PRAVILNIKO UTVRĐIVANJU MERA RANOG OTKRIVANJA I DIJAGNOSTIKE ZARAZNE BOLESTI TRANSMISIVNIH SPONGIOFORMNIH ENCEFALOPATIJA, NAČINU NJIHOVOG SPROVOĐENJA, KAO I MERAMA ZA SPREČAVANJE ŠIRENJA, SUZBIJANJE I ISKORENJIVANJE OVE ZARAZNE BOLESTI("Sl. glasnik RS", br. 96/2010 i 33/2016) |
Ovim pravilnikom utvrđuju se mere ranog otkrivanja i dijagnostike zarazne bolesti transmisivnih spongioformnih encefalopatija, način njihovog sprovođenja, kao i i mere za sprečavanje širenja, suzbijanje i iskorenjivanje ove zarazne bolesti.
Odredbe ovog pravilnika primenjuju se na životinje, hranu životinjskog porekla, hranu za životinje, kao i na ishranu životinja iz uzgoja, osim na:
1) kozmetičke i medicinske proizvode i materijal životinjskog porekla od kojih se ti proizvodi dobijaju, kao i njihove međuproizvode;
2) proizvode koji se ne koriste u proizvodnji hrane, hrane za životinje, organskih đubriva i oplemenjivača zemljišta, materijal od kojih se oni proizvode, kao i njihove međuproizvode;
3) proizvode životinjskog porekla namenjene za izložbe, nastavu, naučno-istraživačke aktivnosti, posebna istraživanja ili analize, pod uslovom da se ti proizvodi na kraju ne koriste u ishrani ljudi ili životinja, osim životinja koje se drže u svrhu istraživačkih projekata;
4) ogledne životinje ili životinje koje se drže za tu namenu.
Kako bi se sprečilo unakrsno zagađenje ili zamena, životinje, hrana i proizvodi iz člana 2. ovog pravilnika drže se odvojeno, osim ako su te životinje uzgajane, odnosno ta hrana dobijena u skladu sa uslovima koji su ovim pravilnikom propisani.
Pojedini izrazi upotrebljeni u ovom pravilniku imaju sledeće značenje:
1) aktivna kontrola jeste dijagnostičko ispitivanje životinja koje nisu prijavljene kao sumnjive na TSE, kao što su životinje zaklane u postupku hitnog klanja, životinje nad kojima je izvršen ante mortem pregled, uginule životinje, zdrave zaklane životinje, kao i životinje koje su uklonjene iz zaraženog gazdinstva u okviru mera koje se primenjuju kada postoji slučaj TSE, a u svrhu utvrđivanja razvoja i prevalence TSE u zemlji ili regionu;
2) atipična ovčija svrabež jeste slučaj koji se razlikuje od klasične ovčije svrabeži u skladu sa kriterijumima u tehničkom priručniku o karakterizaciji TSE sojeva kod manjih preživara Referentne laboratorije Evropske unije za TSE;
3) autohtoni slučaj BSE jeste slučaj bovine spongioformne encefalopatije za koji epizootiološkim uviđajem nije utvrđeno da je bolest nastala pre uvoza životinje;
4) brzi testovi jesu metode provere uzorka uzetog za dijagnostičko ispitivanje, čiji se rezultati dobijaju u okviru 24 sata;
5) goveda sumnjiva na bovinu spongioformnu encefalopatiju (BSE) jesu goveda kod kojih je pozitivan rezultat brzog testa specifičnog za BSE;
6) životinje sumnjive na TSE jesu žive, zaklane ili uginule životinje koje pokazuju ili su pokazivale neurološke poremećaje ili poremećaje u ponašanju ili progresivno pogoršanje opšteg stanja koje je povezano sa oštećenjem centralnog nervnog sistema i za koje podaci koji su dobijeni na osnovu kliničkog ispitivanja, reakcije na lečenje, post mortem pregleda ili post mortem laboratorijske analize isključuju diferencijalnu dijagnozu;
7) indeksni slučaj jeste prva životinja u objektu ili u epizootiološkoj jedinici kod koje je potvrđeno prisustvo TSE;
8) klasična ovčija svrabež jeste slučaj koji je klasifikovan kao klasičan u skladu sa kriterijumima u tehničkom priručniku o karakterizaciji TSE sojeva kod manjih preživara Referentne laboratorije Evropske unije za TSE;
8a) komercijalni dokument je dokument kojim isporučilac potvrđuje da su ispunjeni zdravstveni uslovi u pošiljci, koji je sačinjen u tri primerka, od čega je jedan primerak original koji prati pošiljku tokom prevoza i zadržava ga primalac, a ostali primerci su kopije, čiji jedan primerak zadržava isporučilac, a drugi primerak zadržava prevoznik, a koji sadrži najmanje sledeće podatke: serijski broj dokumenta, naziv i sedište isporučioca i veterinarski kontrolni broj objekta, naziv i sedište primaoca i veterinarski kontrolni broj objekta, naziv i sedište prevoznika, veterinarski kontrolni broj i registarski broj prevoznog sredstva, datum isporuke materijala iz objekta, opis proizvoda i vrstu životinja od koje je proizveden, uključujući i podatak da je materijal Kategorije 3 u skladu sa propisom kojim se uređuje način razvrstavanja i postupanja sa sporednim proizvodima životinjskog porekla, količinu materijala, njegovu masu ili broj pakovanja i izjavu isporučioca kojom potvrđuje da su preduzete sve mere predostrožnosti da ne dođe do kontaminacije patogenim mikroorganizmima, kao i unakrsne kontaminacije između različitih kategorija sporednih proizvoda životinjskog porekla, potpis isporučioca i datum potpisa;
9) kohort jesu goveda koja su rođena u istom stadu sa životinjom kod koje je potvrđen slučaj BSE, kao i životinje koje su rođene godinu dana pre i godinu dana posle rođenja obolele životinje i životinje koje su tokom prve godine svog života uzgajane i držane zajedno sa obolelom životinjom tokom prve godine njenog života;
10) mehanički separisano meso (u daljem tekstu: MSM) jeste proizvod dobijen mehaničkim odvajanjem mesa sa kostiju posle otkoštavanja, uz gubitak ili promenu strukture mišićnog vlakna;
11) nadležni organ jeste ministarstvo nadležno za poslove veterinarstva;
12) neznatna količina delova kosti u hrani za životinje jeste prisustvo delova kosti u tragovima, za koje se klasičnom mikroskopijom može zaključiti da nisu namerno dodati hrani za životinje, uz uslov da se to i dokaže;
13) ovčija svrabež jeste slučaj TSE kod ovaca ili koza kada je BSE isključen, u skladu sa kriterijumima u tehničkom priručniku Referentne laboratorije Evropske unije za TSE o karakterizaciji TSE sojeva kod manjih preživara;
14) odobren objekat jeste objekat za koji je utvrđeno da ispunjava propisane veterinarsko-sanitarne uslove, odnosno opšte i posebne uslove za higijenu hrane i hrane za životinje i koji je upisan u Registar odobrenih objekata;
15) odobrena procedura jeste procedura koja je odobrena od strane nadležnog organa, kojom se:
(1) utvrđuju radnje koje je potrebno preduzeti kako bi se sprečilo unakrsno zagađenje hrane za životinje, ili
(2) utvrđuju postupci kojim se obezbeđuje da se određena vrsta, odnosno kategorija životinja hrani hranom koja je namenjena za tu vrstu, odnosno kategoriju životinja;
16) organsko đubrivo i oplemenjivač zemljišta jesu materijali životinjskog porekla koji se koriste pojedinačno ili zajedno, a koji se dodaju zemljištu u cilju ishrane biljaka i popravke plodnosti zemljišta, odnosno za poboljšanje fizičkih, hemijskih i bioloških osobina zemljišta, a mogu sadržati i stajnjak, sadržaj digestivnog trakta odvojenog od digestivnog trakta, kompost i ostatke fermentacije;
17) pasivna kontrola jeste prijava sumnje na TSE i dijagnostičko ispitivanje životinja kod kojih je kliničkim pregledom nemoguće isključiti TSE;
18) posebno hitno klanje jeste klanje životinje kojoj je usled fiziološkog ili funkcionalnog problema ugrožen život, koje može biti i izvan odobrenog objekta za klanje ako je nemoguće transportovati životinju ili ako bi životinja usled transporta nepotrebno patila;
19) službena potvrda bolesti jeste potvrda TSE od strane nadležnog organa, a na osnovu pozitivnog rezultata dijagnostičkog ispitivanja ovlašćene laboratorije;
20) specifični rizični materijal (u daljem tekstu: SRM) jesu tkiva koja predstavljaju rizik za zdravlje životinja i ljudi, na koja se primenjuju mere koje su određene ovim pravilnikom, osim proizvoda koji sadrže ili potiču od tih tkiva;
21) transmisivne spongioformne encefalopatije (u daljem tekstu: TSE) jesu sve prenosive bolesti iz grupe spongiformnih encefalopatija, osim onih koje se javljaju kod ljudi;
22) TSE kod malih preživara jeste potvrđeno prisustvo TSE kod ovaca ili koza posle potvrdnog testa za abnormalni PrP protein.
II MERE RANOG OTKRIVANJA I DIJAGNOSTIKE ZARAZNE BOLESTI TSE I NAČIN NJIHOVOG SPROVOĐENJA
U cilju ranog otkrivanja i dijagnostike TSE sprovodi se monitoring TSE (u daljem tekstu: monitoring).
Monitoring se sprovodi na govedima, ovcama i kozama, a po potrebi i drugim kategorijama i vrstama životinja (u daljem tekstu: druge životinje), u skladu sa ovim pravilnikom i programom mera zdravstvene zaštite životinja.
Monitoring obuhvata aktivnu kontrolu i zasniva se na dijagnostičkom ispitivanju uzorkovanog dela mozga (u daljem tekstu: dijagnostičko ispitivanje).
Monitoring goveda zasniva se na dijagnostičkom ispitivanju autohtonih goveda, goveda iz uvoza i potomstva majke iz uvoza, i to goveda koja su zaklana za ishranu ljudi i goveda koja nisu namenjena za ishranu ljudi.
Dijagnostičko ispitivanje goveda koja su zaklana za ishranu ljudi odnosi se na goveda:
1) starija od 24 meseca, i to:
(1) koja su podvrgnuta posebnom hitnom klanju,
(2) kod kojih je potvrđena zarazna bolest i koja su zaklana u cilju suzbijanja i iskorenjivanja te bolesti, osim životinja koje ne pokazuju kliničke simptome,
(3) kod kojih nije potvrđena zarazna bolest ali pokazuju kliničke simptome ili je njihovo opšte stanje takvo da postoji sumnja na zaraznu bolest;
2) starija od 30 meseci, i to:
(1) kod kojih je potvrđena zarazna bolest i koja su zaklana u cilju suzbijanja i iskorenjivanja te bolesti, a ne pokazuju kliničke simptome,
(2) koja su zdrava, pri čemu se broj goveda na kojima se vrši ispitivanje određuje programom mera zdravstvene zaštite životinja (u daljem tekstu: program mera).
Dijagnostičko ispitivanje goveda koja nisu namenjena za ishranu ljudi odnosi se na sve uginule ili ubijene životinje starije od 24 meseca, osim životinja:
1) koje su uginule ili ubijene u okviru mera za sprečavanje širenja zaraznih bolesti koje imaju karakter epidemije (npr. slinavka i šap);
2) iz člana 7. ovog pravilnika.
U postupku dijagnostičkog ispitivanja goveda koja su zaklana za ishranu ljudi, trup životinje od koje je uzet uzorak za dijagnostičko ispitivanje na BSE obeležava se, u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje obeležavanje hrane životinjskog porekla, po dobijanju negativnog rezultata dijagnostičkog ispitivanja koji se vrši metodom brzog testa.
Metode brzog testa iz stava 1. ovog člana date su u Prilogu 1 - Brzi testovi, koji je odštampan uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo (u daljem tekstu: Prilog 1).
Ostali delovi tela životinja iz stava 1. ovog člana, uključujući kožu, zadržavaju se pod nadzorom do dobijanja negativnog rezultata brzog testa, osim ako se, u skladu sa propisom kojim se uređuju sporedni proizvodi životinjskog porekla, ne unište kao materijal Kategorije 1.
Trup i ostali delovi tela životinje za koje je rezultat brzog testa pozitivan ili se ne može izvesti zaključak, kao i najmanje jedan trup neposredno pre i dva trupa neposredno posle trupa te životinje na istoj liniji klanja uništavaju se kao materijal Kategorije 1, u skladu sa propisom kojim se uređuju sporedni proizvodi životinjskog porekla, osim materijala koji se u vezi sa dijagnostičkim postupcima čuva u laboratorijama, u skladu sa ovim pravilnikom.
Izuzetno od stava 4. ovog člana, ako je u klanici uspostavljen i funkcioniše sistem kojim se sprečava kontaminacija između trupova na istoj liniji klanja, trup neposredno pre, odnosno dva trupa neposredno posle trupa životinje za koje je rezultat brzog testa pozitivan ili se ne može izvesti zaključak, ne uništavaju se.
Monitoring ovaca i koza zasniva se na dijagnostičkom ispitivanju:
1) autohtonih životinja i životinja iz uvoza koje:
(1) su zaklane za ishranu ljudi, pri čemu se broj ovaca i koza na kojima se vrši ispitivanje određuje programom mera,
(2) nisu namenjene za ishranu ljudi, a uginule su ili su ubijene, osim životinja koje su uginule ili su ubijene u okviru mera za suzbijanje i iskorenjivanje zaraznih bolesti i životinja iz podtačke (1) ove tačke;
2) ovaca i koza u stadima u kojima je dijagnostikovana TSE;
3) koje se sprovodi radi genotipizacije.
Dijagnostičko ispitivanje ovaca i koza koje su zaklana za ishranu ljudi, kao i ovaca i koza koje nisu namenjene za ishranu, odnosi se na životinje starije od 18 meseci ili životinje koje imaju više od dva stalna sekutića koja su izbila kroz desni.
Uzrast životinja iz stava 1. ovog člana procenjuje se pregledom zuba, očiglednih znaka zrelosti ili bilo kakvog pouzdanog podatka.
Uzorkovanje radi dijagnostičkog ispitivanja treba da bude reprezentativno, za svako epizotiološko područje i sezonu, pri čemu se, ako je to moguće, izbegava višestruko uzorkovanje iz istog stada.
Monitoring tokom uzastopnih godina uzorkovanja, ako je to moguće, obuhvata uzorkovanje sa svih registrovanih gazdinstava koja imaju više od 100 životinja, kao i gazdinstava u kojima nikada nije potvrđen slučaj TSE.
Dijagnostičko ispitivanje u stadu u kome je potvrđen slučaj TSE zasniva se na uzorkovanju životinja koje su uginule u tom stadu ili su ubijene u okviru mera za sprečavanje širenja i suzbijanje i iskorenjivanje zarazne bolesti TSE, a koje su starije od 18 meseci ili imaju više od dva stalna sekutića koji su izbili kroz desni.
Životinje iz stava 1. ovog člana odabiraju se za uzorkovanje po principu slučajnog uzorka.
U postupku dijagnostičkog ispitivanja ovaca i koza koje su zaklane za ishranu ljudi, trup životinje od koje je uzet uzorak za dijagnostičko ispitivanje na TSE obeležava se u skladu sa propisom kojim se uređuje obeležavanje hrane životinjskog porekla, po dobijanju negativnog rezultata dijagnostičkog ispitivanja metodom brzog testa.
Ostali delovi tela životinja iz stava 1. ovog člana, uključujući kožu, zadržavaju se pod nadzorom do dobijanja negativnog rezultata brzog testa, osim ako se, u skladu sa propisom kojim se uređuju sporedni proizvodi životinjskog porekla, ne unište kao materijal Kategorije 1.
Trup životinje i ostali delovi tela životinje za koje je rezultat brzog testa pozitivan ili se ne može izvesti zaključak, uništavaju se kao materijal Kategorije 1, u skladu sa propisom kojim se uređuju sporedni proizvodi životinjskog porekla, osim materijala koji se u vezi sa dijagnostičkim postupcima čuva u laboratorijama, u skladu sa ovim pravilnikom.
U slučaju pojave TSE kod ovaca, određuje se prionsko proteinski genotip za kodone 136, 154 i 171. Potvrđeni slučajevi TSE kod ovaca sa genotipima koji kodiraju alanin na oba alela na kodonu 136, arginin na oba alela na kodonu 154 i arginin na oba alela na kodonu 171 odmah se prijavljuju Evropskoj komisiji, a u slučaju pojave TSE koji je atipična ovčija svrabež, određuje se prionsko proteinski genotip za kodon 141.
Pored genotipizacije iz stava 1. ovog člana, određuje se i prionsko proteinski genotip za kodone 136, 141, 154 i 171 na uzorcima ovaca, pri čemu uzorak treba da reprezentuje celokupnu populaciju ovaca.
Uzimanje uzoraka iz stava 2. ovog člana vrši se sa životinja koje su zaklane za ishranu ljudi, uginulih životinja na gazdinstvu ili živih životinja.
3. Monitoring drugih životinja
Monitoring drugih životinja zasniva se na dijagnostičkom ispitivanju:
1) goveda bez obzira na starost:
(1) koja su rođena ili potiču iz stada u kome je potvrđen slučaj BSE,
(2) u čijoj ishrani je korišćena hrana za životinje suprotno odredbama ovog pravilnika;
2) ovaca i koza:
(1) koje se koriste za proizvodnju mleka,
(2) bez obzira na starost:
- koje su rođene ili potiču iz stada u kome je potvrđen slučaj TSE,
- u čijoj ishrani je korišćena hrana za životinje suprotno odredbama ovog pravilnika;
3) drugih vrsta životinja.
III MERE ZA SPREČAVANJE POJAVE, ŠIRENJA, SUZBIJANJE I ISKORENJIVANJE TSE
1. Mere koje se primenjuju u ishrani životinja
a) Opšte mere u ishrani životinja i kontrola hrane za životinje
Radi sprečavanja pojave i širenja, kao i radi suzbijanja i iskorenjivanja TSE:
1) u ishrani životinja koristi se hrana za životinje koja ne predstavlja rizik;
2) prilikom proizvodnje, prevoza i skladištenja hrane za životinje, kao i prilikom ishrane pojedinih vrsta i kategorija životinja hranom za životinje koja može da predstavlja rizik preduzimaju se mere kojima se taj rizik svodi na najmanju meru.
U ishrani preživara ne koriste se proteini životinjskog porekla, kao i hrana za životinje koja sadrži te proteine, dikalcijum fosfat i trikalcijum fosfat životinjskog porekla, kao i hrana za životinje koja sadrži te proizvode.
U ishrani nepreživara iz uzgoja, osim krznašica, ne koriste se sledeći proizvodi, kao i hrana za životinje koja sadrži te proizvode, i to:
1) prerađen protein životinjskog porekla;
2) kolagen i želatin poreklom od preživara;
3) proizvodi od krvi;
4) hidrolizovan protein životinjskog porekla;
5) dikalcijum fosfat i trikalcijum fosfat životinjskog porekla.
Izuzetno od člana 17. ovog pravilnika:
1) u ishrani preživara koriste se sledeći proteini životinjskog porekla, kao i hrana za životinje koja sadrži te proteine, i to:
(1) mleko, proizvodi na bazi mleka, proizvodi dobijeni od mleka, kolostrum i proizvodi od kolostruma,
(2) jaja i proizvodi od jaja,
(3) kolagen i želatin poreklom od nepreživara,
(4) hidrolizovani proteini dobijeni od delova tela nepreživara ili krzna i koža preživara;
2) u ishrani nepreživara iz uzgoja koriste se sledeća hraniva i hrana za životinje koja sadrži ta hraniva, i to:
(1) hidrolizirani proteini dobijeni od delova tela nepreživara ili od krzna i kože preživara,
(2) riblje brašno,
(3) dikalcijum fosfat i trikalcijum fosfat životinjskog porekla,
(4) proizvodi od krvi dobijeni od nepreživara;
3) u ishrani ribe i drugih vodenih životinja, koriste se prerađeni proteini životinjskog porekla, osim ribljeg brašna, koji su dobijeni od nepreživara kao i hrana za životinje koja sadrži takve prerađene proteine;
4) u ishrani neodlučenih preživara koristi se zamena za mleko koje sadrži riblje brašno.
Kontrola hrane za životinje u pogledu određivanja prisustva sastojaka životinjskog porekla, vrši se primenom metode svetlosne mikroskopije ili metode lančane reakcije polimerazom (PCR) koje su date u Prilogu 2 - Metode analize za određivanje sastojaka životinjskog porekla za službenu kontrolu hrane za životinje (u daljem tekstu: Prilog 2.), koji je odštampan uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo.
b) Opšte mere za primenu izuzetaka u ishrani životinja
Hrana za životinje, koja je namenjena ishrani preživara, prevozi se vozilima i kontejnerima, koji se ne koriste za prevoz sledećih proizvoda za ishranu nepreživara iz uzgoja:
1) prerađeni proteini životinjskog porekla u rasutom stanju, uključujući riblje brašno, dobijeni od nepreživara;
2) dikalcijum fosfat i trikalcijum fosfat životinjskog porekla u rasutom stanju;
3) proizvodi od krvi, dobijeni od nepreživara, u rasutom stanju;
4) smeše u rasutom stanju koje sadrže hraniva navedena u tač. 1)-3) ovog člana.
O prevozu proizvoda i hrane za životinje iz stava 1. ovog člana vodi se evidencija sa detaljnim podacima o vrsti prevezenih proizvoda, koja se čuva najmanje dve godine.
Izuzetno od stava 1. ovog člana, vozila i kontejneri koji su prethodno korišćeni za prevoz proizvoda navedenih u stavu 1. ovog člana, mogu se koristiti za prevoz hrane za životinje namenjene preživarima pod uslovom da su prethodno očišćeni, kako bi se izbegla unakrsna kontaminacija, u skladu sa procedurom koja je prethodno odobrena. O ovom izuzetku vodi se evidencija, koja se čuva najmanje dve godine.
Prerađen protein životinjskog porekla u rasutom stanju dobijen od nepreživara i smeše u rasutom stanju koje sadrže prerađen protein životinjskog porekla, dobijen od tih životinja, prevoze se u vozilima i kontejnerima koji se ne koriste za prevoz hrane za životinje namenjene za ishranu nepreživara iz uzgoja, osim životinja akvakulture.
Izuzetno od stava 4. ovog člana, vozila i kontejneri koji su prethodno korišćeni za prevoz proizvoda navedenih u stavu 4. ovog člana, mogu se koristiti za prevoz hrane za životinje namenjene preživarima iz uzgoja, osim životinja akvakulture, pod uslovom da su prethodno očišćeni kako bi se izbegla unakrsna kontaminacija, u skladu sa procedurom koja je prethodno odobrena. O ovom izuzetku vodi se evidencija, koja se čuva najmanje dve godine.
U objektima u kojima se proizvode smeše koje su namenjene ishrani nepreživara iz uzgoja, koje sadrže riblje brašno, dikalcijum fosfat i trikalcijum fosfat životinjskog porekla i proizvode od krvi, dobijene od nepreživara, a koji su odobreni za upotrebu tih hraniva, ne proizvode se smeše koje su namenjene ishrani preživara.
Izuzetno od stava 1. ovog člana:
1) u objektu u kojem se proizvode smeše namenjene ishrani nepreživara iz uzgoja, koje sadrže hraniva navedena u stavu 1. ovog člana, mogu se proizvoditi i smeše za ishranu preživara, ako je to odobreno i ako je utvrđeno da su ispunjeni najmanje sledeći uslovi:
(1) smeše za preživare se proizvode i drže tokom skladištenja, prevoza i pakovanja fizički odvojeno od smeša za nepreživare,
(2) o nabavci, prijemu i upotrebi hraniva navedenih u stavu 1. ovog člana, kao i prodaji smeša koje sadrže ta hraniva, vodi se evidencija, koja se čuva najmanje pet godina,
(3) radi provere odsutnosti nedozvoljenih sastojaka životinjskog porekla, redovno se sprovodi uzorkovanje i analiza smeša namenjenih preživarima, koristeći analitičke metode za određivanje sastojaka životinjskog porekla za kontrolu hrane za životinje navedene u Prilogu 2. ovog pravilnika, pri čemu se:
- učestalost uzorkovanja i analiza određuju na osnovu procene rizika kao deo postupaka koji se zasnivaju na principima analize rizika i kritičnim kontrolnim tačkama (HACCP),
- rezultati takvog uzorkovanja i analiza čuvaju najmanje pet godina;
2) za proizvodnju potpunih smeša, koje se proizvode od smeša koje sadrže hraniva navedena u stavu 1. ovog člana, nije potrebno posebno odobrenje u slučaju proizvodnje za sopstvene potrebe, ako su ispunjeni sledeći uslovi:
(1) da je objekat u kome se proizvode te smeše upisan u odgovarajući registar objekata,
(2) da se na gazdinstvu mogu uzgajati i držati samo nepreživari,
(3) da se potpune smeše koje se tu proizvedu, mogu da koriste samo na istom gazdinstvu,
(4) da smeše sa ribljim brašnom, koje se koriste u proizvodnji potpune smeše, sadrže manje od 50% sirovih proteina,
(5) da smeše sa dikalcijum i trikalcijum fosfatom životinjskog porekla, koje se koriste u proizvodnji potpunih smeša, sadrže manje od 10% ukupnog fosfora,
(6) da smeše sa proizvodima od krvi poreklom od nepreživara, koje se koriste u proizvodnji potpunih smeša, sadrže manje od 50% ukupnih proteina.
Radi provere odsutnosti nedozvoljenih sastojaka životinjskog porekla, u skladu sa analitičkim metodama za određivanje sastojaka životinjskog porekla za kontrolu hrane za životinje navedenih u Prilogu 2 ovog pravilnika, pre stavljanja u promet, analizira se svaka pošiljka hraniva i smeša koja je namenjena ishrani nepreživara iz uzgoja, osim krznašica, i to pošiljka:
1) prerađenih proteina životinjskog porekla, uključujući riblje brašno, koje su dobijene od nepreživara;
2) proizvoda od krvi dobijenih od nepreživara;
3) smeša, koje sadrže hraniva iz tač. 1) i 2) ovog člana.
Na gazdinstvu na kome se uzgajaju vrste životinja kojima nije namenjena sledeća hrana za životinje, ta hrana za životinje se ne koristi i ne skladišti na tom gazdinstvu, i to:
1) prerađeni proteini životinjskog porekla, uključujući riblje brašno, poreklom od nepreživara;
2) dikalcijum i trikalciju fosfat životinjskog porekla;
3) proizvodi od krvi poreklom od nepreživara;
4) smeše koje sadrže hraniva iz tač. 1)-3) ovog člana.
Izuzetno od stava 1. ovog člana, na gazdinstvu na kome se uzgajaju vrste životinja kojima smeše iz stava 1. tačka 4) ovog člana nisu namenjene, te smeše mogu da se skladište, pod uslovom da se na tom gazdinstvu primenjuju mere kojima se sprečava hranjenje vrsta životinja, kojima takve smeše nisu namenjene.
v) Posebne mere za primenu izuzetaka u ishrani životinja
Pored opštih mera u ishrani životinja propisanih ovim pravilnikom, u proizvodnji i korišćenju ribljeg brašna i smeša, koje sadrže riblje brašno, namenjenih ishrani nepreživara iz uzgoja, osim krznašica, primenjuju se i sledeće posebne mere:
1) da se riblje brašno proizvodi u objektima za preradu koji su namenjeni isključivo za proizvodnju proizvoda dobijenih od ribe i drugih vodenih životinja, osim morskih sisara;
2) da riblje brašno i smeše koje sadrže riblje brašno, kao i sva pakovanja koja sadrže takve proizvode, prati međunarodna veterinarska potvrda ili komercijalni dokument, na kome treba da bude jasno označeno: "Sadrži riblje brašno - nije za ishranu preživara".
Pored opštih mera u ishrani životinja propisanih ovim pravilnikom, dikalcijum i trikalcijum fosfat životinjskog porekla i smeše koje sadrže takve fosfate, kao i sva pakovanja koja sadrže takve proizvode, prati međunarodna veterinarska potvrda ili komercijalni dokument u kome treba da bude jasno označeno: "Sadrži dikalcijum/trikalcijum fosfat životinjskog porekla - nije za ishranu preživara".
Pored opštih mera u ishrani životinja propisanih ovim pravilnikom, u proizvodnji i korišćenju proizvoda od krvi poreklom od nepreživara i smeša koje sadrže te proizvode, namenjenih ishrani nepreživara iz uzgoja, osim krznašica, primenjuju se i sledeće posebne mere:
1) krv namenjena proizvodnji proizvoda od krvi potiče iz klanica u kojima se ne kolju preživari i koje su upisane u odgovarajući registar objekata kao klanice u kojima se ne kolju preživari. Izuzetno, u klanici koja proizvodi krv nepreživara za proizvodnju proizvoda od krvi nepreživara, može biti odobreno klanje preživara pod uslovom da su predviđene najmanje sledeće mere kojima se sprečava unakrsna kontaminacija između krvi preživara i krvi nepreživara, kao i da je utvrđeno da se te mere primenjuju:
(1) klanje nepreživara se vrši na linijama koje su fizički odvojene od linija koje se koriste za klanje preživara,
(2) sakupljanje, skladištenje, prevoz i pakovanje krvi nepreživara je fizički odvojeno od sakupljanja, skladištenja, prevoza i pakovanja krvi preživara,
(3) krv poreklom od nepreživara se redovno uzorkuje i analizira na prisustvo proteina poreklom od preživara. Učestalost uzorkovanja i analiza određuju se na osnovu procene rizika koju sprovodi subjekt kao deo postupaka zasnovanih na principima HACCP;
2) krv namenjena za upotrebu u proizvodnji proizvoda od krvi nepreživara, prevozi se u objekat za preradu u vozilima ili kontejnerima koji su namenjeni isključivo za prevoz krvi nepreživara. Izuzetno, vozila i kontejneri koji su prethodno korišćeni za prevoz krvi preživara mogu se koristiti za prevoz krvi nepreživara pod uslovom da su prethodno očišćeni kako bi se izbegla unakrsna kontaminacija, u skladu sa procedurom koja je prethodno odobrena. O korišćenju ovog izuzetka, vodi se evidencija, koja se čuva najmanje dve godine;
3) proizvodi od krvi poreklom od nepreživara proizvode se u objektima za preradu, koji prerađuju isključivo krv nepreživara. Izuzetno, proizvodi od krvi poreklom od nepreživara za ishranu nepreživara mogu se proizvoditi u objektima za preradu, koji prerađuju krv preživara, ako je to odobreno, pod uslovom da su predviđene najmanje sledeće mere kojima se sprečava unakrsna kontaminacija između krvi preživara i krvi nepreživara, kao i da je utvrđeno da se te mere primenjuju:
(1) proizvodnja proizvoda od krvi nepreživara se obavlja u zatvorenom sistemu, koji je fizički odvojen od sistema za proizvodnju proizvoda od krvi preživara,
(2) sakupljanje, skladištenje, prevoz i pakovanje sirovina u rasutom stanju i gotovih proizvoda u rasutom stanju poreklom od nepreživara su fizički odvojeni od sirovina u rasutom stanju i gotovih proizvoda u rasutom stanju poreklom od preživara,
(3) primenjuje se redovan postupak usklađivanja između preuzete krvi preživara i nepreživara i odgovarajućih proizvoda od krvi,
(4) radi provere unakrsne kontaminacije sa proizvodima od krvi preživara, redovno se sprovodi uzorkovanje i analiza proizvoda od krvi nepreživara, koristeći analitičke metode za određivanje sastojaka životinjskog porekla za kontrolu hrane za životinje navedene u Prilogu 2. ovog pravilnika, pri čemu se:
- učestalost uzorkovanja i analiza određuju na osnovu procene rizika kao deo postupaka koji se zasnivaju na načelima analize rizika i kritičnim kontrolnim tačkama (HACCP),
- rezultati takvog uzorkovanja i analiza čuvaju najmanje pet godina;
4) proizvodi od krvi, smeše koje sadrže te proizvode od krvi, kao i sva pakovanja koja sadrže takve proizvode, prati međunarodna veterinarska potvrda ili komercijalni dokument u kome treba da bude jasno označeno: "Sadrži proizvode od krvi - nije za ishranu preživara".
Pored opštih mera u ishrani životinja propisanih ovim pravilnikom, u proizvodnji i korišćenju prerađenog proteina životinjskog porekla, osim ribljeg brašna, poreklom od nepreživara i smeša koje sadrže te prerađene proteine životinjskog porekla, namenjene ishrani životinja akvakulture primenjuju se i sledeće posebne mere:
1) sporedni proizvodi životinjskog porekla namenjeni za korišćenje u proizvodnji prerađenih proteina životinjskog porekla potiču ili iz klanica u kojima se ne kolju preživari i koje su upisane u odgovarajući registar objekata kao klanice u kojima se ne kolju preživari ili iz objekata za rasecanje u kojima se ne iskoštava ili ne raseca meso preživara. Izuzetno, u klanicama iz kojih se preuzimaju sporedni proizvodi životinjskog porekla za proizvodnju prerađenog proteina životinjskog porekla od nepreživara, može da bude odobreno klanje preživara pod uslovom da su predviđene najmanje sledeće mere kojima se sprečava unakrsna kontaminacija između sporednih proizvoda životinjskog porekla nepreživara i sporednih proizvoda životinjskog porekla od preživara, kao i da je utvrđeno da se te mere primenjuju:
(1) klanje nepreživara se vrši na linijama koje su fizički odvojene od linija koje se koriste za klanje preživara,
(2) sakupljanje, skladištenje, prevoz i pakovanje sporednih proizvoda životinjskog porekla nepreživara je fizički odvojeno od sakupljanja, skladištenja, prevoza i pakovanja sporednih proizvoda životinjskog porekla od preživara,
(3) sporedni proizvodi životinjskog porekla od nepreživara redovno se uzorkuju i analiziraju na prisustvo proteina poreklom od preživara. Učestalost uzorkovanja i analiza određuju se na osnovu procene rizika koju sprovodi subjekt kao deo postupaka zasnovanih na principima HACCP;
2) sporedni proizvodi životinjskog porekla od nepreživara, koji su namenjeni za korišćenje u proizvodnji prerađenog proteina životinjskog porekla, prevoze se u objekat za preradu u vozilima ili kontejnerima koji nisu korišćeni za prevoz sporednih proizvoda životinjskog porekla od preživara. Izuzetno, vozila i kontejneri koji su prethodno korišćeni za prevoz sporednih proizvoda životinjskog porekla od preživara, mogu se koristiti za prevoz sporednih proizvoda životinjskog porekla od nepreživara, pod uslovom da su prethodno očišćeni kako bi se izbegla unakrsna kontaminacija, u skladu sa procedurom koja je prethodno odobrena. O korišćenju ovog izuzetka, vodi se evidencija, koja se čuva najmanje dve godine;
3) prerađen protein životinjskog porekla proizvodi se u objektima za preradu, koji prerađuju isključivo sporedne proizvode životinjskog porekla nepreživara, koji potiču iz klanica i objekata za rasecanje iz tačke 1) ovog člana. Izuzetno, prerađen protein životinjskog porekla može se proizvoditi u objektima za preradu, koji prerađuju sporedne proizvode životinjskog porekla preživara, pod uslovom da su predviđene najmanje sledeće mere kojima se sprečava unakrsna kontaminacija između prerađenog proteina životinjskog porekla preživara i prerađenog proteina životinjskog porekla nepreživara, kao i da je utvrđeno da se te mere primenjuju:
(1) proizvodnja prerađenog proteina životinjskog porekla preživara obavlja se u zatvorenom sistemu, koji je fizički odvojen od sistema za proizvodnju prerađenog proteina životinjskog porekla od nepreživara,
(2) držanje sporednih proizvoda životinjskog porekla od preživara tokom skladištenja i prevoza fizički je odvojeno od držanja, skladištenja i prevoza sporednih proizvoda životinjskog porekla od nepreživara,
(3) držanje prerađenog proteina životinjskog porekla od preživara tokom skladištenja i pakovanja fizički je odvojeno od dobijenih proizvoda poreklom od nepreživara,
(4) radi provere unakrsne kontaminacije sa prerađenim proteinima životinjskog porekla preživara, redovno se sprovodi uzorkovanje i analiza prerađenog proteina životinjskog porekla nepreživara, koristeći analitičke metode za određivanje sastojaka životinjskog porekla za kontrolu hrane za životinje navedene u Prilogu 2. ovog pravilnika, pri čemu se:
- učestalost uzorkovanja i analiza određuju na osnovu procene rizika kao deo postupaka koji se zasnivaju na načelima analize rizika i kritičnim kontrolnim tačkama (HACCP),
- rezultati takvog uzorkovanja i analiza čuvaju najmanje pet godina;
4) smeše koje sadrže prerađene proteine životinjskog porekla nepreživara, proizvode se u objektima u kojima je to odobreno i koji isključivo proizvode hranu za životinje namenjenu za životinje akvakulture. Izuzetno, smeše za ishranu riba i drugih vodenih životinja mogu se proizvoditi u objektima za proizvodnju hrane za životinje, koji proizvode smeše za ishranu drugih vrsta životinja iz uzgoja, osim krznašica, pod uslovom da su predviđene najmanje sledeće mere, kao i da je utvrđeno da se te mere primenjuju:
(1) smeše namenjene preživarima proizvode se i drže, tokom skladištenja, prevoza i pakovanja fizički odvojeno od smeša za nepreživare,
(2) smeše namenjene ribama i drugim vodenim životinjama proizvode se i drže, tokom skladištenja, prevoza i pakovanja fizički odvojeno od smeša za druge nepreživare,
(3) o nabavci, prijemu i upotrebi prerađenih proteina životinjskog porekla nepreživara, kao i stavljanju u promet, smeša koje sadrže te proizvode, vodi se evidencija, koja se čuva najmanje pet godina,
(4) radi provere odsutnosti nedozvoljenih sastojaka životinjskog porekla, redovno se sprovodi uzorkovanje i analiza smeša namenjenih životinjama iz uzgoja, osim životinja akvakulture, koristeći analitičke metode za određivanje sastojaka životinjskog porekla za kontrolu hrane za životinje navedene u Prilogu 2. ovog pravilnika, pri čemu se:
- učestalost uzorkovanja i analiza određuju na osnovu procene rizika kao deo postupaka koji se zasnivaju na principima analize rizika i kritičnim kontrolnim tačkama (HACCP),
- rezultati takvog uzorkovanja i analiza čuvaju najmanje pet godina;
5) za proizvodnju potpunih smeša, koje se proizvode od smeša koje sadrže prerađene proteine životinjskog porekla nepreživara, nije potrebno posebno odobrenje u slučaju proizvodnje za sopstvene potrebe, ako su ispunjeni sledeći uslovi:
(1) da je objekat u kome se proizvode te smeše upisan u odgovarajući registar objekata,
(2) da se na gazdinstvu mogu uzgajati i držati samo ribe i druge vodene životinje,
(3) da se potpune smeše za ishranu riba i drugih vodenih životinja, koje se tu proizvedu, mogu da koriste samo na istom gazdinstvu,
(4) da smeše koje sadrže prerađene proteine životinjskog porekla nepreživara, koje se koriste u proizvodnji potpune smeše, sadrže manje od 50% ukupnih proteina;
6) prerađeni proteini životinjskog porekla nepreživara, kao i sva pakovanja, koja sadrže takve proizvode, prati međunarodna veterinarska potvrda ili komercijalni dokument u kome treba da bude jasno označeno: "Prerađen protein životinjskog porekla nepreživara - nije za proizvodnju hrane za životinje iz uzgoja, osim za ribe i druge vodene životinje i krznašice";
7) smeše za ribe i druge vodene životinje, koje sadrže prerađene proteine životinjskog porekla nepreživara, kao i sva pakovanja koja sadrže takve proizvode, prati međunarodna veterinarska potvrda ili komercijalni dokument u kome treba da bude jasno označeno: "Sadrži prerađene proteine životinjskog porekla nepreživara - nije za ishranu za životinje iz uzgoja, osim za ribe i druge vodene životinje i krznašice".
Pored opštih mera u ishrani životinja propisanih ovim pravilnikom, u proizvodnji, stavljanju u promet i korišćenju zamene za mleko sa ribljim brašnom, koja je namenjena ishrani neodlučenih preživara iz uzgoja, primenjuju se sledeće posebne mere:
1) riblje brašno koje se koristi kao zamena za mleko, u ishrani neodlučenih preživara, proizvodi se u objektima za preradu koji su namenjeni isključivo za proizvodnju dobijenih proizvoda poreklom od riba i drugih vodenih životinja, osim morskih sisara;
2) riblje brašno za neodlučene preživare iz uzgoja koristi se samo u proizvodnji zamene za mleko, koja se stavlja u promet u suvom obliku i koristi posle otapanja u određenoj količini rastvora, a namenjena je ishrani neodlučenih preživara kao dodatak ili zamena za postkolostralno mleko pre odlučivanja;
3) zamena za mleko sa ribljim brašnom, koja je namenjena ishrani neodlučenih preživara iz uzgoja, proizvodi se u objektu koji ne proizvodi druge smeše za preživare i koji je odobren za tu namenu. Izuzetno, u objektima, u kojima se proizvodi zamena za mleko sa ribljim brašnom, koja je namenjena ishrani neodlučenih preživara iz uzgoja, mogu da se proizvode druge smeše za ishranu preživara, pod uslovom da su predviđene najmanje sledeće mere, kao i da je utvrđeno da se te mere primenjuju:
(1) druge smeše namenjene preživarima, drže se fizički odvojene od ribljeg brašna u rasutom stanju i zamene za mleko sa ribljim brašnom, u rasutom stanju tokom skladištenja, prevoza i pakovanja,
(2) druge smeše namenjene preživarima proizvode se na linijama koje su fizički odvojene od linija u kojima se proizvodi zamena za mleko sa ribljim brašnom,
(3) o nabavci, prijemu i upotrebi ribljeg brašna, kao i stavljanju u promet zamene za mleko sa ribljim brašnom, vodi se evidencija koja se čuva najmanje pet godina,
(4) radi provere odsutnosti nedozvoljenih sastojaka životinjskog porekla, redovno se sprovodi uzorkovanje i analiza smeša namenjenih preživarima, koristeći analitičke metode za određivanje sastojaka životinjskog porekla za kontrolu hrane za životinje navedene u Prilogu 2. ovog pravilnika, pri čemu se:
- učestalost uzorkovanja i analiza određuju na osnovu procene rizika kao deo postupaka koji se zasnivaju na principima analize rizika i kritičnim kontrolnim tačkama (HACCP),
- rezultati takvog uzorkovanja i analiza čuvaju najmanje pet godina;
4) radi provere odsutnosti nedozvoljenih sastojaka životinjskog porekla, pre puštanja u promet, analizira se svaka uvozna pošiljka zamene za mleko sa ribljim brašnom u skladu sa analitičkim metodama za određivanje sastojaka životinjskog porekla za kontrolu hrane za životinje koristeći analitičke metode za određivanje sastojaka životinjskog porekla za kontrolu hrane za životinje navedene u Prilogu 2. ovog pravilnika;
5) zamena za mleko sa ribljim brašnom koja je namenjena ishrani neodlučenih preživara iz uzgoja, kao i sva pakovanja koja sadrže takve proizvode, prati međunarodna veterinarska potvrda ili komercijalni dokument u kome treba da bude jasno označeno: "Sadrži riblje brašno - nije za ishranu preživara, osim neodlučenih preživara";
6) zamene za mleko sa ribljim brašnom koja je u rasutom stanju, namenjena ishrani neodlučenih preživara iz uzgoja, prevozi se u vozilima i kontejnerima koji nisu korišćeni za prevoz druge hrane za životinje namenjene preživarima. Izuzetno, vozila i kontejneri koji su se koristili za prevoz drugih smeša u rasutom stanju namenjenih preživarima, mogu se koristiti za prevoz zamene za mleko sa ribljim brašnom, koja je namenjena ishrani neodlučenih preživara iz uzgoja, pod uslovom da su ta vozila i kontejneri prethodno očišćeni, u skladu sa procedurom koja je prethodno odobrena, kako bi se izbegla unakrsna kontaminacija. O korišćenju ovog izuzetka, vodi se evidencija koja se čuva najmanje dve godine;
7) na gazdinstvima na kojima se drže preživari, sprovode se mere kojima se sprečava da se zamena za mleko sa ribljim brašnom koja je namenjena ishrani neodlučenih preživara iz uzgoja, koristi u ishrani drugih preživara, koji nisu neodlučeni preživari.
Vlasnici ili držaoci životinja na gazdinstvima na kojima se drže preživari, koji planiraju da koriste zamenu za mleko sa ribljim brašnom koja je namenjena ishrani neodlučenih preživara, upisuju se u evidenciju.
g) Mere koje se primenjuju u ishrani životinja prilikom prevoza, proizvodnje, upotrebe i skladištenja
Hraniva u rasutom stanju i smeše u rasutom stanju, koje sadrže proizvode dobijene od preživara, osim mleka, proizvoda na bazi mleka, proizvoda dobijenih od mleka, kolostruma i proizvoda od kolostruma, dikalcijum i trikalcijum fosfat životinjskog porekla i hidrolizovanog proteina od krzna i kože preživara, prevoze se u vozilima i kontejnerima koji nisu korišćeni za prevoz hrane za životinje namenjene za životinje iz uzgoja, osim krznašica.
Izuzetno od stava 1. ovog člana, vozila i kontejneri koji su korišćeni za prevoz hraniva u rasutom stanju i smeša u rasutom stanju iz stava 1. ovog člana, mogu da se koriste za prevoz hrane za životinje namenjene ishrani životinja iz uzgoja, osim krznašica, pod uslovom da su ta vozila i kontejneri prethodno očišćeni, u skladu sa procedurom koja je prethodno odobrena, kako bi se izbegla unakrsna kontaminacija. O korišćenju ovog izuzetka, vodi se evidencija koja se čuva najmanje dve godine.
Smeše koje sadrže dobijene proizvode poreklom od preživara, osim mleka, proizvoda na bazi mleka, proizvoda dobijenih od mleka, kolostruma i proizvoda od kolostruma, dikalcijum i trikalcijum fosfat životinjskog porekla i hidrolizovanog proteina od krzna i kože preživara, ne proizvode se u objektima koji proizvode hranu za životinje, osim krznašica.
Hraniva i smeše, koji sadrže proizvode dobijene od preživara, osim mleka, proizvoda na bazi mleka, proizvoda dobijenih od mleka, kolostruma i proizvoda od kolostruma, dikalcijum i trikalcijum fosfat životinjskog porekla i hidrolizovani proteini od krzna i kože preživara, ne koriste se i ne skladište na gazdinstvu, na kome se drže životinje iz uzgoja, osim krznašica.
Čl. 32-45
(Brisano)
2. Mere koje se primenjuju za SRM
Radi sprečavanja pojave i širenja, kao i radi suzbijanja i iskorenjivanja TSE, kao SRM određuju se sledeća tkiva, i to:
1) kod goveda:
(1) bez obzira na starost: krajnici i zadnja četiri metra tankog creva, slepo crevo i mezenterijum,
(2) starijih od 12 meseci: krajnici, zadnja četiri metra tankog creva, slepo crevo i mezenterijum, lobanja, osim kosti donje vilice, uključujući mozak, oči i kičmenu moždinu sa ovojnicom;
(3) starijih od 30 meseca: krajnici, zadnja četiri metra tankog creva, slepo crevo i mezenterijum, lobanja, osim kosti donje vilice, uključujući mozak, oči i kičmenu moždinu sa ovojnicom, kosti kičmenog stuba, osim transverzalnih i spinalnih izdanaka cervikalne, torakalne i lumbalne regije, kosti repa i medijalnog grebena i krila krsne kosti, uključujući dorzalni koren ganglija;
2) kod ovaca i koza:
(1) bez obzira na starost: slezina i ileum,
(2) starijih od 12 meseci, odnosno kod kojih su izbili stalni sekutići: slezina, ileum, kosti lobanje, mozak, oči, krajnici i kičmena moždina sa ovojnicom.
SRM se odstranjuje:
1) u klanicama ili, ako je je to moguće, na drugim mestima na kojima se obavlja klanje;
2) u objektima za rasecanje, u slučaju kičmenog stuba goveda;
3) ako je to moguće, u međuobjektima za sporedne proizvode životinjskog porekla, centrima za sakupljanje i kod korisnika sporednih proizvoda životinjskog porekla.
Izuzetno od člana 47. ovog pravilnika:
1) kičmena moždina ovaca i koza može da se odstranjuje u objektima za rasecanje koji su posebno odobreni za tu namenu;
2) kičmeni stub trupa ili dela trupa goveda može da se odstranjuje u objektima za prodaju na malo, koji su posebno odobreni za tu namenu i koji su pod stalnim nadzorom veterinarskog inspektora.
Odredbe čl. 47. i 48. ovog pravilnika ne primenjuju se za ishranu ugroženih i zaštićenih vrsta nekrofagnih ptica.
v) Označavanje i uništavanje SRM
Neposredno po odstranjivanju, SRM se označava bojom i uništava se u skladu sa propisom kojim se uređuju sporedni proizvodi životinjskog porekla.
3. Mere koje se primenjuju za MSM, omamljivanje, odvajanje i sakupljanje jezika i mesa sa glave goveda
Radi sprečavanja pojave i širenja, kao i radi suzbijanja i iskorenjivanja TSE, za proizvodnju MSM ne koriste se kosti ili komadi sa kostima goveda, ovaca i koza.
Omamljivanje goveda, ovaca ili koza čije je meso namenjeno za ishranu ljudi ili za ishranu životinja, ne može da se vrši razaranjem tkiva centralnog nervnog sistema korišćenjem šipke za razaranje koja se uvodi u kranijalnu šupljinu.
v) Odvajanja i sakupljanje jezika goveda
Jezici goveda koji su namenjeni za ishranu ljudi ili za ishranu životinja, bez obzira na starost goveda, odvajaju se u klanici poprečnim rezom rostralno od jezičnog nastavka bazihioidne kosti.
g) Odvajanje i sakupljanje mesa sa glave goveda
Meso glave goveda starijih od 12 meseci odvaja se i sakuplja u klanicama, u skladu sa sistemom kontrole koji je odobren od strane nadležnog organa, radi sprečavanja moguće kontaminacije mesa glave tkivom centralnog nervnog sistema, koji uključuje najmanje sledeće:
1) da se odvajanje i sakupljanje obavlja u za to namenjenom prostoru, fizički odvojenom od ostalih delova linije klanja;
2) da se čeoni otvor od probijanja i foramen magnum zatvaraju nepropusnim i trajnim čepom pre skidanja sa pokretnih traka ili kuka, ako se glava pre odvajanja i sakupljanja mesa glave skida sa pokretne trake ili sa kuke, a ako se mozak uzorkuje radi dijagnostičkog ispitivanja na TSE, da se foramen magnum zatvara neposredno posle uzorkovanja;
3) da se meso glave ne odvaja i ne sakuplja sa glava na kojima su oštećene ili izgubljene oči neposredno pre ili posle klanja, ili koje su oštećene na drugi način koji može da uzrokuje kontaminaciju mesa glave tkivom centralnog nervnog sistema;
4) da se meso glave ne odvaja i ne sakuplja sa glava na kojima otvori iz tačke 2) ovog stava nisu na odgovarajući način zatvoreni;
5) postojanje posebnih radnih uputstava za sprečavanje kontaminacije mesa glave tokom odvajanja i sakupljanja, u slučaju ako je čep ispao ili su oči oštećene tokom postupaka sa glavom;
6) uspostavljen plan uzorkovanja, uz primenu odgovarajućeg dijagnostičkog testa za utvrđivanje tkiva centralnog nervnog sistema, radi potvrde da se primenjuju mere za smanjivanje kontaminacije.
Odvajanje i sakupljanje mesa glave goveda iz stava 1. ovog člana može da se vrši i u objektima za rasecanje koji su posebno odobreni za tu namenu, pod uslovom da:
1) se glave namenjene za prevoz u objekat za rasecanje vešaju na kuku i tako drže tokom skladištenja i prevoza od klanice do objekta za rasecanje;
2) se čeoni otvor od probijanja i foramen magnum zatvaraju nepropusnim i trajnim čepom pre skidanja sa pokretnih traka ili kuka. Ako se mozak uzorkuje radi dijagnostičkog ispitivanja na TSE, foramen magnum zatvara se neposredno posle uzorkovanja;
3) se glave, koje mogu da uzrokuju kontaminaciju mesa glave tkivom centralnog nervnog sistema, isključe iz prevoza i ne otpremaju u odobreni objekat za rasecanje, i to glave:
(1) na kojima otvori iz tačke 2) ovog stava nisu zatvoreni na odgovarajući način,
(2) na kojima su neposredno pre ili posle klanja oštećene ili izgubljene oči,
(3) koje su oštećene na drugi način;
4) je u klanici i objektu za rasecanje uspostavljen plan uzorkovanja, uz primenu odgovarajućeg dijagnostičkog testa za utvrđivanje tkiva centralnog nervnog sistema, radi potvrde da se primenjuju mere za smanjivanje kontaminacije;
5) se odvajanje i sakupljanje mesa glave vrši u skladu sa sistemom kontrole za sprečavanje moguće kontaminacije mesa glave koji je odobren od strane nadležnog organa, a koji uključuje najmanje:
(1) vizualni pregled glave na znakove kontaminacije ili oštećenja i odgovarajući način zatvaranja otvora iz tačke 2) ovog stava pre početka odvajanja i sakupljanja mesa glave,
(2) da se meso glave ne odvaja sa glava iz tačke 3) ovog stava, kao i sa glava za koje postoji sumnja na kontaminaciju,
(3) postojanje posebnih radnih uputstava za sprečavanje kontaminacije mesa glave tokom prevoza i odvajanja, a posebno ako je čep ispao ili su oči oštećene tokom postupaka sa glavom.
4. Mere koje se primenjuju u slučaju sumnje na pojavu TSE
U slučaju sumnje na pojavu TSE, vrši se epizootiološki uviđaj i zabranjuje se kretanje životinje sumnjivih na TSE do dobijanja rezultata kliničkog ispitivanja, a sumnjivo gazdinstvo stavlja se pod službenu kontrolu.
Ako se kliničkim ispitivanjem TSE ne može isključiti, životinja se ubija, i njen mozak, a ako to nadležni organ, u skladu sa zakonom kojim se uređuje veterinarstvo odredi, i druga tkiva, odstranjuju se i šalju na dijagnostička ispitivanja, u skladu sa ovim pravilnikom. Ostalim govedima, ovcama ili kozama sa istog gazdinstva zabranjuje se kretanje do dobijanja rezultata ispitivanja, osim ako se na osnovu epizootiološkog uviđaja utvrdi da životinja sumnjiva na TSE nije bila izložena zarazi na TSE na tom gazdinstvu.
Pored gazdinstva na kome se nalazi životinja sumnjiva na TSE, na osnovu epizootiološkog uviđaja, pod službenu kontrolu mogu se staviti i druga gazdinstva.
Mleko i mlečni proizvodi ovaca i koza na gazdinstvu koje je pod službenom kontrolom i na kome su ovce i koze prisutne od datuma postavljanja sumnje na TSE do dobijanja potvrdnih rezultata ispitivanja, može da se koriste samo na tom gazdinstvu.
Trup i ostali delovi tela životinje sumnjive na TSE stavljaju se pod službenu kontrolu do dobijanja negativnog rezultata dijagnostičkog ispitivanja ili se uništavaju u skladu sa propisom kojim se uređuju sporedni proizvodi životinjskog porekla.
5. Mere posle službene potvrde TSE
Kada se TSE službeno potvrdi, u najkraćem mogućem roku sprovode se sledeće mere:
1) trup i ostali delovi tela životinje uništavaju se u skladu sa propisom kojim se uređuju sporedni proizvodi životinjskog porekla, osim materijala koji se, u skladu sa ovim pravilnikom, zadržava radi evidencije;
2) epizootiološki uviđaj;
3) sve životinje i proizvodi koji predstavljaju rizik, a koji su utvrđeni epizootiološkim uviđajem iz tačke 2) ovog stava, ubijaju se, a uništavaju se u skladu sa propisom kojim se uređuju sporedni proizvodi životinjskog porekla.
Pored mera iz stava 1. ovog člana, gazdinstvo zaraženo sa TSE stavlja se pod službenu kontrolu, a promet životinja prijemčivih na TSE i proizvoda životinjskog porekla dobijenih od tih životinja sa ili na gazdinstvo može se vršiti samo uz odobrenje veterinarskog inspektora, i to na način da se obezbedi sledljivost i identifikacija takvih životinja i proizvoda životinjskog porekla.
Ako se na osnovu epizootiološkog uviđaja utvrdi da gazdinstvo u kome se nalazila obolela životinja u vreme službene potvrde TSE nije gazdinstvo na kojem je ta životinja bila izložena zarazi TSE, oba gazdinstva ili samo gazdinstvo na kome je došlo do zaraze mogu se staviti pod službenu kontrolu.
Radi sprečavanja pojave i širenja, kao i radi suzbijanja i iskorenjivanja TSE, poslednji potomci ženskih goveda zaraženih sa TSE, odnosno ovaca ili koza sa potvrđenim BSE, a koji su rođeni tokom dvogodišnjeg perioda pre pojave prvih kliničkih simptoma bolesti, kao i tokom perioda posle pojave kliničkih simptoma bolesti, ne mogu se stavljati u promet.
Merom epizootiološkog uviđaja iz člana 56. stav 1. tačka 2) ovog pravilnika identifikuje se:
1) u slučaju goveda:
(1) prisustvo ostalih preživara na gazdinstvu na kome se nalazi životinja kod koje je službeno potvrđena bolest,
(2) potomstvo rođeno u periodu od dve godine pre ili posle kliničke pojave bolesti, kada je bolest službeno potvrđena kod ženke,
(3) prisustvo životinja iz kohorta gde je potvrđena bolest,
(4) mogući izvor zaraze,
(5) ostale prijemčive životinje na zaraženom gazdinstvu, odnosno životinje na drugim gazdinstvima koje su mogle da budu zaražene uzročnikom TSE ili su bile hranjene istom hranom za životinje ili su bile izložene izvoru zaraze,
(6) kretanje potencijalno kontaminirane hrane za životinje, kao i materijala ili načina kojim se uzročnik TSE mogao preneti u ili iz zaraženog gazdinstva;
2) u slučaju ovaca i koza:
(1) prisustvo ostalih preživara na zaraženom gazdinstvu,
(2) ako je moguće, ko su roditelji, a kada su u pitanju ženke, sve oplođene jajne ćelije, jajne ćelije i poslednje potomstvo ženke kod koje je službeno potvrđena bolest,
(3) prisustvo ostalih ovaca i koza na zaraženom gazdinstvu,
(4) mogući izvor zaraze i druga gazdinstva na kojima su jajne ćelije, oplođene jajne ćelije ili životinje:
- mogle da budu zaražene uzročnikom TSE,
- bile izložene izvoru zaraze,
- bile hranjene istom hranom za životinje;
(5) kretanje potencijalno kontaminirane hrane za životinje, kao i materijala ili načina kojim se uzročnik TSE mogao preneti u ili iz zaraženog gazdinstva.
Kada je BSE kod goveda službeno potvrđena, mere iz člana 56. stav 1. tačka 3) ovog pravilnika obuhvataju najmanje ubijanje i uništavanje goveda iz člana 57. tačka 1) podtač. (2) i (3) ovog pravilnika koja su identifikovana epizootiološkim uviđajem.
Izuzetno od stava 1. ovog člana, može se odrediti da se:
1) ne ubijaju i ne uništavaju sve životinje iz kohorta, ako je dokazano da takva životinja nije hranjena istom hranom kao zaražena životinja;
2) odloži ubijanje i uništavanje životinja iz kohorta do kraja njihovog proizvodnog perioda života kada se radi o bikovima koji se neprekidno drže u centru za reprodukciju životinja i veštačko osemenjavanje i čiji će se leš uništiti u skladu sa propisom kojim se uređuju sporedni proizvodi životinjskog porekla.
Mere kada se BSE ne može isključiti
Kada je posle ispitivanja koje se vrši u skladu sa ovim pravilnikom kod ovaca i koza TSE službeno potvrđena, a BSE se ne može isključiti, mere iz člana 56. stav 1. tačka 3) ovog pravilnika obuhvataju najmanje uništavanje jajnih ćelija, oplođenih jajnih ćelija i životinja, odnosno proizvoda iz člana 57. tačka 2) podtač. (2), (3), (4) i (5) ovog pravilnika koji su identifikovani epizootiološkim uviđajem, kao i mleka i mlečnih proizvoda koji su dobijeni od tih životinja koje su bile na gazdinstvu u periodu od dana službene potvrde da se BSE ne može isključiti do dana njihovog uništenja.
Posle sprovedenih mera iz stava 1. ovog člana, na gazdinstvo se primenjuju sledeće mere:
1) na gazdinstvo se mogu uvesti samo sledeće životinje, i to:
(1) ovnovi genotipa ARR/ARR,
(2) ovce - ženke koje nose najmanje jedan alel ARR i nijedan alel VRQ,
(3) koze, pod uslovom da:
- na gazdinstvu nema nijedne ovce za priplod, osim onih sa genotipom iz podtač. (1) i (2) ove tačke,
- je posle depopulacije u svim objektima za životinje na gazdinstvu sprovedeno čišćenje i dezinfekcija;
2) pri priplodu mogu se koristiti samo seme ovnova genotipa ARR/ARR i oplođene jajne ćelije koje nose najmanje jedan alel ARR i nijedan alel VRQ;
3) sa gazdinstva se mogu stavljati u promet sledeće životinje:
(1) ARR/ARR ovce bez ograničenja;
(2) ovce koje nose samo jedan alel ARR, i to samo direktno na klanje za ishranu ljudi ili u svrhu uništenja, osim:
- ovaca - ženki, koje nose jedan alel ARR i nijedan alel VRQ, koje se mogu premeštati na druga gazdinstva koja se nalaze pod ograničenjem zbog primene mera iz člana 60. stav 1. tačka 2) ovog pravilnika ili člana 63. stav 2. ovog pravilnika,
- jagnjadi i jaradi, koji se mogu premeštati na drugo gazdinstvo u svrhu tova radi klanja, pod uslovom da na tom drugom gazdinstvu nisu druge ovce ili koze, osim onih koje se tove radi klanja, i da se sa tog drugog gazdinstva takve žive ovce ili koze otpremaju samo za klanje na području Republike Srbije,
(3) koze, pod uslovom da se na gazdinstvu sprovodi intenzivniji monitoring na TSE, uključujući ispitivanje svih koza starijih od 18 meseci, i to:
- zaklanih za ishranu ljudi na kraju njihovog proizvodnog života ili
- uginulih ili ubijenih na gazdinstvu, i to onih koje nisu namenjene za ishranu ljudi,
(4) jagnjadi i jaradi mlađih od tri meseca starosti, koje se mogu sa gazdinstva direktno uputiti na klanje za ishranu ljudi.
Mere iz stava 2. ovog člana na gazdinstvu se primenjuju bez prestanka, kao i u narednom periodu od dve godine od:
1) dana sticanja statusa ARR/ARR svih ovaca na gazdinstvu, ili
2) poslednjeg dana držanja ovce ili koze na gazdinstvu, ili
3) dana kada je započeo intenzivniji monitoring na TSE iz stava 2. tačka 3) podtačka (3) ovog člana, ili
4) dana kada su svi priplodni ovnovi na gazdinstvu ARR/ARR genotipa i sve priplodne ovce nose najmanje jedan alel ARR i nijedan alel VRQ i ako je rezultat dijagnostičkog ispitivanja na TSE životinja starijih od 18 meseci, tokom tog dvogodišnjeg perioda negativan, i to:
(1) ovaca zaklanih za ishranu ljudi na kraju njihovog proizvodnog života,
(2) svih ovaca koje nisu namenjene za ishranu ljudi, a koje su uginule ili ubijene na gazdinstvu.
Mere kada je TSE službeno potvrđen, a BSE isključen - ovčija svrabež
Kada je posle ispitivanja koje se vrši u skladu sa ovim pravilnikom kod ovaca i koza službeno potvrđena ovčija svrabež, primena mera iz člana 56. stav 1. tačka 3) ovog pravilnika vrši se na jedan od sledećih načina:
1) ubijanje i uništavanje svih jajnih ćelija, oplođenih jajnih ćelija i životinja iz člana 57. tačka 2) podtač. (2) i (3) ovog pravilnika, koji su identifikovani epizootiološkim uviđajem, a kada je službeno potvrđen slučaj klasična ovčija svrabež, mleko i mlečni proizvodi dobijeni od tih životinja koje su bile na gazdinstvu u periodu od dana službene potvrde klasične ovčije svrabeži do dana njihovog uništenja ne koristi se za ishranu preživara, osim za ishranu preživara na tom gazdinstvu, a mogu se staviti u promet kao hrana za životinje koja je namenjena za ishranu nepreživara na područje Republike Srbije, pod uslovom da:
(1) su dokument koji prati pošiljku mleka i mlečnih proizvoda, kao i njihovo pakovanje jasno označeni rečima: "NE SME SE KORISTITI ZA ISHRANU PREŽIVARA",
(2) se hrana za životinje koja sadrži takve proizvode ne upotrebljava i ne skladišti na gazdinstvu na kome se uzgajaju preživari,
(3) se hrana za životinje u rasutom stanju koja sadrži takve proizvode ne prevozi vozilima kojima se prevozi hrana za preživare u isto vreme, a ako se takva vozila naknadno koriste za prevoz hrane za preživare, ta vozila se očiste u skladu sa odobrenom procedurom, kako bi se sprečilo unakrsno zagađenje, ili
2) ubijanje i uništavanje svih jajnih ćelija, oplođenih jajnih ćelija i životinja iz člana 57. tačka 2) podtač. (2) i (3) ovog pravilnika, koji su identifikovani epizootiološkim uviđajem, osim:
(1) priplodnih ovnova genotipa ARR/ARR,
(2) priplodnih ovaca koje nose najmanje jedan alel ARR i nijedan alel VRQ i, ako su takve priplodne ovce gravidne u periodu ispitivanja, jagnjadi ojagnjene posle toga, ako njihov genotip ispunjava iste uslove,
(3) ovaca koje nose najmanje jedan alel ARR koje su namenjene isključivo za klanje,
(4) ovaca i koza mlađih od tri meseca koje su namenjene isključivo za klanje.
U slučaju mere iz stava 1. tačka 2) ovog pravilnika, kada je službeno potvrđen slučaj klasična ovčija svrabež, mleko i mlečni proizvodi dobijeni od životinja iz člana 57. tačka 2) podtač. (2) i (3) ovog pravilnika koje su identifikovane epizootiološkim uviđajem mogu se koristiti i stavljati u promet pod uslovima iz stava 1. tačka 1) ovog pravilnika.
U slučaju iz stava 1. ovog člana, na gazdinstvo se primenjuju mere iz člana 59. stav 2. ovog pravilnika.
Kada je službeno potvrđeni slučaj na gazdinstvu atipična ovčija svrabež, tokom dve uzgojne godine posle utvrđivanja poslednjeg slučaja TSE mogu se primeniti mere iz stava 1. ovog člana ili sledeće mere:
1) identifikacija svih ovaca i koza na gazdinstvu;
2) intenzivniji monitoring gazdinstva na TSE, uključujući ispitivanje svih ovaca i koza koje su zaklane za ishranu ljudi i uginule ili ubijene na gazdinstvu, starijih od 18 meseci;
3) jajne ćelije, oplođene jajne ćelije i žive ovce i koze sa gazdinstva mogu se stavljati u promet na području Republike Srbije.
Ako je učestalost alela ARR kod rase ili na gazdinstvu niska ili je nema ili ako se to smatra neophodnim radi sprečavanja ukrštanja unutar srodstva, ubijanje i uništavanje životinja iz člana 60. stav 1. ovog pravilnika može se odložiti, do najviše pet uzgojnih godina, pod uslovom da na gazdinstvu nisu prisutni priplodni ovnovi, osim onih sa ARR/ARR genotipom, a u slučaju ovaca i koza uzgajanih radi proizvodnje mleka koje se stavlja u promet, do najviše 18 meseci.
Izuzetno od člana 60. stav 1. ovog pravilnika, ubijanje i uništavanje životinja može se zameniti klanjem za ishranu ljudi, s tim što se u slučaju iz člana 60. stav 1. tačka 2) ovog pravilnika zamena ubijanja i uništavanja životinja klanjem za ishranu ljudi može izvršiti samo pod uslovom da:
1) su životinje zaklane na području Republike Srbije;
2) sve životinje starije od 18 meseci ili one koje imaju više od dva trajna sekutića, a koje se kolju za ishranu ljudi, budu ispitane na TSE, u skladu sa dijagnostičkim metodama iz ovog pravilnika.
Izuzetno od člana 60. stav 1. ovog pravilnika, nadležni organ može, u skladu sa zakonom kojim se uređuje veterinarstvo, da odluči da se životinje iz člana 57. tačka 2) podtač. (2) i (3) ovog pravilnika, koje su epizotiološkim uviđajem identifikovane, ne ubiju, odnosno unište, ako:
1) je teško dobiti ovce poznatog genotipa ili ako je učestalost alela ARR unutar soja ili gazdinstva niska, ili
2) se to smatra neophodnim radi izbegavanja ukrštanja unutar srodstva, ili
3) se to, na osnovu analize rizika, smatra opravdanim, uzimajući u obzir epizootiološke činjenice.
U slučaju iz stava 1. ovog člana, u periodu od dve uzgojne godine posle poslednjeg slučaja TSE, na gazdinstvu se primenjuju sledeće mere:
1) identifikuju se sve ovce i koze;
2) sve ovce i koze sa tog gazdinstva mogu se staviti u promet na području Republike Srbije radi klanja za ishranu ljudi ili radi uništavanja, a sve životinje starije od 18 meseci zaklane za ishranu ljudi ispituju se na TSE dijagnostičkim metodama, u skladu sa ovim pravilnikom;
3) oplođene jajne ćelije i jajne ćelije sa tog gazdinstva ne mogu se stavljati u promet;
4) mogu se koristi samo seme ovnova genotipa ARR/ARR i oplođene jajne ćelije koje nose najmanje jedan alel ARR i nijedan alel VRQ;
5) sve uginule ili ubijene ovce i koze starije od 18 meseci ispituju se na TSE dijagnostičkim metodama, u skladu sa ovim pravilnikom;
6) na to gazdinstvo mogu se uvoditi samo mužjaci genotipa ARR/ARR i ovce koje potiču sa gazdinstava na kojima nijedan slučaj TSE nije utvrđen ili iz stada koja ispunjavaju uslove iz člana 59. st. 2. i 3. ovog pravilnika;
7) na to gazdinstvo mogu se uvoditi samo koze sa gazdinstava na kojima nijedan slučaj TSE nije utvrđen ili iz stada koja ispunjavaju uslove iz člana 59. st. 2. i 3. ovog pravilnika;
8) na osnovu analize rizika, a uzimajući u obzir epizootiološke činjenice, sve ovce i koze ograničavaju se u pogledu zajedničke ispaše.
Izuzetno od stava 2. tačka 2) ovog člana, jagnjad i jarad mogu se premeštati na drugo gazdinstvo u svrhu tova radi klanja, pod uslovom da na tom drugom gazdinstvu nisu druge ovce ili koze, osim onih koje se tove radi klanja, i da se sa tog drugog gazdinstva takve žive ovce ili koze otpremaju samo za klanje na području Republike Srbije.
U slučaju iz člana 60. stav 1. tačka 1) i člana 63. ovog pravilnika, na ovcama koje su ubijene i uništene ili zaklane za ishranu ljudi obavezno se vrši određivanje prionsko proteinskog genotipa ovaca, i to maksimalno na 50 ovaca.
Kada je službeno potvrđeni slučaj TSE na gazdinstvu atipična ovčija svrabež, određivanje prionsko proteinskog genotipa vrši se kod svih ovaca koje su ubijene i uništene.
Mere koje se primenjuju u slučaju kada je za životinju koja je uvedena sa drugog gazdinstva službeno potvrđeno da je zaražena
Ako je životinja, za koju je službeno potvrđeno da je zaražena, uvedena sa drugog gazdinstva, nadležni organ, na osnovu epizootiološkog uviđaja, može da odluči da se mere koje se u skladu sa ovim pravilnikom primenjuju posle službene potvrde TSE sprovode na gazdinstvu porekla životinje i na gazdinstvu na kome je službeno potvrđena zaraza ili samo na gazdinstvu porekla životinje.
U slučaju kada se zemljište koristi za zajedničku ispašu više od jednog stada, mere koje se u skladu sa ovim pravilnikom primenjuju posle službene potvrde TSE, mogu se na osnovu analize rizika, a uzimajući u obzir sve epizootiološke činjenice, ograničiti na samo jedno stado.
U slučaju kada se na jednom gazdinstvu drži više od jednog stada, mere koje se u skladu sa ovim pravilnikom primenjuju posle službene potvrde TSE mogu se ograničiti na stado u kome je potvrđen TSE, pod uslovom da je epizootiološkim uviđajem potvrđeno da su stada držana odvojeno i da postoji mala verovatnoća širenja zaraze među stadima, direktnim ili indirektnim kontaktom.
1. Metode i protokoli za dijagnostičke postupke
Prikupljanje uzoraka za dijagnostičko ispitivanje vrši se primenom metoda i protokola u skladu sa Priručnikom o standardima za dijagnostičke testove i vakcine za kopnene životinje Međunarodne organizacije za zaštitu zdravlja životinja (u daljem tekstu: Priručnik OIE).
Ako u Priručniku OIE ne postoje odgovarajuće metode i protokoli, primenjuju se metode i protokoli Referentne laboratorije Evropske unije za TSE (u daljem tekstu: Referentna laboratorija EU), kako bi se obezbedilo da se uzorkovanje vrši u skladu sa ovim pravilnikom.
2. Dijagnostički postupci kod goveda
Uzorci koji su uzeti od goveda, kod kojih se TSE ne može isključiti, odmah se ispituju radi potvrde bolesti, primenom najmanje jedne od sledećih potvrdnih metoda u skladu sa protokolom Priručnika OIE, i to:
1) imunohistohemijska metoda (IHH);
2) SAF-imunobloting ili alternativna metoda, u skladu sa Priručnikom OIE;
3) dokazivanje karakterističnih fibrila elektronskom mikroskopijom;
4) patohistološko ispitivanje;
5) kombinacija brzih testova iz Priloga 1.
Ako je rezultat patohistološkog ispitivanja negativan ili se ne može izvesti zaključak, tkivo takvog uzorka dalje se ispituje nekom drugom potvrdnom metodom i protokolom.
Brzi testovi iz Priloga 1. mogu se koristiti za primarni skrining sumnjivih slučajeva i radi daljeg ispitivanja, ako je rezultat ispitivanja pozitivan ili se ne može izvesti zaključak, u skladu sa uputstvom Referentne laboratorije EU, i ako:
1) se potvrđivanje vrši u nacionalnoj referentnoj laboratoriji za TSE;
2) je jedan od dva brza testa Western blot;
3) drugi brzi test koji će se koristiti:
(1) uključuje negativno tkivo kao kontrolno tkivo i goveđi BSE uzorak kao tkivo za pozitivnu kontrolu,
(2) je tip testa drukčiji od onog koji je korišćen u primarnom skriningu;
4) je Western blot korišćen kao prvi brzi test, u kom slučaju rezultat toga testa treba da bude dokumentovan i dostavljen nacionalnoj referentnoj laboratoriji za TSE;
5) rezultat primarnog skrininga nije potvrđen brzim testom, u kom slučaju ispitivanje se vrši drugom potvrdnom metodom. Ako je korišćena patohistološka metoda, a rezultat je negativan ili se iz njega ne može izvesti zaključak, tkiva se dalje ispituju nekom drugom potvrdnom metodom i protokolom.
Ako je rezultat jednog od potvrdnih ispitivanja iz stava 1. ovog člana pozitivan, životinje koje su uzorkovane za dijagnostička ispitivanja smatraju se pozitivnim slučajevima na BSE.
Uzorci koji su uzeti od goveda prilikom sprovođenja monitoringa, ispituju se brzim testom iz Priloga 1.
Ako je rezultat brzog testa pozitivan ili se iz njega ne može izvesti zaključak, uzorak se odmah ispituje u skladu sa članom 67. ovog pravilnika.
Ako je rezultat brzog testa pozitivan ili se iz njega ne može izvesti zaključak i ako je rezultat jedne od potvrdnih metoda ispitivanja iz člana 67. stav 1. ovog pravilnika pozitivan, životinja se smatra pozitivnim slučajem BSE.
3. Dijagnostički postupci kod ovaca i koza
Uzorci koji su uzeti od ovaca i koza kod kojih se TSE ne može isključiti, odmah se ispituju radi potvrde bolesti, primenom najmanje jedne od sledećih potvrdnih metoda, u skladu sa protokolom Priručnika OIE, i to:
1) imunohistohemijska metoda (IHH);
2) SAF-imunobloting ili alternativna metoda;
3) dokazivanje karakterističnih fibrila elektronskom mikroskopijom;
4) patohistološko ispitivanje.
Ako je rezultat patohistološkog ispitivanja negativan ili se ne može izvesti zaključak, tkivo takvog uzorka dalje se ispituje drugom potvrdnom metodom i protokolom.
Brzi test iz Priloga 1. može se koristiti za primarni skrining sumnjivih slučajeva i ne može se koristiti za dalje ispitivanje radi potvrđivanja rezultata.
Ako je rezultat brzog testa u primarnom skriningu sumnjivih slučajeva pozitivan ili se iz njega ne može izvesti zaključak, tkivo uzorka ispituje se jednom od potvrdnih metoda iz stava 1. ovog člana. Ako je za ispitivanje primenjena patohistološka metoda, a rezultat je negativni ili se iz njega ne može izvesti zaključak, tkivo uzorka dalje se ispituje drugom potvrdnom metodom i protokolom.
Ako je rezultat jedne od potvrdnih metoda iz stava 1. ovog člana pozitivan, životinja se smatra pozitivnim slučajem TSE i uzorak se dalje ispituje u skladu sa uslovima koji se primenjuju za dodatno ispitivanje pozitivnih slučajeva TSE.
b) Monitoring TSE kod ovaca i koza
Uzorci koji su uzeti od ovaca i koza prilikom sprovođenja monitoringa, ispituju se brzim testom iz Priloga 1, korišćenjem odgovarajućih metoda i protokola, u skladu sa uputstvom Referentne laboratorije EU, radi otkrivanja svih poznatih sojeva TSE.
Ako je rezultat brzog testa pozitivan ili se ne može izvesti zaključak, uzorkovano tkivo odmah se ispituje primenom neke od potvrdnih metoda, i to imunocitohemijskom, imunoblotingom ili dokazivanjem karakterističnih fibrila elektronskim mikroskopom. Ako je rezultat potvrdne metode ispitivanja negativan ili se ne može izvesti zaključak, primenjuje se dodatno ispitivanje, u skladu sa uputstvom Referentne laboratorije EU.
U slučaju da je rezultat jednog od potvrdnog ispitivanja pozitivan, životinja se smatra pozitivnim slučajem TSE.
v) Dodatno ispitivanje pozitivnih slučajeva TSE
Dodatno ispitivanje pozitivnih slučajeva TSE obuhvata:
1) primarno molekularno ispitivanje diskriminatornim imunobloting testovima;
2) međulaboratorijsko ispitivanje (ring test) sa dodatnim metodama molekularnog testiranja.
Ako je neophodno dodatno ispitivanje, uzorci koji su uzeti od klinički sumnjivih životinja i životinja koje su ispitane prilikom sprovođenja monitoringa, a čiji rezultat dijagnostičkog ispitivanja je pozitivan slučaj TSE koji nije slučaj atipične ovčije svrabeži, upućuju se na ispitivanje primarnim molekularnim metodama tipizacije.
Uzorci koji potiču od životinja kod kojih je potvrđen TSE, a ne može se isključiti BSE primenom primarnog molekularnog ispitivanja diskriminatornim imunobloting testovima, u skladu sa uputstvom Referentne laboratorije EU, upućuju se odmah na međulaboratorijsko ispitivanje (ring test) sa dodatnim metodama molekularnog testiranja.
g) Čuvanje podataka u vezi sa dijagnostičkim postupcima
Laboratorija koja obavlja dijagnostičko ispitivanje evidenciju sa podacima o dijagnostičkom ispitivanju i, ako je primenjivo, parafinske blokove i fotografije ("filmove") Western blot testova čuva sedam godina.
Danom stupanja na snagu ovog pravilnika prestaju da važe tač. 1, 2. i 4, tačka 9. stav 2, tač. 15, 16, 17. i 18. Naredbe o preduzimanju mera za sprečavanje pojave, otkrivanje, sprečavanja širenja, suzbijanje i iskorenjivanje transmisivnih spongioformnih encefalopatija ("Službeni glasnik RS", br. 17/06, 110/06, 52/07 i 41/10).
Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije", osim čl. 17-45. ovog pravilnika koji se primenjuju od 1. aprila 2011. godine i člana 64. ovog pravilnika koji se primenjuje od 1. januara 2013. godine.
Samostalni član Pravilnika o izmenama i dopuni
Pravilnika o utvrđivanju mera ranog otkrivanja i dijagnostike zarazne bolesti transmisivnih spongioformnih encefalopatija, načinu njihovog sprovođenja, kao i merama za sprečavanje širenja, suzbijanje i iskorenjivanje ove zarazne bolesti
("Sl. glasnik RS", br. 33/2016)
Član 9
Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".
BRZI TESTOVI
1. Brzi testovi za monitoring BSE kod goveda su:
1) imunobloting u skladu sa Western bloting procedurom za detekciju Proteinaza K rezistentnog fragmenta PrPRes otpornog na proteaze (Prionics-Check- Western test);
2) hemiluminiscentni ELISA test koji uključuje proceduru ekstrakcije i ELISA tehniku, koja koristi pojačani hemiluminiscentni reagens (Enfer test & Enfer TSE Kit verzija 2.0, automatizovano pripremanje uzoraka);
3) imunološko određivanje na bazi mikroploča za otkrivanje PrPSc (Enfer TSE verzija 3);
4) sendvič imunoesej za PrPRes detekciju sa kitom TeSeE SAP koja se sprovodi posle faze denaturacije i koncentracije sa purifikacionim kitom TeSeE (Bio-Rad TeSeE brzi test);
5) imunološko određivanje na bazi mikroploča (ELISA) koji otkriva Proteinaza K rezistentni PrPRes sa monoklonskim antitelima (Prionics-Chek LIA test);
6) imunoesej korišćenjem hemijskih polimera za selektivno prihvatanje PPrPSc i monoklonsku detekciju antitela koja je usmerena na očuvane regije PrP molekule (IDEXX HerdChek BSE Antigen Test Kit, EIA);
7) "lateral flow" imunoesej korišćenjem dva različita monoklonska antitela za utvrđivanje Proteinaza K - rezistentnih PrP fragmenta (Prionics Check PrioSTRIP);
8) dvostrani imunoesej korišćenjem dva različita monoklonska antitela usmerenih na dva epitopa prisutnih u visoko preklopljenom stanju goveđeg PrPSc (Roboscreen Beta Prion BSE EIA Test Kit);
9) sendvič ELISA za utvrđivanje Proteinaza K rezistentnog PrPSc (Roche Applied Science PrionScreen).
2. Brzi testovi za monitoring TSE kod ovaca i koza su:
1) sendvič imunoesej za PrPRes detekciju sa kitom TeSeE SAP koja se sprovodi posle faze denaturacije i koncentracije sa purifikacionim kitom TeSeE (Bio-Rad TeSeE brzi test);
2) sendvič imunoesej za PrPRes detekciju sa kitom TeSeE ovca/koza koja se sprovodi posle faze denaturacije i koncentracije sa purifikacionim kitom TeSeE ovca/koza (Bio-Rad TeSeE ovca/koza brzi test);
3) hemiluminiscentni ELISA test koji uključuje proceduru ekstrakcije i ELISA tehniku, koja koristi pojačani hemiluminiscentni reagens (Enfer TSE Kit verzija 2.0);
4) imunološko određivanje na bazi mikroploča za otkrivanje PrPSc (Enfer TSE verzija 3);
5) imunoesej korišćenjem hemijskih polimera za selektivno prihvatanje PPrPSc i monoklonsku detekciju antitela koja je usmerena za očuvane regije PrP molekule (IDEXX HerdChek BSE Antigen Test Kit, EIA);
6) imunobloting u skladu sa Western bloting procedurom za detekciju Proteinaza K rezistentnog fragmenta PrPRes otpornog na proteaze (Prionics-Check- Western, test za male preživare);
7) imunološko određivanje na bazi mikroploča hemiluminiscentni imunoesej koji otkriva Proteinaza K rezistentni PrPSc (Prionics-Chek LIA test za male preživare).
METODE ANALIZE ZA ODREĐIVANJE SASTOJAKA ŽIVOTINJSKOG POREKLA ZA SLUŽBENU KONTROLU HRANE ZA ŽIVOTINJE
Određivanje sastojaka životinjskog porekla u hrani za životinje sprovodi se svetlosnom mikroskopijom ili lančanom reakcijom polimeraze (PCR) u skladu sa navodima iz ovog priloga.
Ove dve metode omogućuju otkrivanje prisustva sastojaka životinjskog porekla u hranivima i smešama za ishranu životinja. Međutim, one ne omogućavaju izračunavanje količine takvih sastojaka u hranivima i smešama. Obe metode imaju granicu detekcije ispod 0,1% (w/w).
PCR metoda omogućuje određivanje taksonomske grupe sastojaka životinjskog porekla prisutnih u hranivima i smešama za ishranu životinja.
Ove metode primenjuju se pri kontroli i određivanju prisustva sastojaka životinjskog porekla u hrani za životinje.
U zavisnosti od vrste hrane za životinje koja se ispituje, ove metode mogu da se koriste u okviru jednog jedinstvenog operativnog protokola bilo samostalno ili zajedno u skladu sa standardnim operativnim procedurama (SOP) koje je uspostavila referentna laboratorija EU za proteine životinjskog porekla u hrani za životinje (EURL-AP) i objavila na svojoj internet stranici.1
_____________
1 http://eurl.craw.eu/
2.1.1. Načelo
Sastojci životinjskog porekla, koji mogu da budu prisutni u hranivima i smešama za ishranu životinja poslatih na analizu, identifikuju se na osnovu tipičnih i mikroskopski prepoznatljivih karakteristika kao što su mišićna vlakna i ostali delovi mesa, hrskavica, kosti, rogovi, dlaka, čekinje, krv, perje, ljuske jaja, riblje kosti i krljušti.
2.1.2. Reagensi i oprema
2.1.2.1. Reagensi
2.1.2.1.1. Sredstvo za koncentrovanje
2.1.2.1.1.1. Tetrahloretilen (gustina 1,62);
2.1.2.1.2. Reagens za bojenje
2.1.2.1.2.1. Alizarin crvena (rastvori se 2,5 ml 1M hlorovodonične kiseline u 100 ml vode i tom rastvoru se doda 200 mg alizarin crvene);
2.1.2.1.3. Sredstva za pripremu preparata
2.1.2.1.3.1. Baza (NaOH 2,5% w/v ili KOH 2,5% w/v),
2.1.2.1.3.2. Glicerol (nerazređen, viskoznost: 1 490 cP),
2.1.2.1.3.3. Norland® Optical Adhesive 65 (viskoznost: 1 200 cP) ili smola sa istovetnim svojstvima za pripremu trajnih preparata;
2.1.2.1.4. Sredstva za pripremu preparata sa osobinama bojenja
2.1.2.1.4.1. Lugolov rastvor (rastvori se 2 g kalijum-jodida u 100 ml vode, zatim se uz često mućkanje doda 1 g joda),
2.1.2.1.4.2. Cistinski reagens (2 g olovnog acetata, 10 g NaOH/100 ml vode),
2.1.2.1.4.3. Fehlingov reagens (pripremi se pre upotrebe od jednakih delova (1/1) osnovnih rastvora A i B. Rastvor A: 6,9 bakar (II) sulfat pentahidrata rastvori se u 100 ml vode. Rastvor B: 34,6 g kalijum-natrijum tartarat tetrahidrata i 12 g NaOH rastvori se u 100 ml vode),
2.1.2.1.4.4. Tetrametilbenzidin/vodonik peroksid (rastvori se 1 g 3,3’,5,5’-tetrametilbenzidina (TMB) u 100 ml ledene sirćetne kiseline i 150 ml vode. Prvo se izmešaju 4 dela TMB rastvora sa jednim delom 3% vodonik peroksida);
2.1.2.1.5. Sredstva za ispiranje
2.1.2.1.5.1. Etanol ≥ 96% (tehnički čist),
2.1.2.1.5.2. Aceton (tehnički čist);
2.1.2.1.6. Reagens za izbeljivanje
2.1.2.1.6.1. Komercijalni rastvor natrijum hipohlorita (9-14% aktivnog hlora);
2.1.2.2. Oprema
2.1.2.2.1. Analitička vaga s preciznošću od 0,001 g,
2.1.2.2.2. Pribor za mlevenje: mlin ili avan;
2.1.2.2.3. Sito sa mrežicom kvadratnih otvora širine 0,25 mm i 1 mm;
2.1.2.2.4. Konusni stakleni levak za odvajanje zapremine 250 ml sa teflonskim čepom ili čepom od brušenog stakla na dnu konusa. Promer otvora čepa mora biti ≥ 4 mm. Umesto toga se može upotrebiti čaša sa konusnim dnom za taloženje pod uslovom da je laboratorijski dokazano da su granice detekcije istovetne onima kada se koristi konusni stakleni levak za odvajanje;
2.1.2.2.5. Stereomikroskop koji obuhvata barem konačni opseg povećanja od 6,5 x do 40 x;
2.1.2.2.6. Svetlosni mikroskop koji obuhvata barem konačni opseg povećanja od 100 x do 400 x sa poljem za propušteno svetlo. Mogu se dodatno koristiti polarizovano svetlo i diferencijalni interferentni kontrast;
2.1.2.2.7. Standardno laboratorijsko posuđe od stakla;
2.1.2.2.8. Oprema za pripremu preparata: klasične mikroskopske pločice, pločice sa udubljenjem, pokrovna stakalca (20 x 20 mm), pinceta, fina lopatica (špatula).
2.1.3. Uzorkovanje i priprema uzorka
2.1.3.1. Uzorkovanje
Koristi se reprezentativan uzorak koji je uzet u skladu sa odeljkom iz ovog priloga: Metode uzorkovanja;
2.1.3.2. Mere predostrožnosti
Kako bi se sprečila unakrsna kontaminacija u laboratoriji, svu laboratorijsku opremu za višekratnu upotrebu potrebno je pažljivo očistiti pre upotrebe. Delove levka za odvajanje potrebno je pre čišćenja rastaviti. Delove levka za odvajanje i posuđe od stakla potrebno je prethodno oprati ručno, a zatim oprati u mašini za suđe. Sita se moraju očistiti četkom sa tvrdim sintetičkim dlačicama. Preporučuje se završno čišćenje sita acetonom i komprimovanim vazduhom nakon prosejavanja masnog materijala, kao što je riblje brašno.
2.1.3.3. Priprema uzoraka osim masti i ulja
2.1.3.3.1. Sušenje uzorka: uzorci sa sadržajem vlage > 14% moraju se osušiti pre rukovanja,
2.1.3.3.2. Prethodno prosejavanje uzorka: preporučuje se da se hrana u peletima i zrnu prethodno proseje na 1 mm, a zatim se dobijene frakcije analiziraju kao odvojeni uzorci,
2.1.3.3.3. Deljenje uzorka u poduzorke i mlevenje: najmanje 50 g uzorka se podeli na poduzorke za analizu, koji se zatim melju;
2.1.3.3.4. Ekstrakcija i priprema taloga: prenese se deo od 10 g (sa preciznošću od 0,01 g) samlevenog poduzorka u levak za odvajanje ili čašu sa konusnim dnom za taloženje i doda se 50 ml tetrahloretilena. Deo koji je prenesen u levak mora se ograničiti na 3 g u slučaju ribljeg brašna ili drugih čistih proizvoda životinjskog porekla, mineralnih sastojaka ili premiksa koji proizvode više od 10% taloga. Mešavinu je potrebno snažno protresti u trajanju od najmanje 30 sekundi i mora se oprezno dodati najmanje još 50 ml tetrahloretilena kako bi se isprale unutrašnje površine levka i uklonile sve prijanjajuće čestice. Tako dobijena mešavina se ostavi da stoji najmanje 5 minuta pre odvajanja taloga otvaranjem čepa.
Ako se koristi čaša s konusnim dnom za taloženje, mešavinu je potrebno snažno mešati najmanje 15 sekundi, a sve prijanjajuće čestice uz zidove čaše potrebno je pažljivo isprati niz unutrašnju površinu sa najmanje 10 ml čistog tetrahloretilena. Mešavinu je potrebno ostaviti da stoji 3 minuta i zatim ponovo promešati u trajanju od 15 sekundi, a sve čestice koje prijanjaju uz zidove čaše potrebno je pažljivo isprati niz unutrašnju površinu s najmanje 10 ml čistog tetrahloretilena. Tako dobijena mešavina ostavi se da stoji najmanje 5 minuta, zatim se tečna frakcija odstrani i ukloni pažljivim dekantovanjem, vodeći računa da se ni malo taloga ne izgubi.
Talog se osuši i zatim izmeri (sa preciznošću od 0,001 g). Ako više od 5% taloga sadrži čestice > 0,50 mm, mora se prosejati kroz sito 0,25 mm i dve dobijene frakcije se ispituju;
2.1.3.3.5. Ekstrakcija i priprema flotata: nakon dobijanja taloga opisanog metodom, u levku za odvajanje moraju ostati dve faze: tečna koja se sastoji od tetrahloretilena i čvrsta koja se sastoji od plivajućeg materijala. Ta čvrsta faza je flotat koji se izoluje tako što se tetrahloretilen u celini odlije iz levka otvaranjem čepa. Okretanjem levka za odvajanje, flotat se prenese u veliku Petrijevu šolju i osuši se na vazduhu u digestoru. Ako se više od 5% flotata sastoji od čestica > 0,50 mm, mora se prosejati kroz sito 0,25 mm i dve dobijene frakcije se ispituju;
2.1.3.3.6. Priprema sirovog materijala: pripremi se deo od najmanje 5 g samlevenog poduzorka. Ako se više od 5% sirovine sastoji od čestica > 0,50 mm, mora se prosejati kroz sito 0,25 mm i dve dobijene frakcije se ispituju.
2.1.3.4. Priprema uzoraka koji se sastoje od masti ili ulja
Potrebno je pratiti sledeći protokol za pripremu uzoraka koji se sastoje od masti ili ulja:
1) ako je mast u čvrstom stanju, zagreva se u pećnici, dok ne postane tečna,
2) koristeći pipetu prenese se 40 ml masti ili ulja sa dna uzorka u epruvetu za centrifugiranje,
3) centrifugira se 10 minuta na 4 000 okr./min.,
4) ako je mast očvrsnula nakon centrifugiranja, zagreva se u pećnici dok ne postane tečna,
5) ponovo se centrifugira 5 minuta na 4 000 okr./min.,
6) kašičicom ili lopaticom se prenese polovina dekantovane nečistoće na mikroskopsku pločicu za identifikaciju. Kao sredstvo za pripremu preparata preporučuje se glicerol,
7) preostala nečistoća koristi se za pripremu taloga kako je opisano u tački 2.1.3.3.
2.1.3.5. Upotreba reagensa za bojenje
Kako bi se olakšala pravilna identifikacija sastojaka životinjskog porekla, analitičar može da koristi reagense za bojenje u toku pripreme uzorka u skladu sa smernicama koje je izdala EURL-AP i objavila na svojoj internet stranici.
Ako se koristi rastvor Alizarin crvene za bojenje taloga, primenjuje se sledeći protokol:
1) osušeni talog se prenese u staklenu epruvetu i dvaput ispere s približno 5 ml etanola (svaki put se koristi centrifuga u toku 30 sekundi, a rastvor se ostavi da stoji približno 1 minut i 30 sekundi, pa se zatim odlije),
2) talog se izbeli dodavanjem najmanje 1 ml natrijum hipohlorita. Reakcija se razvija 10 minuta. Epruveta se napuni vodom, talog se ostavi da stoji 2-3 minuta, a voda i suspendovane čestice se pažljivo odliju,
3) talog se dvaput ispere sa 10 ml vode (koristi se vrtložna mešalica (vortex) 30 sekundi, ostavi se da se istaloži i svaki put se odlije voda),
4) doda se 2-10 kapi rastvora Alizarin crvene i smeša se promućka u centrifugi. Trajanje reakcije je 30 sekundi i obojeni talog se dvaput ispere s približno 5 ml etanola, zatim jedanput acetonom (svaki put se koristi centrifuga 30 sekundi, a rastvarač se ostavi da stoji približno 1 minut i zatim odlije),
5) obojeni talog se osuši.
2.1.4. Mikroskopski pregled
2.1.4.1. Priprema preparata
Mikroskopski preparat se priprema od taloga i od flotata ili sirovog materijala, zavisno od izbora analitičara. Ako se u toku pripreme preparata koristilo prosejavanje, pripremaju se obe dobijene frakcije (fina i gruba). Ogledni delovi frakcija naneseni na pločicu reprezentativni su za čitavu frakciju.
Potrebno je pripremiti dovoljan broj preparata kako bi se osiguralo sprovođenje čitavog ispitnog protokola koji je određen u tački 2.1.4.2.
Mikroskopski preparati se pripremaju sa odgovarajućim sredstvom za pripremu preparata u skladu sa SOP-om koji je odredila EURL-AP i objavila na svojoj internet stranici. Preparate je potrebno pokriti pokrovnim stakalcima (pokrovnicama).
2.1.4.2. Protokoli pregleda za određivanje sastojaka životinjskog porekla u smešama i hranivima za životinje
Pripremljeni mikroskopski preparati se pregledaju u skladu sa protokolima pregleda prikazanim u Dijagramu 1 za smeše i hraniva za životinje, osim za čisto riblje brašno ili u Dijagramu 2 za čisto riblje brašno.
Mikroskopski pregledi će se sprovesti koristeći klasičan svetlosni mikroskop na talogu i zavisno od odabira analitičara, bilo na flotatu ili na sirovom materijalu. Uz klasičan svetlosni mikroskop može se koristiti i stereomikroskop za grube frakcije. Svaki preparat se u potpunosti pregleda pod različitim uveličanjima.
Minimalni broj preparata koji će se pregledati u toku svakog koraka protokola pregleda mora se striktno poštovati, osim ako nije moguće ni korišćenjem čitavog materijala iz frakcije postići utvrđeni broj preparata. Pri svakom pregledu ispituje se ne više od šest preparata.
Za lakšu identifikaciju vrste i porekla čestica analitičar može da koristi pomoćne alate kao što su sistemi za podršku pri odlučivanju, ilustrovane knjige i referentne uzorke.
Dijagram 1: Protokol pregleda za otkrivanje sastojaka životinjskog porekla u smešama i hranivima, osim ribljeg brašna
Dijagram 2: Protokol pregleda za otkrivanje sastojaka životinjskog porekla u ribljem brašnu
2.1.4.3. Broj određivanja
Ako nakon prvog pregleda izvršenog u skladu sa protokolom, propisanog u Dijagramu 1, odnosno u Dijagramu 2, nije otkrivena ni jedna čestica životinjskog porekla određene prirode (tj. porekla od kopnenih životinja ili riba), nije potreban dodatni pregled, a o rezultatima analize potrebno je izveštavati korišćenjem terminologije iz tačke 2.1.5.1.
Ako posle prvog pregleda sprovedenog u skladu sa protokolom iz Dijagrama 1, odnosno Dijagrama 2, ukupan broj otkrivenih čestica životinjskog porekla (tj. porekla od kopnenih životinja ili ribe) iznosi od jedan do pet, sprovodi se drugi pregled na novom poduzorku od 50 g. Ako nakon drugog pregleda ukupan broj otkrivenih čestica životinjskog porekla iznosi od nula do pet, o rezultatima analize potrebno je izveštavati korišćenjem terminologije iz tačke 2.1.5.2. ili se sprovodi treći pregled na novom poduzorku od 50 g. Ipak, ako je posle prvog i drugog pregleda broj otkrivenih čestica datog porekla veći od 15, dodatni pregled nije potreban, a o rezultatima je potrebno direktno izveštavati korišćenjem terminologije iz tačke 2.1.5.3. Ako je posle trećeg pregleda broj otkrivenih čestica datog porekla veći od 15, o rezultatima analize potrebno je izvestiti korišćenjem terminologije iz tačke 2.1.5.3, inače je o rezultatima analize potrebno izveštavati korišćenjem terminologije iz tačke 2.1.5.2.
Ako je nakon prvog pregleda sprovedenog u skladu sa protokolima pregleda propisanim u Dijagramu 1, odnosno u Dijagramu 2, otkriveno više od pet čestica životinjskog porekla određene prirode (tj. poreklom od kopnenih životinja ili riba), o rezultatima analize potrebno je izvestiti korišćenjem terminologije iz tačke 2.1.5.3.
2.1.5. Prikaz rezultata
Pri izveštavanju o rezultatima, laboratorija mora da navede na kojoj vrsti materijala je sprovedena analiza (talog, flotat ili sirovi materijal) i koliko je pregleda izvršeno.
Laboratorijski izveštaj mora da sadrži barem informacije o prisutnosti sastojaka poreklom od kopnenih životinja ili riba.
O različitim slučajevima izveštava se na sledeće načine:
2.1.5.1. Nije otkrivena nijedna čestica datog porekla:
1) koliko je moguće utvrditi iz pregleda svetlosnim mikroskopom, u dostavljenom uzorku nije utvrđeno prisustvo čestica poreklom od kopnenih životinja,
2) koliko je moguće utvrditi iz pregleda svetlosnim mikroskopom, u dostavljenom uzorku nije utvrđeno prisustvo čestica poreklom od ribe.
2.1.5.2. Prosečno je otkriveno između jedne i pet čestica životinjskog porekla:
1) koliko je moguće utvrditi iz pregleda svetlosnim mikroskopom, prosečno nije otkriveno više od pet čestica poreklom od kopnenih životinja u dostavljenom uzorku. Čestice su identifikovane kao kosti, hrskavica, mišić, dlaka, rogovi, itd. Ovako nizak stepen prisustva, koji je ispod granice detekcije za metodu mikroskopije znači da se ne može isključiti rizik od lažno pozitivnog rezultata.
Ili, ako je primereno:
1) koliko je moguće utvrditi iz pregleda svetlosnim mikroskopom, prosečno nije otkriveno više od pet čestica poreklom od riba u dostavljenom uzorku. Čestice su identifikovane kao riblje kosti, riblje krljušti, hrskavica, mišić, škrge, itd. Ovako nizak stepen prisutnosti, koja je ispod granice detekcije za metodu mikroskopije znači da se ne može isključiti rizik od lažno pozitivnog rezultata.
U slučaju prethodnog prosejavanja uzorka, u laboratorijskom izveštaju mora biti navedeno u kojoj frakciji (prosejana frakcija, peletirana frakcija ili zrna) su bile otkrivene čestice životinjskog porekla, jer otkrivanje čestica životinjskog porekla samo u prosejanoj frakciji može biti znak zagađenja okoline.
2.1.5.3. Prosečno je otkriveno više od pet čestica životinjskog porekla:
1) koliko je moguće utvrditi iz pregleda svetlosnim mikroskopom, prosečno je otkriveno više od pet čestica poreklom od kopnenih životinja u dostavljenom uzorku. Čestice su identifikovane kao kosti, hrskavica, mišić, dlaka, rogovi, itd.
Ili, ako je primereno:
1) koliko je moguće utvrditi iz pregleda svetlosnim mikroskopom, prosečno je otkriveno više od pet čestica poreklom od riba u dostavljenom uzorku. Čestice su identifikovane kao riblje kosti, riblje krljušti, hrskavica, mišić, otolit, škrge, itd.
U slučaju prethodnog prosejavanja uzorka, u laboratorijskom izveštaju mora biti navedeno u kojoj frakciji (prosejana frakcija, peletirana frakcija ili zrna) su bile otkrivene čestice životinjskog porekla, jer otkrivanje čestica životinjskog porekla samo u prosejanoj frakciji može biti znak okolnog zagađenja.
2.2. Lančana reakcija polimeraze (PCR)
2.2.1. Načelo
Fragmenti dezoksiribonukleinske kiseline (DNK) životinjskog porekla, koji mogu biti prisutni u hranivima i smešama za ishranu životinja otkrivaju se tehnikom genetičkog umnožavanja putem PCR koja cilja DNK sekvence značajne za vrstu.
PCR metoda zahteva najpre ekstrakciju DNK. Umnožavanje se vrši kasnije na tako dobijenom DNK ekstraktu kako bi se otkrila ciljana životinjska vrsta.
2.2.2. Reagensi i oprema
2.2.2.1. Reagensi
2.2.2.1.1. Reagensi za ekstrakciju DNK
Upotrebljavaju se samo reagensi koje je odobrio EURL-AP i objavio na svojoj internet stranici.
2.2.2.1.2. Reagensi za umnožavanje genetičkog materijala
2.2.2.1.2.1. Prajmeri i probe
Upotrebljavaju se samo prajmeri i probe sa sekvencama oligonukleotida koje je validovala EURL-AP i objavila na svojoj internet stranici2
2.2.2.1.2.2. Master miks
Upotrebljava se samo master miks koji ne sadrži reagense koji bi mogli prouzrokovati lažne rezultate zbog prisustva životinjske DNK3
2.2.2.1.2.3. Reagensi za dekontaminaciju
2.2.2.1.2.3.1. Rastvor hlorovodonične kiseline (0,1 N),
2.2.2.1.2.3.2. Izbeljivač (rastvor natrijum hipohlorita sa 0,15% aktivnog hlora),
2.2.2.1.2.3.3. Nerđajući reagensi za dekontaminaciju skupih uređaja kao što su analitičke vage;
2.2.2.2. Oprema
2.2.2.2.1. Analitička vaga s preciznošću od 0,001 g,
2.2.2.2.2. Pribor za mlevenje;
2.2.2.2.3. Uređaj za PCR (thermocycler) koji omogućava PCR u stvarnom vremenu;
2.2.2.2.4. Mikrocentrifuga za mikroepruvete,
2.2.2.2.5. Komplet mikropipeta koje omogućavaju pipetiranje od 1 μl do 1 000 μl;
2.2.2.2.6. Standardna plastična oprema za mikrobiologiju: mikroepruvete za mikrocentrifugu, plastični nastavci s filtrima za mikropipete, odgovarajuće ploče za PCR uređaj (thermocycler),
2.2.2.2.7. Zamrzivači za skladištenje uzoraka i reagensa
1) Popis ovih prajmera i proba za svaku ciljanu životinjsku vrstu dostupan je na internet stranici EURL-AP-a,
2) Primeri master miks rastvora koji su funkcionalni dostupni su na internet stranici EURL-AP-a.
______________
2 Popis ovih prajmera i proba za svaku ciljanu životinjsku vrstu dostupan je na internet stranici EURL-AP
3 Primeri master miksa koji su funkcionalni, dostupni su na internet stranici EURL-AP
2.2.3. Uzorkovanje i priprema uzorka
2.2.3.1. Uzorkovanje
Koristi se reprezentativan uzorak koji je uzet u skladu sa odeljkom iz ovog priloga: Metode uzorkovanja;
2.2.3.2. Priprema uzorka
Pri pripremi laboratorijskih uzoraka do ekstrakcije DNK potrebno je poštovati opšte odredbe o analitičkim metodama za hranu za životinje iz ovog priloga. Najmanje 50 g uzorka se poduzorkuje za analizu i samelje. Priprema uzorka mora se sprovesti u drugom prostoru od onog koji se koristi za ekstrakciju DNK i umnožavanje genetičkog materijala u skladu sa standardom ISO 24276.
Pripreme se dva testna uzorka od najmanje 100 mg svaki;
2.2.4. Ekstrakcija DNK
Ekstrakcija DNK sprovodi se na svakom pripremljenom testnom uzorku koristeći SOP koji je uspostavila EURL-AP i objavila na svojoj internet stranici.
Za svaku seriju ekstrakcije DNK pripremaju se dva kontrolna uzorka kako je opisano u ISO standardu 24276:
1) slepi kontrolni uzorak ekstrakcije;
2) pozitivni kontrolni uzorak ekstrakcije DNK.
2.2.5. Umnožavanje genetičkog materijala
Genetički materijal se umnožava koristeći metode validovane za svaku vrstu koja zahteva identifikaciju. Te metode su propisane u SOP koji je uspostavila EURL-AP i objavila na svojoj internet stranici. Svaki ekstrakt DNK se analizira u najmanje dva različita razređenja kako bi se ocenila inhibicija.
Za svaku ciljanu vrstu pripremaju se dva kontrolna uzorka koja se umnožavaju kako je opisano u ISO standardu 24276:
1) pozitivni kontrolni uzorak s ciljanom DNK se upotrebljava za svaku ploču ili seriju analiza PCR,
2) kontrolni uzorak reagenasa za umnožavanje (zove se takođe kontrolni uzorak bez matrice) se upotrebljava za svaku ploču ili seriju analiza PCR.
2.2.6. Tumačenje i prikaz rezultata
U izveštaju o rezultatima, laboratorija mora da navede najmanje masu upotrebljenog testnog uzorka, korišćene tehnike za ekstrakciju, broj sprovedenih određivanja i granicu detekcije metode.
Rezultati se ne smeju tumačiti i saopštavati ako pozitivni kontrolni uzorak ekstrakcije DNK i pozitivni kontrolni uzorak s ciljanim DNK ne omogućavaju određivanje ciljane vrste pri analizi, dok je rezultat kontrolnog uzorka reagensa za umnožavanje negativan.
U slučaju da rezultati dva testna uzorka nisu dosledni, potrebno je ponoviti korak genetičkog umnožavanja. Ako laboratorija sumnja da razlog za neusklađenost mogu da budu ekstrakti DNK, sprovodi se nova ekstrakcija DNK i umnožavanje genetičkog materijala pre tumačenja rezultata.
Konačni prikaz rezultata mora da se temelji na integraciji i tumačenju rezultata dva testna uzorka u skladu sa SOP-om koji je uspostavila EURL-AP i objavila na svojoj internet stranici.
2.2.6.1. Negativni rezultat
O negativnom rezultatu se izveštava na sledeći način:
1) U dostavljenom uzorku nije utvrđena DNK poreklom od X (X je životinjska vrsta ili grupa životinjskih vrsta koja je predmet ispitivanja);
2.2.6.2. Pozitivni rezultat
O pozitivnom rezultatu se izveštava na sledeći način:
1) DNK poreklom od X je utvrđena u dostavljenom uzorku (X je životinjska vrsta ili grupa životinjskih vrsta koja je predmet ispitivanja).
Uzorci za službenu kontrolu hrane za životinje uzimaju se u skladu sa metodama opisanim u ovom prilogu. Tako dobijeni uzorci smatraju se reprezentativnim za uzorkovane delove.
Svrha reprezentativnog uzorkovanja je dobijanje manje količine iz serije na način da određivanje bilo koje posebne osobine te količine predstavlja srednju vrednost osobine serije. Serija se uzorkuje ponovljenim uzimanjem pojedinačnih uzoraka pri različitim jedinstvenim položajima u seriji. Ti pojedinačni uzorci kombinuju se mešanjem do forme zbirnog uzorka iz koga se reprezentativnim deljenjem pripremaju reprezentativni konačni uzorci.
Ako se vizuelnom inspekcijom utvrdi razlika u kvalitetu delova hrane za životinje namenjene uzorkovanju u odnosu na preostali deo iste serije, takvi delovi razdvajaju se od ostatka hrane za životinje i sa njima se postupa kao sa odvojenom podserijom. Ako nije moguće razdeliti hranu za životinje u odvojene podserije, hrana za životinje uzorkuje se kao jedna serija. U ovom slučaju se ove činjenice navode u izveštaju o uzorkovanju.
Ako se utvrdi da hrana za životinje iste klase ili opisa, uzorkovana u skladu sa odredbama ovog pravilnika, ne ispunjava propisane uslove, smatra se da sva hrana za životinje iz te serije ne ispunjava propisane uslove, osim ako se detaljnom procenom utvrdi da nema dokaza da ostatak serije ne ispunjava propisane uslove bezbednosti.
Serija, lot ili šarža je identifikovana količina hrane za životinje za koju je utvrđeno da poseduje zajedničke osobine kao što je poreklo, vrsta, način pakovanja, subjekat koji pakuje proizvode, pošiljalac ili označavanje, a u slučaju proizvodnog postupka, proizvodna jedinica iz jedinstvenog objekta koja koristi jedinstvene proizvodne parametre ili nekoliko takvih jedinica pri neprekinutoj proizvodnji i zbirnom skladištenju.
Uzorkovani deo je serija ili identifikovani deo serije ili podserije.
Zapečaćeni uzorak je uzorak zapečaćen na način da uzorku nije moguće pristupiti bez lomljenja ili uklanjanja pečata.
Pojedinačni uzorak je količina koja se uzima iz jedne tačke uzorka.
Zbirni uzorak je zbir pojedinačnih uzoraka uzetih iz istog uzorkovanog dela.
Redukovani uzorak je deo zbirnog uzorka dobijen postupkom reprezentativnog smanjivanja zbirnog uzorka.
Konačni uzorak je deo redukovanog uzorka ili homogenizovanog zbirnog uzorka.
Laboratorijski uzorak je uzorak namenjen za laboratoriju (kako je primljen u laboratoriju) koji može biti konačan, redukovan ili zbirni.
Uzorke uzimaju osobe koje su za to ovlašćene.
Uzorak mora biti zapečaćen na način da uzorku nije moguće pristupiti bez lomljenja ili uklanjanja pečata. Oznaka pečata treba biti jasno prepoznatljiva i vidljiva. Alternativno, uzorak se može držati u posudi koja se zatvara na način da se ne može otvoriti bez nepovratnog oštećenja čime se izbegava ponovo korišćenje takve posude.
Uzorak mora biti neizbrisivo označen i mora se identifikovati na način da postoji jasna veza sa izveštajem o uzorku.
Iz svakog zbirnog uzorka uzimaju se najmanje dva konačna uzorka, i to: najmanje jedan za kontrolu i jedan za subjekta u poslovanju hranom za životinje. Eventualno, jedan konačan uzorak može biti uzet kao referentni uzorak. Ako je celokupan zbirni uzorak homogenizovan, konačni uzorci uzimaju se iz homogenizovanog zbirnog uzorka.
3.4.1. Oprema za uzorkovanje mora biti izrađena od materijala koji ne mogu kontaminirati proizvode namenjene uzorkovanju. Oprema namenjena višestrukoj upotrebi mora biti jednostavna za čišćenje kako bi se izbegla unakrsna kontaminacija.
3.4.2. Preporučena oprema za uzorkovanje čvrste hrane za životinje
3.4.2.1. Ručno uzorkovanje
3.4.2.1.1. Lopatica s ravnim dnom i vertikalnim stranicama
3.4.2.1.2. Sonda za uzorkovanje sa dugim procepom ili pregradama. Dimenzije sonde za uzorkovanje moraju odgovarati osobinama uzorka (dubina posude, veličina vreće itd.) i veličini čestica hrane za životinje.
Ako sonda za uzorkovanje ima nekoliko otvora, oni se odvajaju pregradama ili raspoređenim otvorima kako bi se osiguralo da se uzorak uzima na različitim mestima duž sonde.
3.4.2.2. Mehaničko uzorkovanje
Za uzorkovanje hrane za životinje koja je u protoku može se koristiti odgovarajuća mehanička oprema. Odgovarajuća mehanička oprema znači da se uzorkuje najmanje celokupna sekcija čitavog protoka.
Uzorkovanje hrane za životinje u pokretu (pri velikim brzinama protoka) može se provesti automatskim uzorkivačima.
3.4.2.3. Razdelnik
Ako je moguće i odgovarajuće, oprema namenjena za razdvajanje uzorka na približno jednake delove treba da se koristi za pripremu redukovanih uzoraka na reprezentativan način.
3.5. Zahtevi u pogledu količina u pojedinačnim uzorcima
Zahtevi u pogledu količina iz tač. 3.5.1. i 3.5.2. u vezi sa brojem pojedinačnih uzoraka primenjuju se za uzorkovane delove u veličinama do najviše 500 t koji se mogu uzorkovati na reprezentativan način. Opisani postupak uzorkovanja važeći je i za količine veće od propisane maksimalne veličine uzorkovanog dela pod uslovom da se najveći broj pojedinačnih uzoraka iz tabele koja sledi zanemari, pri čemu se broj pojedinačnih uzoraka određuje formulom kvadratnog korena navedenom u odgovarajućem delu postupka (videti tačku 3.5.3.), a najmanji zbir veličina uzorka proporcionalno se uvećava. Ovim se ne sprečava razdvajanje velike serije u nekoliko manjih podserija i uzorkovanje svake podserije u skladu sa postupkom opisanim u tačkama 3.5.1. i 3.5.2.
Veličina uzorkovanog dela mora biti takva da svaki od njegovih sastavnih delova može biti uzorkovan.
Za jako velike serije ili podserije (> 500 t) i za serije koje se prevoze ili skladište na takav način da je uzorkovanje nemoguće u skladu sa postupkom uzorkovanja predviđenim tačkama 3.5.1. i 3.5.2, primenjuje se postupak uzorkovanja iz tačke 3.5.3.
U slučaju da je subjekat u poslovanju hranom za životinje obavezan da ispuni uslove u skladu sa ovim pravilnikom u okviru obaveznog monitoringa, taj subjekat može odstupiti od predviđenih količinskih zahteva kako bi se u obzir uzele operativne karakteristike pod uslovom da je dokazao istovetnost postupka uzorkovanja u pogledu reprezentativnosti i posle odobrenja nadležnog organa.
Izuzetno, ukoliko nije moguće sprovesti navedenu metodu uzorkovanja u vezi sa količinskim zahtevima zbog neprihvatljive komercijalne štete na seriji (zbog oblika pakovanja, prevoznih sredstava, načina skladištenja, itd.), može se primeniti alternativni način uzorkovanja pod uslovom da je što reprezentativniji i u potpunosti opisan i dokumentovan.
3.5.1. Zahtevi u pogledu količina u pojedinačnim uzorcima pri kontroli supstanci ili proizvoda ravnomerno raspodeljenih u hrani za životinje
3.5.1.1. Čvrsta hrana za životinje u rasutom stanju
Veličina uzorkovanog dela |
Najmanji broj pojedinačnih uzoraka |
≤ 2,5 t |
7 |
>2,5 t |
Kvadratni koren iz dvadesetog dela ukupnog broja t koji čine uzorkovani deo(*), do najviše 40 pojedinačnih uzoraka |
(*) Kada dobijeni broj nije ceo broj, zaokružuje se na sledeći ceo broj.
3.5.1.2. Tekuća hrana za životinje u rasutom stanju
Veličina uzorkovanog dela |
Najmanji broj pojedinačnih uzoraka |
≤ 2,5 t ili ≤ 2,500 l |
4* |
>2,5 t ili > 2,500 l |
7* |
(*) Ako nije moguće dobiti homogenu tečnost, potrebno je uvećati broj pojedinačnih uzoraka.
3.5.1.3. Pakovana hrana za životinje
Hrana za životinje (u čvrstom ili tečnom stanju) može se pakovati u vreće, limenke, bačve, itd., koje su u tabeli označene kao jedinice. Velike jedinice (≥ 500 kg ili l) moraju se uzorkovati u skladu sa odredbama predviđenim za hranu za životinje u rasutom stanju (videti tačke 3.5.1.1. i 3.5.1.2.).
Veličina uzorkovanog dela |
Najmanji broj pojedinačnih uzoraka: |
1-20 jedinica |
1 jedinica (**) |
21-150 jedinica |
3 jedinice (**) |
151-400 jedinica |
5 jedinica (**) |
> 400 jedinica |
Jedna četvrtina kvadratnog korena iz broja jedinica koje čine uzorkovani deo(***) do 40 pojedinačnih uzoraka |
(*) U slučaju kada otvaranje jedinice može uticati na analizu (npr. kvarljiva vlažna hrana za životinje), neotvorena jedinica služi kao pojedinačni uzorak.
(**) Za jedinice čiji sadržaj ne prelazi 1 kg ili jednu l, pojedinačni uzorak je sadržaj jedne originalne jedinice.
(***) Kada dobijeni broj nije ceo broj, zaokružuje se na sledeći ceo broj.
3.5.1.4. Blokovi ili kamen za lizanje
Najmanje jedan blok ili kamen za lizanje za uzorkovanje po uzorkovanom delu od 25 jedinica, do najviše četiri bloka ili kamena za lizanje.
Za četiri bloka ili kamena za lizanje kojima pojedinačna težina nije veća od 1 kg, pojedinačni uzorak sadržaj je jednog bloka ili jednog kamena za lizanje.
3.5.1.5. Kabasta hraniva
Veličina uzorkovanog dela |
Najmanji broj pojedinačnih uzoraka |
≤ 5 t |
5 |
>5 t |
Kvadratni koren iz petine ukupnog broja t koji čine uzorkovani deo(*), do najviše 40 pojedinačnih uzoraka |
(*) Uzima se u obzir da u određenim situacijama (npr. kod silaža) nije moguće uzeti potrebne pojedinačne uzorke bez uzrokovanja neprihvatljive štete na seriji.
(**) Kada dobijeni broj nije ceo broj, zaokružuje se na sledeći ceo broj.
3.5.2. Zahtevi u pogledu količina u pojedinačnim uzorcima pri kontroli supstanci ili proizvoda ravnomerno raspodeljenih u hrani za životinje
Zahtevi u pogledu količina u pojedinačnim uzorcima koriste se u sledećim situacijama:
1) kontrola alfatoksina, ražanih gljivica, ostalih mikotoksina i štetnih botaničkih nečistoća u hrani za životinje,
2) kontrola unakrsne kontaminacije sastojkom, uključujući i genetski modifikovanim materijalom ili supstancom za koju se očekuje neujednačena distribucija u hrani za životinje.
Ako postoji jaka sumnja za postojanje neujednačene distribucije i u slučaju unakrsne kontaminacije sastojkom ili supstancom u smeši, primenjuju se količinski zahtevi navedeni u tabeli:
Veličina uzorkovanog dela |
Najmanji broj pojedinačnih uzoraka |
< 80 t |
Videti zahteve u pogledu količina u tački 3.5.1. |
≥ 80 t |
100 |
3.5.3. Zahtevi u pogledu količina u pojedinačnim uzorcima kod vrlo velikih serija
U slučaju velikih uzorkovanih delova (uzorkovani delovi > 500 t), broj pojedinačnih uzoraka koje treba uzorkovati = 40 pojedinačnih uzoraka + kvadratni koren iz količine t pri kontroli supstanci ili proizvoda ravnomerno raspoređenih u celom uzorku ili 100 pojedinačnih uzoraka + kvadratni koren iz količine t pri kontroli sastojaka ili supstanci verovatno neravnomerno raspoređenih u hrani za životinje.
3.6. Zahtevi u pogledu količina u zbirnom uzorku
Zahteva se samo jedan zbirni uzorak na uzorkovani deo |
||
Hrana za životinje |
Najmanja količina zbirnog uzorka (*) (**) |
|
3.6.1. |
Hrana za životinje u rasutom stanju |
4 kg |
3.6.2. |
Pakovana hrana za životinje |
4 kg(***) |
3.6.3. |
Tečna i polutečna hrana za životinje |
4 l |
3.6.4. |
Blokovi ili kamen za lizanje: |
|
3.6.4.1. |
Pojedinačne mase veće od 1 kg |
4 kg |
3.6.4.2. |
Pojedinačne mase ne veće od 1 kg |
Masa četiri originalna bloka ili kamena za lizanje |
3.6.5. |
Kabasta hraniva |
4 kg(***) |
(*) Ako se uzorkuje hrana za životinje visoke vrednosti, može se uzeti manja količina zbirnog uzorka pod uslovom da se to opiše i navede u izveštaju o uzorkovanju.
(**) Zbirni uzorak za kontrolu prisutnosti genetski modifikovanog materijala mora da sadrži najmanje 35 000 semenki/zrna. Prema tome, veličina zbirnog uzorka za kukuruz mora biti najmanje 10,5 kg, a za soju 7 kg. Za ostalo semenje kao što je ječam, proso, zob, pirinač, pšenica i seme repe, zbirna veličina uzorka od 4 kg odgovara količini od 35 000 semenki.
(***) U slučaju pakovane hrane za životinje, možda neće biti moguće postići veličinu od 4 kg za zbirni uzorak, zavisno od veličine pojedinačnih jedinica.
(****) U slučaju kabastog hraniva ili hrane za životinje niske specifične težine (npr. seno, slama), zbirni uzorak treba da ima najmanje 1 kg.
3.7. Zahtevi u pogledu količina u konačnim uzorcima
3.7.1. Konačni uzorci
Potrebna je analiza najmanje jednog konačnog uzorka. Količina konačnog uzorka za analizu ne sme biti manja od:
Hrana za životinje u čvrstom stanju |
500 g(*) (**)(***) |
Tečna i polutečna hrana za životinje |
500 ml(*) |
(*) Konačni uzorak za kontrolu prisutnosti genetski modifikovanog materijala mora da sadrži najmanje 10 000 semenki/zrna. Prema tome, za kukuruz veličina konačnog uzorka mora biti najmanje 3 000 g, a za soju 2 000 g. Za ostalo semenje kao što je ječam, proso, zob, pirinač, raž, pšenica i seme repe, zbirna veličina uzorka od 500 g odgovara više od 10 000 semenki.
(**) Ako je zbirni uzorak znatno manji od 4 kg ili l, može se uzeti i manja količina konačnog uzorka pod uslovom da se to opiše i navede u izveštaju o uzorkovanju.
(***) Pri uzorkovanju mahunarki, zrna žitarica i orašastog voća za određivanje ostataka pesticida, najmanja veličina konačnog uzorka iznosi 1 kg.
3.8. Metode uzorkovanja za vrlo velike serije ili serije koje se skladište ili prevoze na način da uzorkovanje u čitavoj seriji nije moguće
3.8.1. Opšta načela
Ako način prevoza ili skladištenja serije onemogućava uzimanje pojedinačnih uzoraka u čitavoj seriji, uzorkovanje takvih serija treba da se sprovede kada je serija u protoku.
Kod velikih skladišta namenjenih skladištenju hrane za životinje, odgovarajuća bi bila oprema u skladištu koja omogućuje (automatsko) uzorkovanje u čitavoj skladištenoj seriji.
Kod primene postupaka uzorkovanja predviđenih u ovom poglavlju subjekat u poslovanju hranom za životinje ili njihov predstavnik obaveštava se o postupku uzorkovanja. Ako subjekat u poslovanju hranom za životinje ili njegov predstavnik dovede u pitanje taj postupak uzorkovanja, subjekat u poslovanju hranom za životinje ili njegov predstavnik omogućava nadležnom organu uzrokovanje u čitavoj seriji na vlastiti trošak.
3.8.2. Velike serije koje se prevoze brodom
3.8.2.1. Dinamičko uzorkovanje velikih serija koje se prevoze brodom
Uzorkovanje velikih serija u brodovima sprovodi se po mogućnosti dok je proizvod u protoku (dinamičko uzorkovanje).
Uzorkovanje se vrši u brodskom skladištu (subjekt koji se može fizički odvojiti). Međutim, brodska skladišta delimično se prazne jedno za drugim tako da početno fizičko odvajanje više ne postoji posle prenosa u skladišne objekte. Uzorkovanje se može sprovesti u funkciji početnog fizičkog razdvajanja ili u funkciji razdvajanja posle prenosa u skladišne objekte.
Istovar broda može trajati nekoliko dana. Obično se uzorkovanje mora sprovesti u redovnim intervalima tokom trajanja istovara. Međutim, nije uvek moguće ili odgovarajuće da inspektor bude prisutan na uzorkovanju tokom čitavog trajanja istovara. U tom slučaju uzorkovanje se sprovodi za deo (uzorkovani deo) čitave serije. Broj pojedinačnih uzoraka određuje se uzimanjem u obzir uzorkovanog dela.
Ako se uzorkuje deo serije hrane za životinje iste klase ili opisa i utvrdi se da taj deo serije ne odgovara propisanim uslovima, smatra se da sva hrana za životinje iz te serije ne ispunjava propisane uslove, osim ako se detaljnom procenom utvrdi da nema dokaza da ostatak serije ne ispunjava propisane uslove u pogledu bezbednosti.
Prisutnost inspektora potrebna je čak i kada je službeni uzorak uzet automatski. Međutim, ako se automatsko uzorkovanje sprovodi sa unapred zadatim parametrima koji se ne mogu menjati tokom uzorkovanja, a pojedinačni uzorci se sakupljaju u zapečaćeni kontejner čime se sprečava svaka moguća prevara, tada je prisutnost inspektora potrebna samo na početku uzorkovanja, pri svakoj promeni prijemnog kontejnera za sakupljanje uzoraka i na kraju uzorkovanja.
3.8.2.2. Statičko uzorkovanje serija koje se prevoze brodom
Ako se uzorkovanje sprovodi statičkim uzorkovanjem, primenjuje se istovetni postupak koji je predviđen za skladišne objekte (silose) kojima se pristupa sa gornje strane (videti tačku 3.8.4.1.).
Uzorkovanje se mora sprovesti na pristupačnom delu (odozgo) serije/brodskog skladišta. Broj pojedinačnih uzoraka određuje se vodeći računa o veličini uzorkovanog dela. Ako se uzorkuje deo serije hrane za životinje iste klase ili opisa i utvrdi se da taj deo serije ne odgovara propisanim uslovima, smatra se da sva hrana za životinje iz te serije ne ispunjava propisane uslove, osim ako se detaljnom procenom utvrdi da nema dokaza da ostatak serije ne ispunjava propisane uslove u pogledu bezbednosti.
3.8.3. Uzorkovanje velikih serija koje se skladište u skladištima
Uzorkovanje se mora sprovesti na pristupačnom delu serije. Broj pojedinačnih uzoraka određuje se uzimajući u obzir veličinu uzorkovanog dela. Ako se uzorkuje deo serije hrane za životinje iste klase ili opisa i utvrdi se da taj deo serije ne odgovara propisanim uslovima, smatra se da sva hrana za životinje iz te serije ne ispunjava propisane uslove, osim ako se detaljnom procenom utvrdi da nema dokaza da ostatak serije ne ispunjava propisane uslove u pogledu.
3.8.4. Uzorkovanje u skladišnim objektima (silosima)
3.8.4.1. Uzorkovanje u silosima u kojima se pristupa odozgo
Uzorkovanje se mora sprovesti na pristupačnom delu serije. Broj pojedinačnih uzoraka određuje se vodeći računa o veličini uzorkovanog dela. Ako se uzorkuje deo serije hrane za životinje iste klase ili opisa i utvrdi se da taj deo serije ne odgovara propisanim uslovima, smatra se da sva hrana za životinje iz te serije ne ispunjava propisane uslove, osim ako se detaljnom procenom utvrdi da nema dokaza da ostatak serije ne ispunjava propisane uslove u pogledu bezbednosti.
3.8.4.2. Uzorkovanje u silosima u kojima se ne pristupa odozgo (zatvoreni silosi)
3.8.4.2.1. Silosi kojima se ne pristupa odozgo (zatvoreni silos) veličine > 100 t
Hrana za životinje u tim silosima ne može se uzorkovati na statički način. Ako se hrana za životinje u silosu mora uzorkovati i ne postoji mogućnost premeštanja pošiljke, potrebno je da subjekat u poslovanju hranom za životinje obavesti inspektora o tome kada će se silos istovariti kako bi se omogućilo uzorkovanje u trenutku kada je hrana za životinje u protoku.
3.8.4.2.2. Silos kome se ne pristupa odozgo (zatvoreni silos) veličine <100 t
Postupak uzorkovanja uključuje ispuštanje u prijemni kontejner količine od 50 do 100 kg i uzimanje uzorka iz njega. Veličina zbirnog uzorka odgovara čitavoj seriji, a broj pojedinačnih uzoraka odnosi se na količinu iz silosa puštenu u prijemni kontejner za uzorkovanje. Ako se uzorkuje deo serije hrane za životinje iste klase ili opisa i utvrdi se da taj deo serije ne odgovara propisanim uslovima, smatra se da sva hrana za životinje iz te serije ne ispunjava propisane uslove, osim ako se detaljnom procenom utvrdi da nema dokaza da ostatak serije ne ispunjava propisane uslove u pogledu bezbednosti.
3.8.5. Uzorkovanje hrane za životinje u rasutom stanju u zatvorenim posudama
Takve serije često se mogu uzorkovati samo posle istovara. U određenim slučajevima nije moguće obaviti istovar na mestu utovara ili kontrole, pa se uzorkovanje obavlja pri istovaru tih posuda.
3.9. Uputstva za uzimanje, pripremanje i pakovanje uzoraka
3.9.1 Opšte odredbe
Uzorci se uzimaju i pripremaju bez nepotrebnog odlaganja uz pridržavanje mera opreza kojima se sprečava promena sastava ili kontaminacija proizvoda. Instrumenti, radne površine i posude za prihvat uzoraka moraju biti čisti i suvi.
3.9.2. Pojedinačni uzorci
Pojedinačni uzorci uzimaju se nasumično iz celog uzorka i moraju biti približno jednake veličine.
Veličina pojedinačnog uzorka iznosi najmanje 100 g ili 25 g za kabasta hraniva ili hranu za životinje niske specifične težine.
Ako se u skladu sa pravilima postupka uzorkovanja utvrđenim u tački 3.8. mora uzeti manje od 40 pojedinačnih uzoraka, veličina pojedinačnih uzoraka određuje se u funkciji potrebne veličine zbirnog uzorka koji se mora postići (videti tačku 3.6).
U slučaju uzorkovanja malih serija pakovane hrane za životinje gde je prema zahtevima u pogledu količine potrebno uzeti ograničen broj pojedinačnih uzoraka, pojedinačni uzorak je sadržaj jedne originalne jedinice čiji sadržaj ne prelazi 1 kg ili jednu l.
U slučaju uzorkovanja pakovane hrane za životinje sastavljene od malih jedinica (npr. < g), veličina pojedinačnog uzorka zavisi od veličine jedinice.
3.9.2.1. Hrana za životinje u rasutom stanju
Prema potrebi uzorkovanje se može izvesti pri premeštanju uzorka (pri utovaru ili istovaru).
3.9.2.2. Pakovana hrana za životinje
Posle odabira potrebnog broja jedinica za uzorkovanje u skladu sa tačkom 3.5, sondom ili lopaticom uzima se deo sadržaja svake jedinice. Prema potrebi, uzorci se mogu uzeti posle odvojenog pražnjenja jedinica.
3.9.2.3. Homogenizovana ili za homogenizovanje primerena tečna ili polutečna hrana za životinje
Posle određivanja potrebnog broja jedinica za uzorkovanje iz tačke 3.5, njihov se udeo prema potrebi homogenizuje i iz svake se jedinice uzima određena količina.
Pojedinačni uzorci se mogu uzimati pri pražnjenju sadržaja kontejnera.
3.9.2.4. Tečna ili polutečna hrana za životinje koja nije prikladna za homogenizovanje
Posle određivanja broja jedinica za uzorkovanje iz tačke 3.5, uzorci se uzimaju sa različitih nivoa.
Uzorci se mogu uzeti i za vreme pražnjenja udela, ali se prva količina mora odbaciti.
U oba slučaja ukupan volumen ne sme biti manji od 10 l.
3.9.2.5. Blokovi ili kamen za lizanje
Posle određivanja broja blokova ili kamena za lizanje namenjenih uzorkovanju iz tačke 3.5, može se uzeti deo svakog bloka ili kamena za lizanje. U slučaju sumnje da blok ili kamen za lizanje nije odgovarajući za homogenizovanje, čitav blok ili kamen za lizanje može se uzeti kao uzorak.
Za četiri bloka ili kamena za lizanje kojima pojedinačna težina nije veća od 1 kg, pojedinačni uzorak je sadržaj jednog bloka ili jednog kamena za lizanje.
3.9.3. Priprema zbirnih uzoraka
Pojedinačni uzorci pomešaju se tako da stvore zbirni uzorak.
3.9.4. Priprema konačnih uzoraka
Materijal zbirnog uzorka mora se pažljivo izmešati4.
1) Svaki uzorak se sakupi u odgovarajuću posudu. Potrebno je preduzeti sve mere opreza kako bi se tokom prevoza ili skladištenja sprečila promena sastava uzorka, kontaminacija ili zagađenje;
2) U slučaju kontrole supstance ili proizvoda ravnomerno raspodeljenih u hrani za životinje, zbirni uzorak može se reprezentativno smanjiti na najmanje 2 kg ili 2 l (redukovan uzorak)5, po mogućnosti mehaničkim ili automatskim razdelnikom. Za kontrolu prisustva ostataka pesticida u mahunarkama, zrnima žitarica i orašastom voću, najmanja veličina redukovanog uzorka iznosi 3 kg. Ako svojstva hrane za životinje ne dozvoljavaju korišćenje razdelnika ili razdelnik nije dostupan, uzorak se smanjuje četvrtanjem. Potom se iz smanjenih uzoraka pripreme konačni uzorci (za potrebe kontrole i referentne svrhe) približno jednake veličine u skladu sa zahtevima u pogledu količina iz tačke 3.7. U slučaju kontrole proizvoda, uključujući genetski modifikovani materijal ili supstance verovatno neravnomerno raspoređenih u hrani za životinje, zbirni uzorak je:
(1) potpuno homogenizovan i naknadno razdeljen u konačne uzorke ili
(2) redukovan na najmanje 2 kg ili 2 l6 mehaničkim ili automatskim razdelnikom. Samo u slučaju kada svojstva hrane za životinje onemogućavaju korišćenje razdelnika, uzorak se može po potrebi smanjiti četvrtanjem.
______________
4 Sve grudve se razbiju (prema potrebi, tako da se odvoje i zatim vrate u uzorak)
5 Osim kod kabastih hraniva ili hrane za životinje niske specifične težine
6 Osim kod kabastih hraniva ili hrane za životinje niske specifične težine
3.9.5. Pakovanje uzoraka
Posude ili pakovanja zapečaćeni su i označeni tako da ih nije moguće otvoriti bez oštećenja pečata. Cela etiketa mora biti uključena u pečat.
3.9.6 Slanje uzoraka u laboratoriju
Uzorak se bez nepotrebnog odlaganja šalje u određenu analitičku laboratoriju, zajedno sa podacima potrebnim analitičaru.
O svakom uzorku moraju se voditi evidencije kako bi se svaki uzorkovani deo i njegova veličina mogla sigurno prepoznati.
U evidencijama se navodi svako odstupanje od postupka uzorkovanja predviđenog ovim prilogom.
4. OPŠTE ODREDBE O ANALITIČKIM METODAMA ZA HRANU ZA ŽIVOTINJE
4.1. Priprema uzoraka za analizu
4.1.1. Svrha
U navedenim postupcima opisuje se priprema uzoraka za analizu, koji se šalju nadzornim laboratorijama nakon uzorkovanja sprovedenog u skladu sa odredbama iz ovog priloga.
Ti laboratorijski uzorci moraju se pripremiti tako da izmerene količine budu homogene i reprezentativne za konačne uzorke, kako su predviđene za metode analize.
4.1.2. Mere opreza
Postupak pripremanja uzoraka zavisi od analitičkih metoda koje se koriste i proizvoda i supstanci koje se kontrolišu. Zbog toga je vrlo važno osigurati da primenjeni postupak za pripremanje uzorka bude primeren analitičkoj metodi koja se koristi i proizvodima ili supstancama koje se kontrolišu.
Svi potrebni postupci moraju se sprovesti na način kojim se u najvećoj mogućoj meri sprečava kontaminacija i promena sastava uzorka.
Mlevenje, mešanje i prosejavanje mora se vršiti bez odlaganja kako bi se uzorak manje izlagao vazduhu i svetlosti. Mlinovi i drobilice koji bi mogli znatno zagrejati uzorak, ne mogu se koristiti.
Preporučuje se ručno mlevenje hrane za životinje koja je posebno osetljiva na toplotu. Treba se pobrinuti da sama oprema ne bude izvor kontaminacije.
Ako se priprema ne može obaviti bez znatne promene udela vlage u uzorku, određuje se udeo vode pre i posle pripreme.
4.1.3. Postupak
4.1.3.1. Opšti postupci
Količine za analizu (testni alikvot) uzimaju se iz konačnog uzorka. Ne preporučuje se deljenje uzoraka metodom kupaste gomile i četvrtanja, jer se na taj način mogu dobiti testni alikvoti sa visokom greškom deljenja.
4.1.3.1.1. Hrana za životinje koja se može samleti bez dodatne obrade
Prosejani konačni uzorak se promeša i prikupi u čistu i suvu posudu sa hermetičkim zatvaračem. Neposredno pre merenja količine za analizu (testni alikvot), uzorak se ponovno promeša kako bi se osigurala potpuna homogenizacija.
4.1.3.1.2. Hrana za životinje koja se može samleti posle sušenja
Ako se u analitičkim metodama ne navodi drugačije, konačni uzorak se suši, tako da se udeo vode snizi na 8% - 12%. Zatim se nastavlja u skladu s tačkom 4.1.3.1.1.
4.1.3.1.3. Tečna ili polutečna hrana za životinje
Konačni uzorak treba da se prikupi u čistu i suvu posudu sa hermetičkim zatvaračem. Neposredno pre merenja količine za analizu (testni alikvot), uzorak se promeša kako bi se osigurala potpuna homogenizacija.
4.1.3.1.4. Ostala hrana za životinje
Konačni uzorci koji se ne mogu pripremiti u skladu sa jednim od navedenih postupaka obrađuju se bilo kojim drugim postupkom kojim se osigurava da je količina uzorka odmerena za analizu (testni alikvot) homogena i reprezentativna za konačne uzorke.
4.1.3.2. Posebni postupak pri proveri vizuelnom inspekcijom ili mikroskopijom ili kada je čitav zbirni uzorak homogenizovan
1) U slučaju provere vizuelnom inspekcijom (bez korišćenja mikroskopa), za proveru se koristi čitav laboratorijski uzorak;
2) U slučaju mikroskopske provere, u laboratoriji se može smanjiti zbirni uzorak ili dodatno smanjiti redukovani uzorak. Konačni uzorci za potrebe prizivnog postupka i u referentne svrhe uzimaju se posle postupka koji je jednak postupku koji sledi za konačni uzorak za sprovođenje;
3) Ako je čitav zbirni uzorak homogenizovan, konačni uzorci uzimaju se iz homogenizovanog zbirnog uzorka.
4.1.4. Čuvanje uzoraka
Uzorci se moraju čuvati na temperaturi koja neće promeniti njihov sastav. Uzorci namenjeni za analizu vitamina ili supstance posebno osetljivih na svetlost moraju da se čuvaju u uslovima u kojima uzorak nije pod štetnim uticajem svetla.
4.2. Odredbe o reagensima i opremi koji se koriste u analitičkim metodama
4.2.1. Ako se u analitičkim metodama ne navodi drugačije, svi reagensi moraju da budu analitičke čistoće (pro analisi (p.a.)). Kod analize tragova, čistoća reagensa mora se proveriti slepom probom. Zavisno o dobijenih rezultata, može biti potrebno dodatno pročišćavanje reagensa.
4.2.2. Kod svih postupaka iz analitičkih metoda koji uključuju pripremanje rastvora, razređivanje, ispiranje ili pranje, kod kojih se ne navodi vrsta korišćenog rastvarača ili razređivača, koristi se voda. Po pravilu, voda mora biti demineralizovana ili destilovana. U posebnim slučajevima, navedenim u analitičkim metodama, vodu treba pročistiti posebnim postupcima.
4.2.3. S obzirom na opremu koja se uobičajeno nalazi u kontrolnim laboratorijima, u analitičkim metodama se navode samo posebni instrumenti i oprema ili oni koji zahtevaju poseban način upotrebe. Oni moraju biti čisti, posebno kod određivanja vrlo malih količina supstance.
4.3. Primena analitičkih metoda i prikaz rezultata
4.3.1. Postupak ekstrakcije
U nekoliko metoda utvrđen je poseban postupak ekstrakcije. Osim postupka navedenog u metodi, mogu se koristiti i drugi postupci ekstrakcije, pod uslovom da se korišćenim postupkom pročišćavanja za analiziranu matricu dokazano postižu analitički rezultati jednako vredni postupku navedenom u metodi.
4.3.2. Postupak pročišćivanja
U nekoliko metoda utvrđen je poseban postupak pročišćavanja. Osim postupka navedenog u metodi, mogu se koristiti i drugi postupci pročišćavanja, pod uslovom da se korišćenim postupkom pročišćavanja za analiziranu matricu dokazano postižu analitički rezultati jednako vredni postupku navedenom u metodi.
4.3.3. Broj postupaka određivanja
Kod analize nepoželjnih supstanci, ako je rezultat prvog određivanja znatno (> 50%) niži od specifikacije koja se kontroliše, nisu potrebni dodatni postupci određivanja pod uslovom da su korišćeni primereni postupci za osiguranje kvaliteta. U ostalim slučajevima potrebna je dvostruka analiza (sekundarno određivanje) kako bi se isključila mogućnost unutrašnje unakrsne kontaminacije ili slučajne zamene uzoraka. Za potvrdu usklađenosti koristi se srednja vrednost dva određivanja, uzimajući u obzir nesigurnost merenja.
Pri kontroli označenog udela supstance ili sastojka, ako se rezultatom prvog određivanja potvrdi označeni udeo, tj. ako je rezultat analize unutar prihvatljivih granica odstupanja od označenog udela, nisu potrebni dodatni postupci određivanja pod uslovom da su korišćeni primereni postupci za osiguranje kvaliteta. U ostalim slučajevima potrebna je dvostruka analiza (sekundarno određivanje) kako bi se isključila mogućnost unutrašnje unakrsne kontaminacije ili slučajne zamene uzoraka. Za potvrdu usklađenosti koristi se srednja vrednost sa dva određivanja, uzimajući u obzir nesigurnost merenja.
4.3.4. Izveštavanje o korišćenoj analitičkoj metodi
Korišćena analitička metoda navodi se u izveštaju o analizi.
4.3.5. Izvještavanje o rezultatima analize
Rezultat analize prikazuje se na način utvrđen analitičkom metodom, sa primerenim brojem značajnih činjenica, a prema potrebi se koriguje s obzirom na udeo vode u konačnom uzorku pre pripreme.
4.3.6. Nesigurnost merenja i stepen iskorišćenja pri analizi nepoželjnih supstanci
U vezi s nepoželjnim supstancama, smatra se da proizvod namenjen za hranu za životinje nije u skladu s najvećom dopuštenom količinom ako je rezultat analize, u odnosu na hranu za životinje s udelom vode od 12%, veći od najveće dopuštene količine, uzimajući u obzir proširenu nesigurnost merenja i korekciju za iskorišćenje. Za ocenu usklađenosti koristi se analizirana koncentracija nakon korekcije za iskorišćenje i nakon oduzimanja proširene nesigurnosti merenja. Taj se postupak primenjuje samo u slučajevima kada analitička metoda omogućuje procenu nesigurnosti merenja i korekciju za iskorišćenje (na primer, nije moguće u slučaju mikroskopske analize).
Rezultati analize iskazuju se na sledeći način (ako korišćena analitička metoda omogućuje ocenu nesigurnosti merenja i korekciju za iskorišćenje):
1) sa korekcijom za iskorišćenje, pri čemu se navodi nivo iskorišćenja. Korekcija za iskorišćenje nije potrebna ako je procenat iskorišćenja između 90% i 110%,
2) kao‚ x +/- U’, pri čemu je x rezultat analize, a U proširena nesigurnost merenja uz upotrebu obuhvatnog faktora 2, čime se postiže nivo pouzdanosti od približno 95%.
Međutim, ako je rezultat analize znatno (> 50%) niži od specifikacije koja se kontroliše i pod uslovom da su korišćeni primereni postupci za osiguranje kvaliteta, a svrha analize je samo provera usklađenosti sa zakonskim odredbama, rezultat analize može se iskazati bez korekcije za iskorišćenje i u tim slučajevima se korekcija za iskorišćenje i nesigurnost merenja mogu izostaviti.