvaju lokalna jela i kuhinja svakog kraja, te je za turiste omogućeno da probaju hranu koju nisu u mogućnosti na drugom mestu. Kombinacijom ovog koncepta sa gastronomskom ponudom hotela u Novom Sadu pružiće se podrška lokalnim organskim proizvođačima kao i različitim udruženjima starih zanata koji se bave proizvodnjom starih kulinarskih proizvoda i jela. Na taj način podstiče se i podržava multikulturalnost Novog Sada koja treba da bude jedan od oslonaca buduće etnoturističke ponude grada.

Ova mera čini kombinaciju već formiranih (postojećih) turističkih proizvoda i njihovih davaoca. Ovo takođe obuhvata povezanost između davaoca različitih usluga. Na sastancima koji budu upriličeni sa subjektima iz eko-etno sektora potrebno je da oni naprave međusobni dogovor oko moguće saradnje. Na primer: neke od proizvoda (stari zanati-suveniri) moguće je prodavati u smeštajnim objektima Novog Sada. Davaoci usluge smeštaja mogu dobiti besplatnu reklamu u vidu banera na sajtovima proizvođača tradicionalnih proizvoda ili udruženja zanatlija. Sa druge strane, kada je reč o promovisanju lokalne hrane i gastronomije potrebno je i dalje podsticati proizvodnju organskih proizvoda tako da se ostvari saradnja između pružaoca usluga smeštaja i organskih proizvođača.

Pronaći najpovoljnije rešenje za prodaju i promociju lokalnih proizvoda, da li na pijačnoj tezgi i/ili u objektu (lokalu). Posredničku ulogu bi imale Gradska uprava za privredu i Turistička organizacija Grada Novog Sada, koje bi u ovom slučaju organizovale sastanke zainteresovanih strana. Na taj način bi se prvenstveno inostranim gostima ponudila mogućnost da konzumiraju organsku hranu.

Razvoj novih događaja

Manje atrakcije i događaji koji uključuju lokalnu zajednicu mogu biti od koristi u smislu ekonomskih i socijalnih ciljeva, kao i obezbeđivanja "domaćeg ambijenta" u kojima bi posetioci uživali. Kvalitet destinacije delimično zavisi od postojanja atrakcije i događaja koji zadovoljavaju očekivanja posetilaca. Događaje koji se tokom godine održavaju na teritoriji Novog Sada, a koji svakako imaju određeni broj posetilaca, treba započeti sa novim, koji bi spojio boravak u prirodi i rekreaciju. U prilog ovome ide i činjenica da određeni broj posetilaca dolazi u ruralne oblasti da uživa u pejzažu i nasleđu ili da traže rekreaciju, podstaknuti trendom zdravog načina života.

Jedan od primera takvih događaja je Orijentiring. Ovakvi događaji postaju sve popularniji jer pružaju neposredan kontakt posetioca sa prirodom, a zahtevaju i određeni nivo spretnosti i snalažljivosti u prirodnom okruženju. Ovakve događaje treba organizovati u periodu maj-septembar, kada su i vremenske prilike najpogodnije. U organizaciju je potrebno uključiti i institucije koje upravljaju prirodnim dobrima, kako bi pružile svu neophodnu tehničku podršku.

Ciljna grupa orijentiringa mogu biti svi zaljubljenici u prirodu bez obzira na starosnu strukturu, mada je najbolje promovisati ga među mladima, budući da su oni i najveći korisnici društvenih mreža, koje bi trebalo da posluže kao glavni marketinški alat.

Vreme organizovanja Orijentiringa na Fruškoj gori najbolje bi bilo pre Fruškogorskog maratona, kao svojevrstan uvod u još veći događaj (jedan od dobrih primera ovakvog vida saradnje manifestacija je Sajam omladinskog turizma - Youth Fair, koji se održava neposredno pred EXIT festival, a koji iz godine u godinu beleži sve veću posećenost).

U pripremnom periodu Gradska uprava za privredu zajedno sa Turističkom organizacijom Grada Novog Sada, organizovaće inicijalni sastanak na koji će biti pozvani predstavnici Fakulteta tehničkih nauka iz Novog Sada sa smera Zaštita životne sredine, ali i predstavnici strukovnih udruženja, prvenstveno Planinarsko-smučarskog društva Železničar iz Novog Sada (organizator Fruškogorskog maratona) i eventualno predstavnik udruženja Wild Serbia, koje godinama organizuje orijentiringe na teritoriji Srbije. Sredstva za organizovanje događaja mogu se obezbediti od participacije učesnika, kao i sufinansiranjem jedinice lokalne samouprave - Gradske uprave za privredu ili Turističke organizacije Grada Novog Sada.

Ekološki odgovorna putovanja

Posete ruralnim područjima i prirodnim predelima čine dobru ekološku praksu, koja je dobra i za posetioce i za lokalnu zajednicu. Eko-turističke aktivnosti uglavnom uključuju boravke u prirodnom okruženju i upoznavanje sa različitim pejzažima i kulturnim nasleđem i tradicijom.

Eko-turističke aktivnosti mogu se podeliti na sledeće:

- putovanje u nacionalni park ili prirodni rezervat;

- posete parkovima prirode;

- obilazak manje posećenih lokaliteta prigradskih naselja.

Ovakav vid putovanja obuhvata pešačenja i biciklizam, individualce, ali i organizovane grupe. Pojedini oblici ovih aktivnosti (pešačenje na Fruškoj gori, Dunavska biciklistička ruta) već postoje, ali se za njih teško saznaje zbog lošeg marketinga i nedefinisanih ciljnih grupa. Rekreativni i izletnički turizam, uz poštovanje principa očuvanja sredine, treba da budu prva faza kada je reč o kreiranju ekološki odgovornih putovanja. Odgovorna putovanja u prirodu idealna su za đake nižih razreda osnovne škole, kao prvi susreti sa eko-turizmom i kao dobra šansa da se od prvih putovanja deca uče o važnosti očuvanja prirode. Takođe, u ciljnu grupu mogu se svrstati porodice sa mlađom decom, parovi ali i seniori.

Za realizaciju ove mere potrebno je organizovati nekoliko pripremnih sastanaka sa potencijalnim organizatorom (strukovna eko ili sportska udruženja) i sa resornom upravom za zaštitu životne sredine.

Šetnja po novosadskoj prirodi treba da obuhvati nekoliko opcija - mesta koja su pogodna i za šetnju i za edukaciju u prirodnom ambijentu.

Predloge obilaska (šetnji) trebalo bi da predloži Gradska uprava za zaštitu životne sredine i strukovna udruženja (Planinarsko-smučarsko društvo "Železničar", Pokret gorana Novog Sada i drugi). Svaka šetnja treba da ima i edukativni karakter ne samo u smislu informisanosti o flori i fauni i njihovoj zaštiti nego i odgovornog boravka u prirodi (odlaganje smeća, čuvanje biljaka i drveća, paljenja vatre, orijentacija i sl.).

Ekološki odgovorna putovanja u javnosti će promovisati Gradska uprava za privredu i Turistička organizacija Grada Novog Sada, a sredstva će se obezbediti kroz sufinansiranje događaja od strane Gradske uprave za privredu ili Turističke organizacije Grada Novog Sada.

II Ovaj akcioni plan objaviti u "Službenom listu Grada Novog Sada".

 

5. PRILOZI

Slika 1. Mapa Grada Novog Sada (Izvor: JP Urbanizam, 2011.)

Slika 2. Raspored salaša na teritoriji Grada Novog Sada (Izvor: www.salasi.info)